AS KAlAN
önce burayı fethetmiş olduğu. ancak As-
kalan halkının Rumlar'ın mizans lıl arl ken-
dilerine yardım etmeleri üzerine yapılan
antlaşmayı bozmuş oldukları ve Mua-
viye'nin burayı Hz. Ömer'in vefat ettiği
644 yılında yeniden fethettiği bildiril-
mektedir. Hz. Ömer ve Hz. Osman As-
kalan'ı bazı kimselere ikta * etmişlerdi.
Rumlar Abdullah b. Zübeyr zamanında
Askalan'ı yıktılar ve halkını da oradan
çıkardılar. Abdülmelik b. Mervan halife
olunca şehri yeniden inşa ve tahkim et-
ti ; ayrıca buraya birçok insan yerleştire­
rek onlara toprak ikta etti. Abbas! Hali-
fesi Mehdi'nin 772'de burada bir cami
ve minare yaptırdığı , kazılarda bulunan
kitabelerden anlaşılmaktadır.
Askalan Suriye ile Mısır arasında bir
geçit vazifesi gören oldukça büyük ve
önemli bir ticaret merkezi idi. Mısır'a
denizden veya Gazze sahil yolundan ko-
layca ulaşılması sebebiyle bu ülkeyle olan
ticari ilişkile ri daha fazla gelişmişti.
Askalan Fatımiler' in hakimiyetine ge-
çince ayrı bir önem kazandı ve burada
bir darphane ile bir tersane kuruldu. Su-
riye ve Filistin'in diğer sahil şehirlerinin
Selçuklular ' ın eline geçmesine rağmen
Askalan Fatımfler'e bağlı kaldı. Haçlı or-
dusu 1099 yılında Kudüs'ü işgal edince
Fatımf kuwetleri Askalan'a çekildi. O s ı­
rada bu şehri n de Haçlılar'ın eline düşe ­
ceği zannedilmişti : ancak Haçlı ordusu
içindeki ihtilaflar şehrin müslümanlar
elinde kalmasını sağladı. Askalan bir bu-
çuk asır zarfında, Haçlılar' la Mısırlı müs-
lümanlar arasında bir sınır şehri ve Haç-
lılar'a karşı düzenlenen akınların askeri
merkezi oldu. 1153 yılında Kudüs Kralı
lll. Baudouin, yedi aylık bir kuşatmadan
sonra karadan ve denizden yaptığı hü-
cumlarla Askalan' ı ele geçirdi. Selahad-
din-i EyyQbf, 1187'de Hıttfn Savaşı'ndan
sonra diğer Filistin kaleleri gibi Aska -
tan ' ı da geri aldı. Ancak 1191 yılında Ar-
saf Savaşı'ndaki mağlQbiyeti üzerine. in-
giltere Kralı Richard ' ın eline geçmeme-
si için Askalan'ın tahrip edilmesini em-
retti. Müslüman halk Suriye ve Mısır'a ,
yahudilerle hıristiyanlar da Kudüs'e git-
tiler. As kalan 1247' de yeniden müslü-
ma n ların eline geçti. Daha sonra Mem-
lük Sultanı I. Baybars. 1270 yılında Haç-
lıla r' ın işgali ihtimaline karşı şehrin bi-
na ve surlarını tamamen yıktırdı ve bir
daha iskan edilemeyen şehir zamanımı­
za kadar bir harabe halinde kaldı. Bugün
yahudilerin işgali altında bulunan bu böl-
gede Tel Aşkelon adıyla yeni bir yerleşim
merkezi kurulmuştur.
488
Askalan eski ve orta çağlarda çınar
ve ceviz ağaçları , zeytinlikleri. kınası ve
adın ı buradan alan bir nevi sarımsağıy­
la (ascalonia cepa) meşhurdu . Bel h 'te de
Askalan adlı bir köy vardır.
BİBLİYOGRAFYA :
Müsned, III, 225; Belazüri, Fatatı (M ünec-
cid ), s. 169, 171; Taberi. Tarrl] (de Goe je ). ı ,
2798; BekrT. Mu 'cem, lll, 943 ; Yaküt. Mu 'ce·
m ü 'l·büldan, IV, 122; a.mlf., e l·Müş te rik, s.
308·309; Ali Sevim. Suriye Se lçuklu/arı, Anka·
ra 1965, s. 50·52; W. Heyd. Yakın·Doğu Tica·
ret Tarihi (tre. Enver Ziya Kara i). Ankara 1975,
ı , 146, 155·156, 161, 164, 190·191, 343, 446;
Ramazan Şeşen. Salahaddin Devrinde Eyyü·
bfler Devleti, istanbul 1983, bk. indeks ; Coşkun
Alptekin, Dimaş k Atabegliği, istanbul 1985,
s. 28·30, 52, 59, 94, 141, 149, 158, 159 ; R.
Hartmann, "Askalfuı", iA, 1, 676 ; a.mlf - [B.
Lewi s]. "'Askalan", E/ 2 (Fr .), 1, 732· 733.
liJ M usTAFA F AYDA
ı ı
ASKAIANi, İbn Hacer
(bk. İBN HACER ei-ASKAIANi).
L _j
ı ı
ASKAIANI, İzzeddin
( _.;~l.:ı:ı...U~)
Ebü'l· Berekat izzüddln
Ahmed b. ibrahlm b. Nasrillah
el·Kinanl ei -Mısrl ei·Askalanl
(ö. 876 / 1471)
Ha nbeli fakihi ve tarihçi.
L _j
Askalan asıllı olup 26 Zilkade SOO'de
(10 Ağustos 1398) Kahire'de doğdu ve
tahsilini orada yaptı. ibnü'I-CezerT, Zey-
nüddin el-lrakT, Ebu Bekir ei-MeragT,
Aişe. bint Abdülhadf'den icazet alan As-
kalanı. aralarında MakrTzf. Ayni, ibn Ha-
cer el -Askalani, izzeddin b. Cemaa gibi
alimierin de bulunduğu birçok hocadan
ders okudu. Daha on yedi (veya yirmi)
yaşla rında iken kadı naibi tayin edilen
Askalani, Hanbeli mezhebinin önde ge-
len alimleri arasında yer aldı. Mısır Han-
beli kadılkudatlığına getirildi. Kahire'nin
birçok medrese ve camiinde dersler ver-
di. Kalkaşendi, Sehavf. SüyQti ve daha
pek çok talebe kendisinden istifade et-
ti. KadirT tarikatına da intisap eden As-
kalanı. gerek devlet erkanının gerekse
halkın güven ve saygı duyduğu bir alim
olup mescid, medrese, sebil vb. hayır
müesseseleri de kurmuştur. 11 Cema-
ziyelewel 876 (26 Ekim 1471) tarihinde
Kahire'de vefat etti.
Hemen her konuda mensur ve man-
zum eserler veren Askalanf'nin ed-Di'a-
me li-ma' rifeti a}ıkami sünneti 'l -ima-
me adlı eseri basılmıştır (D ı m aşk ı 342).
Yazma nüshaları mevcut olan diğer baş­
lıca eserleri de şunlard ır : Mul]tasarü 'l-
Muharrer (fıkıh), Na?mü Usılli İbni 'l­
lfacib, Tabaka tü '1 -lfanabile, Şiffi, ü'l-
kulılb ii mena~ıbı Beni Eyyılb, Z,ikru
~udati'd- diyari'l- Mışriyye (hi eri 566 -
860 y ıll arı ara s ında kadıl ı k yapan kişilere
dair), Şer}ıu Elfiyyeti İbn Malik, Safve-
tü 'l-l]u1fişa (nahiv). Tenbihü'l-al]yar 'alô
ma kne fi'J-menam mine'l-eş'ar, Man-
zılme ii '1 - mesa}ıa, Manzılme fi'l- ce br
ve'1-mukcibele.
BİBLİYOGRAFYA :
SehavT. ed·Dav' ü 'l·lami', 1, 205 ·207 ; Süyü-
ti, Hüsnü'l·muhtidara, 1, 484 ; ibnü'l - i mad, Şe·
?erat, VII , 321; Brockelmann, CAL, II, 70 ; Suppl.,
II, 57; Zirikli, el·A ' lam, 1, 85 ; Kehhale, Mu'ce·
mü'l·mü'elliffn, 1, 144; el ·Kamüsü'l·islamf, V,
384 ; Mv.Fs., 1, 90 ·91.
liJVEcoi AKYüz
ASKER
(bk. ORDU).
L _j
ASKERİ
(..S~)
Osman lıl ar'd areayadan ayrı olarak
elinde padişah heratı bulunan,
vergi ve yargılamada
özel statüye sahip zümre.
L _j
Osmanlı Devleti'nde çeşitli özellikleri
ve sahip oldukları imkanlar bakımından
halk genel olarak iki zümreye ayrılırdı.
Biri hükümdarın otoritesini temsil eden
idareci, asker ve ulemadan oluşan as-
keri sınıf. diğeri ise bunun dışında ka-
lan reaya idi. Askeriler de ehl-i örf ve
ehl-i şer' olmak üzere baş lıca iki kısma
ayrılırdı. Askeriterin vergiden muaf ol-
maları. terekelerinin askeri kassamlar
tarafından taksimi, kazasker divanında
yargılanma gibi bazı imtiyaz ıara sahip
bulunmaları onların itibarını arttırmıştı.
Ancak "askeri" sınıf kavramının belirsiz-
liği sebebiyle zaman zaman çıkarı l an fer-
manlarta bu kavrama açıklık getirme ge-
reği hissedilmişti. Bu fermanlarda: 1.
Fiilen askerlik hizmetinde bulunan yeni-
çeri, sipahi ve bunların çeşitli sınıfları
(topçu, tüfenkçi, garib, azeb), çocukları, eş­
leri, emekli! eri, kulları, cariyeleri ; z. Ge-
ri ve yardımcı hizmete alınan yaya ve
müsellemlerle bunların gördükleri hiz-
metlerin benzerini yerine getiren yörük-
ler ve tatarlar; 3. Askerlikle münasebe-
ti olmayan, ancak kamu hizmeti gören
görevliler. memurlar, katipler, mültezim-

ler. eminler. muhassıllar;4. Yine bir ka-
mu görevlisi sayılması
gereken yargı or-
ganları mensupları. müderrisler ve mü-
lazımlar; 5. Günlük 3 akçe ve daha faz-
la cihet* i olan mütevelli. nazır ve cüz-
hanlar; 6. imam. hatip. müezzin gibi din
görevlileri, seyyid ve şerif gibi Hz. Pey-
gamber soyundan gelenler; 7. Köprücü.
derbentçi, madenci, tuzcu. atmacacı , do-
ğancı. sarraf gibi hizmetleri ifa edenler
askeri sayılıyordu .
Ancak birinci maddede adı geçen
emekliler. sipahizadeler ve kullar aske-
rilikle münasebetlerini kesip başkasına
raiyyet* yazılmaları halinde ve cariyele-
rinin, dul kalan eşlerinin, kızlarının rea-
yadan biri ile evlenmeleri durumunda
askerilikten çıkarlardı. Askeri sınıftan
birinin vefatında terekesinin taksimi ve
bundan alınacak ücret kazaskerlere bağ­
lı askeri kassamiara ait olup mahalli ka-
dının buna müdahalesi yasaklanmıştı.
Büyük şehirlerde yalnız terekelerle uğ­
raşan ve mirası varisler arasında islam
hukukuna göre paylaştıran özel mahke-
meler vardı. Bunlara kısmet-i askeriyye
mahkemeleri denir. başında askeri kas-
sam bulunurdu. Askeri kassamlıklar as-
keri zümrenin kalabalık olduğu istan-
bul, Edirne. Bursa gibi büyük şehirlerde
mevcuttu. Taşradaki kadılık ve naiblik-
lerde ayrı bir kassam bulunmadığından
burada görevliler askerilere ait rüsOmu
kazasker adına toplar ve ilgililere tes-
lim ederdi. "Resm-i kısmet", devrine gö-
re binde on beş veya yirmi idi. Ancak
bazı durumlarda bunun binde eliiye ka-
dar çıktığı olurdij. Reaya ve askeriden
olanlar geride varis bırakmadan vefat
ederlerse terekeleri (beytülmaller) hazi-
neye kalırdı. Bu beytülmallerin tahsili
Osmanlılar'da birer mukataa* ve itti-
zam* oluşturuyordu . Bu nevi terekele-
rin toplanmasını beytülmal-i hassa mül-
tezimleri veya eminleri yapardı. Bu te-
rekeler belli bir süre saklanır, bu arada
bir varis çıkıp durumunu ispat ederse
hakkını alır. aksi halde bunlar hazineye
intikal ederdi. Diğe r taraftan askeri sı­
nıf mensupları normal mahkeme yerine
kazasker mahkemesinde yargılanırlar­
dı. Davacı ve davalıdan biri askeri, diğe­
ri reaya olduğunda askeri taraf normal
kadı huzuruna çıkmayı reddedip kazas-
ker huzurunda yargılanmayı isteyebi-
lirdi. Bu konuda Osmanlı dönemi fetva
mecmualarında birçok fetva bulunmak-
tadır. Askerilere verilen cezalar da fark-
lılık arzetmektedir. Ehl-i örfe ölüm de
dahil her türlü ceza verildiği halde ehl-i
şer'e (ulema) verilen en ağır ceza azil ve
sürgündü: nadiren ölüm cezası verildiği
de olurdu.
BİBLİYOGRAFYA:
Kanunname-i Al·i Osman: Fatih Kanunna·
mesi (TOEM ilaves i, nşr. M. Arif!. İstanbul 1329,
s. 39; Kanunname-i Al·i Osman: Kanuni Ka·
nunnamesi (TOEM ilavesi. nşr. M . Arif!. İstan·
bul 1329 ; Barkan. Kanun/ar, ı , 3 15 ; a.mıf..
"Edirne Askeri Kassarnma Ait Tereke Defter-
leri (1545 - 1659) ", TTK Belgeler, ııı /5 · 6 (1968),
s. 435-440; Uzunçarşılı . ilmiye Teşkilatı, s. 122·
126 ; Ahmet Mumcu , Osman lı Devletinde S i·
yasete n Kati, Ankara 1968, s. 55·62, 113·125;
Mustafa Akdağ, Türk Halkının Dirlik ve Dü·
zen lik Kavgası, Ce/ali isyan/an, Ankara 1975,
s. 154, 225 vd.; B. Lewis. istanbul ve Osmanlı
Uygarlığı (tre. Niha i Öna l!. İ stanbu l 1975, s.
66·68; Mehmet İpşirli, Osmanlılarda Kadıas·
kerlik Müessesesi, İstanbul 1982, s. 53·59 ;
Yaşar Yücel, "Osmanlı İmparatorluğunda De-
santralizasyona (Adem -i Merkeziyet) Dair Ge-
nel Gözlemler", TTK Beliete n, XXXVIII/ 152
(ı 974), s. 657; a.mlf.. "XVI-XVII. Yüzyıllarda
Osmanlı İdari Yapısında Taşra Ümerasının
Yerine Dair Bazı Düşünceler", TTK Belleten,
XLI/ 163 1ı 9771. s. 495·497.
~ HALİL SAHİLLİOGLU
ASKERİ, Ebu Hilal
(s~l JY..<ıyl ı
Ebu Hilalei-Hasen
b. Abdillah b. Sehl el-Askeri
(ö. 400 /1009'dan sonra)
Arap dili ve edebiyatı alimi.
L _j
Doğduğu tarih kesin olarak bilinme-
mekle beraber bir beytinden (Tİ, ll , 493)
IV. (X.) yüzyılın başlarında dünyaya gel-
diğini anlamak mümkündür. Hüzistan
bölgesindeki Askerimükrem' de doğdu
ve orada yaşadı. Tahsilini isfahan, Bağ­
dat ve Basra gibi ilim merkezlerinde ta-
mamladı. Kendisinden en çok faydalan-
dığı hacası Ebu Ahmed ei-Askerf'nin ay-
n·ı zamanda onun dayıs ı olduğuna dair
rivayetler bazı müelliflerce isabetli görül-
memektedir (bk. E/ 2 IFr.l, ı. 734) Hacası
Ebü Ahmed Hasan b. Abdullah el-Askeri
ile hem adları hem de baba adları benze-
diği için Ebu Hilal daha çok Edib unva-
nıyla ondan ayrılmak istenmiştir. EbQ Hi-
lal ei-Askerf'nin Şii olduğuna dair Acya-
nü'ş-Şica'da nakledilen iddia, bu eserin
müellifinin de belirttiği üzere son dere-
ce zayıf kalmaktadır. Kaynaklarda onun
hayatına dair pek az bilgi bulunmakla
beraber kimseye el açmamak düşünce­
siyle ticaretle uğraştığı ve ticaret erba-
bı arasında seçkin bir yeri bulunduğu
bilhassa belirtilmektedir. Ticari maksat-
la yaptığı seyahatlerde bile ilim ve fazi-
ASKER], Ebu Hilal
!et sahipleriyle görüşüp onlardan fay-
dalanmıştır. Ebu Hilal el-Askeri fıkıh.
hadis ve tefsir gibi ilimlerde de eserler
vermekle beraber asıl ihtisasının Arap
dili, edebiyat ve şiir tenkidi alan ların­
da olduğu görülmektedir. istenileni mü-
kemmel bir şekilde ifade edebilmek için
mana ile lafzın bir tenasüp içinde olma-
sı zaruretine inandığı. bu konudaki eser-
lerinden aç ıkça anlaşılmaktadır. Kolay ve
akıcı bir üslüba sahip olan Ebü Hilal'in
vefat tarihi kesin olarak bilinmemekte-
dir. el- Eva, il adlı eserinin sonunda bu
kitabı 1O Şaban 395 (22 Mayıs 1005) ta-
rihinde tamamladığı kaydına bakarak
ve bundan sonraki hayatı hakkında bil-
gi bulunmadığını dikkate alarak kaynak-
ların birçoğu onun 395'te (1005) öldü-
ğünü yazmaktadır. Bir kısım kaynaklar-
da ise bu tahminin isabetli olmadığı.
onun 400 ( 1009) yılından sonra öldüğü­
nü söylemenin daha ihtiyatlı bir tahmin
olacağı ifade edilmektedir.
Eserleri. 1. Diva!l.ü'l-me cani. Şiirlerin
daha çok mana ve konuları ile ilgilenen
ve bazı üsiQp meselelerini göz önünde
tutan eserlerin tipik bir örneğini teşkil
eden bu kitap. Hüsameddin el-Kudsi ta-
rafından Kahire'de ( 1352). Ahmed Sü-
leyman Ma'rQf tarafından da Min Kita-
bi Divani'l-me cani ad ıyla Dımaşk'ta ba-
sılmıştır ( 1984 ı Eser muhtelif kaynak-
larda Me cani'l-edeb, A clamü 'l-me cani
ii me cani'ş-şi cr, el-Fark beyne'I-me ca-
ni adlarıyla da geçmektedir. 2. Kitiibü's-
Sına 'ateyn *: el-kitabe ve'ş-şi cr (veya:
en·na?m ve'n-neşr). Nazım ve nesrin usul
ve kaidelerine dair olan bu eseri, M.
Emin el-Hancf Kahire'de 11320 ). Ali M.
Becavi ve Muhammed Ebü'l-Fazl ibra-
him Kahire'de ( 1952, 1971). Müffd Ku-
meyha da Beyrut'ta (1981, 1984) yayım­
lamışla rd ır 3. Cemheretü'l-emşôl. Eski
Araplar' ca kullanılan ve hadislerde ge-
çen darbımeselleri alfabetik sırayla ele
alarak şerhettiği bu eser Bombay'da
(1037) ve Kahire'de (Meydani'nin Mec·
ma cu '/·emşal'inin kenarında, 1310) ya-
yımlanmış , daha sonra da Muhammed
Ebü'I-Fazl ibrahim ve Abdülmecid Kata-
miş tarafından hazırlanan tenkitli neşri
yine Kahire 'de ( 1384 / 1964) basılmıştır.
4. el-Furu~u'l-lugaviyye. Eş anlamlı ke-
limelerin mana farklarını inceleyen bu
eseri dört nüshasına dayanarak Hüsa-
meddin el-Kudsi neşretmiştir (Beyrut,
ts.) Ayrıca adı bilinmeyen bir müellif
tarafından M u.l]taşaru Kitabi '1 - Furuk
adıyla ihtisar edilerek Bulak'ta ( 1323) ve
Kahire'de (1926) basılmıştır. 5. el-Eva,il.
489