Termik Santraller

10. Buhar Türbinleri

Buhar enerjisi ile mekanik enerji üreten bir makinedir.

Bir buhar türbini genel olarak; yatay ekseni etrafında dönebilen bir türbin rotoru, bu rotor
üzerine monte edilmiş olan ve rotorla beraber dönen hareketli kanatlar, türbin gövdesi, bu
gövde içerisinde bulunan iç gövde sabit kanat taşıyıcıları ve sabit kanatlardan meydana gelir.

Rotor her iki taraftan radyal yataklarla yataklanmıştır. Eksenel yatak, rotoru eksenel yönde
sabitleştirir. Buharın türbinden dışarı kaçmasının söz konusu olduğu yerler labirentlerle
donatılmıştır.

Kazandan gelen taze buhar ani kapama ventilinde, giriş kasasından, ayar ventilinden geçerek
lülelere ve buradan da genellikle Curtis ya da Laval çarkına gelir. Bu çarktan çıkan buhar
gövde içerisine girerek türbinin tüm kanat basamaklarından akar. Buhar, türbinin içerisinde
ilerlerken iş meydana getirir ve hacmi genişler. Türbinlerin sabit ve hareketli kanat basamak
sayısı türbin boyunun belirlenmesinde ana parameredir.

Buhar, yararlı enerjisini kanatlar yardımıyla rotora verdikten sonra, çürük buhar olarak
kondensere dökülür. Çeşitli basınç basamaklarından alınan ara buhar borularla gövdeden
ayrılarak kullanılacağı yere gönderilir.

Ön yatak gövdesinde bulunan ana yağ pompası, rotora bağlanmıştır. Bu pompa yatakların
yağlanması, türbin reglajı için gerekli olan basınçlı yağı sağlar. Yine ön yatak gövdesinde
bulunan hız güven mekanizması ve hız regülâtörü türbin rotoru tarafından döndürülür. Hız
güven mekanizması, rotor ile hareketli kanatlar aşırı hıza karşı ve ani kapama ventilini
harekete geçirerek korur. Hız regülâtörü, ayar ventili ile birlikte sabit bir hız ve güç temin
edilmesini sağlar.

Türbin çıkış tarafında bulunan jeneratörün indüktörü (yani jeneratör rotoru) türbin rotoruyla
kaplinle birleştirilir.

Türbinlerde genellikle birde döndürme dişlisi (virör düzeni) bulunmaktadır. Santralin devre
dışı olmasından sonra rotoru, virör aracılığıyla düşük bir hızda döndürmeye devam
edilmektedir. Bunun nedeni, soğuma sırasında rotorun bel vermesi ve özellikle ağır rotorların
radyal yataklarının zedelenmemesidir.

Görüldüğü gibi buhar türbini bir akım makinesidir. Buharın entalpisi bu makinede önce
kinetik enerjiye, daha sonra da mekanik işe dönüşür.

Türbin girişindeki buharın, basınç ve sıcaklığına bağlı olarak bir entalpisi vardır. Buhar türbin
içerisinde genişleyerek akarken basınç enerjisi, türbin gövdesine yerleştirilmiş olan bir sabit
kanat diskinden kinetik enerjiye dönüşür. Bu kinetik enerji, buharın türbin rotoru üzerinde
bulunan bir hareketli kanat diskinde yön değiştirmesi sırasında ise mekanik işi meydana
getirir. Birbiri ardına sıralanmış olan öteki sabit ve hareketli kanat disklerinde aynı işlemi
tekrarlanması ile buharın türbin giriş ve türbin çıkış entalpileri arasındaki fark mekanik işe
dönüşmüş ve bu iş rotora verilmiş olur.

Bir sabit kanat diski ile bir hareketli kanat diski bir türbin basamağını meydana getirir. Buhar
türbinleri genellikle birçok basamaklardan meydana gelirler.

75
 Termik Santraller

Buharın ısı enerjisinin kinetik enerjiye dönüşümü

Bu dönüşüm ya tümüyle türbinin sabit kanatlarında, ya da hem sabit hem de hareketli

kanatlarda oluşur. Böylelikle buhar, bir miktar basınç kaybederek belirli bir hıza erişir.

Bir boru kesitinden geçen maddenin, örneğin su buharının toplam enerjisi; birim zamanda
geçen buhar miktarına, buharın kinetik enerjisine ve entalpisine bağlıdır.
2
E= m.(v /2g+h)

Buhar konik bir lüleden basınç düşüşü altında akarsa genişler. Bu sırada toplam enerji sabit
kalır, hız artar. Entalpi ise düşer.
2 2
m(v1 /2g+h1)= m.(v2 /2g+h2)

V2 hızı V1 hızına oranla çok küçük olduğu durumda denklem düzenlenirse;

1/2
V2=(2g.(h1-h2) )

Görüldüğü gibi lüle çıkış hızı yalnızca entalpi düşüşüne bağlıdır. Ancak, denklem ile verilmiş
olan hızın teorik çıkış hızı olduğunu unutmamak gerekir. Gerçek çıkış hızı ise sürtünme
kayıpları ve diğer kayıplar nedeniyle daha azdır. Bu kayıplar hız katsayısı (k) ile dikkate alınır
2
v = k.v

Hız katsayısı deneylere dayanan bir değerdir ve buhar santrallerinde 0.93 ile 0.97 arasında
değişir.

Buharın kinetik enerjisinin mekanik enerjiye dönüşümü

Buhar basıncının ve dolayısıyla da entalpi düşüşünün yalnızca sabit kanallarda ya da hem

sabit hem de hareketli kanatlarda meydana gelmesine bağlı olarak iki değişik tip türbin ortaya
çıkmaktadır. Bunlardan birisi aksiyon türbini (sabit basınçlı türbin), öteki ise reaksiyon
türbinidir.

Aksiyon türbininde tüm düşüş sabit kanatlarda meydana gelir. Hareketli kanatlarda hiç bir
basınç düşüşü söz konusu değildir.

Reaksiyon türbinlerinde basınç ve entalpi düşüşünün ancak bir bölümü sabit kanatlarda
meydana gelir. Geri kalan basınç düşüş miktarı ise hareketli kanatlarda tamamlanır. Bu
nedenle buhar akışının meydana getirdiği kuvvete ek olarak, buharın genişlemeye devam
etmesinin sonucu, sabit kanatlar üzerinde bir reaksiyon kuvveti oluşur. Bu türbinlere
reaksiyon türbinleri denilmesinin sebebi budur.

Aksiyon türbinlerinde buhar, sabit kanat diskinde meydana gelen belirli bir entalpi düşüşüne
bağlı olarak hız kazanır. Mutlak hızın yalnızca çevre yönündeki bileşkesi rotor üzerinde bir
döndürme kuvveti meydana getirebilir. Eksenel bileşkesi ise yataklarda bir itme kuvvetinin
doğmasına neden olur.

76
 Termik Santraller

Birim zamanda akan kütle miktarı çevre hızının yardımıyla bu basamaktan rotora aktarılan
güç miktarı kolayca yazılabilir. Bu güç, türbine giren buharın gücünden daha azdır. Reaksiyon
türbinlerinin hareketli kanatlarında entalpi düşüşü meydana gelmektedir.

Şekil 10.1. Buharın türbinde enerji dönüşümü

Enerji Türbinleri:
a) Kara Türbinleri (Santral Türbinleri)
b) Gemi Türbinleri
c) Öncü Türbinleri

Endüstri Türbinleri
a) Karşı basınç türbinleri
b) Ara buhar türbinleri
c) Akümülatör türbinleri
d) Çift basınçlı türbinler

a) Karşı Basınç Türbinleri: Az basamaklı ve ucuz türbinlerdir. Türbinin arkasında basıncın

sabit kalması için basınç regülatörü kullanılır.

Devir sayısı arttıkça DR yukarı hareket eder. Herhangi bir nedenle türbin devri artarsa bu
durumda, devir regülatörünün ağırlıkları açılır. A noktası sabittir. Manivela yardımıyla
ağırlıkların açılış hareketi türbine buhar girişini bir kumanda ile verir.

Eğer herhangi bir nedenle türbin çıkışında basınç düşerse, yay pistonu yukarı iter. B noktası
sabittir ve valf açılarak buhar miktarı arttırılır. Dolayısıyla basınç artar ve dengeli çalışma
sağlanmış olur. Bu sisteme buhar türbininde reglaj denir.

b) Öncü Türbinler: Karşı basınçlı türbindir. Enerji türbini olarak kullanılır. Ek enerji
talepleri açısından faydalı türbinlerdir.

77
 Termik Santraller

c) Ara buhar türbinleri: Santrallerde kullanılan türbinler ara buhar çekilen türbinlerdir. Bu
türbinlerde hakiki ara buhar türbini ve ara buhar çekilen türbin olarak iki kısımdır.

Hakiki ara buhar türbini; 2 ile 3 ara buhar çekilir, en fazla % 60 ~ 70 (buhar miktarı) çekilir.

Ara buhar çekimli türbinde; her kademede buhar çekilir. Bu türbinlerde reglaj daha
karmaşıktır.

1) Gn= 0 , Ge=G(≡Gg) karşı basınçlı

2) Ge= 0 , Gn=G(≡Gk) kondenserli ara buharlı
3) Ge≠ 0 , Gn≠0, G=Gn+Gk karşı basınçlı

d) Akümülatör Türbini

78
 Termik Santraller

Duman borulu kazanlı bir sistemde akümülatörlü bir türbin ve ısı akümülatörü daha iyi
kullanılır. Buhar miktarı azalırsa basınç yükselir. Buhar miktarı artarsa basınç düşer.
İhtiyaçtan fazla güç açığa çıkarsa 1 nolu valf açılarak kazandaki yüksek basınçlı kuru buhar I
nolu valften geçer, ancak bu işlem basınç belli bir sınırı geçtiğinde gerçekleşir. Belli bir
basınçta buhar ısı akümülatörüne çekilir. Akümülatör içinde %35 oranında su vardır.
Akümülatör kolektörüne giren buhar yoğuşur. I nolu türbinden alınan enerji yetersiz
olduğundan II nolu valf açılarak II nolu türbinden enerji alınır.

Buhar miktarı P0, ts0, is0, i0

M P1, ts1, is1, i1

e) Çift Basınçlı Türbin

Türbine gelen buhar yeterli ise Ga dan buhar alınır. Normal olarak bu çürük buhardır. Bu
yeterli olmazsa Gf kadar daha buharın
Ga Gf
1) Gf = 0 , Ga = max = Gn çürük buhar türbini
2) Ga = 0, Gf = max = Gn kondensasyonlu buhar türbini
~ 3) Gf ≠ 0, Ga ≠ 0, Gn = Gf + Ga çift basınçlı buhar türbini

Gn

Türbinlerin Üzerinde Bulunması Gereken Cihazlar:

1- Kondenser üzerinde alçak ve yüksek vakum alarmı
2- Yüksek hız trip sistemi (overspeed)
 Yatak yağları basıncı düşerse alarm verir, hem de trip yapar.
 Yatak cihaz sıcaklıkları yüksek olursa alarm verir. Alçak sıcaklık da zararlıdır.
Yağlama yağı belli bir değere gelinceye kadar türbine yol verilmez. Yağlama yağı
sıcaklığının belli bir değere gelmesi beklenir.
 Eksenel yatak arızası uyarı verir sonra trip yapar
 Eksenel yatak yağ sıcaklığında alarm verir.
3- Yağlama yağı tanklarının yüksek veya alçak seviyesi alarmı; sadece alarm verir.
4- Türbinin egzoz çıkışında yüksek sıcaklık alarmı;
5- Rotorda eksantriklik alarmı verir. 75 μm lik değere kadar müsaade edilir sonra alarm
verir.
6- Diferansiyel genleşme yani rotor ile stator arasındaki boşluk
7- Mildeki vibrasyon 125 μm den sonra alarm verir.
8- Gaz alıcıda buhar basıncı düşük alarmı
9- Gaz alıcıda su seviyesi düşük alarmı
10- Kondenserde su seviyesi düşük veya yüksek alarmı
11- Kondenserde ısıtıcıların su seviyesi düşük veya yüksek alarmı
12- Yoğuşma suları tankı su seviyesi düşük veya yüksek alarmı
13- Türbin elektrik motorunun arızası alarmı

79
 Termik Santraller

11. Jeneratörler

Elektrik enerjisini mekanik enerjiye, mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çeviren ya da belirli
büyüklükteki elektrik enerjisini başka büyüklükte bir elektrik enerjisine çevirebilen
makinelere elektrik makineleri denir. Elektrik makineleri dinamik makineler ve statik
makineler olarak iki ana grupta toplanırlar. Jeneratör ve motorlar dinamik elektrik makineleri,
transformatörler ise statik elektrik makineleridir. Bunlardan jeneratörler mekanik enerjiyi
elektrik enerjisine, motorlarda elektrik enerjisini mekanik enerjiye çevirirler. Transformatörler
de elektrik enerjisini yine elektrik enerjisine çevirirler.

Jeneratörler, alternatif akım jeneratörleri ve doğru akım jeneratörleri olarak iki çeşittir.
Bunlardan alternatif akım jeneratörlerine ‘senkron jeneratörler’de denir. Buhar santrallerinde
kullanılan jeneratörler senkron jeneratörlerin ‘yuvarlak kutuplu’ tipleridir.

12. Transformatörler:

Transformatörlerin, belirli büyüklükteki bir elektrik enerjisinin başka büyüklükteki bir

elektrik enerjisine çeviren statik elektrik makineleridir. Buhar santrallerinde transformatörler
özellikle jeneratör çıkış gerilimi150 kv, 380 kv gibi yüksek gerilimlere dönüştürmekte ya da
santralin iç ihtiyacını karşılayabilmek için jeneratör ve şebeke gerilimlerini 600, 500, 380 volt
gibi değerlere düşürmekte kullanılır.

Transformatörler basit olarak alaşımlı demir saç paket bir nüve üzerine iki sargıdan oluşurlar.
Primer sargı elektrik enerjisiyle beslenir. Demir nüve giriş sargısından akan alternatif akım
nedeniyle mıknatıslanır. Oluşan bu manyetik alan nedeniyle sekonder yani çıkış sargısından
yine bir alternatif gerilim endüklenmiş olur. Bu çıkış sargısının kapalı bir devre oluşturması
halinde sargıdan alternatif akım alınabilir.

Transformatörlerin verimleri çok yüksektir. İdeal olarak bu verim1 kabul edersek giriş sargısı
ile çıkış sargısı güçleri birbirine eşit olur. O halde giriş tarafı 1, çıkış tarafını da 2 kabul
edersek:

U1.I1 = U2.I2
Buradan

U1/U2=I2/I1

Öte yandan transformatörlerin giriş ve çıkış taraflarındaki gerilimlerin oranları aynı tarafların
sarım oranlarına eşittir.

U1/U2=n1/n2

Görüldüğü gibi sarım sayısı çok olan tarafın gerilimi yüksek, az olan tarafın gerilimi düşüktür.

80