Materiał pomocniczy do nauki

Temat: Budżetowanie brutto i budżetowanie netto

autor: dr Małgorzata Ratajczak

Finansowanie publicznych jednostek organizacyjnych (państwowych i samorządu

terytorialnego) funkcjonujących w ramach tzw. gospodarki budżetowej (czyli gospodarki
prowadzonej odpowiednio na podstawie budżetu państwa oraz budżetów samorządowych)
odbywało się w czasach dawnych i odbywa współcześnie za pomocą dwóch zasadniczych
metod, tj. budżetowania brutto i budżetowania netto.

Budżetowaniem określa się w literaturze i praktyce finansowej metodę (sposób) powiązania

(rozliczania się) danej jednostki organizacyjnej z budżetem.
Budżetowanie brutto pozostaje w pełnej zgodności z zasadą zupełności budżetu
(nazywaną też zasadą powszechności budżetu lub zasadą budżetowania brutto) zaliczaną –
zarówno w czasach historycznych, jak i współcześnie – do głównych zasad budżetowych. W
klasycznym ujęciu zasada ta oznacza postulat zamieszczania w budżecie w pełnych kwotach
wszystkich dochodów i wydatków publicznych, z zachowaniem odpowiedniej ich prezentacji
polegającej na ujmowaniu odrębnie wszystkich dochodów i wydatków, bez łączenia ich ze
sobą i kompensowania. Natomiast budżetowanie netto sprowadza się do wynikowego
powiązania jednostki organizacyjnej z budżetem (planowaną przez jednostkę nadwyżką lub
deficytem/ inaczej: niedoborem środków). Zastosowanie obu rodzajów budżetowania jest
wynikiem rozwoju historycznego budżetu oraz jego zakresu podmiotowego.

Obydwie metody budżetowania mają zalety i wady (wyczerpująco omówione w literaturze

przedmiotu). Za główną zaletę budżetowania brutto uznaje się to, że umożliwia pokrywanie
wydatków niezależnie od wysokości dochodów osiąganych przez daną jednostkę
organizacyjną. Ponadto szczegółowe wyspecyfikowanie dochodów i wydatków pozwala na
ewidencjonowanie i ścisłą kontrolę wykonania budżetu. Ma to ogromne znaczenie dla
jawności finansów publicznych oraz ich dyscypliny. Do najczęściej wskazywanych wad
budżetowania brutto należą: 1) brak zainteresowania generowaniem dochodów przez
poszczególne jednostki organizacyjne, które bezpośrednio z tych dochodów nie korzystają,
nie mają więc szczególnej motywacji do ich pełnej i terminowej realizacji oraz 2) brak
bodźców do oszczędnego gospodarowania i wydatkowania środków budżetowych, co
wynika z tego, że wydatki budżetowe wygasają z końcem roku kalendarzowego, podstawą
zaś planowania wydatków budżetowych na rok następny są często wielkości wydatkowanych
środków w roku poprzednim. Główną zaletą budżetowania netto jest elastyczność
finansowania, jednostki organizacyjne nie są bowiem krępowane tak silnie jak przy
budżetowaniu brutto wymogami procedury i techniki budżetowej. Uzależnienie wysokości
wydatków od uzyskania odpowiednich dochodów pobudza ponadto do efektywnej
gospodarki i umożliwia ocenę całokształtu gospodarki jednostek organizacyjnych na
podstawie ich wyników finansowych. Jednocześnie jednak swoboda gospodarki finansowej
jednostek organizacyjnych powiązanych z budżetem metodą budżetowania netto oznacza
zmniejszenie zakresu redystrybucji budżetowej i dyrektywności kontroli budżetowej.