Budżet państwa jest to podstawowy plan finansowy obejmujący dochody i wydatki

państwa (władzy rządowej), uchwalany na okres roku budżetowego.

Jako dochody budżetu państwa uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków

pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody jednostek
budżetowych oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji,
obsługi długu publicznego, obsługi sfery budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla
gmin oraz rezerw ogólnych.
Termin „budżet” pochodzi z łacińskiego bulga, oznaczającego skórzany mieszek
przeznaczony do zbierania dochodów. Dla historycznego rozwoju instytucji budżetu
znaczenie miało kilka zdarzeń, które rozstrzygnęły o jej współczesnym kształcie, wśród
których – poza oddzieleniem majątku publicznego od majątku królewskiego – wymienić
należy rozwijanie stosunków towarowo-pieniężnych, parlamentaryzmu, funkcji socjalnych i
gospodarczych państwa, rozwój międzynarodowych stosunków
gospodarczych i finansowych oraz procesy integracyjne zachodzące we współczesnym
świecie. Pierwszy polski budżet został uchwalony przez Sejm w roku 1768 i był jednym z
wcześniejszych w Europie.
Funkcje budżetu odzwierciedlają jego istotę i rolę w procesie społeczno-ekonomicznym
państwa. Mogą one wpływać pobudzająco na rozwój gospodarczy kraju lub go ograniczać.
Są to:

 funkcja redystrybucyjna – budżet państwa, przejmując podatki, cła i inne opłaty

od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych dokonuje ich rozdziału pomiędzy inne
podmioty, zarówno w wyniku transferów nieodpłatnych, jak i przez zakup dóbr i usług
na rynku;
 stabilizacyjna – budżet łagodzi wahania cyklu koniunkturalnego i zapewnia
zrównoważony wzrost gospodarki;
 fiskalna – budżet przejmuje podatki, cła i inne opłaty;
 stymulująca – przez redystrybucję dochodu budżet) stymuluje działalność podmiotów
gospodarczych, podaż, popyt i ceny.

Tworzenie budżetu państwa wymaga spełnienia szczegółowych zasad, które określają

pożądane cechy budżetu, dotyczące zakresu treści budżetu oraz jego konstrukcji. Do
najważniejszych z nich należą:

 zasada równowagi – postulat, aby kwota planowanych wydatków znalazła pełne pokrycie
w przewidywanych dochodach, co sprowadza się do bilansowania budżetu w taki
sposób, aby nie generował on deficytu budżetowego;
 zasada jedności formalnej – zgodnie z którą w jednym czasie w jednym państwie może
istnieć tylko jeden budżet, gdyż tylko w takiej sytuacji jest możliwe sprawowanie realnego
nadzoru władz ustawodawczych nad władzami wykonawczymi. W Polsce przeczy tej
zasadzie istnienie parabudżetów, jakimi są fundusze celowe;
 zasada jedności materialnej – postuluje, aby wszystkie dochody wpływały do jednego
budżetu i z niego były finansowane wszystkie wydatki. Wyklucza to możliwość związania
określonego wydatku z konkretnym źródłem dochodu, jak to było np. w przypadku
tzw. podatku drogowego;
 zasada powszechności – wszystkie podmioty gospodarki publicznej powinny być
powiązane z budżetem albo metodą finansowania brutto (bezpośrednio)
albo netto (pośrednio);
 zasada zupełności (ustrojowo-konstytucyjna) – określa
udział państwa w gospodarce (teoretycznie rozwiązanie tego problemu nie istnieje).
Istnieją tutaj dwa podejścia:
 o podejście klasyczne – zakłada, że zasada zupełności zachowana jest wówczas, gdy
wszelka działalność gospodarcza państwa znajduje swoje odzwierciedlenie w
budżecie. Takie ujęcie problemu dopuszcza jedynie finansowanie bezpośrednie, a
więc budżetowanie brutto. Wszystkie dochody i wydatki jednostek budżetowych są
ujmowane wówczas w planie budżetowym jako dochody i wydatki budżetu,
o podejście modernistyczne – uznaje zasadę zupełności budżetowej za spełnioną,
jeśli jednostki sektora publicznego mają jakiekolwiek powiązanie z budżetem
państwa. Jest to tzw. finansowanie budżetowe pośrednie lub budżetowanie
netto. Jednostki budżetowe rozliczają się wówczas z budżetem według salda
debetowego lub kredytowego, dotyczącego zakładów budżetowych, gospodarstw
pomocniczych i środków zgromadzonych na wydzielonym rachunku dochodów
własnych;
 zasada dualizmu budżetowego – postuluje opracowywanie, poza budżetem
operacyjnym (obowiązującym w cyklach rocznych), budżetu majątkowego w cyklach
dwu- lub trzyletnich. Zasada w Polsce nie jest realizowana;
 zasada szczegółowości – wydatki i dochody budżetu powinny być ujęte ze stosowną
szczegółowością, związaną z określeniem zakresu swobody władzy wykonawczej.
Celem realizacji tej zasady jest ograniczenie możliwości nadinterpretacji i nadużyć w
trakcie wykonywania budżetu. Zasada ma związek z klasyfikacją budżetową;
 zasada operatywności – budżet wymaga opracowania w układzie podmiotowym, co
oznacza wskazanie zadań zarówno w zakresie gromadzenia dochodów, jak i realizacji
wydatków dla konkretnych podmiotów;
 zasada przejrzystości – budżet powinien być przedstawiony parlamentowi i
społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach
masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania;
 zasada jawności – postuluje jawność procesu przygotowywania, uchwalania, realizacji i
kontroli budżetu. Zarówno ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z jej realizacji mają być
ogłaszane w sposób ogólnodostępny (Dziennik Ustaw);
 zasada gospodarności (racjonalności) – wymaga racjonalnego, czyli oszczędnego,
wydatkowania środków budżetowych;
 zasada realności – postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków
(część doktryny tej zasady nie uznaje);
 zasada jednoroczności (rygoru budżetowego) – zasada, przyjmująca coroczność,
periodyczność budżetu;
 zasada uprzedniości – zasada uchwalenia budżetu przed terminem jego obowiązywania,
a więc przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. Od zasady tej istnieją pewne
odstępstwa:
o prerogacja budżetu – przedłużenie ważności budżetu ubiegłorocznego na pewien
okres roku następnego,
o prowizorium budżetowe – skrócona wersja ustawy budżetowej,
o funkcjonowanie gospodarki budżetowej w oparciu o projekt budżetu. Polskie prawo
dopuszcza jedynie prowizorium jako odstępstwo od zasady uprzedniości.

Polityka fiskalna jest prowadzona w celu regulacji dochodów i wydatków państwa, a poprzez
to wpływanie na sytuację ekonomiczno-finansową kraju, a tym samym również na standard
życia obywateli. Najważniejszym i zasadniczym celem polityki budżetowej jest zapewnianie
dochodów państwu.

Do bardziej szczegółowych celów polityki budżetowej można między innymi zaliczyć:

- ograniczanie inflacji;
- przyspieszenie wzrostu gospodarczego;
 - niwelowanie różnic w poziomie życia obywateli;
- zwalczanie ubóstwa i bezrobocia;
- sprostanie zapotrzebowaniu państwa na pieniądze;
- utrzymywanie bilansu płatniczego we względnej równowadze.

Realizując wyznaczoną politykę budżetową organy mają do dyspozycji sporą liczbę

instrumentów jej prowadzenia. W pierwszej kolejności można się posługiwać narzędziami
podatkowymi – system podatkowy jest najważniejszym instrumentem polityki fiskalnej –
poprzez odpowiedni podział, zwiększanie bądź obniżanie, czy tez wprowadzanie nowych,
podatków władze są w stanie zapewnić odpowiednią ilość wpływów do budżetu.

Do instrumentów polityki budżetowej należy także zaliczyć sposoby finansowania deficytu

budżetowego – tutaj jest możliwość korzystania z takich narzędzi jak choćby zwiększanie
długu publicznego bądź zaciąganie kredytów.

W ustawie o finansach publicznych sformułowano katalog dochodów budżetu państwa,

dzieląc je na dochody podatkowe i niepodatkowe, do których zalicza się następujące
pozycje:

 podatki i opłaty, w części, która zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowi dochodów
jednostek samorządu terytorialnego, przychodów państwowych funduszy celowych oraz
innych jednostek sektora finansów publicznych;
 cła;
 wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;
 wpłaty z tytułu dywidendy;
 wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;
 wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych;
 dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne ustawy nie
stanowią inaczej;
 dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze, dotyczące
składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;
 odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek
budżetowych lub organów władzy publicznej, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;
 odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym
rachunku bieżącym budżetu państwa;
 odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;
 grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej;
 spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;
 dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów;
 inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych;
 środki europejskie i środki na realizację projektów pomocy technicznej;
 odsetki wykupywane przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżka wynikająca z
różnicy pomiędzy ceną emisyjną a wartością nominalną zbywanych obligacji skarbowych.

Źródła:

 https://eszkola.pl/wos/polityka-budzetowa-5507.html
 http://www.sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/BASLeksykon.xsp?
id=78060EC5E274A0B3C1257A5D002AD1DC&litera=D
 https://pl.wikipedia.org/wiki/Bud%C5%BCet_pa%C5%84stwa