Przepisy budżetowe

1. Pojęcie prawa finansowego.

Largo: Gałąź prawa publicznego, która reguluje całokształt publicznych stosunków

finansowych. W tym ujęciu w obrębie prawa finansów publicznych znajdują się: prawo
budżetowe, regulacje dotyczące deficytu i długu publicznego, prawo regulujące wydatki
publiczne, prawo celne, prawo walutowe, prawo dewizowe, publiczne prawo bankowe.

Stricto: Obejmuje regulacje prawne związane z budżetem państwa i budżetami lokalnymi,

deficytem i długiem publicznym oraz elementami finansów Unii Europejskiej.

2. Pojęcia:
- finansów publicznych,
- środków publicznych,
- jednostek organizacyjnych sektora finansów publicznych.

Finanse publiczne

- poddane dogłębnej regulacji prawnej.

- wszystkie operacje pieniężne i transakcje, realizowane z udziałem podmiotów prawa
publicznego, takich jak państwo, województwo, powiat czy gmina.
- przymusowość (większość dochodów pochodzi z danin publicznych, wydatki w celu
realizacji zadań publicznych)
- procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków publicznych
- zarządzanie nimi jest bardziej scentralizowane ze względu na koncentrację zasobów
pieniężnych przez niewielką liczbę podmiotów, co wymaga skoordynowanej i jawnej kontroli,
planowania oraz sprawozdawczości.

 Finanse publiczne – (operacje finansowe dokonywane przez państwo) to system prawny

finansów publicznych, mechanizm gromadzenia i wydatkowania zasobów publicznych,
czyli mechanizm zarządzania, oraz zasób pieniężny, który realnie istnieje i następnie jest
dzielony.

Środki publiczne:

Termin „środki publiczne” jest skrótowym ujęciem występującego w Konstytucji RP terminu

„środki finansowe na cele publiczne” (art. 216 ust. 1).
- środki finansowe na cele publiczne gromadzone i wydatkowane w sposób określony w
ustawie – nakaz regulowania w drodze ustawy podstawowych procesów finansów
publicznych

Środki publiczne to wszelkie środki pieniężne będące na podstawie ustawy w dyspozycji

jednostek sektora finansów publicznych, pozyskiwane przez te jednostki w trakcie operacji
polegających na ich gromadzeniu oraz rozdysponowywaniu w celu realizacji publicznych
zadań służących zaspokojeniu potrzeb społecznych.

art. 5 ust. 1 u.f.p.

Jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych

Należą do sektora publicznego, są finansowane ze środków publicznych, wykonują zadania

publiczne i mogą funkcjonować tylko w formach określonych przez UFP.

Wyodrębniona organizacyjnie i instytucjonalnie część sektora publicznego oparta o własny,

publiczny (państwowy i samorządowy) majątek, dokonująca poboru środków pieniężnych,
zorientowanych na zaspokajanie potrzeb ogólnospołecznych i nienastawiona na osiąganie
zysku ze swojej podstawowej działalności.

3. Charakterystyka zasad budżetowych oraz odstępstw od tych zasad:

- zasada uprzedniości,
- zasada roczności,
- zasada szczegółowości,
- zasada równowagi budżetowej,
- zasada powszechności budżetu,
- zasada jedności formalnej (budżet środków europejskich),
- zasada jedności materialnej,
- zasada jawności.

Zasada uprzedniości

- projekt budżetu powinien zawierać wszystkie dochody i wydatki jednostek samorządu

terytorialnego (j.s.t.) w jednym planie.
- w planie należy określić źródła dochodów i przeznaczenie wydatków zgodnie z regułami ich
klasyfikacji.
- dochody, które tworzą budżet, mogą mieć tylko przeznaczenie ogólne, chyba że przepisy
szczególne stanowią inaczej.

- budżet powinien zostać uchwalony przed okresem, na jaki obowiązuje.

- zasada zapewnia przejrzystość i odpowiedzialność w zarządzaniu finansami jednostek
samorządu terytorialnego.
Jeśli w budżecie jest nadwyżka dochodów nad wydatkami, należy wskazać jej przeznaczenie.
Jeśli wynik jest deficytem, należy wskazać źródła przychodów przeznaczonych na jego
sfinansowanie.

Wyjątek: odstępstwo od zasady dopuszczalne w przypadku decyzji o wydatkach

nieprzewidzianych w planowanym budżecie.

Zasada zupełności (powszechności):

- Budżet obejmuje całość dochodów i wydatków państwa

Transfery ś.b. mają być dokonywanie za pośrednictwem budżetu państwa.
-Budżet jest podstawą gospodarki finansowej, konieczność parlamentarnej kontroli
prowadzenia gospodarki finansowej państwa.
- W praktyce przestrzegają ją tylko jednostki budżetowe, pokrywające swoje wydatki tylko z
budżetu, a dochody odprowadzają do budżetu (brutto)

Wyjątek: Większość jednostek sektora finansów publicznych rozlicza się z budżetem

wynikowo (budżetowanie netto). – mają pośredni związek z budżetem państwa

Zasada równowagi budżetowej (ograniczonego zadłużenia):

- równowaga między dochodami a wydatkami państwa

- istnienie corocznych deficytów budżetowych jest normą, więc można ją interpretować jako
zasadę ograniczonego zadłużenia; reguły fiskalne, takie jak: konstytucyjny limit wysokości
długu publicznego, procedury ostrożnościowe, stabilizująca reguła wydatkowa, oraz
obowiązek równoważenia budżetów w części bieżącej.
- restrykcje finansowe dotyczące deficytu budżetowego wynikające z art. 220 Konstytucji RP
oraz konieczność zamieszczania w budżecie państwa kwoty planowanego deficytu wraz ze
źródłami jego pokrycia.

Wyjątki: możliwość wystąpienia deficytu budżetowego w przypadku zaistnienia szczególnych

okoliczności, które mogą wpłynąć na stabilność finansów publicznych.

Zasada jedności formalnej budżetu:

- budżet państwa powinien być zawarty w jednym akcie prawnym, czyli ustawie budżetowej,
która obejmuje wszystkie elementy gospodarki finansowej państwa w danym roku
budżetowym.
- art. 219 ust. 4 Konstytucji RP - na jeden rok budżetowy może być uchwalona tylko jedna
ustawa budżetowa, która zawiera całość budżetu państwa.
Zasada jedności materialnej:

- całość dochodów publicznych powinna być przeznaczana za pośrednictwem budżetu na

pokrycie całości wydatków.
- budżet nie może łączyć konkretnych dochodów z konkretnymi wydatkami.
- art. 42 ust. 2 ustawy o finansach publicznych.

Wyjątki: są państwowe fundusze celowe, których celem jest łączenie określonych dochodów
z konkretnymi wydatkami publicznymi.

Zasada jawności budżetu:

- art. 33 i ufp.
- jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie,
- jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie,
- podawanie do publicznej wiadomości kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa oraz
informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne.

Wyjątki: możliwość utajenia pewnych informacji (wyłączenie jawności), co do środków

publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało uznane za infromację niejawną

Zasada szczegółowości:

- Budżet państwa powinien zawierać ogólne kwoty dochodów i wydatków,

- kwoty te powinny być uszczegółowione i uszeregowane zgodnie z określonymi kryteriami.
- klasyfikacja budżetowa, czyli system grupowania dochodów i wydatków państwa według
określonych podziałek klasyfikacyjnych.

Wyjątki: państwowe fundusze celowe – zmiany w planie finansowym mogą prowadzić do

zwiększenia dotacji z budżetu państwa. Przychody pochodzą ze środków publicznych, ale ich
struktura i sposób gromadzenia mogą być różnorodne.

Zasada roczności:

- uchwała budżetowa ma moc wiążącą od 1 stycznia roku budżetowego także wtedy, gdy jej
uchwalenie następuje w trakcie roku budżetowego.
- Wydatki wpisane do budżetu są zatwierdzane na czas trwania roku budżetowego, który
zgodnie z przepisem art. 313 TFUE rozpoczyna się 1 stycznia, a kończy 31 grudnia (zasada
roczności budżetu).

Wyjątek: sporządzanie wieloletniej prognozy finansowej i wieloletniego planu finansowego

państwa
4. Pojęcie budżetu państwa:
- dochody,
- wydatki,
- przychody,
- rozchody

Budżet państwa:
- publicznym plan finansowy = plan przyszłych dochodów i wydatków państwa,
- podstawa gospodarki finansowej państwa
Obszerna regulacja budżetu państwa w najwyższym polskim akcie prawnym sugeruje
głęboką konstytucjonalizację ustroju finansowego państwa i nadaje budżetowi państwa
status wartości konstytucyjnie chronionej.
- Jest uchwalany przez Sejm w formie ustawy budżetowej na dany rok budżetowy.
- zawiera prognozy dochodów i limity wydatków. Dochody są planowane jako prognozy ich
wielkości, natomiast wydatki stanowią nieprzekraczalne limity. Dyrektywność strony
wydatkowej budżetu państwa kierowana jest do dysponentów części budżetowych.
Na podstawie art. 219 Konstytucji RP – budżet państwa jest fundamentalnym aktem
zarządzania finansami państwa, można zatem zdefiniować budżet państwa jako publiczny
plan finansowy stanowiący podstawę gospodarki finansowej państwa, obejmujący dochody i
wydatki państwa, uchwalany przez Sejm w formie ustawy budżetowej na rok budżetowy.

Dochody:
To forma stałego zasilania budżetu:
Podatkowe; podatki i opłaty, z wyłączeniem tych, które nie są dochodami j.s.t. oraz innych
jednostek sektora finansów publicznych. Stanowią one główne źródło dochodów,
odpowiadając za ponad 90% wpływów.
Niepodatkowe: wszystkie pozostałe kategorie dochodów
- Dochody publicznoprawne (np. podatki, opłaty, cła)
- prywatnoprawne (np. dochody z zysku przedsiębiorstw państwowych, dywidendy).
Klasyfikacja: daniny publiczne, dochody z praw majątkowych państwa oraz środki
zagraniczne z UE.
Wydatki
- kwoty przeznaczane na realizację róznorodnych celów i zadań
Dotacje - środki z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego (j.s.t.) oraz
państwowych funduszy celowych, przekazywane na finansowanie lub dofinansowanie
realizacji zadań publicznych.
Celowe: Przeznaczone są wyłącznie na finansowanie lub dofinansowanie zadania, dla
którego zostały udzielone.
Przedmiotowe: dopłaty do konkretnych rodzajów wyrobów lub usług, określanych według
stawek jednostkowych. Udzielane na podstawie ustaw lub przepisów Unii Europejskiej dla
przedsiębiorstw lub podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa.
Dotacje podmiotowe: Przeznaczone są dla określonych podmiotów na dofinansowanie ich
bieżącej działalności, zgodnie z odrębnymi przepisami prawa lub umowami
międzynarodowymi.
Zwracane, gdy przekroczone zostaną określone limity, a także w przypadku udzielenia ich bez
podstawy prawnej.

Subwencje mają charakter ogólny i nie są przeznaczone na konkretne cele. Przekazywane są

w formie transferów z budżetu państwa i mogą być udzielane dla jednostek samorządu
terytorialnego, podmiotów nauki oraz partii politycznych.
Świadczenia na rzecz osób fizycznych oraz wydatki bieżące i majątkowe jednostek
budżetowych.
Środki przeznaczone na obsługę długu Skarbu Państwa również stanowią istotną część
wydatków budżetowych, obejmując oprocentowanie skarbowych papierów wartościowych,
kredytów oraz pożyczek.
Przychody = przejściowe zasilanie budżetu
- Sprzedaż papierów wartościowych: sprzedaż obligacji, akcji lub innych instrumentów
finansowych emitowanych przez państwo lub jednostki samorządu terytorialnego.
- Prywatyzacja majątku Skarbu Państwa oraz majątku j.s.t.: sprzedaż aktywów państwowych
lub majątku jednostek samorządu terytorialnego, które są przedmiotem procesu
prywatyzacji.
- Spłaty pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych: Kwoty zwracane przez
dłużników w ramach spłaty pożyczek i kredytów udzielonych przez państwo lub jednostki
samorządu terytorialnego.
- Otrzymane pożyczki i kredyty: Środki pozyskane przez państwo lub jednostki samorządu
terytorialnego w formie pożyczek lub kredytów od innych podmiotów, instytucji finansowych
lub zagranicznych organizacji.
- Inne operacje finansowe: odsetki bankowe, prowizje, zyski z inwestycji czy inne wpływy
finansowe.

Rozchody = suma wydatków poniesionych w danym okresie.

-finansowanie działań administracyjnych, inwestycji, świadczenia usług publicznych,
edukację, opiekę zdrowotną, infrastrukturę, obronę narodową oraz spłatę zobowiązań
finansowych.
Transfer środków finansowych z budżetu państwa lub innych jednostek sektora finansów
publicznych, mające na celu pokrycie zobowiązań lub udzielenie pomocy innym podmiotom.
Rozróżnienie między rozchodami a wydatkami publicznymi wynika głównie z uzasadnienia
ekonomicznego. Rozchody zwykle dotyczą spłaty zobowiązań, np. rat kredytowych lub
udzielania pożyczek, podczas gdy wydatki publiczne obejmują ogół form dysponowania
środkami publicznymi.
"negatywna definicja" wydatków, gdzie rozchody są jednym z ich rodzajów.

5. Pojęcie procedury budżetowej – charakterystyka poszczególnych faz:

Procedura budżetowa:
Przez procedurę budżetową rozumie się zasady postępowania organów państwowych oraz
jednostek wykonujących budżet w trakcie opracowywania projektu, uchwalania i wykonania
budżetu.
a. przygotowanie projektu budżetu państwa,
- Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia do projektu budżetu państwa
na następny rok
- Minister Finansów wydaje notę budżetową – rozporządzenie określające szczegółowy
sposób, tryb i terminy sporządzania materiałów do projektu ustawy budżetowej
- Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i przedstawiają Ministrowi Finansów
dysponenci części budżetowych
- Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej na następny
rok wraz z uzasadnieniem
b. uchwalenie ustawy budżetowej,
Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i wraz z uzasadnieniem przedkłada go
Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy.
- Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania
jej Senatowi.
-Prezydent RP podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową
- W przypadku zwrócenia się Prezydenta do TK w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy
budżetowej przed jej podpisaniem. Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2
miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale.
-Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie
zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu, Prezydent może w ciągu 14 dni
zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.
c. wykonywanie budżetu
W terminie 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej dysponenci części budżetowych
przekazują jst informacje o kwotach podlegających przekazaniu dotacji określonych w
ustawie budżetowej, a w przypadku samorządów województw - również informacje o
środkach na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich, dla
których zarządy województw są instytucją zarządzającą lub pośredniczącą.
W terminie 10 dni roboczych od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej dysponenci części
budżetowych przekazują jednostkom podległym informacje o ostatecznych kwotach
dochodów i wydatków, w oparciu o które jednostki te sporządzają plany finansowe.
Obowiązek ten nie dotyczy jedynie jednostek podległych MF, które powołane są do
gromadzenia dochodów z podatków i ceł (gromadzenie dochodów na podstawie przepisów
zawartych w odrębnych ustawach).

Ustawa budżetowa
Podlega specjalnej procedurze legislacyjnej.
Głównym elementem ustawy budżetowej jest budżet państwa, który stanowi kluczowy akt
zarządzania finansami publicznymi.
Ustawa budżetowa jest podstawą gospodarki finansowej państwa i składa się z budżetu
państwa, załączników oraz postanowień wynikających z ustawy o finansach publicznych lub
innych ustaw.
Strona wydatkowa budżetu państwa ma charakter dyrektywny, co oznacza, że zawarte w
nim wydatki stanowią nieprzekraczalne limity.

Normy prawne mają charakter indywidualno-konkretny i obowiązują tylko w trakcie roku

budżetowego.
Nie tworzy źródeł dochodów publicznych ani nie stanowi podstawy roszczeń osób trzecich
wobec państwa.

Znaczenie harmonogramu
Harmonogram realizacji budżetu państwa jest opracowywany przez Ministra Finansów we
współpracy z dysponentami części budżetowych.
Harmonogram obejmuje
1) prognozę dochodów budżetu państwa w poszczególnych miesiącach roku budżetowego;
2) wielkość wydatków planowanych do sfinansowania w poszczególnych miesiącach roku
budżetowego.
Jego głównym celem jest prognozowanie dochodów i planowanych wydatków państwa na
poszczególne miesiące roku budżetowego.
Harmonogram pełni istotną funkcję organizacyjną, umożliwiając kontrolę nad dynamiką
wykonywania budżetu państwa, ścisłe monitorowanie, czy dochody i wydatki budżetu
państwa są realizowane zgodnie z założeniami oraz monitorowanie jego bieżącej
równowagi finansowej.

8. Zasady gospodarki finansowej (niżej)

Zasada legalności i terminowości gromadzenia dochodów
Ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu j.s.t. odbywa się zgodnie z
obowiązującymi przepisami, w tym ustawami dotyczącymi źródeł dochodów dla gmin,
powiatów i województw samorządowych.
Normy te mogą być określone także w uchwałach organów stanowiących j.s.t., szczególnie
dotyczących podatków i opłat lokalnych. Przepisy Ordynacji podatkowej mają również
zastosowanie do wszystkich dochodów publicznych.
Przestrzeganie prawidłowego ustalania należności budżetowych, terminowej wpłaty oraz
ewentualnej egzekucji.
Zasada pełnej realizacji zadań
Zasada pełnej realizacji zadań następuje w terminach określonych w przepisach i
harmonogramie realizacji budżetu, jeśli został on opracowany. W budżecie są określone
tylko limity wydatków na poszczególne zadania, natomiast terminy ich ponoszenia wynikają
albo z przepisów (terminy wypłaty wynagrodzeń i dokonywania wpłat składek z tytułu
ubezpieczenia społecznego czy zdrowotnego), albo – jeśli wydatki nie mają ustalonych w
przepisach terminów ich realizacji – z postanowień zawartych umów oraz harmonogramu
realizacji budżetu. Obowiązek dotrzymania terminów realizacji zadań budżetowych wiąże się
z prawidłowym wykonywaniem zobowiązań j.s.t. oraz ma wpływ na zachowanie równowagi
budżetowej.

Zasada limitu wydatków (ust.3)

Dokonywanie wydatków z budżetu j.s.t. musi odbywać się zgodnie z kwotami określonymi w
planie finansowym, uwzględniając przeniesienia i planowane przeznaczenie, dążąc do
celowego i oszczędnego wykorzystania środków oraz uzyskania najlepszych efektów. Należy
kierować środki na realizację zadań zgodnych z planem, unikać przekraczania ustalonych
wydatków oraz działać zgodnie z zasadą gospodarności, uwzględniając kryteria ekonomiczne.

Zasada wyboru najkorzystniejszej oferty

Zlecenie zadań finansowanych ze środków budżetu wymaga wyboru najkorzystniejszej
oferty. Jednostki samorządu terytorialnego mają obowiązek transparentnie wybierać
najlepsze oferty i stosować jasne kryteria.
Dla podmiotów gospodarczych wybiera się ofertę spełniającą wymogi Prawa zamówień
publicznych, a dla organizacji pozarządowych priorytet mają oferty zapewniające
skuteczność, oszczędność i terminowość realizacji zadań.

Zasada pierwszeństwa wydatków nieprzewidzianych

Wydatki nieprzewidziane, wynikające z tytułów wykonawczych, wyroków sądowych lub

ugód, mogą być dokonywane niezależnie od poziomu zaplanowanych środków na ten cel. Ta
zasada umożliwia nie tylko przekroczenie limitu wydatków na dany cel, ale także pokrycie
wydatków na obowiązkowe płatności wynikające z tych tytułów, nawet jeśli nie były one
uwzględnione w budżecie.
Te wydatki są konieczne do wykonania zobowiązań j.s.t. podlegających egzekucji lub
potwierdzonych wyrokiem sądowym lub ugodą. Jeśli nie zostały one uwzględnione w
budżecie lub ich kwota była niewystarczająca, konieczne jest dokonanie zmian w budżecie,
przewidujących te wydatki. Zmiana ta może polegać na przeniesieniu środków z innych
kategorii wydatków lub z rezerw celowych.

Bankowa obsługa budżetu

Wykonywanie budżetu j.s.t. odbywa się poprzez rachunki bankowe. Obsługę bankową j.s.t.
zapewnia bank wybrany zgodnie z przepisami Prawa zamówień publicznych. Zasady obsługi
bankowej określa umowa między zarządem j.s.t. a bankiem. Dochody i wydatki budżetu
realizowane są przez dwa główne rachunki bankowe.
Wydatki jednostek wykonujących budżet mogą być dokonywane tylko do wysokości środków
zgromadzonych na ich aktualnym rachunku bankowym. Bank nie zrealizuje wydatków
przekraczających dostępne środki, co zapewnia równowagę budżetową w trakcie jego
wykonywania. Wyłączne dokonywanie operacji finansowych poprzez rachunki bankowe jest
istotne dla ustalenia dokładnego wyniku wykonania budżetu, który opiera się na kasowych
dochodach i wydatkach w danym roku budżetowym. Dla każdego rachunku bieżącego
jednostki prowadzi się szczegółową ewidencję dochodów i wydatków zgodnie z ich
klasyfikacją budżetową. Na podstawie tej ewidencji sporządza się sprawozdawczość
budżetową umożliwiającą analizę i kontrolę prawidłowości gospodarowania środkami
budżetowymi.
Zasada wygasania wydatków
Niezrealizowane kwoty wydatków budżetu j.s.t. tracą ważność po zakończeniu roku
budżetowego, zgodnie z zasadą roczności budżetu. Prawa do wydatków budżetowych
wygasają z końcem roku kalendarzowego.
Dochody j.s.t. przypisane do roku budżetowego wygasają, niezależnie od momentu
powstania tytułu prawnego do ich poboru. Budżety j.s.t. są budżetami przynależności
kasowej, które tracą moc wraz z zamknięciem kasy na koniec roku. Choć uchwała budżetowa
przestaje obowiązywać, to nadal może mieć skutki prawne, np. w zakresie odpowiedzialności
za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Jednak istnieje instytucja wydatków niewygasających, która stanowi pewne wyłom od tej
zasady.

9. Charakterystyka zmian występujących w trakcie realizacji ustawy budżetowej:

Istnieje możliwość zmian w budżecie w trakcie jego wykonywania, ale globalna kwota
wydatków budżetowych nie może ulec zmianie.
Przeniesienie Planowanych Wydatków:
Przeniesienie planowanych wydatków w budżecie państwa, zwane również "virement",
polega na:
- zwiększeniu limitu wydatków w określonej części klasyfikacji budżetowej jednocześnie
zmniejszając o tę samą kwotę wydatki w innej części.
- Nie powoduje to zmian w saldzie ogólnym budżetu państwa ani w sumie wydatków.
- Ustawa o finansach publicznych wprowadza wiele ograniczeń dotyczących stosowania
przeniesienia planowanych wydatków, podmioty uprawnione do przenoszenia wydatków są
ściśle określone, a istnieją ograniczenia co do rodzajów wydatków, które można przenosić w
celu zapobieżenia odchodzeniu od celów ustawy budżetowej.

Zablokowanie Planowanych Wydatków: (art.177 ust 1, art.179 ufp)

- zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków.
- reakcja na wystąpienie niekorzystnych zjawisk: niegospodarności, opóźnień w realizacji
zadań, nadmiaru posiadanych środków, naruszenia zasad gospodarki finansowej, o których
mowa w art. 162 u.f.p., a także zagrożenia realizacji ustawy budżetowej. Decyzja o
blokowaniu planowanych wydatków może mieć dwojaki charakter.
- Decyzje o zablokowaniu planowanych wydatków budżetowych podjętych przez Ministra
Finansów i innych dysponentów części budżetowych mogą zawierać wykaz wydatków, które
nie mogą być dokonywane.
Definitywna decyzja obowiązuje do końca roku budżetowego i wywołuje taki sam skutek, jak
wygaśnięcie wydatków z końcem roku budżetowego.
Okresowa decyzja skutkuje zawieszeniem zakresu uprawnień do wykorzystania środków
budżetowych. Po upływie terminu zablokowania wydatków uprawnienia do ich dokonywania
odzyskują moc i wydatki mieszczące się w limitach mogą być realizowane w pierwotnie
określonej wysokości.
Minister Finansów jest zobowiązany do niezwłocznego poinformowania Rady Ministrów o
przyczynach podjęcia takiej decyzji. Rada Ministrów może uchylić decyzję Ministra Finansów
w terminie 30 dni od dnia poinformowania jej o podjęciu decyzji (art. 177 ust. 3 pkt 1 i ust. 8
u.f.p.).

Po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu, Minister

Finansów może utworzyć nową rezerwę celową ze środków zablokowanych i przenieść do
niej kwoty wydatków zablokowanych.
Ta rezerwa:
- tworzona jest w toku wykonywania budżetu państwa, a nie na etapie planowania budżetu.
- nie ma ograniczeń dotyczących jej wysokości.
- inne jest przeznaczenie zablokowanych w ten sposób środków.
- kwoty z tak utworzonej rezerwy należy przeznaczyć na sfinansowanie zobowiązań Skarbu
Państwa lub na cele odrębnie wskazane w ustawie budżetowej (art. 177 ust. 6 u.f.p.).

Blokowanie planowanych wydatków w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej

= zagrożenia planowanego stanu równowagi budżetowej, ustawa o finansach publicznych
 blokowanie planowanych wydatków budżetu państwa na czas oznaczony (art. 179 u.f.p.).
Uprawnienie do podejmowania takiej decyzji w formie rozporządzenia, przysługuje
wyłącznie Rządowi.

Uruchamianie Rezerw Budżetowych:

Rezerwa Ogólna:
- Rezerwa ogólna jest tworzona zgodnie z wymogami określonymi w art. 140 ust. 1 u.f.p.
- Charakteryzuje się brakiem określonego przeznaczenia, dając dysponentowi swobodę w
decydowaniu o jej wykorzystaniu.
- Limit kwotowy rezerwy ogólnej wynosi maksymalnie 0,2% wydatków zaplanowanych w
budżecie.
Dysponuje nią zazwyczaj Rada Ministrów, chociaż może ona upoważnić inne podmioty.
Nie może być przeznaczona na zwiększenie wydatków, które zostały już zmniejszone w
trakcie realizacji budżetu.
Rezerwa Celowa:
- Tworzona w ramach planowania i uchwalania ustawy budżetowej zgodnie z art. 140 ust. 2 i
3 u.f.p.
- Przeznaczenie rezerwy celowej jest znane na etapie planowania budżetu, ale nie można
dokładnie określić jej wysokości i szczegółowego podziału na pozycje klasyfikacji budżetowej.
- Sumaryczna kwota rezerw celowych nie może przekroczyć 5% wydatków budżetowych
ogółem.
Podział rezerwy celowej dokonuje Minister Finansów w porozumieniu z właściwymi
ministrami lub innymi dysponentami części budżetowych.
Proces uruchamiania rezerw budżetowych:
Zgłoszenie wniosku: Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego może wnioskować o
przeniesienie wydatków między częściami i działami budżetu środków europejskich.
Opinia dysponenta: istotna, ale jej brak nie wstrzymuje procedury.
Minister Finansów: podejmuje decyzję o przeniesieniu wydatków na podstawie wniosku i
opinii.
Informowanie Rady Ministrów: może uchylić decyzję Ministra Finansów w terminie 30 dni od
otrzymania informacji o decyzji.
Dysponowanie rezerwą: Po uzyskaniu zgody minister właściwy do spraw rozwoju
regionalnego może dokonywać przeniesień planowanych wydatków między programami
finansowanymi ze środków europejskich.
Uruchamianie rezerw budżetowych ma na celu zapewnienie elastyczności oraz efektywnego
wykorzystania środków publicznych w realizacji celów budżetowych.

10. Charakterystyka organów uprawnionych do kontroli i nadzoru wykonywania ustawy

budżetowej:
Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę nad:
-realizacją dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa
-efektywnością i skutecznością realizacji budżetu w układzie zadaniowym
-wykorzystaniem środków pochodzących z budżetu UE
-poziomem deficytu sektora finansów publicznych
-przedstawia NIK informację o przebiegu wykonywania ustawy budżetowej.
-Dysponuje rezerwami w budżecie państwa
-może blokować wydatki i je przenosić.
Najwyższa Izba Kontroli:
-Kontroluje wykonanie budżetu państwa
-przedstawia Sejmowi analizę wykonania budżetu państwa
Rada Ministrów:
-kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i
sprawozdanie z wykonania budżetu.
-Może blokować i przenosić wydatki budżetowe.
-Przedstawia Sejmowi i NIK sprawozdanie z rocznego wykonania ustawy budżetowej.
Sejm:
-kontroluje wykonanie ustawy budżetowej

Organy uprawnione do kontroli i nadzoru wykonywania ustawy budżetowej to:

11. Półroczna i roczna kontrola wykonania ustawy budżetowej.

Zgodnie z art. 183 ustawy o finansach publicznych (u.f.p.), Minister Finansów ma obowiązek
przedstawienia sejmowej Komisji Finansów Publicznych oraz NIK informacji o przebiegu
wykonania ustawy budżetowej za pierwsze półrocze do 10 września danego roku. Ogranicza
się głównie do aktualnego informowania Sejmu o postępie realizacji ustawy budżetowej.

Rola półrocznej informacji z wykonania ustawy budżetowej jest niewielka, gdyż brak
precyzyjnego określenia zakresu informacji oraz brak określonej procedury postępowania z
uzyskanymi danymi sprawia, że nie prowadzi ona do konkretnych skutków prawnych.
Kontrola parlamentarna (następcza), która zaczyna się od przedstawienia przez Radę
Ministrów całorocznego sprawozdania z realizacji ustawy budżetowej do 31 maja roku
następującego po roku budżetowym.

Sprawozdanie to, wraz z opinią NIK, jest kierowane do Sejmu. Sejm ma następnie 90 dni na
podjęcie uchwały dotyczącej udzielenia lub odmowy udzielenia Rządowi absolutorium.
Udzielenie absolutorium stanowi akceptację dla sposobu realizacji ustawy budżetowej,
jednak nie niesie za sobą innych skutków poza politycznymi. Odmowa udzielenia
absolutorium nie prowadzi automatycznie do odwołania Rządu, ale może być powodem dla
Rządu do złożenia dymisji lub dla Sejmu do przegłosowania wotum nieufności wobec Rządu.

Kontrola parlamentarna dotyczy głównie sposobu realizacji ustawy budżetowej,:

Rocznego sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej.
Sprawozdania o dochodach i wydatkach związanych z zadaniami administracji rządowej.
Zbiorczej informacji o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
Oceny realizacji założeń makroekonomicznych.
Informacji o wykonaniu wydatków w układzie zadaniowym dotyczących realizacji
Wieloletniego Planu Finansowego Państwa.
Jednostki sektora finansów publicznych są zobowiązane do sporządzania sprawozdań z
realizacji i rozdysponowywania środków publicznych, które są podstawą dla dokumentów
sprawozdawczych. Szczegółowy zakres informacji oraz sposób ich ujmowania zostały
określone w rozporządzeniu Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 9 stycznia 2018 roku w
sprawie sprawozdawczości budżetowej.

PÓŁROCZNA KONTROLA WYKONANIA USATWY BUDŻETOWEJ

NIK dokładnie analizuje realizację dochodów i wydatków budżetu państwa w okresie półrocznym.
Sprawdza, czy kwoty przewidziane w ustawie budżetowej zostały zgodnie z planem osiągnięte.
Kontrola skupia się także na sprawdzeniu efektywnego wykorzystania środków publicznych, w tym
ocena, czy środki zostały użyte zgodnie z przeznaczeniem określonym w ustawie budżetowej.
Istotnym elementem półrocznej kontroli jest dostarczenie informacji o przebiegu wykonania
budżetu. NIK sprawdza, czy cele i założenia budżetowe są zgodne z rzeczywistym wykonaniem.
Na koniec procesu, NIK przygotowuje sprawozdanie zbiorcze, które zawiera analizę oraz wnioski
dotyczące wykonania ustawy budżetowej w pierwszej połowie roku.
Ta półroczna kontrola jest kluczowym narzędziem zapewniającym skuteczność i przejrzystość procesu
budżetowego, umożliwiając odpowiedzialne gospodarowanie publicznymi środkami finansowymi.

ROCZNA KONTROLA WYKONANIA USTAWY BUDŻETOWEJ

Rada Ministrów przedstawia Sejmowi i Najwyższej Izbie Kontroli, w terminie do dnia 31 maja roku
następnego, roczne sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej.
Sprawozdanie powinno zawierać określone w UFP elementy.
NIK dokładnie analizuje realizację dochodów i wydatków budżetu państwa przez cały rok. Sprawdza,
czy kwoty przewidziane w ustawie budżetowej zostały zgodnie z planem osiągnięte.
Kontrola skupia się na ocenie efektywnego wykorzystania środków publicznych, sprawdzając, czy
środki zostały użyte zgodnie z przeznaczeniem określonym w ustawie budżetowej.
NIK przygotowuje szczegółowe sprawozdanie, które zawiera analizę i wnioski dotyczące wykonania
ustawy budżetowej przez cały rok. Raport ten jest następnie przedstawiany organom
odpowiedzialnym, w tym Sejmowi.
NIK ocenia zgodność celów i założeń budżetowych z rzeczywistym wykonaniem, co umożliwia
identyfikację ewentualnych nieprawidłowości czy potrzebnych korekt.
Roczna kontrola wykonania ustawy budżetowej jest kluczowym narzędziem w zapewnianiu
skutecznego i transparentnego gospodarowania środkami publicznymi, umożliwiającym
odpowiedzialne zarządzanie finansami państwa.

12. Budżet jednostki samorządu terytorialnego

Ustawa o finansach publicznych w art. 211 ust. 1 określa budżet j.s.t. jako roczny plan
dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki. Budżet jest zatem planem
finansowym obejmującym zestawienie przyszłych dochodów i wydatków danej j.s.t. (gminy,
powiatu, województwa samorządowego) w oznaczonym przedziale czasowym i o
odpowiednim stopniu szczegółowości.

- charakterystyka dochodów własnych

Dochody własne jednostek samorządu terytorialnego to środki finansowe pozyskiwane przez te

jednostki na różne cele.
Źródła dochodów własnych obejmują:
-Wpływy z podatków, opłat, oraz innych danin publicznych stanowią znaczący udział w dochodach
własnych jednostek samorządu terytorialnego.
-Zyski i przychody z majątku jednostek samorządu, takie jak nieruchomości czy przedsiębiorstwa
komunalne.
-Dochody związane z działalnością gospodarczą jednostek samorządu terytorialnego.
-Udziały w podatkach dochodowych
Dochody własne są kluczowym elementem finansowania działań lokalnych w ramach samorządu
terytorialnego, umożliwiając realizację zadań publicznych.

Dochody jednostek samorządu terytorialnego OBLIGATORYJNE

1. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są:
1) dochody własne;
2) subwencja ogólna;
3) dotacje celowe z budżetu państwa.
Dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być: ŚRODKI FAKULTATYWNE
1) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi;
2) środki pochodzące z budżetu UE;
3) inne środki określone w odrębnych przepisach
- subwencje ogólne a dotacje celowe

Dotacje Subwencje
Ogólne informacje Podlegające szczególnym Środki pochodzące z budżetu państwa na
zasadom rozliczania środki z realizację zadań własnych:
budżetu państwa - ogólne dla jst
przeznaczone na podstawie -dla podmiotów systemu szkolnictwa
aktów prawnych na wyższego i nauki
finansowanie lub - dla partii politycznych
dofinansowanie realizacji
-część oświatowa – finansowanie zadań
zadań publicznych
oświatowych realizowanych przez jst.
- celowe – przyznawane w celu -część wyrównawcza – kompensacja
zapewnienia realizacji różnic w dochodach jst. Wyrównuje
określonego zadania nierówności w zasobach finansowych jst.
- przedmiotowe – środki -część równoważąca/regionalna –
przeznaczone na dopłaty do zabezpieczenie środków na zadania
określonych rodzajów związane z równoważeniem warunków
wyrobów lub usług rozwoju regionalnego jst.
- podmiotowe – środki dla
podmiotu wskazanego w
ustawie
PODOBIEŃSTWA: Subwencje i dotacje stanowią transfery z budżetu państwa (wydatki)
RÓŻNICE: - nie mają charakteru - mają charakter ogólny -> środki nie mają
ogólnego określonego przeznaczenia
- podmiot nie ma swobody w - podmiot ma swobodę w dysponowaniu
dysponowaniu środkami środkami

- ogólna budowa subwencji ogólnych dla gmin, powiatów i województw

ogólna budowa subwencji ogólnych dla gmin, powiatów i województw,
Subwencja ogólna składa się z części:
1) dla gmin:
a) wyrównawczej,
b) równoważącej;
2) dla powiatów:
a) wyrównawczej,
b) równoważącej;
3) dla województw:
a) wyrównawczej,
b) regionalnej;
4) oświatowej - dla gmin, powiatów i województw;
5) rozwojowej – dla gmin, powiatów i województw.
Gminy
Uzależnienie udzielenia subwencji
1) wyrównawcza:
- Kwota podstawowa - uzależniona od dochodów podatkowych na jednego mieszkańca gminy.
- Kwota uzupełniająca – dochody podatkowe jednego mieszkańca są niższe od dochodów
podatkowych w pozostałych gminach 2)Równoważąca
Wpłacane przez gminy najzamożniejsze, rozdzielane wśród gmin biedniejszych ze względu na
dochody podatkowe na mieszkańca na tle innych bądź wszystkich gmin.
Powiaty
Uzależnienie udzielenia subwencji
1)Część wyrównawcza
- Kwota podstawowa - uzależniona od dochodów podatkowych na jednego mieszkańca powiatu.
- Kwota uzupełniająca – ustalanie wg. wskaźnika bezrobocia w powiecie.
2)Część równoważąca
Wpłaty powiatów najbogatszych ze względu na poziom bezrobocia Przy rozdzielaniu bierze się po
uwagę wydatki na rodziny zastępcze, minister właściwy ds pracy określa środki nie przekraczające
7%, a 24% gdy deficyt jest wyższy niż dochody powiatu.
Województwa
Uzależnienie udzielenia subwencji
1)Część wyrównawcza
- Kwota podstawowa – - uzależniona od dochodów podatkowych na jednego mieszkańca
województwa
- Kwota uzupełniająca - otrzymuje województwo, gdy wskaźnik dochodów podatkowych jest niższy
niż 125% w całym kraju, a liczba mieszkańców nie przekracza wskazanej w ustawie.
2)Część regionalna
Brana pod uwagę stopa bezrobocia, dochody podatkowe.
3)Część rozwojowa
Ma wspomóc funkcjonowanie i rozwój jednostek samorządu terytorialnego.
- obligatoryjne i fakultatywne dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego,
OBLIGATORYJNE DOTACJE CELOWE DLA JST: (art. 45 i 46)
Jednostka samorządu terytorialnego realizująca zadania z zakresu administracji rządowej, na mocy
porozumień zawartych z organami administracji rządowej, otrzymuje od tych organów dotacje
celowe w kwocie wynikającej z zawartego porozumienia.
Jednostka samorządu terytorialnego realizująca zadania z zakresu działania innych jednostek
samorządu terytorialnego, na mocy porozumień zawartych z tymi jednostkami, otrzymuje od tych
jednostek dotacje celowe w kwocie wynikającej z zawartego porozumienia, o ile odrębne przepisy nie
stanowią inaczej.

FAKULTATYWNE DOTACJE CELOWE DLA JST:

Art. 51. 1. Z budżetu państwa mogą być udzielane właściwym jednostkom samorządu terytorialnego
dotacje celowe na realizację zadań związanych z usuwaniem bezpośrednich zagrożeń dla
bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz z usuwaniem skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz
usuwaniem skutków innych klęsk żywiołowych.
2. Dotacje mogą być udzielane również na budowę mieszkań komunalnych niezbędnych do
zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych poszkodowanych.
3. Z budżetu państwa mogą być udzielane właściwym jednostkom samorządu terytorialnego dotacje
celowe na wsparcie realizacji zadań wynikających z przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu
zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
-Wydatki dzielą się na wydatki bieżące i wydatki majątkowe.
Przez wydatki bieżące budżetu jednostki samorządu terytorialnego rozumie się wydatki budżetowe
niebędące wydatkami majątkowymi. Wśród wydatków bieżących wyodrębnia się w szczególności:
wydatki jednostek budżetowych na wynagrodzenia i składki od nich naliczane oraz związane z
realizacją ich statutowych działań; dotacje na zadania bieżące; świadczenia na rzecz osób fizycznych;
wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego,
przypadające do spłaty w danym roku budżetowym; obsługę długu jednostki samorządu
terytorialnego; Do wydatków majątkowych zalicza się wydatki na: inwestycje i zakupy inwestycyjne;
zakup i objęcie akcji i udziałów; wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego.

-PRZYCHODY BUDŻETU JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – środki publiczne ujęte w

budżecie jednostki samorządu terytorialnego pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych, z
prywatyzacji majątku jednostek samorządu terytorialnego, ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych
ze środków publicznych, z otrzymanych pożyczek i kredytów oraz z innych operacji finansowych.

-ROZCHODY BUDŻETU JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – wydatki środków publicznych

jednostek samorządu terytorialnego przeznaczone na spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,
wykup papierów wartościowych, udzielone pożyczki oraz inne operacje finansowe związane z
zarządzaniem długiem publicznym i płynnością.

13. Pojęcie procedury budżetowej jst– charakterystyka poszczególnych faz.

Procedura budżetowa (szeroko) to ogół czynności dotyczących budżetu państwa lub budżetów JST,
które obejmują opracowanie projektu budżetu, uchwalenie budżetu, jego wykonywanie oraz kwestie
absolutorium dla rządu lub organu wykonawczego JST. Procedura budżetowa (wąsko) oznacza
jedynie te czynności, które obejmują opracowanie projektu i uchwalenie budżetu.

Charakterystyka poszczególnych faz:

1) podjęcie uchwały przez organ stanowiący jst w sprawie trybu prac nad projektem uchwały
budżetowej
2) opracowanie projektu uchwały budżetowej przez zarząd jednostki samorządu terytorialnego
3) przedłożenie projektu uchwały budżetowej organowi stanowiącemu jednostki samorządu
terytorialnego oraz RIO celem zaopiniowania w terminie do 15 listopada roku poprzedzającego rok
budżetowy
4) przedłożenie organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego opinii RIO na temat
projektu uchwały budżetowej przez zarząd jst.
5) podjęcie uchwały budżetowej
WYJĄTKOWO:
1) od 1 stycznia do 31 stycznia roku budżetowego w razie niepodjęcia uchwały budżetowej, nie
później niż do 31 stycznia roku budżetowego, podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały
budżetowej; organ stanowiący ma obowiązek podjąć w tym terminie uchwałę budżetową
2) od 1 lutego do końca lutego RIO ustala budżet jst w zakresie zadań własnych oraz zadań
zleconych, a do czasu ustalenia budżetu podstawą gospodarki finansowej jst jest projekt
3) w trakcie roku budżetowego organ stanowiący jst ma obowiązek podjęcia uchwały budżetowej
pomimo ustalenia budżetu przez RIO

14. Pojęcie uchwały budżetowej

Uchwała budżetowa to formalny akt podjęty przez organ stanowiący jednostki samorządu
terytorialnego (j.s.t.), regulujący roczny plan dochodów i wydatków, oraz przychodów i
rozchodów tej jednostki na określony przedział czasowy. Uchwała budżetowa jest aktem
prawnym o charakterze normatywnym, który jest opracowywany, uchwalany i wykonywany
zgodnie z wymogami procedury budżetowej.
Obejmuje ona szczegółowe zestawienia planowanych dochodów i wydatków z
wyodrębnieniem ich źródeł oraz limitów deficytu lub nadwyżki, określając jednocześnie
sposoby ich pokrycia lub przeznaczenia.
Uchwała budżetowa jest kluczowym dokumentem zarządzania finansami publicznymi na
poziomie lokalnym, wpływającym na kształtowanie polityki gospodarczej i społecznej
jednostki samorządu terytorialnego
Zawiera: budżet (plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów jednostki
samorządu terytorialnego) oraz załączniki

16. Charakterystyka zmian występujących w trakcie realizacji uchwały budżetowej:

Zmiany budżetu jst w trakcie jego wykonywania:

-blokowanie planowanych wydatków
1. W przypadkach stwierdzenia:
1) niegospodarności w określonych jednostkach,
2) opóźnień w realizacji zadań,
3) nadmiaru posiadanych środków,
4) naruszenia zasad gospodarki finansowej – zarząd jednostki samorządu terytorialnego może
podjąć decyzję o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych i zawiadamia o tym organ
stanowiący jst.
Zarząd jednostki samorządu terytorialnego może, po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej
do spraw budżetu organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, utworzyć nową rezerwą
celową na finansowanie zobowiązań jednostki samorządu terytorialnego, przenosząc do niej
zablokowane kwoty wydatków,która nie może być przeznaczona na finansowanie wynagrodzeń i
uposażeń.

-przeniesienie środków z rezerw budżetowych

Rezerwa ogólna Rezerwy celowe
Charakter obligatoryjnie w budżecie jednostki fakultatywnie w budżecie jednostki
prawny samorządu terytorialnego tworzy się samorządu terytorialnego mogą być
rezerwę ogólną tworzone rezerwy celowe
Istota • brak wskazania przeznaczenia; mogą być przeznaczone na:
• tworzona w celu sfinansowania • wydatki, których szczegółowy podział na
 wydatków, których nie można było pozycje klasyfikacji budżetowej nie może
przewidzieć w toku stanowienia być dokonany w okresie opracowywania
budżetu oraz ma ona służyć budżetu jednostki samorządu
zabezpieczeniu się przed terytorialnego;
ewentualnymi błędami • wydatki związane z realizacją programów
planistycznymi finansowanych z udziałem pochodzących z
budżetu Unii Europejskiej oraz
niepodlegających zwrotowi środków z
pomocy udzielanej przez państwa
członkowskie EFTA;
Wielkość nie niższa niż 0,1% i nie wyższa niż suma rezerw celowych na wydatki, nie
1% wydatków budżetu jednostki może przekroczyć 5% wydatków budżetu
samorządu terytorialnego jednostki samorządu terytorialnego

Dysponent organ wykonawczy jednostki

samorządu terytorialnego dokonuje
podziału rezerw

-przeniesienie planowanych wydatków budżetowych

W toku wykonywania budżetu zarząd może dokonywać zmian w planie dochodów i wydatków
budżetu jednostki samorządu terytorialnego polegających na zmianach planu:
1) dochodów i wydatków związanych ze zmianą kwot lub uzyskaniem dotacji przekazywanych z
budżetu państwa, z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek
sektora finansów publicznych;
2) dochodów jednostki samorządu terytorialnego, wynikających ze zmian kwot subwencji w wyniku
podziału rezerw subwencji ogólnej;
3) wydatków jednostki samorządu terytorialnego w ramach działu w zakresie wydatków bieżących, z
wyjątkiem zmian planu wydatków na uposażenia i wynagrodzenia ze stosunku pracy, o ile odrębne
przepisy nie stanowią inaczej;
4) dochodów i wydatków jednostki samorządu terytorialnego związanych ze zwrotem dotacji
otrzymanych z budżetu państwa lub innych jednostek samorządu terytorialnego

17. Charakterystyka organów uprawnionych do kontroli i wykonywania uchwały

budżetowej.

Organy uprawnione do kontroli i nadzoru wykonywania uchwały budżetowej:

-Zarząd jednostki samorządu terytorialnego sprawuje ogólny nadzór nad realizacją, określonych
uchwałą budżetową, dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów budżetu jednostki
samorządu terytorialnego.
-Regionalne izby obrachunkowe
-RIO są organami kontrolnymi, odpowiedzialnymi za ocenę legalności, rzetelności, i celowości
 gospodarowania środkami publicznymi przez jednostki samorządu terytorialnego.
-Przeprowadzają audyty, w tym nadzór nad wykonaniem budżetu, aby zapewnić zgodność z
ustawą budżetową.
- Pełnią rolę nadzoru i kontroli, raportując o wszelkich nieprawidłowościach w wykonaniu budżetu
jednostek samorządu terytorialnego.
-Organy stanowiące mają kluczową rolę w uchwalaniu ustawy budżetowej i odpowiadają za
zatwierdzenie planu dochodów i wydatków na dany okres. Są odpowiedzialne za monitorowanie i
ocenę, czy realizacja budżetu odpowiada przyjętym założeniom.

18. Półroczna i roczna kontrola wykonania uchwały budżetowej:

Sprawozdanie finansowe jednostki samorządu terytorialnego zarząd przekazuje organowi
stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego, w terminie do dnia 31 maja roku następującego
po roku budżetowym
-Komisja rewizyjna organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego rozpatruje
sprawozdanie finansowe, sprawozdanie z wykonania budżetu wraz z opinią regionalnej izby
obrachunkowej
-Komisja rewizyjna przedstawia organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego, w
terminie do dnia 15 czerwca roku następującego po roku budżetowym, wniosek w sprawie
absolutorium dla zarządu.
-Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego rozpatruje i zatwierdza sprawozdanie
finansowe jednostki samorządu terytorialnego wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu, w
terminie do dnia 30 czerwca roku następującego po roku budżetowym.

KONTROLA WYKONANIA BUDŻETU JST

WSTĘPNA NASTĘPCZA – WŁAŚCIWA
1. Zarząd jednostki samorządu 1. Zarząd jednostki samorządu terytorialnego
terytorialnego przedstawia przedstawia, w terminie do dnia 31 marca roku
organowi stanowiącemu jednostki następującego po roku budżetowym, organowi
samorządu terytorialnego i stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego:
regionalnej izbie obrachunkowej, w 1) sprawozdanie roczne z wykonania budżetu tej
terminie do dnia 31 sierpnia: jednostki, zawierające zestawienie dochodów i
1) informację o przebiegu wydatków wynikające z zamknięć rachunków budżetu
wykonania budżetu jednostki jednostki samorządu terytorialnego,
samorządu terytorialnego za 2) informację o stanie mienia jednostki samorządu
pierwsze półrocze; terytorialnego,
2) informację o kształtowaniu się 2. Sprawozdanie zarząd jednostki samorządu
wieloletniej prognozy finansowej, terytorialnego przedstawia regionalnej izbie
obrachunkowej, w terminie do dnia 31 marca roku
następującego po roku budżetowym.

19. Charakterystyka form organizacyjno-prawnych sektora finansów publicznych

20. Znaczenie kontroli zarządczej i audytu

Kontrola zarząd w jednostkach finansów publicznych stanowi ogół działań podejmowanych

dla zapewnienia realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem.
Kontrola zarządcza ma na celu wykrywanie nieprawidłowości w funkcjonowaniu zmierzające do
podniesienia sprawności i skuteczności działania. Polega na zbadaniu każdego elementu stanu
faktycznego i porównaniu go z obowiązującą dla niego normą oraz ustaleniu odchyleń od tej normy.
Oceny dokonuje się według kryteriów:legalności, celowości, rzetelności (należytej staranności),
gospodarności (optymalnego wykorzystania środków finansowych).
Kontrola zarządcza ma przede wszystkim doprowadzić do sytuacji, w której jednostka finansów
publicznych będzie skupiona na podejmowaniu wszechstronnych decyzji zarządczych przez jej
kierownictwo nastawionych na realizację celów i zadań.

Audyty – uzyskanie i niezależne ocena adekwatności efektywności skuteczności systemów.

Czynności doradcze, w tym składanie wniosków mających na celu usprawnienie
funkcjonowania jednostki.
Cel:
Zapewnienie prawidłowego wykorzystania środków publicznych. Poprawa wydajności i
jakości zarządzania środkami publicznymi.
Ocenia się:
Zgodność prowadzonej przez jednostka działalności z przepisami prawa oraz obowiązującymi
w jednostce procedurami wewnętrznymi.
Efektywność i gospodarność podejmowanych działań w zakresie systemów zarządzania i
kontroli.
Wiarygodność sprawozdania finansowego oraz sprawozdania z wykonania budżetu.

Prowadzi się go w. Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, ministerstwach urzędach centralnych,

urzędach wojewódzkich izbach skarbowych, izbach celnych, Narodowym Funduszu Zdrowia,
zakładzie ubezpieczeń społecznych. Kasa rolniczego ubezpieczenia społecznego i
zarządzanych przez nie funduszach.

Przeprowadza się na podstawie rocznego planu audytu wewnętrznego jednostki, z która

finansów publicznych, a w uzasadnionych przypadkach także poza planem audytu. Plan
audytu przygotowuje kierownik komórki audytu wewnętrznego w porozumieniu z
kierownikiem jednostki.

21. Ogólne zasady odpowiedzialnosci za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

1. Konstytucyjne podstawy prawne opodatkowania w Polsce.

art. 84 – „Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym

podatków, określonych w ustawie”;
art. 168 – „Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i
opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie”;
art. 217 – „Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określenie podmiotów,
przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i
umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy”.

2. Pojęcie i cechy podatku.

Podatkiem - jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne świadczenie

pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy
podatkowej.

Definicja doktrynalna:
Podatek jest świadczeniem pieniężnym na rzecz związku publicznoprawnego o charakterze
obowiązkowym, ustalanym jednostronnie, nieodpłatnym, bezzwrotnym i generalnym.
Doktrynalna definicja podatku ma pełniejszy i ogólniejszy charakter. Uwzględnia bowiem
jako cechę podatku generalność i nie odwołuje się do konkretnych jednostek
organizacyjnych jako beneficjentów podatku.

Cechy podatku:

 Przeznaczenie wpływów:

Trafiają do związków publicznoprawnych różnych szczebli.

 Charakter świadczenia:

Jest świadczeniem wymierzanym w jednostkach pieniężnych w danym państwie.

 Obowiązek uiszczenia:

Wynika z normy prawnej; w razie niewykonania, może być egzekwowany przymusem.

 Ustalanie podatku:

Jednostronnie przez związek publicznoprawny lub państwo.

 Charakter nieodpłatny:

Brak bezpośrednio powiązanego świadczenia wzajemnego ze strony państwa.

 Odpłatność ogólna:

Wpływy z podatków finansują usługi publiczne dla społeczeństwa.

 Bezzwrotność:

Uiszczenie podatku jest definitywne, nie ma możliwości zwrotu (*nadpłata).

 Charakter generalny:

Adresat normy podatkowej jest określony ogólnie, a przedmiot abstrakcyjnie

3. Obowiązek a zobowiązanie podatkowe.

Zobowiązanie podatkowe – to wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie

podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego
podatku w wysokości, terminie oraz miejscu określonym w przepisach prawa podatkowego.

Obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana

powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia
określonego w tych ustawach.
4. Elementy podatku: przedmiot, podmiot, podstawa opodatkowania, stawki
podatkowe.

Elementy podatku:
Podmiot:
Czynny: Organy podatkowe reprezentujące związek publicznoprawny.
Bierny: Podatnik, osoba lub podmiot, który jest obciążany podatkiem.
Przedmiot podatku:
To, co podlega opodatkowaniu, np. dochody, nieruchomości, towary.
Podstawa opodatkowania:
Kwota lub wartość przedmiotu podatku, od której oblicza się wysokość podatku.
Stawki podatkowe:
Określone procentowo lub kwotowo wskaźniki służące do obliczenia należnej kwoty
podatku.

Rodzaje stawek podatkowych:

Stawki procentowe stałe:

Ta sama stawka stosowana do obliczeń niezależnie od wielkości podstawy opodatkowania.
Stawki podatkowe zmienne mogą tworzyć:
Progresję podatkową: Stawka podatku wzrasta wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania.
Degresję podatkową: Stawka podatku maleje wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania.
Regresję podatkową: Stopniowe obniżanie stawki podatkowej wraz ze wzrostem podstawy
opodatkowania.

Elementy konstrukcji podatku (fakultatywne):

Ulgi: Świadczenia podatkowe zmniejszające podatek.
Zwolnienia: Wyłączenie określonych źródeł dochodów lub przedmiotów od opodatkowania.

5. Ulgi, wyłączenia i zwolnienia podatkowe.

Ulga podatkowa - Przewidziane w przepisach prawa podatkowego zwolnienia, odliczenia,

obniżki albo zmniejszenia, które obniżają podstawę opodatkowania lub wysokość podatku.
Zwolnienie podatkowe - Wyłączenie z zakresu podmiotowego danego podatku pewnej
kategorii podmiotów (zwolnienie podmiotowe) lub z przedmiotu danego podatku pewnej
kategorii sytuacji faktycznych lub prawnych (zwolnienia przedmiotowe).
Przykład sytuacji:
Rada miejska w Annopolu uchwaliła zwolnienia od podatku od nieruchomości dla nowo
utworzonych podmiotów gospodarczych.
Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Lublinie stwierdziło nieważność uchwały, gdyż
jest sprzeczna z przepisem delegacyjnym w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych.
Przepis ten ogranicza uprawnienia rad gmin do wprowadzenia jedynie zwolnień
przedmiotowych dotyczących gruntów, budynków lub budowli.
Rada miejska wprowadziła zwolnienie częściowe, czyli ulgę w podatku, do czego nie była
upoważniona.

6. Sposoby powstawanie zobowiązania podatkowego

Art. 21. [Sposoby powstania zobowiązania podatkowego]

§ 1.
Zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem:

1) zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania;

2) doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania.

§ 2.
Jeżeli przepisy prawa podatkowego nakładają na podatnika obowiązek złożenia deklaracji, a
zobowiązanie podatkowe powstaje w sposób określony w § 1 pkt 1, podatek wykazany w deklaracji
jest podatkiem do zapłaty, z zastrzeżeniem § 3.

§ 4.

7. Sposoby przesunięcia terminu płatności podatku (odroczenia terminu płatności podatku,

rozłożenie na raty, przedłużenie terminu płatności podatku) i ich skutki.

Art. 67a. [Odroczenie terminu płatności podatku, rozłożenie zapłaty podatku na raty,
umorzenie zaległości podatkowej na wniosek podatnika]
§ 1. Organ podatkowy, na wniosek podatnika, z zastrzeżeniem art. 67b, w przypadkach
uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, może:
1) odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty;
2) odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za
zwłokę lub odsetki od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek;
3) umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę
prolongacyjną.

§ 2. Umorzenie zaległości podatkowej powoduje również umorzenie odsetek za zwłokę w

całości lub w takiej części, w jakiej została umorzona zaległość podatkowa.

8. Sposoby zabezpieczenia wykonania zobowiązań podatkowych:

Zabezpieczenie przed terminem płatności:

Może być dokonane na majątku podatnika lub małżonków.
Warunki: Uzasadniona obawa, że zobowiązanie nie zostanie wykonane, zwłaszcza gdy
podatnik nie reguluje zobowiązań publicznoprawnych lub podejmuje działania utrudniające
egzekucję.
Zabezpieczenia w toku postępowania
Możliwe podczas postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celno-
skarbowej, przed wydaniem decyzji ustalającej zobowiązanie.
Dotyczy ustalania wysokości zobowiązania podatkowego lub zwrotu podatku.
Zabezpieczenie odsetek za zwłokę:
W przypadku zabezpieczenia przed wydaniem decyzji ustalającej zobowiązanie, odsetki za
zwłokę także podlegają zabezpieczeniu.
Określenie przybliżonej kwoty zobowiązania:
Organ podatkowy na podstawie dostępnych danych określa przybliżoną kwotę zobowiązania
oraz ewentualnych odsetek za zwłokę w decyzji o zabezpieczeniu.
Stosowanie do zabezpieczenia zobowiązań związanych ze środkami ograniczającymi korzyści
umowne:
Przepisy o zabezpieczeniach stosują się także do zobowiązań podatkowych związanych ze
stosowaniem środków ograniczających umowne korzyści.

9. Struktura organów podatkowych i ich właściwość:

Organ pierwszej instancji:

Naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celno-skarbowego, wójt, burmistrz
(prezydent miasta), starosta albo marszałek województwa:
Dyrektor izby administracji skarbowej:
Organ odwoławczy od decyzji naczelnika urzędu skarbowego albo celno-skarbowego.
Może działać jako organ pierwszej instancji zgodnie z przepisami.
Jest również organem odwoławczym od własnych decyzji w pierwszej instancji.
Samorządowe kolegium odwoławcze:
Organ odwoławczy od decyzji wójta, burmistrza, starosty albo marszałka województwa.
Szef Krajowej Administracji Skarbowej:
Organ pierwszej instancji w różnych sprawach, jak stwierdzenie nieważności decyzji.
Organ odwoławczy od decyzji w określonych sprawach.
Jest właściwy w kwestiach interpretacji przepisów podatkowych i innych zadań.
Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej:
Organ właściwy w sprawach interpretacji przepisów prawa podatkowego.
Organ pierwszej instancji w wydawaniu ważnych informacji podatkowych.
Jest organem odwoławczym i właściwym do zmiany lub uchylenia informacji.

Minister właściwy do spraw finansów publicznych:

Jest organem właściwym w określonych sprawach związanych z podatkami.

Uprawnienia radcy skarbowego:

Radca skarbowy może wykonywać czynności orzecznicze w organach podatkowych.

Organy podatkowe wyższego stopnia to organy odwoławcze.

Art. 13a. [Szczególne organy podatkowe]

Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, nadać uprawnienia organów podatkowych:
1)Szefowi Agencji Wywiadu,
2) Szefowi Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
3) Szefowi Centralnego Biura Antykorupcyjnego,
4) Szefowi Służby Wywiadu Wojskowego,
5) Szefowi Służby Kontrwywiadu Wojskowego
- jeżeli jest to uzasadnione ochroną informacji niejawnych i wymogami bezpieczeństwa
państwa.

10. Sposoby wygasania zobowiązań podatkowych.

Sposoby wygasania zobowiązań podatkowych
Art. 59. [Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego]
§ 1. Zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub w części wskutek:
1) zapłaty;
2) pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta;
3) potrącenia;
4) zaliczenia nadpłaty lub zaliczenia zwrotu podatku;
5) zaniechania poboru;
6) przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych;
7) przejęcia własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu
egzekucyjnym;
8) umorzenia zaległości;
9) przedawnienia;
10) zwolnienia z obowiązku zapłaty na podstawie art. 14m przesłanki zwolnienia z
obowiązku zapłaty podatku przy zastosowaniu się do interpretacji;  sposoby nieefektywne
(organ nie dostaje pieniędzy)
11) nabycia spadku w całości przez Skarb Państwa albo jednostkę samorządu
terytorialnego stwierdzonego przez prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia
spadku – ze skutkiem na dzień otwarcia spadku.

§ 2. Zobowiązanie płatnika lub inkasenta wygasa w całości lub w części wskutek:

1) wpłaty;
2) zaliczenia nadpłaty lub zaliczenia zwrotu podatku;
3) umorzenia, w przypadkach przewidzianych w art. 67d udzielanie ulg w spłacie
zobowiązań podatkowych przez organ z urzędu § 3;
4) przejęcia własności nieruchomości lub przejęcia prawa majątkowego w postępowaniu
egzekucyjnym;
5) przedawnienia;
6) zwolnienia z obowiązku zapłaty na podstawie art. 14m przesłanki zwolnienia z
obowiązku zapłaty podatku przy zastosowaniu się do interpretacji;
7) nabycia spadku w całości przez Skarb Państwa albo jednostkę samorządu
terytorialnego stwierdzonego przez prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia
spadku – ze skutkiem na dzień otwarcia spadku.
11. Ogólna charakterystyka elementów podatkowych na przykładzie: