Fizik 2, Bekir Karaoğlu, Bölüm 15

1 15. GAUSS YASASI

15.1 Elektrik Akısı
15.2 Gauss Yasası
15.3 Uygulamalar
15.4 İletkenlerde Elektrik Alan

Daha iyi sonuç almak için, Adobe Reader programını Tam Ekran modunda çalıştırınız.
Sayfa çevirmek/Aşağısını görmek için, farenin sol/sağ tuşlarını veya PageUp/PageDown tuşlarını kullanınız.

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI 1/8

15.1 ELEKTRİK AKISI
Bir vektörün bir yüzeyi kesip geçen miktarına akı denir.

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 2/8

15.1 ELEKTRİK AKISI
Bir vektörün bir yüzeyi kesip geçen miktarına akı denir.

Tanım:

Φ = E A cos θ = E⊥ A

θ : ~E ile yüzey normali arasındaki açı.

Bir yöndeki akı pozitif ise, diğer yöndeki negatif olur. H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 2/8

15.1 ELEKTRİK AKISI
Bir vektörün bir yüzeyi kesip geçen miktarına akı denir.

Tanım:

Φ = E A cos θ = E⊥ A

θ : ~E ile yüzey normali arasındaki açı.

Bir yöndeki akı pozitif ise, diğer yöndeki negatif olur. H
Değişken elektrik alanların sonlu bir yüzeyden geçen akısı:
X I
Φ = lim Ei ∆Ai cos θi = Φ = E dA cos θ (elektrik akısı)
∆Ai →0 yüzey
i

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 2/8

15.2 GAUSS YASASI
Basit bir akı hesabı:
Noktasal bir q yükünün r yarıçaplı hayali bir küre yüzeyi üzerindeki
toplam elektrik akısı. H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 3/8

15.2 GAUSS YASASI
Basit bir akı hesabı:
Noktasal bir q yükünün r yarıçaplı hayali bir küre yüzeyi üzerindeki
toplam elektrik akısı. H
Küre yüzeyi üzerinde her noktada
E alanı sabit ve yüzeye dik (θ = 0) :

Φ = E A cos 0◦ = E A H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 3/8

15.2 GAUSS YASASI
Basit bir akı hesabı:
Noktasal bir q yükünün r yarıçaplı hayali bir küre yüzeyi üzerindeki
toplam elektrik akısı. H
Küre yüzeyi üzerinde her noktada
E alanı sabit ve yüzeye dik (θ = 0) :

Φ = E A cos 0◦ = E A H

E = kq/r 2 ve kürenin yüzölçümü: A = 4πr 2

kq
Φ = EA = S = 4πk q
4π rS2
r2
@
q
Φ =
ε0

Sonuç sadece q yüküyle orantılı!

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 3/8
Bu sonuç her yüzey ve her yük dağılımı için geçerlidir: H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 4/8

Bu sonuç her yüzey ve her yük dağılımı için geçerlidir: H

q yükü kürenin merkezinde olmasaydı, sonuç yine aynı olurdu (a). H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 4/8

Bu sonuç her yüzey ve her yük dağılımı için geçerlidir: H

q yükü kürenin merkezinde olmasaydı, sonuç yine aynı olurdu (a). H

q yükü çevresinde küre değil de, herhangi bir kapalı yüzey olsaydı,
sonuç yine değişmezdi (b). H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 4/8

Bu sonuç her yüzey ve her yük dağılımı için geçerlidir: H

q yükü kürenin merkezinde olmasaydı, sonuç yine aynı olurdu (a). H

q yükü çevresinde küre değil de, herhangi bir kapalı yüzey olsaydı,
sonuç yine değişmezdi (b). H
q yükü Gauss yüzeyi dışında ise (c):
Yüzeye giren her alan çizgisi, mutlaka bir yerden çıkar. Eksi ve artı
akıların net toplamı sıfır olur:
I
Φ= E dA cos θ = 0 (yük Gauss yüzeyi dışında ise)

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 4/8

 Gauss Yasası
Kapalı bir yüzey üzerindeki toplam elektrik akısı, sadece yüzey
içinde kalan yüklerin cebirsel toplamı ile orantılıdır:
qiç
I
E dA cos θ = H
yüzey ε0

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 5/8

 Gauss Yasası
Kapalı bir yüzey üzerindeki toplam elektrik akısı, sadece yüzey
içinde kalan yüklerin cebirsel toplamı ile orantılıdır:
qiç
I
E dA cos θ = H
yüzey ε0

Gauss yüzeyi seçimi keyfidir, istenilen yüzey seçilebilir.

Ama, yasanın geçerli olması için yüzeyin kapalı olması şarttır. H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 5/8

 Gauss Yasası
Kapalı bir yüzey üzerindeki toplam elektrik akısı, sadece yüzey
içinde kalan yüklerin cebirsel toplamı ile orantılıdır:
qiç
I
E dA cos θ = H
yüzey ε0

Gauss yüzeyi seçimi keyfidir, istenilen yüzey seçilebilir.

Ama, yasanın geçerli olması için yüzeyin kapalı olması şarttır. H

Gauss yüzeyi dışında istenildiği kadar yük olsun, sonuçta sadece

yüzey içinde kalan net yük hesaba katılır. H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 5/8

 Gauss Yasası
Kapalı bir yüzey üzerindeki toplam elektrik akısı, sadece yüzey
içinde kalan yüklerin cebirsel toplamı ile orantılıdır:
qiç
I
E dA cos θ = H
yüzey ε0

Gauss yüzeyi seçimi keyfidir, istenilen yüzey seçilebilir.

Ama, yasanın geçerli olması için yüzeyin kapalı olması şarttır. H

Gauss yüzeyi dışında istenildiği kadar yük olsun, sonuçta sadece

yüzey içinde kalan net yük hesaba katılır. H

Yük dağılımı simetrik ise, öyle uygun bir Gauss yüzeyi seçilir ki
integral almaya gerek kalmaz.

UYGULAMALAR . . .
Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 5/8
15.4 İLETKENLERDE ELEKTRİK ALAN
Gauss yasası ile iletkenlerin özellikleri anlaşılabilir. H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 6/8

15.4 İLETKENLERDE ELEKTRİK ALAN
Gauss yasası ile iletkenlerin özellikleri anlaşılabilir. H

Dengedeki bir iletken içinde heryerde elektrik alan sıfırdır.

İletken içinde ~E , 0 olsaydı, o zaman

serbest elektronlar üzerinde ~F = q~E kuvveti
oluşurdu.
Böylece serbest elektronlar harekete başlar ve
iletken içinde ~E = 0 yapıncaya kadar durmaz-
lardı. H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 6/8

15.4 İLETKENLERDE ELEKTRİK ALAN
Gauss yasası ile iletkenlerin özellikleri anlaşılabilir. H

Dengedeki bir iletken içinde heryerde elektrik alan sıfırdır.

İletken içinde ~E , 0 olsaydı, o zaman

serbest elektronlar üzerinde ~F = q~E kuvveti
oluşurdu.
Böylece serbest elektronlar harekete başlar ve
iletken içinde ~E = 0 yapıncaya kadar durmaz-
lardı. H

Bir dış elektrik alan içine konulan iletken içinde yine ~E = 0 olur.
Başlangıçta rastgele konumlarda olan elektronlar, dış elektrik alanın
~F = q~E kuvvetinin etkisiyle, elektrik alana zıt yönde toplanır ve
iletken içinde dış elektrik alanı sıfırlar.
Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 6/8
 Bir iletkene verilen ekstra yük iletkenin yüzeyinde toplanır. H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 7/8

 Bir iletkene verilen ekstra yük iletkenin yüzeyinde toplanır. H
qiç
I
Gauss yasası: E dA cos θ =
yüzey ε0
İletken içinde daima ~E = 0 olduğundan, eşitliğin sol tarafı sıfır.
O halde, sağ taraftaki iç yük de sıfır olmalıdır: qiç = 0 H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 7/8

 Bir iletkene verilen ekstra yük iletkenin yüzeyinde toplanır. H
qiç
I
Gauss yasası: E dA cos θ =
yüzey ε0
İletken içinde daima ~E = 0 olduğundan, eşitliğin sol tarafı sıfır.
O halde, sağ taraftaki iç yük de sıfır olmalıdır: qiç = 0 H

Gauss yüzeyini genişletip, iletken içini kapla-

yacak kadar büyütürüz.
Yine qiç = 0 olmalıdır.
O halde, verilmiş olan fazladan yükün bulu-
nabileceği tek yer iletkenin yüzeyidir.

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 7/8

 İletken içinde bir kovukta +q yükü varsa: H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 8/8

 İletken içinde bir kovukta +q yükü varsa: H

İletken yine ~E = 0 koşulunu sağlayabilmek

için, dış yüzeyden −q kadar bir yükü içteki
yüzeyine aktarır.
Böylece, iletken içinde seçilen her Gauss
yüzeyi için qiç = 0 olur. H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 8/8

 İletken içinde bir kovukta +q yükü varsa: H

İletken yine ~E = 0 koşulunu sağlayabilmek

için, dış yüzeyden −q kadar bir yükü içteki
yüzeyine aktarır.
Böylece, iletken içinde seçilen her Gauss
yüzeyi için qiç = 0 olur. H

Yüklü bir iletkenin yüzeyi civarında elektrik alan daima

yüzeye diktir. H

Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 8/8

 İletken içinde bir kovukta +q yükü varsa: H

İletken yine ~E = 0 koşulunu sağlayabilmek

için, dış yüzeyden −q kadar bir yükü içteki
yüzeyine aktarır.
Böylece, iletken içinde seçilen her Gauss
yüzeyi için qiç = 0 olur. H

Yüklü bir iletkenin yüzeyi civarında elektrik alan daima

yüzeye diktir. H
Eğer ~E yüzeye dik olmasaydı, teğet bir
bileşeni olurdu.
Bu teğet bileşen ~F = q~E kuvveti uygular ve
serbest elektronlar harekete geçerlerdi.
Statik denge olduğuna göre, elektronlara et-
kiyen teğetsel bir elektrik alan bileşeni yok
demektir.
∗ ∗ ∗ 15. Bölümün Sonu ∗ ∗ ∗
Üniversiteler İçin FİZİK II 15. GAUSS YASASI : 8/8