‫‪Page 1 of 8‬‬

‫ڈارٹکۺدمحمۺاایتمز‬
‫(ۺاوسییسۺاٹیۺرپورسیفۺ)ۺ‬
‫‪0333-9137080‬‬

‫قیقحتۺےکۺروایتیۺاُوصؽ‬

‫ۺاوصؽۺقیقحتۺ‪:‬یلہپۺاامتجیعۺاکوِش‬
‫اُردو ِ‬

‫ۺتہبۺےسۺاملعےئۺادبۺ ُاؿۺذترکوںۺوکۺاردوۺقیقحتۺاکۺہطقنۺآاغزۺمیلستۺرکےتۺںیہۺوجۺااھٹروںیۺدصیۺںیمۺےلہپۺافریسۺاورۺرھپاردوۺںیمۺیھبۺےھکلۺ‬
‫ۺآبۺایحتۺاسۺرواتیۺںیمۺًاتبسنۺدجدیۺرتۺوکششۺیھتۺوجۺزمکورۺیقیقحتۺومنہنۺوہےنۺےکۺابووجدۺ‬
‫اجےنۺےگل۔ۺذترکوںۺےکۺدعبۺدمحمۺنیسحۺآزادۺیک ِ‬
‫اتیمہۺریتھکۺےہ۔اسۺےکۺدعبۺرسدیسۺاورۺاُؿۺےکۺانومرۺراقفےئۺاکرۺاحیل‪،‬ۺیلبش‪،‬ۺوریغہۺےنۺاردوۺقیقحتۺیکۺاسۺرواتیۺوکۺوبضمطۺرکانۺرشوعۺایکۺ‬
‫۔دعبۺںیمۺومیولیۺادبا‪،‬قح‪،‬احطۺدومحدۺاریا یۺاورۺضا یۺادبایولدودۺ ےسیۺرزرںوںۺےنۺاردوۺقیقحتۺوکۺاماکحتؾۺ۔اشخ۔اؿۺںیمۺےسۺ ھچۺےنۺروعریۺ‬
‫اورۺ ھچۺےنۺالروعریۺوطرۺرپۺاسۺامہۺوپدے(اردوقیقحت)ۺیکۺآایبریۺیک۔انچہچنۺمہۺدےتھکیۺںیہۺہکۺقیقحتۺےکۺوموجدہۺایعمرکتۺراسیئۺایھنۺ‬
‫ۺرموہؿۺتنمۺےہ۔‬
‫ِ‬ ‫رزرںوںۺیک‬
‫ِ‬
‫ۺاوصایلتۺقیقحتۺاکۺقلعتۺےہۺوتۺہیۺرواتیۺیھبۺاردوۺیکۺومعیمۺقیقحتۺےسۺڑجیۺوہیئۺرظنآیتۺےہ۔ادتبایئۺذترکوںۺوکۺوھچڑۺےکۺہکۺنجۺ‬‫اہجںۺکت‬
‫ںیمۺقیقحتۺاکۺایعمرۺااہتنیئۺزمکورۺےہۺاورۺہنۺوہےنۺےکۺرباربۺےہ‪،‬ۺرسدیسۺدورۺاورۺاسۺےکۺدعبۺےکۺنیققحمۺےکۺاہںۺڑبیۺدحۺکتۺںیمہۺیقیقحتۺاوصیولںۺ‬
‫یکۺریپوی ۺرظنآیتۺےہ۔ۺاسۺدورۺںیمۺوجۺیھبۺاکرانےمۺشیپۺوہےئۺوہۺواحضۺوطرۺرپۺقیقحتۺےکۺدجدیرتۺاوصیولںۺےسۺواتیفقۺاکۺہتپۺدےتیۺںیہ۔اتمہۺ‬
‫ابضادعہۺیقیقحتۺاوصیولںۺیکۺلیکشتۺودتونیۺاورۺااشتعۺوۺرفوغۺیکۺرطػۺاکیفۺرعےصۺدعبوتہجۺدیۺاجےنۺیگل۔انچہچنۺآزادیۺےکۺدعبۺوسیبںیۺدصیۺ‬
‫ِ‬
‫ۺاوصایلتۺقیقحتۺرپم ثۺہ یتۺےہ۔‬‫ےکۺفصنۺآم ۺںیمۺات یۺریرںیںیۺاعرظ مؾۺرپآےنۺیگلۺنجۺںیم‬
‫اہیںۺہیۺابتۺیھبۺضاِلبۺذرکےہۺہکۺاسۺرواتیۺیکۺیکلہۺیسۺداغۺلیبۺ‪۲۹۱۱‬ءۺںیمۺاسۺوتقۺزپیکچۺیھتۺبجۺاحظفۺدومحدۺاریا یۺاینپۺاقیقحتتۺشیپۺ‬
‫رکۺرےہۺےھت۔ۺاحظفۺدومحدۺاریا یۺےکۺاکیۺرصتخمومضمؿۺ’’اہش ِ‬
‫دتۺالکؾۺ‘‘وکۺاسۺرواتیۺاکۺۂطقنۺآاغز(‪)۲‬میلستۺایکۺاجاتکسےہۺوجۺدرالصۺاُؿۺےکۺ‬
‫اکیۺوطلیۺاقمےلۺ’’ویفسۺوۺزاخیلےئۺرفدویس‘‘ اکۺذیلیۺہّصحۺےہ‪،‬سجۺںیمۺقیقحتۺےکۺاُوصیولںۺےسۺیلہپۺرمہبتۺرصتخمم ثۺہ یتۺےہ۔اوہنںۺےنۺ‬
‫اِسۺریرںیںیمۺقیقحتۺںیمۺدایلخۺاہشدتۺیکۺاتیمہۺرپۺروینشۺڈایلۺےہۺاورۺادبیۺیکۺارفنادتیۺرپیھبۺزورۺدایےہ۔‬
‫ۺوصحؽۺ‬
‫اسۺریرںیےکۺدعبۺآزادیۺدنہےکۺدعبکتۺاسۺنمضۺںیمۺوکیئۺاورۺریرںیدایتسبۺںیہنۺوہیت۔اشدیۺاسۺیکۺاینبدیۺوہجۺریرکیِۺآزادیۺےس ِ‬
‫آزادیۺکتۺاکۺوہۺوبعریۺدورےہۺسجۺںیمۺوپراۺدنہواتسؿۺوشرشۺاورۺارفارفتیۺیکۺزدۺںیمۺاھت۔ۺآزادیۺےکۺدعبۺبجۺاحالتۺومعمؽۺرپۺآےنۺےگلۺ‬
‫وتاردواوصؽۺقیقحتۺیکۺرواتیۺدوابرہۺرشوعۺوہیئ۔ۺاورۺاسۺیکۺراتفرۺںیمۺروزربوزۺااضہفۺیھبۺوہےنۺاگل۔انچہچنۺ‪۲۹۶۶‬ءۺکتۺدنچۺاکیۺامہۺاضمنیمۺ‬
 ‫‪Page 2 of 8‬‬

‫ںیمہۺدایتسبۺوہےتۺںیہۺنجۺےسۺاسۺرواتیۺیکۺلیکشتۺوہیئ۔اتمہۺہیۺبسۺارفنادیۺاکوںیشۺںیھت۔اسۺےلسلسۺںیمۺیلہپۺاامتجیعۺوکششۺ‪۲۹۶۶‬ءۺ‬
‫ِ‬
‫ۺاردواجاعمتۺدنہ‘‘ےکۺ‬‫ںیمۺاجۺےکۺاعرظ مؾۺرپآیئۺبجۺدیلہۺںیمۺاکیۺاکرفنسنۺدقعنمیکۺیئگ۔سجۺےکۺاقمالتۺدعبۺںیمۺ’’اقمالتۺانمجنۺااسذتہ‬
‫انؾۺےسۺاشعئۺوہےئ۔‬
‫ِ‬
‫ۺاجاعمتۺدنہ‘‘ دیلہۺاکرفنسنۺرپلمتشمۺوہۺامہۺداتسوزیےہۺوجۺقیقحتۺےکۺوحاےلۺےسۺربریغص کاپوۺوۺدنہۺںیمۺشیپۺ‬‫’’اقمالت‘ انمجنِۺااسذتہۺاردو‬
‫رتفۺاکۺدرہجۺریتھکۺےہ۔اقمالتۺاکہیۺومجمہعۺدرالصۺاُسۺاکرفنسنۺےکۺومشمالتۺےکۺوحاےلۺےسۺےہۺوجۺدیلہۺںیمۺیئمۺ‪۲۹۶۶‬ءۺوکۺدقعنمۺوہیئۺاورۺ‬
‫سجۺںیمۺدنہواتسؿۺےکۺاکوجلںۺاورۺویوینرویٹسںۺےکۺااسذتہۺےکۺالعوہۺالہۺملقۺاورۺدرگیۺانومرۺررسیچۺاکسرلزۺےنۺہصحۺایلۺاورۺاےنپۺاقمالۺتۺشیپۺ‬
‫ےیک۔‬
‫ہیۺاتکبۺاکرفنسنۺےکۺاُؿۺاچرۺولہپؤںۺےسۺقلعتۺریتھکۺےہۺںیھنجۺاسۺاکرفنسنۺںیمۺِوحمریۺہتکنۺاہےئۺرظنۺیکۺتیثیحۺاحلصۺیھت۔اسۺاکرفنسنۺ‬
‫ںیمۺومۺوض متۺزںیِم ثۺہیۺےھتۺ‪:‬‬
‫‪ ۰‬ۂبعشۺا ّوؽ۔۔۔۔۔اردوۺےکۺیمیلعتۺاسملئ‬
‫‪ ۰‬ۂبعشۺدوؾ۔۔۔۔۔اصنبۺےکۺاسملئ‬
‫‪ ۰‬ۂبعشۺوسؾ۔۔۔۔۔اردوۺقیقحتۺےکۺاسملئ‬
‫‪ ۰‬ہبعشۺاہچرؾ۔۔۔۔وموجدہۺدنہواتس یۺامسجۺںیمۺاردوااتسدۺاکۺبصنم‬
‫تیثیحبۺومجمیعۺہیۺاچروںۺولہپۺدنہواتسؿۺیکۺدرسۺاگوہںۺوصخًاصۺاجاعمتۺےکۺدترت یۺاظنؾۺیکۺاتیمہۺرپۺروینشۺڈاےتلۺںیہـــ اور دترسی۔‬
‫۔۔میلعت۔۔۔ اصنابت۔۔۔ااتسد اکبصنم۔۔۔اور قیقحت ےک وحاےل ےس امہ ےہ۔اس اکرفنسن ںیم زپےھ اج ےن واےل اقمالت‬
‫بج یئم ‪۲۹۶۶‬ۺءۺوکۺپھچۺرکۺاتکۺیبۺلکشۺںیمۺاسۺےنمۺآےئۺوتاسۺیکۺاۺتیمہۺاکۺادنازہۺدورۺےھٹیبۺوہۺےئۺاُۺؿۺاکسۺرلزۺاورۺااسۺذتہۺوکۺیھبۺاچنہپۺوجۺوبوجہۺاکۺ‬
‫رفنسنۺںیمۺرشۺتکۺوتۺہنۺرکۺےکسۺےھتۺرگمابۺاُسۺیکۺاکروایئۺدھکیۺرکادنازہۺاگلۺرےہۺےھت۔ۺدنہواتسؿۺےکۺالعوہۺاقمالتۺرپلمتشمۺہیۺاتکبۺ کاپاتسکؿۺ‬
‫ےکۺاکسرلزۺےکۺےیلۺیھبۺزیمہماثتبۺوہیئۺاورۺیلہپۺابرۺقیقحتۺےکۺوموضعۺیکۺاتیمہۺاکۺادنازہۺوہا۔اسۺاتکبۺوکۺاسۺوحاےلۺےسۺا ّوتیلۺاکۺ‬
‫رخفاحلصۺےہۺہکۺاسۺںیمۺیلہپۺابرۺانومرۺااسذتہۺےنۺاسۺوموضعۺرپۺاےنپۺایخالتۺاکۺاراہرۺایک۔اؿۺااسذتہ ۺاکسرلزۺےکۺانؾۺاورۺاقمالتۺےکۺ‬
‫ونعاانتۺدرہجۺذلیۺںیہ‪:‬‬
‫ۺرپورسیفۺایگؿۺدنچۺنیج‬ ‫‪ ۰‬ویوینرویٹسںۺںیمۺاردوۺررسیچۺےکۺاسملئ ۺ ۺ‬
‫ۺرپورسیفۺرسحتۺرہسوردی‬ ‫‪ ۰‬اردوۺقیقحتۺےکۺاسملئ‬
‫ۺڈارٹکۺر یۺادلنیۺادمح‬ ‫‪ ۰‬اردوۺقیقحتۺےکۺاسملئْۺ‬
‫ۺڈارٹکۺادبامیلعلۺانیم‬ ‫‪ ۰‬اراقتےئۺاردوۺیکۺقیقحتۺاورۺاردورٹیھتۺویمزمیۺاکۺایقؾ‬
‫ۺرتحمہمۺتہگنۺرفدی‬ ‫‪ ۰‬اردوۺںیمۺقیقحتۺاورۺاسۺےکۺ ھچۺاسملئ‬
 ‫‪Page 3 of 8‬‬

‫ۺڈارٹکۺریوںیادمحۺوی‬ ‫‪ ۰‬دقمیۺدواونیۺیکۺرتبیتۺےکۺاسملئ‬
‫ۺڈارٹکۺقیلخۺامجن‬ ‫‪ ۰‬اردوۺقیقحتۺاورۺاقحقئ‬
‫ۺڈارٹکۺلضفۺقحۺاکلمۺرقیشی‬ ‫‪ ۰‬اردوۺقیقحتۺےکۺاسملئ‬
‫ہیۺاقمالتۺامہرےۺےیلۺاسۺےیلۺامہۺںیہۺہکۺہیۺقیقحتۺےکۺوحاےلۺےسۺںیہۺاورۺاِؿۺںیمۺاردوۺقیقحتۺےکۺاسملئۺاورۺاوصیولںۺیکۺم ثۺوموجدۺ‬
‫ےہ۔واحضۺوہۺہکۺہیۺاکرفنسنۺتیثیحبِۺومجمیعۺمیلعتۺےکۺوحاےلۺےسۺیھتۺاورۺاسۺاکۺرمزکیۺوموضعۺقیقحتۺںیہنۺاھت۔اتمہۺہیۺیھبۺاکیۺتقیقحۺےہۺ‬
‫ہکۺاسۺںیمۺقیقحتۺےکۺاسملئۺےکۺوحاےلۺےسۺآھٹۺاقمےلۺزپےنھۺوکۺکیبۺاتکبۺدایتسبۺوہےئ۔ۺاسۺےسۺقیقحتۺوکۺاکیۺدجااگہنۺۂبعشۺادبۺ‬
‫ےکۺوطرۺرپۺاطمےعلۺاکۺدروازہۺالھک۔اسۺےکۺارثاتۺےکۺےجیتنۺںیمۺآےنۺوایلۺداہویئںۺںیمۺقیقحتۺاکۺاکیۺدجااگہنۺہبعشۺووجدۺںیمۺآای۔‬
‫ۺاوصؽۺقیقحتۺےکۺفلتخمۺاسملئۺاکۺاجزئہۺےتیلۺںیہۺوتہیۺاتکبۺا ّونیلۺامہۺگنسِۺلیمۺےکۺوطرۺرپۺ‬
‫آجۺبجۺرقًابیۺفصنۺدصیۺےکۺدعبۺمہۺاردوۺںیم ِ‬
‫ںیمہۺاینپۺاتیمہۺاکۺااسحسۺدالیتۺرظنۺآیتۺےہ۔اسۺاکرفنسنۺںیمۺزپےھۺاجےنۺواےلۺقیقحتۺےکۺوموضعۺرپۺدایتسبۺآھٹۺاقمالتۺےکۺومشمالتۺ‬
‫اکۺاجزئہۺںیلۺوتۺقیقحتۺےکۺوحاےلۺےسۺیئکۺابںیتۺاسےنمۺآیتۺںیہ۔قیقحتۺےکۺاببۺںیمۺا ّونیل أۺمذخۺوہےنۺےکۺانےتۺاؿۺاقمالتۺاکۺذراۺیلیصفتۺاجزئہۺ‬
‫رضوریۺےہ۔‬
‫قیقحتۺےسۺقلعتمۺاؿۺاقمالتۺںیمۺالہپۺومضمؿ(‪ )۱‬ڈارٹکایگؿۺدنچۺاکےہ‪،‬سجۺںیمۺویوینریٹسۺقیقحتۺوکۺاغًابلۺیلہپۺرمہبتۺوموضعۺانبایۺایگۺ‬
‫ےہ۔ارگہچۺآزادیۺےکۺدعبۺویوینرویٹسںۺںیمۺاردوقیقحتۺاکرکدارڑبراہاھتۺنکیلۺےبۺامشرۺاسملئۺیھبۺدرشیپۺےھت۔ڈارٹکۺایگؿۺدنچۺےلہپۺققحمۺںیہۺ‬
‫وھنجںۺےنۺاسۺوموضعۺوکۺاسۺدورۺںیمۺڑبیۺمووےکےکۺاسپ ۺشیپۺرکانۺرشوعۺرکدایۺاھت۔ۺا ںوںۺےنۺاسۺنمضۺںیمۺہنۺ فػۺوطلیۺاجزئےۺشیپۺ‬
‫ۺاردواوصؽۺقیقحتۺرپۺیھبۺملقۺااھٹایۺاور’’قیقحتۺاکۺنف‘‘ےکۺانؾۺےسۺاکیۺامہۺدنتسمۺاتکبۺیھکل۔زںیم ثۺومضمؿۺںیمۺڈارٹکۺ‬
‫ِ‬ ‫ےیکۺںیہۺہکلبۺدعبۺںیم‬
‫ایگؿۺدنچےنۺوموضعۺرپۺدوۺولہپؤںۺےسۺروینشۺڈایلۺےہ۔اکیۺہیۺہکۺاکوجلںۺاورۺویوینرویٹسںۺںیمۺڈرگیۺےکۺےیلۺقیقحتۺرکےتۺوتقۺررسیچۺ‬
‫اکسرلزۺوکۺنکۺنکۺالکشمتۺاکۺاسانمرکانۺزپاتےہ۔ۺاورۺدورسےۺہیۺہکۺاردوۺےکۺققحمۺوکۺقیقحتۺےکۺلمعۺںیمۺوکؿۺوکےسنۺیملعۺاسملئۺدرشیپۺ‬
‫ںیہ۔ںوایۺا ںوںۺےنۺقیقحتۺےکۺدنسیۺاورۺریغدنسیۺدوونںۺولہپؤںۺرپۺروینشۺڈایلۺیئگۺےہ۔اسۺیقیقحتۺاقمےلۺاکۺاولسبۺاکیفۺدحکتۺہتفگشۺےہ۔‬
‫یقیقحتۺاسملئۺےسۺقلعتمۺاؿۺاقمالتۺںیمۺ’’اردوۺقیقحتۺےکۺاسملئ‘‘ےکۺاکیۺیہۺانؾۺےسۺنیتۺاضمنیمۺاشلمۺںیہ۔اؿۺںیمۺےسۺ‬
‫رپورسیف ۺرہسوردیۺاکۺومضمؿۺرصتخمۺاورذجابیتۺونتیعۺاکےہۺاورۺزایدہۺامہۺںیہن۔اتمہۺاُؿۺےکۺاہںۺضعبۺااشرےۺاتیمہۺرےتھکۺںیہ۔ۺًالثمۺوہۺ‬
‫انلمکمۺقیقحتۺیکۺاجبۺوطررپۺاخمتفلۺرکےتۺںیہۺ۔وہۺنیققحمۺےسۺاسۺابتۺاکۺہلگۺیھبۺرکےتۺںیہۺہکۺا ںوںۺدنہواتسؿۺےکۺونجیبۺوطخںۺوکۺ‬
‫رظنادنازراھکےہ۔ڈارٹکۺر یۺادلنیۺادمحۺےنۺاےنپۺاقمےلۺںیمۺ کاپچنۺاےسیۺاسملئۺیکۺاشندنیہۺیکۺےہۺوجۺاُؿۺےکۺزندکیۺوفریۺوتہّجۺےکۺقحتسمۺ‬
‫ںیہ۔اُؿۺےکۺایخؽۺںیمۺاکیۺرمزکیۺادارےۺاکۺایقؾ‪،‬ۺفلتخمۺاجاعمتۺاکۺآسپۺںیمۺیقیقحتۺاعتوؿ‪،‬ۺیپۺاچی۔ڈیۺےکۺےیلۺرہۺویوینریٹسۺںیمۺاسکیںۺ‬
‫وقانین‪،‬ۺامتؾۺابلطۺےکۺےیلۺواضفئۺےکۺاسکیںۺوماعق‪،‬ۺاورۺدنسیۺاقمیولںۺیکۺااشتعۺ ےسیۺاسملئۺویوینۺریٹسۺقیقحتۺےکۺا ّونیلۺاسملئۺںیہ۔اُؿۺ‬
‫ےکۺایخؽۺںیمۺابۺکتۺارفادۺقیقحتۺاورۺمیلعتۺاکۺرمزکۺرےہۺںیہۺنکیلۺابۺرفدۺیکۺہگجۺرفدۺےسۺرُپۺںیہنۺیکۺاجیتکس۔اسۺیکۺہگجۺاداروںۺوکۺینیلۺ‬
 ‫‪Page 4 of 8‬‬

‫اچےیہ۔اورۺیقیقحتۺوموض متۺاکۺنیعتۺاکیۺرمزکیۺادارہۺرسااجنؾۺدایۺرکے۔اتہکۺقیقحتۺےکۺےیلۺہقلعتمۺانمےک ۺےکۺاحلمۺارفادۺاکۺاابۺ‬

‫نکممۺوہےکس۔ا ںوںۺےنۺاےنپۺاسۺومضمؿۺںیمۺامتؾۺویوینرویٹسںۺےکۺرطقیِۺاکرۺوکۺاسکیںۺرکےنۺرپیھبۺزورۺدایۺےہ۔یپۺاچی۔ڈیۺااحتمؿۺےکۺےیلۺ‬
‫اجبۺوطرۺرپارفادۺےکۺاجبےئۺوبرڈۺےکۺذرےعیۺااحتم یۺرمےلحۺےطۺرکےنۺیکۺافسرشۺیکۺےہ۔ۺا ںوںۺےنۺدرہجۺابالۺ کاپچنۺاکنتۺوکۺقیقحتۺیکۺامعرتۺےکۺ‬
‫وتسؿۺاہکۺےہ‪،‬ۺہکبجۺامعرتۺےکۺابرےۺںیمۺےتھکلۺںیہ‪:‬‬
‫ۺوشؼۺمودیۺ فػۺاؿۺدوۺزیچوںۺےسۺلیمکتۺ کاپاتےہ۔قیقحتۺیکۺتنجۺاکۺیھبکۺہنۺمتخۺوہےنۺواالۺوفصۺ‬
‫’’قیقحتۺیکۺامعرتۺاکۺاکؾۺ فػۺیعسۺمہیپۺاور ِ‬
‫ہیۺراتہۺےہۺہکۺہیۺہشیمہۺہشیمہۺآابدۺریتہۺےہ‪،‬اسۺاکۺہشنۺاورۺہمغنۺیھبکۺمکۺںیہنۺوہات۔قیقحتۺیکۺتّنجۺےچسۺققحمۺےسۺاسۺرطحۺواہتسبۺوہیتۺےہۺسجۺ‬
‫رطحۺونررظنۺےسۺاورۺاجؿۺمسجۺےس۔ۺارگہیۺحیحصۺےہۺہکۺہچبۺامںۺںیمۺاماتمۺودتعیۺرکاتےہۺوتقیقحتۺققحمۺںیمۺوہۺروعرۺاورۺوہۺوشؼۺاطعۺرکیتۺےہۺ‬
‫سجۺیکۺاشؿۺرنایلۺوہیتۺےہ۔‘‘(‪)۳‬‬
‫ۺوصحؽۺومادۺےکۺےلسلسۺںیمۺابلطوکۺالربئںیویںۺںیمۺدرشیپۺوہےتۺ‬
‫ڈارٹکۺلضفۺقحۺاکلمۺرقیشیۺےنۺاےنپۺومضمؿۺںیمۺاُؿۺاسملئۺوکۺاتیمہۺدیۺےہۺوج ِ‬
‫ںیہ۔اُ ںوںۺےنۺیلہپۺدہعفۺدنسیۺقیقحتۺےکۺےیلۺوکرسۺوروۺےکۺارجاٗۺرپۺزورۺدایےہۺ۔واحضۺرےہۺہکۺادتباءۺںیمۺڈرگویںۺےکۺوصحؽۺےکۺےیلۺ‬
‫یمیلعتۺاداروںۺںیمۺوکرسۺوروۺاکۺااظتنؾۺںیہنۺوہاتاھت۔ڈارٹکلضفۺقحۺےکۺاسۺومضمؿۺیکۺبسۺےسۺڑبیۺاطعۺہیۺےہۺہکۺا ںوںۺےنۺیلہپۺرمہبتۺ‬
‫ِ‬
‫اوصایلتۺقیقحتۺرپزورۺدایےہ۔ےتھکلۺںیہ‪:‬‬
‫’’اسۺوتقۺاسۺابتۺیکۺتخسۺرضورتۺےہۺہکۺامہرےۺنیققحمۺبسۺاکؾۺوھچڑرکآےنۺواےلۺدسۺربوسںۺںیمۺقیقحتۺےکۺاوصؽۺووضاطبۺیکۺ‬
‫ۺاوصؽۺ‬
‫اھچؿۺنیبۺرکےکۺقیقحتۺیکۺآاسسۺانب ںیۺاتہکۺد ایۺیکۺدورسیۺانومرۺزابونںۺےکۺاکسرلوںۺیکۺرطحۺاردوۺاکسرلۺیھبۺاینبدیۺتیثیحۺےسۺدجدی ِ‬
‫قیقحتۺےکۺاطمقبۺاکؾۺرکۺںیکس۔‘‘(‪)۴‬‬
‫ۺاوصؽۺقیقحتۺےسۺقلعتمۺہنۺ فػۺابضادعہۺاتکںیبۺاعرظ مؾۺرپۺ‬
‫مہۺدےتھکیۺںیہۺہکۺاُؿۺیکۺوجتزیۺوایعقۺاکررگۺاثتبۺوہےنۺیگلۺاورۺ ھچۺیہۺرعےصۺںیم ِ‬
‫آےنۺںیگلۺہکلبۺاضمنیمۺیکۺااشتعۺاکۺہلسلسۺیھبۺزیتۺوہاتایگ۔‬
‫ڈارٹکۺادبامیلعلۺانیمۺےنۺاےنپۺاقمےلۺںیمۺاردوۺزابؿۺیکۺقیقحتۺاورۺاکیۺرٹیھتۺویمزمیۺےکۺایقؾۺیکۺوخاشہۺاکۺاراہرایکےہ۔اردوۺزابؿۺںیمۺامہریۺ‬
‫اقیقحتتۺاکۺدارئہۺریمۺوۺوسداۺےسۺآےگۺہنۺڑبھۺاکسۺ۔اُۺؿۺےکۺایخؽۺںیمۺاسۺاکۺدارئہۺاردوۺےکۺتہبۺادتبایئۺادوارۺکتۺڑبانانۺاچےیہ۔صلا ۺاردوۺےکۺ‬
‫وحاےلۺےسۺاکیۺرٹیھتۺویمزمیۺانیقیۺاکیۺدیفمۺرتنیۺوجتزیۺیھتۺارگہچۺاسۺہپۺلمعۺدرآےکۺیکۺوتقیفۺیسکۺوکۺہنۺوہۺیکس۔ا ںوںۺےنۺاےنپۺایسۺومضمؿۺ‬
‫ںیمۺاُؿۺےکۺ کاپسۺوموجدۺضعبۺامہۺوندراتۺصلصۺرکۺرپاےنۺڈراومںۺےکۺوحاےلۺےسۺامہۺداتسوذیاتۺاکۺذرکۺایکۺےہۺوجۺذموکرہۺرٹیھتۺوکۺرفامہۺیکۺ‬
‫اجیتکسۺںیھت۔‬
‫تہگنۺرفدیۺاکۺومضمؿ(‪ )۵‬ادتباۺںیمۺوموضعۺےکۺاابۺےسۺقلعتمۺاُومرۺرپۺروینشۺڈااتلےہ۔ۺاؿۺےکۺایخؽۺںیمۺوموضعۺےکۺاابۺںیمۺدوۺ‬
‫ۺراحجؿۺعبطۺاورۺالصتیح۔دوؾۺوموضعۺیکۺاافدتی۔ۺاُؿۺےکۺزندکیۺوموضعۺاکۺصلہکۺ‬
‫ابوتںۺاکاحلظۺرانھکۺرضوریۺےہ۔ۺاوؽۺقیقحتۺرکےنۺواےلۺاک ِ‬
‫انبےتۺوتقۺنیتۺابںیتۺ‘ ارغاضۺوۺاقمدصۺ‪،‬ۺرطقیِۺاکرۺاورۺوموضعۺیکۺادبۺےکۺےیلۺاافدتیۺواحضۺوہ یۺاچےیہ۔ا ںوںۺےنۺاےنپۺومضمؿۺںیمۺ‬
 ‫‪Page 5 of 8‬‬

‫ققحمۺےکۺےیلۺضعبۺرضوریۺالصوتیحںۺےکۺاسپ ۺاسپ ۺویوینرویٹسںۺںیمۺاردوۺقیقحتۺےسۺےلہپۺوکرسۺوروۺیکۺاتیمہۺہپۺیھبۺروینشۺڈایلۺےہ۔‬

‫دپسچلۺارمۺہیۺےہۺہکۺآجۺےسۺرقتًابیۺاچپسۺاسؽۺےلہپۺینعیۺ‪۲۹۶۶‬ءۺںیمۺاُؿۺیکۺاشنؿۺزدۺیکۺوہیئۺرقتًابیۺامتؾۺابوتںۺہپۺآجۺلکۺلمعۺڑبیۺدحۺکتۺلمعۺ‬
‫وہراہےہ۔‬
‫اوصؽۺقیقحتۺےکۺےلسلسۺںیمۺومجمےعۺںیمۺوموجدۺدوۺاقمےلۺزایدہۺاتیمہۺےکۺاحلمۺںیہ۔الہپۺاقمہلۺڈارٹکۺریوںیۺادمحۺویۺ(‪)۶‬اکےہۺسجۺںیمۺا ںوںۺ‬
‫ِ‬
‫ےنۺدقمیۺدواونیۺیکۺدتونیۺےکۺامہۺوموضعۺوکۺاسملئۺےکۺوحاےلۺےسۺیلہپۺرمہبتۺااجرگایکےہ۔ۺا ںوںۺےنۺدتونیِۺنتمۺاورۺصلصۺوطرۺرپۺدقمیۺ‬
‫دواوںیۺیکۺدتونیۺیکۺاتیمہۺااجرگۺیکۺےہ۔ۺےتھکلۺںیہ‪:‬‬
‫’’دقمیۺدواونیۺامہرےۺےیلۺ’’وسرسۺسک‘‘ اکۺدرہجۺرےتھکۺںیہ۔اورۺاؿۺوکۺدجدیۺقیقحتۺےکۺاقتوضںۺیکۺروینشۺںیمۺرمبّتۺےیکۺانبۺہنۺامہرےۺادبۺ‬
‫یکۺوکیئۺحیحصۺاترخیۺرمبّتۺیکۺاجیتکسۺ۔ہنۺامہریۺزابؿۺیکۺوکیئۺوسبمطۺتغلۺایترۺوہۺیتکسۺےہ۔‘‘(‪)۷‬‬
‫ِ‬
‫ۺوصرتۺاحؽۺہیۺےہۺہکۺاشدیۺیہۺامہراۺوکیئۺااسیۺاشرعۺوہۺسجۺاکۺرحػۺرحػۺوفحمظۺرہۺایگۺوہ۔اُؿۺےکۺ‬‫اتمہۺاسۺاتیمہۺےکۺابووجدۺوقبؽۺاُؿۺےک‬
‫زندکیۺوجۺ ھچۺرعشاۺیکۺزدنیگۺںیمۺاُؿۺیکۺےبۺوتیہجۺےکۺاہوھتںۺاضعئۺوہا‪،‬ایۺوخدۺاُ ںوںۺےنۺرظنیۺرقاردےۺدای‘ اسۺوکۺاجےنۺدےیجی‪،‬وجۺ ھچۺابۺ‬
‫کتۺںوۂشۺانمگیمۺںیمۺزپاۺوہاۺےہۺاسۺےسۺیھب ِ‬
‫ۺ فػۺرظنۺےیجیک‪،‬وجۺ ھچۺیسکۺہنۺیسکۺرطحۺرہشوںۺایۺوبصقںۺیکۺالربئںیویںۺںیمۺچنہپۺایگۺاسۺاکۺیھبۺ‬
‫اکیۺڑباۺہّصحۺااسیۺےہۺوجۺونہزۺملعۺوۺقیقحتۺیکۺروینشۺںیمۺںیہنۺآاکس۔ہنۺالربئںیویںۺںیمۺواضیتحۺالٹیکگۺںیہۺاورۺہنۺاؿۺےکۺابرےۺںیمۺولعمامتۺاکۺ‬
‫وکیئۺاورۺذرہعی۔ۺانچہچنۺاُؿۺیکۺہیۺوجتزیۺڑبیۺدحۺکتۺانمبسۺےہۺ‪:‬‬
‫’’امہرےۺفلتخمۺاداروںۺاورۺصلصۺوطرۺرپۺدنہواتس یۺوی یۺورویٹسںۺےکۺنجۺہبعشۺاہےئۺاردوۺںیمۺیقیقحتۺاکؾۺوہۺراہۺےہۺ۔اُؿۺےکۺاکؾۺاکۺاکیۺہصحۺ‬
‫رمےۺایخؽۺںیمۺہیۺیھبۺوہانۺاچےیہۺہکۺوہۺاےنپۺاےنپۺہقلحۺاہےئۺاکرۺرقمرۺرکۺےکۺاےسیۺاداروںۺاورذریخوںۺےسۺقلعتمۺولعمامتۺرفامہۺرکںیۺاورۺ‬
‫اےسۺامی۔ٹلۺایۺیپ۔اچی۔ڈیۺوکرسۺےکۺاکؾۺاکۺاکیۺرضوریۺہّصحۺرقاردںیۺسجۺیکۺرگنا یۺررسیچۺرپورسیفایۺررسیچۺاگڈئۺےکۺرپسدۺوہ۔‘‘(‪)۸‬‬
‫اسۺںیمۺوکیئۺکشۺںیہنۺہکۺدقمیۺدواونیۺامہرےۺادبۺاکۺشیبۺتمیقۺرسامہیۺےہۺنکیلۺایھبۺکتۺاؿۺںیمۺےسۺرتشیبۺیکۺدجدیۺیقیقحتۺاُوصیولںۺےکۺتحتۺ‬
‫دتونیۺہنۺوہیکسۺےہ۔ڈارٹکۺریوںیۺادمحۺاکۺہیۺومضمؿۺہنۺ فػۺاُؿۺیکۺاتیمہۺوکۺااجرگرکاتےہۺہکلبۺاسۺنمضۺںیمۺدرشیپۺالکشمتۺاکۺیھبۺلیصفتۺےسۺ‬
‫ااحہطۺرکاتۺےہ۔ۺرتبیتۺوۺدتونیِۺنتمۺںیمۺدایلخۺاورۺصلریجۺاہشدںیت‪،‬ۺااحلیقۺالکؾۺ‪،‬ۺوہسۺاتکتبۺیکۺایطلغںۺاورۺنیعتِۺنتمۺںیمۺسکۺےخسنۺوکۺربتعمۺاورۺ‬
‫رمعجۺاھجمسۺاجےئۺ‘ ےسیۺاسملئۺاسۺومضمؿۺںیمۺڑبیۺوخشۺاُولسیبۺےسۺایبؿۺوہےئۺںیہ۔اُ ںوںۺےنۺرثنۺےکۺاقمےلبۺںیمۺاشرعیۺیکۺدتونیۺوکۺ‬
‫ًاتبسنۺلکشمۺرقاردایےہ۔‬
‫ِ‬
‫ۺاوصایلتۺقیقحتۺںیمۺاکیفۺاتیمہۺراتھکۺےہۺ۔اسۺومضمؿۺںیم’سجۺےسۺادیبۺقیقحتۺیکۺ‬‫دورساۺومضمؿ’’اردوۺقیقحتۺاورۺاقحقئ‘‘(‪)۹‬ےہۺوجۺاردو‬
‫اتیمہ‪،‬ۺاافدتیۺاوراقمدصرپروینشۺزپیتۺےہ‘ ڈارٹکقیلخۺامجنۺےنۺےلہپۺااصتخرۺےکۺاسپ ۺنکیلۺیملعۺادنازۺںیمۺادیبۺقیقحتۺواترخیۺیکۺاتیمہۺرپۺ‬
‫م ثۺیکۺےہۺاورۺہیۺاتبایۺےہۺہکۺہیۺرسرگیمۺویکںۺرضوریۺےہ؟ۺاسۺےکۺدعبۺا ںوںۺےنۺادیبۺققحمۺےکۺدرجۺذلیۺنیتۺاکؾۺاتبےئۺںیہ‪:‬‬
‫‪۲‬۔ ۺےئنۺاقحقئۺیکۺالتش‬
 ‫‪Page 6 of 8‬‬

‫‪۱‬۔ ۺاقحقئۺیکۺدصتقیۺایۺرتددی‬
‫‪۳‬۔ ۺاقحقئۺیکۺرشتحیۺوۺریبعت‬
‫اؿۺںیمۺےسۺےلہپۺدوۺاکنتۺرپۺا ںوںۺےنۺزایدہۺلیصفتۺےسۺابتۺیکۺےہۺاورۺواضتحۺےکۺےیلۺےبۺامشرۺاثمیولںۺےسۺےکدۺیلۺےہ۔اُؿۺےکۺایخؽۺںیمۺ‬
‫ققحمۺاکۺالہپۺاکؾۺاقحقئۺیکۺوھکجۺاورۺالتشۺےہ۔نکیلۺاسپ ۺاسپ ۺوہۺاقحقئۺےسۺڑجیۺوہیئۺدرگیۺابوتںۺیکۺوھکجۺاورۺاقحقئۺےکۺاطمےعلۺوکۺالزیمۺ‬
‫ےتھجمسۺںیہ‪،‬ۺورہنۺقیقحتۺاکۺقحۺاداۺںیہنۺوہۺاتکس۔وہۺاکنفرۺیکۺذایتۺریرںیںی‪،‬اعم فنیۺیکۺریرںیںیۺٰیتحۺےکۺاکنفرۺےکۺزںیِۺاطمہعلۺریہۺاتکوبںۺاکۺاطمہعلۺ‬
‫یھبۺانزگںیۺرگۺداےتنۺںیہ۔ۺاتہکۺفنصمۺےکۺذینہۺسپِۺاعرظکتۺراسیئۺوہۺےکس۔ققحمۺاکۺدورساۺاکؾۺاقحقئۺیکۺدصتقیۺایۺرتددیۺوہ یۺاچےیہ‪،‬وجۺاقحقئۺ‬
‫یکۺعمجۺآوریۺےکۺدعبۺققحمۺےکۺاکؾۺیکۺدورسیۺڑبیۺزنمؽۺےہ۔اقحقئۺیکۺاتدیئۺایرتددیۺےکۺنمضۺںیمۺاُؿۺےکۺہیۺاملکتۺاُؿۺےکۺاایتحیطۺۂطقنۺ‬
‫رظنوکۺےنھجمسۺےکۺےیلۺاکیفۺںیہ۔ےتھکلۺںیہ‪:‬‬
‫’’ارگۺامہرےۺنفۺاکرۺےکۺقلعتمۺیسکۺاورۺفنصمۺےنۺایبؿۺدایۺےہۺوتۺںیمہۺہیۺولعمؾۺرکانۺاچےیہۺہکۺفنصمۺاکۺنفۺاکرۺےسۺایکۺقلعتۺےہ؟ۺاسۺدہعۺںیمۺ‬
‫ادیبۺرگوہۺدنبیۺوتۺںیہنۺےہ؟اورۺارگۺےہۺوتۺفنصمۺنفۺاکرۺےکۺرگوہۺںیمۺےہۺایۺاخمفلۺرگوہۺںیم؟ۺفنصمۺنفۺاکرۺاکۺدوتس‪،‬ۺرہتشۺدارۺایۺاشرگدۺوتۺ‬
‫ںیہن۔فنصمۺاورۺنفۺاکرۺےکۺذمیبہۺاقعدئۺاکۺاطمہعلۺیھبۺرضوریۺےہ۔دوونںۺفلتخمۺذمابہۺےسۺوتۺقلعتۺںیہنۺرےتھک؟ۺ‘‘(‪)۲۰‬‬
‫ا ںوںۺےنۺاےنپۺاسۺومضمؿۺںیمۺاؿۺامتؾۺوصروتںۺاکۺڑبیۺدحۺکتۺااحہطۺایکۺےہۺوجۺققحمۺاورۺصلصۺرکینتمۺققحمۺہکلبۺاقندۺوکۺیھبۺدرشیپۺوہۺےتکسۺںیہۺ‬
‫۔اورۺسجۺںیمۺاےسۺاقحقئۺیکۺالتشۺاورۺرھپاُؿۺیکۺاتدیئۺایۺرتددیۺالزیمۺےہ۔دپسچلۺارمۺہیۺےہۺہکۺوہۺنفۺاکرۺوکۺیھبۺکشۺیکۺرظنےسۺد ےنھکۺیکۺ‬
‫نیقلتۺرکےتۺںیہۺویکہکنۺضعبۺاوضاتۺوہۺیھبۺدروغۺںویئۺاکۺزساوارۺوہاتکسےہ۔‬
‫ۺڈارٹکۺقیلخۺامجنۺےنۺرسیتےۺولہپۺینعیۺاقحقئۺیکۺریبعتورشتحیۺرپًاتبسنۺمکۺاھکلےہ۔اہیںۺوہۺاسۺابتۺہپۺزورۺدےتیۺںیہۺہکۺققحمۺاکۺاکؾۺ‬
‫ فػۺاقحقئۺوکۺعمجۺرکانۺیہۺںیہنۺہکلبۺاؿۺیکۺریبعتۺورشتحیۺیھبۺرکانۺےہ۔اےسۺرہۺاحؽۺںیمۺآم یۺہلصیفۺدانیۺاچےیہ۔ومجمیعۺوطرۺرپہیۺاقمہلۺاسۺ‬
‫ۺوجاوصؽۺقیقحتۺےکۺادتبایئۺدورۺںیمۺاعرظۺ مؾۺرپۺآای۔اسۺاقمےلۺیکۺبسۺےسۺڑبیۺوخیبۺہیۺےہۺہکۺاسۺےکۺادنرۺوجۺ‬
‫ِ‬ ‫ۂطقنۺرظناکالہپۺاقمہلۺےہ‬
‫اکنتۺایبؿۺوہےئۺںیہۺوہۺقیقحتۺاورۺدیقنتۺدوونںۺوبعشںۺںیمۺاسکیںۺرامنہیئۺرکےتۺںیہ۔یہیۺوہجۺےہۺہکۺآجۺیھبۺاسۺومضمؿۺیکۺاتیمہۺمّلسمۺ‬
‫ےہ۔ایسۺزامےنۺںیمۺوچہکنۺوہۺاینپۺاتکبۺ’’ینتمۺدیقنت‘‘ یھبۺھکلۺرےہۺےھتۺذٰہلاۺاسۺومضمؿۺےکۺضعبۺےّصحۺذموکرہۺاتکبۺںیمۺیھبۺہگجۺ کاپۺہ ےۺںیہ۔‬
‫ذموکرہۺابالۺاضمنیمۺےکۺالخےصۺےسۺدرہجۺذلیۺاُومرۺاسےنمۺآےتۺںیہ‪:‬‬
‫قیقحتۺادبۺاکۺاکیۺدجااگہنۺہصحۺےہ۔‬ ‫‪۰‬‬
‫ام یۺںیمۺاسۺرپۺدیجنسیگۺےسۺوتہجّۺںیہنۺدیۺیئگۺ۔‬ ‫‪۰‬‬
‫وتمؿۺیکۺدتونیۺرپۺوتہجۺوہ یۺاچےیہ۔‬ ‫‪۰‬‬
‫قیقحتۺےکۺاوصؽۺرمبّتۺرکےنۺاچےیہ۔‬ ‫‪۰‬‬
‫ادبۺیکۺراتفرۺاورۺاراقتےکۺابرےۺںیمۺدرتسۺاتنجئۺاحلصۺرکےنۺےکۺےیلۺقیقحتۺوکاسکفٹنئۺاینبدوںۺرپ ۺاوتسارۺرکانۺاچےیہ۔‬ ‫‪۰‬‬
 ‫‪Page 7 of 8‬‬

‫ہیۺوہۺاینبدیۺوطخطۺےھتۺنجۺیکۺاۺتیمہۺیکۺرطػۺوتہجۺاسۺاکۺرفنسنۺاورۺدعبۺںیمۺاؿۺےنپھچۺواےلۺاضمنیمۺےنۺرکاۺیئ۔انچہچنۺمہۺدےتھکیۺںیہۺہک تہبۺ‬
‫دلجۺقیقحتۺےکۺاوصیولںۺرپۺہنۺ فػۺاتکںیبۺاعرظۺ مؾۺرپۺآےنۺںیگلۺہکلبۺاضمنیمۺیکۺراتفرۺںیمۺیھبۺروزۺازفوںۺااضہفۺوہےنۺاگل۔اشدیۺایسۺاکرفنسنۺ‬
‫اکۺہجیتنۺاھتۺہکۺاِیسۺاانثءۺںیمۺاکیۺاورۺامہۺیقیقحتۺڈوکٹنمۺاشعئۺوہاسجۺےنۺقیقحتۺیکۺرواتیۺوکۺاورۺآےگۺڑبانای۔ہیۺ’’آجۺلک‘‘ اکۺوہۺوصخیصۺامشرہۺ‬
‫ےہۺوجۺقیقحتۺےکۺوحاےلۺےسۺاشعئۺوہا۔‬

‫وحاہلۺاجت‬
‫ِ‬
‫ۺرایمستۺقیقحتۺ‘‘ اردوۺاسسنئۺوبرڈۺ‪،‬ۺالوہرۺ‪،‬ۺ‪۱۰۰۵‬ء ۺ‪،‬ۺصۺ‪:‬ۺ‪۲۵‬‬‫ۺڈارٹکۺشطع ّۺدرا یۺ’’ دجدی‬ ‫‪۲‬۔‬
‫ۺہیۺومضمؿۺ’’حبصۺ‘‘(یئنۺدیلہ)ۺیئمۺ‪۲۹۶۶‬ءۺ‪،‬ۺےکۺالعوہۺفّنصمۺیکۺاینپۺاتکبۺ’’اقحقئ‘‘ لنشینۺآرٹۺرپسیۺ‪،‬ۺاہلٰ ۺآابدۺوجؿۺ‪۲۹۷۸‬ءۺںیمۺ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫یھبۺپھچۺاکچۺےہ۔‬
‫ِ‬
‫ۺاجاعمتۺدنہ‪،‬دیلہ‪،‬ااشتعۺربمتس‪۲۹۶۷‬ء‪،‬ۺصۺ‪۲۱۵:‬‬‫ۺومشمہلۺ’’اقمالت‘‘ انمجنۺااسذتہۺاردو‬ ‫‪۳‬۔‬
‫ۺاًاضی ۺص‪۲۶۵ :‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ۺہیۺاقمہلۺحبصۺ(یئنۺدیلہ)یئمۺ‪۲۹۶۶‬ءۺےکۺالعوہۺ’’ادیبۺاورۺاسل یۺقیقحتۺاُوصؽۺاورۺرطقیِۺاکر‘‘ رمہبّتۺادباراتسرۺدیولیۺ‪،‬ۂبعشۺاردوۺیئبمۺ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫ویوینریٹس‪،‬یئبمۺ‪،‬دربمس‪۲۹۸۴‬ںیمۺیھبۺاشعئۺوہاۺےہ۔‬
‫ۺہیۺاقمہلۺاینپۺاافدتیۺےکۺِشیپۺرظنۺحبصۺ(یئنۺدیلہ)وجالیئ ‪۲۹۶۶‬ءۺ‪ ’’،‬رربہِۺقیقحت‘‘ رمہبّتۺدیسۺہیبشۺانسحلۺوۺدرگی‪،‬ۺ’’ادیبۺاورۺاسل یۺقیقحتۺ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫اوصؽۺاورۺرطقیۺِاکر‘‘ رمہبتۺادباراتسرۺدیولیۺ‪،‬ۺ’’ اردوۺںیمۺاُوصؽۺِقیقحت(دلجدوؾ)ۺرمہبّتۺڈارٹکامیۺاطلسہنۺشخب‪،‬اور’’قیقحتۺانشیس‘‘رمہبّتۺ‬
‫رافتقۺیلعۺاشدہۺںیمۺیھبۺااشتعۺذپںیۺوہۺاکچۺےہ۔‬
‫ۺومشمہل’’ادیبۺاورۺاسل یۺقیقحتۺاُوصؽۺاورۺرطقیِۺاکر‘‘ رمہبّتۺادباراتسرۺدیولی‪،‬ۂبعشۺاردوۺیئبمۺویوینریٹس‪،‬یئبم‪،‬ۺدربمس‪۲۹۸۴‬ءۺص‪۱۴۵:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫ۺاًاضی ۺص‪:‬ۺ‪۱۴۶‬‬ ‫‪۸‬۔‬
‫ۺہیۺومضمؿۺحبصۺ(یئنۺدیلہ)ۺوجالیئۺ‪۲۹۶۶‬ءۺ‪،‬ۺاردوۺ(رکایچ)ۺونجریۺ‪۲۹۶۸‬ءۺ‪ ’’،‬رربہِۺقیقحت‘‘ رمہبّتۺدیسۺہیبشۺانسحلۺوۺدرگی‪،‬ۺ’’ادیبۺاورۺاسل یۺ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫قیقحتۺاوصؽۺاورۺرطقیِۺاکر‘‘ رمہبّتۺادباراتسرۺدیولیۺ‪،‬ۺ’’قیقحتۺانشیسۺ‘‘ رمہبّتۺرافتقۺیشاہدأدہۺ‪،‬اورۺاحؽۺیہۺ(‪ )۱۰۰۶‬ںیمۺ’’ قیقحتۺ‬
‫ودتونی‘‘رمہبتۺرپورسیفۺاِنبۺونکؽۺںیمۺیھب ۺااشتعۺذپںیۺوہۺاکچےہ۔سجۺےسۺاسۺیکۺاافدتیۺاکۺادنازہۺاگلایۺاجاتکسۺےہ۔واحضۺرےہۺہکۺیلہپۺ‬
‫ااشتعۺںیمۺاسۺاکۺانؾ’’اردوقیقحتۺاورۺاقحقئ‘‘ اھتۺہکبجۺدعبۺیکۺااشوتعںۺںیمۺاسۺاکۺانؾ’’ادیبۺقیقحتۺاوراقحقئ‘‘ درجۺاتلمےہ۔‬
‫‪۲۰‬۔ ۺومشمہل’’ادیبۺاورۺاسل یۺقیقحتۺاُوصؽۺاورۺرطقیِۺاکر‘‘ رمہبّتۺادباراتسرۺدیولی‪،‬ۂبعشۺاردوۺیئبمۺویوینریٹس‪،‬یئبمۺ‪،‬دربمس‪۲۹۸۴‬ءۺص‪۲۶۳:‬‬
Page 8 of 8