‫َام علّٰی َس ِّی ِد ال ُْم ْر َسلِ ْی َن‬ ‫ا َل َْح ْم ُد لِلّّٰ ِہ َر ِّب ا ل ّْٰعل َ ِم ْی َن َو َّ‬

‫الصلّٰوةُ َو َّ‬
‫السل ُ‬
‫الر ْح ّٰم ِن َّ‬
‫الر ِح ْی ِم ؕ‬ ‫لش ْی ّٰط ِن َّ‬
‫الر ِج ْی ِم ؕ بِ ْس ِم الل ِہ َّ‬ ‫ِن ا َ‬ ‫ا َ ّمَا ب َ ْع ُد فَا َ ُع ْو ُذ ِبالل ِہ م َ‬
‫رعضاحل‬

‫ۺزابؿِۺقحۺ‬
‫ۺا ؾۺوۺارکاؾۺاکۺودعہۺرف ۺاورۺاےنپۺبیبحۺرک ۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺیک م‬ ‫لعِۺد ۺےکۺاطنیبلۺےکۺ‬
‫اہللۺزعولجۺاکۺااسحؿۺمیظعۺ ۺہکۺاسۺ ۺ م‬
‫رتامجؿۺےسۺاؿۺاشبراتۺہمیظعۺرپۺ ۺف تۺرف ۺ ِ‬
‫س‬
‫ۺیقیقحۺقیقحتۺما ۺا مِۺالزؾۺ ۺ قیقحتۺےکۺاسۺرفسۺوکۺ ھلۺانب ۺاورۺةلطءۺوکۺ‬ ‫دۺ یتۺ ۺسجۺےکۺ‬ ‫قحۺاورۺچسۺیکۺالتشۺ ۺیقیقحۺاطبلۺلعۺاکۺ‬
‫ۺاج ۺادمل ۺاور ۺزنکادملارس ۺوبرڈ( ۺررٹسجڈ ۺ) ۺاع ۺ ۺاسؽ ۺاوؽ ۺےک ۺ ب ۺ ۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺدج ۺہ ۺےس ۺروانشس ۺرکا ۺےک ۺ‬ ‫قیقحت ۺےک ۺ‬
‫ۺشیپۺرتفۺ ۺ ِ‬ ‫رۺیکۺاتکبۺ"قیقحتۺوۺدتو ۺاکۺرط ۺاکر"ۺدالخۺرفۺ ۺوجۺہکۺ‬ ‫ۺ وحؾۺوۺ‬ ‫رپورسیفۺاخقلۺدادۺ‬

‫ۺاکۺمکحۺاصدرۺ‬ ‫وچ ۺ ۺاتکبۺ رم یۺ ۺرا ۺ مِؾۺقیقحتۺرپۺز دہۺا رۺرکیتۺ ۺوتِۺرامقۺارحلوػۺوکۺ ؾۺااسذتہۺرکاؾۺیکۺاج ۺےسۺ ۺاتکبۺڑپ‬
‫سحِۺاحؽۺاھتۺ اۺا رۺ ۺ ۺاکسۺ بجۺاتکبۺیکۺدتر ۺرشوعۺ ۺ ۺوتۺاسۺابتۺاکۺدشتۺےسۺ‬
‫م‬ ‫اۺوجۺہکۺا ۺلفۺاورۺیپۺا ۺڈیۺیکۺیکچۺ ۺےنسپۺےکۺدعبۺ‬
‫اۺاسۺسوھسۺیملۺاذاۺوک ِۺزودۺ‬ ‫ۺاوًالوت ۺ ۺ ۺاوراث ۺیلہپۺاورۺآرخیۺیھبۺ‬ ‫ۺےکۺةلطءۺےکۺ‬ ‫ااسحسۺ اۺہکۺدج ۺقیقحتۺےکۺنفۺرپۺ ۺاتکبۺدرسۺ‬
‫ۺرط ۺا صیخۺازۺض ۺرووریۺ ۺ ِ‬ ‫ۺانب ۺےکۺ‬

‫ۺ‬ ‫ۺالخہصۺیکۺ‬ ‫ۺ بۺےکۺ‬ ‫ۺاپ ۺوجۺہکۺآرخۺاکرۺ‬ ‫اسۺروورتۺےکۺتحتۺریقفۺ ۺروزا ۺےکۺقبسۺاکۺالخہصۺۺوبرڈۺرپۺوھکلاۺرکۺاھجمس ۺرشوعۺایکۺوتۺ‬

‫ِاورۺ‬ ‫ۺہیر ۺادا ۺ ۺرک ۺالخػ ۺ وت ۺ‬ ‫ۺےک ۺج ۺاجہ ۺ ۺہک ۺک ۺےک ۺ‬ ‫اس ۺیک ۺوپمکز ۺاک ۺرہسا ۺ ال ۺنسح ۺ‬ ‫ۺآپ ۺےک ۺ وھتں ۺ ۺ‬
‫ۺ ۺاھکل ۺایگۺ‬ ‫پۺ‬
‫ۺرط ۺاکر ۺہک ۺ مِ‬ ‫ۺاور ۺا‬ ‫ہعل ۺرکےت ۺوتق ۺ ۺابت ۺشیپ ۺ ۺرانھک ۺرووری ۺ ۺہک ۺ ۺةلطءےک ۺاذ ؿ ۺوک ۺشیپ ۺ ۺرےتھک ۺ‬
‫ۺایکۺایگۺاورۺالصۺاتکبۺےسۺ اتعجۺیکۺروورتۺےسۺوتۺدنچاںۺارعاضۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺااحبثۺوکۺز رۺا صیخۺےسۺ‬ ‫ۺرپۺ‬ ‫ۺرپ‬ ‫الخہصۺ ۺاسۺ‬
‫ۺ ِِ‬ ‫ۺ‬

‫ایشؿِۺلعۺ‬
‫م‬ ‫ۺ اہللۺزعولجۺاسۺالخہصۺوکۺ‬ ‫آرخۺ ۺاامتلسۺ ۺہکۺیطلغۺاکۺاامتحؽۺرہبۺاحؽۺ وجدۺ ۺ‪ ،‬اۺرار ِاالصیحۺ رہۺےسۺےبۺرہبہۺ ۺرف‬
‫ﷺِ‬ ‫ۺ ۺشخبۺانب ۺ ۺآ ۺاجبہۺاخمتۺا‬ ‫ےکۺ‬

‫ِ‬

‫ِ‬ ‫ریخۺا‬
‫ِ‬ ‫ڈارٹکۺ ۺا ۺراضۺؔ‬
‫ِ‬ ‫ۺ ؿۺرش‬ ‫رسۺاج ۺادمل ۺاضیفؿۺ‬
‫‪ِ 22-1-2022‬‬

‫‪1‬‬
 ‫لصفاول‪:‬‬

‫یملعثحبوقیقحتےکانمجہ‬

‫ِ ‪Thesis‬ےکۺ ؾۺ‪ِ :‬‬

‫ۺاجمعیہ ِ‬ ‫ۺہیملعۺ‪3‬‬ ‫ۺ‪2‬‬ ‫‪ِ1‬‬

‫اسۺےکۺدعبۺ ۺاافلظۺاکۺاراقتءۺ اۺ وجۺ رہجۺذ ۺ ۺ ِ‬
‫‪ 1‬ارلاس ۺ‪ 2‬ارطوہحۺ‪ 3‬راس ادلوتکراۺۃِ ِ‬
‫ۺ ؾۺ‪ِ :‬‬ ‫ثحبۺےکۺ‬

‫وعِِِِِِ ِ‬ ‫‪ 1‬ثحبۺیملۺ‪ 2‬ثحبۺاج ۺ‪3‬‬

‫ۺ ۺبلطۺوۺشیتفت ۺ ِ‬ ‫ِثحبۺاکۺوغلیۺ‬ ‫ۺ‪ِ :‬‬ ‫ثحبۺاکۺوغلیۺ‬

‫ۺوجتسجۺرک ۺ ِ‬ ‫ۺیکۺوھکجۺےکۺ‬ ‫ِِ ۺیسکۺتقیقحۺ ۺ‬ ‫ۺ‪ :‬ۺِ‬ ‫االطصیحۺرعت‬

‫ِثحبۺیمل‪ِ ِِ :‬‬

‫دۺاؿۺیملۺاقح ۺیکۺتحصۺ‬ ‫ۺاایتخرۺےیکۺاج ۺۺاورۺسجۺےسۺ‬ ‫ۺاورۺیملۺ‬ ‫ۺااس‬ ‫ۺدشہۺ‬ ‫ۺ وجتسجۺاورۺوھکجۺسجۺ ۺیملۺاقح ۺےئلیکۺ‬
‫یکۺقیقحتۺ ۺاؿۺ ۺرت ۺ ۺااضہفۺ ۺ ِ‬
‫ۺ‪ِ :‬‬ ‫ۺیکۺرعت‬ ‫رم یۺ‬

‫ۺایکۺ ۺاورۺوہۺروپٹ ۺاسۺ‬ ‫ۺاےنپۺاکؾۺےکۺابرےۺ ۺشیپۺرکہ ۺ ۺےسج ۺاس ۺ ۺاےنپۺذ ۺ ۺ اور ۺ‬ ‫ۺروپٹ ۺ ۺےسجۺ‬ ‫ۺےسۺ ادۺا ۺ‬
‫ِ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺرپۺ‬ ‫ا ازۺ ۺ ۺہکۺوجۺ ہعلۺ‪،‬وسچۺاورۺدال ۺےسۺاحلصۺدشہۺ‬
‫قیقحتۺےکۺ دصۺاورۺدا ہۺاکرۺ‪ِ :‬‬

‫ۺصیصختۺرپۺوب ۺاجیتۺ ۺ‬ ‫دورۺاحروۺ ۺیملۺقیقحتۺیسکۺ وضعۺےکۺ‬

‫ۺرک ‪ ،‬ؽ ۺیکۺ‬ ‫ۺوک ۺ‬ ‫ۺرک ‪،‬‬ ‫ؼ ۺیئش ۺوک ۺعمج ۺرک ‪ ،‬صق ۺوک ۺ‬ ‫یمل ۺقیقحت ۺےک ۺ دص‪ :‬ۺ ِ اس ۺےک ۺ دص ۺیسک ۺ وؾ ۺیئش ۺوک ۺا د ۺرک ‪،‬یسک ۺ‬
‫اک ۺاھچ ۺرک ‪،‬ےبۺرتبیتۺوکۺرتبیتۺد ‪،‬یطلغۺوکۺآاکشرۺرک ۺرقارۺد ۺےئگۺ ۺ ِ‬

‫ۺِ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺ‬ ‫یملۺقیقحتۺاکۺدا ہۺاکرۺ‪ :‬ۺ ۺیملۺقیقحتۺاکۺدا ہۺاکرۺو تۺوا عۺاورۺہدادہۺ ۺ اورۺاسۺیکۺض ۺ یدیۺ‬

‫‪2‬‬
 ‫ۺِ‬ ‫یملۺقیقحتۺیکۺا‬

‫ِ‬ ‫اۺاہکۺاجاتکسۺ ۺہکۺ"اثحبلۺاکۃفشۺللخقیقہ"ہکۺقیقحتۺ ۺتقیقحۺوکۺوھکیتلۺ‬ ‫‪ 1‬یملۺقیقحتۺاس ۺ‪،‬یتعنصۺ‪،‬زریعۺ‪،‬ا ۺ‪،‬ذ ۺاورۺیمیلعتۺرتیقۺاکذر ۺ‬

‫ئ‬
‫ۺوکۺاھبریۺ وہضۺاداۺرکےت ۺ ِ‬ ‫ۺ‬ ‫‪ 2‬یملۺقیقحتۺےسۺ ۺوفا ۺاکۺوصحؽۺیھبۺ ہ کۺۺادارےۺقیقحتۺےکۺ‬

‫ۺیکۺرتیقۺاکۺواض ۺذر ۺیملۺقیقحتۺ ۺ ۺ‬ ‫‪ 3‬یملۺقیقحتۺےسۺیقیقحتۺذوؼۺاورۺالصتیحۺ ۺااضہفۺ ہ ۺاورۺ‬

‫یملۺقیقحتۺیکۺااسقؾ‪ِ :‬‬

‫ِ‬ ‫ےسمیسقتۺ یتۺ‬

‫‪ ،‬تۺقیقحت‪،‬اورۺ رۺقیقحتۺےکۺاابتعرۺ ۺ‬ ‫دۺااسقؾۺ ۺ وجۺہکۺ درۺ‪ ،‬وضاعتۺ‪،‬‬ ‫یملۺقیقحتۺیکۺ‬
‫درۺےکۺاابتعرۺےسۺقیقحتۺیکۺااسقؾ ِ‬ ‫‪1‬‬

‫یۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬ ‫‪ 1‬ال‬

‫ۺاداروںۺ ۺ ہ ۺ ۺ ِ‬
‫ِ‬ ‫اسۺاکۺز دہۺرتۺا رۺۺراس ۺاورۺمجلتۺرپۺ ہ ۺ‬
‫ا ۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬ ‫‪2‬‬
‫قیقحتۺرک ۺواالۺ وگںۺےسۺ ۺ ۺاورۺ‬ ‫ۺاورۺ وگںۺرپۺ ہ ۺ‬ ‫ۺ ۺاسۺاکۺز دہۺرتۺا رۺ عقۺ‬
‫یۺ ا ۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬ ‫‪ 3‬ال‬
‫ِ‬ ‫ۺ ۺ ۺ وضعۺیکۺ تبسۺےسۺۺارفادۺ‪،‬اداروںۺ‪،‬اورۺبتکۺوریغہۺبسۺےسۺاافتسدہۺایکۺاجہ ۺ‬
‫دصۺےکۺاابتعرۺےسۺقیقحتۺیکۺااسقؾ‬ ‫‪2‬‬

‫ایکسۺدوۺااسقؾۺ ۺ ِ‬
‫یتۺقیقحتۺ ِ‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 2‬االطیقۺقیقحتۺ ِ‬
‫یتۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬ ‫‪1‬‬

‫ۺاشوخں ۺ ۺیک ۺاجیتۺ‬ ‫ۺ ہ ۺ ۺقیقحت ۺز دہ ۺرت ۺولعؾ ۺیک ۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺرک ۺ‬ ‫ۺوک ۺ‬ ‫ۺلع ۺاک ۺوصحؽ ۺ ہ ۺ ۺیسک ۺرپ ۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺ ۺ ۺ اس ۺقیقحت ۺاک ۺ‬
‫ےسیجۺتغلۺ‪،‬رصػۺ‪، ،‬البتغ‪،‬د ۺولعؾۺوریغہ ِ‬
‫یتۺقیقحتۺاکۺدا ہۺاکرۺ‪ :‬ۺ ِ‬
‫ِ‬ ‫ۺ ۺرپۺ ہ ۺ‬ ‫ِۺاسۺقیقحتۺاکۺا رۺویعضۺ‪،‬ارقتسا ۺ‪،‬ارختسایجۺ‪،‬یلقع‪،‬اابنتسیطۺ‪،‬اقتیلبۺ‪،‬اورۺ‬
‫ۺےس ۺآہا ۺاحلص ۺرکے ۺ ‪ 1‬را ؿ ۺذات ۺ ‪ 2‬را ؿۺ‬ ‫ۺےک ۺدرج ۺذ ۺاوا‬ ‫ۺ‬ ‫ۺہک ۺوہ ۺقیقحت ۺدر ت ۺا از ۺ ۺرک ۺےک ۺ‬ ‫ۺوک ۺاچ‬
‫دعؾۺانتضقۺ ‪ 3‬را ؿۺااثلثلۺ وفعۺ ‪ ِِ4‬را ؿۺلیلعت ِ‬
‫ِ‬

‫‪3‬‬
 ‫‪ 2‬االطیقۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬

‫ۺ ۺزیچوںۺوکۺدر تفۺرک ۺاورۺا دۺرک ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ ۺاسۺاکۺ‬

‫االطیقۺقیقحتۺاکۺدا ہۺاکرۺ‪ِ :‬‬
‫اتۺاورۺرجتہبۺہا ںۺیکۺ‬ ‫ۺ‬ ‫اسۺاکۺدا ہۺاکرۺ استۺ ۺ ہ ۺ ۺےسیجۺلعۺایمیکء‪،‬ایکلفتۺوریغہۺ اورۺ ۺقیقحتۺز دہۺرتۺۺزجت یتۺ یتۺ ۺاسۺےکۺ‬
‫یتۺقیقحتۺاکۺارثۺیھبۺ ۺآہ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺاسۺ ۺ‬ ‫ۺ یتۺ ۺ‬ ‫ۺز دہۺ‬ ‫روورتۺ یتۺ ۺ ۺقیقحتۺ رشےۺےکۺ‬
‫تۺےکۺاابتعرۺےسۺقیقحتۺیکۺااسقؾ ِ‬

‫ۺد ۺ ِ‬ ‫ۺقیقحتۺےسیجۺ ۺےسۺوغلیۺ‬ ‫ۺ تۺرپۺ‬ ‫‪1‬‬

‫ۺقیقحتۺ ِ‬ ‫‪ 2‬وط ۺ تۺرپۺ‬
‫ۺقیقحت ِ‬ ‫ۺوط ۺ تۺرپۺ‬ ‫‪ 3‬ا‬
‫‪ 4‬ارخااجتۺےکۺاابتعرۺےسۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬
‫ۺوریغہۺ ِ‬ ‫ۺ‪،‬و‬ ‫ۺ ۺ ۺضعبۺقیقحتۺرپۺو تۺز دہۺارخااجتۺرخچۺ ےتۺ ۺاورۺضعبۺرپۺو تۺز دہۺ ےتۺ ۺ ےسیجۺالخ ۺ‬
‫ۺ ۺ ۺ ۺارثۺا ازیۺےکۺاابتعرۺےسۺقیقحتۺیکۺااسقؾۺ ِ‬

‫ۺآہ ۺ ۺ ۺےسیجۺ‬ ‫ۺقیقحت ۺوہ ۺ یت ۺ ۺسج ۺاک ۺارث ۺوپری ۺد ۺرپ ۺ‬ ‫ۺرفد ۺرپ ۺ ہ ۺ ۺاور ۺضعب ۺاک ۺز دہ ۺرپ ۺ ہ ۺ ۺ ۺز دہ ۺ‬ ‫ضعب ۺ تاقیقت ۺاک ۺارث ۺا‬
‫یلجب‪،‬ہاڑیۺ‪،‬ادو تۺاورۺاہجزۺوریغہۺ ِ‬
‫ۺیکۺدعتادۺےکۺاابتعرۺےسۺقیقحتۺیکۺااسقؾۺ ِ‬ ‫ۺۺۺ‬

‫‪ 1‬ا ادیۺقیقحتۺ ِ‬
‫‪ 2‬اامتجیعۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ‪،‬ز دہۺ ۺ ۺوریغہۺ ِ‬ ‫ۺ ‪،‬یئکۺولعؾۺرپۺ‬ ‫ۺ ۺقیقحتۺرکےتۺ ۺ اسۺیکۺوہجۺقیقحتۺاکۺ‬ ‫ۺ ۺا ۺےسۺز دہۺ‬
‫رۺےکاابتعرۺےسۺقیقحتۺیکۺااسقؾ ِ‬

‫‪ 1‬الکسۺےکۺدوراؿۺقیقحت ِ‬
‫ۺِ‬ ‫‪ 2‬ا ۺ اےۺاکۺ‬
‫ۺِ‬ ‫‪ 3‬ا ۺ لفۺاکۺ‬
‫ۺِ‬ ‫‪ 4‬یپۺا ۺڈیۺاکۺ‬
‫ِ‬

‫‪4‬‬
 ‫ۺ ۺ ۺ ۺ وضعۺےکۺاابتعرۺےسۺقیقحتۺیکۺااسقؾۺ‪ِ :‬‬

‫ۺوریغہۺ ِ‬ ‫اسۺاابتعرۺےسۺقیقحتۺیکۺیئکۺااسقؾۺ ۺےسیجۺد ۺ‪،‬یلقعۺ‪ ،‬رشیتۺ‪ ،‬یشۺ‪،‬ارایضۺ‪،‬زریعۺ‪،‬اس‬

‫ۺےکۺاابتعرۺےسۺقیقحتۺیکۺااسقؾ ِ‬

‫‪ 1‬اقتیلبۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬
‫ںۺ‪،‬دوۺارفادۺےکۺدر ؿۺاقت لۺشیپۺایکۺاجہ ۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫دوۺزیچوںۺ ۺدوۺاتکوبںۺ‪،‬دوۺ‬
‫‪ 2‬ایب ۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬
‫یسکۺزیچۺیکۺتقیقحۺاحؽۺوکۺایبؿۺایکۺاجہ ۺ ۺےسیجۺہقفۺیفنحۺیکۺتقیقحۺوکۺایبؿۺرک ۺ ِ‬
‫تقسی‬
‫‪ 3‬میۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬
‫زیوو ۺ رکۺرک ۺ ِ‬ ‫ۺولہپؤںۺاکۺاج ہۺ ۺرکۺرتہبیۺےکۺ‬ ‫ۺاورۺ‬ ‫یسکۺزیچۺےکۺ‬
‫‪ 4‬ہ ر ۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬
‫یسکۺزیچۺیکۺہ ر ۺاورۺاراقتءۺایبؿۺرک ۺ ِ‬
‫‪ 5‬امشر یتۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬
‫ۺاذخۺرک ۺ ِ‬ ‫تۺوکۺامشر یتۺاورۺاسحیبۺرط ںۺےسۺاج ۺاورۺ‬ ‫یسکۺزیچۺیکۺ‬
‫‪ 6‬رتایطبۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬
‫ۺرطبۺ ۺ ۺ ۺرطبۺ ۺ ِ‬ ‫دوۺزیچوںۺےکۺدر ؿۺقلعتۺاورۺاب ۺرطبۺاکۺاج ہۺ ۺہکۺدو ںۺ ۺ‬
‫‪ 7‬رجتابیتۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬
‫وہۺقیقحتۺوجۺرجتابہا ںۺاورۺ ررٹ ۺ ۺرجتابتۺیکۺاینبدۺرپۺیکۺاجیتۺ ۺ ِ‬
‫‪ 8‬زجت یتۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬
‫ںۺاکۺزجت ۺایکۺاجہ ۺ ۺ ِ‬ ‫اسۺقیقحتۺ ۺزیچوںۺےکۺ‬
‫‪ 9‬اح ۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬
‫ۺد ۺ ۺ ِ‬ ‫یسکۺزیچۺیکۺاخصۺاحتلۺرپۺقیقحتۺرک ۺہکۺ ۺزیچۺالفںۺاحتلۺ ۺ ۺ‬
‫‪ 10‬رعت ۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬
‫ۺرک ۺ ِ‬ ‫ۺیکۺحیحصۺرعت‬ ‫ۺقیقحتۺرک ۺ ۺ‬ ‫ۺرک ۺےکۺ‬ ‫یسکۺزیچۺیکۺحیحصۺرعت‬
‫‪ 11‬سبییۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬
‫یسکۺزیچۺیکۺیسکۺاخصۺاحتلۺاکۺببسۺالتشۺرک ۺ ِ‬
‫ۺرپۺقیقحتۺرک ۺ ِ‬ ‫ۺرپۺقیقحتۺ‪ :‬یسکۺزیچۺیکۺاحتلۺےکۺ‬ ‫‪12‬‬

‫‪5‬‬
 ‫لصفاثین‪:‬‬

‫یملعقیقحتےکاینبدیانعرص‬

‫ۺقیقحتۺیکۺض ودۺیکۺانشتخۺ‪ِ :‬‬ ‫‪1‬‬

‫ۺیکۺواضتح‪،‬اورۺقیقحتۺےکۺ وےضۺوریغہۺ ِ‬ ‫اسۺےسۺ ادۺقیقحتۺےکۺ وضاعتۺ‪،‬قیقحتۺیکۺا‬
‫‪ 2‬دجتۺوۺقیلختۺ‪ِ :‬‬
‫‪،‬ۺدیلقتۺ ۺرتہمجۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫وہۺقیقحتۺوجۺابلکلۺدج ۺ‪،‬اورۺ ۺ ۺیسکۺقیقحتۺیکۺ‬
‫‪ 3‬ایحتیتۺاورۺواتیفقۺ‪ِ :‬‬
‫ِ‬ ‫اسۺےسۺ ادۺ ۺ ۺہکۺوہۺ وضعۺز ہۺ ۺاورۺ وگںۺیکۺز ویگںۺےکۺوااعقتۺوکۺاش ۺ ۺاورۺایکسۺروورتۺیھبۺ‬
‫‪ 4‬قیقحتۺیکۺاتیلصۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ ۺ‪،‬دوج وںۺیکۺآراءۺرپۺ‬ ‫تۺرپۺ‬ ‫ۺےکۺاےنپۺااکفرۺاورۺ‬ ‫قیقحتۺ‬
‫تۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬ ‫‪5‬ا‬
‫ۺ ۺا ۺ وضعۺ ۺ ۺسجۺرپۺ ادۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫تۺایھٹکۺرک ۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺرکےۺسجۺےکۺ‬ ‫قیقحتۺرک ۺواالۺا ۺ وضۺعۺ‬
‫ۺابذلاتۺ ۺ‪ِ :‬‬ ‫‪ 6‬قیقحتۺاکۺ‬
‫ۺ ۺرکۺاکچۺ ۺ ور ۺ ۺوچریۺالہک ۺہاۺ ِ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺدوج اۺ‬ ‫ۺا ۺ وضعۺاکۺا بۺرکےۺسجۺہکۺ‬ ‫ۺ‬
‫درۺقیقحتۺیکۺدایتسیبۺ‪ِ :‬‬ ‫‪7‬ۺ‬
‫ۺ درۺاورۺ اعجۺریثکۺاپ ۺاجےتۺ ۺںۺ اورۺوہۺوکششۺرکےۺہکۺ درۺاہیلصۺےسۺ‬ ‫ۺہکۺا ۺ وضعۺاکۺا بۺرکےۺسجۺےکۺ‬ ‫ۺوکۺاچ‬
‫تۺایٹھکۺرکےۺ ارگۺ دراث ۺےسۺھچکۺ ادۺ ۺیھبۺوتۺیھبۺ درۺاہیلصۺےسۺقیقحتۺرکےۺ ِ‬
‫‪ 8‬ۺوا عۺ ہعل‪ِ :‬‬
‫ۺوک ۺولہپۺ ۺر ۺ ِ‬ ‫ۺرووریۺ ۺہکۺوہۺاانپۺ ہعلۺوا عۺرکےۺہ ہکۺ وضعۺےکۺ‬ ‫ۺےکۺ‬
‫‪ 9‬دوج وںۺیکۺآراءۺیکۺمیہفتۺ ۺابر ۺینیبۺ‪ِ :‬‬
‫ۺھچکۺاورۺ ۺاورۺ‬ ‫ۺاایتحطۺےسۺاکؾۺ ۺہکۺا ۺ ۺ ۺہکۺدوج ےۺاکۺ‬ ‫ۺا‬ ‫ۺرووریۺ ۺہکۺدوج وںۺیکۺرا ۺاورۺابعرتۺوکۺےنھجمسۺےکۺ‬ ‫ۺےکۺ‬
‫ۺ ادۺھچکۺاورۺ ۺ ۺ ِ‬
‫‪ 10‬اولسبۺیکۺدمعیگۺاورۺاوتۺ‪ِ :‬‬
‫ۺاذخۺرک ۺ ۺیۺ‬ ‫دۺایبؿۺرک ۺ ۺاورۺ‬ ‫ۺرصیف‪ ،‬یۺ‪،‬یظفلۺاورۺوغلیۺ ۺرطحۺیکۺویطلغںۺےسۺاپکۺ ہ ہکۺ‬ ‫ۺہکۺاسۺاکۺ‬ ‫ۺوکۺاچ‬
‫اال ؿۺاک بۺ ۺےکسۺ‬

‫‪6‬‬
 ‫لصفاثثل‪:‬‬

‫ققحمیکوصخایصتاوررگنانقیقحت‬

‫ۺیکۺوصخایصتۺ‪ِ :‬‬

‫‪ 1‬قیقحتۺےکۺ اؿۺ ۺدیپسچلۺ‪ِ :‬‬

‫ۺوخبۺوجتسجۺاورۺوشؼۺرےنھکۺواالۺ ۺ ِ‬ ‫ۺریثکۺ ہعلۺرک ۺواالۺ ۺاورۺقیقحتۺےکۺ‬ ‫ۺۺۺ‬
‫‪ 2‬ربصوۺلمحتۺ‪ِ :‬‬
‫ۺاذخ ۺ ںۺ ِ‬ ‫ۺۺربصوۺلمحتۺےسۺبتکۺاکۺ ہعلۺرک ۺواالۺ ہ ۺہکۺدلجۺابزیۺےکۺببسۺطلغۺ‬ ‫ۺۺ‬
‫اریۺ‪ِ :‬‬ ‫‪ 3‬یملۺد‬
‫ِ‬ ‫اریۺےسۺد ۺواالۺ‬ ‫ۺد‬ ‫ۺۺوچریۺےسۺےنچبۺواالۺ ۺاورۺ ۺابتۺاکۺوحا ۺعمبۺاتکبۺوۺ‬ ‫ۺۺ‬
‫‪ 4‬وتاعضۺوۺاعزجیۺ‪ِ :‬‬
‫ۺربکتۺوا ۺاافلظۺےسۺےچبۺاورۺیسکۺیکۺرا ۺرپۺڑچیکۺ ۺااھچ ۺہکلبۺریغۺاج ارا ۺزجت ۺرکےۺ ِ‬ ‫ِِِ ۺ ۺ‬
‫ۺاورۺمیظنتۺوۺرتبیتۺیکۺالصتیحۺ‪ِ :‬‬ ‫ۺوۺ‬ ‫‪5‬‬
‫ۺرک ۺواالۺ ۺ ِ‬ ‫ۺوکۺرتہب ۺرتبیتۺاورۺج ویخںۺےسۺ‬ ‫ۺاےنپۺ‬ ‫ۺۺۺۺ‬
‫ۺاورۺاحروۺد یغۺ‪ِ :‬‬ ‫‪6‬ذ‬
‫ۺرتہبۺا ازۺ ۺۺآراءۺوکۺےنھجمسۺواالۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ‬
‫‪ 7‬ریغۺاج اریۺۺاورۺا ػۺدنسپیۺ‪ِ :‬‬
‫ۺدئا ۺےکۺالخػۺ ںۺوتۺ بسۺا ازۺ ۺردۺرکدےۺ ۺ ِ‬ ‫ۺیسکۺصخشۺاورۺس ےقۺےسۺا فالػۺیکۺابتۺ ۺرکےۺ ںۺارگۺوک ۺابتۺ‬ ‫ۺۺۺ‬
‫‪ 8‬ریغۺ للۺآراءۺےسۺاانتجبۺ‪ِ :‬‬
‫ۺآراءۺ‪،‬بتکۺ‪،‬اورۺوحا ۺاجتۺےسۺاانتجبۺرکےۺ ِ‬ ‫ۺ ۺ ۺریغۺ‬
‫‪ 9‬االخیقۺاوص ںۺیکۺاپ یدیۺ‪ِ :‬‬
‫ۺاینپۺقیقحتۺا ۺزاو ںۺرپۺ ۺرکےۺوجۺاالخایقتۺےکۺالخػۺ ےسیجۺلتقۺ‪،‬ز ۺوریغہۺ ِ‬ ‫ِِ ۺ ۺ‬
‫‪ 1۰‬لعۺ ۺروسخۺ‪ِ :‬‬
‫ۺراخسۺاملعلۺ ۺاورۺارگۺیسکۺابتۺاکۺلعۺ ۺ ۺوتۺالۺادریۺےنہکۺےسۺرگ ۺ ۺرکےۺ ِ‬ ‫ۺۺ‬
‫ِ‬
‫ِ‬

‫‪7‬‬
 ‫اؿۺقیقحتۺیکۺوصخایصت‪:‬ۺ ِ‬

‫ۺہکۺیھبکۺاطبلۺلعۺیکۺوحہلصۺ‬ ‫اؿۺوکۺاچ‬ ‫ۺ‬ ‫ایکسۺرقتریۺومع ۺاطبلۺلعۺوکۺوس ۺاجیتۺ ۺ اطبلۺلعۺاورۺ اؿۺقیقحتۺ ۺادبۺاکۺرہتشۺ ۺاچ‬
‫ۺ‬ ‫ۺوکۺ اؿۺیکۺرطػۺےسۺوجۺ ا تۺدیۺاج ۺوہۺاؿۺوکۺوبقؽۺرکےۺاورۺ‬ ‫ؿۺاپ ۺوتۺازا ۺیکۺوکششۺرکےۺاورۺ‬ ‫ینکشۺ ۺرکےۺ‪،‬ارگۺوک ۺ‬
‫اؿۺےسۺراہطبۺ ۺر ۺ اورۺہا ۺہا ۺاکؾۺداھکہ ۺر ۺ ِ‬

‫لصفراعب‪:‬‬

‫"بتکاخہنیکاتیمہ‪،‬اافدتی‪،‬اوراامعتسلاکرطہقیاکر"‬

‫یۺ‪ِ :‬‬ ‫ال‬

‫ۺروزا ۺآ اج ۺرےھکۺ ِ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺ یتۺ ۺاسۺ‬ ‫ۺاسۺوکۺیسکۺیھبۺ رم یۺاکۺا ۺزجوۺاہکۺاجہ ۺ ۺ ہکۺڑھپیھپوںۺیکۺ‬

‫یۺ ۺ وجدۺبتکۺیکۺااسقؾۺ‪ِ :‬‬ ‫ۺ ۺ ۺ ۺال‬
‫‪ 1‬ومع ۺدا ۃاٰنسملرػۺ‪ِ :‬‬
‫ئ‬
‫ت ۺایھٹک ۺیک ۺگ ۺ ں ےسیج ۺاردو ۺدا ہۺ‬ ‫ۺیمل ۺ رشیت ۺاور ۺادیب ۺ وضاعت ۺرپ ۺرحوػ ۺیجہت ۺیک ۺرتبیت ۺرپ ۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺڈیپ ۺہک ۺک ۺ‬ ‫ۺا‬ ‫ۺ ۺا‬
‫ِ‬ ‫رػۺاالس‬
‫صۺدا ہۺاٰنسملرػۺ‪ِ :‬‬ ‫‪2‬‬
‫ئ‬
‫ۺڈیپ ۺوریغہۺ ِ‬ ‫تۺایھٹکۺیکۺگۺ ںۺ ےسیجۺہ ر ۺاکۺا‬ ‫ۺ ۺک ۺ ۺیسکۺاخصۺلعۺ ۺنفۺرپۺ‬
‫‪ 3‬ومع ۺ مجۺ‪ِ :‬‬
‫ک ۺڈرنشک ۺ ۺیسکۺنفۺےکۺاافلظۺ ۺ ںۺہکلبۺیسکۺزابؿۺےکۺومع ۺاافلظۺاکۺذریخہۺینعمبۺ ۺےسیجۺا‪۶‬نسملۺ‪،‬را سۺوریغہۺ ِ‬
‫‪ 4‬وصخیصۺ مجۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ۺک ۺ ۺاالطصاحتۺاکۺذریخہۺ ۺ ےسیجۺیبطۺاالطصاحتۺیکۺڈرنشکیۺ ِ‬
‫‪ 5‬اسال ۺاکررگدیگۺرپۺ ۺقیقحتۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ۺ ۺوکح ۺاورۺریغۺوکح ۺاداروںۺیکۺاسال ۺروپرٹۺرپۺ ۺراس ۺ ِ‬
‫‪ 6‬وسا ۺرمع ںۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ۺک ۺبتکۺ ۺ ۺ زۺایصخشتۺیکۺز یگۺےکۺاحالتۺووااعقتۺ ںۺ ِ‬
‫‪ 7‬وحا ۺاجیتۺبتکۺ‪ِ :‬‬
‫ۺسجۺ ۺیسکۺاخصۺ وضعۺرپۺیھکلۺیئگۺبتکۺاورۺ ادۺوکۺذرکۺرکد ۺایگۺ ۺ ِ‬

‫‪8‬‬
 ‫‪ 8‬یقیقحتۺمجلتۺ‪ِ :‬‬
‫یۺ ۺرےھکۺاجیتۺ ۺ ۺ‬ ‫ۺاج تۺاورۺاداروںۺیکۺرطػۺےسۺاجریۺرکدہۺیقیقحتۺمجلتۺیھبۺال‬
‫ِ‪ 9‬راس ۺوۺاابخراتۺ‪ِ :‬‬
‫یۺ ۺراھکۺاجہ ۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ ۺاؿۺوکۺیھبۺال‬
‫بۺبتکۺ‪ِ :‬‬ ‫‪10‬‬
‫یۺ ۺراھکۺاجہ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ ۺاؿۺوکۺیھبۺال‬
‫ۺبتکۺ‪ِ :‬‬ ‫‪11‬‬
‫یۺ ۺریھکۺاجیتۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ وضاعتۺرپۺ اروںۺبتکۺڑبیۺال‬ ‫ۺۺ‬
‫‪ 12‬اہفرسۺ‪ِ :‬‬
‫ۺاؿۺبتکۺراس ۺیکۺرہف تۺ ِ‬ ‫یسکۺاسؽۺ ۺرعےصۺےکۺدوراؿۺعبطۺ‬
‫اطتۺ‪ِ :‬‬ ‫‪13‬‬
‫ۺوا یتۺاورۺرا لۺس رۺاج ےھۺاجےتۺ ۺ ِ‬ ‫وا ہعۺیکۺوجۺا‬ ‫وا ہعۺاورۺریغۺ‬
‫‪ 14‬یقیقحتۺ التۺ‪ِ :‬‬
‫یۺ ۺرےھکۺاجےتۺ ۺ ِ‬ ‫ڈیۺ التۺیھبۺال‬ ‫ای( ۺ‪،‬ای(مِفلۺاورۺیپۺ ا‬
‫یۺےسۺاتکبۺ ۺےکۺاوصؽۺوۺوضاطب‪ِ :‬‬ ‫ال‬

‫ِِاتکبۺاحلصۺرک ۺیکۺرشا ۺ‪ِ :‬‬

‫ۺرپۺرج ۺ ِ‬ ‫اوراتۺ‪،‬دعتادۺ‪ ،‬ت‪،‬ہ ریخۺاکۺرج ۺ‪،‬اورۺاتکبۺاض ۺ‬
‫یۺ ۺاحلصۺدشہۺوہس ت‪ِ ِِِ:‬‬ ‫ۺ ۺ ۺ ۺال‬

‫ہعلۺرک ۺیکۺہگجۺ‪ 6‬بتکۺاجریۺرک ۺ‬ ‫بۺبتکۺاکۺہبعشۺ‪5‬‬ ‫صۺہگجۺ ‪ 3‬ا رۺہاہۺ‪4‬ۺ‬ ‫ۺ‬ ‫اعجۺ ۺنشکیسۺ‪2‬ۺ مجلتۺاورۺاابخراتۺےکۺ‬ ‫‪1‬‬
‫اکۺہبعشۺ‪ 7‬وفوٹۺاکیپۺ ‪ 8‬ااملریۺوریغہۺ ِ‬
‫ۺ ۺ ۺ ۺاتکوبںۺیکۺرتبیتۺاورۺاانصػۺ یدیۺاکۺ ؾۺ‪ِ :‬‬

‫بتکۺاخ ۺ ۺاتکوبںۺیکۺرتبیتۺےکۺوحا ۺےسۺدوۺرط ۺ ۺ ِ‬

‫یۺیکۺرتبیتۺ ِ‬ ‫ۺال‬ ‫‪ 1‬اک‬
‫‪ 2‬ااشعریۺاتکبۺۺداریۺیکۺرتبیتۺ ِ‬
‫ِ‬

‫‪9‬‬
 ‫یۺیکۺرتبیتۺ‪ :‬ۺ ِ‬ ‫ۺال‬ ‫‪ 1‬اک‬
‫یۺ ۺسجۺ ۺ‪8‬رکوڑۺاتکںیبۺ ۺ ِ‬ ‫یۺ ۺاورۺد ۺیکۺبسۺےسۺڑبیۺال‬ ‫ۺیکۺال‬ ‫ۺا‬
‫ۺا ۺ‬ ‫ۺہ ر ۺ یجۺ رغجاہیفۺاورا‬ ‫ۺا‬ ‫ۺ یسۺ ریغۺ ۺہ ر ۺ ڈیۺ ہ ر ۺاورۺ وؿۺولعؾۺ ایۺ ا‬ ‫ۺافلۺ اعؾۺاتکںیبۺ یبۺ ہفسلفۺوۺ‬
‫ۺ آرۺ‬ ‫یقیس ۺ ا ۺ ونفؿ ۺہفیطل ۺ یپ ۺ تغل ۺادب ۺ ویک ۺ اس‬ ‫رمعا ت ۺےج لع ۺایس ت ۺ ےک را ؿ ۺ ا ۺ میلعت ۺو ۺ رتتیب ۺ ا ۺ‬
‫یۺاکۺلعۺوۺ اعجۺ ِ‬ ‫ۺ ا ۺ زراتعۺ ۺ یلگنجۺولعؾۺ یٹۺ ینفۺاالطصاحتۺ ویۺ رحبیۺولعؾۺ ز ال‬
‫ںۺیھبۺاسۺرتبیتۺرپۺاکؾۺرکۺر ۺ ۺ ِ‬ ‫یۺ ۺرشوعۺایکۺاورۺآجۺد ۺیکۺڑبیۺڑبیۺال‬ ‫ۺال‬ ‫بسۺےسۺےلہپۺ ۺرتبیتۺاک‬
‫‪ 2‬ااشعریۺبتکۺداریۺیکۺرتبیتۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ؾۺارثکۺد ۺ ۺرا ۺ ۺاسۺ ۺامتؾۺولعؾۺوکۺاوالۺدسۺومسقںۺ ۺمیسقتۺایکۺاجہ ۺ ۺرھپۺ ۺمسقۺیکۺدسۺرفعۺرھپۺ ۺرفع ۺیکۺدسۺاشںیخۺرھپۺ ۺاشخۺ‬
‫یکۺدسۺا اعۺ ۺ ِ‬
‫رتبیتۺدرجۺذ ۺ ۺ ِ‬
‫اعؾۺ اعجۺ ‪00‬ےسۺ‪ِِِ99‬ۺ ۺ ۺہفسلفۺ‪100‬ۺےسۺ‪ِ 199‬‬
‫د ۺ ‪200‬ےسۺ‪ِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِ299‬ۺرمعا تۺ‪300‬ۺےس‪ِ 399‬‬
‫ۺ ۺلعۺ دۺ‪500‬ےس‪ 599‬ۺتغلۺ‪400‬ےس‪ِ 499‬‬
‫االطیقۺلعۺ‪600‬ےسۺ‪ِ 699‬‬
‫ونفؿۺوۺولعؾۺ‪700‬ےسۺ‪ِ 799‬‬
‫ادبۺ‪800‬ےسۺ‪ِ ِ899‬‬
‫‪900‬ےسۺ‪ 999‬ۺ ۺہ ر ۺ ِ‬
‫اتکبۺےکۺازجاء‪ِ :‬‬

‫‪،1‬اخریجۺاٹ‬
‫ۺ‬ ‫‪2‬ۺ‪،‬دایلخۺاٹ‬
‫‪،3‬قحۺابطتع‬
‫‪،4‬شیپۺظفل‬
‫‪5‬ۺ‪،‬رہف تۺ‬
‫‪6‬ۺ‪،‬وتاحیضتۺ‬
‫ۺ‬ ‫‪،7‬‬
‫‪،8‬اتکبۺاکۺ‬

‫‪10‬‬
 ‫‪ ،9‬تۺوہمیمضۺاجتۺ‬
‫‪،10‬رہف تۺ درۺوۺ اعجۺ‬
‫‪،11‬ااشر ۺ ِ‬

‫لصفاخسم‪:‬‬

‫"اقمہلاگنریےکرمالح"‬

‫ۺ ریۺےکۺدرجۺذ ۺ الحۺ ۺ ِ‬ ‫ِ‬

‫ۺیکۺوحا ۺ‬ ‫ۺیکۺوست ۺوۺرحت ۺ‪6‬‬ ‫درۺوۺ اعجۺیکۺض ۺ یدی ۺ‪ 4‬یمل ۺ ادۺیکۺعمجۺۺآوریۺ‪5‬‬ ‫‪ 1‬ا بۺ وضعۺ‪ 2‬اخہکۺقیقحتۺیکۺایتریۺ‪3‬‬
‫ یدیۺ ِ‬
‫‪ 1‬ا بۺ وضعۺ‪ِ :‬‬

‫وضعۺ‬ ‫ۺنف ۺےسۺ راںیتۺرکےۺاورۺوخبۺۺرورۺوۺوخضۺرکۺےکۺ وضعۺاکۺا بۺرکےۺ‬ ‫ۺہکۺوہۺ‬ ‫ۺوکۺاچ‬ ‫ۺ ۺ ۺو تۺا ۺ ہلحۺ ہ ۺ ۺ‬
‫ِ‬ ‫ۺاعؾۺوطرۺرپۺدوۺرط ۺرا ۺ‬ ‫ےکۺا بۺےکۺ‬
‫ۺ وضعۺاکۺا بۺاینپۺ ؿۺعبطۺاورۺالصتیحۺےکۺ قبۺرکےۺ ِ‬ ‫ۺیکۺرطػۺےسۺ وضعۺاکۺا بۺ‪:‬‬ ‫‪1‬‬
‫ۺہکۺ‬ ‫ۺرکۺ ۺ ۺ ۺاطبلۺلعۺوکۺاچ‬ ‫اؿۺااتسدۺیکۺرطػۺےسۺ وضعۺاکۺا بۺ‪:‬بجۺاطبلۺلعۺوخدۺہلصیف ۺ ۺرکۺےکسۺوتۺ اؿۺوک ۺ وضعۺ‬ ‫‪2‬‬
‫ۺ ۺر ۺہ ہکۺ وضعۺرپۺاےھچۺا ازۺ ۺاکؾۺرکۺےکسۺ ِ‬ ‫وہۺ اؿۺےسۺرا‬
‫(ا بۺ وضعۺےکۺۺذرا ۺاورۺواس ۺ) ِ‬
‫تۺوۺرجتہبۺ‪ِ :‬‬ ‫‪1‬ۺ ذایتۺ‬
‫ِ‬ ‫ذ ۺ ۺآ ۺوا ۺوساالتۺ ۺرجتہبۺ ۺآ ۺوا ۺوساالتۺیھبۺقیقحتۺاکۺ وضعۺنبۺےتکسۺ‬
‫‪ 2‬دوج وںۺےسۺوگتفگ‪ِ :‬‬
‫ِ‬ ‫ۺرک ۺاکۺذر ۺنبۺاجیتۺ‬ ‫ضعبۺاوراتۺدوج وںۺےسۺوگتفگۺیھبۺ وضعۺ‬
‫‪ 3‬رورورکفۺاورۺوسچۺاچبرۺ‪ِ :‬‬
‫ۺرکۺاتکسۺ ۺ ِ‬ ‫رقآؿۺرک ۺیھبۺرورورکفۺاکۺدرسۺد ۺ ۺ اۺزیچوںۺ ۺرورورکفۺرک ۺےسۺیھبۺ وضعۺ‬
‫‪ 4‬ر ۺاورۺیٹ ویۺیکۺربخ ۺۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ںۺوتۺاؿۺ ۺ وضعۺ ۺاتکسۺ ۺ ِ‬ ‫ۺرطحۺیکۺربخ ۺآپۺیکۺامستعۺےسۺرکٹایتۺ ۺ وتۺوجۺآپۺےکۺ ؿۺہعبطۺےکۺ‬
‫‪ 5‬ر ۺاورۺیٹۺویۺےکۺرپورگاؾۺ‪ِ :‬‬
‫ۺوھکؽۺد ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺوا ۺوگتفگۺیھبۺۺذ ۺےکۺدر‬ ‫ۺضعبۺاوراتۺاؿۺرپورگاؾۺ ۺ‬

‫‪11‬‬
 ‫‪ 6‬اابخراتۺاورۺاعؾۺمجلتۺ‪:‬‬
‫ِ‬ ‫اؿۺےسۺیھبۺ وضاعتۺ ۺےتکسۺ‬
‫‪ 7‬قیقحتۺمجلتۺ‪:‬‬
‫ۺےسۺیھبۺیئکۺ وضاعتۺ ۺےتکسۺ ۺ ِ‬ ‫اؿۺمجلتۺ ۺافسراشتۺوۺ‬
‫‪ 8‬رواتۺوۺدروسۺ‪:‬‬
‫زۺ ۺیھبۺیئکۺرطحۺےکۺ وضاعتۺیکۺرطػۺااشرہۺرکےتۺ ۺ‬ ‫ۺاےنپۺ‬ ‫ااسذتہۺاورۺ‬
‫(اےھچۺ وضعۺیکۺرشا )‬
‫‪ 1‬دجتۺوۺقیلختۺ‪ِ :‬‬
‫وضعۺابلکلۺ ۺ ۺاورۺاسۺرپۺےلہپۺاکؾۺ ۺ اۺ ۺ ِ‬
‫‪ 2‬دیپسچلۺاورۺرتبغۺ‪ِ :‬‬
‫ۺرکےۺسجۺ ۺاسۺیکۺدیپسچلۺ ۺ ِ‬ ‫ۺرووریۺ ۺہکۺوہۺو ۺ وضعۺ‬ ‫ۺےکۺ‬
‫ۺاورۺواضتحۺ‪ِ :‬‬ ‫‪ 3‬اج‬
‫ۺاج ۺاورۺواحضۺ ۺ ِ‬ ‫وضعۺا‬
‫‪ 4‬یظفلۺدحت ۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ۺہکۺابتۺواحضۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫ونعاؿۺقیقحتۺ ۺاانتۺوط ۺ ۺہکۺزیبارۺرکدےۺاورۺ ۺاانتۺ‬
‫درۺاورۺ اعجۺیکۺدایتسیبۺ‪ِ :‬‬ ‫‪5‬‬
‫ِ‬ ‫وضعۺا ۺ ۺہکۺسجۺرپۺبتکۺاورۺ ادۺ وجدۺ‬
‫‪ 6‬تۺقیقحتۺاکۺاحلظۺ‪ِ :‬‬
‫ۺایکۺاج ۺ ِ‬ ‫قیقحتۺیکۺ رہۺ تۺےکۺاحلظۺےسۺ ۺ وضعۺ‬
‫‪ 7‬ارخااجتۺ‪ِ :‬‬
‫ا ۺارخااجتۺاطتقۺےسۺاب ۺ ۺ ںۺ ِ ِ‬ ‫ۺایکۺاج ۺہکۺسجۺرپۺ‬ ‫ا ۺقیقحتۺاکۺ وضعۺ‬
‫ۺ‪ِ :‬‬ ‫رشیتۺوبق‬ ‫‪8‬‬
‫ا ۺ وضعۺ ۺہکۺ رشہۺاےسۺوبقؽۺرکےۺا ۺ ۺ ۺہکۺ رشیتۺوطرۺرپۺرا لۺ تۺ ۺ ِ‬
‫ۺیکۺوطاتلۺ‪ِ :‬‬ ‫ِ‪9‬‬
‫ۺ ۺےکسۺ ِ ِ‬ ‫ہبۺوطاتلۺکتۺ ادۺرپۺ‬ ‫ا ۺ وضعۺ ۺہکۺوجۺ‬
‫وضعۺیکۺ تفۺ‪ِ :‬‬ ‫‪10‬‬
‫تۺ ںۺ ۺ ِ‬ ‫ا ۺ وضعۺِۺ ۺ ۺہکۺسجۺےکۺابرےۺ ۺاطبلۺلعۺاج ۺ ۺ ۺ ۺو تۺمکۺ‬

‫‪12‬‬

‫ۺ‪ ،‬رشیت ۺ‪،‬د ۺولہپۺوکۺ وضعۺ‬
‫ۺرک ۺںیکس ۺےگ ۺےسیج ۺااتسد ۺےکۺ‬
‫ۺ‪،‬ہ ر ۺ‪،‬ویفصۺ یعۺ‪،‬وریغہۺدحت ۺرووریۺ ۺہ ہکۺاسۺوکۺرا لۺ‬
‫( بسۺ وضاعتۺ) ِ‬
‫‪ 1‬وسا ۺرمع ںۺ‪ِ :‬‬
‫یسکۺصخشۺیکۺریستۺاور ۺوسا ۺوک ۺ وضعۺ ۺانب ۺاج ۺویک ۺ ۺالصۺقیقحت ۺ ۺ یگ ۺ ں ۺاس ۺتیصخش ۺےکیسکۺا‬
‫انب ۺاجۺاتکسۺ ۺسجۺےسۺ رشہۺوکۺاف ہۺ ۺ ِ‬
‫ۺ ۺ وضاعت‪ِ :‬‬ ‫‪2‬ا‬
‫ۺیھبۺاخ شۺ ۺاورۺ ادۺیھبۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫ا ۺ وضاعتۺہکۺک ۺرپۺ‬
‫ۺینفۺ وضاعتۺ‪ِ :‬‬ ‫‪3‬ا‬
‫ۺ ۺالکؾۺرکۺےتکسۺ ۺ ِ‬ ‫وہۺ وضاعتۺہکۺک ۺرپۺرصػۺ‬
‫‪ 4‬ذجابیتۺ وضاعتۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ۺایک ۺاج ۺہک ۺویک ۺاؿ ۺرپ ۺ ۺا ػ ۺےس ۺابت ۺ‬ ‫ۺ وضاعت ۺہک ۺک ۺ ےس ۺ ری ۺذجابیت ۺوایگتسب ۺ ۺاؿ ۺوک ۺ‬ ‫ا‬
‫ۺرپۺقیقحت ِ‬
‫‪ 5‬ا صیخۺ‪ِ :‬‬
‫دوج وںۺیکۺبتکۺاورۺقیقحتۺیکۺا صیخۺ ۺیکۺاج ۺہکۺ ۺیقیقحتۺاکؾۺ ۺ ہاۺ ِ‬
‫‪ 6‬رکتارۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ۺایکۺاج ۺ ِ‬ ‫ک ۺ وضاعتۺرپۺابرۺابرۺقیقحتۺ ۺیکچۺاؿۺوکۺ‬
‫ۺوا عۺ وضعۺ‪ِ :‬‬ ‫‪ 7‬ا‬
‫ۺ ۺےکسۺیگۺ ِ‬ ‫ۺ‬ ‫اؿۺ وضاعتۺرپۺ رہۺ تۺ ۺقیقحتۺ‬
‫ۺ ودۺ وضعۺ‪ِ :‬‬ ‫‪ 8‬ا‬
‫ِاؿۺ وضاعتۺےسۺاطبلۺلعۺومجدۺاکۺاکشرۺ ۺاج ۺہاۺ ِ‬
‫الہپۺ ہلحۺ‪ :‬ۺ ۺ ۺ وضعۺیکۺدحت ِ‬
‫ۺرک ۺےکۺدعبۺاسۺ وضعۺیکۺز ۺ‪،‬‬ ‫وکرہۺابالۺرشا ۺ ےکاسھت ۺ وضعۺ‬
‫ِ‬ ‫ۺ‪:‬‬ ‫ۺ ۺر ۺہاۺ ےسیجۺدرجۺذ ۺا‬ ‫ۺیکۺوہجۺےسۺاسۺرپۺقیقحتۺرک ۺ‬ ‫دحت ۺانب ۺاجۺےکسۺور ۺومع‬
‫ںۺاکۺرکدارۺ ِ‬ ‫‪ 1‬بطۺیکۺرتیقۺ ۺ‬
‫ںۺاکۺرکدارۺ ِ‬ ‫‪ 2‬بطۺیکۺرتیقۺ ۺرعبۺ‬
‫‪ 3‬بطۺیکۺرتیقۺ ۺرعوبںۺاکۺدوس ۺدصیۺعسویۺ ۺرکدارۺ ِ‬
‫‪13‬‬
 ‫دوج اۺ ہلحۺ‪ :‬ۺاخہکۺیکۺۺایتری ِ‬

‫ۺ ہ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ ہ ۺ ۺوجۺدرجۺذ ۺانعرصۺرپۺ‬ ‫ۺیکۺتیثیحۺراتھکۺ ۺ ۺدرالصۺقیقحتۺاکۺ‬ ‫ۺریمعتیۺڈ‬ ‫ۺےکۺ‬ ‫اخہکۺ ۺطخۺ‬

‫‪ 1‬ہحفصۺۺونعاؿۺ‪ :‬ۺ ِ‬
‫لی‬
‫ۺ رۺاکۺ ؾۺوۺرو مبسۺ‪،‬اورۺ اؿۺااتسدۺاکۺ ؾۺوۺدہعہۺ‪،‬ڈ رٹنمٹۺاکۺ ؾۺاورۺنشیسۺ ۺ‬ ‫ۺرگاؾۺ‪،‬‬ ‫اسۺہحفصۺرپۺقیقحتۺاکۺ وضعۺ‪،‬اج ۺاکۺ ؾۺ‪،‬اج ۺاکۺ‬
‫‪،2020،2021‬وریغہۺ ِ‬
‫ۺ‪ِ :‬‬ ‫‪2‬‬
‫دص ۺقیقحتۺ‬ ‫ۺوا ۺآراء ۺذرک ۺیک ۺاجیت ۺ ۺ ‪3‬‬ ‫ۺ ہعل ۺےک ۺدعب ۺاحلص ۺ‬ ‫اس ۺ ۺ وضع ۺاک‪ 1‬ۺاعترػ ۺ‪ 2،‬رفہیض ۺقیقحت ۺ‪ ،‬وضع ۺےک ۺ‬
‫ۺقیقحتۺ ‪ 7‬واس ۺقیقحتۺ ‪ 8‬اینبدیۺ درۺوۺ اعجۺ ِ‬ ‫ۺ‪6‬‬ ‫وضعۺیکۺا‬ ‫‪ 4‬اابسبۺاایتخرۺ وضعۺ‪5‬‬
‫‪ 3‬اوبابۺوصفؽۺونعا تۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ۺدوۺاببۺاورۺدوۺںیلصۺاورۺا ۺلفۺ ۺنیتۺاببۺاورۺنیتۺوصفؽۺاورۺ‬ ‫ۺ ۺیتکسۺ ۺومع ۺای(‬ ‫اوبابۺوۺوصفؽۺیکۺدعتادۺ وضعۺےکۺاابتعرۺےسۺ‬
‫ۺ ہ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ‪4‬اوبابۺاورۺاچرۺولصفںۺرپۺ‬ ‫یپۺا ۺڈیۺاکۺ‬
‫زہۺ درۺوۺ اعجۺیکۺرہف تۺ‪ِ :‬‬ ‫‪4‬‬
‫ۺوۺ رشۺوریغہۺابلیصفتلۺذرکۺےیکۺاجےتۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ ۺاامعتسؽۺرکۺ ۺاکۺارادہۺ ۺعمبۺ‬ ‫ِوہۺبتکۺہکۺک ۺوکۺ‬
‫رسیتاۺ ہلحۺ‪ ِ:‬درۺوۺ اعجۺیکۺدحت ِ‬

‫ےۺےکۺذر ۺک ۺوکۺ‬ ‫درۺوۺ اعجۺدوۺاگلۺاگلۺاالطصاحتۺ ۺ درۺےسۺ ادۺا ۺبتکۺ ۺوجۺ نیفلۺ ۺاےنپۺ ۺوھتںۺےسۺرحت ۺیکۺ ںۺ‬
‫ِ‬ ‫ۺ‪،‬اج ۺاایبلؿۺربطلیۺ‪ ،‬ۺانیعلۺ‬ ‫رۺاکۺدرہجۺرںیھکۺےسیجۺاخبریۺوۺ‬ ‫ۺوہۺالصۺ‬ ‫اھکلۺ اورۺدعبۺوا ںۺےکۺ‬
‫ۺ ۺں ۺےسیجۺ‬ ‫اعج ۺےس ۺ اد ۺوہ ۺاتکںیب ۺ ۺک ۺیک ۺیمل ۺ اد ۺیک ۺاینبد ۺالص ۺ در ۺرپ ۺ ۺ ۺوہ ۺ ۺالص ۺ در ۺیک ۺرشح ۺ‪،‬الخہص ۺ‪،‬دیقنت ۺورصبتہ ۺرپ ۺ‬
‫ۺہک ۺوہ ۺالص ۺ در ۺیک ۺرطػ ۺ ۺروجع ۺرکے ۺاہتبل ۺبج ۺ در ۺدایتسب ۺ ۺ ں ۺوت ۺ اعج ۺیک ۺرطػۺ‬ ‫ۺوک ۺاچ‬ ‫اۺ‬ ‫ارنیعب ۺ وی ۺ‪،‬ا‪۶‬نسمل ۺوریغہ ۺ‬
‫ِ‬ ‫روجعۺرکۺاتکسۺ‬
‫دعتدۺ درۺ‪ِ :‬‬
‫ۺسحۺروورتۺ ۺ درۺےسۺیھبۺاافتسدہۺ‬ ‫تۺےکۺ‬ ‫ارگۺیسکۺزیچۺےکۺابرےۺ ۺ درۺز دہۺ ںۺوتۺس ۺرت ۺ درۺوکۺرتحیجۺ یگۺ رھپۺ ۺ‬
‫ِ‬ ‫ایکۺاجۺاتکسۺ‬
‫ا فالػۺ درۺ‪ِ :‬‬
‫ۺرکےۺ ِ‬ ‫ۺوخبۺقیقحتۺرکۺےکۺ‬ ‫ِِارگۺیسکۺربخۺےکۺابرےۺ ۺ درۺ ۺا فالػۺ ۺوتۺ‬
‫دج ۺ درۺاکۺونتعۺۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ‪،‬اابخراتۺ‪ِ ،‬‬ ‫اعتۺ‪،‬‬ ‫ۺ‬ ‫ۺابۺو تۺونتعۺ ۺایگۺ ۺےسیجۺ‬ ‫س ۺدورۺ ۺرصػۺ اطتۺ ۺ درۺ اۺرکےتۺےھتۺ‬

‫‪14‬‬
 ‫زۺوریغہۺ ِ‬ ‫ۺاورۺ‬ ‫ۺاتکبۺ‪،‬و ۺاس‬ ‫ۺاجت‪،‬ڈ‬
‫دج ۺ درۺےکۺابرےۺ ۺاایتحطۺاکۺزلوؾۺ‪ِ :‬‬
‫ۺوکۺاچ ۺہکۺوہۺوخبۺقیقحتۺرکےۺ‬ ‫ۺایکۺ ۺ اۺ‬ ‫ۺ ہ ۺہکلبۺاسۺرفدۺرپۺ ہ ۺ ۺسجۺ ۺاؿۺوکۺ‬ ‫دج ۺ درۺیکۺتحصۺاکۺدارو ارۺاؿۺذرا ۺرپۺ‬
‫ۺرکےۺور ۺاطخءوںۺاکۺنظۺاغبلۺر ۺہاۺ ِ‬ ‫اورۺوہۺابتۺ‬
‫رعیبۺاورۺاالس ۺقیقحتۺےکۺدج ۺذرا ‪ِ :‬‬

‫ۺاش ۺ ۺک ۺاکۺذرکۺدرجۺذ ۺ ۺ ِ‬ ‫دج ِذرا ۺ ۺھچکۺ ۺاسٹفۺو زۺاورۺھچکۺو ۺاس‬

‫ل‬ ‫ل‬
‫ۺا ۺاسٹفۺو ۺ ۺاسۺ ۺرعیبۺزابؿۺ‬ ‫ۺ ۺ ۺ‪ 3‬ا مکبیہااشل ۺ ۺدج ۺدورۺاکۺقیقحتۺےکۺ‬ ‫‪ 1‬وسۃعادحل ۺارشل ۺ ۺ ۺ‪ 2‬ا مکبیہاالہیفلۺِلِلسیہا‬
‫ۺاالس ۺولعؾۺونفؿۺیکۺ اروںۺبتکۺج چۺآنشپۺےکۺاسھتۺ وجدۺ ۺ ِ‬
‫ِ‪4‬ۺ ‪ِ ِEasy quran o hadith‬‬
‫اسۺ ۺڑکنیسوںۺاردوۺرتامجۺوۺافتریسۺوۺااحد ۺج چۺآنشپۺےکۺاسھتۺ وجدۺ ۺ ِ‬
‫یۺ‪ِ :‬‬ ‫‪ 5‬ادمل ۺال‬
‫وا ہعۺبتکۺعمبۺاتفویۺروض ۺاردوزۺابؿۺ ۺج چۺآنشپۺےکۺاسھتۺ وجدۺ ۺ ِ‬ ‫اسۺ ۺدوعتۺاالس ۺیکۺ‬
‫ۺربج ۺ‪ِ :‬‬ ‫‪6‬‬
‫ۺج چۺآنشپۺےکۺاسھتۺ وجدۺ ۺ ِ‬ ‫ۺد یدۺیکۺاردوۺبتکۺعمبۺیپۺڈیۺۺا‬ ‫اسۺ ۺ‬
‫‪ِ :‬‬ ‫ۺو ۺاس‬

‫‪1.www.waqfiya.netِِِِِِِِِِِ 2.www.almiskat.netِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِ ِِِِِِ3.www.said.net‬‬ ‫ِِِِِِِِِِِِِِ‬

‫‪4.www.marfat.net‬‬
‫ِ ِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِ‪5.www.archieve.net‬‬
‫‪6.www.besturdubooks.net‬‬ ‫‪8.www.aqbalkalmati.blogspot.com‬‬
‫‪7.www.kitabosunnat.net‬‬ ‫‪9.www.iqbal.com‬‬
‫ِ‬

‫‪15‬‬
 ‫وچاھتۺ ہلحِ‪ :‬ۺ ۺ ۺ"یملۺ ادۺیکۺعمجۺآوری" ِ‬

‫ۺا ۺا ۺ ہلحۺ ہ ۺ ۺرقت ۺدسۺ درۺےسۺ ادۺعمجۺایکۺاجہ ۺ ۺ ِ‬

‫اؿۺوکۺدوۺڑبیۺومسقںۺ ۺمیسقتۺایکۺاجہ ۺ ۺ ِ‬
‫‪Ready data‬یلہپۺمسقۺ‪ِ :‬‬

‫ۺےسۺاحلصۺ ۺاجےتۺ ۺ ِ ِ‬ ‫زۺ‪،‬داتسو اتۺ‪ ،‬ۺ‪5‬ۺ درۺال‬ ‫ۺڈیپ ۺز‪،‬مجلتۺ‪،‬وۺراس ۺ‬ ‫ِِاتکںیبۺ‪،‬ا‬

‫ہعلۺ‪ِ :‬‬ ‫‪1‬‬
‫ۺآررھتۺوکؽۺاتہکۺ ۺ ہعلۺرک ۺا ۺنفۺ ۺسجۺےسۺو تۺمکۺ گۺوافقۺ ۺ ارگۺاطبلۺلعۺاانپۺوتقۺریغۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺانب ۺآاسؿۺاکؾۺ‬ ‫ۺ ۺ ہعلۺوکۺ‬
‫رورووخضۺےکۺ ہعلۺرک ۺ ۺرصػۺرکہ ۺ ۺوتۺ ۺوتقۺاض ۺرک ۺےکۺ ادػۺ ۺ ِ‬
‫‪ 2‬اابتقسۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ۺ ۺیھبۺ ادۺےکۺوصحؽۺاکۺذر ۺ ۺۺاابتقسۺیکۺدرجۺذ ۺوصرںیتۺ ۺ ِ‬
‫تصیۺاابتقسۺ‪ِ :‬‬
‫ۺداریۺےسۺ ۺ‪،‬ا ۺہحفصۺےسۺمکۺ ۺ‪،‬ارگۺزا ۺ ۺرھپۺ‬ ‫ۺ ۺا‬ ‫ۺےسۺرحػۺرحبػۺابعرتۺذرکۺرکۺد ۺ ۺاسۺ ۺرشطۺ ۺ ۺہکۺاابتقسۺ‬ ‫یسکۺیکۺہ ‬
‫ۺوحا ۺےکۺاسھتۺ ۺ ِ‬ ‫ؾۺ ۺاھکلۺاج ۺ اورۺ‬ ‫یھبۺ‬
‫تل‬
‫خی ِصیۺاابتقسۺ‪ِ :‬‬
‫یسکۺوط ۺابعرتۺاکۺالخہصۺدنچۺوطسرۺ ۺذرکۺرک ۺاورۺآرخۺ ۺوحا ۺایبؿۺرکۺد ۺ ِ‬
‫ۺاابتقسۺ‪ِ :‬‬
‫ۺدشہۺابعراتۺمکۺ ۺ‬ ‫ۺ ۺ‬ ‫ۺابعرتۺوکۺاےنپۺاافلظۺ ۺآاسؿۺرک ۺےکۺۺایبؿۺرک ۺ ۺہ ہکۺا ۺوتۺابعرتۺواحضۺ ۺاج ۺدوج اۺ‬ ‫ۺیکۺ‬ ‫ِِیسکۺ‬
‫ۺ ۺاج ۺ ِ‬ ‫اورۺرسیتاۺروورہ ۺرصبتہۺاورۺدیقنتۺ‬ ‫اج‬
‫ادۺیکۺدتو ۺ‪ِ :‬‬ ‫‪3‬‬
‫ۺ ۺ‬ ‫ۺاورۺوصفؽۺےکۺاابتعرۺےسۺاگلۺاگلۺ ظۺرانھکۺیھبۺرووریۺ ہ ۺ ۺ ہ ہکۺسحۺروورتۺوہۺ ادۺ‬ ‫ۺےکۺدعبۺاسۺوکۺاےنپۺ‬ ‫ادۺعمجۺ‬
‫ۺیھب ۺاگل ۺاگلۺ‬ ‫ۺےیک ۺاج ۺ ۺ اور ۺرھپ ۺاوباب ۺیک ۺوصفؽ ۺےک ۺ‬ ‫ۺاگل ۺاگل ۺاحفصت ۺ‬ ‫رحت ۺایک ۺ اج ۺےکس ۺوکشش ۺیک ۺاج ۺہک ۺ ۺابب ۺےک ۺ اد ۺےک ۺ‬
‫ۺ ۺ‬ ‫ۺلصفۺےکۺ قبۺالتشۺرک ۺ‬ ‫ۺاکرڈزۺرپۺ ۺرحت ۺایکۺاج ۺور ۺ ادۺوکۺ‬ ‫ۺ‬ ‫صۺ ۺںۺہ ہکۺاسۺلصفۺاکۺ ادۺاسۺلصفۺےکۺ‬ ‫اکرڈزۺ‬
‫ۺےک ۺاسھتۺرحت رک ۺ‬ ‫ۺوحا‬ ‫صۺرکےۺاورۺ ۺابتۺ‬ ‫ۺاگل ۺاگلۺافلہفۺ‬ ‫تۺدرجۺرک ۺاکۺرط ۺ ۺ ۺ ۺلصف ۺےک ۺ‬ ‫اج ۺہاۺاؿ ۺرپۺ‬
‫ۺرکےتۺوتقۺآاس ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ ۺ‬ ‫ہ ہکۺ‬
‫ِ‬
‫ِ‬

‫‪16‬‬

‫ۺدوۺرطحۺاکۺ ۺاتکسۺ ۺا ۺ ںۺہکۺ‬
‫ۺےکۺ‬ ‫ۺرک ۺ ہ ۺ ۺوسم ۺ‬
‫ۺتحصۺرپۺارثاتۺوریغہۺ ِ‬
‫ۺیئکۺرط ۺاایتخرۺےیکۺ‬
‫ںۺےسۺ ادۺاحلصۺرک ۺ ۺ‬
‫ۺ ر ۺوک ۺدوۺ‬ ‫ۺےتھکل ۺوتق ۺ‬
‫میھ‬
‫ابوتںۺاکۺایخؽۺرانھکۺرووریۺ ۺ‪ ۱‬نسحۺہ ۺ‪ ۲‬اقح ۺرپۺثحبۺرک ۺاورۺ تۺوکۺشیپۺرک ۺ ۺاخصلۺیملۺ جۺاکۺازتلاؾۺرکےۺ ِ‬
‫‪ِِِInitiated data‬دوج یۺمسقۺ‪:‬‬
‫ۺےکۺوخدۺعمجۺرک ۺ ےتۺ ۺ‬ ‫ۺ‪ ،‬ۺاپ ۺ درۺ‬ ‫ہۺ‪،‬رجتہبۺ‪،‬آز‬ ‫‪،‬‬ ‫ۺ ۺ ۺا ۺو زۺ‪،‬وسا‬
‫درجۺذ ۺرط ںۺےسۺ ۺ ادۺعمجۺایکۺاجہ ۺ ۺ‪ِ :‬‬
‫‪ 1‬ا ۺو زۺ‪ِ :‬‬
‫وضعۺےکۺ قبۺیھبکۺا ادیۺوتۺیھبکۺاامتجیعۺا ۺو زۺیکۺروورتۺ یتۺ ۺ ِ‬
‫ۺ‪ِ :‬‬ ‫‪ 2‬وسا‬
‫ۺ وگںۺیکۺرا ۺاجؿۺرکۺاؿۺرپۺرصبتہۺرکۺاتکسۺ ۺوسا‬ ‫ۺیھبۺ رکۺایکۺاجۺہ ۺ ۺسجۺےکۺذر ۺ‬ ‫یھبکۺوسا‬
‫ۺاخ ۺہگجۺوھچڑۺد ۺاورۺا ۺیسۺویکزۺیکۺوصرتۺ ۺدنچۺوجاابتۺ ۺےسۺوک ۺا ۺ‬ ‫وساؽۺےکۺدعبۺوجابۺےکۺ‬
‫دورۺ ۺ ۺاکؾۺو تۺآاسؿۺ ۺایگۺ ۺ ِ‬
‫ہ‪ِ :‬‬ ‫‪3‬‬
‫ۺ ۺرحت ۺرکہ ۺ ۺ ِ‬ ‫اتۺیکۺاینبدۺرپۺرجتہبۺاےنپۺ‬ ‫ہۺرکہ ۺ ۺاورۺاےنپۺ‬ ‫ۺوخدۺ‬
‫‪ 4‬رجتہبۺ‪ِ :‬‬
‫ۺاذخۺرکہ ۺ ۺےسیجۺ دہۺےکۺا‬ ‫ۺ وگںۺ ۺزیچوںۺرپۺرصبتہۺرکہ ۺ ۺاورۺرھپۺ‬ ‫ۺاینپۺقیقحتۺےکۺاینبدیۺرصنعۺاکۺ‬
‫ۺ‪ِ :‬‬ ‫‪ 5‬آز‬
‫ۺاذخۺرکہ ۺ ۺ ِ‬ ‫ںۺوکۺزگارہ ۺ ۺاورۺرھپۺ‬ ‫ۺرکدہۺ‬ ‫ۺا ۺٹسیٹۺایترۺرکہ ۺ ۺاورۺاسۺےسۺ‬
‫ۺ ۺوخدۺایترۺرکدہۺ ادۺوکۺز ۺلمعۺال ۺ‪ِ ِ :‬‬
‫ںۺیکۺروورتۺڑپیتۺ ۺہکۺنک ۺ وگںۺےسۺوساالتۺ ۺرجتابتۺےیکۺاج ۺ؟وتۺاسۺےکۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺ ادۺاحلصۺرک ۺےکۺ‬
‫اجےتۺ ۺےسیجۺاخصۺاقبطتۺےسۺ ادۺاحلصۺرک ۺ ۺاخصۺرمعۺ‪،‬اخصۺسنجۺ‪،‬وریغہۺےکۺ گۺاورۺےسیجۺےبۺوسےچۺاج ےھۺ‬
‫ۺادارہۺوریغہۺےکۺ وگںۺےسۺ ادۺاحلصۺرک ۺ‬
‫ۺیکۺوست ۺوۺرحت ۺ" ِ‬ ‫اپ اںۺ ہلحۺ‪":‬‬
‫ۺبج ۺاینپ ۺقیقحت ۺوک ۺاوباب ۺو ۺوصفؽ ۺ ۺمیسقت ۺرک ۺےک ۺدعب ۺ اد ۺعمج ۺرک ۺ ۺ ۺوت ۺ ۺےنھکل ۺاک ۺ ہلح ۺآہ ۺ ۺ‬
‫ۺےکۺاراکؿ‪ِ ِ:‬‬
‫ۺ ‪ ۳‬یملۺ ادۺ ِ‬ ‫‪ ۱‬اولسبۺ‪۲‬‬
‫ِ‬
‫‪17‬‬
 ‫‪ 1‬اولسبۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ۺاجےتۺ‬ ‫ۺےک ۺا ر ۺرہگا ۺاور ۺادراک ۺیک ۺاکعیس ۺایبؿ ۺرکہ ۺ ۺ ‪ ،‬وضع ۺاور ۺ اج ۺیک ۺ تبس ۺےس ۺاولسب ۺ‬ ‫ۺ ۺوج ۺ‬ ‫ۺ ۺ وہ ۺریبعتی ۺڈ‬
‫ۺوہۺ‬ ‫ۺو تۺرووری ۺ ۺاسۺاولسبۺیکۺوخیبۺ"واضتح ۺاورۺ"لہسۺا از"ۺ ۺ ۺ اک ب ۺ‬ ‫ےسیجۺیملۺاولسبۺیمل ۺاح ۺیکۺدتو ۺےک ۺ‬
‫ۺوا عۺ ہعلۺرووریۺ ۺ ِ‬ ‫ہ ۺ ۺوجۺاےنپۺاولسبۺ ۺونتعۺدیپاۺرکےۺسجۺےکۺ‬
‫ۺ‪ِ :‬‬ ‫‪2‬‬
‫ۺدوج وںۺیکۺدیلقتۺےکۺریغۺاایتخرۺایکۺایگۺ ۺ اسۺ ۺدرجۺذ ۺا رۺا ۺ ۺ ِ‬ ‫اسۺےسۺ ادۺوہۺرط ۺ ۺوجۺرکفۺیکۺلیکشتۺاورۺمکحۺاگل ۺےکۺ‬
‫ۺاورۺاےنپۺدال ۺوۺربا ۺوکۺاج ارۺانب ۺیکۺوخبۺوکششۺرکےۺ ِ‬ ‫تۺوکۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺوۺ للۺشکشیپۺ‬ ‫‪۱‬‬
‫ۺض انھۺرووریۺ ۺسجۺ ۺآ ا ۺثحبۺاکۺاعترػۺشیپۺایکۺاجہ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺیکۺ ۺلصفۺےسۺےلہپۺدیہمتیۺ‬ ‫تۺ‬ ‫‪۲‬‬
‫ۺ ۺاج ۺزجت ۺرک ۺ ہ ہکۺثحبۺیکۺامتؾۺاہجتۺواحضۺ ۺاج ۺ ِ‬ ‫‪ ۳‬یملۺزجت ۺ‪:‬‬
‫از ۺ‪ :‬ریغۺاج ارا ۺ از ۺرک ۺوجۺا ػۺرپۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫‪۴‬‬
‫ۺرپۺارثۺاورۺاج ارۺنبۺاجہ ۺ ۺ ِ‬ ‫‪ ۵‬ونعا تۺ ذ ۺونعاۺ تۺرا ۺرک ۺسجۺےسۺ‬
‫‪ 3‬یملۺ ادۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ۺطلغ ۺ اد ۺ ۺریغ ۺقیقحت ۺدشہ ۺ اد ۺ ؽ ۺ ۺوت ۺ ۺ‬ ‫ۺوکۺرپ ۺارث ۺانبیت ۺ ۺاور ۺارگ ۺ‬ ‫ۺاک ۺا ۺرنک ۺ ہ ۺ ۺ یمل ۺ اد ۺیک ۺدجت ۺ‬ ‫ۺ ۺ ۺیسک ۺیھب ۺ‬
‫ۺوکۺمتخۺرکۺد ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺیکۺا‬
‫اولسبۺایبؿۺوۺزابؿۺ ِ‬

‫ۺیکۺزابؿۺ ۺو تۺز دہۺادیبۺ ۺاورۺ ۺےبۺاجؿۺاورۺکشخۺ ۺ ِ‬ ‫قیقحتۺ‬

‫ۺریغۺاج اریۺ‪،‬واتیعقۺ‪،‬تیعطقۺ‪،‬اورۺ وتیضۺوکۺشیپۺ ۺرےھکۺ ِ‬ ‫ۺا‬ ‫ۺوکۺاچ ۺہکۺوہۺاقح ۺایبؿۺرکےتۺ‬
‫ۺ ۺ وا ہعۺا رۺ ِ‬ ‫یقیقحتۺ‬

‫ۺاسۺ ۺدرجۺذ ۺا رۺےسۺاانتجبۺرووریۺ ۺ ِ‬ ‫ۺا ۺیملۺداتسو ۺ ہ ۺ ۺ اسۺ‬ ‫ویک ۺقیقحتۺ‬

‫ۺایب ۺ ِ‬ ‫‪ ۱‬افلیظۺ‪،‬اطختبۺ‪،‬اورۺاشرعا ۺر‬
‫‪ ۲‬ذجابیتۺرطزۺادتسالؽۺ ِ‬
‫ۺ ۺامکؽۺوریغہۺ ِ‬ ‫‪ ۳‬افصیتۺاافلظۺےسیجۺو تۺ ۺز دہۺ‪،‬‬
‫ہغلۺآ ۺ حۺج ا ۺاورۺدؽۺآزارۺدیقنتۺ ِ‬ ‫‪۴‬‬
‫ۺ ورہۺوریغہۺ ِ‬ ‫‪ ۵‬اع‬
‫‪ ۶‬لیخت‪،‬ۺااہبؾۺ‪،‬ایفیکتۺوریغہۺ ِ‬

‫‪18‬‬
‫ۺ اد ۺرپ ۺ ۺاث ۺرک ۺ اصبح ۺارلا ۺاةحب ۺوک ۺداھک ۺ ۺ‪،‬اک ۺاھچ ۺےس ۺ ۺربھگا ۺاورۺ‬ ‫ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ رحت ۺ ۺوخیب ۺاور ۺینمض ۺ نس ۺدیپا ۺرک ۺےک ۺ‬
‫رجتہبۺاکرۺااسذتہۺوۺادابمءۺیکۺاحتر ۺےسۺاافتسدہۺرک ۺ‬
‫ۺیکۺوحا ۺ یدیِ" ِ‬ ‫اٹھچۺ ہلحۺ‪ :‬ۺ ۺ ۺ"ۺ‬

‫احہیشۺ ریۺ‪ِ :‬‬

‫ۺیک ۺرخت ۺرک ۺیسک ۺتیصخش ۺ ۺ ؾ ۺ‬ ‫ۺرشت ۺرک ۺ‪،‬آ ت ۺ‪،‬و ۺااحد‬ ‫ۺرحت ۺرکہ ۺ ۺک ۺاک ۺ‬ ‫احہیش ۺ ری ۺےس ۺ اد ۺوہ ۺاث ی ۺااکفر ۺ ۺںیہنج ۺ‬
‫ۺیھبۺاہکۺاجہ ۺ ۺ ارگۺ ۺاحہیشۺ ۺہحفصۺےکۺآرخۺ ۺاھکلۺاج ۺوتۺاسۺ‬ ‫ۺ ا‬ ‫‪ footnote‬وریغہۺاکۺاعترػۺرکوا ۺوریغہۺ ہ ۺ ۺ دورۺۺاحروۺ ۺا‬
‫ر ۺ ‪end note‬اورۺارگۺاببۺ ۺلصفۺےکۺآرخۺ‬ ‫ؿۺاملعءۺ ۺوحایشۺوۺاقیلعتتۺاکۺرواجۺآسوھ ۺدصیۺ یۺ ۺ‬ ‫وکۺ( ‪)footnote‬اہکۺاجہ ‬
‫ۺ ےسیجۺاحہیشۺانبۺاعدب ۺوریغہۺ ِ‬ ‫ۺاھکلۺاج ۺوتۺ اۺ‬
‫رشحۺ؛ ِ‬
‫ۺوا ۺااکحؾۺوۺوفا ۺوۺدال ۺوکۺذرکۺایکۺاجۺہ ۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺےکۺ ۺ ۺطفلۺیکۺواضتحۺاورۺ‬ ‫رشحۺ ۺ‬
‫احہیشۺ‪ِ :‬‬
‫احہیشۺ ۺرصػۺاؿۺاافلظۺوکۺز ۺرورۺال ۺاجہ ۺ ۺک ۺیکۺواضتحۺیکۺروورتۺ ۺ ِ‬
‫ۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ ۺۺاؿۺےکۺااشرےۺھکلۺد ۺ‬ ‫ۺ ۺ اسۺےسۺ ادۺدورۺاحروۺ ۺوہۺاقیلعتتۺاورۺرشواحتۺ ۺںیہنجۺاحفصتۺےکۺآرخۺ ۺال ۺاگلۺرکۺاھکلۺاجہ ۺ ۺاورۺ‬
‫اجےتۺ ۺ ِ‬
‫احہیشۺ ۺدرجۺرکدہۺا رۺ‪ِ :‬‬
‫ۺرقارۺد ۺ ۺاحہیشۺ ۺ‬ ‫ۺرکےتۺ ۺارثکۺاملعءۺ ۺاحہیشۺوکۺ‬ ‫ۺ ۺخیشۺدبعۺاالسلؾۺ روؿۺوریغہۺ بتکۺرپۺاحہیشۺاگل ۺوکۺدر تۺایخؽۺ‬ ‫ۺ ۺضعبۺ‬
‫درجۺذ ۺا رۺذرکۺرک ۺرپۺاملعءۺاکۺاافتؼۺ ۺ ِ‬
‫‪ ۱‬آ تۺوۺااحد ۺیکۺرخت ۺ ِ‬
‫ۺاافلظۺیکۺواضتحۺ ِ‬ ‫‪ ۲‬رقآؿۺوۺااحد ۺےکۺ‬
‫ۺوۺواضتحۺ ِ‬ ‫ۺوۺ درۺاافلظۺیکۺرعت‬ ‫ۺےکۺ‬ ‫‪۳‬‬
‫‪ ۴‬ریغۺ وػۺایصخشتۺوۺوااعقتۺاکۺاعترػۺ ِ‬
‫‪ ۵‬وراتۺوۺااعشرۺیکۺرشت ۺ ِ‬
‫‪ ۶‬ابعراتۺوۺاابتقاستۺاکۺالصۺوحا ۺ ِ‬
‫ۺےکۺیسکۺ ؾۺ ۺابعرتۺرپۺدیقنتۺوۺرصبتہۺوریغہۺ ۺ ِ‬ ‫‪۷‬‬
‫ِ‬

‫‪19‬‬
 ‫احہیشۺےنھکلۺیکۺہگجۺ‪ِ :‬‬
‫نیتۺرط ۺرا ۺ ۺ ِ‬
‫ۺےکۺآرخۺ ۺ ۺیلہپۺوصرتۺ ۺز دہۺرتہبۺ ۺ ِ‬ ‫ِ‪۳‬‬ ‫‪ ۱‬ۺہحفصۺےکۺدا ۺ ۺ ِ‪ ۲‬ۺاببۺ ۺلصفۺےکۺآرخۺ ۺ‬
‫وحا ۺد ۺاکۺرط ۺ‪ِ :‬‬
‫ۺ زۺ‪،‬ااٹسرزۺ‪،‬رحوػۺادجبۺوریغہۺ ۺ ۺاکۺرط ۺۺز دہۺرا ۺ ۺ ارگۺ زۺ‬ ‫ۺرط ۺرا ۺ ۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺےکۺ‬ ‫ۺےسۺاحہیشۺیکۺرطػۺر‬
‫ےکۺذر ۺوحا ۺد ۺاج ۺوتۺاسۺےکۺنیتۺرط ۺ ۺ ِ‬
‫ۺاگلۺرت ۺ ِ‬ ‫‪ 1‬ۺہحفصۺےکۺوحا ۺےکۺ‬
‫ۺاگلۺرت ۺ ِ‬ ‫‪ 2‬ۺلصفۺےکۺوحا ۺاجتۺےکۺ‬
‫ۺرت ۺ ِ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺےکۺامتؾۺوحا ۺاجتۺےکۺ‬ ‫‪-3‬‬
‫الہپۺرط ۺز دہۺرا ۺ ۺ ِ‬
‫احہیشۺ ۺدرجۺرکدہۺا رۺ‪ :‬ۺ ِ‬
‫ۺرقار ۺد ۺ‬ ‫ۺرکےت ۺ ۺارثک ۺاملعء ۺ ۺبتک ۺرپ ۺاحہیش ۺاگل ۺوک ۺ‬ ‫ۺ ۺدبع ۺاالسلؾ ۺ روؿ ۺوریغہ ۺوت ۺبتک ۺرپ ۺاحہیش ۺاگل ۺوک ۺدر ت ۺایخؽ ۺ‬ ‫ضعب ۺ‬
‫ِ‬ ‫احہیشۺ ۺدرجۺذ ۺا رۺذرکۺرک ۺرپۺاملعءۺاکۺاافتؼۺ‬
‫ۺو ۺواضتح ۺ ۺ‪ ۳‬ریغۺ‬ ‫ۺو ۺ در ۺاافلظ ۺیک ۺرعت‬ ‫ۺےک ۺ‬ ‫ۺاافلظ ۺیک ۺواضتح ۺ ‪۳‬‬ ‫ۺےک ۺ‬ ‫ۺیک ۺرخت ۺ ‪ ۲‬رقآؿ ۺو ۺض ‬ ‫‪ ۱‬آ ت ۺو ۺااحد‬
‫ۺےک ۺیسک ۺ ؾ ۺ ۺابعرت ۺرپۺ‬ ‫وػ ۺوااعقت ۺو ۺ ت ۺاک ۺاعترػ ۺ ۺ‪ ۵‬وارت ۺاور ۺااعشر ۺیک ۺرشت ۺ‪ ۶‬ابعرات ۺاور ۺاابتقاست ۺاک ۺالص ۺوحا ۺ‪۷‬‬
‫دیقنتۺوۺرصبتہۺ ِ‬
‫‪ِِ :‬‬ ‫ۺ ۺ ۺاحہیشۺ ۺ عجۺذرکۺرک ۺےکۺیلمعۺ‬

‫تۺذرکۺرک ۺرووریۺ ہ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ‬ ‫رۺیلہپۺابرۺاھکلۺاج ۺوتۺاسۺےکۺابرےۺ ۺ‬ ‫بجۺاحہیشۺ ۺ عجۺ ۺ‬

‫ۺاک ؾۺ‪+‬نسۺااشتعۺ‪+‬دلجۺ ۺ‪+‬ۺہحفصۺ ۺ ِ‬ ‫رۺ ؾۺ‪+‬‬ ‫فلۺاکۺ‬
‫ؽۺ‪ :‬ارملانیغ ۺ‪،‬رب ؿۺادل ۺاوبۺانسحلۺیلعۺنبۺاوبرکبۺ( یفۺ‪۵۹۳‬ہۺ) ِ‬
‫ۺرنام ۺ‪،‬نسۺااشتعۺ‪۲۰۱۶‬ۺج‪۳‬ص‪ِ ۱۵‬‬ ‫ا ا ۺلال رۺ‪،‬‬
‫ۺدوابرہۺو ۺ عجۺذرک ۺایکۺاج ۺوتۺرصػۺ فلۺاکۺ ؾۺ‪،‬اتکبۺاکۺ ؾۺ‪،‬دلج ۺ ۺ‪،‬ہحفص ۺ ۺض انھۺاکیف ۺ ۺ ےسیج ۺ انیغ ۺ‪،‬رب ؿۺ‬ ‫ۺ‬ ‫‪ ۱‬ارگ ۺ‬
‫ادل ‪،‬ا ا ۺ‪،‬جۺ‪۴‬ۺص‪ِ ِ۵۶‬‬
‫ۺ ںۺوتۺوحا ۺ ںۺاھکلۺاج ۺہاۺےسیجۺلالؽۺادل ۺ ۺ‪،‬لالؽۺادل ۺطوییطۺت ریسفۺلال ۺ ِ‬ ‫‪ ۲‬ارگۺیسکۺاتکبۺےکۺدوۺ‬
‫ۺ ںۺوتۺوحا ۺ ںۺاھکلۺاج ۺہاۺےسیجۺذیکۺامیلسؿۺوآرخوؿۺ‪/‬وۺز ءۺ ِ‬ ‫‪ ۳‬ارگۺیسکۺاتکبۺےکۺدوۺےسۺز دہۺ‬

‫‪20‬‬
‫‪ ۴‬ارگۺیسکۺاتکبۺاکۺرتہمجۺایکۺایگۺ ۺوتۺ ںۺوحا ۺد ۺاج ۺہاۺےسیجۺاجؿۺوسروؿۺ‪،‬اܙنسملتۺیفۺا ۺارکفیۺارغلیبۺ‪،‬رتہمجۺاک ۺ فسۺنیسحۺ اہعجۺوۺدقت ۺ‬
‫دبعۺااتفلحۺا ؾۺ ِ‬
‫ۺِ‬ ‫ۺص‪۶۳‬ۺا‬ ‫‪ ۵‬ارگۺا ۺ عجۺاکۺدوابرہۺاگلہ رۺذرکۺآ ۺوتۺ ںۺاھکلۺاج ۺےسیجۺارملعجۺااسلقبۺ‪/‬ارملعجۺ‬
‫ۺاخدلۺ‬ ‫ۺ ۺ فلۺیکۺرصػۺا ۺ ۺاتکبۺاکۺوحا ۺ ۺوتۺاےسۺ ںۺاھکلۺاج ۺےسیجۺ‬ ‫‪ ۶‬ارگۺیسکۺ عجۺاکۺھچکۺافےلصۺےکۺدعبۺدوابرہۺذرکۺآ ۺاورۺ‬
‫دادۺارملعجۺااسلقبۺص‪ِ ِ65‬‬
‫ۺالصفجہۺ ِ‬ ‫ۺاخقلۺدادۺ‪،‬ارملعجۺااسلقبۺ‬ ‫‪ ۷‬ارگۺاسۺ فلۺیکۺا ۺ ۺاتکبۺ ۺاورۺہحفصۺ ۺیھبۺو ۺ ۺوتۺ ںۺاھکلۺاج ۺ‬
‫ۺ‬ ‫ۺایک ۺایگ ۺوت ۺرھپۺ فل ۺےکۺ ؾ ۺےکۺاسھتۺ عج ۺاکۺزرکۺرک ۺرووری ۺ ہ ۺ ۺےسیجۺ‬ ‫ۺ ۺذرکۺ‬ ‫‪ ۸‬ارگۺا ۺ فلۺیکۺا ۺےس ۺزا ۺبتک ۺاک ۺ‬
‫اخقلۺدادۺ‪ ،‬ۺاقیقحتلۺوۺاثحبلۺ‪،‬صۺ‪92‬ۺ‬
‫درۺوۺ اعجۺیکۺرہف تۺانب ۺاکۺرط ۺ‪ِ :‬‬

‫ۺ‬ ‫ۺ رۺ ۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺک ۺےسۺ‬ ‫ۺیکۺاح ۺ یتۺ ۺ اسۺرہف تۺ ۺاؿۺ درۺاکۺذرکۺآ ۺاچ‬ ‫ۺ ۺو تۺا‬ ‫درۺوۺ اعجۺیکۺرہف تۺ‬
‫ۺرووریۺ ۺوہۺرصػۺاؿۺ درۺاکۺذرکۺرکےۺک ۺےسۺاسۺ ۺوایعقۺاافتسدہۺایکۺ ۺ ِ‬ ‫ۺےکۺ‬ ‫ۺدار‬ ‫ےنھکلۺ ۺ دۺ ۺ ا‬
‫ۺےکۺآرخۺ ۺذرکۺرک ۺز دہۺرتہبۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ‬ ‫درۺوۺ اعجۺیکۺرہف تۺ ۺاببۺےکۺآرخۺ ۺیھبۺذرکۺیکۺاجۺیتکسۺ ۺ‬
‫درۺوۺ اعجۺیکۺرتبیتۺوۺدرہجۺ یدیۺ‪ِ :‬‬

‫ۺاج تۺ ۺیئکۺرط ۺرا ۺ ۺ ِ‬ ‫اسۺدرہجۺ یدیۺےکۺ‬

‫درۺوۺ اعجۺےکۺ ؾۺےکۺرحوػۺیجہتۺےکۺاابتعرۺےسۺ ِ‬ ‫نیفلۺےکۺ ؾۺےکۺرحوػۺیجہتۺےکۺاابتعرۺےس ۺ‪۲‬‬ ‫‪۱‬‬
‫ۺےکۺاابتعرۺےسۺےسیجۺبتکۺ ریسفۺرھپۺۺض ۺرھپۺہقفۺےکۺ‬ ‫ۺوۺاو‬ ‫درۺوۺ اعجۺیکۺا‬ ‫ۺرحوػۺیجہت ۺ‬ ‫نیفلۺاتکبۺےکۺ ؾۺاکۺاابتعرۺرکےتۺ‬ ‫‪۳‬‬
‫ۺےکۺۺاابتعرۺےسۺ ِ‬ ‫ۺوۺاو‬ ‫ۺ درۺوۺ اعجۺیکۺا‬ ‫اابتعرۺےسۺ ۺ‪ ۴‬بتکۺےکۺ ؾۺاکۺاابتعرۺرکےتۺ‬
‫ۺِ‬ ‫نیفلۺےکۺنسۺوافتۺیکۺرتبیتۺاکۺاابتعرۺرکےتۺ‬ ‫‪۵‬‬
‫ۺبتک ۺ ۺز دہ ۺرتہبۺ‬ ‫در ۺو ۺ اعج ۺیک ۺرہف ت ۺ ۺا ۺدرہج ۺ یدی ۺ زابؿ ۺےک ۺاابتعر ۺےس ۺیھب ۺ یت ۺ ۺےسیج ۺرعیب ۺبتک ۺرھپ ۺافریس ۺرھپ ۺاردو ۺرھپ ۺا‬
‫درہجۺ یدیۺرعیبۺبتکۺوۺریغۺرعیبۺبتکۺےکۺدوۺدروجںۺےکۺذر ۺےسۺیکۺاجۺیتۺ ۺ ِ‬
‫ۺ ۺ ۺ ۺرہف تۺ ۺ اعجۺےنھکلۺاکۺرط ‪ِ :‬‬

‫ۺ ۺنسۺوافتۺ ۺ رصۺرھپۺا ۺ ۺرھپۺطخۺدیشکہۺاتکبۺاکۺ ؾۺرھپۺ ۺ‬ ‫رۺ ؾۺرھپۺاو ۺرھپۺذایتۺ ؾۺرھپۺرب‬ ‫ۺاکۺ‬ ‫یسکۺاتکبۺاکۺذرکۺرک ۺ ۺوتۺاوالۺ‬
‫ۺرھپۺ رشۺاکۺ ؾۺرھپۺاو ۺرھپۺنسۺااشتعۺرھپۺ ۺرھپۺدلجۺ ۺرھپۺاو ۺرھپۺہحفصۺ ۺرھپۺ ۺ ِ‬ ‫رھپۺ ؾۺااشتعۺرھپۺدوۺ‬
‫ۺ‪،‬اخقلۺداد(ِ یفۺ‪۲۰۲۱‬ءِ)ِِ ِ‬ ‫ۺاثحبلۺوۺاقیقحتلۺ ال رۺ‪:‬آزادۺکبۺڈوپۺ‪2003،‬ء ج‪۱‬ۺ‪،‬صۺ ۺ‪۲۰۵‬ےسیجۺ‬
‫ؾۺھکلۺد ۺاج ۺ ِ‬ ‫ؾۺ ۺ ۺوتۺاسۺیکۺہگجۺ ؽۺ ۺ ۺ‬ ‫ۺ ۺنسۺااشتعۺاکۺ‬ ‫ۺۺ‬ ‫ارگۺ‬

‫‪21‬‬
 ‫لصفاسدس‪:‬‬

‫اقمہلیکوپمکزگن۔حیحصتاورآرخیاتکیبلکش‬

‫ۺ‪ِ :‬‬ ‫ۺیکۺوپمکز ۺاکۺافر‬ ‫‪۱‬فلۺ‬

‫ۺوپمکزۺرکوا ۺاجۺےکسۺ ضعبۺ‬ ‫ۺرپۺ‬ ‫ؾۺرک ۺرووریۺ ۺ ہ ہکۺ ۺ ۺوپمکزرۺایسۺافر‬ ‫ۺ‬ ‫ۺیکۺوپمکز ۺےسۺےلہپۺ رم یۺےسۺوپمکز ۺافر‬ ‫ۺۺۺ‬
‫ۺ‬ ‫ۺور ۺ‬ ‫ۺاس ۺڑب ۺد ۺ ۺ ۺورطوںۺ ۺافہلصۺڑب ۺد ۺ ۺاسۺابتۺاکۺاخصۺایخؽۺرانھکۺاچ‬ ‫ۺافر‬ ‫ۺےکۺ‬ ‫اوراتۺوپمکزرۺاحفصتۺڑب‬
‫ی‬
‫ر خیکٹۺیھبۺ ۺاتکسۺ ۺ ِ‬
‫ۺےکۺدرےجۺےکۺاحلظۺےسۺاحفصتۺیکۺدعتاد ِ‬
‫ۺ‪5‬ہ ۺ‪15‬ۺاحفصتۺ ِ‬ ‫ۺےکۺ‬ ‫‪ ۱‬الکسۺااس‬
‫ۺ‪75‬ہ ۺ‪150‬ۺاحفصتۺ ِ‬ ‫ۺےکۺ‬ ‫‪ ۲‬ا ۺ ا ۺےکۺ‬
‫ۺ‪200‬ہ ۺ‪300‬ۺاحفصتۺ ِ‬ ‫ۺےکۺ‬ ‫‪ ۳‬ا ۺ لفۺےکۺ‬
‫ۺ‪300‬ۺےسۺ‪500‬احفصتۺ ِ‬ ‫ۺےکۺ‬ ‫‪ ۴‬یپۺ ا ۺ ڈیۺےکۺ‬
‫ۺ ۺ ۺ ۺرپوػۺیکۺحیحصتۺ ِ‬
‫ۺیک ۺوپمکز ۺےک ۺدعب ۺبس ۺےسا ۺاکؾ ۺوپمکز ۺ ۺآ ۺوا ۺویطلغں ۺیک ۺالتیف ۺرک ۺ ہ ۺ ۺ وپمکز ۺ ۺز دہ ۺایطلغں ۺآ ۺیک ۺارثک ۺوہجۺ‬
‫ۺاکۺنسحۺداغۺدارۺرکۺد ۺ‬ ‫اۺرپوػۺیکۺحیحصتۺ‪ 2‬ۺ‪3‬ۺ ابرۺروورۺیکۺاج ۺ تقیقحۺ ۺ ۺہکۺوپمکز ۺیکۺایطلغںۺ‬ ‫ۺ رۺیکۺزمکورۺاھکل ۺ یتۺ ۺ‬
‫ۺ رۺیکۺذ ۺداریۺ یتۺ ۺ‬ ‫ۺشیپۺرک ۺ ۺ‬ ‫ۺ اؿۺاالغطۺےسۺ ظۺ‬
‫ِ‬ ‫ۺیکۺآرخیۺاتکیبۺ‬ ‫ۺۺۺۺ‬

‫ۺ ہ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺاعؾۺوطرۺرپۺدرجۺذ ۺ‪11‬انعرصۺرپۺ‬
‫ۺوریغہۺاکۺذرکۺ ہ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺاجتۺ‪ ،‬ػۺ‪ ،‬رم یۺ‪،‬ونعاؿۺ‬ ‫‪ 1‬ریبو ۺہحفصۺونعاؿ‪:‬ۺ اسۺرپۺ‬
‫‪ 2‬ا رو ۺہحفصۺونعاؿۺ‪ :‬ریبو ۺہحفصۺونعاؿۺیکۺرطحۺا ۺا رو ۺہحفصۺونعاؿۺیھبۺ ہ ۺ ۺ ِ‬
‫بۺایکۺاجۺہ ۺ ۺ ۺِ ِ‬ ‫ۺوکۺ‬ ‫ۺوریغہۺیکۺرطػۺوخوصبرتۺاافلظۺ ۺاےنپۺ‬ ‫‪ 3‬ا بۺ‪ :‬یسکۺزبرگۺ‬
‫ۺاپ ۺلیمکتۺوکۺ ےہ اۺ ۺ ِِ ِ‬ ‫‪ 4‬ااہظرۺرکشتۺ‪ :‬اؿۺ وگںۺاکۺہیر ۺاداۺایکۺاجۺہ ۺ ۺک ۺیکۺ دۺےسۺ ۺ‬
‫ۺےسۺےلہپۺہحفصۺ ۺوریغہۺ‬ ‫ۺ‪،‬رفہیضۺقیقحتۺ‪،‬ا اػۺقیقحتۺ‪ ،‬ۺقیقحتۺ‪،‬اوبابۺوۺوصفؽۺوریغہۺ‬ ‫وضعۺاکۺاعترػۺ‪،‬ۺ وضعۺیکۺا‬ ‫ۺ‪:‬‬ ‫‪5‬‬
‫ۺادجبۺ زۺاکۺاامعتسؽۺایکۺاجہ ۺ ۺابرادعہۺہحفصۺ ۺاکۺآاغزۺاببۺاوؽۺےسۺ ہ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺےکۺاحفصتۺےکۺ‬ ‫ۺاھکلۺاجہ ۺاورۺ‬
‫ۺ ۺہکلب ۺ وضع ۺےک ۺ قب ۺ ۺ‬ ‫ۺےنتک ۺاوباب ۺو ۺوصفؽ ۺ ں ۺاس ۺاک ۺوک ۺاخص ۺرط ۺ‬ ‫ۺےک ۺ‬ ‫ۺاوباب ۺوصفؽ ۺ‪:‬‬ ‫‪ 6‬اینبدی ۺ وضع ۺ‬
‫اوبابۺوۺوصفؽۺیکۺمیسقتۺاکریۺیکۺاجیتۺ ۺ اہتبلۺاوبابۺوۺوصفؽۺ ۺۺاب ۺرطبۺوۺلسلستۺاورۺوتازؿۺ ۺرووریۺ ۺ ِ‬
‫‪22‬‬
‫ۺاوبابۺاک ۺا ۺاسھتۺ‬ ‫ۺوۺافسراشتۺ‪ :‬یھبکۺ ۺابب ۺےکۺآرخ ۺ ۺۺاس ۺاببۺاک ۺالخہصۺاھکلۺاجۺہ ۺ ۺورگ ۺامتؾۺاوبابۺےک ۺدعب ۺ‬ ‫‪ 7‬الخہصۺقیقحت ۺ‬
‫ۺاک ۺذرک ۺایک ۺاج ۺ اور ۺاس ۺےک ۺدعب ۺافسراشت ۺاک ۺذرک ۺایکۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ۺوا‬ ‫ۺےس ۺاحلص ۺ‬ ‫الخ ہص ۺاھکل ۺاجہ ۺ ۺ اور ۺرھپ ۺاس ۺالخےص ۺےک ۺدعب ۺ‬
‫ۺ ر ۺآ ۺ‬ ‫ۺ ۺاورۺ‬ ‫ۺےسۺ‬ ‫ۺرکاکسۺ ۺوہۺ وضعۺ‬ ‫ۺ رۺیسکۺوہجۺےسۺاکؾۺ‬ ‫افس راشتۺ ۺوہۺابںیتۺذرکۺیکۺاجیتۺ ۺک ۺرپۺ‬ ‫اج‬
‫ۺوکۺاسۺابتۺیکۺدوعتۺد ۺاچ ۺ ۺہکۺوہۺ ۺاکؾۺرک ۺ ِ‬ ‫وا ۺ‬
‫ۺاجتۺۺ‪،‬ا ۺ طوطۺاورۺیواو ۺوریغہۺ ِ‬ ‫ۺےکۺاسھتۺقلعتۺ ہ ۺ ۺےسیجۺ‬ ‫تۺاورۺےمیمضۺ‪ :‬اسۺ ۺا ۺزیچ ۺذرکۺیکۺاجیتۺ ۺک ۺاکۺ‬ ‫‪8‬‬
‫ۺ ۺ ا ۺ ۺاؿ ۺیک ۺاگل ۺاگل ۺرہف ت ۺذرک ۺیک ۺاجیتۺ‬ ‫‪ 9‬اہفرس ۺفبیہ ۺ‪ :‬رقآ ۺآ ت ۺ‪،‬ااحد ۺ‪،‬ا نک ۺ‪،‬االعؾ ۺ‪،‬ااعشر ۺ‪،‬رعت ت ۺوریغہ ۺک ۺاک ۺذرک ۺ‬
‫ۺہکۺسجۺ ۺہحفصۺ ۺیھبۺاھکلۺ ہ ۺ ۺہ ۺہکۺاسۺآ ۺ ۺ ؾۺکتۺہحفصۺ ۺےکۺذر ۺےسۺراس ۺ ۺےکسۺ ِ‬
‫ۺلیصفتۺےکۺاسھتۺرہف تۺ ِ‬ ‫ۺاؿۺیکۺ‬ ‫ۺ ۺاامعتسؽۺ‬ ‫درۺوۺ اعجۺیکۺرہف تۺ‪ :‬وجۺبتکۺاورۺ درۺ‬ ‫‪10‬‬
‫ۺ ۺبسۺےسۺآرخۺ ۺ یتۺ ۺ ۺاسۺرہف تۺاک ؾۺ ۺز دہۺرتہبۺرقارۺد ۺایگۺ‬ ‫ۺاجتۺ ۺومع ۺ ۺرہف تۺ‬ ‫‪ 11‬رہف تۺ وضعۺ‪ :‬رعیبۺ‬

‫قحلمربمن‪:2‬‬

‫رمساطخل۔رومزاواقف۔ااصتخرات‬

‫رعیبۺرمسۺاطخلۺ‪ِ :‬‬

‫ۺ ‪ ۳‬افریسۺ ‪ ۴‬رہعقۺ ‪ ۵‬د ا ۺ‪ ۶‬وکیفۺ ِ‬ ‫ا ثلثۺ ‪۲‬‬ ‫ۺ‪6‬ڑبےۺ طوطۺ ۺ‬ ‫رعیبۺےنھکلۺےکۺ‬

‫ۺ‬ ‫ۺہکبجۺابیقۺ طوط ۺوخوصبریتۺےک ۺ‬ ‫ۺت تاقیقت ۺاورۺرقآؿ ۺرک ۺےک ۺ‬ ‫ِ‪ ۲‬ۺرہعقۺتہبلطۺیکۺمیلعت ۺےک ۺ ‪۳‬‬ ‫ۺےک ۺ‬ ‫ثلثۺتاتکوبں ۺےکۺاٹ‬
‫اامعتسؽۺ ےتۺ ۺ ِ‬
‫ر زۺاوراػۺاورۺرت ۺ‪ِ :‬‬

‫ِ‬ ‫‪.‬‬
‫ہلمجۺےکۺااتتخؾۺرپۺاگل ۺاجہ ۺ ۺ ِ‬
‫‪ :‬ۺِ‬ ‫)‪ ۲(:‬دوۺومعدیۺ‬
‫ۺےکۺدر ؿۺ ِ‬ ‫ۺاورۺلیصفتۺےکۺدر ؿۺ‪ ،‬ػۺاورۺرعت‬ ‫ۺاورۺمیسقتۺےکۺدر ؿۺ‪،‬‬ ‫ۺےکۺدر ؿۺ‪،‬‬ ‫ِاوؽۺاورۺ‬
‫ۺا نکۺےکۺدر ؿۺ‪،‬ا اعۺ ۺااسقؾۺےکۺدر ؿۺ‪،‬مسقۺاورۺوجابۺمسقۺےکۺدر ؿۺ ِ‬ ‫ہفۺولمجںۺےکۺدر ؿۺ‪،‬‬ ‫دیۺےکۺدعبۺ‪،‬دوۺ‬ ‫‪ ۳‬افہلصۺ‪،‬ۺ‬
‫‪ ۴‬افہلصۺ ہطۺ‪ :‬ۺۺ؛ ِ‬
‫دوۺا ۺولمجںۺےکۺدر ؿۺآہ ۺ ۺک ۺ ۺا ۺدوج ےۺاکۺببسۺ ۺ ِ‬

‫‪23‬‬
 ‫ۺااہفتسؾۺ‪ :‬ۺۺ؟ ِ‬ ‫‪ ۵‬الع‬
‫وسا ۺےلمجۺےکۺااتتخؾۺرپۺآہ ۺ ۺ ِ‬
‫ۺبجعت ِ‬ ‫ۺ داعۺااعتس ۺرف دۺ‪،‬وخیشۺ‪،‬یمغۺینمتۺ‪،‬رتیجۺےکۺدعبۺآہ "! "ِِۺ الع‬ ‫ۺ‪،‬یسکۺابتۺرپۺااھبر ۺےکۺ‬ ‫ۺ‪:‬ااہظرۺبجعتۺےکۺ‬
‫ۺرشہط ۺ" " ِ‬ ‫ِِِ‪ ۷‬الع‬
‫ۺ زۺےکۺدعبۺےسیجۺ"‪" 2 1‬اوال اث " ِ‬ ‫ورطۺےکۺرشوعۺ ۺ ۺامشریۺےکۺ‬
‫‪ ۸‬دوۺرشںیط ۺ" " ِ‬
‫ہضۺذرکۺایکۺاجہ ۺ ۺ ِ‬ ‫ِاؿۺدو ںۺےکۺدر ؿۺہلمجۺ‬
‫ِ‬ ‫ۺداع ۺہلمجۺےک‬ ‫ۺۺ‬ ‫‪ :)(9‬ۺوھچیٹۺاونیسۺابعرتۺیکۺزابؿۺےکۺالعوہۺدوج یۺزابؿۺ ۺرشت ۺرک ۺےکۺ‬
‫ِ‬ ‫ۺاامعتسؽۺ یتۺ‬ ‫}{‪ ِ:‬ڑبیۺاونیسۺیسکۺاابتقسۺےکۺدر ؿۺرشت ۺرک ۺےکۺ‬
‫ۺذحػۺ ۺ ِ‬ ‫ۺوجۺابعرتۺےکۺآرخۺ ۺاگل ۺاجےتۺ ۺااشرہۺ ۺاج ۺہکۺابعرتۺ‬ ‫ۺذحػۺ‪ :‬ۺۺوہۺنیتۺ‬ ‫ِ‪ 10‬الع‬
‫ۺبتکۺ ۺااصتخراتۺذرکۺےیکۺاجےتۺ ۺ ِ‬ ‫ااصتخراتۺ‪ :‬ضعبۺۺدہعفۺ‬
‫رۺ ۺ ۺ؛ ِ‬ ‫دنچۺ‬
‫ل‬
‫ۺ ؾت ہف ۺ ِِِِِ‬ ‫اخلۺتا ۺآرخہ ۺ ۺ ا ۺتاربخ ِِِِِِِِِِِِِِِِِِِۺانثءتض انث ۺجتدلج ‪/‬وجابۺ ِِِِِِِِِستوساؽ ۺا مصۺتأنسملۺ ۺمصۺۺت‬
‫ف ئ‬
‫حفۺ ۺ ۺۺت خیبیذۺ ِ‬
‫تسل‬
‫فلل ۺتالفۺ م ۺ ۺھۺۺتہ ر ۺ یۺ ۺ ۺ ؼ‪،‬ؾۺۺتلبقۺالمیلدۺ ۺ اہۺۺتا ۺ فحۺِتھذاۺفلخ ۺ ۺشۺۺترشح ۺ ۺ ۺۺت عۺ ِ‬
‫ۺاؿۺبتکۺاکۺ ہعلۺرووریۺ ۺ ِ‬ ‫ۺاینپۺبتکۺیکۺاگلۺاگلۺااصتخراتۺاامعتسؽۺرف ےتۺ ۺۺاسۺےکۺ‬ ‫ضعبۺ‬

‫قحلمربمن‪:3‬‬

‫رعیبرحتریواتکتبےکاینبدیوقادع‬

‫ہۺیعطقۺ‪:‬‬

‫ۺاسۺاکۺظفلتۺایکۺاجہ ۺ ۺاورۺ ۺ"اَ"اھکلۺاجہ ۺ ۺ ہۺیعطقۺدرجۺذ ۺ تۺرپۺاھکلۺاجہ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ ہ ۺ‬ ‫ہۺیعطقۺیھبکۺذحػۺ‬

‫‪ ۱‬اامسءۺےکۺرشوعۺ ۺےسیجۺا ؾ‪،‬ادمحۺوریغہۺ ۺاؿۺاامسۺاکۺ ہۺویلصۺ ہ ۺ ۺےسیجۺامسۺ‪،‬انبۺ‪،‬ا اۃۺ‪،‬ا اۺءوریغہۺ ‪ ۲‬رحوػۺےکۺرشوعۺ ۺےسیجۺا ۺ‪،‬ۺ‬
‫ۺاتف ِ‬
‫رعۺےکۺرشوعۺ ۺ ےسیج ِ‬ ‫رۺےکۺرشوعۺ ۺےسیجۺارکاؾۺ‪،‬ارکؾۺ‪،‬ارکمؾ ۺ‪۴‬‬ ‫‪،‬اؿۺوریغہۺ‪ ۳‬اچرۺرحیفۺ یضۺ‪،‬ا ۺ‪،‬‬
‫‪ ۵‬یضۺالثیثۺ دۺےکۺرشوعۺ ۺےسیجۺالکۺ ِ‬

‫‪24‬‬
‫ہۺیعطقۺوکۺافلۺ زۺیکۺوصرتۺ ۺاھکلۺاجہ ۺ ۺارگۺاسۺرپۺہمضۺ ۺہحتفۺ ۺوتۺافلۺےکۺاورپۺ ہۺاورۺارگۺرسکہۺ ۺوتۺافلۺےکۺ ۺ ہۺاھکلۺاجۺہ ۺ‬ ‫ٹۺ‪:‬‬
‫ۺریغۺ ہۺےکۺافلۺیکۺوصرتۺ ۺھکلۺاجہ ۺ ۺےسیجۺاہیرۺ ِ‬ ‫ہۺولصۺ‬ ‫ۺےسیجۺالْؿ‪،‬افمؿۺ‪،‬‬
‫ہۺویلصۺ‪ِ :‬‬

‫ۺد ۺاجہ ۺ‬ ‫ۺاجہ ۺ ۺاورۺافلۺرپۺ ہۺاکۺ ؿۺیھبۺ‬ ‫ہۺولصۺادتبا ۺالکؾۺ ۺاھکلۺاورۺوبالۺاجہ ۺ ۺ ۺدر ؿۺالکؾۺ ۺرصػۺاھکلۺ اجہ ۺ ۺوبالۺ‬
‫فبی‬
‫ۺےسیجۺا جۺااتکلبۺ ِ‬
‫ہۺولصۺدرجۺذ ۺوہگجںۺرپۺآہ ۺ ۺ ِ‬
‫رۺےکۺرشوعۺ ۺےسیجۺا ِسبیص ِس ِ‬ ‫رۺےکۺرشوعۺ ۺےسیجۺاج ۺ‪ ۳‬ھچۺرحیفۺ یضۺ‪،‬ا ۺاورۺ‬ ‫‪ ۱‬الثیثۺاکۺلعفۺا ۺ‪۲‬ۺ اپ ۺرحیفۺ یضۺ‪،‬ا ۺاورۺ‬
‫ۺوتۺیعطقۺےسیجۺوۺارکؾۺ‪،‬واجۺ ِ‬ ‫ۺارگۺ ہۺرگۺاج ۺوتۺویلصۺ‬ ‫ہۺوا ۺظفلۺےسۺےلہپۺواوۺ ۺافۺاگلۺرکۺڑپ‬ ‫ہۺیعطقۺاورۺ ہۺویلصۺیکۺاچہپؿۺ‪:‬‬
‫ۺرگہ ۺ ۺےسیجۺابمسۺاقحلۺ ِ‬ ‫ظفلۺےکۺرشوعۺ ۺافلۺ‪ ۱ :‬ظفلۺامسۺاکۺافلۺرصػۺمسبۺاہللۺارلنمحۺارلمیحۺ ۺرگہ ۺ ۺابیقۺہگجۺ‬
‫‪ ۲‬ظفل ۺانب ۺاک ۺافل ۺرک ۺرگہ ۺ ۺبج ۺ ۺدو ۺ ں ۺےک ۺدر ؿ ۺآ ۺےسیج ۺ ۺنب ۺاربا ۺ‪ ۳‬اؽ ۺاک ۺافل ۺاتکتب ۺ ۺرحػ ۺرج ۺےک ۺدعب ۺرگہ ۺ ۺور ۺ‬
‫لل‬
‫ۺرگہ ۺےسیجۺ خقۺ‪،‬ۺابقحلۺ ِ‬
‫ہ ۺبج ۺاسنک ۺ ۺ‪ :‬لبق ۺرحػ ۺیک ۺرحتک ۺےک ۺ قب ۺرحػ ۺتلع ۺرپ ۺ ہ ۺاھکل ۺاج ۺ ۺہا ۺےسیجۺ‬ ‫ۺ ہ ۺیک ۺاتکتب ۺ‪۱ :‬‬ ‫ظفل ۺےک ۺدر ؿ ۺآ ۺوا‬
‫ئ‬
‫ؾۺ ۺوتۺواوۺرپۺاھکلۺاجۺ ۺہاۺےسیجۺ ؾ ۺ ِ‬ ‫ہۺبجۺ‬ ‫ہۺدر ؿۺ ۺ رۺ ۺوتۺ ءرپۺاھکلۺاجۺ ۺہاۺ‪۳‬‬ ‫راَس‪،‬بۺ‪،‬ؤسرۺ ‪ ۲‬ہۺبجۺ رۺ ۺ‪:‬‬
‫ئ‬
‫ۺ‪،‬ئ‪ِ ،‬‬‫ہۺبجۺ حۺ ۺوتۺ لبقۺرحػۺیکۺرحتکۺےکۺ قبۺاھکلۺاج ۺہاۺےسیجۺاسَؽ َ‬ ‫‪۴‬‬
‫ظفلۺےکۺآرخۺ ۺآ ۺوا ۺ ہۺیکۺاتکتبۺ‪ ۱ :‬ارگۺ ہۺےسۺ لبقۺرحػۺ کۺ ۺوتۺ لبقۺیکۺرحتکۺےکۺ قبۺرحػۺرپۺ ہۺاھکلۺاج ۺہاۺےسیجۺ‬
‫ی‬ ‫تسی‬
‫یا‪ ،‬ھزی‪ ،‬ۺ ۺ‪ ۲‬ارگ ۺ ہ ۺےس ۺ ۺلبق ۺاسنک ۺ ۺوت ۺ ہ ۺوک ۺاگل ۺاھکل ۺاج ۺہا ۺےسیج ۺزجء ۺشء ‪ ۳‬ۺارگ ۺ ہ ۺرپ ۺ ۺیک ۺونت ۺ ۺوت ۺافل ۺےک ۺاسھت ۺاھکلۺ‬
‫اج ۺہاۺےسیجۺایشْ ِ‬
‫افلۺ ۺوکۺےنھکلۺےکۺاوادعۺ‪ ۱ :‬افلۺ ۺارگۺۺرحوػۺےکۺآرخۺ ۺآاج ۺوتۺاچرۺاافلظۺےکۺالعوہۺافلۺےسۺ ۺاھکلۺاج ۺہاۺوہۺاچرۺ ۺ ۺۺا ۺیلبۺیلعۺیۺ ِ‬
‫‪ ۲‬افلۺ ۺارگۺااعفؽۺ ۺآاج ۺوتۺ‪ ۱‬الثیثۺ دۺ ۺیۺےکۺاسھتۺےسیجۺمصی ۺ ںۺارگۺالصۺواوۺ ۺوتۺافلۺےکۺاسھتۺےسیجۺامسۺ‪ ۲‬الثیثۺ دۺےکۺالعوہۺ‬
‫ۺافلۺےکۺاسھتۺ ۺاھکلۺاج ۺہاۺےسیجۺاسیخیاۺ ۺ‪ ۳‬افلۺ ۺارگۺاامسۺ ۺآاج ۺوتۺ‪ ۱‬الثیثۺ بۺ ۺافلۺےکۺاسھتۺےسیجۺالعصاۺ ںۺارگۺالصۺیۺ‬
‫ۺاورۺیمجعۺنیتۺرحػۺےسۺزا ۺ ۺافلۺےکۺاسھتۺاھکلۺ‬ ‫ۺوتۺیۺےکۺاسھتۺالفییۺ‪ ۲‬الثیثۺےکۺالعوہۺ ۺرعیبۺاامسءۺیۺےکۺاسھتۺےھکلۺاج ۺےگۺےسیجۺ‬
‫اجۺ ۺہاۺوسا ۺاؿۺاچرۺوہگجںۺےک رسکیۺ یسۺیسیعۺ ریۺ ِ‬
‫ِ‬

‫‪25‬‬
 ‫قحلمربمن‪:4‬‬

‫االسیموادیباصمدر‬

‫ ریسفۺاورۺولعؾۺرقآؿ‪:‬ۺ ِ‬

‫ا ( ریسفۺ وثرۺےکۺا ۺ در)‬

‫‪ 1‬اج ۺاایبلؿۺنعۺہ و ۺآیۺارقلآؿۺ‪ :‬ریسفۺربطیۺ اوبۺرفعجۺ ۺنبۺرج ۺاربطلیۺ (ؾ‪310‬ھ ِ‬
‫ۺاکۺاامجعۺ‬ ‫ۺ ۺ ۺ ا ؾۺ ویۺرف ےتۺ ۺہکۺا‬ ‫ۺ ۺاسۺ ۺدقیقۺیملۺاابنتسطۺ‪،‬وتہیجۺااواؽۺوریغہۺےکۺ‬ ‫ۺ ریسفۺ وثرۺ ۺس ۺرت ۺاورۺ‬
‫ۺیھکلۺیئگۺ ِ‬ ‫ۺہکۺاسۺیسیجۺ ریسفۺآجۺکتۺ‬
‫دۺنبۺ ۺرفاءۺ یویۺ (ؾ‪510‬ھ ) ِ‬ ‫ملۺال ۺ ریسفۺ یویۺ اوبۺ ۺنیسحۺنبۺ‬ ‫‪2‬‬
‫وضاعتۺےسۺاخ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ ۺ‬ ‫ۺاورۺدمعہۺرقارۺد ۺ ۺحیحصۺرت ۺااواؽۺرپۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ا ؾۺاخزؿۺ ۺاسۺوکۺا‬
‫‪ 3‬ریسفۺارقلآؿۺامیظۺ ریسفۺانبۺریثکۺ اوبۺادفلاءۺاامسلیعۺنبۺرمعۺوۺنبۺریثکۺ (ؾۺ‪774‬ھ ) ِ‬
‫ۺآ تۺوۺااحد ۺوۺااواؽۺاحصہبۺاکۺ وا ہعۺ ۺ اسۺ ۺحیحصۺااواؽۺیکۺرتحیجۺعمبۺدال ۺایبؿۺیکۺیئگۺ ۺ ِ‬
‫‪ 4‬ادلرۺا‪۵‬نسملرۺیفۺاریسفتلۺاباملوثرۺ ریسفۺطوییطۺ لالؽۺادل ۺدبعۺارلنمحۺنبۺاوبۺرکبۺطوییطۺ (ؾ‪911‬ھ ِ‬
‫ۺراھکۺایگۺ ِ‬ ‫الع ۺطوییطۺ ۺاحصحۺہتسۺوریغہۺےسۺ ؽۺروا تۺوکۺ ۺ ۺ ۺحیحصۺوطرۺرپۺ وثرۺ ریسفۺ ۺ ۺحیحصۺاورۺر فیۺروا تۺاکۺاابتعرۺ‬
‫ب ( ریسفۺابرلا ۺےکۺا ۺ درۺ) ِ‬
‫یۺ (ؾ‪538‬ھ ) ِ‬ ‫‪ 1‬ااشکلػۺنعۺاقح ۺال ۺوۺویعؿۺاالراو ۺیفۺووجہۺااتلو ۺ ریسفۺہداػۺ اوبۺرامسۺ دۺنبۺرمعۺز‬
‫ۺ‪،‬تغلۺ‪،‬ادبۺرصػۺ‪ ،‬ۺ‪،‬رپۺوخوصبرتۺ ریسفۺ ۺ وسروتںۺےکۺاضف ۺرپۺذرکۺرکدہۺارثکۺااحد ۺ‬ ‫رۺرت ۺ ریسفۺ ۺ لعۺالب تغۺ‪،‬وۺ‬ ‫ۺیکۺ‬
‫ر فیۺ ۺ وضعۺ ۺ ِ‬
‫‪ 2‬ارحبلۺاطیحملۺ اریثۺادل ۺاوبۺایحؿۺ ۺنبۺ فسۺنبۺیلعۺ ؾ‪745‬ھ ) ِ‬
‫رقآؿۺرک ۺےکۺووجہۺارعابۺرپۺاش ارۺ ریسفۺ ۺ ووجہۺرقآتۺ‪،‬اشؿۺ وؽۺ‪،‬وغلیۺوۺ یۺااحبثۺاکۺوخبۺذرکۺایکۺ ۺ ِ‬
‫حیتۺابیغلۺ ریسفۺریبکۺ رخفۺادل ۺ ۺنبۺرمعۺنبۺنیسحۺارلازیۺ (ؾ‪606‬ھ ) ِ‬ ‫‪3‬‬
‫ۺ ۺرکۺاپ ۺےھتۺرھپۺیسکۺاعملۺ ۺ‬ ‫ۺیکۺاج ۺ ۺ الفہفسۺاکۺردۺغیلبۺایکۺایگۺ ۺ ا ؾۺرازیۺ ۺ ریسفۺ‬ ‫ۺبسۺےسۺمیخضۺ ریسفۺابرلا ۺ ۺ ولعؾۺہیلقعۺوۺ‬
‫ؾۺ ۺ ۺاکسۺہکۺا ؾۺرازیۺ ۺاہکںۺکتۺاھکلۺ ۺ ۺ‪32‬دلجوںۺ ۺاش ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺایکۺ ۺ ۺ ۺ‬ ‫اسۺوکۺ‬
‫ۺنبۺیلعۺنبۺ ۺوشاک ۺ (ؾ‪1250‬ھ ) ِ‬ ‫‪ 4‬تفۺادقل ۺیفۺاعمجلۺنیبۺارلوا ۺوۺادلرا ۺیفۺاریسفتلۺ‬

‫‪26‬‬
‫ۺےکۺااواؽۺ‪،‬رھپۺرقاتۺوۺوغلیۺوۺ یۺااحبثۺاورۺ‬ ‫ۺ ۺااھتجدۺےسۺاکؾۺ ۺ ۺا ازۺ ۺ ۺہکۺآ تۺےکۺدعبۺیلقعۺ ریسفۺ‪،‬‬ ‫وشاک ۺ ۺضعبۺ‬
‫ۺیہقفۺ کلۺےکۺدال ۺوریغہۺذرکۺرکۺےکۺراحجۺاوؽۺایبؿۺرکےتۺ ۺ ‪5‬ۺدلجوںۺ ۺاش ۺ ۺ ِ‬
‫‪ 5‬نسۺااتلو ۺ ریسفۺرایمسۺ خیشۺ ۺامجۺؽۺادل ۺرایمسۺ (ؾ‪1914‬ھ ) ِ‬
‫وا ہعۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ ۺاورۺ بۺ تاقیقتۺیکۺاج ۺ ۺ ‪17‬ۺدلجوںۺ ۺ‬ ‫ۺ ریسفۺوا یتۺوفا ۺرپۺ‬
‫‪ 6‬یفۺالظؽۺارقلآؿۺ دیسۺبطقۺ (ؾ‪1966‬ھ ) ِ‬
‫ۺ ریسفۺ ۺتہجۺاورۺدج ۺ ۺیکۺاح ۺ ۺ‪،‬وسروتںۺاورۺآ تۺےکۺرطبۺوکۺواحضۺایکۺایگۺ ۺ رشیتۺاالصحۺاکۺا ازۺاانپ ۺایگۺ ۺ اورۺدقیقۺااحبثۺےسۺ‬
‫رگ ۺایکۺایگۺ ۺ ‪30‬دلجوںۺ ۺاش ۺ ۺیکچۺ ۺ ِ‬
‫ۺزعہۺدروزہۺ ِ‬ ‫‪ 7‬اریسفتلۺادحل ۺ‬
‫ۺ ۺ ۺ‬ ‫ۺوسروتںۺیکۺ ریسفۺیکۺیئگۺ ۺ‬ ‫ۺوریغہۺ ےلہپۺ ۺوسروتںۺرھپۺ‬ ‫رتبیتۺ و ۺےکۺاابتعرۺےسۺ ریسفۺوکۺاھکلۺ ۺےلہپۺوسرہۺقلعۺرھپۺملقۺرھپۺ‬
‫ۺاعترػ ۺرھپ ۺاشؿ ۺ وؽ ۺرھپ ۺیئک ۺآ ت ۺاک ۺ وا ہع ۺذرک ۺرک ۺےک ۺایھٹک ۺ ریسف ۺایبؿ ۺرکےت ۺ ۺوغلی ۺو ۺیہقف ۺااکحؾ ۺذرک ۺرکےت ۺ ۺ‬ ‫ہک ۺےلہپ ۺوسرت ۺاک ۺ‬
‫‪12‬دلجوںۺ ۺاش ۺ ۺ ِ‬
‫درۺ) ِ‬ ‫ج (یہقفۺ ریسفۺےکۺا ۺ‬
‫‪ 1‬ااکحؾۺارقلآؿۺ اصجص (ؾ‪370‬ھ ) ِ‬
‫ۺ ۺ ِ‬ ‫اسۺ ۺرصػۺیہقفۺااکحؾۺوا ۺآ تۺیکۺ ریسفۺایبؿۺیکۺیئگۺ ۺ ا فالػۺاہقفءۺاورۺدال ۺاکۺایبؿۺایکۺ ۺ ‪3‬دلجوںۺرپۺ‬
‫وپریۺ احظفۺاوبرکبۺادمحۺنبۺنیسحۺاشیعفۺ وپریۺ (ؾ‪458‬ھ ) ِ‬ ‫‪ 2‬ااکحؾۺارقلآؿۺ‬
‫ۺ ۺ ِ‬ ‫ہقفۺاشیعفۺرپۺاخصۺ ریسفۺ ۺ ‪2‬ۺدلجوںۺرپۺ‬
‫‪ 3‬ااکحؾۺارقلآؿۺ انبۺارعلیبۺ اوبرکبۺنبۺ ۺدبعۺاہللۺا یسلۺ یکلۺ (ؾ‪543‬ھ ) ِ‬
‫ۺیکۺدعتادۺذرکۺرکۺےکۺااکحؾۺایبؿۺرکےتۺ ۺ اج ا تۺےسۺاپکۺ ۺ ‪20‬دلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫آ ۺوکۺذرکۺرکۺےکۺ‬
‫‪ 4‬ااجل ۺالاکحؾۺارقلآؿۺ ریسفۺرقیبطۺ اوبۺدبعۺاہللۺ ۺنبۺادمحۺا ریۺرقیبطۺ(ؾ‪671‬ھ ) ِ‬
‫ۺ ؾ ۺاور ۺیمل ۺ ۺ‪،‬یہقف ۺ کل ۺاک ۺایبؿ ۺیھب ۺایکایگ ۺ ۺ‬ ‫ۺو ۺااکحؾ ۺوک ۺذرک ۺایک ۺایگ ۺ ۺ ا از ۺ‬ ‫اابسب ۺ وؽ ۺ‪،‬رقآت ۺ‪،‬ووجہ ۺارعاب ۺ‪،‬ااحد‬
‫‪20‬دلجوںۺرپۺ ۺ ِ‬
‫د (ولعؾۺرقآؿۺےکۺا ۺ درۺ) ِ‬
‫‪ 1‬اربل ؿۺیفۺولعؾۺارقلآؿۺ ا ؾۺدبرادل ۺ ۺنبۺدبعۺاہللۺزریشکۺ (ؾ‪794‬ھ ) ِ‬
‫ۺولعؾۺ‬ ‫ۺ ۺوجۺ‬ ‫ۺ ۺولعؾۺارقلآؿۺرپۺا ۺاج ۺاتکبۺیھکلۺ ۺ وجۺاسہقب ۺبتکۺاکۺالخہص ۺاور ۺاؿۺرپۺااضہفۺ ۺ ۺاتکبۺ‪47‬ۺا اعۺرپۺ‬
‫‪4‬دلجوںۺ ۺاش ۺ ۺیکچۺ ۺ ِ‬ ‫رقآؿۺرپۺ ۺ‬
‫‪ 2‬االاقتؿۺیفۺولعؾۺارقلآؿِ لالؽۺادل ۺدبعۺارلنمحۺنبۺاوبۺرکبۺطوییطۺ (ؾ‪911‬ھ )اتکبۺوکۺ‪80‬ۺا اعۺرپۺمیسقتۺایکۺایگۺ ۺ ‪2‬ۺدلجوںۺ ۺاش ۺ‬
‫ۺِ‬

‫‪27‬‬
 ‫‪ 3‬ۺالؿۺضعبلۺاابملثحۺالمیعلقہۺابرقلآؿۺیلعۺرط ۺاالاقتؿۺ خیشۺاط ۺزجا یۺ (ؾ‪1338‬ھ ) ِ‬
‫ۺ ۺ ِ‬ ‫ولعؾۺرقآؿۺیکۺرووریۺااحبثۺوکۺعمجۺرکۺد ۺایگۺ ۺا ۺدلجۺرپۺ‬
‫ۺارعلافؿۺیفۺولعؾۺارقلآؿۺ خیشۺ ۺدبعۺامیظۺزررا ۺ ِ‬ ‫‪4‬‬
‫ۺ ۺ ِ‬ ‫رقآ ۺولعؾۺابوصخلصۺاستۺرحوػۺرپۺ وؽۺرقآؿۺرپۺیلیصفتۺثحبۺرفۺ ۺ ‪۲‬دلجوںۺرپۺ‬
‫ی‬
‫‪ 5‬ادمللخۺدلراۃسۺارقلآؿۺارکل ۺ ڈارٹکۺاوبۺس یہۺ ِ‬
‫ہ‬
‫ی‬
‫ی‬ ‫س‬
‫رقآ ۺولعؾۺابوصخلصۺرقآؿۺرپۺ ھاتۺےکۺوجاابتۺد ۺےئگۺ ۺ ا ۺدلجۺرپۺ ۺ ۺ ِ‬
‫ص‬
‫‪ 6‬ثحۺیفۺولعؾۺارقلآؿۺ ڈارٹکۺ خییۺاصحلۺ اسۺ ۺیھبۺااکشالتۺےکۺوجاابتۺد ۺےئگۺ ۺ ‪1‬دلج ِ‬
‫‪ 7‬اابسبۺ وؽۺ ا ؾۺیلعۺنبۺادمحۺواض ۺ وبریۺ (ؾۺ‪468‬ھ )اابسبۺ وؽۺرپۺس ۺاتکبۺ ۺ ‪1‬دلجۺ ِ‬
‫‪ 8‬ابلبۺا ؽۺیفۺاابسبۺا وؽۺ الع ۺلالؽۺادل ۺطوییطۺ ‪1‬دلجۺ ِ‬
‫‪ 9‬رحزۺاال ۺیفۺارقلاتۺاعبسل ۺاوبۺرامسۺنبۺریفہۺا یسلۺ (ؾ‪590‬ھ )نفۺوجت ۺوۺرقآتۺرپۺس ۺاتکبۺ ۺ ِ‬
‫ی‬
‫‪ 10‬البشسۺیفۺارقلآتۺارشعلۺ ا ۺوبریخلۺ ۺد ۺ (ؾ‪823‬ھ )رقآتۺرشعہۺرپۺاک ۺاتکبۺ ۺ ِ‬
‫‪ 11‬الؿۺیفۺآدابۺجارقلآؿۺ اوبۺذرک ۺ ۺنبۺرشػۺ ویۺ (ؾ‪676‬ھ )آدابۺرقآؿۺرپۺاج ۺاتکبۺ ۺ ِ‬
‫ۺا ۺ درۺ) ِ‬ ‫ر ( ہعلۺرقآؿۺےسۺ‬
‫ۺا ۺاتکبۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 1‬ااجعزۺارقلآؿۺ رایضۺاوبرکبۺنبۺ ۺبیطۺابالق ۺ (ؾ‪403‬ھ )احعزۺرقآؿۺےسۺ‬
‫ۺاصدؼۺرایعفۺ (ؾ‪1356‬ھ ) ِ‬ ‫‪ 2‬ااجعزۺارقلآؿۺواالبلۃغۺا‬
‫ۺ (ؾ‪415‬ھ ) ِ‬ ‫ہبۺارقلآؿۺ رایضۺدبعۺاابجلرۺنبۺادمحۺ‬ ‫‪ 3‬ہ و ۺ ۺارقلآؿۺ دبعۺاہللۺنبۺ ۺنبۺہبیتقۺ ؾ‪276‬ھ )ِِ‪4‬‬
‫‪ 5‬دعفۺایؾۺاالرطضابۺنعۺآ تۺااتکلبۺ خیشۺ ۺا ۺجکییۺ ۺ ِ‬
‫تی‬
‫ی‬ ‫ب‬‫س‬
‫ِ‪6‬ۺ اامجلؿۺیفۺ ھاتۺارقلآؿۺ اوبۺرامسۺدبعۺاہللۺنبۺ ۺ (ؾۺ‪485‬ھ) ِ‬
‫‪ 7‬االلیلکۺیفۺااشتملہبۺوۺااتلو ۺ یقتۺادل ۺادمحۺنبۺانبۺہیمیتۺ (ؾ‪728‬ھ )ِِِِِ‪ 8‬الؿۺیفۺااسقؾۺارقلآؿۺ ۺانبۺامیقلۺاوجلز ۺ ؾ‪751‬ھ ِ‬
‫‪ 9‬ا ؿۺیفۺااسقؾۺارقلآؿۺ دبعۺادیمحلۺارفلایسۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ِ‬
‫ۺآ تۺیکۺ ریسفۺ ِ‬ ‫‪ 10‬ارقلآؿۺیعۺاولعلؾۺوۺارعلافؿۺ یلعۺرکفیۺ دج ۺولعؾۺرپۺ‬
‫‪ 11‬اوصتل ۺالفییۺیفۺارقلآؿۺ دیسۺبطق ۺ ۺ ۺ ِ‬
‫‪ 12‬ارقلآؿۺوۺاولعلؾۺایر ۺ خیشۺاطنطویۺۺوج یۺ‪(،‬ؾ‪1358‬ھ ) ِ‬
‫ل‬
‫‪ 13‬ا مصطلجاتۺاالرہعبۺیفۺارقلآؿۺ دیسۺاوبۺاالیلعۺ دودی ِ‬
‫‪ 14‬ارقلآؿۺوۺاملعلۺادحل ۺ دبعۺارلزاؼۺ لف ۺ ِ‬
‫ۺ ریسفۺ ۺ ِ‬ ‫تۺرپۺ‬ ‫‪ 15‬ا ۺامیظۺ‪،‬ۺڈارٹکۺ ۺدبعۺاہللۺدرازۺ (ؾ‪1958‬ھۺ )دج ۺولعؾۺوۺ‬
‫ۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 16‬انسحۺادحل ۺ ڈارٹکۺ ۺدیعسۺر ؿۺوبیطۺ رقآؿۺےکۺیملۺوۺادیبۺاافداتۺرپۺ‬

‫‪28‬‬
 ‫ۺ ۺ ِ‬ ‫تۺرپۺ‬ ‫یۺ‬ ‫ۺ ڈارٹکۺدبعۺااعلؽۺاسمل‪،‬ۺ‬ ‫‪ 17‬ارقلآؿۺارکل ۺوۺارثہۺیفۺادلرااستۺا‬
‫ہبۺارقلآؿۺ ڈارٹکۺدع ؿۺزرزور ِ‬ ‫‪18‬‬
‫ۺابرقلآؿۺوۺادحل ۺ ۺخیشۺ ۺززفاػۺ ۺرقآؿۺوۺض ۺرپۺوخبۺالکؾۺایکۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 19‬ارعتل‬
‫ۺض ۺاورۺولعؾۺض ‪:‬ۺ‬

‫رۺاتکںیبۺاورۺاؿۺیکۺرشواحتۺ) ِ‬ ‫‪( ۱‬ض ۺیکۺ‬

‫‪ 1‬حیحصۺااخبلریۺ ااجل ۺاحیحصلۺادنسملۺارصتخملۺ ۺا رۺروسؽۺاہللۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺوۺسبِ ِیہۺوۺا ۺ ۺ اوبۺدبعۺاہللۺ ۺنبۺاامسلیعۺاخبریۺ‪(ِ256‬مِھ ِ‬
‫ۺض ۺحیحصۺ ۺیلہپۺفینصتۺ ۺ یہقفۺرتبیتۺرپۺااحۺد ۺوکۺعمجۺایکۺایگۺ ۺرتہمجۺاکۺاخصۺایخؽۺراھکۺایگۺ ۺ اسۺےکۺبسۺےسۺز دہۺرشواحتۺاورۺ‬
‫وحایشۺےھکلۺےئگۺ ۺ ِ‬
‫ۺنبۺاجحجۺریشقیۺ (ؾۺ ‪261‬ھ ) ِ‬ ‫ۺ اوبۺنیسحۺ‬ ‫‪ 2‬حیحصۺ‬
‫ۺایکۺایگۺ ِ‬ ‫ۺامتؾۺحیحصۺااحد ۺعمجۺرک ۺاکۺازتلاؾۺ‬ ‫ۺرف ۺ ۺ‬ ‫اوبابۺہقفۺرپۺاتکبۺوکۺرتبیتۺرف ۺ ۺنیتۺالھکۺااحد ۺےسۺ‬
‫‪ 3‬ننسۺایبۺداودۺ ا ؾۺامیلسؿۺنبۺاثعشۺاتسجس ۺ (ؾ‪275‬ھ ) ِ‬
‫ۺ ۺہکلبۺنسحۺوۺریغہۺااحد ۺیھبۺذرکۺیکۺ ۺ ِ‬ ‫اوبابۺہقفۺرپۺرتبیتۺرف ۺ ۺ اسۺ ۺرصػۺض ۺحیحصۺاکازتلاؾۺ‬
‫ۺ (ؾ‪303‬ھ )اوبابۺہقفۺرپۺرتبیتۺرف ۺ ۺبسۺےسۺمکۺر فیۺااحد ۺوا ۺاتکوبںۺ ۺےسۺ‬ ‫ۺ اوبۺدبعۺارلنمحۺادمحۺنبۺبیعشۺ‬ ‫‪ 4‬ننسۺ‬
‫ۺ ِ‬
‫‪ 5‬ننسۺۺرت یۺ اوبۺیسیعۺ ۺنبۺیسیعۺنبۺوسرۃۺارتل یۺ (ؾ‪279‬ھ ) ِ‬
‫اوبابۺہقفۺرپۺرتبیتۺد ۺ ۺاتکبۺوکۺ حیحصۺ‪،‬نسحۺ‪،‬ر فیۺوۺرغ ۺااحۺد ۺاکۺ وا ہعۺ ۺ اورۺیسکۺیسکۺض ۺرپۺالکؾۺیھبۺرف ۺ ۺ ِ‬
‫ۺانبۺ ہجۺ (ؾ‪273‬ھ ) ِ‬ ‫‪ 6‬ننسۺانبۺ ہجۺ اوبۺدبعۺاہللۺ ۺنبۺ‬
‫ۺ ۺ ِ‬ ‫اوبابۺہقفۺرپۺرتبیتۺرف ۺ ۺ اورۺ ۺرطحۺیکۺااحد ۺاکۺ وا ہعۺ ۺیئکۺااحد ۺا ۺ ۺوجۺنیحیحصۺاورۺننسۺوریغہۺ ۺ‬
‫اط ۺا ؾ ۺ کل ۺ اوب ۺدبع ۺاہلل ۺ کل ۺنب ۺا ۺنب ۺ کل ۺ (ؾ ۺ‪179‬ھ )آپ ۺےک ۺویشخ ۺ ۺانب ۺاہشب ۺز ی ۺاور ۺالت ہ ۺ ۺا ؾ ۺاشیعف ۺ وػۺ‬ ‫‪7‬‬
‫ۺ‬ ‫ۺوج ۺہک ۺا ۺالھک ۺ ںیھ ۺاؿ ۺ ۺ‬ ‫اط ۺوک ۺاوباب ۺہقف ۺرپ ۺرتبیت ۺرف ۺاور ۺ وفع ۺاور ۺ اوػ ۺااحد‬ ‫ۺاور ۺاعقش ۺےھت ۺ‬ ‫ۺ‬ ‫ا ؾ ۺ کل ۺ‬
‫رف ‪،‬ا ازۺ ۺ ۺہکۺےلہپۺونعاؿۺرا ۺرف ۺےتۺ ۺرھپۺااحد ۺذرکۺرکےتۺ ۺ ا ؾۺاشیعفۺےکۺ د ۺاتکبۺاہللۺےکۺدعبۺحیحصۺرت ۺاتکبۺ اطۺ ۺ ِ‬
‫ۺدبعۺۺارلزاؼۺ اوبۺرکبۺدبعۺارلزاؼۺنبۺ ؾۺ (ؾ‪211‬ھ )آپۺےکۺویشخۺ ۺا ؾۺ کلۺ‪،‬نایفؿۺنبۺہنییۺہکبجۺالت ہۺ ۺا ؾۺادمحۺنبۺلبنحۺ‬ ‫‪8‬‬
‫رۺ ۺ ۺاتکبۺیھبۺاوبابۺہقفۺرپۺ رکۺ ۺ احصہبۺاورۺہ نیعبۺےکۺااواؽۺ ۺذرکۺےیکۺےئگۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ‬ ‫‪،‬اورۺااحسؼۺنبۺرا‬
‫ۺا ؾ ۺا ؾ ۺادمح ۺنب ۺلبنح ۺ اوب ۺدبع ۺاہلل ۺادمح ۺنب ۺ ۺلبنح ۺ (ؾ‪241‬ھ )آپ ۺےک ۺویشخ ۺ ۺا ؾ ۺاشیعف ۺ‪،‬نایفؿ ۺنب ۺہنیی ۺہکبج ۺالت ہ ۺ ۺا ؾۺ‬ ‫‪9‬‬
‫ۺرک ۺےکۺ‬ ‫ۺےس ۺ‬ ‫ۺ ‪50700‬ااحد‬ ‫ۺوک ۺراوی ۺاحصہب ۺرکاؾ ۺےک ۺ ں ۺیک ۺرتبیت ۺےس ۺ رک ۺایک ۺایگ ۺ‬ ‫ۺاش ۺ ۺ ااحد‬ ‫اخبری ۺاور ۺ‬
‫ۺیکۺیئگۺ ۺ ۺ ہبتۺیکۺااحد ۺعمجۺیکۺیئگۺ ۺ ِ‬ ‫‪30000‬ااحد ۺ‬

‫‪29‬‬
 ‫ۺ) ِ‬ ‫ب (امھاتۺابتکلۺےسۺاذخۺرکدہۺبتکۺااحد‬
‫ۺاکۺ‬ ‫ۺ‪ ،‬مج ۺ‪،‬اور ۺازجاء ۺےس ۺرا ل ۺتجح ۺااحد‬ ‫د ۺارفلاء ۺ یوی ۺ (ؾ‪516‬ھ )اس ۺاتکب ۺ ۺاحصح ۺ‪،‬ننس‪،‬‬ ‫‪ 1‬رشح ۺالسبیہ ۺ نیسح ۺنب ۺ‬
‫ا بۺایکۺایگۺ ۺ ا ؾۺ یویۺ ۺاسۺوکۺاوبابۺلعۺرپۺ رکۺرف ۺ ۺ اورۺہگجۺہگجۺاملعءۺےکۺدال ۺوکۺیھبۺذرکۺرف ۺ اورۺرغ ۺاافلظۺیکۺ ریسفۺیھبۺیکۺ‬
‫وا ہعۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ اپ ۺدلجوںۺ ۺ‬
‫ۺروسؽ ۺیلص ۺاہلل ۺہیلع ۺوملس ۺ اوب ۺاعسدات ۺ رک ۺنب ۺ ۺاریث ۺزجری ۺ (ؾ‪606‬ھ )احصح ۺہتس ۺےک ۺالعوہ ۺانب ۺ ہج ۺاکۺ‬ ‫ۺااحد‬ ‫‪ 2‬اج ۺاالوصؽ ۺ‬
‫ا بۺایکۺایگۺ ۺاورۺدنسۺ ۺرصػۺاحصیبۺےکۺ ؾۺرپۺاافتکۺایکۺایگۺ ۺ اوبابۺہقفۺرپۺ رکۺ ۺ اور ۺرھپۺرحوػۺیجہتۺرپۺرتبیتۺدیۺیئگۺ ۺ ےسیجۺےلہپۺ‬
‫وا ہعۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ ۺ ‪12‬دلجوںۺ ۺ‬ ‫اتکبۺاال ؿۺ ۺوتۺآرخیۺاتکبۺا‬
‫ۺ خیشۺذیکۺادل ۺدبعۺامیظۺاۺنسملریۺ(ؾ‪665‬ھ )رصػۺرتبیغۺوۺرتھیٹۺوا ۺااحد ۺذرک ۺیکۺیئگ ۺ ۺ اور ۺدنسۺ ۺرصػۺ‬ ‫‪ 3‬ارتلبیغۺوۺارتل‬
‫وا ہعۺ ۺ ِ‬
‫احصیبۺاکۺ ؾۺ ۺ اپ ۺدلجوںۺ ۺ‬
‫مح‬
‫ۺاوباب ۺیک ۺااحد ۺ‬ ‫ۺاک ۺازتلاؾ ۺایک ۺایگ ۺ ۺ‬ ‫‪ 4‬ر ض ۺااصلنیحل ۺ اوب ۺزرک ۺ حی ۺادل ۺ ۺنب ۺرشػ ۺا وی ۺ (ؾ‪672‬ھ )حیحص ۺااحد‬
‫ا ۺدلجۺ ۺاش ۺ ۺ ِ‬
‫ۺزبازۺ‪،‬اورۺربطا ۺیکۺزوا ۺوکۺعمجۺایکۺ‬ ‫ۺا ؾۺادمحۺ‪،‬اوبۺ ۺ‪،‬‬ ‫ۺازلوا ۺوۺ ۺاوفلا ۺ احظفۺ رۺادل ۺیلعۺنبۺایبۺرکبۺ ۺ ؾۺ‪807‬ھ )اسۺ ۺ‬ ‫‪5‬‬
‫ایگۺ ۺ ِ‬
‫ۺنبۺ ۺامیلسؿ ۺاوسلیسۺ (ؾ‪1094‬ھ )اسۺ ۺ ۺازلوا ۺاورۺانبۺاریثۺیکۺاج ۺاالوصؽۺاورۺ‬ ‫ۺاج ۺاالوصؽۺوۺ ۺازلوا ِ‬ ‫‪ 6‬عمجۺاوفلا ۺ‬
‫انبۺ ہجۺاورۺدار ۺیکۺزوا ۺوکۺعمجۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬
‫ۺ‪ِِ،‬‬ ‫ۺ‪،‬اوب ۺداود‪،‬‬ ‫ۺوک ۺاانسد ۺذحػ ۺرک ۺےک ۺعمج ۺایک ۺ ۺ اخبری ۺ‪،‬‬ ‫ر ۺنب ۺیلع ۺ فص ۺ اؿ ۺاپ ۺبتک ۺیک ۺااحد‬ ‫‪ 7‬ااتلج ۺااجل ۺاللوصؽ ۺ خیش ۺ‬
‫رت ی‪،‬اورۺااحد ۺوکۺاچرۺااسقؾۺرپۺمیسقتۺایکۺ ۺ ِ‬
‫ج (ااحد ۺےکۺا ۺ درۺ) ِ‬
‫‪ 1‬ادمعلۃ ۺیف ۺاالاکحؾ ۺیف ۺ مل ۺالجلؽ ۺو ۺارحلاؾ ۺ ۺنع ۺریخ ۺاال ؾ ۺ ۺہیلع ۺاالصلۃ ۺواالسلؾ ۺ یقت ۺادل ۺدبع ۺاینغل ۺنب ۺدبع ۺا اض ۺ یسۺ‬
‫ۺیکۺیہقفۺااحد ۺوکۺعمجۺایکۺ ۺ ِ‬ ‫یلبنح (ؾ‪600‬ھ )اخبریۺاورۺ‬
‫‪ 2‬ااکحؾۺاالاکحؾۺرشحۺدمعۃۺاالاکحؾۺ یقتۺادل ۺانبۺدقیقۺادیعل (ؾ‪702‬ھ ) ۺادمعلۃۺیکۺرشحۺ ۺ ِ‬
‫ف‬ ‫ط‬ ‫ص‬ ‫لم‬
‫ۺادمح ۺاور ۺننس ۺارہعب ۺےس ۺاذخ ۺیک ۺیئگۺ‬ ‫‪ 3‬ا‪۱‬نسمل ۺ ۺاابخر ۺا ی ۺ اوب ۺاربلاکت ۺ د ۺادل ۺدبع ۺاالسلؾ ۺانب ۺہیمیت (ؾ‪653‬ھ ) ۺاخبری ۺ‪، ،‬‬
‫ااحد ۺااکحؾۺ ۺ دۺوۺدلجوںۺرپۺ ۺ ِ‬
‫‪ 4‬ولبغۺارملاؾۺ ۺاد ۺاالاکحؾۺ ادمحۺنبۺیلعۺرجحۺاالقسعل ۺ (ؾ‪852‬ھ )اسۺ ۺ‪1516‬ۺیہقفۺااحد ۺ ۺ ِ‬
‫ۺارہعبۺاکۺذرکۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬ ‫ۺنبۺاامسلیعۺنبۺالصحۺاعنص ۺ (ؾ‪1152‬ھ ) ا‬ ‫‪ 5‬لیبسۺاالسلؾۺرشحۺولبغۺارملاؾۺ‬
‫ۺوۺااحبثۺاکۺوخبۺذرکۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 6‬ۺاالواطرۺرشحۺمبیقیۺاالابخرۺ (ؾ‪1255‬ھ ) ۺانبۺہیمیتۺیکۺاتکبۺا‪۱‬نسملۺیکۺرشحۺ ۺ یہقفۺااکحؾۺوۺ ا‬
‫‪ 7‬اܙنسملزجۺیفۺااحد ۺاالاکحؾۺ ڈارٹکۺاجعجۺابیطخلۺ اسۺ ۺیہقفۺاوبابۺیکۺااحد ۺعمجۺیکۺیئگۺ ۺ‪ِ ،‬‬

‫‪30‬‬
 ‫رۺ مجۺ) ِ‬ ‫د (اافلظۺااحد ۺیکۺ‬
‫ۺ لالؽۺادل ۺدبعۺارلنمحۺنبۺاوبۺرکبۺطوییطۺ (ؾ‪911‬ھ )رحوػۺیجہتۺیکۺرتبیتۺرپۺسیتۺۺاتکوبںۺےسۺدسۺ‬ ‫‪ 1‬ااجل ۺاریغصلۺ ۺض ۺاریشبلۺا‬
‫ارۺااحد ۺوکۺعمجۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬
‫ۺوک ۺعمجۺایک ۺایگۺ‬ ‫ۺاست ۺبتک ۺیک ۺااحد‬ ‫ۺ اعرػ ۺابہلل ۺدبع ۺاینغل ۺ یسلب ۺ (ؾ‪1143‬ھ )اس ۺ‬ ‫ۺیف ۺادلال ۺیلع ۺ اعض ۺادحل‬ ‫‪ 2‬ذاخ ۺاܙنسملار‬
‫اخبریۺ‪، ،‬رت ی‪، ،‬انبۺ ہجۺ‪،‬اوبۺداودۺ‪ ،‬اط ِ‬
‫‪ 3‬حۺونکزۺالسبیہ اسۺوکۺا ۺ ۺڈارٹکۺاے ےجوتسیکۺ ۺرحت ۺایکۺاھتۺ اسۺاکۺرعیبۺرتہمجۺدبعاابلیقۺ ۺایکۺ ۺ ِ‬
‫ۺادمحۺ‪،‬اورۺدار ۺیک ۺااحد ۺوکۺ‬ ‫نیقۺیکۺا ۺامجتعۺ ۺرحت ۺایکۺ ۺ اس ۺ ۺاحصح ۺہتسۺ‪ ،‬اطۺ‪،‬‬ ‫‪ 4‬اٺنسمل ۺاګنسملسۺالافلظۺادحل ۺا یۺ‬
‫رحوػۺیجہتۺیکۺرتبیتۺےسۺعمجۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬
‫ۺ یۺ (ؾ‪975‬ھ )اج ۺاریغصلۺاورۺاج ۺاریبکلۺیکۺااحد ۺوکۺیہقفۺرتبیتۺرپۺعمجۺایکۺ‬ ‫‪ 5‬زنکؽۺاامعلؽۺیفۺننسۺاالاواؽۺوۺاالاعفؽۺ؛العءادل ۺیلعۺ‬
‫ۺ ِ‬
‫رہۺیکۺا ۺہ تۺ) ِ‬ ‫ھ (ااحد ۺ‬
‫لم ی‬
‫ی‬ ‫س‬
‫رہۺرحوػۺیجہتۺیکۺرتبیتۺرپۺ‬ ‫ۺنبۺدبعۺارلنمحۺاخسویۺ (ؾ‪902‬ھ )ااحد ۺ‬ ‫‪ 1‬اڮنسملدصۺاہنسحلۺیفۺایبؿۺریثکۺ ۺاالاحد ۺا ھزۃۺیلعۺالسبیہۺ‬
‫وکرۺ ۺ ِ‬
‫ی‬
‫ی‬
‫رہۺ‬ ‫ۺاالاحد ۺیلعۺالسبیہۺا سۺ خیشۺاامسلیعۺنبۺ ۺعجلو ۺ (ؾ‪1162‬ھ )رحوػۺیجہتۺرپۺااحد ۺ‬ ‫س‬
‫ۺاابلسۺامعۺا ھزۺ‬ ‫‪ 2‬فشکۺاافخلءۺوۺ‬
‫وکرۺ ۺ دوۺدلجوںۺرپۺ ۺ ِ‬
‫ۺا ۺبتکۺ) ِ‬ ‫و ( وضعۺااحد ۺےکۺابرےۺ‬
‫‪ 1‬ذترکۃۺاܙنسملوضاعتۺ اوبۺالضفلۺ ۺنبۺاط ۺ یسۺ (ؾ‪507‬ھ )رحوػۺیجہتۺرپۺااحد ۺذرکۺیکۺ ۺ ِ‬
‫ۺوک ۺ رک ۺایک ۺ ۺ ‪2‬دلجوں ۺ ۺ‬ ‫ۺاܙنسملوضوا ہع ۺ لالؽ ۺادل ۺطوییط ۺ (ؾ‪911‬ھ )اوباب ۺہقف ۺرپ ۺ وضع ۺااحد‬ ‫‪ 2‬اآلل ۺا٘نسملۃع ۺیف ۺاالاحد‬
‫ِ‬
‫‪ 3‬ا٘نسملعۺیفۺ ۃفۺاܙنسملوضعۺ ۺیلعۺراریۺ (ؾ‪1014‬ھ )اسۺوکۺاܙنسملوضاعتۺارغصلیۺیھبۺاہکۺاجۺہ ۺ ۺ ِ‬
‫رۺبتکۺ) ِ‬ ‫ز (ا فالػۺض ۺرپۺیھکلۺیئگۺ‬
‫ۺض ۺاکۺردۺایکۺایگۺ ۺ اورۺض ۺےکۺاظ یۺاعترضۺ‬ ‫ۺنبۺہبیتقۺادل ریۺ (ؾ‪276‬ھ )‬ ‫ۺادحل ۺ احظفۺدبعۺاہللۺنبۺ‬ ‫‪ 1‬ہ و ۺ‬
‫وکۺوکۺردۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬
‫وا ہعۺ ۺ ِ‬ ‫ۺاآلاثرۺ ہیقفۺادمحۺنبۺ ۺااحطلویۺ (ؾ‪321‬ھ )ا ۺدلجۺ ۺ‬ ‫‪2‬‬
‫وا ہعۺ ۺ ِ‬ ‫ۺادحل ۺوۺایب ۺ اوبرکبۺ ۺنبۺنسحۺانبۺوفرکۺ (ؾ‪406‬ھ )ا ۺدلجۺ ۺ‬ ‫‪3‬‬
‫ِ‬

‫‪31‬‬
 ‫ ہۺیکۺا ۺبتکۺ) ِ‬ ‫ح ( خسۺادحل ۺوۺ‬
‫ۺوکۺایبؿ ۺرک ۺےکۺاسھتۺاسھتۺ‬ ‫ۺاآلۺاثرۺ اوبۺرکبۺ ۺنبۺ یسۺھمذا ۺ (ؾ‪584‬ھ )اوبابۺہقف ۺرپۺ رکۺ ۺ‬ ‫‪ 1‬ۺاالابتعرۺیفۺا خسۺوۺاۼنسملخ ۺ‬
‫اوصؽۺرتحیجۺیھبۺایبؿۺےیکۺ ۺ ِ‬
‫ط (ااحد ۺےکۺاابسبۺورودۺےکۺابرےۺ ۺا ۺاتکبۺ) ِ‬
‫ۺ دیسۺاربا ۺنبۺامکؽۺادل ۺانبۺزمحہۺ (ؾ‪1120‬ھ )رحوػۺیجہتۺرپۺ رکۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬ ‫ۺیفۺاابسبۺورودۺادحل ۺارشل‬ ‫‪ 1‬اایبلؿۺارعتل‬
‫ی (اافلظۺرغ ۺاورۺوغلیۺاورۺ یۺقیقحتۺرپۺا ۺبتکۺ) ِ‬
‫یۺ (ؾ‪538‬ھ )‪3‬دلجوںۺرپۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 1‬اافل ۺیفۺرغ ۺادحل ۺ اوبۺااقلمسۺاجرۺاہللۺ ۺنبۺرمعۺز‬
‫د ۺادل ۺاوب ۺااعسلدات ۺانب ۺاریث ۺازجلری ۺ (ؾ‪606‬ھ )رحوػ ۺیجہت ۺرپ ۺ رک ۺ ۺ دہ ۺالص ۺاور ۺیئک ۺا ۺ‬ ‫ۺو ۺاالرث ۺ‬ ‫ۺادحل‬ ‫ۺیف ۺرغ‬ ‫‪ 2‬ا‬
‫وفا ۺذرکۺےیکۺےئگۺ ۺ ِ‬
‫‪ 3‬ارعابۺادحل ۺا یۺ اوبۺااقبلء ۺدبعۺاہللۺنبۺنیسحۺعیکری ۺ (ؾ‪616‬ھ )انب ۺوجزیۺیکۺاج ۺااسمل ۺیکۺدتر ۺےکۺدوراؿۺا ء ۺےک ۺوفا ۺرپۺ‬
‫ۺ ۺ ِ‬
‫ۺرپۺا ۺبتکۺ) ِ‬ ‫ک (للعۺض ‬
‫‪ 1‬اتکبۺللعۺض ۺ دبعۺارلنمحۺنبۺایبۺاحمتۺارلازیۺ (ؾ‪327‬ھ )للعۺرپۺبسۺےسۺاج ۺاتکبۺ ۺ اسۺ ۺااحد ۺیکۺدعتادۺ‪2840‬ۺ ۺ ِ‬
‫ۺؽ (رواۃۺےکۺابرےۺ ۺا ۺاتکبۺ) ِ‬
‫‪ 1‬ذترکۃ ۺاافحلظ ۺ احظف ۺ ۺنب ۺادمح ۺنب ۺامثعؿ ۺاذل ۺ (ؾ‪748‬ھ )راو ں ۺےک ۺاحصہب ۺےک ۺ ۺدعب ۺکت ۺایگرہ ۺاقبطت ۺذرک ۺےیک ۺ ۺ اچر ۺدلجوں ۺ ۺ‬
‫ِ‬
‫ِ‬ ‫‪ 2‬یھذ ۺالیھذ ۺ اوبۺالضفلۺادمحۺنبۺیلعۺانبۺرجحۺالقسع ۺ (ؾ‪852‬ھ )رحوػۺیجہتۺرپۺرتبیتۺ ۺ اج ۺاتکبۺ ۺ ابرہۺدلجوںۺ ۺ‬
‫ؾ (رجحۺوۺدعت ۺےکۺا ۺ در) ِ‬
‫‪ 1‬اافعضلء ۺنبۺاامسلیعۺاخبریۺ (ؾ‪256‬ھ )رحوػۺیجہتۺرپۺرتبیتۺ ۺ ااصتخرۺےکۺاسھتۺر فیۺراو ںۺاکۺذرکۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬
‫ل‬
‫‪ 2‬اتکبۺاافعضلءۺا مبسونیکۺ ا ؾۺادمحۺنبۺبیعشۺ ۺ (ؾ‪303‬ھ )رحوػۺیجہتۺرپۺرتبیتۺ ۺ افعضءۺاکۺذرکۺایکۺایگۺ ۺ ا ۺدلجۺ ۺ ۺ ِ‬
‫‪ 3‬ارجلحۺوۺادعتل ۺ دبعۺارلنمحۺنبۺایبۺاحمتۺارلازیۺ (ؾ‪327‬ھ )اج ۺرت ۺاتکبۺ ۺ ‪9‬دلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬
‫اؿ ۺاالدتعاؽ ۺ سمش ۺادل ۺ ۺنب ۺادمح ۺاذل ۺ (ؾ‪748‬ھ )رحوػ ۺیجہت ۺرپ ۺ اس ۺاتکب ۺ ۺ‪ 11050‬ۺراو ں ۺےک ۺاوحاؽ ۺ ۺ اچرۺ‬ ‫‪4‬‬
‫دلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬
‫‪ 5‬اسلؿۺاܨنسملاؿۺ انبۺرجحۺالقسع ۺ (ؾ‪852‬ھ ) رصػۺاؿۺرضحاتۺاکۺذرکۺ ۺک ۺاکۺذرکۺ اؿۺاالدتعاؽۺ ۺا ؾۺذ ۺ ۺایکۺ ۺ ‪6‬دلجوںۺ‬
‫ِ‬ ‫ۺ‬
‫ِ‬

‫‪32‬‬
 ‫درۺ) ِ‬ ‫ؿ (رخت ۺض ۺےکۺا ۺ‬
‫ئ‬
‫ِ‬ ‫ۺیکۺااحد ۺیکۺرخت ۺیکۺگۺ ۺ ‪4‬دلجوںۺ ۺ‬ ‫ۺارلا ۺالاحد ۺا ا ۺ امجؽۺادل ۺدبعاہللۺنبۺ فسۺز ۺ (ؾ‪762‬ھ )ا‬ ‫‪1‬‬
‫ۺارل ۺیکۺا صیخۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 2‬ادلرا ۺیفۺرخت ۺااحد ۺا ا ۺ انبۺرجحۺالقسع ۺ (ؾ‪852‬ھ )اسۺ ۺ‬
‫س (تیجحۺض ۺوۺتنسۺرپۺا ۺاتکبۺ) ِ‬
‫لح‬
‫‪ 1‬اتکبۺارلدۺیلعۺا ھمیہۺ امثعؿۺنبۺدیعسۺدار ِ‬
‫ۺ (ؾ‪775‬ھ ) ِ‬ ‫‪ 2‬ارلوضۺاابلمسۺیفۺاذلبۺنعۺہنسۺایبۺااقلمسۺ ۺنبۺاربا ۺا ز ۺا‬
‫ل ئ‬ ‫ئ‬
‫‪ 3‬االوجۃبۺاافلہلضۺاللسیلہۺارشعلۃۺااکل ۺ ۺدبعۺا حِ میۺونھکلی ِ‬
‫‪ 4‬تنسۺیکۺآ ۺتیثیحۺ‪،‬دیسۺاوبۺاالیلعۺ دودیۺ ِ‬
‫‪ 5‬تنسۺریخۺاال ؾۺ ریپۺرکؾۺاشہۺاز ی ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ۺ ِ‬
‫یۺ اورۺایسۺ ؾۺےسۺیقتۺامثع ۺیکۺ ۺ ِ‬ ‫ِ‪ 6‬تیجحۺض ۺ ادر ۺاک‬
‫ع (ولعؾۺادحل ۺےکۺا ۺ درۺ) ِ‬
‫م‬
‫‪ 1‬ادحملثۺاافللضۺنیبۺارلاویۺوا ایعۺ نسحۺنبۺدبعۺارلنمحۺنبۺالخدۺرا ھز یۺ (ؾ‪360‬ھ )اوصؽۺض ۺرپۺس ۺاتکبۺ ۺ ِ‬
‫ۺنبۺدبعۺاہللۺااحلمکۺا وبریۺ (ؾ‪405‬ھ )ولعؾۺادحل ۺیکۺ‪50‬ۺا اعۺذرکۺیکۺیئگۺ ۺ ِ‬ ‫ۃفۺولعؾۺادحل ۺ‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 3‬ۺاافکل ۺیفۺلعۺارلوا ۺ اوبرکبۺادمحۺنبۺیلعۺبیطخۺدغبادی ِ‬
‫‪ 4‬ولعؾۺادحل ۺ امثعؿۺنبۺدبعۺارلنمحۺرہشزوریۺانبۺاالصلحۺ (ؾ‪643‬ھ ) ِ‬
‫‪ 5‬دتر ۺارلاویۺ ا ؾۺلالؽۺادل ۺطوییطۺ ِ‬
‫ۺا ۺاوصؽۺاالرثۺ خیشۺاط ۺازجلا یۺ (ؾ‪1338‬ھ ) ۺ زۺاورۺاج ۺاتکبۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 6‬وتہیجۺا‬
‫‪ 7‬اوادعۺیفۺولعؾۺادحل ۺ رفظۺادمحۺامثع ِ‬
‫‪ 8‬ولعؾۺادحل ۺوۺمصطلجہۺ ڈارٹکۺیحبصۺاصحلۺ‬
‫ہقفۺاالس ۺ‪ِ :‬‬

‫ا (ہقفۺیفنحۺ) ِ‬
‫ۺذرکۺ‬ ‫‪ 1‬اوسبملطۺ سمشۺاال ۺاوبرکبۺ ۺنبۺادمحۺج یسخۺ (ؾ‪483‬ھ )درالصۺ ۺا ؾۺاحمکۺدیہشۺیکۺاتکبۺااکلیفۺیکۺرشحۺ ۺ ا ازۺ ۺ ۺہکۺ‬
‫ۺیک ۺیھب ۺوہج ۺرتحیج ۺایبؿ ۺرکےت ۺ ۺ ۺ‬ ‫رک ۺےک ۺا فالػ ۺو ۺدال ۺاور ۺرھپ ۺاانحػ ۺ یک ۺوہج ۺرتحیج ۺایبؿ ۺرکےت ۺ ۺ ضعب ۺاورات ۺاانحػ ۺےک ۺالعوہ ۺ ا‬
‫اتکبۺا ۺونک ۺیکۺدیقۺےکۺدوراؿۺزاب ۺوھکلا ۺیئگۺ ‪30‬دلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬
‫‪ 2‬ۃفحتۺااہقفلءۺ العءادل ۺ ۺنبۺادمحۺرمسۺدنقیۺ ۺ(ؾ‪540‬ھ )اچرۺدلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬

‫‪33‬‬
‫ۺااملعلء ۺآپ ۺاک ۺبقل ۺاھت ۺ ۺۃفحت ۺااہقفلء ۺیک ۺرشحۺ‬ ‫د ۺنب ۺادمح ۺاکاش ۺ (ؾ‪587‬ھ )‬ ‫‪ 3‬دبا ۺاانصل ۺیف ۺرتبیت ۺارشلا ۺ العء ۺادل ۺانب ۺ‬
‫استۺدلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬
‫‪ 4‬ا ا ۺ یلعۺنبۺاوبرکبۺ انیغ ۺ (ؾ اسۺیکۺو تۺرشواحتۺ ۺ ابوصخلصۺانبۺ ؾۺیکۺتفۺادقل ۺ ۺ ‪4‬دلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬
‫رۺ ۺ لیمکتۺ‬ ‫ۺا ۺنب ۺرمعۺاعدب ۺاش ۺ (ؾ‪1252‬ھ )احہیشۺانب ۺاعدب ۺےکۺ ؾۺےس ۺ‬ ‫ۺونت ۺاالاصبرۺ‬ ‫‪ 5‬ردۺااتخملر ۺیلعۺادلرۺااتخملر ۺیلعۺ‬
‫ےسۺےلہپۺ ۺ فلۺاکۺا ؽۺ ۺایگۺاھتۺ وتۺآرخیۺدوۺدلجوںۺ ۺآپۺےکۺےٹیبۺخیشۺ ۺالعءادل ۺ ۺہلمکتۺاھکلۺ ِ‬
‫ب (ہقفۺ یکل) ِ‬
‫ۺایکۺ‬ ‫‪ 1‬ادملو ۺاربکلی ۺ ا ؾ ۺ کلۺنب ۺا ۺ (ؾ‪179‬ھ )آپۺےک ۺاشرگد ۺدبع ۺارلنمح ۺنب ۺرامسۺےسۺاس ۺوک ۺا ؾۺدبع ۺاالسلؾ ۺنبۺدیعس ۺ ۺ‬
‫رۺرشحۺۺارطلازۺ ۺ ِ‬ ‫ۺرپۺا ؾۺدبعۺارلنمحۺنبۺرامسۺےسۺےئکۺےئگۺوساالتۺاکۺ وا ہعۺ ۺ اسۺیکۺ‬ ‫الصۺ ۺا ؾۺ کلۺےکۺ‬
‫ی‬ ‫مق‬‫ل‬ ‫ی‬ ‫خ‬ ‫لم‬
‫ص‬ ‫ھ‬
‫‪ 2‬دبا ۺا ذۺوۺ ۺا ذۺ ۺنبۺادمحۺنبۺردشۺ یکلۺ (ؾ‪595‬ھ )دوۺدلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬
‫‪ 3‬ۺاوقلا ۺالفقہیہۺ ۺنبۺادمحۺنبۺزجیۺرغ یطۺ ۺ ِ‬
‫ۺنبۺ ۺ یبۺ (ؾ‪954‬ھ )‪6‬دلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺلیلخۺ‬ ‫ۺالیلجلۺرشلحۺ‬ ‫ا‬ ‫‪4‬‬
‫ۺالیلجلۺ ادمحۺنبۺ ۺنبۺادمحۺدرد ۺ (ؾ‪1201‬ھ )اچرۺدلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 5‬ارشلحۺاریبکلۺیلعۺ‬
‫ج (ہقفۺاشیعفۺ) ِ‬
‫‪ 1‬اتکبۺاالءؾۺ ا ؾۺ ۺنبۺادر ۺاشیعفۺ (ؾ‪204‬ھ )ہقفۺےکۺمکۺوۺشیبۺامتؾۺاوبابۺاکۺااحہطۺایکۺایگۺ ۺ استۺدلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬
‫ل‬
‫‪ 2‬ا مھذبۺ اوبۺااحسؼۺاربا ۺنبۺیلعۺریشازیۺ (ؾ‪427‬ھ ) ِ‬
‫ل‬
‫‪ 3‬اومجملعۺرشحۺا مھذبۺ ا ؾۺ ۺنبۺرشػۺا ویۺ (ؾ‪627‬ھ )ہقفۺاشیعفۺیکۺاج ۺرت ۺاتکبۺ اسۺیکۺ رۺرشحۺۃفحتۺالخیاجۺ ۺ ‪9‬دلجۺ‬
‫ۺ ۺ ۺۺ ِ‬
‫ۺ ا ؾۺلالؽۺادل ۺطوییطۺ ِ‬ ‫‪ 4‬االابشہۺۺوا‬
‫د (ہقفۺیلبنحۺ) ِ‬
‫ۺارخلیقۺیکۺرشحۺ ۺ ‪9‬دلجوںۺ ۺ ِ‬ ‫قفۺادل ۺدبعۺاہللۺنبۺادمحۺنبۺس ا ۺ یسۺ (ؾ‪620‬ھ‪٫‬اوبۺرامسۺرمعۺنبۺنیسحۺیکۺاتکبۺ‬ ‫‪ 1‬اږنسملۺ‬
‫ۺاڸنسملۺ دبعۺارلنمحۺانبۺس ا ۺ یسۺ (ؾ‪682‬ھ )‪12‬دلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 2‬ارشلحۺاریبکلۺیلعۺ‬
‫‪ 3‬ااتفلویۺاربکلیۺ یقتۺادل ۺادمحۺنبۺدبعۺامیلحلۺانبۺہیمیتۺ (ؾ‪728‬ھ )‪15‬ۺدلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬
‫ۺنبۺ ۺ (ؾ‪762‬ھ ) ِ‬ ‫‪ 4‬ارفلوعۺ‬
‫ۺوہبیتۺ (ؾ‪1051‬ھ ) ِ‬ ‫رۺنبۺ‬ ‫ۺاانقلعۺ خیشۺ‬ ‫‪ 5‬ہداػۺاانقلعۺیلعۺ‬
‫ھ ِ(ہقفۺہعیشۺ) ِ‬
‫ۺنبۺ بۺنبۺااحسؼۺکلبییۺ (ؾ‪329‬ھ )اسۺاتکبۺوکۺاوصؽۺاورۺرفعۺےکۺ ؾۺےسۺدوۺوصحںۺ ۺمیسقتۺایکۺایگۺ ۺ ‪7‬دلجوںۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 1‬ااکلیفۺ‬

‫‪34‬‬
 ‫ۺنسحۺنبۺ ۺابرقۺ ۺ (ؾ‪1322‬ھ )‪6‬دلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 2‬وجا ۺاالکلؾۺیفۺرشحۺرشاۺ ۺااالالسؾۺیفۺااکحؾۺالجلؽۺوۺارحلاؾۺ‬
‫ۺ) ِ‬ ‫و (ہقفۺز‬
‫لفق‬
‫‪ 1‬ۺاومجملعۺا ھیۺ ا ؾۺز ۺنب ۺیلعۺنبۺز ۺااعلدب ۺ (ؾ‪122‬ھ )اوباب ۺاملعلۺرپۺ رکۺیک ۺیئگ ۺ ۺ ۺاببۺض ۺرضحتۺیلع ۺےکۺرف ؿ ۺےسۺ‬
‫رشوعۺ ہ ۺ ۺ ِ‬
‫تۺےکۺااکحؾۺوکۺایبؿۺایکۺایگ ۺ ۺ‬ ‫ۺاملعءۺاال رۺ ادمحۺنبۺ ۺنبۺ یضتۺ (ؾ‪840‬ھ )اوالۺدئا ۺرھپۺابعداتۺاورۺ‬ ‫‪ 2‬ارحبلۺازلاخرۺااجل ۺذملا‬
‫رۺاتکبۺ ۺ ِ‬ ‫ۺرپۺ‬ ‫ۺنبۺادمحۺ رظیۺ ۺوراتثۺےکۺ‬ ‫ۺ‬ ‫‪5‬دلجوںۺ ۺ ۺ ۺ ۺ‪ 3‬وجۺ ۺۃۺارفلا‬
‫ۺ) ِ‬ ‫ز (ہقفۺاظ‬
‫‪ 1‬ایلحملۺ اوبۺ ۺیلعۺنبۺادمحۺنبۺزحؾۺا یسلۺ (ؾ‪456‬ھ ) اوالۺوتدیحۺاورۺاوا ۺاوص ۺیکۺثحبۺیکۺ ۺاورۺرھپۺایقسۺاورۺدیلقتۺاکۺالطبؿۺایکۺایگۺ ۺ اسۺ‬
‫ۺایبؿۺرکےتۺ ۺاورۺرھپۺا فالػۺاہقفءۺےکۺدعبۺۺدال ۺاکۺردۺرکےتۺ ۺ ا ازۺدشتۺرپۺ‬ ‫ےکۺدعبۺیہقفۺ ثحۺوکۺذرکۺایکۺایگۺ ۺ اوالۺہقفۺاظ یۺرپۺ‬
‫‪،‬ایگرہۺدلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺ‬
‫دج ۺیہقفۺاتکںیبِ‪ِ :‬‬
‫‪ 1‬اتکبۺااکحؾۺارتلاکتۺوۺاܙنسملار ۺ خیشۺ ۺاوبۺز ہۺ ِ‬
‫ِ‬ ‫‪ 2‬ارشتل ۺاانجل ۺیفۺاالالسؾۺ ر ۺاباقل ؿۺا یعضۺ دبعۺااقلدرۺوعدۃۺ دوۺدلجوںۺ ۺ‬
‫ۺاابصلیعۺ ‪3‬دلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 3‬االوحاؽۺاہیصخشلۺ ڈارٹکۺ‬
‫ۺ فلۺبتکۺریثکہۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 4‬اہقفلۺاالالس ۺیفۺۺوثہبۺادجل ۺ رپورسیفۺ‬
‫ۺزرراۺ‬
‫‪ 5‬ملیکہاالرۺضۺیفۺاالالسؾۺ دیسۺاوبۺاالیلعۺ دودی ۺ ۺ ۺ ۺ‪ 6‬یۺرح ۺازلونیجۺیفۺاالطلؼۺ ڈارٹکۺدبعۺارلنمحۺۺاصوب ۺ دوۺدلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬
‫‪ 7‬آاثرۺارحلبۺیفۺاہقفلۺاالالس ۺدراہسۺ ر ۺ ڈارٹکۺو ۺازلیلیحۺ ا ۺدلجۺ ۺ ۺ وصػۺیکۺاورۺیھبۺیئکۺبتکۺ ۺےسیجۺاہقفلۺاالالس ۺیفۺاولسہبۺ‬
‫ادجل ۺ ۺ ۺ ِ‬
‫وصػۺیکۺا ۺاورۺاتکبۺاابعلدۃۺیفۺاالالسؾۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 8‬ہقفۺازلاکۃۺ ڈارٹکۺ فسۺرقاضویۺ دوۺدلجوںۺ ۺ ۺ‬
‫اوصؽۺہقفۺاورۺہ ر ۺرشت ۺیکۺا ۺبتکِ‪ِ :‬‬
‫‪ 1‬ارلاس ۺ ا ؾۺ ۺنبۺادر ۺاشیعفۺ (ؾ‪204‬ھ ) ِ‬
‫ِ‬ ‫‪ 2‬ۺ فشکۺاالج ارۺیلعۺاوصؽۺازبلدویۺ دبعۺازعل ۺاخبریۺ (ؾ‪330‬ھ )‪4‬دلجوںۺ ۺ‬
‫ۺنبۺیلعۺنبۺازحلؾ ِ‬ ‫‪ 3‬االاکحؾۺیفۺاوصؽۺاالاکحؾۺ‬
‫ف‬ ‫ص‬ ‫لمسب‬
‫‪ 4‬ا یۺ ۺلعۺاالوصؽۺ ا ؾۺاوبۺاح ۺزغا ۺ ِ‬
‫‪ 5‬االاکحؾۺیفۺاوصؽۺاالاکحؾۺ یلعۺنبۺ ۺآ ی ۺ ِ‬
‫‪ 6‬اوادعۺاالاکحؾۺیفۺ حلۺاال ؾۺ زعۺادل ۺدبعۺاالسلؾۺ (ؾ‪660‬ھ ) ِ‬

‫‪35‬‬
 ‫ِ‬ ‫‪ 7‬اوصؽۺاہقفلۺ یقتۺادل ۺادمحۺنبۺہیمیتۺ ‪2‬دلجۺ‬
‫ۺنبۺایبۺرکبۺانبۺمیقۺاوجلز ۺ ‪4‬دلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 8‬االعؾۺاܙنسملنیعقۺنعۺربۺااعلܯنسملۺ‬
‫‪ 9‬اܙنسملااقفتۺیفۺاوصؽۺارشل ۺ اربا ۺنبۺ یسۺاشیبط (ؾ‪1250،‬ھ ) ِ‬
‫ۺاہللۺنبۺدبعۺاوکشلرۺ (ؾ‪1119‬ھ )‪2‬دلجۺ‪ِ ،‬‬ ‫ۺاوبثلتۺ‬ ‫‪10‬‬
‫ۺنبۺیلعۺوشاک ۺ (ؾ‪1250‬ھ ) ِ‬ ‫‪ 11‬اراشدۺاوحفلؽۺ‬
‫‪ 12‬اوصؽۺااہقفلۺ خیشۺ ۺاوبۺز ہۺ ِ‬
‫رعیبۺاغلتۺ‪:‬‬
‫‪ 1‬اتکبۺانیعلۺ لیلخۺنبۺادمحۺرفا یۺ (ؾ‪160‬ھ )رعیبۺزابؿۺیکۺ بسۺےسۺیلہپۺتغلۺ ۺ رعیبۺزابؿۺےکۺامتؾۺاافلظۺاکۺااحہطۺرک ۺیکۺوکششۺ‬
‫ۺیکۺ ۺ ِ‬ ‫یکۺیئگۺ ۺ ۺاتکبۺ رجۺیکۺرتبیتۺرپۺیھکلۺیئگۺ ۺ ۺا فالػۺیھبۺ ۺہکۺ ۺاتکبۺا ؾۺرفا یۺیکۺ ۺ ۺاؿۺےکۺاشرگدۺ ۺنبۺ‬
‫جم‬
‫‪ 2‬ھزۃۺاۃغللۺ ۺنبۺنسحۺنبۺدر ۺاالزدیۺ (ؾ‪321‬ھ )ریثکۺاالامعتسؽۺاافلظۺاکۺااحہطۺایکۺایگۺ ۺ رحوػۺیجہتۺیکۺرتبیتۺرپۺ ۺ ِ‬
‫ۺ ۺس رۺ‬ ‫ی ۺاۃغلل ۺ اوب ۺانسحل ۺادمح ۺنب ۺافرس ۺنب ۺذرک ۺ (ؾ‪395‬ھ ) اس ۺتغل ۺوک ۺدر ۺالص ۺاس ۺاینبد ۺرپ ۺاھکل ۺایگ ۺ ۺہک ۺا ۺ دہ ۺےک ۺامتؾ ۺ‬ ‫‪3‬‬
‫ک ۺ یت ۺ ۺ رتبیت ۺوت ۺرحوػ ۺیجہت ۺرپ ۺ ۺ ۺوج ۺرحوػ ۺذرک ۺرکےت ۺ ۺرھپ ۺاس ۺےک ۺدعب ۺواال ۺذرک ۺرکےت ۺ ۺ ےسیج ۺاتکب ۺامیجل ۺ ۺالہپ ۺ دہ ۺحج ۺاکۺ‬
‫ِ‬
‫ۺ ۺظفلۺ‬ ‫‪ 4‬ااحصلح ۺ اوب ۺ ۺاامسلیع ۺنب ۺنامد ۺاوجل ی ۺ (ؾ‪397‬ھ ) رصػ ۺاخصل ۺرعیب ۺاافلظ ۺوک ۺذرک ۺایک ۺایگ ۺ ۺ رحوػ ۺیجہت ۺیک ۺرتبیت ۺرپ ۺ ۺ‬
‫ۺ ۺہکلبۺءۺےکۺاببۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫ےکۺآرخیۺرحػۺوکۺاینبدۺانبۺرکۺرتبیتۺۺد ۺایگۺ ۺ ےسیجۺرقءۺؼۺےکۺاببۺ ۺ‬
‫ۺاافلظ ۺےک ۺاسھت ۺاسھت ۺااواؽ ۺاور ۺرھپ ۺرتحیج ۺاک ۺیھب ۺذرک ۺ ۺ رتبیتۺ‬ ‫‪ 5‬اسلؿ ۺارعلب ۺ امجؽ ۺادل ۺاوب ۺالضفل ۺ ۺنب ۺ ؾ(ؾ‪711‬ھ )اس ۺ‬
‫ۺا ازۺو ۺااحصلحۺواالۺ ۺہکۺآرخیۺرحػۺوکۺاینبدۺانبۺرکۺاسۺےکۺاببۺ ۺذرکۺایکۺایگۺ ۺ ‪15‬دلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫رحوػۺیجہتۺرپۺ ۺ‬
‫ل‬
‫مجک‬
‫ۺ ۺنبۺ بۺریفوزۺآابدیۺ (ؾ‪816‬ھ )اسۺوکۺدوۺ رۺاغلتۺاتکبۺا مۺاورۺاابعلبۺاذلارخۺوکۺاس ۺرھکۺرکۺ رکۺ‬ ‫‪ 6‬ااقل سۺاطیحملۺ‬
‫ۺو ۺوریغہ ۺرصػۺ‬ ‫ۺج ۺاور ۺعمج ۺاعمجل ۺےک ۺ‬ ‫ۺااصتخرات ۺاامعتسؽ ۺےیک ۺےئگ ۺ ۺےسیج ۺعمج ۺےک ۺ‬ ‫ایک ۺایگ ۺ ۺاس ۺتغل ۺ ۺک ۺاافلظ ۺاک ۺذرک ۺاھت ۺاؿ ۺےک ۺ‬
‫یۺاالطصاحتۺیکۺواضتحۺیکۺیئگۺ ۺ ِ‬
‫ۺےلچۺےئگۺ ااقل سۺاطیحملۺاکۺ ۺاایتخرۺایکۺ ۺ ‪22‬دلجۺ ِ‬ ‫ۺاالصۺ واتس ۺےھتۺ رھپۺآپۺ‬ ‫ۺادل ۺ ۺ یضتۺزدیبیۺ‬ ‫‪ 7‬ہ جۺارعلوسۺ‬

‫ِ‬ ‫فقہۺاۃغللۺیکۺا ۺبتکِ‪:‬‬

‫‪ 1‬االصحۺا܁نسملۺ اوبۺ فسۺ بۺانبۺسکیٹۺ (ؾ‪244‬ھ )رصػۺےکۺوغیصںۺےسۺاامسءۺاورۺااعفؽۺانبۺرکۺراریۺوکۺوب ۺاھکس ۺایگۺ ۺ ِ‬
‫ۺےکۺابرےۺ ۺابتۺیکۺیئگۺ ۺاورۺتغلۺےکۺاینبدیۺہفسلفۺوکۺواحضۺایکۺایگۺ‬ ‫ۺ اوبۺاحتفلۺامثعؿۺانبۺینجۺ (ؾ‪392‬ھ ) رعیبۺزابؿۺےکۺاصخۺ‬ ‫‪ 2‬ااصخل‬
‫نیتۺدلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬
‫‪ 3‬المیصفۺ اوبۺاحتفلۺامثعؿۺانبۺینجۺ ۺانبۺہیقبۺیکۺاتکبۺارصتل ۺیکۺرشحۺ ۺ ِ‬
‫س‬
‫ۺاافلظۺ ۺرفؼۺایبؿۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 4‬ارفلوؼۺاوغلل ۺ اوبۺ ؽۺنسحۺنبۺدبعۺاہللۺنبۺ ھلۺرکسعیۺ (ؾ‪395‬ھ )املعءۺےکۺ‬

‫‪36‬‬
 ‫ع‬
‫‪ 5‬اتکبۺاانصل یبنِۺ اوبۺ ؽۺرکسعیۺ ادبۺیکۺدوۺاانصػۺاشرعیۺاورۺا ِرپدازیۺاکۺذرکۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬
‫‪ 6‬ااصلیبحۺیفۺہقفۺاۃغللۺوۺننسۺارعلبۺیفۺالکۺمھاۺ ۺادمحۺنبۺافرسۺنبۺذرک ۺ (ؾ‪395‬ھ )ہقفۺاہغللۺےکۺامتؾۺ وضاعتۺاکۺااحہطۺایکۺایگۺ ۺ ۺاتکبۺاچرۺ‬
‫وصحںۺرپۺ ۺ ‪ ۱‬رعیبۺزابؿۺےکۺ وضاعتۺ‪ ۲‬لعۺرصػۺاورۺوصیتۺااحبثۺ ‪ ۳‬رتابیکۺاورۺرطؼۺریبعتۺ‪ ۴‬اشرعیۺ ِ‬
‫ۺ ۺاملع ۺتغلۺاکۺیھبۺذترکہۺ ۺ ۺاتکبۺ‪30‬ۺ‬ ‫رۺنبۺدبعۺاۘنسملۺنبۺ ۺنبۺاامسلیعۺاعثیبلۺ (ؾ‪429‬ھ )‬ ‫‪ 7‬ہقفۺاۃغلل ۺوۺج ۺارعلہیبۺ اوبۺ‬
‫ۺ ۺ ِ‬ ‫اوبابۺرپۺ‬
‫‪ 8‬ازمل ۺیفۺولعؾۺاہغللۺوۺا اعھاۺ لالؽۺادل ۺطوییطۺ(ؾ‪911‬ھ )ہقفۺاہغللۺیکۺاج ۺرت ۺاتکبۺ ۺ ِ‬
‫ۺ یبۺ (ؾ‪1375‬ھ ) ِ‬ ‫‪ 9‬اتکبۺاالاقتشؼۺوۺارعتل ۺ خیشۺدبعۺااقلدرۺنبۺ‬
‫‪ 10‬ہقفۺاہغللۺ ڈارٹکۺیلعۺدبعۺا اض ۺوایفۺ دورۺدج ۺیکۺہقفۺاۃغللۺبتکۺ ۺاج ۺرت ۺ ۺ ِ‬
‫ۺۺ ِ‬ ‫‪ 11‬االوصالتۺاوغلل ۺ ڈارٹکۺاربا ۺا‬
‫ۺارعلہیبۺ رپورسیفۺ ۺ رکۺ املکتۺرعہیبۺاکۺیلیلحتۺوۺاقتیلبۺ ہعلۺایکۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 12‬ہقفۺاہغللۺوۺاصخ‬
‫ۺرصػۺےکۺ درۺ‪:‬‬
‫‪ 1‬ااتکلبۺ اوبۺارشبلۺرمعۺنبۺامثعؿۺوبیس ۺ (ؾ‪180‬ھ ) ۺیکۺبسۺےسۺس ۺاتکبۺ ۺ بجۺوکۺ ۺ یۺےہکۺراؽۺیفۺااتکلبۺوتۺاسۺےسۺ ۺاتکبۺ‬
‫ادۺ یتۺ ۺ ِ‬
‫رۺرشحۺ ۺ ‪2‬دلجوںۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 2‬رشحۺانبۺلیقعۺیلعۺاۃیفلۺانبۺ کلۺ اوبۺدبعۺاہللۺامجؽۺادل ۺانبۺ کلۺ ۺ(ؾ‪672‬ھ )یکۺاتکبۺاۃیفلۺیکۺبسۺےسۺ‬
‫ۺ‬ ‫ۺارصبل ۺو ۺاوکلنیف ۺ اوب ۺاربلاکت ۺامکؽ ۺادل ۺدبع ۺارلنمح ۺنب ۺ ۺاال ری ۺ (ؾ‪577‬ھ )‪120‬‬ ‫ۺاالخلػ ۺنیب ۺا‬ ‫‪ 3‬اال ػ ۺیف ۺ‬
‫ۺوجۺا فالیفۺ ۺ ِ‬
‫ۺ امجؽۺادل ۺدبعۺاہللۺنبۺ فسۺنبۺادمحۺ (ؾ‪761‬ھ )اتکبۺاکۺالہپۺہصحۺرعیبۺزابؿۺےکۺرحوػۺاع ۺاورۺریغۺ‬ ‫ۺاللبیٹۺنعۺبتکۺاالاعر‬ ‫‪4‬‬
‫اع ۺےکۺایبؿۺرپۺ ۺ ہکبجۺدوج اۺہصحۺ داتۺاورۺولمجںۺیکۺااسقؾۺرپۺ ۺ دوۺدلجوںۺرپۺ ۺ ِ‬
‫ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺیکۺ ۺ وجۺرقآ ۺآ تۺ‪،‬ارعابۺوۺ ریسفۺوریغہۺرپۺ‬ ‫ۺیفۺ ۃفۺالکؾۺارعلبۺ ۺیھبۺ وکرہۺ‬
‫‪ 5‬رشحۺذشورۺاذل‬
‫ل‬
‫‪ 6‬ا ِمف ِصلۺیفۺانصۃعۺارعلبۺ دۺنبۺرمعۺاجرۺاہللۺز یۺ (ؾ‪ِ ) 538‬‬
‫ل‬
‫‪ 7‬رشحۺا مفصلۺ انبۺ ۺ قفۺادل ۺ (ؾ‪643‬ھ )دسۺازجاءۺرپۺ ۺ ِ‬
‫ۺاش ارۺ وا ہعۺ ۺ ِ‬ ‫ۺیکۺامتؾۺرووریۺااحبثۺوۺاوادعۺاکۺااحہطۺایکۺایگۺ ۺ‬ ‫‪ 8‬ا ۺا ایفۺ رپورسیفۺابعسۺنسح‪،‬ۺاج ۺرا ہ‪،‬‬
‫رعیبۺاشرعیۺےکۺ ےعۺ‪ِ :‬‬
‫ۺایکۺ ۺ وجدہۺرعیبۺاشرعیۺاکۺس ۺ‬ ‫‪ 1‬المعلقاتۺ اؿۺوکۺ تۺاعبسلۺاوطلاؽۺ‪،‬اورۺاومسلطۺیھبۺاہکۺاجہ ۺ ۺ اؿۺاستۺاصق ۺوکۺنامدۺارلوا ۺ ۺ‬
‫ل‬
‫رت ۺ وا ہع ۺ ۺ است ۺرعشا ء ۺ ۺ ۺ ‪ ۱‬ا و ۺاسیقل ۺ‪ ۲‬رطہف ۺنب ۺادبعل ۺ ‪ ۳‬ز ۺنب ۺایب ۺیملس ۺ‪ ۴‬رتنعہ ۺنب ۺدشاد ۺا عبسی ۺ‪ ۵‬رمع ۺنب ۺوثلکؾ ۺالیعلییۺ‬
‫لب ی‬
‫س‬
‫‪ ۶‬احرثۺنبۺجلرہۺا ریۺ‪ ۷‬دیبلۺنبۺرہعیبۺااعل یۺ ِ‬
‫ک‬

‫‪37‬‬
 ‫ل‬
‫ۺنبۺ ۺالصییۺاوکلیفۺ (ؾ‪168‬ھ )‪67‬رعشاء ۺےک ۺ‪130‬ۺاصق ۺ‬ ‫‪ 2‬ا مفصلیاتۺ ۺیھبۺاج ۺاورۺاالس ۺاشرعی ۺاک ۺ وا ہعۺ ۺاس ۺےکۺراویۺ‬
‫ل‬
‫ۺ ۺہفیلخۺ رۺیکۺوخا ۺرپۺاسۺےکۺےٹیبۺ ۺا مھذیۺوکۺادبۺاھکس ۺےکۺ ۺعمجۺےیکۺےئگۺ ِ‬
‫ۺاالیعمص ۺ (ؾ‪216‬ھ )‪71‬رعشا ء ۺےکۺ‬ ‫‪ 3‬االصمعیات ۺ اجھلیٹ ۺاور ۺاالسؾ ۺےک ۺمک ۺوگ ۺرعشاء ۺاک ۺالکؾ ۺ ۺ راوی ۺاک ۺ ؾ ۺاوب ۺدیعس ۺدبع ۺاۘنسمل ۺنب ۺرق‬
‫‪92‬الکؾۺ ۺ ِ‬
‫جم‬
‫‪ 4‬ھزۃۺااعشرۺارعلبۺ اجھلیٹۺاورۺاالسؾۺےکۺ رۺرعشاءۺاکۺ وا ہعۺ ۺ راویۺاوبۺز ۺ ۺنبۺایبۺۺااطخلبۺارقلیشۺ ۺ اسۺوکۺاستۺااسقؾۺ ۺمیسقتۺ‬
‫ایکۺایگۺ ۺ ِ‬
‫ی‬
‫‪ 5‬د اؿ ۺاامحلہس ۺ اوب ۺامتؾ ۺبیبح ۺنب ۺاوس ۺااطل ۺ (ؾ‪231‬ھ )نامہس ۺےک ۺلک ۺدس ۺاوباب ۺ ۺ ‪ ۱‬اامحلہس ۺ ‪ ۲‬ارملایث ۺ‪ ۳‬االدب ۺ ‪ ۴‬البسبیٹۺ‬
‫لمل‬ ‫ل‬
‫ۺا ءۺ ِ‬ ‫‪ ۵‬ا ھجاءۺ‪ ۶‬االایضػۺوۺادمل ۺ‪ ۷‬اافصلتۺ‪ ۸‬اریسلۺوا سۺ‪ ۹‬ا جۺ ‪۱۰‬‬
‫لی‬
‫‪ 6‬اتکبۺاامحلہسۺل جبسیۺ اوبۺابعدۃۺو ۺنبۺدیبعۺرتحبیۺ (ؾ‪284‬ھ ) ۺیھبۺد اؿۺنامہسۺیکۺرطزۺرپۺاھکلۺایگۺ وا ہعۺ ۺ ِ‬
‫ۺایضءۺادل ۺھہۺاہللۺانبۺرجشیۺ (ؾ‪542‬ھ )اسۺ ۺلکۺ‪۹‬اوبابۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 7‬اامحلۃسۺ رش‬
‫‪659‬ھ )‪14‬اوبابۺ ۺ زگہتش ۺدو ںۺد اؿۺنامہسۺیکۺرطز ۺرپ ۺےھکل ۺےئگۺ ےعۺ‬ ‫‪ 8‬اامحلۃسۺارصبل ۺ اوبۺانسحلۺیلع ۺنبۺایبۺارفلجۺارصبلیۺ (‬
‫ۺ ِ‬
‫ۺڈیپ زۺ‪ِ :‬‬ ‫ادیبۺا‬
‫لیب‬
‫‪ 1‬اایبلؿ ۺوا یبنِ ۺ اوب ۺامثعؿ ۺرمع ۺنب ۺرحب ۺااجلظح ۺ (ؾ‪255‬ھ )اس ۺ ۺایبؿ ۺیک ۺا اع ۺاطختب ۺ‪،‬اشرعی ۺ‪،‬اطختب ۺوریغہ ۺاور ۺنییبت ۺ ۺوخوصبرتۺ‬
‫اولسبۺ ۺ ۺیفۺاریمضلۺوکۺایبؿۺرک ۺ‪،‬ذرکۺایکۺایگۺ ۺ ۺاتکبۺلعۺوۺادبۺ ۺ ذخۺیکۺتیثیحۺریتھکۺ ۺیھبتۺانبۺدلخوؿۺ ۺاہکۺہکۺنفۺادبۺیکۺاینبدیۺ‬
‫لیب‬
‫بتکۺاچرۺ ‪ ۱‬ادبۺااکلرکۺ‪ ۲‬ااکل ۺ ‪ ۳‬اتکبۺا ادرۺ‪ ۴‬اایبلؿۺوۺا یبنۺ ِ‬
‫ۺرحت ۺایکۺایگۺ ۺ رصػۺوۺ ۺوۺتغلۺاورۺا ءۺ‬ ‫ۺےکۺ‬ ‫ۺنبۺہبیتقۺادل ریۺ (ؾ‪276‬ھ ) ۺاھکلر ںۺیکۺرا‬ ‫‪ 2‬ادبۺااکلرکۺ دبعۺاہللۺ ۺ‬
‫ےکۺاوص ںۺوکۺعمجۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬
‫میھ‬
‫ۺ ۺ ج ۺ ۺ ۺہک ۺےلہپ ۺادیبۺ‬ ‫ۺرپ ۺ‬
‫‪ 3‬ااکل ۺیف ۺاۃغلل ۺو ۺاالدب ۺ اوب ۺاابعلس ۺ ۺنب ۺ ۺاالزدی ۺاربملد ۺ (ؾ‪285‬ھ ) ۺتغل ۺو ۺ ۺےک ۺ‬
‫ی‬
‫اش رۺشیپۺرکےتۺ ۺرھپۺاسۺےکۺاافلظۺوۺابعرتۺیکۺا ۺن ۺرکےتۺ ۺسجۺےسۺیئکۺوفامدۺوۺ تۺاحلصۺ ےتۺ ۺ ِ‬
‫ۺ ۺاجظح ۺ‪ ،‬د ۺ‪،‬انب ۺہبیتق ۺ‪،‬وریغہ ۺےس ۺاافتسدہ ۺایکۺ‬ ‫ۺادیب ۺ وا ہع ۺ ۺ‬ ‫‪ 4‬ادقعل ۺارفل ۺ اوب ۺرمع ۺادمح ۺنب ۺدبعرہب ۺا یسل ۺ (ؾ‪327‬ھ ) ۺا‬
‫‪۲۵‬ۺاوبابۺ ۺمیسقتۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬
‫ۺ‬ ‫‪ 5‬اتکب ۺاآل ۺ اوب ۺیلع ۺاامسلیع ۺنب ۺرامس ۺااقل ۺادغبلادی ۺ(ؾ‪356‬ھ )اس ۺ ۺرعیب ۺااعشر ۺ‪،‬ا ؽ ۺرقآؿ ۺ‪،‬و ۺض ۺوریغہ ۺاک ۺذریخہ ۺ ۺ ۺ‬
‫ےکۺ ۺرعمجاتۺےکۺدروسۺاکۺ وا ہعۺ ۺ ِ‬
‫ۺااعشرۺ‪،‬اابخرۺ‪،‬ا ؾۺارعلبۺ‪،‬وۺوااعقتۺاکۺرتہب ۺ وا ہعۺ ۺ ِ‬ ‫ۺارملیضتۺاوبۺااقلمسۺیلعۺنبۺنیسحۺ(ؾ‪436‬ھ )‬ ‫‪ 6‬رغرۺاوفلا ۺوۺدررۺاالقل ۺ رش‬
‫ۺکت ۺےک ۺ وػ ۺااعشر ۺاور ۺ ۺاک ۺ وا ہعۺ‬ ‫‪ 7‬ز ۺاالدب ۺو ۺرمث ۺاالابلب ۺ اربا ۺنب ۺیلع ۺرصحی ۺریقاو ۺ (ؾ‪453‬ھ )ز ۺس ۺےس ۺز ۺ‬
‫ِ‬

‫‪38‬‬
 ‫ی‬
‫ۺاالدبۺیفۺونفؿۺاالدبۺ سھابۺادل ۺادمحۺنبۺدبعۺا بۺ یۺ (ؾ‪732‬ھ )اسۺ ۺ ۺنفۺ ۺادبۺ‪،‬ہ ر ۺ‪،‬لعۺاویحلاؿۺ‪،‬رغجاہیفۺ‪ِِ،‬‬ ‫‪8‬‬
‫وریغہۺاکۺوا عۺ ادۺ وجدۺ ۺ ِ‬
‫ی‬
‫‪ 9‬حبص ۺاالیشع ۺیف ۺانصۃع ۺاال ء ۺ اوب ۺابعلس ۺادمح ۺنب ۺیلع ۺ ی ۺ ِقلقسیذی ۺ (ؾ‪821‬ھ )رعیب ۺادب ۺو ۺاقثتف ۺاور ۺاالس ۺر ںوتسں ۺےک ۺاوحاؽ ۺاک ۺمیظعۺ‬
‫ۺڈیپ ۺاہکۺاجۺاتکسۺ ۺ ِ‬ ‫ۺاسۺوکۺیملۺوۺادیبۺا‬ ‫اسۺ‬ ‫ذریخہۺ‬
‫ریستۺ یۺیکۺا ۺبتکۺ‪ِ :‬‬
‫زی ۺروسؽۺاہللۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺ اوبۺدبعۺاہللۺ ۺنبۺرمعۺواس یۺ (ؾ‪207‬ھ )وضحرۺ ۺاپکۺےکۺزغوات ۺ رہکۺےک ۺاوحاؽۺذرک ۺےیکۺےئگۺ‬ ‫‪1‬‬
‫ۺ ِ‬
‫‪ 2‬ریسۃۺا ۺ اوبۺ ۺدبعۺاۘنسملۺنبۺ ؾۺ (ؾ‪218‬ھ ) ۺریستۺانبۺااحسؼۺاکۺالخہصۺ ۺاورۺانبۺااحسؼۺیکۺریستۺوکۺس ۺرت ۺریستۺیکۺاتکوبںۺ‬
‫ۺامشرۺایکۺاجہ ۺ ۺ ِ‬
‫ۺ ۺ ِ‬ ‫ۺاتکبۺ ۺ ‪8‬دلجوںۺ ۺۺاش ۺ‬ ‫ۺنبۺدعسۺ (ؾ‪230‬ھ ) ۺیھبۺریستۺرپۺ‬ ‫‪ 3‬ااقبطلتۺاربکلیۺ‬
‫‪ 4‬اامشل ۺا ۺوۺااصخل ۺادمحمل ۺ اوبۺیسیعۺ ۺنبۺیسیعۺرت یۺ ((ؾ‪279‬ھ) ریستۺیکۺس ۺبتکۺ ۺبسۺےسۺاج ۺ ۺ ِ‬
‫ل‬
‫‪ 5‬ریسۃۺارلوسؽۺ اوبۺرفعجۺ ۺنبۺرج ۺربطیۺ ((ؾ‪310‬ھ) ۺۺانبۺرج ۺ ۺاسۺوکۺاینپۺاتکبۺہ ر ۺاال ۺوۺا مملوکۺ ۺعمجۺرکۺد ۺ ۺ ِ‬
‫نبدبعۺاہللۺااہفص ۺ ((ؾ‪430‬ھ) ِ‬
‫‪ 6‬دال ۺا ۃۺ اوبۺ ۺادمحۺ ۺ‬
‫لم‬
‫رۺرشحۺ ۺارل ضۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 7‬اافشلءۺبیعز ۺوقحؼۺا صطفیۺ رایضۺایعضۺنبۺ یسۺ ((ؾ‪544‬ھ) اسۺیکۺ‬
‫س‬
‫‪ 8‬ارلوضۺاال ۺ دبعۺارلنمحۺنبۺدبعۺاہللۺ ھیلۺ (ؾ‪581‬ھ ) ِ‬
‫ۺریستۺےسۺااکحؾۺاکۺاابنتسطۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 9‬زادۺاٰنسملدۺیفۺ یۺریخۺاابعلدۺ انبۺمیقۺوجز ۺ (ؾ‪752‬ھ )‬
‫ۺ اامسلیعۺنبۺرمعۺنبۺریثکۺ (ؾ‪774‬ھ ) ِ‬ ‫‪ 10‬اریسلۃۺا‬
‫‪ 11‬ہقفۺاریسلۃۺ ڈارٹکۺ ۺنبۺدیعسۺر ؿۺوبیطۺ دج ۺاورۺدمعہۺاولسبۺ ۺ ِ‬
‫ہ ر ۺاالسؾۺےکۺا ۺ درۺ‪ِ :‬‬
‫ۺکتۺےکۺوااعقتۺوکۺدرجۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 1‬ہ ر ۺۃفیلخۺنبۺایخط ۺۃفیلخۺنبۺایخطۺعصفزیۺ (ؾ‪240‬ھ )والدتۺ یۺےسۺز ۺہ ‬
‫ی‬ ‫ل‬
‫ۺذرکۺرکۺ ۺےکۺدعبۺاس ں ۺےکۺ‬ ‫‪ 2‬ہ ر ۺاال ۺوۺا مملوکۺ اوبۺرفعجۺ ۺنبۺرج ۺربطیۺ (ؾ‪355‬ھ ) خیقۺارضۺاورۺآدؾۺاورۺدعبۺےکۺا ءۺاکۺ‬
‫اابتعرۺےسۺہ ر ۺذرکۺیکۺیئگۺ ۺ ِ‬
‫ۺاج ہۺ ۺایگۺ ۺ ِ‬ ‫ۺاورۺابعہیسۺاکۺ‬ ‫ۺنبۺاط ۺ یسۺ (ؾ‪355‬ھ )تنطلسۺا‬ ‫‪ 3‬اتکبۺادبلءۺوۺااتلر ۺ‬
‫ۺکتۺےکۺاوحاؽۺدرجۺ‬ ‫‪ 4‬ااکل ۺیفۺااتلر ۺ زعۺادل ۺیلعۺنبۺ ۺانبۺاالریثۺ (ؾ‪630‬ھ )اس ںۺےکۺاابتعرۺےسۺہ ر ۺذرکۺیکۺیئگۺ ۺاورۺز ۺہ ‬
‫ۺ ِ‬
‫ۺ اوبۺادفلاءۺامعدۺادل ۺاامسلیعۺنبۺریثکۺ (ؾ‪774‬ھ )اس ںۺےکۺاابتعرۺےسۺہ ر ۺ ۺاوۺرۺ‪۱۴‬ۺازجا ءۺ ۺاش ۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 5‬ادبلا ۺوۺا‬

‫‪39‬‬
 ‫ۺا ۺ ۺ نیت ۺااسقؾ ۺ ۺ‬ ‫ۺانب ۺدلخوؿ ۺ‬ ‫‪ 6‬اتکب ۺاربعل ۺو ۺد اؿ ۺادتبملا ء ۺو ۺاربخل ۺ اوب ۺز ۺدبع ۺارلنمح ۺنب ۺدلخوؿ ۺ (ؾ‪808‬ھ )اس ۺاک ۺ‬
‫اتکبۺوکۺرحت ۺایکۺ ۺاستۺازجاءۺ ۺ ِ‬
‫ع‬
‫‪ 7‬ۺالطبیٹۺ ۺ صنۺاال سلۺارلبیطۺ ادمحۺنبۺ ۺ یۺتلمایسۺ(ؾ‪1041‬ھ )ا سلۺیکۺتفۺےسۺرخوجۺکتۺیکۺ ۺہ ر ۺ ۺ ِ‬
‫‪ 8‬ہ ر ۺالیمذؿۺاالس ۺ رجیجۺز اؿۺ االس ۺتنطلسۺیکۺابعیسۺدورۺےکۺااتتخؾۺکتۺ ۺا ازۺ ۺاکعیسۺرکیتۺ ۺ ِ‬
‫بتکۺا بۺوۺوسا ۺ‪ِ :‬‬
‫(بتکۺا بۺ) ِ‬
‫جم‬
‫‪ ِ 1‬ھزۃۺا بۺارعلبۺ ا ؾۺانبۺزجؾۺا یسلۺ (ؾ‪456‬ھ ) ِ‬
‫ۺاک ۺذترکہ ۺ ۺ‬ ‫‪ 2‬اتکب ۺاال ب ۺ اوب ۺدعس ۺدبع ۺارکل ۺنب ۺ ۺاعمس ۺ (ؾ‪562‬ھ )ا ب ۺ ۺاج ۺرت ۺاتکب ۺ ۺ امتؾ ۺابق ۺو ۺوطبؿ ۺو ۺ ا‬
‫رحوػۺیجہتۺرپۺ رکۺ ۺ ِ‬
‫ی‬
‫ۺوریغہ ۺاکۺ‬ ‫ۺاالرب ۺیف ۺ ۃف ۺا ب ۺارعلب ۺ اوب ۺابعلس ۺادمح ۺنب ۺیلع ۺقلقسیذی ۺ (ؾ‪821‬ھ )ا ب ۺےک ۺاقبطت ۺاور ۺرعوبں ۺےک ۺس ۺ‬ ‫‪3‬‬
‫ذترکہۺ ۺ ۺ رحوػۺیجہتۺرپۺ رکۺ ۺ ِ‬
‫(بتکۺوسا ِ) ِ‬
‫ۺا (احصہبۺرکاؾۺےکۺوسا )ِ ِ‬
‫‪463‬ھ )رحوػۺیجہتۺرپۺ رکۺ ۺ ‪4‬دلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬ ‫االاحصب فسۺنبۺدبعۺاہللۺنبۺدبعۺاربلۺ (‬
‫ۺ‬ ‫‪ 1‬االاعیتسبۺیفۺ ۃفۺ‬
‫ۺااحصلۃبۺ ۺاال رۺ انبۺس ا ۺ یسۺ (ؾ‪620‬ھ ) ِ‬ ‫‪ 2‬االاصبتسرۺیفۺ‬
‫ۺ‪7554‬احصہب ۺرکاؾۺےک ۺاحالت ۺایبؿ ۺےیک ۺےئگۺ‬ ‫‪ 3‬االدس ۺااغلۃب ۺیف ۺ ۃف ۺااحصلۃب ۺ اوب ۺانسحل ۺیلع ۺنب ۺ انب ۺ ۺاالریثۺ (ؾ‪630‬ھ )اس ۺاتکب ۺ‬
‫‪5،‬دلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬
‫‪ 4‬رجت ۺاامسءۺااحصلہبۺ احظفۺسمشۺادل ۺ ۺنبۺادمحۺذ ۺ (ؾ‪748‬ھ )دوۺدلجوںۺ ۺ ۺ ِ‬
‫ۺ‪9477‬اامسء ۺ‪ِِ1268،‬‬ ‫ۺ اس ۺ‬ ‫‪ 5‬االاصہب ۺیف ۺزییمت ۺااحصلہب ۺ ا ؾ ۺانب ۺرجح ۺالقسع ۺ (ؾ‪852‬ھ )احالت ۺاحصہب ۺرپ ۺاج ۺرت ۺاتکب ۺ‬
‫کیب‬
‫یبن‪1552،‬احصایبتۺےکۺاحالتۺ ۺ‪ِ ،‬‬
‫ب (راو ںۺےکۺاحالت)ِ ِ‬
‫ۺ (ؾ ِ‪748‬ھ )راو ں ۺےک ۺاقبطتۺےک ۺاابتعر ۺےس ۺرتبیت ۺ ۺےسیج ۺاحصہبۺرکاؾ ۺرھپ ۺہ نیعبۺ‬ ‫‪ 1‬ذترکۃ ۺاافحلظ ۺ سمش ۺادل ۺ ۺنب ۺادمح ۺاذل‬
‫وریغہ ںۺاسیکۺاقبطتۺ رکۺےیکۺےئگۺ ۺ‪1176‬ۺراو ںۺےکۺاحالتۺ ۺ ِ‬
‫‪ 2‬یھذ ۺالیھذ ۺ ا ؾۺانبۺرجحۺالقسع ۺ (ؾِ‪852‬ھ )رحوػۺیجہتۺرپۺ رکۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬
‫ۺوۺاالعؾۺےکۺاحالتۺرپۺبتک)ۺ ِ‬ ‫ج (‬
‫ۺنبۺدعسۺ (ؾ‪230‬ھ ) ِ‬ ‫‪ 1‬ااقبطلتۺاربکلیۺ‬

‫‪40‬‬
 ‫ۺ ‪ ۲‬اقبطتۺ‪ ۳‬ؿۺودلباؿۺ ِ‬ ‫‪ 2‬اتکبۺااقبطلتۺ ہفیلخۺنبۺایخطۺعصفزیۺ (ؾ‪240‬ھ )نیتۺاینبدوںۺرپۺرتبیتۺ ۺ ‪۱‬‬
‫ۺاکۺذرکۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 3‬ہ ر ۺدغبادۺ ادمحۺنبۺیلعۺبیطخۺدغبادیۺ (ؾ‪463‬ھ )دغبادۺےکۺ‬
‫‪ 4‬ریسۺاالعؾۺا ءۺ سمشۺادل ۺ ۺنبۺادمحۺاذل ۺ (ؾ‪748‬ھ ) ۺنفۺےکۺاملعءۺےکۺاحالتۺرپۺا ۺرت ۺاتکبۺ ۺ املعءۺےکۺلکۺ‪35‬اقبطتۺانبۺرکۺ‬
‫رتبیتۺد ۺایگۺ ۺ اتکبۺےکۺلکۺ‪۱۴‬ۺےصحۺ ۺ ِ‬
‫ۺدفصیۺ (ؾِ‪764‬ھ ) ِ‬ ‫‪ 5‬ا ایفۺابا ایفتۺ لیلخۺنبۺا‬
‫ئ‬
‫ۺاکۺذترکہۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 6‬ادلرۺااکل ۺیفۺاایعؿۺالمیہۺااثل ۺ انبۺرجحۺالقسع ۺ ‪8‬و ۺدصیۺےکۺ‬
‫رۺرعبۺوۺریغۺرعبۺاکۺذترکہۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 7‬االالعؾۺ ریخۺادل ۺزریلکۺ‬
‫ئ‬
‫ۺےکۺاحالتۺوکۺعمجۺایکۺایگۺ ۺاورۺرحوػۺیجہتۺرپۺرتبیتۺدیۺیئگۺ‬ ‫‪ 8‬ۺاملنیفلۺ رپورسیفۺرمعۺراضۺاحک ۺ ۺادتبا ءۺےسۺعرۺاحروۺکتۺےکۺبتکۺ‬
‫ۺدمعہۺاتکبۺ ۺاورۺ‪۱۵‬ۺدلجوںۺ ۺۺاش ۺ ۺ ِ‬
‫(املعءۺتغلۺوۺ ۺوۺادابءۺےکۺوسا ۺایحت)ِ ِ‬
‫ۺوۺاوغلل ۺ اوبۺرکبۺ ۺنبۺنسحۺزدیبیۺ (ؾ‪379‬ھ )العاوںۺےکۺاابتعرۺےسۺ ۺولعٹۺےکۺالعؾءۺاکۺذترکہۺ ۺےسیجۺوکہفۺ ۺرصبہۺاورۺ‬ ‫‪،1‬اقبطتۺا‬
‫اشؾۺوریغہۺ ِ‬
‫‪ 2‬ا ہ ۺارلواۃ ۺیلع ۺا ء ۺا ۃ ۺ امجؽ ۺادل ۺیلع ۺنب ۺ فس ۺیطفق ۺ (ؾ‪644‬ھ )املعء ۺ ۺو ۺتغل ۺرپ ۺبس ۺےس ۺاج ۺاتکب ۺ ۺ رحوػ ۺیجہت ۺرپ ۺ رکۺ‬
‫ِ‬
‫ی‬
‫ۺوا ۺ ۺ‬ ‫ۺ‪ ،‬ۺاالدابءۺ‪ ،‬سھابۺادل ۺ اوتۺنبۺدبعۺاہللۺومحیۺ (‪626‬ھ )ادبۺ ۺدخ تۺج ۺا ؾۺد‬ ‫ۺا ۺ ۃفۺاالد‬ ‫‪ 3‬اراشدۺاالر‬
‫رفدۺاکۺذترکہۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬
‫رۺرعشاءۺاکۺذترکہۺ ۺ ِ‬ ‫ۺنبۺرمعاؿۺ زاب ۺ (ؾ‪384‬ھ )‪5000‬‬ ‫ۺارعشلاءۺ‬ ‫‪4‬‬
‫اہفرسۺبتکۺ‪ِ :‬‬
‫ۺولعؾۺونفؿۺیکۺہ ت ۺاکۺۺذترکہۺایکۺایگۺ ۺ ادتبا ءۺےسۺ‪۳۷۷‬ھۺکتۺاکۺیملۺ‬ ‫ۺ (ؾِ‪385‬ھ )رعیبۺزابؿۺ ۺ‬ ‫ۺنبۺااحسؼۺا‬ ‫‪ 1‬ارہفل تۺ‬
‫ج ۺ ۺ ِ‬
‫لف‬
‫ۺ‬ ‫وضاعت ۺرپ ۺمیسقت ۺرک ۺےک ۺاوباب ۺ یدی ۺیک ۺیئگ ۺ ۺ‬ ‫ۺرعہیب ۺیک ۺالوجاب ۺرہف ت ۺ ۺ‬ ‫ۺنب ۺریخ ۺایلیبش ۺ ا سل ۺےک ۺ‬ ‫‪ 2‬ا ھز ت ۺ‬
‫تۺرپۺ ۺ ۺ ِ‬
‫ۺکتۺامتؾۺاتکوبںۺاکۺذترکہۺرحوػۺیجہتۺرپۺایکۺ‬ ‫ۺنبۺدبعۺاہللۺاحیجۺۃفیلخۺ (ؾ‪1067‬ھ )اےنپۺز‬ ‫‪ 3‬فشکۺاونظلؿۺنعۺااس ۺابتکلۺوۺاونفلؿ‬
‫ۺدمعہۺاتکبۺ ۺ ِ‬ ‫ایگۺ‬
‫اعتۺےکۺاسھتۺ اطتۺاکۺیھبۺذرکۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬ ‫ۺولعؾۺاالس ۺیکۺفینصتۺرپۺاج ۺاتکبۺ ۺ‬ ‫‪ 4‬ہ ر ۺاالدبۺارعلیبۺ اکرؽۺربواملکؿۺ‬
‫بتکۺرغجاہیفِ‪ِ :‬‬
‫سبعح‬
‫‪ 1‬ۺ ۺا مۺ ۺاامسءۺاالبلدۺوۺاܙنسملاعضۺ اوبۺدیبعہۺدبعۺاہللۺنبۺدبعۺازعل ۺرکبیۺ (ؾِ‪478‬ھ )رہشوںۺاورۺالعاوںۺےکۺ ںۺوکۺرحوػۺیجہت ِ‬

‫‪41‬‬
 ‫ۺرپۺ رکۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬
‫ی‬
‫بۺایصخشتۺاکۺذرکۺرحوػۺیجہتۺرپۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 2‬ۺادلبلاؿۺ سھابۺادل ۺ اوتۺنبۺدبعاہللۺومحیۺ (ؾِ‪626‬ھ )العاوںۺاورۺ‬
‫‪ 3‬البدۺارعلبۺ نسحۺنبۺدبعۺاہللۺااہفص ۺ زج ہۺرعبۺےکۺ ۺہلیبقۺیکۺ زؽۺوۺا نکۺیکۺدحت ۺیکۺیئگۺ ۺ ِ‬
‫ۺنبۺدبعۺاہللۺدجتیۺ (ؾِ‪1958‬ء ز ۺاجھلیٹۺاورۺدصرۺاالسؾۺےکۺااعشرۺ ۺک ۺ تۺاکۺذرکۺآ ۺ‬ ‫‪ 4‬حیحصۺاالابخرۺامعۺیفۺالبدۺارعلبۺ ۺآلاثرۺ‬
‫ۺاؿۺیکۺدحت ۺیکۺیئگۺ ۺ ِ‬
‫اافلظۺرقآ ۺیکۺ مجۺ‪ِ :‬‬
‫لمف‬
‫ۺوفاد ۺدبع ۺاابلیق ۺ (ؾ ِ‪1388‬ھ )رقآؿ ۺےک ۺاملکت ۺاک ۺذرک ۺرکےت ۺ ۺاور ۺ ۺہملک ۺےک ۺتحت ۺآ ۺوا ۺ‬ ‫‪ 1‬ۺاٺنسمل ۺا ھزس ۺالافلظ ۺارقلآؿ ۺارکل ۺ‬
‫آ تۺذرکۺرکےتۺ ۺ ِ‬
‫ۺ ِ‬ ‫ۺافرسۺرباکتۺد‬ ‫‪ 2‬ارملدشۺا ۺآ تۺارقلآؿۺارکل ۺوۺاملکہتۺ‬
‫ۺ رقآ ۺآ تۺوکۺ وضاعتۺےکۺاابتعرۺےسۺمیسقتۺرکۺےکۺ رکۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬ ‫ۺافرسۺرباکتۺد‬ ‫‪ 3‬ااجل ۺܙنسملاعیضۺآ تۺارقلآؿۺارکل ۺ‬
‫ؼۺ رقآ ۺآ تۺوکۺاراھرہۺاوبابۺےکۺ وضاعتۺ ۺمیسقتۺایکۺایگۺ ۺ ِ‬ ‫‪ 4‬ۺلیصفتۺآ تۺارقلآؿۺارکل ۺ وجؽۺالوبؾۺ‬
‫ۺاالافلظ ۺ اوب ۺااقلمس ۺنیسح ۺنب ۺ ۺاټنسملوػ ۺرابغ ۺاہفص ۺ( ‪502‬ھ )رقآ ۺاملکت ۺوک ۺرحوػ ۺیجہت ۺےک ۺاابتعر ۺےس ۺذرک ۺرکۺ‬ ‫‪ 5‬اڡنسملدات ۺیف ۺرغ‬
‫ۺوکۺایبؿۺایکۺایگۺ ۺ ۺظفلۺاک دہۺیھبۺذرکۺرکےتۺ ۺاورۺاسۺےکۺتحتۺآ ۺوا ۺآ تۺیھبۺذرکۺرکےتۺ ۺ ِ‬ ‫ےکۺاملکتۺرغ ۺےکۺ‬
‫ِ‬

‫‪42‬‬
 ‫رہفتساضمنیم‬

‫رعضِاحؽِ ‪1 ِ............. ................................ ................................ ................................‬‬

‫ِ ‪2 ِ................ ................................ ................................‬‬ ‫لصفِاوؽ‪:‬یملِثحبِوِقیقحتِےکِ‬

‫لصفِاث ِ‪:‬یملِقیقحتِےکِاینبدیِانعرصِ ‪6 ِ............... ................................ ................................‬‬

‫ِیکِوصخایصتِاورِ اؿِقیقحتِ ‪7 ِ...................................... ................................‬‬ ‫لصفِاثثل‪:‬‬

‫ِ‪،‬اافد ِ‪،‬اورِاامعتسؽِاکِرط ِاکر ‪8 ِ.................... ................................‬‬ ‫لصفِراعبِ‪ :‬بتکِاخ ِیکِا‬

‫ِ ریِےکِ الحِ ‪11 ِ............... ................................ ................................‬‬ ‫‪:‬‬ ‫لصفِاخ‬

‫ِ ‪22 ِ........................... ................................‬‬ ‫ِیکِوپمکز ِ‪،‬حیحصتِاورِآرخیِاتکیبِ‬ ‫لصفِاسدس ‪:‬‬

‫ِ ِ‪:2‬رمسِاطخلۺ ر زِاوراػۺ ااصتخراتِ ‪23 ِ ..................................... ................................‬‬

‫ِ ِ‪: 3‬رعیبِرحت ِوِاتکتبِےکِاینبِدیِاوادعِ ‪24 ِ.................................... ................................‬‬

‫ِ ِ‪: 4‬االس ِوِادیبِ در ِ ‪26 ..................... ................................ ................................‬‬

‫ِ‬

‫‪43‬‬