არჩევნები

არჩევნები საჯარო ორგანოთა ფორმირების ისეთი წესია, რომელიც

ხორციელდება ხმის მიცემის გზით, როგორც წესი, იმ პირობით, რომ ყოველ
წარდგენილ მანდატზე პრეტენდეტია ორი ან მეტი კანდიდატი.

საარჩევნო წესები ადგენს:

1. ვის აქვს ხმის მიცემის უფლება;
2. რამდენად ფასობს თითოეული ხმა;
3. რამდენი ხმაა საჭირო გამარჯვების მოსაპოვებლად.

არჩევნები კონსტიტუციონალიზმის ტრადიციულ ინსტიტუტად ითვლება.

ძველ საბერძნეთსა და რომში არჩევნებში მონაწილეობა სავალდებულოც კი
იყო. საარჩევნო კანონმდებლობების მოწესრიგება ბურჟაზიული
რევოლუციების პერიოდში დაიწყო.

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის

დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლში ხაზგასმულია ,, მაღალი ხელშემკვრელი
მხარეები კისრულობენ ვალდებულებას, გონივრული პროცედურებით
ჩაატარონ თავისუფალი არჩევნები თავისუფალი კენჭისყრით ისეთ
პირობებში, რომელიც საკანონმდებლო ორგანოების არჩვისას
უზრუნველყოფს ხალხის ნება-სურვილის თავისუფალ გამოხატვას’’.

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის 21-ე მუხლი ცალსახად

განიხილავს არჩევნებით გამოხატულ ხალხის ნებას მმართველობის
უფლებამოსილების საფუძვლად. აქვე, სამოქალაქო და პოლიტიკური
უფლებების საერთაშორისო პაქტი მიანიშნებს ყველა მოქალაქის უფლებასა
და შესაძლებლობაზე მისცენ ხმა და არჩეულ იქნენ ისეთ საყოველთაო
არჩევნებში, რომლიც უზრუნველყოფს ამომრჩეველთა თავისუფალი ნების
გამოვლენას.

ევროპული საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის 2002 წლის საარჩევნო

კოდექსი მნიშვნელოვანი დოკუმენტია.

ზოგჯერ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების თავმოყრა ხდება

საარჩევნო კოდექსში (ბელგია, საფრანგეთი, ეგვიპტე და სხვ.). ისინი
კომპლექსური აქტებია, რომელთაც გააჩნიათ რეგულირების ფართო საგანი
და შეიცავენ ამ ინსტიტუტთა ნორმათა ძირითად მასას. საარჩევნო
კოდექსები ვერ ამოწურავენ საარჩევნო სფეროში მოსაწესრიგებელ
საკითხთა წრეს. მაგალითად, საფრანგეთში ცალკე აქტებია საპრეზიდენტო,
ევროპარლამანეტში საფრანგეთის წარმომადგენლების არჩევისას.
საარჩევნო კანონმდებლობა ასევე მოიცავს მომიჯნავე საკითხებსაც.
მაგალითად, პოლიტიკური პარტიების დაფინანსებას, არჩევნებთან
დაკავშირებულ ადმინისტრაციულ და სისხლისსამართლებრივ
პასუხისმგებლობებს და სხვ.
არჩევნების კლასიფიკაცია ნიშნების მიხედვით:
● ასარჩევი ორგანოს შესაბამისად, ცნობილია საპრეზიდენტო,
საპარლამენტო, რეგიონალური და ადგილობრივი
თვითმმართველობის არჩევნები, რომელთა შედეგი შესაბამისი
საჯარო ხელისუფლების ორგანოებსა და თანამდებობის პირის
არჩევაა.
● არჩევნების პერიოდულობიდან გამომდინარე, არსებობს საერთო,
შუალდური და ხელახალი არჩევნები. საერთო არჩევნები ორი
სახისაა: მორიგი და რიგგარეშე. მორიგი არჩევნები იმართება
საჯარო ხელისუფლების წარმომადგენლობითი ორგანოს ან საჯარო
ხელისუფლების თანამდებობის პირის უფლებამოსილების ვადის
გასვლის გამო; რიგგარეშე არჩევნები კი საჯარო ხელისუფლების
წარმომადგენლობითი ორგანოს ან საჯარო ხელისუფლების
თანამდებობის პირის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის
შემთხვევაში არჩევნების ჩატარებას გულისხმობს. შუალედური
არჩევნები იმართება ხელისუფლების წარმომადგენლობითი ორგანოს
შემადგნელობის შესავსებად, ხოლო ხელახალი არჩევნები ტარდება
იმ შემთხვევაში, როდესაც არჩევნები არჩატარებულად
გამოცხადდება, ან გამარჯვებული ვერ გამოვლინდება ან არჩევნების
შედეგი ბათილად იქნება ცნობილი სასამართლოს გადაწყვეტილებით
და სხვ.
● სამოქმედო ტერიტორიის მიხედვით, არსებობს
საერთოსახელმწიფოებრივი, რეგიონალური და ადგილობრივი
არჩევნები, რომლის შედეგია ცენტრალური, სამხარეო და
ადგილობრივი ორგანოების არჩევა და სხვ.

არჩევნების თავისებურ სახედ განიხილება პირველადი არჩევნები, ანუ

პრაიმერისი, რომლის შედეგადაც კენჭისყრით შეირჩევა პოლიტიკური
პარტიის ის კანდიდატი, რომელიც უნდა ჩაერთოს საარჩევნო ბატალიებში.
სხვაგვარად მას პარტიულ არჩევნებსაც უწოდებენ. იგი გამოიყენება აშშ-ში
პოლიტიკური პარტიების მიერ საპრეზიდენტო არჩევნებში
მონაწილეობისათვის კანდიდატის შესარჩევად.

საარჩევნო უფლება კონსტიტუციური უფლებაა და გულისხმობს პირის

შესაძლებლობას აირჩიოს და არჩეულ იქნას სახელმწიფო და ადგილობრივი
თვითმმართველობის ორგანოების შემადგენლობაში. საარჩვენო უფლება
ორი სახისაა: აქტიური და პასიური. აქტიური საარჩევნო უფლება არის
პირის უფლება, ხმის მიცემის მეშვეობით, მონაწილეობა მიიღოს
საყოველთაო არჩევნებსა და რეფერენდუმში. პასიური საარჩევნო უფლება
კი გულისხმობს პირის შესაძლებლობას, კენჭი იყაროს საჯარო
ხელისუფლების წარმომადგენლობით ორგანოში ასარჩევად ან საჯარო
ხელისუფლების თანამდებობის დასაკავებლად.

არჩევნები უნდა იყოს საყოველთაო, თანასწორი, თავისუფალი, ფარული და

პირდაპირი. ამასთან იგი უნდა ტარდებოდეს პერიოდულად.

საყოველთაო არჩევნების პრინციპი

საყოველთაო არჩევნების პრინციპი გულისხმობს, რომ ყველა ადამიანს
აქვს ხმა მისცეს და კენჭი იყაროს არჩევნებში. დემოკრატიული თეორიის
თანახმად, ხმის მიცემის უფლება უნდა ჰქონდეს ყველას. თუმცა ეს უფლება
შეიძლება ექვემდებარებოდეს გარკვეულ პირობებს. შეზღუდვას
ექვემდებარება როგორც აქტიური, ისე პასიური საარჩევნო უფლება.
თანამედროვეობაში ხმის მიცემის უფლება აქვთ პირებს, რომელთაც
თავიუსფალი ნების გამოვლენის საფუძველზე არჩევანის გაკეთების უნარი
შესწევთ, ანუ არიან გარკვეულ ასაკს მიღწეული და ქმედუნარიანნი.

კანონთა უმრავლესობაში მოქმედებს დამატებითი მოთხოვნები, რომელთაც

უნდა აკმაყოფილებდეს პირი საარჩევნო უფლების მოსაპოვებლად. ისინი
საარჩევნო ცენზებად იწოდებიან და წარმოადგენენ კონსტიტუციით ან
საარჩევნო კანონმდებლობით დადგენილ პირობებს. ცენზები არ შეიძლება
განისაზღვროს საარჩევნო კანონით ან სხვა კანონებით თუ ისინი
დადგენილი არაა კონსტიტუციით ან კონსტიტუცია არ ითვალისწინებს მათი
კანონით განსაზღვრის შესაძლებლობას. შეზღუდვამ არ უნდა გახადოს
უფლების განხორციელება. მას უნდა ჰქონდეს ლეგიტიმური მიზანი და უნდა
იყოს პროპორციული. სახელმწიფომაც და საარჩევნო სამართალმაც
შეზღუდვა ისე უნდა განახორციელოს, რომ საარჩევნო უფლებას არ
წაართვას თავისი არსი და ეფექტურობა. თავისუფალი არჩევნების
შეზღუდვა დასაშვებია გონივრულ ფარგლებში და არა თვითნებურად.

არსებობს ტექნიკური, დისკრიმინაციული და დამცავი ხასიათის ცენზები.

ტექნიკური ხასიათის ცენზებს მიეკუთვნება ასაკობრივი, მოქალაქეობის,
ბინადრობის, განათლების და ა.შ ცენზები.

საარჩევნო ცენზები შეიძლება იყოს ბუნებრივი, მაგალითად, ასაკობრვი

ცენზი ან, წარმოქმნილი, მაგალითად, მოქალაქეობის ცენზი.
ასაკის ცენზში მოიაზრება გარკვეული ასაკის მოთხოვნა სახელმწიფო და
ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში
მონაწილეობის მისაღებად. იგი განისაზღვრება კონსტიტუციით ან/და
საარჩევნო კანონმდებლობით. აქტიურ საარჩევნო უფლებაში უფრო დაბალი
ასაკია დაწესებული, ვიდრე პასიურში.

მოქალაქეობის ცენზი გულისხმობს მოცემული ქვეყნის მოქალქეობის

ფლობის მოთხოვნას სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის
ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის მისაღებად.

ბინადრობის ცენზი ნიშნავს კონსტიტუციით ან საარჩევნო

კანონმდებლობით განსაზღვრულ, შესაბამისი სახელმწიფოს ტერიტორიაზე
გარკვეული ვადით ცხოვრების მოთხოვნას არჩევნებში მონაწილეობის
უფლების მოსაპოვებლად.
აურჩევლობის ცენზში მოიაზრება ასარჩევ თანამდებობაზე კანდიდატის
სტატუსის შეუთავსებლობა საჯარო ხელისუფლების ორგანოში რიგ
თანამდებობრივ მდგომარეობასთან.

წარსულში არსებობდა სქესობრივი და ქონებრივი ცენზი, რომელიც

დღესდღეობით აღარ არსებობს.

კვოტირების სისტემა - მოქმედებს ზოგიერთ ქვეყანაში და მისი მიზანია

ქალთა რაოდენობა გაზარდოს პარლამენტში.

არსებობდა და ზოგგან დღსაც არსებობს განათლების, რელიგიური,

რასობრივი და მორალური ცენზები.

მსჯავდებულის საარჩევნო უფლებასთან დაკავშირებით, დღევანდელ

მსოფლიოში, ერთმნიშვნელოვანი დამოკიდებულება არ არსებობს.
ქვეყანათა ერთ ნაწილში, განურჩევლად დანაშაულისა, მსჯავრდებულ
პირებს არჩევნებში მონაწილეობა აკრძალული აქვთ, მეორე ნაწილში,
ნებისმიერი დანაშაულის შემთხვევაში, სარგებლობენ ხმის უფლებით, ხოლო
სახელმწიფოთა კატეგორიის მესამე ჯგუფში, მხოლოდ დანაშაულთა
კონკრეტული კატეგორიის ჩადენისთვის ჩამოერთმევათ პირებს
მითითებული უფლება. ვენეციის კომისია რეკომენდაციას უწევს
სახელმწიფოებს საარჩევნო უფლების ჩამორთმევა მაშინ გამოიყენონ
მხოლოდ მძიმე დანაშაულების ჩადენისას. ამავეს მიიჩნებს ადამიანის
უფლებათა ევროპული სასამართლოც.
სამხედრო მოსამსახურეთა საარჩევნო უფლებასთან მიმართებითაც არ
არსებობს ერთგვაროვანი მიდგომა სასამართლო პრაქტიკაში. ცალკეულ
შემთხვევებში, მათ ასეთი უფლება შეზღუდული აქვთ. სარისკო ფაქტორად
მიიჩნევა ის, რომ, ერთი მხრივ, სამხედრო მოსამსახურზე, რომელიც
იმავდროულად საჯარო ხელისუფლების წარმომადგენელი და
განსხვავებულ სამართლებრივ რეჟიმში მყოფი პირია, არსებობს
ხელისუფლების მხრიდან ზეწოლის ალბათობა, მეორე მხრივ, კი ითვლება,
რომ იგი სუბიექტური მოსაზრებიდან გამომდინარე დიდწილად,
სახელისუფლებო ძალების მხარდამჭრი პირია, რაც ფაქტობრივად არღვევს
შანსების თანასწორობის პრინციპს. ვენეციის კომისიამ თავის
რეკომენდაციაში ჩამოაყალიბა სამხედრო მოსამსახურეების მიერ
საარჩევნო უფლების რეალიზაციის გარანტიები, რომლებიც
უზრუნველყოფენ სამხედრო მოსამსახურეების საარჩევნო პროცედურების
სამართლიანობასა და კანონიერებას.

თავისუფალი არჩევნების პრინციპი

თავისუფალი არჩევნების პრინციპი დაკავშირებულია აქტიურ საარჩევნო
უფლებასთან და მოითხოვს, რომ ამომრჩეველთა საარჩევნო
გადაწყვეტილება მათი აზრის ფორმირების თავისუფალი და ღია პროცესის
შედეგი იყოს. თავისუფალი ნების გამოხატვა დაცული უნდა იყოს როგორც
სამთავრობო, ისევე არსამთავრობო ძალების გავლენისგან. თავისუფალი
არჩევნების პრინციპი ასევე გულისხმობს ამ უფლებაზე უარის თქმის
შესაძლებლობასაც.

არჩევნებში მონაწილეობას უკავშირდება აბსენტეიზმი. აბსენტეიზმი

გულისხმობს ამომრჩევლის გულგრილ დამოკიდებულებას პოლიტიკური
ცხოვრებისადმი, თავის არიდებას საჯარო ხელისუფლების ორგანოების
არჩევნებსა და თუ რეფერენდუმში მონაწილეობისგან. იგი სხვადასხვა
ფორმით გამოიხატება. აქტიური აბსენტიზმი გულისხმობს ამომრჩევლის
არჩევნებში გამოცხადებას და საარჩევნო ყუთში ცარიელი ან გადახაზული
ბიულეტინის მოთავსებას, ხოლო პასიური აბსენტიზმი გულისხმობს
ამომრჩევლის უარს არჩევნებში მისვლაზე.

თანასწორი საარჩევნო უფლება

თანასწორი საარჩევნო უფლების პრინციპი ამბობს, რომ ყველა
მოქალქეს უნდა შეეძლოს თანასწორ საფუძველზე ამ უფლების
განხორციელება. თანასწორი საარჩევნო უფლების რეალიზება ხდება
შემდეგი პირობებით: 1. დაუშვებელია ამომრჩეველთა დიფერენციაცია
რაიმე ნიშნით; 2. ყველა მოქალაქე უნდა ფლობდეს ხმათა ერთნაირ
რაოდენობას; 3. აუცილებელია ყველა არჩული პირი წარმოადგენდეს
ამომრჩეველთა თანაბარ რაოდენობას.

პირდაპირი და ირიბი არჩევნების პრინციპი

პირდაპირი, ანუ უშუალო საარჩევნო უფლება გულისხმობს ამომრჩევლის
შესაძლებლობას დამოუკიდებლად მისცეს ხმა ასარჩევ კანდიდატს,
უშუალოდ მიიღოს მონაწილეობა საჯარო ხელისუფლების ორგანოსა და
თანამდებობის პირის არჩევაში.

ირიბი საარჩევნო უფლება გულისხმობს ამომრჩევლის მიერ საარჩევნო

კოლეგიების არჩევის შესაძლებლობას, რომლებიც შემდგომ ირჩევენ
შესაბამის სუბიექტებს.

არჩევნების ფარულობა
არჩევნების ფარულობა, ანუ ფარული კენჭისყრის პრინციპი საარჩევნო
პროცედურობის სამართლიანობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პირობაა,
რომელიც უზრუნველყოფს ამომრჩვლის ნების გამოვლენის სრულ
თავისუფლებას.

საარჩევნო სისტემის არსი

საარჩევნო სისტემა, ფართო გაგებით, საჯარო ხელისუფლების არჩევითი
ორგანოს ფორმირების წესია, ხოლო ვიწრო გაგებით, არჩევნების შედეგის
განსაზღრის და მანდატების განაწილების პროცედურა. მისი მეშვეობით,
ამომრჩეველთა პოლიტიკური პრეფერენციები ეროვნული
წარმომადგენლობითი ორგანოების ადგილების რაოდენობაში გამოიხატება.
საარჩევნო სისტემის მთავარი დანიშნულებაა საარჩევნო სუბიექტების მიერ
მოპოვებული ამომრჩეველთა ხმების გარდაქმნა მანდატების რაოდენობაში.

საარჩევნო სისტემის სახეები

საარჩევნო სისტემათა კლასიფიკაცია ხდება მაჟორიტარულ და
პროპორციულ არჩვნებად. საარჩევნო სისტემები ერთმანეთისაგან
განსხვავდება ძირითადად საარჩევნო ოლქების მასშტაბით, საარჩევნო
ბარიერით, პარტიული სიების ტიპით, ბიულეტენის სტრუქტურით, ასარჩევ
დეპუტატთა რიცხოვანებით და სხვა კომპონენტებით.

მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემა ადგილების განაწილების ისეთი

სისტემაა, რომლის დროსაც კანდიდატის არჩევნებში გამარჯვებისთვის
ესაჭიროება ამომრჩეველთა უმრავლესობის მხარდაჭრა. კარგი სისტემაა
საპარლამენტო უმრავლესობის შესაქმნელად. განასხვავებენ
მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის რამდენიმე სახეს:
ფარდობითი უმრავლესობის მაჟორიტარული სისტემა
ეს სისტემა ერთ-ერთი ყველაზე მარტივი საარჩევნო სისტემაა, რომლის
დროსაც არჩეულად ითვლება კანდიდატი, რომელმაც ყველა სხვა
კანდიდატზე მეტი ხმა მოიპოვა. მას უწოდებენ ,,ფინიშთან პირველად მისულ
სისტემას’’ ან სისტემას, როცა ,,გამარჯვებული ყველაფერს იღებს’’.

აბსოლიტური უმრავლესობის მაჟორიტარული სისტემა

აბსოლიტური უმრავლესობის მაჟორიტარული სისტემისას გამარჯვებულად
ჩაითვლება ის კანდიდატი, რომელმაც მოაგროვა ამომრჩეველთა ხმების
ნახევარზე მეტი 50%+1. ხმების რაოდენობა ზოგიერთ ქვეყანაში ითვლება
ამომრჩეველთა საერთო ხმის რაოდენობისგან. თუ ვერც ერთი კანდიდატი
ვერ დააგროვებს აღნიშნული ხმების რაოდენობას, მაშინ ინიშნება მეორე
ტური, რომელშიც პირველ ტურში გამარჯვებული ორი კანდიდატი იღებს
მონაწილეობას. გამარჯვებული ფარდობითი უმრავლესობის პრინციპით
გამოვლინდება მეორე ტურში.

კვალიფიციური უმრავლესობის მაჟორიტარული სისტემა

ეს სისტემა გამონაკლისის სახით არსებობს, რომლის დროსაც კანდიდატის
გამარჯვებისათვის დადგენილია აბსოლიტურ უმრავლესობაზე მეტი ხმის
დაგროვების ვალდებულება. ხმათა ასეთი რაოდენობის მიღება რთულია და
ხშირად საჭიროებს მეორე ტურს.
ალტერნატიული ხმის სისტემა
ალტერნატიული ხმის სისტემა მაჟორიტარული სისტემის თავისებური
სახესხვაობაა, რომელშიც ფარდობითი უმრავლესობის სისტემის მსგავსად,
საარჩევნო ოლქები ყოველთვის ერთმანდატიანია. იგი ამომრჩეველს
შესაძლებლობას ანიჭებს გააკეთოს მრავალფეროვანი არჩევანი და
კანდიდატებს ნომრები მიანიჭოს საკუთარი შეხედულებით. მაგ. ციფრი ,,1’’
მონიშნოს ყველაზე სასურველი კანდიდატი, ,,2’’ - დაუწეროს მისთვის მეორე
ადგილზე მყოფ კანდიდატს და ა.შ. სისტემას ზოგჯერ პრეფერენციულ
სისტემასაც უწოდებენ.

ერთი არგადასაცემი ხმის სიტემა

ამ სისტემის დროს არჩევნები ტარდება მრავალმანდატიან ოქმში, თუმცა
ამომრჩეველს ერთი ხმა აქვს. არჩეულად ითვლებიან კანდიდატები,
რომლებსაც ოლქისთვის განკუთვნილი მანდატების რაოდენობის
შესაბამისად ყველაზე მეტი ხმა მოიპოვეს.

კუმულაციური სისტემა მოქმედებს როგორც ერთმანდატიანი, ისე

მრავალმანდატიანი ოლქის პირობებში. ამომრჩეველს აქვს რამდენიმე ხმა,
რომელთა განაწილება სურვილის შესაბამისად შეუძლიათ. გამარჯვებულად
ჩაითვლება ის კანდიდატი, რომელმაც ყველაზე მეტი ხმა მიიღო.

პროპორციული საარჩევნო სისტემა

ამ დროს პოლიტიკური მანდატების განაწილება პოლიტიკურ პარტიებსა და
ბლოკებს შორის ხდება ამომრჩევლისგან მიღებული ხმების
პროპორციულად. მასში პარტიული არჩევნები იგულისხმება, რომლის
დროსაც მანდატი მხოლოდ პარტიულ სიაში დასახელებული
კანდიდატებისთვის არის ხელმისაწვდომი. ამომრჩევლები ხმას აძლევენ
პარტიას, ხოლო პარტიები იღებენ ამომრჩეველთა ხმების რაოდენობის
პროპრციულ მანდატების რაოდენობას, რომლებიც ნაწილდება სიაში
წარდგენილ კანდიდატებს შორის.

საარჩევნო ბარიერი
საარჩევნო ბარიერი მოქმედებს პროპრციულ სისტემებში. იგი წარმოადგენს
კანონმდებლობით, ხშირად კონსტიტუციით განსაზღვრულ პარტიული სიის
მიერ მიღებულ ხმათა მინიმალურ პროცენტულ რაოდენობას, რომელიც
უფლებას აძლევს პარტიას, მონაწილეობა მიიღოს მანდატების
განაწილებაში. შესაბამისად, პარტია რომელიც ვერ მიიღბს ვერც ერთ
მანდატს.

საარჩევნო ბარიერი გამორიცხავს ,,სუსტ’’ პარტიათა წარმომადგენლობას,

რომლებიც ვერც ვერც ფრაქციას ჩამოაყალიბებენ და ვერც ,,ამინდს’’
შექმნიან. ბარიერის არსებობა, ასევე ხელს უშლის წარმომადგენლობით
ორგანოში უკიდურესად რადიკალური და ექსტრემალური პარტიების
შესვლას.
საარჩევნო კვოტა
პროპორციული საარჩევნო სისტემის დროს, პარტიებს შორის, სადეპუტატო
მანდატების განაწილება ქვეყანათა უმრავლესობაში ხორციელდება
საარჩვნო კვოტის დადგენის გზით. გამომდინარე იქიდან, რომ სხვადასხვა
ოლქში შეიძლება გამოცხადდეს სხვადასხვა რაოდენობის ამომრჩეველი,
საარჩევნო კვოტა შეიძლება განსხვავებული იყოს.

საარჩევნო კვოტის განსაზღვრის შემდეგ თითოეული პარტიული სიიდან

სადეპუტატო მანდატს მიიღებს იმდენი კანდიდატი, რამდენჯერაც
საარჩევნო კვოტა მოთავსდება ამ პარტიის მიერ არჩევნებზე მოპოვებულ
ხმათა რაოდენობაში. პროპორციული საარჩევნო სისტემით კენჭისყრის
შედეგების სირთულეს წარმოადგენს იმ ნარჩენის გათვალისწინება,
რომელიც გაყოფის შედეგად ჩნდება, ვინაიდან საარჩვნო კვოტა ყოველთვის
არ ჯდება ხმათა რაოდენობაში უნაშთოდ. სხვადასხვანაირად აგვარებენ ამ
სირთულეს.

პარტიული სიები
პარტიული სიებიდან ხდება მოპოვებული რაოდენობის მანდატების
რაოდენობის შესაბამისი კანდიდატების შერჩევა და მათთვის დეპუტატის
მანდატების მინიჭება.

საარჩევნო სამართალში გავრცელებულია სხვადასხვა ტიპის საარჩევნო

სიები. ზოგიერთ ქვეყანაში მიღებულია მყარი, ან როგორც სხვაგვარად
უწოდებენ მკაცრი ან დახურული სიები. მყარი სიების შედგენისა და
კანდიდატთა რიგითობის განსაზღვრას პარტიასა და საზოგადოებაში
კანდიდატის რეიტინგი წარმოადგენს.

საარჩევნო პრაქტიკა იცნობს ე.წ. პრეფერენცირებულ კენჭისყრის სისტემას,

რომლის დროსაც ამომრჩეველი არჩევანს აკეთებს არა მხოლოდ პარტიულ
სიაზე, არამედ უფლება აქვს მონიშნოს სასურველი კანდიდატები პარტიული
სიის შიგნით, დამდგარი შედეგი კი მანდატების განაწილების საფუძველია.
პრეფერენცირებული კენჭისყრის დასახელებული წესი მოქმედებს
ნახევრად მყარ და თავისუფალ სიებში. ნახევრად მყარი სიის მოქმედების
შემთხვევაში, სიის პირველ ადგილას მყოფი კანდიდატი პრეფერენციას არ
ექვემდებარება და ყოველთვის პირველია, დანარჩენ კანდიდატებს შორის კი
მანდატების გადანაწილების საკითხს ამომრჩეველი წყვეტს.

თავსიუფალი, სხვაგვარად ღია ან მოქნილი სიების სისტემების მოქმედების

პირობებში ამომრჩევლის ნებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება არა
მხოლოდ პარტიის, არამედ პარტიის შიგნით კანდიდატურის არჩევაში.
თავსიუფალ სიებში როგორც წესი კანდიდატები ანბანური თანმიმდევრობით
არიან განაწილებულნი.

ზოგიერთ ქვეყანაში, პროპრციული საარჩევნო პირობებში, მოქმედებს

ე.წ. ,,პანაშირების’’ , ანუ ,,პანაშჟის’’ მეთოდი, რაც გულისხმობს ამომრჩევლის
უფლებასა და შესაძლებლობას აირჩიოს როგორც კონკრეტული პარტიის
სია, ისე ხმა მისცეს კანდიდატებს სხვადასხვა სიაში, ზოგჯერ ჩაწეროს კიდეც
მასში კანდიდატები. ცალკეულ შემთხვევებში, ოლქების
მრავალმანდატიანობის პირობებში, პანაშირება მაჟორიტარული სისტემის
დროსაც გამოიყენება (მაგ. ბელგია).

შერეული სისტემები
შერეული სისტემები მიღებულია მთელ რიგ ქვეყნებში, რომელთა მიზანიცაა
სხვადასხვა სისტემების სარგებლობისა და მიღწევების გათვალისწინება და
ნაკლოვანებების, ხარვეზების თავიდან არიდება და შემცირება. შერეული
საარჩევნო სისტემა მოქმედებს სხვადასხვა ფორმით. ერთ შემთხვევაში ის
გულისხმობს სხვადასხვა სისტემების პარალელურად გამოყენებას.
მაგალითად, 50% აირჩევა პროპორციული და 50% მაჟორიტარული
სისტემით, მეორე შემთხვევაში კი პროპრციული და მაჟორიტარული
სისტემების შეჯვარებას.

მაჟორიტარული სისტემის დადებითი მხარეები:

● მანდატის მფლობელი ხდება უკეთესი შედეგების მქონე კანდიდატი;
● ხელს უწყობს ამომრჩეველსა და კანდიატს შორის კავშირის
დამყარებას;
● უზრუნველყოფს არჩეული პარტიის საპარლამენტო უმრავლესობას;
● ახდენს დიდი პოლიტიკური პარტიების და ბლოკების ფორმირებას,
ასტაბილიზებს პოლიტიკურ ცხოვრებას;
● უზრუნველყოფს მდგრადი მთავრობის ფორმირებას.

მაჟორიტარული სისტემის უარყოფითი მხარეები:

● მნიშვნელოვნად მაღალია ,,დაკარგული’’ ხმების რაოდენობა;
● ხელისუფლების ლეგიტიმურობის შემცირების და არსებული სისტემის
უნდობლობის რისკი იზრდება;
● რეალური და სოციალური სურათი დამახინჯებულია მმართველი
პარტიის სასარგებლოდ;
● არსებობს დეპუტატების პირდაპირი ინტერესები კონკრეტულ
საარჩევნო ოლექბში;
● მეორე ტურის დიდი ალბათობაა, რაც დამატებითი ხარჯია
სახელმწიფოსთვის;
● გამარჯვების დიდი შანსი აქვს დიდი ფინანსური შესაძლებლობების
მქონე პირებს.

პროპორციული სისტემის პლიუსები:

● მცირეა ,,დაკარგული’’ ხმების ოდენობა;
● იქმნება ხელისუფლება, რომელიც ზუსტად ასახავს ქვეყანაში
არსებულ პოლიტიკურ ძალათა თანაფარდობას;
● უზრუნველყოფილია სხვადასხვა პოლიტიკური შეხედულების მქონე
მოსახლეობის სამართლიანი წარმომადგენლობა;
● ახდენს მრავალპარტიულობის სიმულირებას;
● შესაძლებელია შესაბამისი განათლების ნაკლებად ცნობილი
ადამიანის არჩევა;
 ● არსებობს ეფექტური ხელისუფლების ჩამოყალიბების საფუძველი.

პროპორციული სისტემის მინუსები:

● ახასიათებს დეპუტატებსა და ამომრჩევლებს შორის სუსტი კავშირი;
● გამოირჩევა კანდიდატების ზედმეტად ძლიერი დამოკიდებულებით
პარტიულ აპარატზე;
● ამომრჩევლებისთვის რთულია პარტიული სიებით წარდგენილი
კანდიდატების შეფასების შესაძლებლობა;
● სირთულით გამოირჩევა მთავრობის ფორმირება.

არჩეევნები საქართველოში
საარჩევნო პრინციპები მცირე გამონაკლისის გარდა მოქმედებს მთელ
საარჩევნო პროცესზე და მარტო კენჭისყრის დღით არ შემოიფარგლება.

საარჩევნო პრინციპის თანახმად, არჩევნებში, რეფერანდუმსა და

პლებისციტში მონაწილეობის უფლება აქვს ყველა სრულწლოვან
მოქალაქეს, მაგარამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ყველა მიიღებს
მონაწილეობას არჩევნებში, რადგან დაწესებულია საარჩევნო ცენზები.
აქტიური საარჩევნო უფლება უმნიშვნელოდ, ხოლო პასიური არაერთი
ცენზითაა შეზღუდული.

სრულწლოვნად ითვლება 18 წელს მიღწეული პირი.

საქართველოში აქტიური საარჩევნო უფლების ნაწილში განათლების ცენზი

არსადაა, გარდა სამოსამართლეო ხელისუფლების დაკომპლექტებისას -
მოსამართლისთვის აუცილებელია იურიდიული განათლება.

არჩევნებსა და რეფერენდუმში მონაწილეობის უფლება არ აქვს მოქალქეს,

რომელიც სასამართლოს განაჩენით განსაკუთრებით მძიმე
დანაშაულისთვის იმყოფება სასჯელის აღსრულების დაწესებულებაში ან
სასამართლოს გადაწყვეტილებით ცნობილია მხარდამჭერის მიმღებად და
მოთავსებულია შსაბამის სტაციონარულ სამედიცინო დაწესებულებაში .

საქართველოში ასევე მოქმედებს აურჩევლობისა და შეუთავსებლობის

ცენზები.

თანასწორი საარჩევნო უფლება გულისხმობს ზოგადი თანასწორობის

პრინციპის დაცვას აქტიური და პასიური საარჩევნო უფლების
განხორციელოებას თანასწორ პირობებში. აუცილებელია რომ ყველა ხმას
ერთნაირი წონა ჰქონდეს და ყველა ამომრჩეველს თანაბარი ხმის უფლება
ჰქონდეს.

პირდაპირი საარჩევნო პრინციპი ნიშნავს, რომ ამომრჩეველსა და

საარჩევნო კანდიდატს შორის არ არსებობს რაიმე ინსტანცია, რომელიც
საკუთარი შეხედულებით აირჩევს კანდიდატს. მათ უშუალოდ ირჩევს ხალხი.
საქართველოში არჩევნები პირდაპირია გარდა პრეზიდენტის არჩევნებისა.

არაპირდაპირ არჩევნებში თავის მხირვ გამოყოფენ: ირიბ და

მრავალსაფეხურიან არჩევნებს. ირიბია არჩევნები, რომლის დროსაც
ამომრჩევლის ნებას ახორციელებს არჩეული კოლეგია, რომლის
ერთადერთი ფუნქციაა საჯარო ხელისუფლების ორგანოს ან თანამდებობის
პირის არჩევა. მრავალსაფეხურიანი არჩევნებისას ამომრჩეველი პირდაპირ
ირჩევს ქვედა დონის წარმომადგენლობით ორგანოს, რომელიც შემდეგ სხვა
ორგანოს ან თანამდებობის პირს ირჩევს.

ფარულობის პრინციპი გულისხმობს ფარული საარჩევნო უფლების

უზრუნველყოფას. მისი მიზანია ამომრჩეველი ყოველგვარი ზეწოლისა და
ზემოქმედებისგან დაიცვას.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პრინციპია ნების თავისუფალი გამოვლენა .

პერიოდულობის პრინციპის მიხედვით, საქართველოს საარჩევნო

კანონმდებლობის მიხედვით, არსებობს მორიგი, რიგგარეშე და შუალედური
არჩევნები, რომლებიც ასევე ითვალისწინებენ არჩევნების მეორე ტურისა
და ხელახალი არჩევნების ჩატარების წესს. მორიგია არჩევნები, რომლებიც
ტარდება საჯარო ხელისუფლების წარმომადგენლობითი ორგანოს ან
საჯარო ხელისუფლების თანამდებობის პირის უფლებამოსილების ვადის
გასვლის გამო საქართველოს კონსტიტუიით, საარჩევნო კოდექსით,
აფხაზეთსა და აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკების კონსტიტუციებითა და
სათანადო კანონებით დადგენილ ვადებში. რიგგარეშეა არჩევნები,
რომელიც ტარდება საჯარო ხელისუფლების წარმომადგენლობითი
ორგანოს ან საჯარო ხელისუფლების თანამდებობის უფლებამოსილების
შეწყვეტის გამო ვადაზე ადრე. შუალედურია არჩევნები, რომლითაც
საკანონმდებლო ან წარმომადგენლობითი ორგანოების ნაწილობრივი
განახლება ხდება, ანუ უფლებამოსილების ვადის ამოწურვამდე წევრების
გამოკლების შემთხვევაში ხდება ახალი წევრებით ჩანაცვლება.

საარჩევნო სისტემები საქართველოში

1921 წლის კონსტიტუციის ავტორები მიიჩნევდნენ, რომ პროპორციული
სისტემა უკეთ უზრუნველყოფდა ქვეყნის მოსახლეობის სხვადასხვა
ჯგუფისა და ფენის ინტერესების წარმოდგენას პარლამენტში, ვიდრე ეს
მაჟორიტარული სისტემით შეიძლებოდა მომხდარიყო. აღნიშნული მუხტი
ზუსტად განსაზღვრავდა საქართველოს პარლამენტის არჩევის ძირითად
პრინციპებსა და საარჩევნო სისტემის ძირითად მახასიათბლებს .

მოქმედი კონსტიტუციაც 1921 წლის მსაგვსად ითვალისწინებს არჩევნების

პროპორციულ მოდელს. საქართველოს პარლამენტი პროპორციულ
სისტემით აირჩევა 2024 წლის შემდეგ. 2024 წლამდე საქართველოს
პარლამენტის რიგგარეშე არჩევნების ერთხელ ან მრავალჯერ ჩატარების
შემთხვევაში შესაბამისი არჩევნები ტარდება და პარლამენტი ფორმირდება
შერეული საარჩევნო მოდელით, კერძოდ, პროპორციულით 120 წევრი და
მაჟორიტარული 30.

არჩევნების ისტორიული განვითარება საქართველოში

საქართველოს ისტორიაში პირველი მრავაპლარტიული დემოკრატიული
არჩევნები ჩატარდა 1919 წელს. ჯერ კიდევ 1918ში შეიმუშავა მთავრობამ
გეგმა თუ როგორ უნდა მომხდარიყო არჩევა.

დებულება ითავლისწინებდა პროპორციული საარჩევნო სისტემის

საფუძველზე, საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი და ფარული ხმის
მიცემით, დამფუძნებელთა კრების 130 წევრის არჩევას.

მნიშვნელოვანია, რომ იმ დროს მსოფლიოში ბევრგან ქალებს ხმის მიცემის

უფლება არ ჰქონდათ, ჩვენთან კი კანდიდატებად იყვნენ.

1990 წლის აგვისტოში, ეროვნული მოძრაობის პირობებში, მაშნდელი

საბჭოთა საქართველოს ხელისუფლება და საბჭოთა კავშირის
მმართველები იძულებულნი გახდნენ, გადასულიყვნენ მრავალპარტიულ
საარჩევნო სისტემაზე, მიეღო მრავალპარტიული არჩევნების კანონი.
მონაწილებოდა 14 პარტია. არჩევნები ჩატარდა შერეული საარჩევნო
სისტემით.
1991 წლის 26 მაისს საქართველოში ჩატარდა საქართველოს პრეზიდენტის
პირველი არჩევნები.

1991-95 მნიშვნელოვანი წლებია იმიტომ, რომ ამ პერიოდში იყო მიღებული

პრეზიდენტის არჩევის და პარლამენტის არჩევის წესები და ფაქტობრივად,
აქედან მომდინარეობს ჩვენი საარჩევნო სამართალი.
საარჩევნო უფლება და მისი რეალიზება საქართველოში
საარჩევნო უფლება პოლიტიკური უფლებაა. მას გადამწყვეტი მნიშვნელობა
აქვს ქვეყანაში დემოკრატიული პოლიტიკური ინსტიტუების არსებობისა და
მათი გამართული ფუნქციონირებისათვის.

საარჩევნო უფლების რეალიზების საშუალებას უპირველეს ყოვლისა,

საარჩევნო პროცესის თანასწორობა და სტაბილურობა უზუნველყოფს.
სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოფს ეს ყოველივე.

მოქალაქეების მიერ საარჩევნო უფლების რეალიზების კუთხით

მნიშვნელოვანია პოიტიკურ მონაწილეობასა და თავისუფლებას შორის
კავშირი. პიროვნებას უნდა ქონდეს საშუალება მონაწილეობა მიიღოს (ან არ
მიიღოს) იდეალურ შემთხვევაში მოხსნილი უნდა იყოს ყველა ბარიერი.

ასევე საჭიროა მყარი საარჩევნო კანონის ქონა, რომელიც ამ პროცესს

მთლიანად აწესრიგებს.

საქართველოს პრეზიდენტის არჩევნები

საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად საქართველოს პრეზიდენტი არის
საქართველოს სახელმწიფოს მეთაური, ქვეყნის ერთიანობისა და
ეროვნული დამოუკიდებლობის გარანტი. 1991 წელს პირველად
საქართველოშ ჩატარდა საპრეზიდენტო არჩევნები.

2018 წლის არჩევნები იყო პირველი არჩევნები, რომელიც ჩატარდა

პირდაპირი არჩევის წესით. ახლა, საქართველოს კონსტიტუცია
ითვალისწინებს საქართველოს პრეზიდენტის არჩევის არაპირდაპირ წესს.

პრეზიდენტს 5 წლის ვადით ირჩევს საარჩევნო კომისია.

ერთი და იგივე პირი საქართველოს პრეზიდენტად შეიძლება აირჩეს
მხოლოდ ორჯერ.

40+ ასაკიდან, რომელსაც საქართველოში უცხოვრია 15 წელი.

საარჩევნო კოლეგიის შემადგენლობაში შედის 300 წევრი.

არჩევნების პირველ ტურში არჩეულად ჩაითვლება კანდიდატი, რომელიც

მიიღებს საარჩევნო კოლეგიის სრული შემადგენლობის ხმების ორ
მესამედს მაინც.
მეორე ტური თუ მოუწი პირველ ტურში გამარჯვებულ 2 კანდიდატს ეყრება
კენჭი.
ვადაზე ადრე თუ შეწყდა პრეზიდენტის უფლებამოსილება მაშინ შეწყვტიდან
45 დღის ვადაშილი ინიშნება არჩევნები. თუ ეს დრო ემთხვევა საომარ
სიტუაციას მაშiნ ამ სიტუაციის დამთავრებიდან 45 დღეში.

საქართველოს პარლამენტის არჩევნები

საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად, საქართველოში
საპარლამენტო არჩევნების პროპორციული საარჩევნო სისტემა მოქმედებს ,
რომელიც სრულად ამოქმედდება 2024 წლის მომდევნო მორიგი არჩევნების
ჩატარების დროს.მანამდე კი იმ შემთხვევაში თუ ჩატარდა ერთხელ ან
მრავალჯერ რიგგარეშე არჩევნები, ის ჩატარდება შერეული საარჩევნო
სისტემით.

პარლამენტის არჩევნებს ნიშნავს პრეზიდენტი არჩევნებამდე 60 დღით

ადრე. თუ ეს ემთხვევა საომარ მდგომარეობას არჩევნები ტარდება ამ
მდგომარეობის გაუმქებიდან არაუადრეს 45-ე და არაუგვიანეს მე-60 დღისა.

კონსტიტუციის 37-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული

პირობების შექმნამდე, საქართველოს პარლამენტი შედგება საყოველთაო,
თავისუფალი, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე
კენჭის ყრით 4 წლის ვადით, ერთიან მრავალმანდატიან საარჩევნო ოლქში
პროპორციული სისტემით არჩეული 150 პრლამენტის წევრისგან.

პარლამენტის წევრად შეიძლება აირჩეს საარჩევნო უფლების მქონე

საქართველოს მოქალაქე 25 წლის ასაკიდან, რომელსაც 10 წელზე მეტი
უცხოვრია აქ.

მანდატები გადანაწილდება იმ პარტიებზე, რომლებმაც 5 პროცენტზე მეტი

მიიღეს.

აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს არჩევნები

უმაღლესი საბჭო შედგება აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის
ტერიტორიაზე რეგისტრირებული საარჩევნო უფლების მქონე
საქართველოს მოქალქეების მიერ საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი
საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით, 4 წლის ვადით
პროპორციული სისტემით არჩეული 21 დეპუტატისგან.

უმაღლესი საბჭოს მორიგი არჩევნები ტარდება უმაღლესი საბჭოს

უფლებამოსილების ვადის ამოწურვის კალენდარული წლის ოქტომბრის
ბოლო შაბათს. საომარი მდგომარეობის შემთხვევაში 60 დღის ვადაში
დასრულებიდან.

შეიძლება აირჩეს 25 წლის ასაკიდან ადამიანი, რომელსაც 5 წელზე მეტი

მაინც უცხოვრია აქ.

მუნიციპალიტეტის ორგანოების არჩევნები

მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლობითი ორგანოს - საკრებულოს
არჩევნები ტარდება პროპორციული და მაჟორიტარული საარჩევნო
სისტემის საფუძველზე, ყოველ 4 წელიწადში ერთხელ.

საკრებულოს წევრად შეიძლება აირჩეს საქართველოს მოქალაქე,

რომელსაც კენჭისყრის დღისთვის შესრულდა 21 წელი და საქართველოში
უცხოვრია სულ ცოტა 5 წლის განმავლობაში.

თვითმმართველი თემის საკრებულო შედგება პროპორციული საარჩევნო

სისტემით არჩეული 15 წევრისა და შესაბამის ტერიტორიაზე არსებული
ყველა თემიდან და ქალაქიდან, რომელიც შედის ამ თვითმმართველი თემის
შემადგენლობაში, მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემით არჩეული თითო
წევრისგან.

განსხვავებულია თვითმმართველი ქალაქის და საქართველოს

დედაქალაქის საკრებულოს არჩევნების წესი. თვითმმართველი ქალაქის
საკრებულო შედგება პროპორციული საარჩევნო სისტემით არჩეული 15 და
მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემით 10 წევრისგან. რაც შეეხება თბილისის
საკრებულოს, იგი შედგება 50 წევრისაგან, რომელთაგან 25 წევრი აირჩვა
ადგილობრივი ერთმანდატიანი მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების
ტერიტორიაზე, ხოლო 25 წევრი - პროპორციული წესით თბილისის მთელ
ტერიტორიაზე.

თვითმმართველი ქალაქი/თვითთმართველი თემის მერად შეიძლება აირჩეს

უფლების მქონე საქართველოს მოქალაქე 25 წლის ასაკიდან, რომელსაც
საქართველოში უცხოვრია სულ ცოტა 5 წელი.

მერის არჩევნები ტარდება მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემით,

საყოველთოა, თანასწორი და პირდაპირ საარჩევნო პრინციპების დაცვით
კენჭისყრით 4 წელში ერთხელ.

(დარჩენილი რაღაცეები)
ცესკოს თავჯდომარე იმავდროულად არის ცესკოს წევრი.
ცესკოს 5 წევრს საქართველოს პრეზიდენტის წარდგინებით ირჩევს
პარლამენტი, ხოლო 6 წევრს ნიშნავენ პოლიტიკური პარლამენტი.

ცესკოს დადგენილება არის კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი, რომლის

მიღებაც შეიძლება მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში.
რაც შეეხება საარჩევნო კომისიის თავჯდომარისა და კომისიის მდივნის
განკარგულებები, კენჭისყრის/არჩევნების შემაჯამებელი ოქმები არის
ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტები.

რეფერენდუმი და პლებისციტი საქართველოში

საქართველოში რეფერენდუმის დანიშვნა, მოწყობა და ჩატარების წესი
განსაზღვრულია ,,რეფერენდუმის შესახებ" საქართველოს ორგანული
კანონით.

რეფერენდუმი იმართება საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე.

რეფერენდუმში მონაწილეობის უფლება აქვს საქართველოს მოქალაქეს

(18+)

რეფერენდუმი არ შეიძლება ჩატარდეს შეიარაღებული თავდასხმის დროს,

ქვეყანაში საომარ მდგომარეობაში ყოფნისას და მასობრივი არეულობების,
სამხედრო გადატრიალების, შეირაღებული ამბოხის, ეკოლოგიური
კატასტროფების ან ეპიდემიების დროს და სხვ.

არ შეიძლება რეფერენდუმის გამართვა ერთსა და იმავე საკითზე ორჯერ

ერთ წელიწადში. იგი არ შეიძლება ჩატარდეს კანონის მისაღებად ან
გასაუქმებლად, ამნისტიის ან შეწყალების გამო, საერთაშორისო
ხელშეკრულებების რატიფიცირების ან დენონსირების შესახებ და ასევე იმ
საკითხებზე, რომლებიც ითვალისწინებს ადამიანის ძირითადი
კოსნტიტუციური უფლებების შეზღუდვას.

პრეზიდენტი უფლებამოსილია საქართველოს პარლამენტის ან

საქართველოს მთავრობის ან არანაკლებ 200 000 ამომრჩევლის მოთხოვნით
დანიშნოს რეფერენდუმი მისი დანიშვნის მოთხოვნდან 30 დღის
განმავლობაში. რეფერენდუმს ნიშნავს საქართელოს პრეზიდენტი
ბრძანებულობით, რომელსაც ხელს ასევე პრემიერ-მინისტრი აწერს, გარდა
იმ შემთხვევისა როდესაც მთავრობის თხოვნით ინიშნება იგი.
ცესკო ადგენს რეფერენდუმის საკითხებს. საკითხი მიღბულად ჩაითვლება
თუ მას კნეჭისყრის მონაწილეთა ნახევარზე მეტი მოიწონებს.

რეფერენდუმის შდეგებს აქვს პირდაპირი იურიდიული ძალა.

საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლება იძულებულები არიან
1 თვის ვადაში მოიყვანონ კანონმდებლობა და სხვა აქტები რეფერენდუმთან
შესაბამისობაში. რეფერენდუმით მიღბული გადაწყვეტილების შეცვლა ან
გაუქმება ხდება ისევ რეფერნდუმით.

პლებისციტი - არის საერთო-სახალხო გამოკითხვა განსაკუთრებით

მნიშვნელოვან საკითხებზე ამომრჩეველთა აზრის გასაგებად. პლებისციტს
ნიშნავს პრემიერ-მინისტრი და მის შედეგებს სარეკომენდაციო ხასიათი
აქვთ.

ადამიანის ძირითადი უფლებები

ძირითადი უფლებები ხელისუფლებისგან იცავს ადამიანისთვის ყველაზე
ძვირფას ფასეულობებს, რომელთა გარეშეც ღირსეული, თავისუფალი და
ბედნიერი ცხოვრება წარმოუდგენელია. სწორედ იმის გამო, რომ ის ასეთი
მნიშვნელოვანია მსგავსი უფლებები კონსტიტუციაში არის ასახული.

ხელისუფლება ვალდებულია პატივი სცეს და დაიცვას ადამიანის ძირითადი

უფლებები და ეს დაცვა ძირითადად მათ უმიზეზოდ შეზღუდვისგან თავის
შეკავებაში გამოიხატება.

ასევე ეს გულისხმობს კანონდებლისგან ისეთი სისტემის შექმნას, რომლის

პირობებშიც აღკვეთილია მესამე პირისგან ძირითადი უფლებების
ხელყოფის სურვილი.

ძირითადი უფლებებით დაცული ფასეულობები

თითოეული უფლება მის მიღმა არსებული სამართლებრივი სიკეთის დაცვის
შესაძლებლობას იძლევა.

ორ ძირითად ჯგუფად ალაგებენ ამ უფლებებს.

პირველ უფლებებს ბუნებით, ადამიანის თანდაყოლილ უფლებებს

უწოდებენ. (მაგ: ადამიანთა სიცოცხლე, ღირსება, თავისუფლება და ა.შ)

სამართლებრივი სიკეთეები კი, რომლებიც შეძენილია სხვა ადამიანებთან

შეთანხმების საფუძველზე (მაგ: სახელმწიფოს მართვაში მონაწილეობის
უფლება, საჭიროების შემთხვევაში, სოციალური უზრუნველყოფის უფლება
და ა.შ)

ამ უფლებების ჩამოყალიბება უკავშირდება ფილოსოფოსს ლოკის,

რომელიც თვლიდა, რომ ადამიანები დაბადებიდანვე თავისუფლები არიან.
მათ ეკუთვნით საკუტრი სიცოცხლე, თავისუფლება და ქონება.

თუმცა საპირისპიროდ ჰობსის აზრით, შეუძლებელი იყო ასეთი

უფლებებისთვის კანონი გვეწოდებინა.

დასაცავ ფასეულობათა დაჯგუფებით ძირითადი უფლებების დაყოფა ექვს

კატეგორიად შეიძლება. ესენია:
უსაფრთხოების უფლებები (იცავენ სიცოცხლეს, საკუთრებას, ფიზიკურ
ხელშეუხებლობას და ა.შ)

თავისუფლების უფლებები (იცავენ პიროვნების თავისუფალ განვითარებას,

რწმენისა და რელიგიის არჩევის, აზრისა და ინფორმაციის გავრცელების
თავისუფლებას და ა.შ)

თანასწორობის უფლებები (იცავენ პირებს გაუმართლებელი

დიკსრიმინაციული მოპყრობისგან),

პოლიტიკური უფლებები (იცავენ სახელმწიფოს მართვაში მოქალაქეთა

მონაწილეობის უფლებას)

სოციალური უფლებები (იცავენ ადამიანებს უკიდურესი სიღარიბისა და

ღირსების შემლახველ პირობებში ცხოვრებისგან)

რა თქმა უნდა, როგორც ბევრი სხვა რამ ადამიანის ძირითადი უფლებების

ჩამოყალიბების ისტორიაც 1215 წელთან Magna Carta Libertatum-თან არის
დაკავშრდებული. მანამდე სახელმწიფო საერთოდ არ თვლიდა საკუთარ
თავს ვალდებულად რაიმე დაეცვა ამ უფლებებიდან.

ეს პირდაპირ ძირთად იუფლებების შემოტანას არ გულისხმობდა, რა თქმა

უნდა, თუმცა იყო პირველი ნაბიჯები, პატარა დებულებები, რომელიც გავდა
ძირითად უფლებებს.

მეორე ნაბიჯი, რომელმაც ძირითად უფლებებთან უფრო დაგვაახლოვა ისევ

ინგლისში გადაიდგა ამჯერად 1679 წელს Habeas Corpus Act-ის მიღებით. ამ
დოკუმენტმა დააწესა პიროვნების ხელშეუხებლობის პროცესუალური
გარანტია. ამას მოყვა ინგლისში 1689 წელს უუფლებათა ბილი (The Bill Of
Rights) რომლის მიღებითაც დაუშვებელი გახდა გადასახადის დადგენა
პარლამენტის თანხმობის გარეშე; ასევე შეიზღუდა გადამეტებული
ჯარიმები, მკაცრი და უჩვეულო სასჯელები.

1776 ვირჯინიის უფლებათა დეკლარაციით დადგინდა, რომ ყველა ადამიანი

თავისი ბუნებით არის თანაბრად თავისუფალი და ფლობს განუსხვავებელ
უფლებებს.

და ამავე წელს 1776 4 ივლისს აშშ-ის დამოუკიდებლობის დეკლარაციამ

აღიარა ერის თვითგამორკვევის უფლებეა და ,,შემოქმედის მიერ თითოეული
ადამიანისთვის მინიჭებული უფლებები" რომელთაც მიეკუთვნება
სიცოცხლე, თავისუფლება და ბედნიერებისკენ სწრაფვა.
1791 წელს შევიდა 10 შესწორება დეკლარაციაში, რომელმაც გაიზირა
რელიგიის გარშემო არსებული საკითხები, აზრისა და ნფორმაციის
გავრცელების თავისუფლება, შეკრებისა და ხელისუფლებისადმი პეტიციით
მიმართვის უფლება. ასევე აღარ უნდა შეზღუდულიყო ხალხის უფლება
შეინახოს ან ატაროს იარაღი. ასევე დაცული უნდა ყოფილიყო პირადი,
საცხოვრებელი ადგილის, დოკუმენტებისა და ქონების უსაფუძვლო
ჩხრეკისგან ადამიანი (ზედმეტი გადასახადებისგანაც).

საფრანგეთში 1789 წელს გამოცემული მოქალაქის უფლებათა დეკლარაცია

იყო ერთ-ერთი პირველი ნაბიჯი. მის ტექსტ საფუძვლად დაედო ფრანგი
ფილოსოფოსებისა და განმანათლებლების პოლიტიკურ-სამართლებრივი
ზნეობრივი იდეები.

ყველაზე ბოლო რამ რაც ადამიანის უფლებათა ისტორიად შეიძლება

ჩაითვალოს და ცალკე არის აღსაღნიშნა 1950 წელს რომში ევროპის
საბჭოთა წევრი სახელმწიფოების მიერ ადამიანის უფლებათა და ძირითად
თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მიღება.

ძირითადი უფლებები თავდაპირველად მხოლოდ ადამიანებისთვის შეიქმნა,

თუმცა დღესდღეობით მათ იურიდიული პირებიც ფლობენ.

თანამედროვე იურიდიულ დოკუმენტებში უფლების ცალკეული ჩანაწერები

ინდივიდუალურად უთითებენ უფლების სუბიექტებზე. ყველა ძირითადი
უფლება საყოველთაო არ არის, მათი სუბიექტთა წრე შეიძლება შეიზღუდოს
ასაკით, მოქალაქეობით, ბინადრობით, ინტერესთა შეუთავსებლობით და ა.შ
შესაძლოა ცალკეული ძირითადი უფლებებით საჯარო სამართლის
იურიდიულმა პირებმაც ისარგებლონ. ასეთ შემთხვევაში სამართლებრივი
ინტერესების არა საკუთარი თავისგან (რადგან ძირითადი უფლებები
მიემართება სახელმწიფოს) არამედ მესამე პირებისგან დაცვა ხდება.

ხელისუფლებას გააჩნია ნეგატიური და პოზიტიური მოქმედების

ვალდებულება.
ნეგატიური როდესაც ის თავს იკავებს ნეგატიური ქმედებისგან და არ
ხელყოფს ადამიანის უფლებას.

პოზიტიური კი, როდესაც ის ვალდებულია მესამე პირისგან დაიცვას

ადამიანი.

ძირითადი უფლებების ლეგიტიმური შეზღუდვა შეუძლია მხოლოდ

ხელისუფლებას და ასეთ შემთხვევებში თუ ძალაუფლება ბოროტად იქნება
გამოყენებული, თავად უფლებების არსებობას დაეკარგება აზრი.

არსებობს აბსოლიტური უფლებებიც (რომელსაც ვერ შეზღუდავ).

ძირთადი უფლების შეზღუდვის მიზეზად უნდა დასახელდეს საპირწონე, სხვა

სამართლებრივი სიკეთის დაცვა იმისთვის, რომ ეს ლეგიტიმურად
ჩაითვალოს. უნდა იყოს აუცილებლად ეს გზა საჭირო, რომ შედეგს მიაღწიოს
სახელმწიფომ.

სახალხო დაცვის ინსიტუტი შექმნილია იმისთვის, რომ ზედამხედველობა

გაუწიოს ძირითადი უფლებების დაცვას (ომბუდსმენსაც ხშირად
შევხვდებით სიტყვას).

შეიძლება სხვადასხვა კრიტერიუმებად დაიყოს: ,,ეთნიკური უმცირესობების

ომბუდსმენი" ,,პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ომბუდსმენი" და ა.შ.

ადამიანის უფლებების განვითარება საქართველოში

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის 1921 წლის კონსტიტუციით
პროგრესულობის ძირითად ინდიკატორი სწორედ ასახული ადამიანისა და
მოქალაქის უფლებებია. ხშირად გვიხსნებია ამ წლის კონსტიტუციით
გათვალისწინებული უფლებების მნიშვნელობა და მაშტაბი (ძალიან
ლიბერალური კონსტიტუცია გახლდათ).

1995 წლის საქართველოს კონსტიტუცია პრეამბულაშივე აღნიშნავს, რომ

იგი ეყრდნობა 1921 წლის კონსტიტუციის ისტორიულ-სამართლებრივ
მემკვიდრეობას. ასევე პრეამბულაში ასევე საუბარია, რომ ეს კონსტიტუცია
აღიარებს ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლების
უზრუნველყოფის ხალხის ურყევ ნებას.

ბევრი ცვლილება გაიარა ჩვენამდე ამ პროცესმა განსაკუთრებით

მნიშნველოვანი იყო 2017-2018 წელს მეორე თავის სრულიად ახლებურად
ჩამოყალიბება.

ადამიანის უფლებების 3 ძირითად თაობას გამოყოფენ:

პირველი თაობა - ნეგატიური უფლებები
სხვადასხვა სამოქალაქო ომმა და პოლიტიკური რეჟიმების ცვლილებამ
მისცა ამ განვითარებას ბიძგი, ძირითადად სამოქალაქო და პოლიტიკური
უფლებებია ( სიცოცხლის უფლება, სიტყივისა და აზრის გამოხატვის
თავისუფლება, რელიგიის თავისუფლება და ა.შ)

მეორე თაობა - პოზიტიური უფლებები

ამის განვითარება ინდუსტრიულმა რევოლუციამ და მისმა გვერდითმა
მოვლენებმა გამოიწვია, ეკონომიკური და სოციალური და შედარებით
მოგვიანებით, კულტურული უფლებებია. (შრომის უფელბა, სოციალური
უზრუნველყოფის უფლება, ცხოვრების სათანადო დონის უფლება და ა.შ)

მესამე თაობა - კოლექტიური უფლებები

ეს უფლებები ეკუთვნის ჯგუფს/კოლექტივს მათ განვითარებას ახალმა
ეკონომიკურმა წესრიგმა მიცა ბიძგი. ეს კონკრეტული თაობა პოლიტიკური
და იურიდიული აღიარების ნაკლებობას განიცდის (თვითგამორკვევის
უფლება, განვითარების უფლება, მშვიდობის უფლება, კულტურული
მემკვიდრეობისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის უფლება და ა.შ).

ძირითადი უფლებები საქართველოს კონსტიტუციის არსებითი

შემადგენელი ნაწილია. საქართველო ცნობს და იცავს ადამიანის
საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს. კონსტიტუცია
არ უარყოფს იმ უფელბებს, რომელიც არ არის მოხსენიებული
კონსტიტუციაში, თუმცა გამომდინარეობს მისი პრინციპიდან.
საერთაშორისო ხელშეკრულების საფუძველზე იმ შემთხვევაშიც თუ
საქართველოს კანონდებლობის რომელიმე ასპექტს ეწინააღმდეგება ესა
თუ ის უფლება აქვს უპირატესი იურიდიული ძალა.

საკონსტიტუციო სასამართლო არის საკონსტიტუციო კონტროლის

სასამართლო ორგანო, რომელიც უზრუნველყოფს საქართველოს
კონსტიტუციის უზენაესობას, კონსტიტუციურ კანონიერებას და ადამიანის
კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვას.

სახალხო დამცველი ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის

სახელმწიფოებრივი გარანტიების უზრუნველყოფის მიზნით
ზედამხედველობას უწევს სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი
თვითმმართველობის ორგანოთა, საჯარო დაწესებულებათა და
თანამდებობის პირთა მხრიდან საქართველოს ტერიტორიის ფარგლებსა და
მის იურისდიქციაში მყოფი ყველა პირისთვის სახელმწიფოს მიერ
აღიარებულ უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის პატივისცემას.

არბიტრაჟი და მედიაცია.
არბიტრაჟი უფლებამოსილია განიხილოს პირთა თანასწორობაზე
დამყარებული კერძო ხასიათის ის ქონებრივი დავა, რომლის მოწესრიგებაც
მხარეებს შეუძლია ერთმანეთს შორის, ასევე ,,საჯარო და კერძო
თანამშრობის შესახებ" საქართველოს კანონით გათვალისწინებული
საჯარო და კერძო თანამშრომლობის ხელშეკრულებასთან დაკავშრებული
დავა. რაც შეეხება მედიაციას, იგი მოლაპარაკების პროცესია, სადაც
ნეიტრალური პირი - მედიატორი, დაპირისპირებულ მხარეებს ან/და მათ
წარმომადგენლებს ეხმარება მათ შორის წარმოშობილი კონფლიქტის
უერთიერთსასარგებლო შეთანხმებით დასრულებაში.

საქართველოს სახალხო დამცველი

ადამიანის უფლებათა დაცვის თვალსაზრისით განსაკუთრებული როლი
აკისრია საქართველოს სახალხო დამცველს. ეს ისნტიტუტი პირველად 1995
წლის კონსტიტუციაში აისახა, თუმცა მაშინვე იქცა ძალიან მძლავრ
ინსტრუმენტად ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში.

ამ ინსტიტუტის მოვალეობაა ზედამხედველობა გაუწიოს ადამიანის

უფლებებს დაცვას საქართველოს ტერიტორიაზე.

ბევრი რამ შედის სახალხო დამცველის ინსტიტუციაში.

უფლებების მონიტორინგი, დისკრიმინაცია და თანასწორობის

უზრუნველყოფა, ასევე ცალკე გამოიოყო სახალხო დამცველის
ზედამხედველობის ფუნქცია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა
უფლებების დაცვასთან დაკავშრებით, ასევე ბავშვთა უფლებების დაცვა.
საქართველოს სახალხო დამცველის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფუნქცია
დაკავშირებულია წამების პრევენციის ეროვნულ მექანიზმთან.

სახალხო დამცველი მოქმედებს, როგორც საჩივრების საფუძველზე ასევე

შესაძლოა საკუთარი ინიციატივით იმოქმედოს. მოთხოვოს სხვადასხვა
სახის ცნობები და დოკუმენტაცია ორგანიზაციებს. გაეცნოს სისხლის
სამართლის და სამოქალაქო სამართლის საქმეებს, რომლებზეც მიღებული
გადაწყვეტილებებიც კანონიერ ძალაშია შესული და სხვ. ასევე აქვს უფლება
მოთხოვოს წერილობითი ახსნა-განმარტება დისკრიმინაციის შემთხვევაში .

საქართველოს სახალხო დამცველის განსაკუთრებული ზედამხედველობის

ობიექტებია პენიტენციური დაწესებულებები, დაკავებისა და თავისუფლების
შეზღდუვის სხვა ადგილები, ფსიქიატრიული დაწესებულებები, მოხუცთა
ტავშესაფრები და ბავშვთა სახლები.

დამცველთან გაგზავნილი წერილები კონფიდენციალურია.

ადრე სახალხო დამცველი აირჩეოდა 5 წლის ვადით, დღეს უკვე 6 წლის

ვადით აირჩევა.ამასთან ერთად მის ასარჩევად საკმარისი აღარ არის
პარლამენტის სრული შემადგენლობის ნახევარი (75 ხმა) არამეც
აუცილებელია სრული შემადგენლობის არანაკლებ სამი მეხუთედის
უმრავლესობა (90 ხმა). ასევე აიკრძალა სახალხო დამცველად ერთი და
იმავე პირის ორჯერ დანიშვნა.

საქართველოს სახალხო დამცველის მაღალ საკონსტიტუციო სტატუსს ხაზს

უსვამს სამართლებრივი გარანტიები, რომლითაც ის არის აღჭურვილი.
უპირველეს ყოვლისა ასეთ გარანტიებს შეიცავს საქართველოს
კონსტიტუცია.

1. პირადი ხელშეუხებლობისა და 2. საქმიანობის გარანტიები.

1. საქართველოს კონსტიტუციის 35-3 მუხლის მე-3 პუნქტით, სახალხო
დამცველის დაკავება, დაპატიმრება, მისი საცხოვრებელი ან სამუშაო
ადგილის, მანქანის ან პირადი გაჩხრეკა შეიძლება მხოლოდ პარლამენტის
თანხმობით. გამონაკლისია დანაშაულზე წასწრების შემთხვევა.
მნიშვნელოვანია სახალხ ოდამცველს უფლება, არ მისცეს ჩვენება იმ
ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც საქართველოს სახალხო
დამცველს. ეს უფლება მას უნარჩუნდება უფლებამოსილების შეწყვეტის
შემდეგაც.
2. საქართველოს სახალხო დამცველი თავის საქმიანობაში
დამოუკიდებელია და ხელმძღვანელობს საქართველოს კონსტიტუციით,
საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებებით, საერთაშორისო
სამართლის საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპებითა და ნორმებით.
საქართველოს კონსტიტუციის მიხედვით სახალხო დამცველისთვის
დაბრკოლების შექმნა ისჯება კანონით. ყველა იურიდიული პირი
ვალდებულია დაეხმაროს სახალხო დამცველს, დაუყონებლივ წარუდგინოს
საბუთები დასხვა ინფორმაცია, რომელიც ესაჭიროება მას თავისი
უფლებამოსილების განსახორციელებლად.

საკანონმდებლო ხელისუფლება

დღესდღეობით უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს აღმნიშვნელი

ტერმინია პარალამენტი, მაგრამ ასევე არსებობს შვედეთის რიკსტაკი,
ესტონეთის რიიგიკოგუ, ესპანეთის გენერელური კორტესები, ლატვიის
სეიმი, აზერბაიჯანის მილი მეჯლისი, დანიის ფოლკეტინგი, ყირგიზეთის
ჟოგორკუ კენესი და ა.შ.

პარალამენტის დაბადების დღედ ითვლება 1265 წლის 20 იანვარი, როდესაც

დიდ ბრიტანეთში პირველად იქნა მოწვეული წარმომადგენლობითი
თავყრილობა, რომელიც შედგებოდა ბარონებისა და ყველა საგრაფოსა და
დიდი ქალაქის ორ-ორი წარმომადგენლისგან.

თანამედროვე იურიდიულ ლიტერეატურაში პარლამენტის მახასიათებლებს

შორის გამოარჩევენ წარმომადგენლობით, საკანონმდებლო,
დაფუძნების და კონტროლის ფუნქციებს. ყურადღებაა გამახვილებული
საჯაროობის ფუნქციაზე. ზოგჯერ ცალკე განიხილავენ დაკომპლექტების
ფუნქციას.

პარლამენტი წარმოადგენს სამართლებრივ ურთიერთობებში ხალხს,

როგორც მის კანონიერ წარმომადგენელს კონსტიტუციის ძალით. იგი
განიმარტება ორი გაგებით. ფართო გაგებით საუბარია ფენომენზე,
რომელიც აღნიშნავს უფლებამოსილებების განხორციელების
შესაძლებლობას, რომელიც დელეგირებულია ხალხის ან მისი ნაწილისგან
განსაზღვრული ვადით არჩეულ წარმომადგენლობაზე, ხოლო ვიწრო
გაგებით, გამოიხატება ამ უფლებამოსილების განხორიელებაში
ხელისუფლების უმაღესი წარმომადგენლობითი ორგანოს მიერ.
წარმომადგენლობითი დემოკრატია ამ ორგანოების არსებობის
აუცილებელი პირობაა და უპრიველესი მახასიათბელია. პარლამენტი
არის ,,ხალხის წარმომადგენლობა’’, ასახავს პოლიტიკურ ფაქტს.

ფუნქციონალური წარმომადგენლობა გულისხმობს სახელმწიფოში

მოქმედი ძირითადი პოლიტიკური ძალაუფლების წარმოდგენას
საპარლამენტო დაწესებულებებში.

პოლიტიკური პარტიები კონკურენციის განვითარების, ხალხისა და მათი

მიერ არჩეული პირების შეკავშირების მთავარ მექანიზმს წარმოადგენენ.

პარლამენტის მნიშვნელოვანი თვისება ისაა, რომ გარეგანი ძალებისა და

სხვა სახელმწიფო ინსტიტუტებისგან დამოუკიდებლად არსებობს.
პარლამენტის გამოკვეთილი მახასიათებელია შიდაორგანიზაციულიული
დამოუკიდებლობა, რომელიც გულისხმობს პარლამენტის უფლებას,
თვითონ მართოს თავი, ანუ შესაძლებლობას, ერთი მხრივ, დამოუკიდებლად,
სხვა საჯარო ხელისუფლების სტრუქტურებისგან ჩაურევლად
დააკომპლექტოს საკუთარი მართვის სტრუქტურები და მეორე მხრივ,
ერთპიროვნულად შეიმუშავოს და დაამტკიცოს თავისი საქმიანობის
მომწესრიეგებელი ნორმატიული აქტი. აქედან გამომდინარე, პარლამენტის
ავტონომია იყოფა: ორგანიზაციულ ავტონომიად და სარეგლამენტო
ავტონომიად. თუ ორგანიზაციული ავტონომია უპირატესად პარლამენტის
სტრუქტურის ორგანიზებას ეხება, სარეგლამენტო ავტონომიის ობიექტი
მისი მუშაობის ორგანიზებაა, რის გამოც მას პროცედურულ ავტონომიასაც
უწოდებენ.

ორგანიზაციული ავტონომია პარლამენტის თვითორგანიზების უფლების

მნიშვნელოვანი კომპონენტია და ნიშნავს, რომ საკუთარი მართვისთვის
საჭირო ორგანოების თავად შექმნის შესაძლებლობას.

სარეგლამენტო ავტონომია პარლამენტის ავტონომიის მთავარი

მახასიათებელია. პარლამენტის რეგლამენტის მიღბის უფლება უშუალოდ
კონსტიტუციას უკავშირდება. რეგლამენტი ერთიანი იურიდიული აქტია,
რომელშიც გაერთიანებული და სისტემატიზებული ნორმები და წესები
დადგენილი და კონკრეტიზებულია კონსტიტუციაში პარლამენტის
სტატუსის, მისი ორგანიზაციის წესის და საქმიანობის ნორმების
საფუძველზე. რეგლამენტი დეტალურად განსაზღვრავს პარლამენტის
სტატუსს. მათ კანონის ფორმა არ გააჩნიათ, რათა მიღების პროცესში
მონაწილეობა არ მიიღონ არასაპარლამენტო სუბიექტებმა. ზოგიერთ
ქვეყანაში რეგლამენტები მიიღბა კანონის ან ორგანული კანონის სახით .
პარლამენტის საქმიანობაში მნიშვნელოვანია საჯაროობა.

პარლამენტი უფლებამოსილია დროის განსაზღვრულ პერიოდში,

რომელსაც კანონმდებლობა (კონსტიტუცია) ადგენს. მისი ლეგიტიმაციის
ათვლა იწყება უფლებამოსილების ცნობიდან და გრძელდება ვადის
ამოწურვამდე.

კონსტიტუციონალიზმი იცნობს პარლამენტის ფუნქციონირების ვადამდე

შეწყვეტის შესაძლებლობას, რომელიც ხორციელდება დათხოვნის
ინსტიტიუტით. არსებობს შემთხვევები, როდესაც პარლამენტი
დამოუკიდებლად იღებს გადაწყვეტილებას საკუთრი დაშლის შესახებ,
უფრო ხშირეად, დათხოვნა ხორციელდება სხვა ინსტიტუტების მეშვეობით,
ზოგჯერ კი საერთოდ შეუძლებელია. დათხოვნის ინსტიტუტი არ
მოქმედებს საპრეზიდენტო რესპუბლიკებში.

დათხოვნის უფლება გულისხმობს სახელმწიფო მეთაურისთვის მინიჭებულ

კონსტიტუციურ უფლებას დამოუკიდებლად, ან კანონმდებლობით
განსაზღვრულ სუბიექტთა ჩართულობით მიიღოს გადაწყვეტილება
უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს უფლებამოსილების ვადამდე
შეწვეტის შესახებ. პარლამენტის დათხოვნის შესაძლებლობა უნდობლობის
ვოტუმის შესაძლებლობას უპირისპირდება.

პოლიტიკური კრიზისის დაძლევის ფორმად და ხელისუფლების შტოებს

შორის ბალანსის დაცვის ერთ-ერთ თვალსაჩინო მექანიზმად ითვლება
პარლამენტის დათხოვნის ინსტიტუტი.

ერთ შემთხვევაში სახელმწიფოს მეთაური ვალდებულია დათხოვნის აქტთან

ერთად გამოსცეს ხელახალი არჩევნების დანიშვნის აქტი, მეორე
შემთხვევაში საპარლამენტო სტრუქტურებმა უწყვეტობის
უზრუნველსაყოფად უნდა გააგრძელონ მუშაობა, მესამე შემთხვევაში,
დათხოვნა გავლენას არ ახდენს დეპუტატების უფლებებზე, პრივილეგიებსა
და იმუნიტეტზე, ხოლო მუდმივ კომისიას თავისი კომპეტენცია უნარჩუნდება
დათხოვნილი კრების შემდეგ მოწვეული ახალი კრების პირველ სხდომამდე.

პარლამენტის დათხოვნის საკითხს წყვეტს სახელმწიფოს მეთაური:

ა) ერთპიროვნულად;
ბ) მთავრობიის მეთაურთან/მთავრობასთან შეთანხმებით;
გ) საპარლამენტო ფრაქციებთან კონსტულტაციის შედეგად;
დ) პრემიერ-მინისტრთან და პალატის თავჯდომარეებთან შეთანხმებით;
ე) მთავრობასთან და საპარლამენტო ფრაქციებთან კონსულტაციის
შედეგაფ
ვ) პალატის თავჯდომარეების და საპარლამენტო ფრაქციების
ჩართულობით;
ზ) პალატის თავჯდომარეებთან ერთად;
ი) რეფერენდუმის დახმარებით.

დათხოვნის საფუძვლები:
ა) მთავრობის ნდობის გამოუცხადებლობა;
ბ) პარლამენტის შეკრების შეუძლებლობა გარკვეული პერიოდის
განმავლობაში;
დ) სახელმწიფო ბიუჯეტის დაუმტკიცებლობა და ა.შ.

დათხოვნის შემზღუდავი გარემოებები:

ა) პარლამენტის უფლებამოსილების დასაწყისში;
ბ) პრეზიდენტის უფლებამოსილების ვადის გასვლამდე გარკვეული ვადის
გასვლამდე გარკვეული ხნით ადრე;
გ) საგანგებო/საომარი/საალყო მდგომარეობის პირობებში;
დ) მთავრობისადმი ნდობის/უნდებლობის პროცედურების
განხორციელების დროს;
ე) იმპიჩმენტის პროცედურების მიმდინარეობისას;
ვ) განმეორებით ერთი და იმავე მიზეზით;
ზ) ერთი წლის განმავლობაში მხოლოდ ერთხელ და სხვ.

თვითდახოვნა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის ერთ-ერთი

საფუძველა. ორპალატიანი პარლამენტის რეალობაში ხორციელდება ერთი,
ხშირად ქვედა პალატის დათხოვნა. ზოგიერთ ქვეყანაში არსებობს ორივე
პალატის დათხოვნის შესაძლებლობა. ზოგჯერ, ქვედა პალატის
უფლებამოსილების შეწყვეტა ავტომატურად, ზედა პალატის დაშლასაც
იწვევს.

არსებობენ ერთპალატიანი (მონოკლმერალური) და ორპალატიანი

(ბიკამერული) პარლამენტები. ძირითადად ორპალატიანი პარლამენტები
ფედერალურ სახელმწიფოებში გვხვდება, მეტიც ზედა პალატის
მნიშვნელობა უნიტარულ სახელმწიფოებში შემცირებულია.

ორპალატიანობის სხვა მახასიათებლები:

● ზედა პალატა სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის ინტერესებს
წარმოადგენს, რომელთაც განსხვავებული ინტერესები გააჩნიათ.
 ● ქვედა პალატა შედგება პოლიტიკური წარმომადგენლობისგან და
პარტიების საქმიანობის ასპარეზია, ზედა პალატა
ერთგვარი ,,მუხრუჭია’’ იმ შემთხვევაში თუ ქვედა პალატის
უპასუხისმგებლო უმრავლესობა ჩაიგდებს კონტროლს ხელში და
ცდილობს დაჩქარებული, პოლიტიკური განცხადებებით ნაკარნახევი
და ცალმხრივი გადაწყვეტილებების მიღებას;
● განსაკუთრებული ყურადღბა ექცევა პარლამენტის პალატების
ურთიერთკონტორლს და დაბალანსებას.
● ზედა პალატები არ ექვემდებარებიან ქვეყნის მეთაურის მიერ
დათხოვნას;
● უკეთაა უზრუნველყოფილი ეროვნული უმცირესობების
წარმომადგენლობა.

ტერიტორიით და მოსახლეობით პატარა ქვეყნების შემთხვევაში,

ბიკამერალიზმი მაშინ ითვლება ეფექტურად, როდესაც ზედა პალატაში
რეალურადაა შესაძლებელი ქვეყნის მთელი მოსახლეობის ინტერესების
წარმომადგენა. თუ რაიმე ობიექტური გარემოებით ვერ ხერხდება ეს
ორპალატიანობა აზრს კარგავს.

უფლებამოსილების მოცულობის თვალსაზრისით, მსოფლიო

საპარლამენტო პრაქტიკა იცნობს თანასწორუფლებიან და
არათანასწორუფლებიან ორპალატიანობას.

თანასწორუფლებიანი ბიკამერალიზმის პირობებში პარლამენტის

პალატები თანაბარი უფლებებით სარგებლობენ, ხოლო
არათანასწორუფლებიანი ბიკამერალიზმის დროს ერთ-ერთი პალარა,
ხშირად ქვედა, უპირატესობით გამორიჩევა.

უფლებამოსილოების ვადის ხანგრძლივობა სადეპუტატო მანდატის

მფლობელისათვის სტაბილურობის საფუძველია. ზედა პალატის წევრთა
უფლებამოსილება ძირითადა 6 წელია, მაგრამ არსებობს გამონაკლისებიც.
ქვედა პალატების უფლებამოსილების ვადა ძირითადა 4-5 წელია.

ბიკამერალიზმის პრაქტიკაში ზედა პალატის რიცხობრივი შემადგენლობა

ნაკლებია ქვედასთან შდარებით. რეალობა ისაა, რომ თითოეული
სახელმწიფო საკუთარი ინტერესების და შესაძლებლობის საფუძველზღე
იღებს გადაწყვეტილებას პარლამენრართა რაოდენობასთან დაკავშირებით.
პარლამენტარიზმი იცნობს ზედა პალატის ფორმირების განსხვავებულ
წესებს, ზოგიერთ ქვეყანაში მათი არჩევა პირდაპირი ან არაპირდაპირი
წესით ხდება.

პარლამენტის მართვა ხორციელდება როგორც ერთპიროვნულად

თავჯდომარის და ა.შ. თანამდებობის პირებისა და მათი მოადგილეების, ისე
კოლეგიურად - ამ მიზნით შეექმნილი ორგანოს, ბიუროს და ა.შ. მიერ.

სხვა დეპუტატებთან მიმართებით, პარლამენტის ფარგლებში, თავჯდომარე

არის პირველი თანასწორთა შორის, რაც ნიშნავს რომ ის არ არის დეპუტატი
კოლეგიების ,,უფროსი’’, თუმცა სამსახურეობრივი მოვალეობების
შესრულებისას შეუძლია მნიშვნელოვანი აქცენტების დასმა.

ტერმინოლოგიურად და შინაარსობრივად განასხვავებენ მუდმივ მოქმედ

კომიტეტებს, რომლებიც პარლამენტის უფლებამოსილების ვადით იქმნება
და არამუდმივად მოქმედ კომიტეტებს - საგამოძიებო და სხვა დროებით
კომისიებს, რომლებიც, როგორც წესი, კონკრეტული მიზნით, განსაზღვრული
ვადით ფუნქციონირებს.

საპარლამენტო კომიტეტბის მიერ მომზადებული საკითხი უფრო

კვალიფიციური დაკომპეტენტურია. საკანონმდებლო მუშაობა უფრო
ეფექტურია რაოდენობრივად შემცირებულ ჯგუფში, რომლებიც საჭიროების
შემთხვევაში სპეციალიზდებიან.

კომიტეტების დაკომპლექტებისას აღიარებულია ფრაქციაში

პროპორციული წარმომადგენლობის პრინციპი - თითოეულ კომიტეტში
ცალკეული ფრაქციების ადგილების რაოდენობა უტოლდება პროცენტულად
პარლამენტში მისი ადგილების რაოდენობას. პრინციპულად, კომიტეტში,
ყოველი საპარლამენტო დაჯგუფება უნდა იყოს წარმოდგენილი. კომიტეტის
თავჯდომარის კანდიდატურის შერჩევისას ორი ფაქტორია მნიშვნელოვანი -
პროფესიული და პარტიული.

როგორც მუდმივმოქმედი კომიტეტების, ისე საგამოძიებო და სხვა

დროებითი კომისიების სამართლებრივი მდგომარეობის საფუძვლები,
როგორც წესი, კონსტიტუციებშია განსაზღვრული, დეტალურად კი სხვა
საკანონმდებლო აქტებით, პირველ რიგში - პარლამენტის რეგლამენტით
წესრიგდება.
საპარლამენტო პრაქტიკა, როგორც წესი, დროებითი საგამოძიებო კომისიის
შექმნის საფუძვლად, ფრაქციათა პროპორციული წრმომადგენლობის
პრინციპს წარმოადგენს.

ფაქციები პარლამენტის მნიშვნელოვანი პოლიტიკური სტრუქტურებია.

ისინი არ ითვლებიან პარლამენტის სამუშაო ორგანოებად, თუმცა მის
მუდმივმოქმედ სტრუქტურას წარმოადგენენ. საპარლამენტო ფრაქციების
შექმნა შესაძლებელია როგორც პარტიულ, ისე არაპარტიულ საფუძველზე.
პარტიული ფრაქციები რეალურად მათი წარმომადგნლობითი უნარის
საფუძველზე უპარტიო ფრაქციებსა და ჯგუფებთან შედარებით
პრივილეგიებით სარგებლობენ.

____
კომპეტენციის ფარგლების მიხედვით, განასხვავებენ პარლამენტებს
განუსაღვრელი, აბსოლიტურად შეზღუდული და ნაწილობრივ
შეზღუდული კომპეტენციით. განუსაზღვრელი უფლებამოსილების
შემთხვევაში, ტრადიციული საპარლამენტო უფლებამოსილებები
კონსტიტუციით საერთოდ არაა შეზღუდული, მეორე შემთხვევაში,
კონსტიტუცია პარლამენტის უფლებამოსილებათა ზუსტ ჩამონათვალს
ადგენს, ხოლო სხვა გადაწყვეტილება, როგორც წესი, მთავრობების მიერ
მიიღება. მესამე შემთხვევა დამახასიათებელია ფედერალური
სახელმწიფოებისთვის, სადაც ფედერალური და ფედერაციის სუბიექტების
პარლამენტების უფლებამოსლიებები კონსტიტუციით მკაცრადაა
გამიჯნული.

უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს უფლებამოსილების ვადა

სხვადასხვა ქვეყანაში განსხვავებულადაა მოწესრიგებული, თუმცა,
ჩვეულებრივ, 4-5 წელს შეადგენს.

პარლამენტის დეპუტატი სარგებლობს სადეპუტატო იმუნიტეტითა და

ინდემნიტეტით.

პარლამენტის მანდატი შეუთავსებელია სხვა რიგ საქმიანობასთან.

მაგალითად, დეპუტატს შეზღუდული აქვს სამეწარმეო საქმიანობაში
მართვის შესაძლებლობა. დასაშვებ საქმიანობათა შორისაა სამეცნიერო,
პედაგოგიური, სახელოვნებო, ინტელექტუალური საქმიანობა.

ფრაქციების შექმნის მიზანია საერთო პლატფორმაზე მდგომ

პარლამენტართა საქმიანობის ორგანიზება, საერთო პოზიციის
გამომუშავება პარლამენტში განსახილველი საკითხების მიმართ. ფრქაციის
წევრთა მინიმალურ სავალდებულო რაოდენობად დადგენილია პალატის
წევრთა რაოდენობის 3-5%, ზოგან ერთი და იმავე პარტიის ან საარჩევნო
ბლოკის წევრებს ეკრძალებათ ერთზე მეტი ფრაქციის შექმნა.

საქართველო:
ქართული პარლამენტარიზმის თანამედროვე ეტაპს რეალურად საფუძველი
ჩაეყარა უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს - უზენაესი საბჭოს
1990 წლის 28 ოქტომბრის პირველი მრავალპარტიული არჩევნებით.
არჩევნების შედეგად საკანონმდებლო ორგანოს შეამდგენლობის
აბსოლიტური უმრავლესობა ეროვნულ პოლიტიკური ძალების მიერ
დაკომპლექტდა. 1991 წელს სახელმწიფო ამბოხების შედეგად ძალაუფლება
ჩაიგდო საქართველოს ლეგიტიმურად არჩეული ხელისუფლებიდან
გადავიდა სამხედრო საბჭოს ხელში, რომელიც მალევე სახელმწიფო
საბჭოდ ტრანსფორმირდა, რომელმაც გამოაცხადა, დანიშნა და ჩაატარა
საქართველოს პარლამენტის არჩევნები. საქართველოს დამოუკიდებლობის
აღდგენის შედეგად, პირველად, 1992 წლის 4 ნოემბრიდან მოყოლებული
ქართული უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო პარლამენტად
ითვლება.

,,მცირე კონსტიტუციით’’ პარლამენტი ფართო უფლებამოსილებით

სარგებლობდა: საქართველოს პარლამენტი ირჩევდა სახელმწიფო მეთაურს
და ამ უკანასკნელის წარდგინებით აირჩეოდა პრემიერ-მინისტრი. საქ-ოს
პარლამენტი ამტკიცებდა მთავრობის სტრუქტურას და მისივე თანხმობით
ინიშნებოდნენ მინისტრები. თუმცა იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ
სახელმწიფოს მეთაური, იმავდროულად, აღმასრულებელ
ხელისუფლებასაც მეთაურობდა, პარლამენტის თავდომარეც იყო, აშკარად
ირღვეოდა ძალაუფლების გამიჯვნის პრინციპი.

1995 წლის 24 აგვისტოს საქართველოს კონსტიტუციის მიღებით

საქართველოში საფუძველი ჩაეყარა ქართული პარლამენტარიზმის ახალ
ეტაპს. საქო-ოს პარლამენტის უფლებამოსილება, სტრუქტურა და მუშაობის
წესი განისაზღვრება საქართველოს კონსტიტუციითა და საქ-ოს
პარლამენტის რეგლამენტით. 36-ე მუხლის შესაბამისად, საქ-ოს
პარლამენტი არის ქვეყნის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო,
რომელიც ახორციელებს საკანონმდებლო ხელისუფლებას, განსაზღვრავს
ქვეყნის საშიანო და საგარეო პოლიტიკის ძირითადა მიმართულებებს,
კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში კონტროლს უწევს მთავრობის
საქმიანობას და ა.შ.
საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად, საქო-ოს მთელ ტერიტორიაზე
იურისდიქციის სრული აღდგენის შემდეგ, პარლამენტის შემადგენობაში
იქნება ორი პალატა: რესპუბლიკის საბჭო და სენატი. რესპუბლიკის
საბჭო შედგება პროპორციული წესით არჩეული წევრებისგან. სენატი
შედგება აფზახეთის ავტონომიურ რესპუბლიკაში, აჭარის ავტონომიურ
რესპუბლიკასა და საქართველოს სხვა ტერიტორიულ ერთეულებში
არჩეული წევრებისა და საქართველოს პრეზიდენტის მიერ დანიშნული 5
წევრისგან. არჩევის წესებს და შემადენლობას ყველაფერს განსაზღვრავს
ორგანული კანონი.

პარლამენტი აირჩევა 4 წლის ვადით და შედგება 150 წევრისგან. წევრად

შეიძლება შეიძლება აიჩეს საარჩევნო უფლების მქონდე 25+ საქართველოს
მოქალაქე, რომელსაც უცხოვრია საქართველოში 10 წელი მაინც.
პარლამენტის არჩევნები ტარდება მისი უფლებამოსილების ვადის
ამოწურვის კალენდარული წლის ოქტომბრის ბოლო შაბათს. არჩევნები
ტარდება დათხოვნიდან არაუადრეს 45-ე და არაუგვიანეს მე-60 დღისა.

პარლამენტის წევრთა მანდატები განაწილდება იმ პოლიტიკურ პარტიებზე,

რომლებმაც მიიღს არჩევნებში მონაწილე ამომრჩეველთა ნამდვილი ხმების
5% მაინც მიიღეს.

პარლამენტი მუშაობს სასესიო წესით. საქართველოს კონსტიტუციის

შესაბამისად პარლამენტი იკრიბება მორიგ, რიგგარეშე ან საგანგებო
სესიეაზე. პარლამენტის სესია შედგება საკომიტეტო და პლენარული
სხდომებისგან. მორიგი სესიები 2 კვირიანი ციკლით იგეგმება, პირველი
კვირა პლენარულ სხდომებს, ხოლო მეორე კვირა კომიტეტის მუშაობას და
ამომრჩეველთან შეხვედრებს ეთმობა. რიგგარეშე სესია ან რიგგარეშე
სხდომა მოიწვევა საქართველოს პრეზიდენტის მიერ საქართველოს
პარლამენტის თავჯდომარის, პარლამენტის წევრთა ერთი მეოთხედის ან
მთავრობის მოთხოვნით.

საქართველოს პარლამენტი საგანგებო სესიაზე იკრიბება პრეზიდენტის

მიერ საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის გამოცხადებისთანავე
დაუყოვნებლივ. საგანგებო სესია გრძელდება ამ მდგომარეობის
გაუქმებამდე, პარლამენტის ბიუროს მიერ შემუშავებული გეგმის მიხედვით .
თუ ეს მორიგ ან რიგგარეშე სესიის დროს ემთხვევა მუშაობა გრძელდება
საგანგებო სესიის რეჟიმში.

38-ე მუხლის შესაბამისად, საქართველოს ახლადარჩეული პარლამენტი

სრულ უფლებამოსილებას იძენს პარლამენტის წევრთა ორი მესამედის
უფლებამოსილების ცნების მომენტიდან. პარლამენტის უფლებამოსილება
შესაძლებელია შეწყდეს საქართველოს კონსტიტუციის 56-ე მუხლით
განსაზღვრულ შემთხვევაში, თუ მთავრობას პარლამენტი დადგენილ ვადაში
ნდობას არ გამოუცხადებს, პრეზიდენტი შესაბამისი ვადის ამოწურვიდან
არაუდარეს 2 და არაუგვიანეს 3 კვირისა დაითხოვს პარლამენტს და
დანიშნავს პარლამენტის რიგგარეშე არჩევნებს. პარლამენტის დათხოვნა
58-ე მუხლის საფუძველზეც შესაძლებელია, კერძოდ, პრემიერ- მინისტრი
უფლებამოსილია პარლამენტის წინაშე დასვას მთავრობის ნდობის
საკითხი. ნდობის საკითხს კენჭი ეყრება მისი დასმიდან არაუადრეს მე -7 და
არაუგვიანეს მე-14 დღისა. თუ პარლამენტი ნდობას არ გამოუცხადებს
მთავრობას, საქართველოს პრეზიდენტი ნდობის არგამოცხადებიდან
არაუადრეს მე-8 და არაუგვიანეს მე-14 დღისა დაითხოვს პარლამენტს და
დანიშნავს რიგგარეშე არჩევნებს.

პარლამენტი პირველივე სესიაზე ირჩევა პარლამენტის თავჯდომარე

ფარული კენჭისყრით. თავჯდომარის უფლებამოსილებები განისაზღვრება
საქართველოს კონსტიტუციითა და საქართველოს პარლამენტის
რეგლამენტით, რომელსაც იგი სამართლიანად და მიუკერძოებლად
ასრულებს. პარლამენტის თავჯდომარეს უფლება აქვს ახსნა-განმარტების
გარეშე საჯაროდ გადადგეს. პარლამენტის თავჯდომარე გადაყენებულად
ითვლება თუ მის გადაყენებას მხარი დაუჭირა სრული შემადგენლობის
უმრავლესობამ. ასევე ფარული კენჭისყრით, სრული შემადგენლობის
უმრავლესობით აირჩევა პარლამენტის თავჯდომარის მოადგილეები.

პარლამენტის მუშაობის ორგანიზების მიზნით იქმნება პარლამენტის

ბიურო. მის შემადგენლობაში შედიან პარლამენტის თავჯდომარე,
პარლამენტის თავჯდომარის მოადგილეები, პარლამენტის კომიტეტებისა
და საპარლამენტო ფრაქციების თავჯდომარეები. პარლამენტის ბიუროს
საქმიანობის მიზანი პარლამენტის მუშაობის ორგანიზება, მისი
საქმიანობის დაგეგმვა და განხორციელებაა. პარლამენტის რეგლამენტი
გარდა ბიუროს მიერ უშუალოდ გადამწყვეტი საკითხებისა, ასევე
ითვალისწინებს ცალკეულ უფლებამოსილებებს, რომელთა
განხორციელებისთვისაც საჭიროა პარლამენტის ბიუროსთან შეთანხმებით .
პარლამენტის რეგლამენტის ბიუროს მიერ გადაწყვეტილების მიღების
მიზნით ადგენს ბიუროს სხდომაზე წევრთა მინიმალური რაოდენობის
დასწრების აუცილებლობას. პარლამენტის ბიუროს სხდომა
უფლებამოსილია, თუ მას ესწრება პარლამენტის ბიუროს სიითი
შემადგენლობის ნახევარზე მეტი. იგი გადაწყვეტილებას იღებს დამსწრე
ბიუროს წევრთა ხმათა უმრავლესობით, მაგრამ არანაკლებ სხდომის
გახსნისათვის განსაზღვრული ხმების მინიმალური რაოდენობის - კვორუმის
ნახევარი.

პარლამენტის ბიუროს სხდომაზე ბიუროს წევრის დასწრება

სავალდებულოა. ხოლო საპატიო მიზეზით გაცდენის შემთხვევაში
კომიტეტის თავჯდომარე ხმის იმავე უფლებით შეიძლება შეცვალოს მისმა
მოადგილემ, ხოლო ფრაქციის თავჯდომარე ხმის იმავე უფლებით შეიძლება
შეცვალოს მისმა მოადგილემ ან ფრაქციის წევრმა უფლებამონაცვლეობის
დამადასტურებელი დოკუმენტის წარდგენის შემთხვევაში. ასევე შესაძლოა
არსებობდეს ბიუროს სხდომაზე მოწვეულ პირთა დასწრების ობიექტური
აუცილებლობა. ამ შემთხვევაში ბიუროს სხდომას შესაძლოა დაესწორონ
სხვა პარლამენტის წევრები და აპარატის უფროსი.

საქართველოს პარლამენტში შექმნილია 15 კომიტეტი. კომიტეტის

შემადგენლობაში შედიან პარლამენტის წევრები. კომიტეტის
შემადგენლობა განისაზღვრება ფრაქციათა წარმომადგენლობისა და
უფრაქციო პარლამენტის წევრთა რაოდენობის პროპორციულად.
პარლამენტის ბიუროს მიერ კომიტეტებში ფრაქციათა პროპორციული
წარმომადგენლობის მვოტების დამტკიცებიდან 3 დღის ვადაში ფრაქცია
თავისი გადაწყვეტილებით წარადგენს კომიტეტში წევრებს. კომიტეტში
წევრის წარდგენის შესახებ ფრაქციის გადაწყვეტილება ეცნობება
პარლამენტის საპროცედურო საკითხთა და წესების კომიტეტს და
პარლამენტის ბიუროს. ფრაქციის მიერ წარდგენილი წევრი კომიტეტში
დანიშნულად ითვლება პარლამენტის წევრის კომიტეტში გაწევრიანება,
რომელიც არ არის გაერთიანებული, არცერთ ფრაქციაში, ხდება
პარლამენტის წევრის განცხადების საფუძველზე.

კომიტეტის სრული შემადგენლობა განისაზღვრება არანაკლებ 10

პარლამენტის წევრით. პარლამენტის წევრი ვალდებულია იყოს მინიმუმ
ერთი ან მაქსიმუმ ორი კომიტეტის წევრი. პარლამენტის თავჯდომარე და
მისი პირველი მოადგილე არ შეიძლება იყვნენ კომიტეტების
შემადგენლობაში. კომიტეტის წვერს უფლება აქვს ნებისმიერ დროს გავიდეს
კომიტეტის შემადგენლობიდან.

კომიტეტის სხდომაზე განხილვის შედეგად კანონპროექტი შეიძლება იქნეს

პარლამენტის პლენარილ სხდომაზე განხილვის მოსამზადებლად,
არასაკმარისად მომზადებულად ან მიუკერძოებლად.

კომიტეტის სასესიო სხდომა უნდა გაიმართოს თვეში მინიმუმ ორჯერ.

გადაწყვეტილების მიღება ხდება ღია კენჭისყრით წევრთა ხმების
უმრავლესობით. კომიტეტს ხელმძღვანელობს კომიტეტის თავჯდომარე. მას
ჰყავს 3 მოადგილე. კომიტეტის თავჯდომარე შეიძლება გადააყენოს
პარლამენტმა, ხოლო კომიტეტის თავჯდომარის მოადგილე - კომიტეტმა.

ფრაქციის შექმნის უფლება აქვს არანკლებ 7 პარლამენტის წევრს.

ფრაქციის შექმნის მსურველები შეიმუშავებენ ფრაქციის წესდებას.
პარლამენტის წევრი შეიძლება გაერთიანდეს ერთ ფრაქციაში. ერთი
პოლიტიკური პარტია ერთ ფრაქციას ქმნის. შესაძლოა შეიქმნას
ინტერფრაქციული ჯგუფიც. ამ უკანასკნელის შექმნის მიზანი პარლამენტში
კანონპროექტის ან სხვა საკითხის მომზადებისას ან განხილვისას
წარმოშობილი აზრთა სხვადასხვაობის აღმოფხვრა და ცალკეულ
დებულებათა დაკონკრეტება-შეჯამებაა.

დროებითი საგამოძიებო კომისია არის საქმიანობის დროებითი

სუბიექტი, რომელიც იქმენბა სახელმწიფო ორგანოებისა და
თანამდებობების პირების მიერ კანონის დარღვევის გამოკვლევისა და
რეაგირების მიზნით. დროებითი საგამოძიებო კომისია
ანგარიშვალდებულია პარლამენტის წინაშე. იგი იქმნება მხოლოდ
კონკრეტული საკითხის შესასწავლად და ამ საკითხის შესწავლისთანავე
უქმდება.

დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნის ინიცირების უფლება აქვს

პარლამენტის თავჯდომარეს, კომისიას, ფრაქციას. პარლამენტის
შემადგენლობის ⅕-ს. მისი შექმნის საფუძველია: 1. ინფორმაცია
სახელმწიფო ორგანოს, თანამდებობის პირის კანონსაწინააღმდეგო
ქმედების შესახებ, კორუფციული სამართალდარღვევების შესახებ,
რომელიც საფრთხეს უქმნის სახელმწიფო უსაფრთხოებას, სუვერენიტეტს,
მთლიანობას და სხვ. ინტერესებს; 2. ინფორმაცია სახელმწიფო ბიუჯეტის,
ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის ბიუჯეტის არამართლზომიერი
ხარჯვის შესახებ.

კომისიის საერთო უფლებამოსილების ვადა არ უნდა აღმატებოდეს 6 თვეს.

ამ კომისიას მრავალფეროვანი უფლებები აქვს. აღნიშნული კომისია
შეიმუშავებს დასკვნას, რეკომენდაციასა და გადაწყვეტილებას. მისი მიღება
ხდება კომისიის სმაჯამებელ სხდომაზე. პარლამენტი იღებს დადგენილებას
დროებითი საგამოძიებო კომისიის მიერ შემუშავებული აქტის თაობაზე.

პარლამენტის მუმივმოქმედი სათათბირო საბჭოებია: 1. გენდერული

თანასწოროების მუდმივმოქმედი საბჭო; 2. ღია მმართველობის
მუდმივმოქმედი საპარლამენტო საბჭო; 3. ვავშვთა უფლებათა დაცვის
მუდმივმოქმედი საპარლამენტო საბჭო.

საკანონმდებლო ხელისუფლება. საქართველოს პარლამენტიის

მუშაობის წესი და უფლებამოსილებები.
თავისუფალი მანდატის 3 კომპონენტი:
● ყოველი დეპუტატი ერს წარმოადგენს მთლიანობაში და არა იმ
რეგიონს, რომელმაც აირჩია;
● მისი გაწვევა დაუშვებელია ვადის ამოწურვამდე;
● იგი არაა შეზღუდული არც წარმდგენი პარტიის და არც
ამომრჩეველთა მითითებებით და დავალებებით.

იმპერატიული მანდატი ნიშნავს, რომ დეპუტატი არის იმ რეგიონის

წარმომადგენელი, რომელმაც აირჩია ის და მისი გაწვევა შეუძლია
ნებისმიერ დროს, იგი ვალდებულია იმოქმედოს ამომრჩევლის ნების
შესაბამისად.

პარლამენტის საქმიანობის ორგანიზაციული ფორმები:

❖ პარლამენტის და მისი პალატების სხდომები (მორიგი, რიგგარეშე,
საგანგებო);
❖ პარლამენტის კომიტეტის კომისიების სხდომები;
❖ საპარლამენტო მოსმენები;
❖ შეთანხმებული კომისიის სხდომები;
❖ საპარლამენტო მოსმენები.

სესია - კონკრეტული დროის მონაკვეთი, რომლის განმავლობაშიც

პარლამენტი განმავლობაშიც საკუთარ კომპეტენციათა დიდ ნაწილს
ასრულებს.

პლენარული სხდომა - განსაზღვრული დღის წესრიგით პალატის წევრთა

შეკრებას გადაწყვეტილების მისაღებად.

მორიგი სესია - პარლამენტის კანონმდებლობით განსაზღვრული

ორდინალური მუშაობის პერიოდი.

რიგგარეშე სესიების მოწვევა ხდება მაშინ, როდესაც გასულია მორიგი

სესიის პერიოდი და არსებობს საკითხები, რომელთა დროულად მიღებას
სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი მნიშვნელობა აქვს. ის უნდა
დამთავრდეს იმ საკითხის ამოწურვისთანავე, რომლისთვისაც ის მოწვეული
იქნა. ის შემოფარგლულია ვადით.
ერთობლივი სხდომის ფორმატი მაშინ გამოიყენება, როდესაც
ორპალატიანმა პარლამენტმა უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება.

ორგანიზაციული და დამფუძნებელი სხდომები - ტარდება არჩევნების

შემდეგ. მათ მიზანს წარმოადგენს პარლამანეტართა უფლებამოსილების
ცნება, ფიცის დადება, ხელმძღვანელების არჩევა, სამუშაო ორგანოების
დაკომპლექტება. სხდომებს უძღვება ან უხუცესი დეპუტატები, ან წინა
მოწვევის პარლამენტის ხელმძღვანელები ან საარჩევნო ადმინისტრაციის
ხელმძღვანელები.

სესიების მოწვევა ძირითადად მთავრობის მეთაურის ან პარლამენტის

ჯგუფთა ხელშია.

რიგგარეშე და საგანგებო სესიებს მოწვევის უფლება როგორც წესი

სახელმწიფო მეთაურის ხელშია.

პარლამენტის სხდომები როგორც წესი ღიაა, თუმცა შეიძლება დაიხუროს.

პარლამენტის დღისწესრიგი შედგენა პარლამენტის, პალატის

ხელმძღვანელების უფლებამოსილებაა ფრაქციების ჩართულობით , ხოლო
დამტკიცება პარლამენტის. დღის წესრიგის განსაზღვრაზე გავლენას ახდენს
აღმასრულებელი ხელისუფლება, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ის
საპარლამენტო უმრავლესობას ფლობს.

ზოგჯერ საკითხთა რიგითობა რეგლამენტით განისაზღვრება.

პარლამენტის რეგლამენტები განსაზღვრავენ კვროუმს, რომლიც

გულისხმობს პარლამენტის მუშაობის კანონიერებისთვის სხდომაზე
დამსწრე პარლამენტართა აუცილებელ მინიმუმს. როგორც წესი, ეს ნორმა
დეპუტატთა უმრავლესობაა.

არსებობს გადაწყვეტილებების მიღების განსაკუთრებული წესები:

ფარდობითი უმრავლესობის პრინციპი - გადაწყვეტილების მიღბა იმ
კანდიდატის სასარგებლოდ, რომელმაც ყველაზე მეტი ხმა მიიღო;

აბსოლიტური უმრავლესობის პრინციპი - გადაწყვეტილების მიღბა

პარლამენტის ხმათა აბსოლიტური უმრავლესობის 50+1 მხარდაჭერით;
კვალიფიციური უმრავლესობის პრინციპი არ მიიჩნევს
გადაწყვეტილების მიღბისთვის საკმარისად აბსოლიტურ უმრავლესობას და
აწესებს ⅔-ს ან ¾-ს ან ⅗-ს და ა.შ.

არსებითი მნიშვნელობა აქვს და განსხვავებულ შედეგებს წარმოშობს

პარლამენტართა ოდენობა, რომლიც ათვლის წერტილად გამოიყენება. ეს
შეიძლება იყოს ა) სხდომაზე დამსწრე პარლამენტის წევრთა რიცხვი; ბ)
პარლამენტართა სრული შემადგებლობა; გ) პარლამენტართა სიითი
შემადგენლობა.

თანამედროვე პარლამენტში გავრცელებულია კენჭისყრის შემდეგი

სახეები: ღია, დახურული, სახელობითი.

ღია კენჭისყრა აქტიურად გამოიყენება;

ფარული კენჭისყრა ძირითადად საკადრო და პერსონალურ საკითხებზე

იმართება;

სახელობითი კენჭისყრა მაშინ ცხადდება, როდესაც განსახილველი

საკითხის აქტუალურობიდან გამომდინარე, საზოგადოებისთბის
მნიშვნელოვანია თითოეული დეპუტატის გამოვლენილი ნება.

პარლამენტის აქტები არ შეიძლება გაუქმდეს ან შეიცვალოს სხვა

სახელმწიფო ორგანოს მიერ, თუ არ ეწინააღმდეგებიან კონსტიტუციას.
ხელისუფლების სხვა ნებისმიერი ორგანოს აქტები უნდა შეესაბამებოდნენ
პარლამენტის მიერ მიღებულ კანონებს.

პარლამენტი უფლებამოსილია მიიღოს რეზოლუცია, დადგენილება,

განცხადება, მიმართვა და სხვ.

კანონთა მიღება ხორციელდება წინასწარ განსაზღვრული წესებისა და

პროცედურების საფუძველზე, რომელთა ერთობლიობა საკანონმდებლო
პროცესად იწოდება. იგი მოიცავს კანონპროეტის მომზადებიდან კანონის
ძალაში შესვლამდე პერიოდს.

კანონის მიღების პროცესი რამდენიმე ეტაპისგან შედგება:

ა) კანონპროექტის შეტანა, ანუ კანონპროექტის მომზადება და
საკანონმდებლო ინიციატივის განხორციელება;
ბ) საპარლამენტო კომიტეტებში კანონპროექტის განხილვა;
გ) პარლამენტის პლენარულ სხდომაზე კანონპროექტის განხილვა;
დ) კანონპროექტის მიღება;
ე) უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ კანონპროქტზე ხელის მოწერა;
ვ) კანონის გამოქვეყნება.

კანონპროქტის განხილვის დაწყების აუცილებელი პირობაა

საკანონმდებლო ინიციატივის განხორციელება, რაც გულისხმობს
უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ საკანონმდებლო ორგანოში კანონის
მიღბის, შეცვლის ან გაუქმების თაობაზე წინადადების შეტანის
შესაძლებლობას. იგი კონსტიტუციურ უფლებამოსილებათა კატეგორიას
განეკუთვნება და ძირითადი კანონის საფუძველზე განისაზღვრება.

საკანონმდებლო ინიციატივის განხორციელება შეიძლება მოხდეს ან

კანონპროექტის, ან არგუმენტირებული საკანონმდებლო წინადადების
ფორმით. განსხვავება ისაა, რომ პირველი წარმოადგენს ფაქტობრივად და
შინაარსობრივად და სტრუქტურულად ჩამოყალიბებულ ტექსტს, რომელიც
პარლამენტში დადგენილი პროცედურის გავლის შემდეგ, იღებს კანონის
ფორმას, ხოლო მეორე, მოსაწესრიგებელი საკითხის მხოლოდ იდეაა,
ზოგჯერ კი კონცეფცია. ცალკეულ შემთხვევაში მათ შორის განსხვავება
იმაში გამოიხატება, რომ საკანონმდებლო უფლებამოსილებას მთავრობის
მიერ წარდგენილ დოკუმენტს უწოდებენ, ხოლო საკანონმდებლო
წინადადებას, პარლამენტართა ინიციატივას, ისეთ შემთხვევაშიც, როდესაც
იგი წარმოდგენილია კანონპროექტისთვის წაყენებული ყველა მოთხოვნის
დაცვით.

საკანონმდებლო ინიციატივა შეიძლება დაჯგუფდეს რამდენიმე სახედ:

სამთავრობო ინიციატივა, საპარლამენტო ინიციატივა, სახალხო ინიციატივა
და სპეციალური ინიციატივა.

სამთავრობო ინიციატივა განსაკუთრებით გავრცელებულია

საპარლამენტო და ზოგჯერ შრეულ რეჟიმებში და მთავრობის მიერ
კანონპროექტის ინიცირების შესაძლებლობას გულისხმობს.

საპარლამენტო ინიციატივის შინაარსი მრავალფეროვანებით

გამოირჩევა. იგი გულისხმობს პარლამენტის სხვადასხვა სუბიექტების
საკანონმდებლო ინიციატივის უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობას.
ასეთი უფლებამოსილება გააჩნია როგორც დეპუტატს როგორც
ინდივიდუალურად, ისე კოლექტიურად. ძირითადად საპარლამენტო
ინიციატივა მაშინ გამოიყენება როდესაც სამთავრობო კანონპროექტში
ცვლილებები შედის.
სახალხო ინიციატივა გულისხმობს ამომრჩეველთა გარკვეული
რაოდენობისთვის კანონმდებლობით, უპირატესად კონსტიტუციით
გათვალისწინებულ შესაძლებლობას შეიტანოს პარლამენტში
კანონპროექტი განსახილველად.

სპეციალური ინიციატივაში მოიაზრება სახელმწიფო ხელისუფლების

სხვადასხვა სტრუქტურული რგოლის მიერ შესაბამისი შინაარსის
კანონპროექტის შეტანის შესაძლებლობა.

პარლამენტში კანონპროექტის განხილვის დაწყებამდე იგი საპარლამენტო

კომიტეტის მსჯელობის საგანია. შესაბამისი კომიტეტის დასკვნის გარეშე
კანონპროექტის განხილვა ვერ გაგრძელდება. გარდა პასუხისმგებელი
კომიტეტისა, კანონპროექტის განხილვას და მასზე დასკვნის მომზადების
ვალდებულება, როგორც წესი, აკისრიათ სხვა საპარლამენტო მუმივმოქმედ
და ზოგჯერ თემატიკის შესაბამისად, დროებით კომიტეტებსაც.

საპარლამენტო განხილვის პროცესი რამდენიმე ეტაპად იყოფა და

მოსმენებს, ზოგჯერ კი წაკითხვებს უწოდებენ.

პირველი მოსმენის დროს კანონპროექტი განიხილება

ზოგადად, ,,სამსჯავროზე’’ გამოდის მისი მიღების მიზანი და პრინციპები,
ტრადიციულად, მომხსენებელი პროექტის ინიციატორი ან მისი
წარმომადგენელია. პარლამენტარებს აქვთ არჩევანი მიიღონ იგი პირველი
მოსმენით, უარი თქვან ან ხელახალი განხილვისთვის დაუბრუნონ
პასუხისმგებელ კომიტეტს.

მეორე მოსმენა კანონპროექტის ყველაზე შინაარსობრივ და პრინციპულ

განხილვას გულისხმობს, რომლის დროსაც მსჯელობის საგანი ხდება
კანონპრექტის ცალკეული დებულებები. მეორე მოსმენისას შეიძლება
მნიშვნელოვანად შეიცვალოს კანონპროექტი, შევიდეს არსებითი ხასიათის
ცვლილებები და დამატებები. დასასრულს იმართება კენჭისყრა, რომელიც
ადასტურებს კანონპროექტის მეორე მოსმენით მიღებას/უარყოფას.

მესამე მოსმენა გულისხმობს უკვე დამუშავებული და რედაქტირებული

ტექსტის განხილვას და მასში მხოლოდ რედაქციული ხასიათის
ცვლილებების შეტანაა შესაძლებელი.

ზოგიერთ საპარლამენტო რეჟიმის ქვეყანაში არსებობს ფორმატი -

,,კენჭისყრა დებატების გარეშე’’, რაც გულისხმობს მთავრობის
შესაძლებლობას, კომიტეტის და პარლამენტართა უმრავლესობის
თანხმობის შემდეგ, დადებითი დასკვნის წარდგენისთანავე, მოითხოვოს
საკითხის კენჭისყრაზე დაყენება. თუ ასეთი თანხმობა ვერ მოიპოვა, რჩება
,,დაჩქარებული დებატების’’ გამოყენების შესაძლებლობა, რომელშიც
მონაწილეობენ მხოლოდ მთავრობის წარმომადგენლები და ის პირები,
რომლებიც უშუალოდ იყვნენ ჩართულები კანონპროექტის მომზადების
პროცესში.

კანონპროექტი მიღებულად ითვლება მესამე მოსმენის შემდეგ გამართული

კენჭისყრის საფუძველზე. ჩვეულებრივი კანონის მისაღებად საჭიროა
დამსწრე პარლამენტართა უმრავლესობის, ორგანული კანონის
შემთხვევაში აბსოლიტური უმრავლესობის, ხოლო კონსტიტუციური
კანონებისათვის კი კვალიფიცირებული უმრავლესობის მხარდაჭერა.

პარლამენტის მიერ მიღებული კანონპროექტი ხელმოსაწერად გადაეცემა

სახელმწიფოს მეთაურს. პრომულგაციის ცნება არის აქტი, რომლითაც
პრეზიდენტი ერთი მხრივ, ადასტურებს საკანონმდებლო ორგანოს მიერ
მიღბული კანონის არსებობას, ხოლო მეორე მხრივ, აძლევს სახელმწიფო
ხელისუფლებას ამ კანონის აღსრუკების ბრძანებას. საპარლამენტო
მონარქიებსა და საპარლამენტო რესპუბლიკებში მოქმედებს
კონტრასიგნაცია, რაც ნიშნავს, რომ იურიდიული და პოლიტიკური
პასუხისმგებლობა სახელმწიფოს მეთაურთან ერთად ეკისრება მთავრობის
მეთაურს და ხელმომწერ მინისტრს.

ვეტოს უფლებაში იგულისხმება სახელმწიფოს მეთაურის შესაძლებლობა

უარი თქვას პარლამენტის მიერ მიღბული კანონპროექტის ხელმოწერაზე
და მოტივირებული შენიშვნებით დაუბრუნოს პარლამენრს განსახილველად .
სუსპენზიური ვეტოს უფლება გულისხმობს პრეზიდენტის მიერ
არგუმენტირებული შენიშვნებით დაბრუნებული კანონპროექტის
პარლამენტის მიერ განხილვის ვალდებულებას, რომლის შედეგი შესაძლოა
იყოს ან შენიშვნების გადახედვა ან ვეტოს დაძლევა. ,,ჯიბის ვეტო’’ კი
გულისხმობს როდესაც სახელმწიფოს მეთაურს უფლება აქვს ხელი არ
მოაწეროს კანონპროექტს, რაც მის საბოლოოდ უარყოფას ნიშნავს. დღეს
მას გამონაკლისის სახით შესაძლოა ადგილი ჰქონდეს ისეთ შემთხვევევბში,
როდესაც სახელმწიფოს მეთაური მოსაწერად წარმიდგენილ კანონს ხელს
არ აწერს, მაგრამ ვერც პარლამენტში აბრუნებს მოტივირებული
შენიშვნებით, რადგან საპარლამენტო არდადეგებია ან გასულია
საკანონმდებლო ორგანოს უფლებამოსილების ვადა.
არსებობს ვეტოს კლასიფიკაცია საერთო და ნაწილობრივ ვეტოდ.
ნაწილობრივია, როდესაც პრეზიდენტს შეუძლია შეაჩეროს კანონპროექტის
მხოლოდ შენიშვნებიანი ნაწილი, დანარჩენი ძალაში შევა.

გამოქვეყნება გულისხმობს კანონის ტექსტის დაბეჭვდას სპეციალურ

გამოცემაში, საიდანაც აითვლება მისი მოქმედების ვადა, ანუ ძალაში
შესვლა.

ხელისუფლების დანაწილების კლასიკური თეორიის თანახმად,

კანონშემოქმედებითი საქმიანობის პარალელურად, საკონტროლო
უფლებამოსილება პარლამენტის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური
ფუნქციაა. კონტროლის მიზანს მთავრობის და სხვა სახელმწიფო
სტრუქტურების გამჭვირვალე მქმედების უზრუნველყოფა და საჭიროების
შემთხვევაში კანონმდებლობით დადგენილი პასუხისმგებლობის ზომების
გამოყენებაა. განსაკუთრებით ეფექტურ საშუალებად ითვლება საჯარო
ხელისუფლების ორგანოების და თანამდებობის პირების მიმართ
საპარლამენტო კითხვები და შეკითხვები, ინტერპელაცია, საპარლამენტო
საგამოძიებო კომისია, ნდობა - უნდობლობის მექანიზმი, თანამდებობიდან
გადაყენება, მათ შორის იმპიჩმენტი და სხვ.

პარლამენტის უფლებამოსილებაა ასევე მიიღოს მთავარი საფინანსო

დოკუმენტი - სახელმწიფო ბიუჯეტი, რომლითაც განსაზღვრულია
სახელმწიფო შემოსავლები და გასავლები.

კომპეტენციებს შორის აღსანიშნავია პარლამენტის უფლება, განსაზღვრულ

თანამდებობეზე აირჩიონ პირები. მმართველობის ფორმის
გათვალისწინებით, პარლამენტი მონაწილეობს მთავრობის ფორმირებაში ,
ის ასევე ირჩევს პრეზიდენტს და ა.შ

საქართველო:
საკანონმდებლო ინიციატივის უფლება აქვს:
1. მთავრობას;
2. პარლამენტის წევრს;
3. საპარლამენტო ფრაქციას;
4. პარლამენტის კომიტეტს;
5. აფხაზეთისა და აჭარის უმაღლესი წარმომადგენლბითი ორგანოები;
6. არანაკლებ 25 000 ამომრჩეველი.

რიგ საკითხებთან დაკავშირებით კანონმდებლობა ინიციატივის სპეციალურ

სუბიექტებს განსაზღვრავს. მხოლოდ საქართველოს მთავრობაა
უფლებამოსილი პარლამენტის წარუდგინოს სახელმწიფო ბიუჯეტის და
მთავრობის სტრუქუტისა და საქმიანოვის წესის შესახებ კანონის
პროექტები. თავის მხრივ, მხოლოდ პარლამენტის წევრი, კომიტეტი ან
ფრაქციაა უფლებამოსილი საკანონმდებლო ინიციატივის წესით
წარადგინოს რეგლამენტის პროექტი.

ინიცირებულ კანონპროექტს თან უნდა ახლდეს განმარტებითი ბარათი

რომელშიც უნდა აისახოს:
1. ზოგადი ინფორმაცია;
2. ფინანსური დასაბუთება;
3. კანონპროექტის მიმართება საერთაშორისოსამართლებრივ
სტანდარტებთან;
4. კანონპროექტის მომზადების პროცესში მიღბული კონსულტაციები;
5. კანონპროექტის ავტორი და ინიციატორი.

საკანონმდებლო წინადადება არის საკანონმდებლო ინიციატივის

არმქონე სუბიექტის მიერ , საქართველოს პარლამენტისათვის
მატერიალურად ან ელექტრონულად წარდგენილიმ დადგენილი წესით
გაფორმებული დასაბუთებული მიმართვა ახლაი კანონის მიღების,
ცვლილების შეტანის და კანონის ძალადაკარგულად გამოცხადების
თაობაზე. საკანონმდებლო წინადადების სუბიექტები: მოქალაქე,
სახელმწიფო ორგანიები (გარდა აღმასრულებელი ხელისუფლების
დაწესებულებებისა), ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები,
კანონით დადგენილი წესით რეგისტრირებული პოლიტიკური და
საზოგადოებრივი გაერთიანებები, სხვა იურიდული პირები.
საკანონმდებლო წინადადება შეიძლება წარდგენილი იყოს კანონპროექტის
ან მოსამზადებელი კანონპროექტების პრინციპების ან კონკრეტული
წინადადებების სახით. იგი უნდა შეიცავდეს დასაბუთებას, მითითებული
უნდა იყოს ცვლილების მიზეზი, არსი, ავტორის ხელმოწერა, ტელეფონი და
მისამართი.

მას შემდეგ, რაც ბიურო მიიღებს გადაწყვეტილებას კანონპროექტის

განხილვის პროცედურის დაწყების თაობაზე, იგი განსახილველად
გადაეცემა კომიტეტებს, ფრაქციებს, უფრაქციო პარლამენტის წევრებს,
პარლამენტის აპარატის იურიდიულ დეპარტამენტს და მთავრობას. ბიუროს
მიერ საკანონმდებლო პროცედურების დაწყებოს თაობაზე
გადაწყვეტილების მიღბიდან არაუგვიანეს 3 კვირისა წამყვან კომიტეტს
გადასცემენ ინიცირებული კანონის თაობაზე თავიანთ შენიშვნებს,
წინააღმდეგ შემთხვევაში, კანონპროექტი მათ მიერ მოწონებულად
ჩაითვლება.
ბიუროს მიერ კანონპროექტის განხილვის პროცედურის დაწყების შესახებ
გადაწყვეტილების მიღებიდან არაუადრეს 3 დღისა და არაუგვიანეს 5
კვირისა წამყვანი კომიტეტი იწვევს კომიტეტის სხდომას და განიხილავს
კანონპროექტს.

წამყვანი კომიტეტის სხდომის გამართვის შემდეგ კანონპროექტი

კომიტეტის თავჯდომარის ხელმოწერით, წერილობითი ფორმით ეგზავნება
პარლამენტის საორგანიზაციო დეპარტამენტს პარლამენტის ბიუროს
უახლოესი სხდომის დღის წესრიგიში შესატანად.

პლენარულ სხდომაზე კანონპროექტის პირველი მოსმენისას განიხილება

მისი ზოგადი პრინციპები და ძირითადი დებულებები. პლენარულ სხდომაზე
პირველი მოსმენის შედეგად პარლამენტი კენჭისრყით იღებს
გადაწყვეტილებას. შემდეგ, გამოთქმული და გათვალისიწინებული
შენიშვნების კანონპროექტში ასახივისა და მერე მოსმენით განხილვისთვის
მომზადების მიზნით იგი ისევ წამყვან კომიტეტს გადაეცემა, რომელიც
კანონპროექტის პირველი მოსმენით მიღებიდან 3 კვირის ვადაში
განიხილავს მას. ამ ეტაპზე განიხილება მუხლები, თავები, კარები,
ქვეპუნქტები და პუნქტები.

მეორე მოსმენით განხილვის შემდეგ, თუ პროექტმა მიიღოს შესაბამისი

მხარდაჭრა, იგი გადაეგზავნება წამყვან კომიტეტს მისი მესამე მოსმენით
განხილვის მოსამზადებლად. წამყვანი კომიტეტი 10 დღის ვადაში
განიხილავს მას პარლამენტის პლენარულ სხდომაზე მესამე მოსმენით
განხილვისთვის მოსამზადებლად. მესამე მოსმენით კანონპროექტში
მხოლოდ რედაქციული ცვლილებები შედის და მესამე მოსმენით კომიტეტზე
განხილული კანონის პროექტი გადაეცემა პლენარულ სხდომას მესამე
მოსმენით მისი განხილვის და მიღების მიზნით. პლენარულ სხდომაზე
მესამე მოსმენით განხილვის შემდეგ, კენჭისყრის წინ, სავალდებულოა
პლენარულ სხდომაზე პროექტის საბოლოო რედაქტირებული ვარიანტის
დარიგება. მესამე მოსმენისას კანონპროექტის საბოლოო რედაქტირებულ
ვარიანტს მთლიანად ეყრება კენჭი და მიღებულად ჩაითვლება ხმათა
შესაბამისი რაოდენობის მიღბის შემთხვევაში.

კანონის განხილვის პროცესში საკანონმდებლო ინიციატივის უფლებით

აღჭურვილი სუბიექტი უფლებამოსილია, მოცემული კანონის პრექტთან
მიმართებით ალტერნატიული პროექტი წარადგინოს.
კანონი მიღებულად ითვლება თუ მას მხარს დაუჭერს დამსწრეთა
უმრავლესობა, არანაკლებ სრული შემადგენლობის ⅓. ორგანული კანონის
მიღებულად მიიჩნევა თუ მას მხარს დაუჭრს სრული შემადგენლობის
უმრავლესობა. კონსტიტუციური კანონისთვის ⅔-ია დაწესებული.

დაჩქარებული წესით შეიძლება მხოლოდ არსებულ კანონში ცვლილებების

განხილვა და მიღბა 1 კვირის ვადაში პლენარული სხდომების ფარგლებში
სამი მოსმენით.

კანონის გამარტივებული წესით განხილვა და მიღება გულისხმობს ერთი

მოსმენით მის განხილვასა და მიღებას.

აჭარის რავტონომიური რესპუბლიკის კონსტიტუციის დამტკიცების მიზნით

აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭო პარლამენტს
საკანონმდებლო ინიციატივის წესით წარუდგენს ორგანული კანონის
პროექტს და აჭარის ავტონომიური რესპუვლიკის უმაღლესი საბჭოს მიერ
დადგენილი წესით მიღებულ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის
კონსტიტუციას. აჭარის პარლამენტის ამტკიცემს აჭარის კონსტიტუციას საქ-
ოს ორგანული კანონის შესაბამისად ერთი მოსმენით განხილვისა და
მიღების გზით.

პარლამენტი ყველა წელს იღებს სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონს.

პარლამენტის წევრი უზრუნველყოფილი უნდა იყოს პარლამენტის

საკონტროლო უფლებამოსილების განხორციელებასთან დაკავშირებული
ნებისმიერი ინფორმაციით. კონსიტიტუცია პარლამენტის წევრს აძლევს
უფლებას კითხვით მიმართოს მთავრობას, პარლამენტის წინაშე
ანგარიშვალდებულ სხვა ორგანოს, მთავრობის წევრს, ყველა დონის
ტერიტორიული ერთეულის ხელისუფლების ორგანოს, სახელმწიფო
დაწესებულებას.

საპარლამენტო ფრაქციას უფლება აქვს ინტერპელაციის წესით მიმართოს

მთავრობას, მთავრობის წევრს, პარლამენტის წინაშე ანგარიშვალდებულ
სხვა ორგანოს. შეკითხვის ადრესატი ვალდებულია პირადად უპასუხოს
დასმულ კითხვას პარლამენტის პლენარულ სხდომაზე.

საპარლამენტო კონტროლის განხორციელებისა და პარლამენტის წინაშე

ანგარიშვალდებულების ერთ-ერთი ფორმა პარლამენტის წინაშე
მოხსენების/ანგარიშის წარდგენა და განხილვაა. პრემიერ-მინისტრი
მთავრობის საქმიანობისთვის ანგარიშვალდებულია პარლამენტის წინაშე .
იგი წელიწადში ერთხელ წარადგენს მოხსენებას სამთავრობო პროგრამის
შესრულების მიმდინარეობის შესახებ.

საქართველოს პარლამენტი აკონტროლებს სახელმწიფო აუდიტს,

ეროვნულ ბანკს, საპენსიო სააგენტოს და საქართველოს გენერალურ
პროკურორს.

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სახალხო დამცველის ანგარიში

პარლამენტში.

მინისიტრის საათი გულისხმობს წელიწადში ერთხელ, საქართველოს

მთავრობის ცალკეული წევრების პარლამენტის პლენარულ სხდომაზე
მოხსენებით გამოსვლას სამთავრობო პროგრამის შესრულების შესახებ.

პარლამენტი ახორცილებეს პარლამენტის მიერ მიღებულ ნორმატიული

აქტების აღსრულების კონტროლს. ნორმატიული აქტის აღსრულების
საკითხი შესაძლებელია გახდეს პარლამენტის განხილვის საგანი.

პარლამენტის მიერ მიღებული ნორმატიული აქტების აღსრულების

კონტროლის გარდა, შესაბამსი კომიტეტები საკუთარი კომპეტენციის
ფარგლებში ამოწმებენ მთავრობის, მინისტრის, აღ. ხელისფულების სხვა
სახ. უწყების ხელმძღვანელის ნორმატიული აქტების შესაბამისობას საქ-ოს
კანონთან, მათი შესრულების მდგომარეობას.

პარლამენტი ირჩევს სხვადასხვა თანამდებობის პირებსაც:

1. სახალხო დამცველს (3/5);
2. პარლამენტის თავჯდომარეს (სრული შემადგენლობის უმრავლესობა);
3. საკონსტიტუციო სასამართლოს 3 წევრს (3/5 უმრავლესობით);
4. უზენაესი სასამართლოს თავჯდომარეს (სრული უმრავლესობით);
5. უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებს;
6. იუსტიციის საბჭოს 5 წევრს (3/5);
7. საქართველოს ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრებს (სრული
უმრავლესობით);
8. გენერალურ აუდიტორს (სრული უმრავლესობით).

საქართველოს პარლამენტის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფუნქცია არის

იმპიჩმენტი.
სუბიექტები: პრეზიდენტი, მთავრობის წევრი, უზენაესი სასამართლოს
მოსამართლე, გენერალური პროკურორი, გენერალური აუდიტორი ან
ეროვნული საბჭოს ბანკის წევრი.

მიზეზი: არაკონსტიტუციური ქმედება (მის წინააღმდეგ წასვლა) ან

უკანონობის ნიშნები.

იმპიჩმენტის ინიცირების უფლება აქვს პარლამენტის სრული

შემადგენლობის 1/3-ის. შემდეგ განიხილავს საკონსტიტუციო
სასამართლო. შემდეგ კენჭი იყრება კვლავ პარლამენტში. (სრული
შემადგენლობის არანაკლებ 2/3 პრეზიდენტის შემთხვევაში) სხვა
შემთხვევაში სრული შემადგენლობის უმრავლესობა.

პარლამენტის რეგლამენტით დადგენილი წესით პარლამენტი მონაწილეობს

თანამდებობის პირის გათავისუფლების პროცედურაში.

პარლამენტის ერთ-ერთი მთავარი უფლებამოსილებაა

ნდობის/უნდობლობის გამოცხადება მთავრობისთვის. მთავრობის მიმართ
ნდობის გამოცხადება ხდება საქართველოს მთავრობის მიერ
უფლებამოსილების მოხსნის, პრემიერ-მინისტრის გადადგომის ან
უფლებამოსილების სხვაგვარად შეწყვეტის შემთხვევაში.

საქათველოზე შეიარაღბული თავდასმის ან ამგვარი საფრთხის

შემთხვევაში პრეზიდენტი პრემიერ-მინისტრის წარდგინებით აცხადებს
საომარ მდგომარეობას, სათანადო პირობების არსებობისას დებს ზავს და
ამ გადაწყვეტილებებს დაუყოვნებლივ წარუდგენს პარლამენტს
დასამტკიცებლად, რომელიც გადაწყევტილებას ამტკიცებს შეკრებისთანავე.

პარლამენტის ერთ-ერთი უფლებამოსილებაა ქვეყნის საგარეო

უფლებამოსილებების განსაზღვრა. პარლამენტი ახდენს საერთ.
ხელშეკრულებების რატიფიცირებას, დენონსირებას და გაუქმებას.

სახელმწიფოს მეთაური
სახელმწიფოს მეთაური წარმოადგენს უმაღლეს თანამდებობის ორგანოს ,
რომელიც სახელმწიფო ან ინსტიტუტების ირეარქიაში ფორმალურად
უმაღლეს საფეხურს იკავებს და ახორციელებს სახელმწიფო
წარმომადგენლობას შიდაპოლიტიკურ ცხოვრებასა და საერთაშორისო
ურთიერთობებში. როგორც წესი, იგი იმავდროულად წარმოადგენს
შეიარაღებული ძალების მთავარსარდალსაც.

ტერმინი სახელმწიფო მეთაური გამოიყენება როგორც რესპუბლიკურ ისე

მონარქიულ სახელმწიფოებშიც.

ხელისუფლების შტოებში სახელმწიფო მეთაურის ადგილი ყოველთვის

მკაფიოდ არაა განსაზღვრული, ცალკეული სახელმწიფოს მეთაური
წარმოადგენს ან მხოლოდ აღმასრულებელ ხელისუფლებას, აბ როგორც
საკანონმდებლო, ისე აღმასრულებელ ხელიფულებას, ან არ მიეკუთვნება
არც ერთ შტოს.

სახელმწიფოს მეთაურის სამართლებრივი მდგომარეობა და პოლიტიკური

როლი დამოკიდებულია და განისაზღვრება შესაბამისი სახელმწიფოს
მართვის მოდელისა და პოლიტიკური რეჟიმის მიხედვით. აღმასრულებელი
ფუნქციები გააჩნიათ სახელმწიფოს მეთაურებს საპრეზიდენტო
რესპუბლიკებში, შერეული მმართველობის ფორმის სახელმწიფოებში ,
დუალისტურ და აბსოლიტურ მონარიცებში არ გააჩნიათ - საპარლამენტო
რესპუბლიკასა და საპარლამენტო მონარქიებში.

შეგვიძლია გამოვყოთ მეთაურის ინსტიტუტის ორი ფორმა - მონარქი და

პრეზიდენტი. მათ პარალელურად ზოგგან ჩამოყალიბდა სახელმწიფოს
მეთაურის თავისებური ნაირსახეობები. თანამდეროვე ეტაპზე
სახელმწიფოს მეთაური შემდეგი ძირითადი ფორმებითაა წარმოდგენილი :
ა) ერთპიროვნული მონარქი (მემკვიდრეობითი);
ბ) ერთპიროვნული მონარქი დანიშნული სამეფო ოჯახის მიერ (არაბეთი);
გ) მონარქი ფედერაციულ სახელმწიფოში განსაზღვრული ვადით არჩეული
(მალაიზია);
დ) პრეზიდენტი (არჩეულია გარკვეული ვადით ხალხის ან
წარმომადგენლობითი კოლეგიიის მიერ);
ე) უმაღლესი კოლეგიური ორგანო (პარლამენტის მიერ გარკვეული ვადითაა
არჩეული);
ვ) ერთპიროვნული ან კოლეგიური სახელმწიფოს მეთაური, რომელმაც
მიითვისა ელისუფლება სახელმწიფოში.

მონარქი, როგორც სახელმწიფო მეთაური, საკმაოდ გავრცელებულია

თანამდრვოე სახელმწიფოში. მონარქი წარმოადგენს მონარქიული
მმართველობის ფორმის სახელმწიფოს მეთაურს, რომლის სამართლებრვი
სტატუსი იმ თავისებურებით ხასიათდება, რომ მონარქის ხელისუფლება
თავისთავადია და არაა წარმოებული რომელიმე ხელისუფლების ორგანოს
ან ამომრჩეველთა კორპუსისგან. მონარქი განიხილება, როგორც სუვერენი,
ხელისუფლების უზენაესი წარმომადგენელი, ხოლო ცალკეულ ქვეყნებში -
სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლესი მატარებელი.

ერთპიროვნული მონარქის ფაქტობრივი მდგოემარეობა სახელმწიფოთა

უმრავლესობაში მნიშვნელოვანად განსხვავდება კონსტიტუციითა და
კანონებით ფორმალურად დადგენილი გარემოებისგან. დუალისტურ და
აბსოლიტურ მონარქიებში მონარქი ერთპიროვნული მმართველია, იგი
საკუთარი შეხედულებით ნიშნავსდა ათავისუფლებს მთავრობის წევრებს,
მიუხედავად პასუხისმგებლობის მთავრობის წინაშე არსებული მექანიზმისა .
იგი გავლენას ახდენს საკანონმდებლო ორგანოს ფორმირებასა და
საქმიანობაზე, პარლამენტის წევრთა ნაწილი ინიშნება მის მიერ. მონარქს
აქვს პარლამენტის ვადამდე დათხოვნის და ვეტოს უფლება, იგი არის
უმაღლესი მთავარსარდალი, ნიშნავს უმაღლეს სამხედრო და სამოქალაქო
თანამდებობის პირებს, მოსამართლეთა კორპუსს. მონარქი შეზღუდულია
კონსტიტუციით, ხოლო საკანონმდებლო ხელისფულება გაყოფილია
პარლამენტთან, მაგრამ ამგვარ შეზღუდვას ფორმალური ხასიათი აქვს. ის
გადამწყვეტია საშინაო თუ საგატეო პოლიტიკის განსაზღვრასა და
განხორციელებაში.

საპარლამენტო მონარქიებში მონარქის უფლებამოსილებები და

ფაქტობრივი მდგომარეობა მნიშვნელოვნადაა შეზღუდული
საკანონონდებლო დონეზეც კი. მონარქი შესაძლოა ფლობლდეს გარკვეულ
მნიშვნელოვან პრივილეგიებს, თუმცა მათი განხორციელებისთვის
ესაჭიროება სხვა სახელმწიფო ორგანოს თანხმობა.

მონარქი ხელშეუხებელია, იგი არაა პასუხისმგებელი საკუთარი

საქმიანობისათვის პარლამენტის წინაშე, სარგებლობს შეღავათებითა და
პრივილეგიებით.

კოლეგიური მონარქი - ემირთა საბჭო, არსებობს არაბეთში. საბჭო

გადაწყვეტილებას კონსესუსის წესით იღებს, სახელმწიფოს ერთიროვნული
მონარქის ფუნქციებს ასრულებს.

კვაზი მონარქი - გენერალ-გუბერნატორი ერთა თანამეგობრობის წევრ

სახელმწიფოებში, რომლის შესაბამისი სახელმწიფოს კონსტიტუციის
შესაბმისად ფორმალურად ინიშნება დიდი ბრიტანეთის მონარქის მიერ და
მისი წარმომადგენლის სტატუსით სარგებლობს. გენერალ-გუბერნატორის
კანდიდატურას შეარჩევს კონკრეტული სახელმწიფოს პრემიერ-მინისტრი
და ფორმალურად ნიშნავს დიდი ბრიტანეთის მონაქრი. ასეთი
სახელმწიფოები საკუთარი სახელმწიფოს მეთაურად ინგლისის მონარქს
აღიარებენ, რომლის წარმომადგენლად ითვლება გენერალ-გუბერნატორი.

არჩევითი მონარქი - მალაიზიის სახელმწიფოს მეთაური. 13 შტატიდან 9

შტატს მეთაურობენ მემკვიდრეობითი სულთნები. ეს სულთნების
მონაცველობით იკავებენ მონარქის თანამდებობას 5 წლით. ასეთი ტიპის
მონარქს ვატიკანშიც ვხვდებით - პაპი იმავდროულად სახელმწიფოს
სუვერენს წარმოადგენს და აირჩევა სიცოცხლის ბოლომდე კარდინალთა
კოლეგიის მიერ.

პარიტეტული (დუალისტური) მონარქი - ანდორიის სახელმწიფოს

მეთაურის ფუნქციას ასრულებს ორი თანამმართველი - ესპანეთის
ეპისკოპოსი და საფრანგეთის პრეზიდენტი. თითოეული მათგანი ნიშნავს
ანდორაში პირად წარმომადგენელს. თანამმართველები სახელმწიფოს
მეთაურის უფლებამოსილებებს ახორციელებენ როგორც ერთდროულად
ისე ცალ-ცალკე.

ტერმინი პრეზიდენტი გამოიყენება რესპუბლიკური მმართველობის

სახელმწიფოს ერთპირობნული მეთაურის შემთხვევაში, ხოლო ტერმინები
კოლეგიური პრეზიდენტი და პრეზიდენტურა არაერთპიროვნული, პირთა
ჯგუფისგან შემდგარ სახელმწიფო მეთაურს აღნიშნავს.

რესპუბლიკური ფორმის სახელმწიფო მეთაური - პრეზიდენტი, აირჩევა

სხვადასხვა წესით (საყოველთაო-სახალხო არჩევნებით, ორპალატიანი
პარლამენტის შემთხვევაში გაერთიანებულ სხდომაზე არჩევით, სპეც.
სარჩევნო კოლეგიის მიერ პრეზოდენტის არჩევით, ირიბი არჩევნების გზით).

საპრეზიდენტო რესპუბლიკაში პრეზიდენტის სახელმწიფოს

მეთაურთან ერთად აღ. ხელისუფლების მეთაურსაც წარმოადგენს და
მისი გავლენა ქვეყნის პოლიტიკურ განვითარებაზე საკმაოდ
მნიშვნელობანია, კერძოდ, იგი აღჭურვილია ფართო
უფლებამოსილებებით, გააჩნია საკანონმდებლო ორგანოზე ზემოქმედების
ცალკეული ბერკეტები, მნიშვნელოვანი კომპეტენციის მატარებელია
შეიარაღბულ ძალებთან თუ საჯარო ადმინისტრაციასთან მიმართებით .

რაც შეეხება პრეზიდენტს საპარლამენტო რესპუბლიკაში, იგი არაა

აღჭურვილი აღმასრულებელი ხელისულების ფუნქიციებით და მისი
როლი შემცირებულია სახელმწიფო საკითხების გადაწყვეტაში, მას
უპირატესად გააჩნია წარმომადგენლობითი უფლებამოსილებები.
მნიშვნელოვან უფლებამოსილებების განსახორციელებლად პრეზიდენტს
ესაჭიროება კონტრასიგნაცია მთავრობის მხრიდან, ნახევრად
საპრეზიდენტო რესპუბლიკებში კი პრეზიდენტი საკმაოდ ქმედითი
უფლებამოსილებით, მათ შორის სამთავრობო ფუნქციებითაა აღჭურვილი .

კოლეგიური პრეზიდენტი შედარებით იშვიათ მოვლენას წარმოპადგენს და

ამგვარი ორგანოების რიცხვს მიეკუთხვნება ფედერალური საბჭო
(შვეიცარია), სახელმწიფო საბჭო (კუბა) და პრეზიდიუმი (ბოსნია-
ჰერცეგოვინა). ასევე არსებობს კომბინირებული პრეზიდენტურის ფორმა
ვიეტნამსა და ჩინეთში. გვხვდება ასევე ბიცეფალური (ორწევროვანი)
პრეზიდენტურა სან-მარინოსა და ირანში.

სახელმწიფო მეთაურის განწესება რესპუბლიკაში ხდება პერიოდულობით

(არჩევნების შემთხვევაში) ან უკავშირდება კონკრეტული ფაქტის დადგომას
(გადადგომა, გარდაცალება). მონაქრის შემთხვევაში ეს ხდება ტახტის
დაკავებით, არჩევნებით, კოლეგიური ორგანოს ფორმირებით.

სახელმწიფოს მეთაური მონარქი იკავებს თანამდებობას ავტომატურად,

ქვეყანაში მოქმედი ტახტის მემკვიდრეობის წესის შესაბამისად.

ტახტის მემკვიდრეობის სალიკური სისტემის შესაბამისად, ტახტის

მემკვიდრედ ითვლება ასაკით უფროსი ვაჟი, ხოლო თუ ვაჟი არ არის,
უახლოესი მამაკაცი ნათესავი. ქალი ვერ გახდება მონარქი, იგი
შესაძლებელია მხოლოდ მონარქის მეუღლე გახდეს.

ტახტის მემკვიდრეობის კასტილიური სისტემა პირველად ჩამოყალიბდა

და დღემდე მოქმედებს ესპანეთში. მსგავი სისტემა მოქმედებს დიდ
ბრიტანეთშიც. მეფის ქალისშვილინ შესაძლოა გახდეს მონარქი, მაგრამ
უპირატესობა ენიჭება მეფის ვაჟს, თუნცდაც ასაკით უმცროსს. თუ მეფეს
ვაჟი არ ჰყავს, მონარქი ხდება ასაკით უფროსი ქალიშვილი.

ტახტის მემკვიდრეობის სკანდინავიური სისტემა მოქმედებს ნორვეგიაში,

შვედეთში, ჰოლანდიაში. ტახტის მემკვიდრე ქალიშვილი თანაბარ
პირობებშია მემკვიდრე მამაკაცთან მიმართებით, უფროსი ქალიშვილი
გამორიცხავს უფროსი ვაჟის ტახტზე ასვლას.

ტახტის მემკვიდრეობის მუსლიმანური სისტემა ითვალისწინებს მხოლოდ

ვაჟის მემკვიდრეობას, თუმცა ხასიათდება გარკვეული თავისებურებებით .

ტახტის მემკვიდრეობის ტომობრივი სისტემა დამკვიდრებულია ზოგიერთ

აფრიკულ სახელმწიფოში. მეფე აღქმულია, როგორც შესაბამისი ტომის
ბელადი. ბელადის გარდაცვალებისას ტახტის მემკვიდრის საკითხს წყვეტს
ბელადთა საბჭო, რომელსაც დედა-დედოფალი ხელმძღვანელობს.

თუ ტახტის მემკვიდრე არასრულწლოვანი, ქმედუუნაროა ან არ შეუძლია

მონარქის ვალდებულებების შესრულება მას ენიშნება რეგენტი.

ზოგ მონარქიულ სახელმწიფოში აუცილებელია გაბატონებული

რელიგიისადმი კუთვნილება.

ერთპიროვნული მონარქის თანამდებობა უვადოა და როგორც წესი,

გრძელდება გარდაცვალებამდე.

ერთპიროვნული პრედიენტისა თუ კოლეგიური პრეზიდენტურის

ინსტიტუტის ფორმირება ხდება განსაზღვრული ვადით, არჩევნების
შედეგად.

კოლეგიური პრეზიდენტურის - ფედერალური საბჭოს პრეზდიენტი,

რომელიც ფაქტობრივად ქვეყნის ადმინისტრაციული ლიდერის ფუნქციებს
ასრულებს აირჩევა ერთწლიანი ვადით.

პრედიზენტობის კანდიდატების მიმართ დადგენილია განსხვავებული

ასაკობრივი ცენზი.

პრეზიდენტობის კანდიდატებთან მიმართებით დადგენილია ხელახლა

არჩევასთან დაკავშირებული ცენზი.

პრეზიდენტობის კანდიდატების მიმართ სახელმწიფოთა უმრავლესობაში

დადგენულია მოქალაქეობის ცენზი.

პრეზიდენტის უფლებამოსილების შეწყვეტა შესაძლებელია კონკრეტული

გარემოებებისა და საფუძვლების არსებობის შემთხვევაში: საპრეზიდენტო
მანდატის ვადის ამოწურვა, ვადამდე თანამდებობიდან გადადგომა,
იმპიჩმენტის წესით ან სხვა საფუძვლით თანამდებობიდან გადაყენება,
გარდაცვალება.

მონარქი არაა პასუხსმგებელი თავისი საქმიანობისათვის საკანონმდებლო

ორგანოს წინაშე, იგი არის ხელშეუხებელი და არ ეკისრება
პასუხისმგებლობა.
როგორც წესი, პრეზიდენტს საკანონდმებლო ორგანოს წინაშე არ ეკისრება
პასუხისმგებლობა (საპარლამენტო და ნახევრად საპრეზიდენტო მოდელში
პასუხისმგებლობა ძირითადად მთავრობას ესკირება ხოლმე).

პრეზიდენტს ეკისრება სამართლებრივი პასუხისმგებლობა, რომელიც

კონსტიტუციით ან სპეც. კანონებითაა განსაზღვრული. პრეზიდენტზე არ
ვრცელდება ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა,
სისხლისსამართლებრივი ნაწილობრივ, ხოლო
სამოქალაქოსამართლებრივი - სახელმწიფოსათვის მიყენებული
მნიშვნელოვანი ზიანისთვის.

პრეზიდენტისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის

დაკისრება როგორც წეის მისი თანამდებობიდან გადაყენების შემდეგ ხდება,
რაც იმპიჩმენტის პროცედურითაა შესაძლებელი.

პრეზდიენტის პასუხისმგებლობის საკითხი ერთ შემთხვევაში პარლამენტის ,

ხოლო მეორე შემთხვევაში - სასამართლო ორგანოს წინაშე დგება.

რესპუბლიკური მმართველობის ფორმის თანამედროვე სახელმწიფოებში

იმპიჩმენტის პროცედურა სამი ძირითადი ფორმითაა დამკვიდრებული:
საპარლამენტო, საპარლამენტო-სასამართლო და საპარლამენტო-
პლებისციტური.

იმპიჩმენტის საპარლამენტო ფორმა აღმოცენდა აშშ-ში და გავრცელდა

ლათინურ ამერიკაში. ზოგადად, პრეზიდენტის თანამდებობიდან
გადაყენების საკითხის ინიცრიება ხდება პარლამენტის წევრთა გარკვეული
ჯგუფის მიერ. საკანონმდებლო ორგანო ქმნის საგამოძიებო კომისიას,
რომელიც ამზადერბს საბრალდებო დასკვნის პროექტს და წარუდგენს
პარლამენტს.

იმპიჩმენტის საპარლამენტო-სასამართლო ფორმა ძირითადად

დამკვიდრებულია ევროპის რესპუბლიკური ფორმის სახელმწიფოთა
უმრავლესობაში. საკითხს იმპიჩმენტის პროცედურის დაწყების თაობაზე
იხილავს და წყვეტს პარლამენტი, ხოლო იმპიჩმენტის პროცედურას
საბოლოოდ ასრულებს სახელმწიფოს ერთ-ერთი უმაღლესი ინსტანციის
სასამართლო.

იმპიჩმენტის საპარლამენტო-პლებისციტური ფორმა საკამოდ იშვიათად

გვხვდება. საბრალდებო დასკვნას იხილავს პარლამენტი წევრთა
კვალიფიციური უმრავლესობით, რის შემდგომ ბრალდება წარედგინება
ამომრჩეველს ,,სახალხო კენჭისყრისათვის’’ და წყდება პრეზიდენტის ბედი.

სახელმწიფოს მეთაურის ძირითადი უფლებამოსილებები, როგორც

მონარქიული, ასევე რესპუბლიკური ფორმის სახელმწიფოებში შეგვიძლია
დავაჯგუფოთ:
ა) სახელმწიფოს მეთაური წარმოადგენს სახელმწიფოს იურიდიულ
განსახიერებას, მის სიმბოლოს (წარმომადგენლობითი უფლებამოსილება);
ბ) სახელმწიფოს მეთაურს აქვს მაკომპლექტებელი უფლებამოსილებები -
იგი მონაწილეობს სახელმწიფო ორგანოთა ფორმირებასა და უმაღლესი
თანამდებობის პირტა განწესების პროცესში;
გ) სახელმწიფოს მეთაური იურიდიულად წარმოადგენს კონსდტიტუციის
დაცვის გარანტს, არის უმაღლესი მთავარსარდალი, მას უკავშირდება
საომარი თუ საგანგებო მდგომარეობის, ზავსი გამოცხადებასთან
დაკავშირებული უფლებამოსილებები;
დ) სახელმწიფოს მეთაურის სააბიტრაჟო უფლებამოსილებები -
სახლემწიფოს მეთაური წარმოადგენს უმაღლესი თანამდებობის პირს,
რომელიც უზრუნველყოფს სახელმწიფო ორგანოთა სტაბილურ
ფუნქციონირებასა და სახელმწიფო კონფლიქტების გადაჭრას;
ე) სახელმწიფოს მეთაურის უფლებამოსილებები აღმასრულებელ
ხელისუფლებასთან მიმართებით;
ზ) სახელმწიფოს მეთაურის უფლებამოსილებები სასამართლო
ხელისუფლებასთან მიმართებით.

პრეზიდენტი ნიშნავს რეფერენდუმს, იგი ასვე უფლებამოსილია დანიშნოს

ელჩები და სხვა დიპლომატიური წარმომადგენლები, ის ასევე იღებს
რწმუნებათა სიგელებს სხვა ქვეყნების ელჩებისგან, აწარმოებს
მოლაპარალებებს, დებს საერთაშორისო ხელშეკრულებებს. იგი ასევე
უფლებამოსილია გადაწყვიტოს მოქალაქეობის მინიჭება-შეწყვეტის
საკითხი, მისცეს უცხოელებს თავშესაფარი, ახორცილებს შეწყალებას,
გადასცემს სახელმწიფო ჯილდოებს, ანიჭებს უმაღლეს სამხედრო და
საპატიო წოდებებს, მონაწილეობს ცერემონიულ და სადღსასწაულო
ღონისძიებებში, ნიშნავს წარმომადგენლებს ტერიტორიულ ერთეულებსა
თუ ფედერაციის სუბიექტებში.

საპარლამენტო რესპუბლიკებსა და მონარქიებში სახელმწიფოს მეთაური

მონაწილეობს მთავრობის ფორმირების პროცესში, თუმცა ამას
ნომინალური ხასიათი აქვს.
სახელმწიფო მეთაურს შეუძლია გააუქმოს აღმასრულებელი
ხელისუფლებისა თუ ტერიტორიული ერთერულების ორგანოთა
სამართლებრივი აქტები, სასამართლოსადმი, მათ შორის საკონსტიტუციო
სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება, ვეტოს უფლება და სხვ.

სახელმწიფოს მეთაური იწვევს პარლამენტის რიგგარეშე სხდომებს,

უფლებამოსილია დაესწროს პარლამენტის ნებისმიერ სხდომას, მიმართოს
პარლამენტს ყოველწლიური თუ საბიუჯეტო მოხსენებით. უმრავლეს
სახელმწიფოებში სახელმწიფოს მეთაური აღჭურვილია საკანონმდებლო
ინიციატივისა და კანონზე ვეტოს დადებისა და კანონის კონსტიტუციურობის
თაობაზე საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი სარჩელით მიმართვის
უფლებით.

სახელმწიფო მეთაურს შეუძლია მოსამართლეების დანიშვნა.

სახელმწიფო მეთაური უფლებამოსილია გამოსცეს ნორმატიული და

ინდივიდუალური აქტები. ამგვარ აქტებს მიეკუთვნება ბრძანებები,
ბრძანებულებები, კანონის ძალის მქონე დეკრეტები.

საქართველო:
1992 წლის საპარლამენტო არჩევნები სახელმწიფო საბჭოს მიერ
მიღებული ,,საქართველოს რესპუბლიკის პარლამენტის არჩევნების
დებულების საფუძველზე ჩატაედა, სახელმწიფო ,მეთაური აირჩა პირდაპირი
გზით და შემდეგ მან შეითავსა პარლამენტის თავჯდომარის როლიც.

1995 წლის კონსტიტუციამ დააბრუნა პრეზიდენტის თანამდებობა და

საქართველო საპრეზიდენტო რესპუბლიკა გახდა.

კონსტიტუციის თავდაპირველი რედაქციით პრეზიდენტის

უფლებამოსილებები ძალიან ფართო იყო და სახელმწიფოს
მეთაურობასთან ერთად, აღმასრულებელი ხელისუფლების
ხელმძღვანელობასაც მოიცავდა. პრეზიდენტი ნიშნავდა და
ათავისუფლებდა მთავრობის წევრებს, სახელმწიფოს რწმუნებულებს;
ნიშნავდა საკონსტიტუციო სასამართლოს სამ წევრს; უზენაესი
სასამართლოს თავჯდომარისა და ყველა წევრის კანდიდატურას
პრეზიდენტი წარუდგენდა პარლამენტს, რომელიც სიითი შემადგენლობის
უმრავლესობით ირჩევდა მათ; პრეზიდენტი წარუდგენდა პარლამენტს
გენერალური პროკურორის კანდიდატურას, რომელსაც შემდეგ
ნიშნავდაპარლამენტი; მისი წარდგინებით პარლამენტი ირჩევდა ეროვნული
ბანკის ყველა წევრს, ხოლო ამ უკანასკნელთა წარდგიენბით ნიშნავდა და
თანამდებობებიდან ათავისუფლებდა ეროვნული ბანკის პრეზიდენტს;
პრეზიდენტი ირჩევდა კონტროლის პალატის თავჯდომარის კანდიდატურას;
მას ჰქონდა საკანონმდებლო ინიციატივის უფლება და ის რიგგარეშე
სხდომაზე განიხილებოდა; ბიუჯეტის შესახებ კანონპროექტის ინიცირება
მისი ექსკლუზიური კომპეტენცია იყო და ეს პროექტი შესაბამი
საპარლამენტო კომიტეტებთან წინასწარ უნდა ყოფილიყო ძირითად
მიმართულებაზე შეთანხმებული. პრეზიდენტი ასევე წარმართავდა საგარეო
პოლიტიკას. ის ასევე იღბდა არმიის გენერლის სამხედრო წოდებას.

2004 წელს ნახევრად საპრეზიდენტო მოდელზე გადავედით. ავირჩიეთ არა

ფრანგული, არამედ რუსული მოდელი, ამ რეფორმის შედეგად მოქმედ
მმართველობის ფორმას ,,სუპერსაპრეზიდენტოც’’ კი უწოდეს. პრეზიდენტი
კვლავ მეთაურობდა სახელმწიფოს, მთავრობა კი ცალკე საკონსტიტუციო
ორგანოდ გამოეყო, პრემიერ-მინისტრით სათავეში, რომელიც პრეზიდენტის
წინაშე იყო ანგარიშვალდებული. პრეზიდენტი ნიშნავდა და ათავისუფლებდა
,,ძალოვან მინისტრებს’’, ჰქონდა საკანონმდებლო ინიციატივისა და
დაჩქრებული/რიგგარეშე განხილვის უფლება.

2010 წელს დავუახლოვდით საპარლამენტო რესპუბლიკის ტიპს. ამ

მოდელში პრეზიდენტი დისტანცირდა მთავრობისგან, ჩამოერთვა
საკანონმდებლო ინიციატივის უფლება, შეეკვეცა უფლება შეეჩერებინა ან
გაეუქმებინა მთავრობისა და აღმასრულებელი ხელისუფლების აქტები.
წარმომადგენლობითი გახდა საგარეო უფლებამოსილებები.
პრეზიდენტი წარმომადგენელია საგარეო ურთიერთობებში.

პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიღებისას პრეზიდენტის ფუნქციაა

სახელმწიფოებრივი ნების გარეგანი გამოხატვა. თუკი მთავრობის
ფორმირება ვერ ხდება პრეზიდენტი ერევა. არჩევნებში საუკეთესო შედეგის
მქონე პარტიის წამოყენებული პრემიერ-მინისტრობის კანდიდატს და მის
მიერ წარმოდგენილ მთავრობასა და სამთავრობო პროგრამას ნდობა არ
გამოუცხადა პარლამენტმა, პრეზიდენტი შესაბამის ვადაში დაითხოვს
პარლამენტს და დანიშნავს რიგგარეშე არჩევნებს.

პრეზიდენტს საკუთარ უფლებამოსილებათა განხორცილების მიზნით აქვს

ადმინისტრაცია. ეს საკითხი კოსნტიტუციითა მოწესრიგებული.

2013 წლის რედაქციით პრეზდიენტს აკრძალული ჰქონდა პარტიული

თანამდებობის დაკავება, თუმცა მოქმედი რედაქციით პრეზიდენტს
პოლიტიკური პარტიის წევრობაც ეკრძალება.
პრეზიდენტს არ აქვს უფლება ეკავოს რაიმე სხვა თანამდებობა, ეწეოდეს
სამეწარმეო საქმიანობას, იღებდეს ხელფასს ან სხვაგვარ მუდმივ
ანაზღაურებას სხვა საქმიანობისთვის.

კონსტიტუციის მოქმედი რედაქციით გამორიცხულია პრეზიდენტის

ზედიზედ ორჯერ არჩევა.

პრეზიდენტის აქტებია: ბრძანებულება, დეკრეტი, ბრძანება ან

განკარგულება. ბრძანებას პრეზიდენტი გამოსცემს, როგორც თავდაცვის
ძალების უმაღლესი მთავარსარდალი. ბრძანებულება საპრეზიდენტო
საქმიანობის ყველაზე გავრცელებული ინსტიტუცტია. დეკრეტს ორგანული
კანონის ძალა აქვს და გამოიცემა კონსტიტუციით გათვალისიწნებულ
შემტხვევაში. განკარგულება ინდივიდუალური აქტია და პრეზიდენტის
საორგანიზაციო საქმიანობის ბერკეტია.

სამართლევბრივი აქტები, რომელსაც პრეზიდნეტი აწერს ხელს, ძალაში

შესვლისთვის საჭიროებს პრემიერ-მინისტირის მხრიდან თანახელმოწერას .
ეს არის წესი. თანახელმოწერის შემთხვევაში აქტზე მთელი პოლიტიკური
პასუხისმგებლობა ეკისრება თანახელმომწერს.

გარდაცვალების, თანამდებობის დატოვების, შერაცხადობის შეზღუდვის ან

იმპიჩმენტის შემთხვევაში პრეზიდენტის უფლება-მოვალეობას ასრულებს
საქართველოს პარლამენტის თავჯდომარე.

ქვეყნის პირველი პირი აირჩევა საარჩევნო კოლეგიის მიერ. კოლეგიის

წევრები არიან საქო-ში მოქმედი საკანონმდებლო ორგანოების, აჭარისა და
აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკათა უმაღლესი წარმომადგენლობითი
ორგანოების წევრები. დანარჩენ წევრებს ადგილობრივი
თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოების
შემადგენლობიდან ასახელებენ პოლიტ. პარტიები. ამ ორგანოს 300 წევრი
ჰყავს.

პრეზიდნეტი აირჩევა 5 წლიანი ვადით. საპრეზდიენტო კანდიდატის

დასახელების უფლება აქვს კოლეგიის არანკლებ 30 წევრს. ერთ წევრს ერთი
კანდიდატის მხარდაჭერის უფლება აქვს.

პრეზიდენტის უფლებამოსილება იწყება ფიცის დადების მომენტიდან.

პრეზდიენტს აქვს იმუნიტეტი, არის ხელშეუვალი თანამდებობაზე ყოფნისას
და ამ დროს მისი დაპატიმრება ან სისხლის სამართლებრივ
პასუხისმგებლობაში მიცემა აკრძალულია.

49-ე მუხლის თანახმად, პრეზიდენტს სამი სტატუსი აქვს: სახელმწიფოს

მეთაური, ქვეყნის ერთიანობისა და ეროვნული დამოუკიდებლობის
გარანტი; თავდაცვის ძალების უმაღლესი მთავარსარდალი და
საქართველოს უმაღლესი წარმომადგენელი საგარეო ურთიერთობებში.

პრეზიდენტი ნიშნავს ახალარჩეული პარლამენტის პირველ სხდომას. იწვევს

რიგგარეშე სესიასა და სხდომას. ის ასევე ნიშნავს ეროვნული
მარეგულირებელი კომისიის წევრებს. იგი ნიშნავს პარლამენტისა და
ადგილობრივი თვითმმარტველობის არჩევნებს.

პრეზიდენტს შეუძლია საკრებულოს დათხოვნა.

იგი ნიშნავს რეფერენდუმს.

პარლამენტში სამმოსმენიანი პროცედურის გასვლის შემდეგ პარლამენტის

მიერ მიღებული კანონი 10 დღის ვადაში ხელმოსაწერად ეგზავნება
პრეზიდენტს, რომელმაც ორი კვირის ვადაში უნდა განიხილოს კანონი და ან
ხელი უნდა მოაწეროს მას ან ვეტო დაადოს და მოტივირებული შენიშვნებით
უკან დაუბრუნოს პარლამენტს.

პრეზიდნეტი იუსტიციის საბჭოში ნიშნავს 3 წევრს. იგი ასევე პარლამენტს

ცესკოს 5 წევრს წარუდგენს, მას ასევე ცესკოს თავჯდომარის კანდიდატურის
შეთავაზებაც შეუძლია პარლამენტისთვის.

ეროვნული ბანკის საბჭოს მთლიანად პრეზიდენტი აკომპლექტებს.

პრეზიდენტის უფლებამოსლიება მოქალაქოების საკითხზეც ვრცელდება.

აღმასრულებელი ხელისუფლება
სახელმწიფო ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის შესაბამისად ,
აღმასრულებელი ხელისუფლება წარმოადგენს სახელმწიფო
ხელისუფლების დამოუკიდებელ შტოს, რომლის ძირითადი ფუნქცია
კანონების აღსრულებასა და სახელმწიფოებრივ ცხოვრებაში მათი
რეალიზებაში მდგომარეობს, ამასთან აღმასურლებელ ხელისუფლებას
საკმაოდ ფართო საორგანიზაციო და განმკარგულებელი ფუნქციები გააჩნია ,
ინდივიდუალური თუ ნორმატიული სამართლებრივი აქტების გამოცემის
ჩათვლით.

აღმასურლებლი ხელისუფლების განხორციელება ემყარება

აღმასრულებელი ვერტიკალის პრინციპს. საკანონმდებლო და სასამართლო
ხელისუფლებისგან განსხვავებით, რომელიც გარკვეული სუბორდინაციით
ხასიათდებიან, აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოები მკაცრ
იერარქიულ ქვემდებარეობაში იმყოფებიან. აღმასრულებელი
ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოები მიუთითებენ და განუსაზღვრავენ
ქვემდგომ ორგანოებს საქმიანობის მიმართულებებს და საკითხთა
გადაწყვეტის წესს, რისი უფლებამოსილებაც გააჩნიათ საკანონმდებლო თუ
სასამართლო ხელისუფლების ორგანოებს. ხსენებული იერარქიულობის
პრინციპი გულისხმობს, რომ აღმასურულებელ ხელისუფლებას მეთაურობს
ერთი თანამდებობის პირი (მონარქი, პრეზიდენტი, პრემიერ-მინისტრი) ან
ერთი კოლეგიური ორგანო. საპარლამენტო მონარქიებსა და საპარლამენტო
რესპუბლიკებში აღმასურულებელი ხელისუფლება ეკუთვნის მთავრობას
და კონცენტირირებულია პრემიერ-მინისტირის ხელში. ნახევრად
საპრეზიდენტო რესპუბლიკებში აღმასრულებელი ხელისუფლების
გადანაწილებულია მთავრობასა და პრეზიდენტს შორის, ხოლო
საპრეზიდენტო რესპუბლიკებსა და აბსოლიტურ მონარქიებში
აღმასრულებელ ხელისუფლებას ახორციელებს პრეზიდენტი/მონარქი.

აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოა მთავრობა,

რომელიც ახორციელებს სახელმწიფოს უმაღლეს პოლიტიკურ
ხელმძღვანელობასა და სახელმწიფო საქმეებს საერთო მართვას. მთავრობა
უმთავრესი კოლეგიური ორგანოა, რომელიც უზრუნველყოფს საშინაო და
საგარეო პოლიტიკის განხორციელებას და სახელმწიფო საქმეებს საერთო
მართვას.

მთავრობა უზრუნველყოფს სახელმწიფო მმართველობის

ხელმძღვანელობას, განაგებს სახელმწიფო ადმინისტრაციას, სახელმწიფო
ფინანსებს, საერთაშორისო ურთიერთობებს და შეიარაღებულ ძალებს.

შეიძლება გამოვყოთ აღმასრულებელი ხელისუფლების სამი მოდელი:

საპრეზიდენტო, როდესაც მთავრობა არაა დამოუკიდებელი ორგანოს სახით,
ბიცეფალური (შერეული), როდესაც მთავრობა აღმასრულებელ ხელისუფლებას
ახორციელებს პრეზიდენტთან ერთად და კაბინეტური მოდელი, სადაც მთავრობა
აღმასრულებელი სისტემის უმაღლესი ორგანოა.
საპრეზიდენტო მოდელის კლასიკური მაგალითია აშშ, სადაც მთავრობა სათათბირო
ორგანოა და არ არსებობს კოლეგიური ორგანოს სახით, მას ხელმძღვანელობს
პრეზიდენტი, რომელიც თავად არჩევს და ნიშნავს მთავრობის წევრებს; მინისტრები
პრეზიდნეტის წინაშე არიან პასუხისმგებლები.

ბიცეფალური მოდელი გვხვდება შერეულ სისტემებში, სადაც კოლეგიურ

მთავრობასა და პრეზიდენტს შორის ნაწილდება აღმასრულებელი ხელისუფლების
ფუნქციები (საფრანგეთი, პოლონეთი და სხვ.).

კაბინეტურ მოდელში აღმასრულებელი ხელისუფლება სრულიად ეკუთვნის

მთავრობას, რომელიც აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოა, ხოლო
სახელმწიფო მეთაურს ქმედითი უფლებამოსილებები არ გააჩია. ამ მოდელში
მთავრობის ფორმირება საკანონმდებლო ორგანოზეა დამოკიდებული, რომელიც
მთავრობის საქმიანობაზე საპარლამენტო კონტროლის მნიშვნელოვანი
მექანიზმებითაა აღჭურვილი (დიდი ბრიტანეთი, გერმანია და სხვ.).

მთავრობის პოლიტიკურ-სამართლებრივი სტატუსი განისაზღვრება კონკრეტული

სახელმწიფოს კონსტიტუციით, ზოგიერთ შემთხვევაში კი სპეციალური
კანონმდებლობით.
მთავრობისა და სახელმწიფოს მეთაურის ურთიერთობა შესაძლებელია განვიხილოთ
მხოლოდ საპარლამენტო მთავრობის ფორმის სახელმწიფოებში. საპარლამენტო
ფორმის სახელმწიფოებში სახელმწიფოს მეთაური საკუთარ კონსტიტუციურ
კომპეტენციას ახორციელებს მთავრობასთან შეთანხმებით ან მთავრობის თანხმობით.
სახელმწიფოს მეთაურის იმგვარი მნიშვნელოვანი უფლებამოსილებები როგორიცაა
პარლამენტის დათხოვნა, ვეტოს გამოყენება, რიგგარეშე სესიის მოწვევა,
სამართლებრივი აქტების გამოცემა ხორციელდება მთავრობასთან შეთანხმებით, ან
მთავრობის მხრიდან კონტრასიგნაციის შედეგად. სახელმწიფო მეთაურის
მონაწილეობა მთავრობის ფორმირებაში ნომინალურ ხასიათს ატარებს, მცირეა მისი
გავლენა მთავრობის საქმიანობის პროცესზეც.

საპრეზიდენტო რესპუბლიკებში მთავრობა, რომელსაც პრეზიდენტი

ხელმძღვანელობს, ფორმირდება არასაპარლამენტო გზით და იგი არაა პოლიტიკური
პასუხისმგებლობის მატარებელი საკანონმდებლო ორგანოს წინაშე. საპრეზიდენტო
მოდელში აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლება ფუნქციონირებენ
ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად, თუმცა გააჩნიათ ერთმანეთის
გამაწონასწორებელი ფუნქციები.

საპარლამენტო მმართველობის სახელმწიფოებში მთავრობას მნიშვნელოვანი

კომპეტენციები გააჩნია საკანონმდევლო ორგანოსთან მიმართებით. ამ ტიპის
სახელმწიფოებში მთავრობა ფორმირდება საპარლამენტო გზით, იგი პოლიტიკური
პასუხისმგებლობის მატარებელია საკანონმდებლო ორგანოს წინაშე და პარლამენტის
უნდომლობის გამოცხადებით უფლებამოსილია გადააყენოს მთავრობა. ეს
განპირობებულია იმით, რომ მთავრობა კომპლექტება მმართველი
პარტიის/პარტიების ლიდერებისგან და საპარლამენტო უმრავლესობა
გარკვეულწილად შეზღუდულია პარტიული დისციპლინით. კოალიციური
მთავრობის პირობებში კი იზრდება საკანონმდებლო ორგანოს დამოუკიდებლობის
ხარისხი მთავრობასთან მიმართებით.

საპარლამენტო ფორმის სახელმწიფოებში მთავრობა ეყრდნობა საპარლამენტო

უმრავლესობის პარტიას, რომელიც მისი ფუნქციონირების კონსტიტუციურ
საფუძველს წარმაოდგენს. ერთპარტიული მთავრობის ქვეყნებში მთავრობა
იმავდროულად პარტიის ხელმძღვანელ ორგანოდაც გვევლინება.

პოლიტიკური შემადგენლობის ნიშნით განასხვავებენ ერთპარტიულ, კოალიციურ და

უპარტიო მთავრობას.

ერთპარიული მთავრობა ფორმირდება საპარლამენტო და შერეული მმართველობის

პირობებში, როდესაც ერთი პოლიტ. პარტია არჩევნების შედეგად მოიპოვებს
საკანონმდებლო ორგანოს ან მისი ქვედა პალატის წევრთა მანდატების
უმრავლესობას.

კოალიციური (მრავალპარტიული) მთავრობა ფორმირდება საპარლამენტო და

შერეული მმართველობის პირობებში, როდესაც საპარლამენტო არჩევნებში ვერც
ერთი პოლიტიკური ძალა ვერ მოიპოვებს მანდატების იმ რაოდენობას, რაც
საკმარისია ერთპარტიული მთავრობის ჩამოსაყალიბებლად. კოალიციური მთავრობა
ეყრდნობა იმ საპარლამენტო უმრავლესობის ნდობას, რომელშიც შედიან პოლიტ.
პარტიები და დამოუკიდებელი მხარდამჭერი დეპუტატები.
თანამედროვე სახელმწიფოებში უპარტიო მთავრობა შესაძლებელია სამი
სახესხვაობით იყოს წარმოდგენილი:
- უპარტიო მთავრობა ფორმირდება იმ აბსოლიტურ მონარიქებში (არაბეთი,
ომანი, კატარი) სადაც პოლიტიკური პარტიები საერთოდ არ არსებობენ და
სახეზე გვაქვს ბუნებრივად უპარტიო სახელმწიფო და უპარტიო მთავრობა;
- უპარტიო მთავრობა ფორმირდება იმ შემთხვევაში, როდესაც საპარლამენტო
პოლიტ. პარტიები ვერ თანხმდებიან კოალიციურ მთავრობის
ჩამოყალიებებაზე, ხოლო პარლამენტის დათხოვნა არასასრუველ
გარემოებადაა მიჩნეული. ამ შემთხვევაში ფორმირდება ჩინოვნიკური
მთავრობა, რომელიც შედგება ამა თუ იმ დარგის კვალიფიციური
სპეციალისტებისგან. ამგვარი უპარტიო მთავრობა არ იღებს მნიშვნელოვან
გადაწყვეტილებებს და ფუნქციონირებს მოკლე ვადით, პარტიულ
საფუძველზე მთავრობის ფორმირებამდე. მოკლევადიანი სამსახურეობრივი
მთავრობის შექმნა ასევე შესაძლებელია სახელმწიფოსათვის კრიზისულ,
გარდამავალ სიტუაციებში, პოლიტიკური პარტიების შეთანხმების
საფუძველზე, სახემწიფოს კრიზუსიდან გამოყვანის მიზნით.
- უპარტიო მთავრობა ფორმირდება სამხედრო-დიქტატორული რეჟიმების
პირობებში,პოლიტიკური პატრიების საქმიანობა აკრძალულია, ხოლო
მთავრობის ფორმირებას ახდენენ სამხედრო პირები.

საპარლამენტო მხარდაჭერის მიხედვით გამოყოფენ მთავრობის ორ ტიპს -

უმრავლესობის მთავრობა და უმცირესობის მთავრობა. უმრავლესობის მთავრობა
გავრცელებული ფორმაა და ამ შემთხვევაში მთავრობა საქმიანობს საპარლამენტო
უმრავლესობის ნდობის საფუძველზე. რაც შეეხება უმცირესობის მთავრობას, მისი
ფორმირება შესაძლებელია იმ საპარლამენტო ძალის მიერ, როემლიც არ წარმოადგენს
საპარლამენტო უმრავლესობას.

დროებითი მთავრობა ფორმირდება სახელმწიფო რეჟიმის შეცვლის პირობებში,

როდესაც შეჩერებულია მოქმედი კონსტიტუცია, თუმცა ახალი ძირითადი კანონი
ჯერ არაა მიღებული.

საქმიანი კაბინეტი იქმნება სამთავრობო კრიზისების პირობებში, შეზღუდული

უფლებამოსილებებით მიმდინარე საქმეების ოპერატიული მართვისათვის.

ჩრდილოვან კაბინეტს ორპარტიული სისტემების პირობებში ქმნის არჩევნებში

დამარცხებული ოპოზციური პოლიტიკური პარტია, რომლის საპარლამენტო
არჩევნეში გამარჯვების შემთხბებაში ჩდილოვანი კაბინეტი გარდაქიმნება მოქმედ
მთავრობად.
,,ეროვნული თანხმობის მთავრობა’’ იქმნება ეკონომიკური კრიზისის, საგანგებო
ვითარების, ომის ან რევოლუციის შემდგომ პერიოდში და ფორმირდება
სახელმწიფოს წამყვანი პოლიტიკური ძალების წარმომადგენლებთან.

მთავრობის ფორმირების სამ მოდელს გამოყოფენ: არსაპარლამენტო, საპარლამენტო

და ნახევრად საპარლამენტო (შერეული).

არასაპარლამენტო მოდელი გამოიყენება საპრეზიდენტო რესპუბლიკებში, ასევე

ასბსოლიტურ და დუალისტურ მონარქიებში. ამ შემთხვევაში, მთავრობის მეთაურისა
და მთავრობის წევრების დანიშვნა ხორცილედება სახელმწიფო მეთაურის მიერ,
საკანონმდებლო ორგანოს მონაწილეობის გარეშე ან მხოლოდ ფორმალური
მონაწილეობის შედეგად.

მთავრობის ფორმირების საპარლამენტო მოდელი გამოიყენება საპარლამენტო

რესპუბლიკებსა და საპარლამენტო მონარქიებში, ასევე ნახევრად საპრეზიდენტო
რესპუბლიკებში. მთავრობის ფორმირება დამოკიდებულია საკანონმდებლო
ორგანოში პოლიტიკურ ორგანოში პოლიტიკურ ძალთა განლაგებაზე. ამ შემთხვევაში
გადამწყვეტია საპარლამენტო უმრავლესობის ფაქტორი, იქნება ეს ერთი
პოლიტიკური პარტია და პარტიათა კოალიცია, რომელიც ახდენს მთავრობის
ნდობის გამოცხადებას, რის შემდგომაც მთავრობა უფლებამოსილია განახორციელოს
საკუთარი ფუნქციები. მთავრობის ფორმირების საპარლამენტო მოდელის
შემთხვევაში სახელმწიფოს მეთაური მთავრობის მეთაურად ნიშნავს საპარლამენტო
არჩევნებში გამარჯვებული პოლიტ. პარტიის ლიდერს ან ამ პარტიის მიერ
წარდგენილ პირს. ეს უკანასკნელი კი თავის მხრივ აყალიბებს, მთავრობის
შემადგენლობას და სამთავრობო პროგრამასთან ერთად წარუდგენს საკანონმდებლო
ორგანოს ნდობის მისაღებად. მთავრობის ფორმირების საპარლამენტო მოდელის
პირობებში განსხვავებულია პროცესში საკანონმდებლო ორგანოს მონაწილეობის
ხარსხი, გამოყოფენ 4 ფორმას:
- სახელმწიფოს მეთაური წამოაყენებს მთავრობის მეთაურისა და წევრების
კანდიდატურებს და პარლამენტის მიერ თანხმობის შემდეგ ნიშნავს მათ
თანამდებობაზე (ესპანეთი);
- სახელმწიფო მეთაური ჯერ ნიშნავს მთავრობის მეთაურსა და წევრებს და
შემდეგ პარლამენტი გამოხატავს თანხმობას (საბერძნეთი, იტალია);
 - სახელმწიფოს მეთაური თანამდებობაზე ნიშნავს პარლამენტის მიერ
შეთავაზებულ მთავრობის მეთაურის კანდიდატურას, ხოლო შემდგომ ნიშნავს
მთავრობის მეთაურის მიერ მისთვის წარდგენილ მთავრობის სხვა წევრებს
(იაპონია);
- სახელმწიფოს მეთაური თანამდებობაზე ნიშნავს მთავრობის მეთაურსა და
წევრებს პარლამენტის მონაწილეობის გარეშე (კანადა, ავსტრალია,
ბრიტანეთი).

მთავრობის ფორმირების ნახევრად საპარლამენტო მოდელი დამახასიათებელია რიგი

საპრეზიდენტო რესპუბლიკისათვის, იგი საკმაოდ იშვიათად გვხვდება თანამეროვე
ეტაპზე. ამ მოდელისთვის დამახასიათებელია მთავრობის ფორმირების პროცესში
სახელმწიფოს მეთაურის აქტიური და დამოუკიდებელი როლი. პრეზიდენტი
საკუთარი შეხედულებით აყალიბებს მთავრობის შემადგენობას, პრემიერ-მინისტრის
ჩათვლით. მთავრობის შერჩეულ შემადგენლობას სახელმწიფოს მეთაური
დასამტკიცებლად წარუდგენს საკანონმდებლო ორგანოს, თუმცა საკანონმდებლო
ორგანოს უარი მთავრობის დამტკიცებაზე დაიძლევა სახელმწიფოს მეთაურის მიერ
პარლამენტის დათხოვნის მექანიზმით.

ყველაზე ფართოდ გავრცელებულია მთავრობის წევრის პორტფელისა და

საპარლამენტო მანდატის შეუთავსებლობა. სახელმწიფოთა კონსტიტიუციები ან
სპეც. კანონები ადგენენ ცალკეულ შეზღუდვებსა და ცენზებს მთავრობის წევრთა
კანდიდატურისთვის.

სახელმწიფოების მიხედვით მთავრობათა შიდა სტრუქტურა საკმაოდ

მრავალფეროვანია, თუმცა შესაძლებელია მათი დაჯგუფება ორ ძირითად -
კონტინენტურ და ანგლო-საქსურ სისტემად.

კონტინენტური სისტემა ხასიათდება მთავრობის შემადგენლობის ყველა

ცენტრალური უწყების თავმოყრით. პრემიერ-მინისტრი, მინისტრები,
დეპარტამენტის ხელმძღვანელები, სახელმწიფო მდივნები ერთობლიობაში ქმნიან
კოლეგიურ ორგანოს - მთავრობას. ქვეყნებში, სადაც დამკვიდრებულია
კონტინენტური სისტემა, მთავრობის შიგნით იქმენაბა შედარებით მოქნილი ორგანო,
რომელიც შედგება მხოლოდ სამინისროებისა და მნიშვნელოვანი უწყებების
ხელმძღვანელებისგან.
ანგლო-საქსური სისტემის მახასიათებელია ის, რომ აღმასრულებელი
ხელისუფლების უმაღლესი ორგანო გათვალისწინებულია არა ქვეყნის
კონსტიტუციით, არამედ კონსტიტუციური შეთანხმებით. ამასთან მთავრობის
მოქმედი ორგანოა კაბინეტი, რომლის შემადგენლობაშიც შედიან მხოლოდ პრემიერ-
მინისტრი, მინისტრები და მნიშვნელოვანი უწყბების ხელმძღვანელები და არა
აღმასრულებელი ხელსიუფლების დაწესებულების ყველა პირველი პირი.

სამთავრობო დაწესებულებები წარმოადგენენ სპეციალური კომპეტენციის მქონე

აღმასრულებელი ხელისუფლების ადმინისტრაციულ ორგანოებს, რომლებიც
სპეციალიზირებული არიან სახელმწიფო მმართველობის ცალკეულ სფეროში.
სამთავრობო დაწესებულებათა ნაირსახეობა მრავალფეროვანია, ისინი შესაძლოა
არსებობდნენ როგორც სამთავრობო, ისე არასამთავრობო ორგანოების სახით.

სამთავრობო დაწესებულებები ყველაზე ხშირად სამინისტროების სახით არიან

ჩამოყალიბებული, რომლებიც ზოგჯერ დეპარტამენტებად ან სამდივნოებად
იწოდებიან. ასევე, შესაძლებელია ცალკეულ სამთავრობო დაწესებულებას
მინიჭებული ჰქონდეს უწყებათაშორისი ორგანოს კომპეტენცია. სამთავრობო
დაწესებულებები გავრცელებულია ასევე კომისიების, საბჭოების, სააგენტოების,
ბიუროების სახით.

სამინისტროების, რომლებიც მთავრობის ინსტიტუციური სისტემის ცენტრალურ

რგოლს წარმოადგნენ, მათზე დაკისრებული ფუნქციების მიხედვით შესაძლოა
შემდეგი სახით დავაჯგუფოთ:
- სამინისტროები, რომელთა საქმიანობა დაკავშირებულია სახელმწიფო
ფინანსების მოზიდვა-განკარგვასთან;
- სამინისტროები, რომელთა საქმიანობა მეურნეობის კონკრეტულ სფეროს
უკავშირდება;
- სამინისტროები, რომლებიც უზრუნველყოფენ სახელმწიფო სუვერენიტეტტს
შიდაეროვნული და საერთაშორისო სამართლებრივი პროცედურების
მეშვეობით;
- ე.წ. ძალოვანი სამინისტროები;
- სამინისტროები, რომელბიც უზრუნველყოფენ სახელმწიფოს ტერიტორიის
ინფრასტრუქუტურისა და მოსახლეობის მომსახურებას;
- სამინისტროები, რომელთა საქმიანობა უკავშირდება სახელმწიფოს
სოციალური ფუნქციის განხორციელებას.
სამინისტროს სათავეშია მინისტრი.
სამთავრობო დაწესებულებები სამ ჯგუფად შეგვიძლია დავყოთ:
- ცენტრ. სამთავრობო დაწესებულებები, რომლებიც ახორციელებენ
სპეციალიზებული მართვის ფუნქიციებს;
- საერთო მმართველობის ადგილობრივი ორგანოები - მთავრობს
წარმომადგენლები ტერიტორიულ ერთეულებში;
- სპეციალიზირებული მმართველობის ადგილობრივი ორგანოები -
ცენტრალური სამინისტრობისა და სხვა უწყებების ადგილობრივი
დანაყოფები.

მთავრობის ფუნქციები და უფლებამოსილებები:

- სახელმწიფო აპარატის მართვა;
- კანონის აღსრულება;
- სახელმწიფო ბიუჯეტის შემუშავება და შემდეგი შესრულება;
- სახელმწიფოს საგარეო და საშინაო პოლიტიკის განხორციელება;
- ნორმათდამდგენი უფლებამოსილება;
- პარლამენტის კანონშემოქმედებით საქმიანობაში მონაწილეობა.

მთავრობის ნორმათდამდგენ საქმიანობაში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია

დელეგირებულ კანონონმდებლობას, კერძოდ, მთავრობა გამოსცემს ნორმატიულ
აქტებს პარლამენტის მიერ მიღბული კანონით განსაზღვურლ შემთხვევებში. ამგვარ
კანონებს საფრანგეთში ,,ჩარჩო-კანონები’’ ხოლო ანგლოსაქსურ
ქვეყნებში ,,ჩონჩხისებური კანონები’’ ეწოდება. შესაბამისად, პარლამენტის მიერ
ენიჭება მთავრობას საკანონმდებლო ორგანოს კომპეტენციას მიკუთვნებული
საკითხების ნორმატიული აქტებით მოწესრიგების უფლებამოსილება. ამასთან,
მთავრობამ შესაძლებელია გამოსცეს ნორმატიული აქტები იმ შემთხვევაშიც, თუ
მათი გამოცემის უფლება საკანონდმებლო ორგანოს მიერ არაა დელეგირებული
აღმასრულებელი ხელისუფლებისთვის, თუმცა ეს აქტები ექვემდებარება
დამტკიცებას პარლამენტის მხრიდან (იტალია).

მთავრობას ეკისრება პოლიტიკური პასუხისმგებლობა საკანონმდებლო ორგანოს ან

სახელმწიფოს მეთაურის წინაშე.
მთავრობის პოლიტიკური პასუხისმგებლობა გამოიხატება პარლამენტის წინაშე ამ
უკანასკნელის მიერ მთავრობისთვის ნდობის არგამოცხადებით ან უნდობლობის
ვოტუმის გამოცხადების ფორმით. ორივე შემთხვევა წარმოადგენს პარლამენტის,
როგორც მთავრობის საქმიანობაზე კონტროლის განმახორცილებელი ორგანოს მირტ
მთავრობის შეფასების პოლიტიკურ შედეგს. იმ შემთხვევაში, თუ საკანონმდებლო
ორგანო ნდობას არ უცხადებს მთავრობას, ან უცხადებს უნდობლობას, მთავრობა
უნდა გადადგეს. მთავრობის პოლიტიკური პასუხისმგებლობა ითვალისწინებს
მთავრობის პასიხსმგებლობას მის მიერ გატარებული პოლიტიკური კურსისა და
მმართველობითი საქმიანობისთვის.

ნდობის გამოცხადებაზე უარის თქმას ადგილი აქვს, როდესაც მთავრობა თავად

აყენებს ნდობის საკითხს პარლამენტის წინაშე იმ სამართლებრივ აქტთან
დაკავშირებით, რომლის მიღებასაც ცდილობს პარლამენტისგან. ნდობის საკითხი
მთავრობის მიერ შესაძლებელია დაისვას ყოველგვარი მოტივაციის გარეშე.

უნდობლობის ვოტუმი მთავრობის პოლიტიკური პასუხისმგებლობის ერთ-ერთი

გამოხატულებაა და მას მხოლოდ პოლიტიკური შედეგები მოსდევს, არ შეიძლება ის
სამართლებრივი დევნის საფუძველი გახდეს. უნდობლობის ვოტუმი ორი სახისაა
ორდინალური და კონსტრუქციული. დესტრუქციული ვოტუმი წარმოადგენს
საპარლამენტო პრაქტიკაში მთავრობის პოლიტიკური კურსისადმი, მთავრობის მიერ
ინიცირებული კანონპროექტისადმი ან მთავრობის ცალკეული წევრისადმი
გამოხატულ უნდობლობას. საკითხის ინიცირება უნდობლობის ვოტუმის
გამოხატულების შესახებ შეიძლება მოდიოდეს, როგორც მთავრობისგან, ისე
ფრაქციისგან ან დეპუტატთა გარკვეული ჯგუფისგან. უნდობლობის
კონსტრუქციული ვოტუმი მთავრობისადმი გამოხატული უნდობლობის ვოტუმის
განსაკუთრებულ ფორმას წარმოადგენს. უნდობლობის კონსტრუქციული ვოტუმის
გამოხატვით აირჩევა მისი მემკვიდრე პარლამენტის ან პარლამენტის იმ პალატის
მიერ, რომლის წინაშეც პასუხისმგებელია მთავრობა. ეს მოდელი მთავრობისთვის
უნდობლობის გამოცხადებასთან ერთად მოითხოვს მთავრობის მეთაურის ახალი
კანდიდატის წაყენებას.

მთავრობის პოლიტიკური პასუხსიგმებლობა საკანონმდებლო ორგანოს წინაშე ორი

სახისაა - სოლიდარული და ინდივიდიალური. სოლიდარურისას მთელი მთავრობა
გადადგება, ხოლო ინდივიდუალურისას ერთი პირი.
მთავრობის წევრის გადაყენება იმპიჩმენტითაც შეიძლება. ასვე იგი შეიძლება
გადაყენდეს სახელმწიფო მეთაურის მიერ.

პოლიტიკური პასუხისმგებლობისგან განსხვავებით, კონკრეტული

სამართალდარღვევის შემთხვევაში მთავრობის წევრს ეკისრება
სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა ჩადენელილი დანაშაულისთვის.

სამოქალაქოსამართლებრივი პასუხისმგებლობა ეკსირება მთავრობას ან მთავრობის

წევრს მათ მიერ ფიზიკური ან იურიდიული პირებისთვის მიყენებული ზიანის
შემთხვევაში.

საქართველო:
კონსტიტუციის 54-ე მუხლის თანახმად, მთავრობა არის აღმასრულებელი
ხელისუფლების უმაღლესი ორგანო, რომელიც ახორცილებს საშინაო და საგარეო
პოლიტიკას.

გარდა ამისა, მთავრობა სოციალურ-ეკონომიკურ, კულტურისა და სხვა სფეროებში

ამტკიცებს სახელმწიფო მიზნობრივ პროგრამებს და უზრუნველყოფს მათ
განხორციელებას; მონაწილეობს ეკონომიკური პოლიტიკის შემუშავებასა და
განხორციელებაში; უზრუნველყოფს ქვეყნის ეკონომიკური სივრცის ერთიანობას,
ეკონომიკური საქმიანობის თავისუფლებას, კონკურენტული და სტაბილური
საინვესტიციო გარემოს ჩამოყალიბებას; მართავს სახელმწიფო ქონებას;
არეგულირებს საფინანსო-საბიუჯეტო ურთიერთობებს, შეიმუშავებს და პარლამენტს
წარუდგენს სახელმწიფო ბიუჯტის პროექტს; უზრუნველყოფს მოქალქეთა
სოციალურ დაცვას; შეიმუშავებს უმუშევრობისა დალიკვიდაციის სახელმწფო
პროგრამებს და უზრუნველყოფს მათგანხორციელებას; უზრუნველყოფს
განათლებისა და მეცნიერების სფეროში ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკის
განხორცილებას, ზოგადი, პროფესიული და უმაღლესი განათლების სრულყოფას,
ორგანიზებას უწევს ბუნებრივი რესურსების დაცვასა და რაციონალურ გამოყენებას.

მთავრობა უზრუნველყოფს საერთაშორისო ხელშეკრულებებით აღებულ

ვალდებულებათა შესრულებას; საქართველოს პრეზიდენს მიმართავს წარდგნიებით
ელჩებისა და დიპლომატების დანიშვნისა და გათავისუფლების შესახებ.

თავდაცვის სფეროში იღებს გადაწყვეტილებებს.

1995 წელს, როდესაც მოქმედი კოსნტიტუცია პირველად მიიღეს მთავრობა
დამოუკიდებლად არ იყო გათვალისწინებული, შესაბამისად არც პრემიერ-
მინსიტრის თანამდბობა არ არსებობდა. მთავრობა პრეზიდენტის სათათბირო
ორგანოს ფუნქციებს ასრულებდა და მისი წევრები ანგარიშვალდებულნი იყვნენ
პრეზიდენტის წინაშე. პრეზიდენტი იყო, როგორც სახელმწიფოს მეთაური ისე
აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაურიც. იგი არჩევდა მთავრობის წევრთა
კანდიდატურებს და წარუდგენდა პარლამენტს დასამტკიცებლად.

2004 წლის საკონსტიტიუციო ცვლილებით, პრეზიდენტი წარმართავდა და

ახროციელებდა საშინაო და საგარეო პოლიტიკას. მთავრობა კანონმდებლობის
შესაბამისად უზრუნველყოფდა აღმასრულებელი ხელისუფლების, ქვეყნის საშინაო
და საგარეო პოლიტიკის განხორცილებას, ის შედგებოდა პრემიერ-მინისტრისა და
მინისტრისგან. მთავრობის შემადგენლობაში შესაძლოა ყოფილიყო სახელმწიფო
მინსიტრი. პრეზიდენტი იწვევდა მნიშვნელოვან საკითხებზე მთავრობის სხდომებს,
რომლის თავჯდომარეც თვითონ იყო.

2010 წლის რეფორმის ფარგლებში შეიცვალა მთავრობის სტატუსი, ფორმირების წესი,

უფლებამოსილებები და პასუხისმგებლობა.

2013-2018 წლებში მოქმედი რედაქციით, პრეზიდენტი იყო ქვეყნის მეთაური და

წარმოადგენდა ქვეყანას საგარეო ურთიერთობებში, იყო უმაღლესი მთავარსარდალი.
მთავრობა აღმასურულებელი ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოდ განისაზღვრა.
მთავრობა განსაზღვრავდა საშინაო და საგარეო პოლიტიკას.

2017-2018 წლების რეფორმა მთვრობასაც შეეხო ძირითადად უფლებამოსილებების,

ნდობა-უნდობლობის გამოცხადების პროცედურებს.

კონსტიტუციის თანახმად მთავრობა შედგება პრემიერ-მინისტრისა და

მინისტებისგან. შესაძლოა მთავრობის შემადგენლობაში იყოს ერთი ან რამდენიმე
სახელმწიფო მინისტრი, შესაძლოა პრემიერმა დააკრისროს ერთოერთ მინისტრს ვიცე
პრემიერის, ერთ ან რამდენიმე მინისტრს ვიცე-პრემიერის მოვალობა.

პრემიერ-მინისტრი განსაზღვრავს მთავრობის საქმიანობის მიმართულებას,

აორგანიზებს მთავრობის საქმიანობას, ახორციელებს მინისტრების საქმიანობის
კოორდინაციასა და კონტროლს. იგი იწვევს და ხელმძღვანელობს მთავრობის
სხდომებს, ხელს აწერს მთავრობის დადგენილებებსა და განკარგულებებს. აგრეთვე
გამოსცმეს ინდ. სამართლ აქტს - ბრძანებას.
პრემიერ-მინისტრი პრეზიდენტს მიმართავს წარდგინებით ქვეყნის მთელ ან
რომელიმე ნაწილში საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ, ასევე საომარი
მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ, საგანგებო მდგომარეობისას თავდაცვის
ძალების ძალების გამოყენების შესახებ, საომარი ან საგანგებო მდგომარეობის დროს
ორგანული კანონის ძალის მქონე დეკრეტის გამოცემის თაობაზე.

პრემიერის უფლებამოსილება წყდება მისი გადადგომის, გარდაცვალების,

სასამრთლო გამამტყუნებელი განაჩენის ძალაში შესვლის, მთავრობის წევრის
საქმიანობასთან შეუთავსებელი თანამდებობის დაკავების, იმპიჩმენტის ან
კონსტიტუციით გათვალისწინებულ შემთხვევებში.

სამინისრტო იქმნება კანონის საფუძველზე მთავრობის უფლებამოსილების

განსაზღვრულ სფეროში სახემწიფო პოლიტიკისა და მმართველობის
განხორცილების უზრუნველსაყოფად. კონკრეტული სამინსიტროს
უფლებამოსილება განისაზღვრება კანონით ან/და კანონის საფუძველზე მიღბული
მთავრობის დადგენილებით. სამინისტროს მმართველობის სფერო განისაზღვრება
სამინისტროს დებულებით, რომელსაც მინისტრის წარდგინებით ამტკიცებს
მთავრობა.

სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულება სამინისტროს გამგებლობაში არსებული

აღმასრულებელი ხელისუფლების დაწესებულებაა.

სპეციალური დანიშნულების სახელმწიფო დაწესებულება არის პრემიერ-მინისტის

უშუალო დაქვემდებარებაში არსებული დაწესებულება, რომელიც იქმნება კანონის
საფუძველზე, კანონით გათვალისწინებული სახელმწიფოებრივი ამოცანების
შესასრულებლად.

სახელმწიფო რწმუნებული არის კანონმდებლობით განსაზღვრული

ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთულების ტერიტორიაზე მთავრობის
წარმომადგენელი.
პარლამენტმა მთავრობის უფლებამოსილების მოხსნიდან, აგრეთვე პრემიერ-
მინისტრის გადადგომიდან ან უფლებამოსილების შეწყვეტიდან 2 კვირის ვადაში
ნდობა უნდა გამოუცხადოს არჩევნებში საუკეთესო შედეგების მქონე პოლიტ.
პარტიის მიერ წამოყენებულ პრემირ-მინისტრის კანიდატსა და მის მიერ წარდგენილ
მთავრობას. წარდგენილ მთავრობის შემადგენლობას განიხილავენ კომიტეტები და
ასევე ფრაქციები. ამის შემდეგ, პლენარულ სხდომაზე პარლამენტი განიხილავს
ნდომის გამოცხადების საკითხს და სრული შემადგენლობის უმრავლესობით
უცხადებს ნდობას წარდგენილ შემადგენლობას. თუ მთავრობას პარლამენტი ნდობას
არ უცხადებს არაუადრეს 2 და არაუგვიანეს 3 კვირაში პრეზიდენტი ითხოვს
მთავრობას და ნიშნავს რიგგარეშე არჩევნებს.

თუ პარლამენტი 2 კვირაში ვერ აირჩევს, თუმცა ამის შემდგომი 2 კვირის ვადაში

სრული შემადგელობის უმრავლესობით ნდობას გამოუცხადებს პარლამენტის
სრული შემადგენლობის 1/3-ზე მეტის მიერ წამოყენებული პრემიერ-მინისტრობის
კანდიდატის მიერ წარდგენილ მთავრობას აღარაა საჭირო პარლამენტის დათხოვნა
და რიგგარეშე არჩევნების დანიშვნა.

ამ პროცედურების შემდეგ, პრეზიდენტი 2 დღეში ნიშნავს პრემიერ-მინისტრს და ეს

უკანასკნელი დანიშვნიდან 2 დღეში ნიშნავს მინისტრებს.

პრემიერ-მინისტრი უფლებამოსილია საკუთარი ინიციატივით დასვას მთავრობის

ნდომის საკითხი პარლამენტის წინაშე.

მთავრობა პარლამენტის წინაშეა ანგარიშვალდებული და პასუხისმგებელი.

პარლამეტის წევრს შეუძლია მთავრობის წევრს კითხით მომართოს. ასევე მოქმედებს

ინტერპელაციის მექანიზმიც.

პრემიერ-მინსიტირი ყოველ წელს პარლამენტს მოხსენებას წარუდგენს. მოქმედებს

ასევე მინისტრის საათი.

პარლამენტს მთავრობის წევრის პლენარულ სხდომაზე მოწვევის უფლებამოსილება

აქვს.
57-ე მუხლით პარლამენტს შეუძლია მთავრობას უნდობლობა გამოუცხადოს.
ამისათვის საჭირპა 1/3-ის მიერ საკითხის აღძვრა. მათ პრემიერ-მინისტრის
კანდიდატი უნდა წამოაყენონ. თუ პარლამენტი უნდობლობის საკითხის აღძვრის
შემდეგ მთავრობიას უნდობლობას არ გამოუცხადებს, დაუშვებელია პარლამენტის
იმავე წევრთა მიერ 6 თვის განმავლობაში უნდობლობის საკითხის აღძვრა.
მთავრობა კონსტიტუციის და კანონის შესაბამისად იღებს დადგენილებებსა და
განკარგულებებს.

სასამართლო ხელისუფლება (საერთო სასამართლოები)

სასამათლო ორგანოებს ძირითადად წარმოადგენენ უზენაესი და ქვემდგომი
სასამართლოები. სასამართლო ორგანოთა სისტემის ორი სახე არსებობს: ანგლო-
საქსური და ე.წ. პოლისისტემური, რომელიც ძირითადად კონტინენტური ევროპის
ქვეყნებში გვხვდება.

სასამართლო ორგანოებიდან უზენაესი სასამართლოს არსებობა ძირითადად

კონსტიტუციითაა გარანტირებული.

უნიტარულ სახელმწიფოებში სასამართლო სისტემა ერთიანია, თუმცა მისგან

განსხვავებით იგი თავისებურებით ხასიათდება ფედერაციულ სახელმწიფოებში.
გამომდინარე იქედან, რომ ფედერაციის სუბიექტებს გააჩნიათ საკუთარი
სასამართლო სისტემები, ქვეყანაში გვხვდება ფედერალური და ფედერაციის
სუბიექტთა, მაგალითად, შტატების სასამართლო სისტემები, თუმცა საბოლოო
ინსტანციას ქვეტნის ფედერაციული სასამართლოები წარმოადგენს.

შტატების სასამართლო სისტემა უნიკალურია, სასამართლო სისტემის სათავეში დგას

შტატების უზენაესი სასამართლო, შემდგომ მოდის შტატების სააპაელაციო
სასამართლოები, რომლებიც 38 შტატშია, შემდეგი კი საერთო იურისდიქციის
სასამართლოებია - საოლქო, რაიონის, უმაღლესი, საკანცელარიო, საგრაფოს, საერთო
სასარჩელო, რომლებიც განიხილავენ მძიმე სისხლსისსამართლებრივ და რთილ
სამოქალაქო საქმეებს. ისინი ამავდროულად ასრულებენ სააპელაციო სასამართლოს
ფუნქციებს ქვემდგომი სასამართლოების საქმეებზე. უმეტესად მოუწესრიგებელია და
სისტემატიზაციას არ ექვემდებარება შეზღუდული იურისდიქციის სასამართლო
სისტემა - სასამართლო იერარქიის ქვემდგომი დონე. მათ სხვადასხვა სახელები აქვთ:
მაგისტრატურის სასამართლო, მშვიდობის სასამართლო და სხვ. ისინი არ
შეესაბამებიან რაიმე კლასიფიკაციას და შედარებას, მათ კომპეტენციაში წვრილმანი
სამართლადარღვევების განხილვა შედის. სასამართლო სისტემას ართულებს
შტატების სპეციალური იურისდიქციის სასამართლოები, მაგალითად:
მემკვიდრეობის, მოძრაობის უზრუნველყოფის და სხვ. ასეთი 17 000 სასამართლო
არსებობს.

უნიტარული სახელმწიფოების სასამართლო სისტემა მარტივია და შეიძლება იყოს

ორ ან სამ დონიანი. მათი სასამართლო სისტემა მოიცავს უზენაეს, სააპელაციო,
საოლქო (რაიონულ) და ზოგჯერ სპეციალურ სასამართლოებს.

ინსტანციურობის მიხედვით სასამართლო ორგანოთა პირველ დონეს წარმოადგენს

პირველი ინსტანტიციის სასამართლოები, სადაც თავდაპირველი საჩივარი/სარჩელი
უნდა იქნეს შეტანილი. მის მიერ მიღებული განაჩენი შეიძლება გასაჩივრდეს
სააპელაციო წესით მეორე ინსტანციაში, ხოლო შემდგომ საკასაციო წესით მესამე
ინსტანციაში. თავის მხრივ, გამონაკლის შემთხვევბში უზენაეს სასამართლოსაც
შეიძლება ჰქონდეს პირველი ინსტანციით საქმეთა განხილვის უფლება ზოგიერთი
კატეგორიის საქმეზე.

ზოგიერთ ქვეყანაში გვხვდება სასამართლო კონტროლის კიდევ ერთი ფორმა

რევიზია, როდესაც ზემდგომი სასამართლო იხილავს არა ქვემდგომი სასამართლოს
კანონიერებას, არამედ ასევე მის დასაბუთებულობას. ანგლო-საქსონური სამართლის
სისტემის მქონე ქვეყნებისთვის უმეტესწილად დამახასიათებელია სააპელაციო
გასაჩივრების წესი, ხოლო რომანული სისტემის ქვეყნებისთვის ასევე საკასაციო.

არცერთ სხვა ორგანოს არ აქვს უფლება გააუქმოს სასამართლო გადაწყვეტილებები,

გარდა თვით სასამართლოსი.

ზოგიერთ შემთხვევაში არსებობს მხოლოდ ქვედა დონის ადმინისტრაციული

სასამართლოები, ხოლო მათ ზედა ინსტანციას უზენაესი ან უმაღლესი სასამართლო
წარმოადგენს, რომელიც საბოლოო ინსტანციის სასამართლოა სხვა სახის საქმეებზეც.

მეორე მოდელის მიხედვით, რომელიც უფრო მეტადაა გავრცელებული, არსებობს

ადმინისტაციულ სასამართლოთა მთელი სისტემა, რომლის სათავეში დგას
უმაღლესი ინსტანციის ადმინისტრაციული სასამართლო.
ადმინისტრაციული სასამართლოების უფლებამოსილება ძირითადად
შემოიფარგლება ადმინისტრაციული დავების გადაწყვეტიტთ, კერძოდ, ფიზიკურ-
იურიდულ პირთა და სახელმწიფო ორგანოებსა და მათ თანამდებობის პირებს
შორის. ადმინისტრაციული სასამართლოები იხილევენ ამ ორგანოებისა და
თანამდებობის პირების აქტების კანონიერებას.

საგანგებო სასამართლოებისა და ტრიბუნალების შექმნა დემოკრატიულ ქვეყნებში

აკრძალულია.

სამხედრო სასამართლოების არსებობის პერიოდულობასთან დაკავშირებით ორი

მოდელი გვხვდება. ერთის მიხედვით, სამხედრო სასამართლოები მუდმივად
მოქმედებს ჩვეულებრივი იურისდიქციის სასამართლოთა გვერდით,
კონსტიტუციების მიხედვით სამხედრო სასამართლოები მუდმივად მოქმედებენ
თურქეთში, ბრაზილიაში, ბულგარეთში, პოლონეთში.

მეორე მოდელის მიხედვით კი სამხედრო სასამართლო/ტრიბუნალი, რომელიც

იხილავს სამხედრო ხასიათის საქმეებს, შეიძლება შეიქმნას დროებით და მხოლოდ
განსაკუთრებულ პირობებში.

უზენაესი სასამართლო ბოლო ინსტანიცაა. ზოგჯერ მას გააჩნია საკონსტიტუციო

იურისდიქცია, თუ ქვეყანაში არაა საკონსტიტუციო კონტროლის დამოუკიდებელი
ორგანო, და პირიქით, თუ საქმე ეხება ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა
დარღვევას, ზოგიერთგან უზენაესი სასამართლოს მიერ მიღებული
გადაწყვეტილებებიც გადაისინჯება საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

უზენაესი სასამართლო სასამართლო სისტემის ზედა რგოლს წარმოადგენს. მისი

თავჯდომარისა და წევრების არჩევის წესი განსხვავებულია სხვადასხვა ქვეყანაში და
მის ფორმირებაში მონაწილეობენ ხელისფულების სხვადასხვა უმაღლესი ორგანოები.

ხშირად, უზენაესი სასამართლოს წევრთა არჩევის წესი და სავალდებულო

საკვალიფიკაციო მოთხოვნებიც განსხვავებულია საერთო სასამართლოების
ქვემდგომი მოსამართლეებისგან, რაც უზენაესი სასამართლოს მაღალი სტატუსიდან
და მნიშვნელოვანი როლიდან გამომდინარეობს.
სპეციალური სასამართლო ორგანოები იქმნება ზოგიერთ მაღალი თანამდებობის
პირის სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის დაკისრების ან მათ ქმედებაში
დანაშაულის ნიშნების შესახებ დასკვნის მომზადების მიზნით. ისინი
სხვადასხვაგვარად იწოდება, თუმცა მათი კომპეტენცია სასამართლო
უფლებამოსილების განხორციელებაში გამოიხატება. ამ სახის ორგანოები ძირითადა
გვხვდება ე.წ. ძველი დემოკრატიის ქვეყნებში და მათი არსებობა ე.წ. ახალი
დემოკრატიის ქვეყნებისთვის ნაკლებადაა დამახასიათებელი, ვინაიდან ამ ქვეყნებში
მათი უფლებამოსილება ან უზენაეს ან საკონსტიტუციო სასამართლოებს აქვთ
დაკისრებული.

მოსამართლეთა თანამდებობაზე განწესების სამი მოდელი არსებობს: ა) მათი

განწესება განსაზღვრული ვადით; ბ) უვადოდ; გ) შერეული მოდელი, სადაც
გამოიყენება პირველი ორი მოდელის ელემენტები.

ა) პირველი მოდელის მიხედვით მოსამართლე თანამდებობაზე განწესდება

განსაზღვრული ვადით. ეს სისტემა დამახასიათებელი იყო სოციალისტური ტიპის
ქვეყნებისთვის, რათა მაქსიმალურად ყოფილიყო კონტროლირებული სასამართლო
სისტემა და მოსამართლეთა არჩევის ვადა ძირითადად საკანონმდებლო ორგანოს
უფლებამოსილების ვადას ემთხვეოდა;

ბ) მეორე მოდელი წარმოადგენს მსოფლიოს დემოკრატიულ ქვეყნებში აპრობირებულ

მოდელს; სწორედ ამ მოდელის დანერგვის ტენდენცია შეინიშნება მსოფლიოში
სტატისტიკურადაც. ვინაიდან მოსამართლის დამოუკიდებლობა ამ მოდელით
ყველაზე მეტადაა გარანტირებული, მისი დანიშვნა არ ემთხვევა პოლიტიკურ
არჩევნებს, არაა დამოკიდებული იმაზე თუ რომელი პოლიტიკური ძალა მოვა
ხელისუფლებაში და მოსამართლის უპირველეს გარანტიას მისი მიუკერძოებლობა,
პროფესიონალიზმი და სამოსამართლეო უფლებამოსილების ღირსეულად
განხორციელება წარმოადგენს. ეს მოდელი ორ სახედ შეგვიძლია დავყოთ: 1)
როდესაც მოსამართლე თანამდებობაზე უვადოდ ინიშნება; 2) როდესაც იგი
განწესდება უვადოდ საპენსიო ასაკამდე.

მოსამართლეების დანიშვნის უფლებამოსილების მქონე ორგანოების თვალსაზრისით

რამდენიმე მოდელი არსებობს. მათ შორის ყველაზე გავრცელებულია პრეზიდენტის
მიერ მათი დანიშვნა, თუმცა დემოკრატიულ ქვეყნებში პრეზიდენტის მონაწილეობის
ხარისხი უფრო დაბალია.
იუსტიციის უმაღლეს ორგანოთა ძირითად ფუნქციას წარმოადგენს მოსამართლეთა
წარმომადგენლობა და ინტერესების დაცვა, ასევე მონაწილეობა მოსამართლეთა
კანდიდატური შერჩევაში, წახალისებასა და მათ მიმართ დისციპლინური ზომების
გამოყენებაში.

იუსტიციის უმაღლესი ორგანოს ფორმირებაში მონაწილეობს ხელისუფლების ყველა

შტო - პოლიტიკური შტოებიც და სასამართლოს წარმომადგენლობაც, რათა
მაქსიმალურად იყოს უზრუნველყოფილი მოსამართლეთა დამოუკიდებლობა და
ობიექტურობა, იგი შედგება ორი კატეგორიის წევრებისგან: თანამდებობითი და
არჩევითი/დანიშვნითი წევრებისგან.

ზოგიერთ ქვეყანაში იუსტიციის უმაღლესი ორგანოს კომპეტენციაში შედის არა

მხოლოდ მოსამართლეთა, არამედ პროკურორთა საკადრო და დისციპლინურ
საკითხთა გადაწყევტაც. შესაბამისად, ამ ქვეყნების იუსტიციის უმაღლესი
ორგანოების შემადგენლობაში მოქმედებს ორი განყოფილება, რომელთაგანაც ერთი
კომპეტენტურია მოსამართლეებთან დაკავშირებით, ხოლო მეორე - პროკურორებთან
დაკავშირებით.

იუსტიციის უმაღლესი ორგანოს ხელმძღვანელობის ორი ფორმა გვხვდება: ერთი,

როდესაც მას ხელმძღვანელობს ქვეყნის ერთ-ერთი მაღალი თანამდებობის პირი,
ხოლო მეორეა, როდესაც თვით ეს ორგანო ირჩევს თავის წევრთაგან თავჯდომარეს.

იუსტიციის უმაღლესი ორგანოს უფლებამოსილება გამომდინარეობს ზოგადი

სტატუსიდან. მისი დანიშნულება და უფლებამოსილების ძირითადი ნაწილი
თანამედროვე სტრუქტურის მქონე კონსტიტუციების რეგულაციის სფეროს
წარმოადგენს.

მოსამართლეების საქმიანობის ერთ-ერთ გარანტისას მათი ხელშეუხებლობა

წარმოადგენს, რაც გულისხმობს მოსამართლეთა დაცვას მათ წინააღმდეგ სისხლის
სამართლის საპროცესო მოქმედებების განხორციელებისგან. ზოგიერთ ქვეყანაში
იმუნიტეტი უფრო ძლიერია და არ იზღუდება დანაშაულის ადგილზე წასწრებით.

მოსამართლეები სარგებლობენ ასევე ინდემნიტეტით, რაც გულისხმობს, რომ

მოსამართლე პასუხს არ აგებს გამოთქმული მოსაზრების გამო.
მოსამართლეთა მიერ სხვა საქმიანობის განხორიცელება მკაცრადაა აკრძალული,
რათა მოსამართლე ყველა სხვა შესაძლო ზემოქმედებისგან დაცული იყოს და არ
გაუჩნდეს სხვა ინტერესი სამოსამართლეო საქმიანობის განხორციელების დროს.
როგორც წესი, მოსამართლეებს ეკრძალებათ სხვა სახელმწიფო, ტერიტორიულ ან
თვითთმართველობის ორგანოებში რაიმე თანამდებობების დაკავება, პოლიტიკური
ან სამეწარმეო ან სხვ. ანაზღაურებადი საქმიანობის განხორციელება. გამონაკლისი
გვხვდება მხოლოდ სამეცნიერო ან პედაგოგიურ საქმიანობასთან დაკავშირებით.

მოსამართლეთა თანამდებობიდან გათვისუფლებისა და გადაყვანის პროცედურა და

შემთხვევბი მკაცრადაა განსაზღვრული. მათი თანამდებობებიდან გათავისუფლების
საფუძველი ძირითადად შეიძლება იყოს დანაშაულის ან მოსამართლის სტატუსთან
შეუფერებელი ქმედების ჩადენა, გარკვეული ასაკის მიღწევა, გარდაცვალება,
ქმედუნარიანობის დაკარგვა.

საზღვარგარეთის კანონმდებლობა ითვალისწინებს მოსამართლეთა სხვა

სასამართლოში გადაყვანის პრაქტიკასაც, რისი შესაძლებლობაც პირდაპირ
კონსტიტუციის დონეზე არის დაფიქსირებული ზოგიერთ ქვეყანაში. გადაყვანის
ძირითადი საფუძველია სასამართლო სისტემის რეორგანიზაცია, მისი უკეთ
ფუნქციონირების აუცილებლობა.

საქართველო:
საქართველოს კონსტიტუციის თავდაპირველმა რედაქციამ ერთ-ერთ
უმნიშვნელოვანეს ღირებულებად დაადგინა სახელმწიფო ხელისუფლების
განხორციელება ძალაუფლების გამიჯვნის პრინციპზე დაყრდნობით და
სასამართლო ხელისუფლება დამოუკიდებელ შტოდ აღიარა.

1997 წლის ,,საერთო სასამართლოების შესახებ’’ ორგანული კანონის მიღებით,

საქართველოს ისტორიაში პირველად დაიწყო სასამართლოს სისტემური რეფორმა.
ორგანულმა კანონმა განსაზღვრა სასამართლო სისტემის ორგანიზაციული მოწყობა.

ვარდების რევოლუციის შემდეგ დღის წესრიგში დადგა კვლავ სასამართლო

რეფორმა, რომლის ძირითადი მიმართულებაც სასამართლოს ინსტიტუციული
რეორგანიზაცია გახდა. 2005 წლიდან ახლებურად ჩამოყალიბდა პირველი
ინსტანციის სასამართლოს სტრუქტურა. ძირეულად შეიცვალა არსებული საოლქო
სასამართლოების მოდელი და ამოქმედდა სააპელაციო სასამართლო ინსტანცია.
წმნიდა საკასაციო ინსტანციის სასამართლოდ ჩამოყალიბდა უზენაესი
სასამართლოც, რომელიც ნორმების განმარტებისა და ერთგვაროვანი სასამართლო
პრაქტიკის ჩამოყალიბების ფუნქციით გამოირჩეოდა.

2010 წლიდან ამოქმედდა ნაფიც მსაჯულთა ინსტიტუტი და განისაზღვრა

გარკვეული კატეგორიის სისხლის სამართლის საქმეთა განხილვა ნაფიც მსაჯულთა
მიერ. ამავე წელს დაიწყო მოსამართლეთა უვადოდ თანამდებობაზე განწესება,
თუმცა სამ წლიანი ,,გამოსაცდელი’’ ვადით.

2012 წლის რეფორმით დაიხვეწა მოსამართელთა თანამდებობაზე განწესებისა და

დისციპლინური სამართალწარმოების პროცედურა.

საერთო სასამართლოების სამართლებრივ მდგომარეობას საქართველოში

კონსტიტუცია ადგენს, კერძოდ, მე-6 თავი.

კონსტიტუცია სამოსამართლეო ხელისუფლების განხორციელების

უფლებამოსილებას საკნოსტიტუციო სასამართლოსა და საერთო სასამართლოებს
ანიჭებს. ამასთან, მართლმსაჯულების განხორციელება მხოლოდ საერთო
სასამართლოების საკონსტიტუციო უფლებამოსილებაა. ძირითადი კანონი საერთო
სასამართლოების სისტემაში უშვებს საომარ მდგომარეობაში სამხედრო
სასამართლოების შემოღებას, საგანგებო სასამართლოების შექმნას კი დაუშვებლად
აცხადებს.

მოქმედი კანონმდებლობით, საქართველოში საერთო სასამართლოების

სამფეხურიანი სისტემაა შექმნილი და ის მოიცავს: 1. რაიონულ (საქალაქო)
სასამართლოებს, 2. სააპელაციო სასამარტლოებს და 3. უზენაეს სასამართლოს.

რაიონული (საქალაქო) სასამართლო არის პირველი ინსტანციის სასამართლო,

რომელიც მისი განსჯადობისთვის მიკუთვენულ საქმეს განიხილავს
ერთპიროვნულად ან კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში კოლეგიურად, სამი
მოსამართლის შემადგენლობით. რაიონული სასამართლო იქმნება
მუნიციპალიტეტში, ხოლო საქალაქო სასამართლო თვითმმართველ ქალაქში.
ამასთან, საქალაქო სასამართლოს სამოქმედო ტერიტორია, შესაძლოა
თვითმმართველ ქალაქებთან ერთად მოიცავდეს მუნიციპალიტეტსაც.
რაიონილი (საქალაქო) სასამართლო არანაკლებ ორი მოსამართლისგან შედგება.
ამასთან, მის შემადგენლობაში შეიძლება შედიოდნენ მაგისტრატი მოსამართლეები,
რომელბიც ახორციელებენ უფლებამოსილებას რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოს
სამოქმედო ტერიტორიაზე არსებულ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულში.
,,საერთლო სასამართლოების შესახებ’’ ორგანული კანონი იუსტიციის უმაღლეს
საბჭოს უფლებას აძლევს, საქმეთა წარმოების განსაკუთრებული ინტენსივობის მქონე
რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოებში, სადაც ორზე მეტი მოსამართლეა, შექმნას
მოსამართლეთა უფრო ვიწრო სპეციალიზაცია ან სპეციალიზირებული სასამართლო
კოლეგიები.

მეორე ინსტანციის სასამართლოა სააპელაციო სასამართლო, რომელიც კოლეგიურად,

სამი მოსამართლის შემადგენლობით განიხილავს სააპელაციო საჩივრებს რაიონულ
(საქალაქო) სასამართლოების გადაწყვეტილებებზე. გარკვეული კატეგორიის
საქმეებზე შესაძლოა გადაწყდეს სააპელაციო საჩივრების ერთპიროვნული
განხილვაც.

უზენაესი სასამართლო ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე უმაღლესი და საბოლოო

ინსტანციის საკასაციო სასამართლოა, რომელიც ზედამხედველობს
მართლმსაჯულების განხორციელებას საერთო სასამართლოებში. უზენაეს
სასამართლოში შექმნილია: სამოქალაქო, ადმინისტრაციული, სისხლის სამართლის
საქმეთა პალატები, დიდი პალატა, პლენუმი, სადისციპლინო პალატა, და
საკვალიფიკაციო პალატა.

უზენაესი სასამართლოს პალატა (სადისციპლინო და საკვალიფიკაციო პალატების

გარდა) საკასაციო ინსტანციის სასამართლოა, რომელიც განიხილავს საკასაციოს
საჩივრებს სააპელაციო სასამართლოების გადაწყვეტილებებზე, ასევე, მისი
განსჯადობისათვის მიკუთვნებულ სხვა საქმეებსა და საჩივრებს.

დიდი პალატა არის საკასაციო ინსტანციის სასამართლო, რომელიც განსაკუთრებით

რთული კატეგორიის საქმეებს განიხილავს. უზენაესი სასამართლოს დიდ პალატას
საქმე განსახილველად გადაეცემა, თუ საკასაციო პალატა არ იზიარებს დიდი
პალატის მიერ ადრე ჩამოყალიბებულ სამართლებრივ შეფასებას (ნორმის
განმარტებას). დიდი პალატის შემადგენლობაში არიან უზენაესი სასამართლოს
თავჯდომარე, სხვა პალატის თავჯდომარეები და პლენიუმის მიერ უზენაესი
სასამართლოს პალატების შემადგენლობიდან 2 წლის ვადით არჩეული არანაკლებ 12
მოსამართლე. დიდი პალატა საქმეს 9 მოსამართლის შემადგენლობით განიხილავს.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის სამართლებტივი
შეფასება (ნორმის განმარტება) ყველა ინსტანციის სასამართლოსათვის
სავალდებულოა.
პლენიუმის შემადგენლობაში შედიან უზენაესი სასამართლოს თავჯდომარე, მისი
პირველი და მეორე მოადგილეები, უზენაესი სასამართლოს წევრები და სააპელაციო
სასამართლოების თავჯდომარეები. პლენიუმის ფუნქციები მოიცავს როგორც დიდი
პალატის, ასევე პალატების შემადგენლობებისა და თავჯდომარეების არჩევას,
საკონსტიტუციო სასამართლოს 3 წევრის დანიშვნას, საკონსტიტუციო
სასამართლოში წარდგინების შეტანას ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობასთან
შესაბამისობის საკითხზე და კანონმდებლობით გათვალისწინებულ სხვა
უფლებამოსილებებს.

უზენაესი სასამართლოს სადისციპლინო პალატა განხილავს საჩივარს საერთო

სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიის გადაწყვეტილებებსა და
ასცოკატთა ასოციაციის ეთიკის კომისიის გადაწყვეტილებებზე. სადისციპლინო
პალატა შედგება 3 წერიგან, რომელსაც 3 წლის ვადით ირჩევს უზენაესი
სასამართლოს პლენუმი.

მოსამართლის თანამდებობაზე 3 წლის ვადით ან უვადოდ განწესებაზე უარის

შესახებ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებებზე საჩივრების განხილვის
მიზნით არის შექმნილი უზენაესი სასამართლოს საკვალიფიკაციო პალატა. აქაც 3
წევრია 3 წლის ვადით არჩეული.

კონსტიტუციის თანახმად, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ნიშნავს მოსამართლეებს

თანამდებობებზე. ძირითადი კანონი კი განსაზღვრავს საერთო სასამართლოების
მოსამართლის კანდიდატისათვის დაწესებულ ზოგად მოთხოვნებს.

2025 წლიდან მოსამართლეებს 3 წლიანი გამოსაცდელი ვადის გავლა აღარ მოუწევთ.

მოსამართლის თანამდებობიდან გათავისუფლების/უფლებამოსილების შეწყვეტის

საფუძვლები: პირადი განცხადება, დისციპლინური გადაცდომის ჩადენა,
სასამართლოს მიერ შეზღუდულ ქმედუნარიანად აღიარება ან მხარდამჭერის
მიმღებად ცნობა, მოქალაქეობის შეწყვეტა, გამამტყუნებელი განაჩენის კანონიერ
ძალაში შესვლა, 65 წლის ასაკს მიღწევა, კორუფციული სამართალდარღვევების
ჩადენა, გარდაცვალება, სასამართლოს ლიკვიდაცია ან მოსამართლის თანამდებობის
შემცირება, სხვა სასამართლოში დანიშვნა, სხვა დაწესებულებაში თანამდებობაზე
დანიშვნა, უფლებამოსილების ვადის გასვლა. ამასთან, კანონმდებლობა აწესებს
გარკვეულ გამონაკლისებს. კერძოდ, დისციპლინური გადაცდომისა და
კორუფციული სამართალდარღვევის ჩადენა უზენაესი სასამართლოს თავჯდომარისა
და მოსამართლეების უფლებამოსილების შეწყვეტის საფუძველი ვერ გახდება.
კონსტიტუციით დადგენილი აკრძალვის ფარგლებში კი, დაუშვებელია
სასამართლოს ლიკვიდაციის ან სასამართლოს თანამდებობის შემცირების
საფუძვლით თანამდებობაზე უვადოდ განწესებული მოსამართლის გათავისუფლება.

უზენაესი სასამართლოს თავჯდომარისა და მოსამართლის თანამდებობიდან

გადაყენება მხოლოდ იმპიჩმინეტითაა შესაძლებელი.

მოსამართლეთა კონფერენცია საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა

თვითმმართველობის ორგანოა. მის შემადგენლობაში შედის უზენაესი, სააპელაციო
და რაიონილი (საქალაქო) სასამართლოების ყველა მოსამართლე. ამ ორგანოს ისეთი
უფლებამოსილებები აქვს როგორიცაა: იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მდივნისა და
სხვა წევრების, ასევე მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიის მოსამართლე
წევრების არჩევა, სამოსამართლეო ეთიკის წესების მიღება. იუსიტიციის უმაღლესი
საბჭო ანგარიშვალდებულია მოსამართლეთა კონფერენციის წინაშე. მოსამართლეთა
კონფერენცია მოიწვევა წელიწადში ერთხელ მაინც და იგი უფლებამოსილია მიიღოს
გადაწყვეტილება თუ მას ესწრება საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა
ნახევარზე მეტი.

საკონსტიტუციო კონტროლი
(საკონსტიტუციო სასამართლო)
კონსტიტუციის სამართლებრივი დავა გულისხმობს იმ საშუალებისა და მეთოდების
ერთობლიობას, რომელთა დახმარებითაც უზრუნველყოფილი უნდა იქნეწს
კონსტიტუციური კანონიერების რეჟიმის დაცვა, სახელმწიფო ორგანოთა მიერ
მიღებული კონსტიტუციასთან შეუსაბამი სამართლებრივი აქტები უნდა გაუქმდეს.

კონსტიტუციის დაცვისა და მის ნორმათა შესრულების განსაკუთრებული

პასუხისმგებლობა ეკისრებათ უმაღლეს სახელმწიფო ორგანოებს: სახელწიფო
მეთაურს, პარლამენტს, მთავრობას და სპეციალიზებულ სასამართლოებს.
საკონსტიტუციო კონტროლი არის სამართლებრივი აქტებისა და ქმედებების
შემოწმება და შეფასება მათი კონსტიტუციასთან შეუსაბამობის აღმოფხვრის მიზნით,
ხოლო საკონსტიტუციო კონტროლის არსი კონსტიტუციის უზენაესობისა და მისი
პირდაპირი მოქმედების, სახელმწიფო ხელისუფლების შეზღუდვისა და ადამიანის
უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვაში მდგომარეობს.

საკონსტიტუციო კონტროლის ორგანოების შემდეგი უმნიშვნელოვანესი ფუნქციაა

კომპეტენციური დავების განხილვა, რაც კავშირშია ხელისუფლების დანაწილების
პრინციპთან. საკონსტიტუციო კონტროლის ერთ-ერთ ერთი უმნიშვნელოვანესი
ფუნქცია ხელისუფლების შტოებს შორის შეკავება გაწონასწორების რეჟიმის დაცვაა,
რამაც უნდა უზრუნველყოს მათ შორის კომპეტენციური ბალანსი.

საკონსტიტუციო კონტროლის ორგანოები კომპეტენციურ დავებს განიხილავენ არა

მხოლოდ ჰოტიზონტალურ, ასევე ვერტიკალურ ჭრილშიც. ამ თვალსაზრისით, მათი
როლი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ფედერაციულ სახელმწიფოში, რადგან
საერთო ფედერალური და ფედერაციის სუბიექტების კონსტიტუციები, კანონები და
სამართლებრივი აქტები, ფაქტობრივად ორი სისტემა ფუნქციონირებს. პრობლემის
გადასაჭრელად ფუნქციონირებს საკონსტიტუციო კონტროლის ორგანოები.

საკონსტიტუციო კონტროლის პირველი პრეცედენტი ფედერალურ სახელმწიფოში -

აშშ-ში შეიქმნა.

საკონსტიტუციო კონტროლის ორგანოების უმნიშვნელოვანესი ფუნქციაა ადამიანის

კონსტიტუციურ უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვა. განსაკუთრებულ როლს ამ
საქმიანობაში საკნოსტიტუციო სასამართლოები ასრულებს. ეს სასამართლოები ასევე
კონსტიტუციური მნიშვნელობის მქონე სადავო საკითხებსაც წყვეტენ.

ზოგიერთი სახელმწიფოს საკონსტიტუციო სასამართლო სარგებლობს

კონსტიტუციისა და სხვა ნორამტიული აქტების დებულებების განმარტების
უფლებით.

საკონსტიტუციო კონტროლის ორგანოთა ფუნქციების 4 კატეგორია:

 1. სხვადასხვა სამართლებრივი აქტის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის
შემოწმება და დარღვევების გამოვლენის შემთხვევაში სათანადო ზომების
გატარება მათ კონსტიტუციასთან შესაბამისობაში მოსაყვანად;
2. კომპეტენციური დავების განხილვა;
3. ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვა;
4. კონსტიტუციური მნიშვნელობის მქონე სადავო საკითხების გადაწყვეტა.
საკონსტიტუციო კონტროლის მოდელები:
1. ანგლო-საქსური მოდელი - საკონსტიტუციო კონტროლს საერთო
იურისდიქციის სასამართლოები განახორციელებს. ამ სახელმწიფოთა ერთ
ნაწილში საკონსტიტუციო კონტროლს ყველა სასამართლო განახორციელებს,
თუცა საბოლოო გადაწყვეტილებას უზენაესი სასამართლო იღებს, ხოლო
დანარჩენ სახელმწიფოებში, საკონსტიტუციო კონტროლი მხოლოდ უზენაესი
სასამართლოს პრეროგატივაა;
2. ევროპული მოდელი - საკონსტიტუციო კონტროლს სპეციალიზირებული
ორგანოები ახორციელებენ. ესენია: საკონსტიტუციო სასამართლოები და
კვაზი სასამართლო ორგანოები, როგორიცაა საკონსტიტუციო საბჭო,
საკონსტიტუციო კომიტეტი და საკონსტიტუციო რელიგიური საბჭო, ასევე
სპეციალური საკონსტიტუციო პალატები ან კოლეგიები;
3. შერეული მოდელი - რომლის პირობებშიც საკონსტიტუციო კონტროლი
ხორციელდება როგორც სპეციალიზებული ორგანოს, ასევე საერთო
იურისდიქციის სასამართლოების მიერ.

ზოგადი დეფინიციის თანახმად, საკონსტიტუციო კონტროლის სპეციალიზებული

ორგანო არის დამოუკიდებელი, განცალკევებით მდგომი ორგანო, რომელიც
მხოლოდ საკონსტიტუციო კონტროლის განმხორციელებლად იქმნება და რომელიც
ფუქნციონირებს. ეს ორგანოებია: 1) საკონსტიტუციო სასამართლოები; 2) კვაზი
სასამართლო ორგანოები; 3) ზოგიერთი სახელმწიფოს უზენაეს სასამართლოში
დაფუძნებული სპეციალური საკონსტიტუციო პალატები.

საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრები არიან მოსამართლეები. მოსამართლის

თანამდებობაზე შეიძლება დაინიშნონ სამართლის ცნობილი სპეციალისტები,
პროფესორები, ასევე პრაქტიკოსი იურისტები. ხშირად საკონსტიტუციო
სასამართლოები შედგება 2 პალატისგან, რაც სასამართლოში საქმეების განხილვის
დაჩქრებითაა განპირობებული. საქმეების განხილვა, როგორც წესი, სამოქალაქო
საპროცესო პრინციპებზე დაყრდნობით მიმდინარეობს, თუმცა ბევრ ქვეყანაში
მიღებულია კანონი საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ.
საკონსიტიტუციო სასამართლოში მოქმედებს შეჯიბრობითობისა და საჯაროობის
პრინციპი, ასევე მისთვის მიმართვა შეუძლია ნებისმიერ ადამიანს, რომლის უფლებაც
დაირღვა. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება არ საჩივრდება და
საბოლოოა.
საკონსტიტუციო საბჭოს წვერთა დანიშვნაში ხელისუფლების სხვადასხვა შტოები
ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად მონაწილეობენ: ნაწილი ინიშნება პრეზიდენტის
მიერ, ნაწილი პარლამენტის თავდჯომარეების ან ერთპალატიანი პალატის
თავჯდომარის მიერ და ნაწილიც - სასამართლო ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოს
- უზენაესი სასამართლოს მიერ, ან მოსამართლეთა თვითმმართველობის უმაღლესი
ორგანოს - საერთო სახელმწიფოებრივი ყრილობის მიერ.

საკონსტიტიუციო საბჭოს მნიშვნელოვან ღირსებად უნდა მივიჩნიოთ წინასწარი

საკონსტიტიუციო კონტროლის განხორციელების უფლებამოსილება, კერძოდ, იგი
კანონების კონსტიტუციურობის საკითხს განიხილავს პრეზიდენტის მიერ მათ
ხელმოწერამდე და პრომულგაციამდე, ანუ კანონის ძალაში შესვლამდე. სუბიექტთა
წრე, რომლსაც საკონსტიტიუციო საბჭოსთვის მიმართვა შეუძლია შეზღუდულია და
როგორც წესი ამით სარგებლობენ მხოლოდ პრეზიდენტი და პარლამენტის წევრთა
განსაზღვრული რაოდენობა. სარჩელის აღძვრის შემთხვევაში არც შემდგომი
კონტროლია გამორიცხული.

საკონსტიტიუციო-რელიგიური საბჭო მოქმედებს ძირითადად მუსლიმურ ქვეყნებში

და აქ შედიან არა მარტო იურისტები, ასევე ყურანისა და მუსლიმანური ტრადიციის
მცოდნე სასულიერო პირებიც.

1) დროში განხორიცელების მიხედვით საკონსტიტუციო კონტროლი შეიძლება

იყოს წინასწარი (პრევენციული) ან შემდგომი (რეპრესიული).
წინასწარია კონტროლი, როდესაც სამართლებრივი აქტის კონსტიტუციურობის
შემოწმება ხდება მის ძალაში შესვლამდე, ხოლო შემდგომ კონტროლს ადგილი აქვს
მაშინ, როდესაც ეს აქტები ძალაში შევლენ.
2) ფორმის მიხედვით საკონსიტიუციო კონტროლი შეიძლება იყოს კონკრეტული
და აბსტრაქტული.
კონკრეტული კონტროლის პირობებში საკითხი ამა თუ იმ აქტის
კონსტიტუციურობის თაობაზე განიხილება და წყდება კონკრეტული სასამართლო
დავის შემთხვევაში ან დაკავშირებულია სამართლებრივი ნორმის რეალიზაციის
პროცესში წარმოშობილ კონკრეტულ გარემოებებთან.

რაც შეეხება აბსტრაქტულ კონტროლს, იგი საკონსტიტიუციო კონტროლის

ორგანიების მიერ კონკრეტული სასამართლო დავისგან ან სხვა რაიმე კონკრეტული
გარემოებებისგან დამოუკიდებლად ხორციელდება, ანუ კონტროლის ამ ფორმის
პირობებში, საკითხი ამა თუ იმ აქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე შეიძლება
აღიძრას ნებისმიერ დროს მისი ძალაში შესვლის მომენტიდან.
3) განხორციელების თვალსაზრისით საკონსტიტუციო კონტროლი შეიძლება
იყოს სავალდებულო ან ფაკულტატური.
პირველ შემთხვევაში საკნოსტიტიუციო კონტროლის განხორციელება
სავალდებულოა და იგი, როგორც წესი, პრევენციული კონტროლის ფორმით
ხორციელდება. ასეთ დროს, სავალდებულო წესით მოწმდება სამართლებრივი აქტის
კონსტიტუციურობა.

ფაკულტატიურ კონტროლს კი მაშინ აქვს ადგილი როდესაც მისი ჩატარება

რომელიმე სუბიექტის ნებაზეა დამოკიდებული, ანუ ამგვარი კონტროლი
განხორციელდება მხოლოდ მაშინ, თუ შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე
სუბიექტი მოითხოვს ამა თუ იმ ფაქტის კონსტიტიუციურობის შემოწმებას.

4) სამართლებრივი შედეგების მიხედვით საკონსტიტიუციო კონტროლი

შეიძლება იყოს საკონსულტაციო ან დამდგენი.
ორივე შემთხვევაში ჩვეულებრივ ხდება ამა თუ იმ აქტის კონსტიტიუციურობასთან
შესაბამისობის შემოწმება. განსხვავება იმაშია, რომ პირველ შემთხვევაში
საკონსტიტიუციო კონტროლის განმახორციელებელი ორგანოს გადაწყვეტილებას
სავალდებულო ხასიათი არ აქვს და იგი მხოლოდ მორალური ხასიათის
მატარებეელია.

5) შინაარსის მიხედვით საკონსიტიტუციო კონტროლი შეიძლება იყოს

ფორმალური ან მატერიალური.
ფორმალურია, როდესაც მოწმდება ნორმატიული აქტის მომზადებისა და
მიღებისათვის კონსტიტიუციური ნორმებით დადგენილი პროცედურული წესების
დაცვა, ხოლო მატერიალურია კონტროლი, როდესაც ადგილი აქვს ამა თუ იმ აქტის,
ან მისი ცალკეული დებულების კონსტიტიუციასთან შესაბამისობის მიზნით
შინაარსობრივ შემოწმებას.
საქართველო:
საკონსტიტიუციო კონტროლი პირველად 1995 წლის კონსტიტუციამ
გაითვალისწინა. მოგვიანებით მივიღეთ კანონები საკონსტიტიუციო სასამართლოს
შესახებ და საკნსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ.

საკონსტიტიუციო სასამართლო 2006 წლიდან ბათუმში გადავიდა.

საკონსტიტიუციო სასამართლოს შეუძლია ნორმატიული აქტების

კონსტიტუციურობის განხილვის უფლებამოსილება (ე.წ. მუნიციპალური
კონსტიტუციური სარჩელი) და იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარდგინების
კომპეტენცია.

ჩვენ გვაქვს ჰანზ კელზერისეული მოდელი.

საკონსტიტიუციო სასამართლო ასრულებს საერთო სასამართლოებისგან

განსხვავებულ უფლებამოსილებებს და იღებს საბოლოო, შესასრულებლად
სავალდებულო გადაწყვეტილებებს.

საკონსტიტიუციო კონტროლი სასამართლო ხელისუფლების განხორციელების

ფორმაა, ხოლო საკონსტიტუციო სასამართლო კი - საკონსტიტიუციო კონტროლის
სასამართლო ორგანო. საკონსტიტიუციო სასამართლო სასამართლო ხელისუფლებას
ახორციელებს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების წესით. აქედან გამომდინარე, ის
სასამარტლო ხელისუფლების ნაწილია.

საკონსტიტიუციო სასამართლოს შექმნისა და საქმიანობის წესი განსაზღვრულია

ორგანული კანონით.

საკონსტიტიუციო სასამართლოში სულ 9 მოსამართლეა. 3-ს ნიშნავს პრეზიდენტი, 3-

ს ირჩევს პარლამენტი არანკლებ 3/5-ის უმრავლესობით, ხოლო 3-ს ნიშნავს უზენაესი
სასამართლო.

საკონსტიტიუციო სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილების ვადაა 10 წელი

და ის მხოლოდ ერთხელ აირჩევა.
მოსამართლეობის კანდიდატი უნდა იყოს: საქართველოს მოქალაქე, 35+ წლის,
უმაღლესი იურიდიული განათლების მქონე, სპეციალობით მუშაობის არანაკლებ 10
წლიანი გამოცდილებით, გამორჩეული პროფესიული კვალიფიკაციით.

საკონსტიტიუციო სასამართლოს მოსამართლეებზე ვრცელდება მოსამართლეთათვის

კონსტიტიუციით დადგენილი გარანტები, მათი შინაარსის გათვალისწინებით.
საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართელეები პროფესიულ ზედამხედველობას
არ ექვემდებარებიან.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლის იმპიჩმენტის წესით გადაყენება

შეუძლებელია.

სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება უზრუნველყოს მოსამართლის ცხოვრებისა

და მოღვაწეობის ღირსეული პირობები.

კონკრეტული საქმის განხილვისას სასამართლო ითვალისწინებს აცილებასა და

თვითგანრიდებას.

საკონსტიტიუციო სასამართლოს თავჯდომარე აირჩევა 5 წლის ვადით,

ერთჯერადად. თავჯდომარეს ირჩევს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი
ფარული კენჭისყრით. გამარჯვებულია ის ვინც მინიმუმ საკონსტიტიუციო
სასამართლოს 5 წევრის მხარდაჭრას მიიღებს.

სასამართლო შედგება ორი კოლეგიისა და პლენუმისგან. პლენუმის შეადგენლობას

უძღვება თავჯდომარე და მასში შედის საკონსტიტიუციო სასამართლოს ყველა
მოსამართლე. პლენუმი გადაწყვეტილებაუნარიანია თუ მას ესწრება მინიმუმ 6 წვერი,
თუმცა ზოგ შემთხვევებში 7 მოსამართლის დასწრებაა აუცილებელი.

საკონსტიტუციო სასამართლოს თითოეული კოლეგია შედგება 4 წევრისგან.

საკონსტიტიუციო სასამართლოს ძოროთადი უფლებამოსილებებია:

1. ძირითადი უფლებების შეზღუდვის კონსტიტუციურობის
კონტროლი;
2. აბსტრაქტული ნორმათკონტროლი;
 3. ნორმის კონსტიტიუციურობაზე საერთო სასამართლოს
წარდგინების განხილვა;
4. დავა უფლებამოსილების შესახებ;
5. საერთაშორისო ხელშეკრულებების კონსტიტუციურობის
კონტროლი;
6. პოლიტ. პარტიებიის შექმნისა და საქმიანობის
კონსტიტიუციურობის კონტროლი;
7. პარლამენტის წევრის უფლებამოსილების ცნობის ან
ვადამდე შეწყვეტის კონსტიტიუციურობის კონტროლი;
8. რეფერენდუმისა და არჩევნების კონსტიტიუციურობის
კონტროლი;
9. მუნიციპალური კონსტიტუციური სარჩელი.

გარდა ამისა, სასამართლო უფლებამოსილია მიიღოს დასკვნა იმპიჩმენტთან

დაკავშირებით.

დადგენილია numerus clausus-ის პრინციპი - მისთვის მიმართვა დასაშვებია მხოლოდ

კონკრეტული უფლებამოსილებების ფარგლებში და არა
საკონსტიტიუციოსამართლებრივი შინაარსის ნებისმიერ საკითხთან დაკავშირებით.

მოსარჩლე შეიძლება იყოს საქართველოს მოქალაქე, სხვა ფიზიკური პირი,

იურიდული პირი ან სახალხო დამცველი.

მოპასუხეა ის ორგანო ან თანამდებობის პირი, რომლის აქტმაც, მოსარჩელის აზრით,

გამოიწვია ძირითადი უფლების დარღვევა.

კონსტიტიუციური სარჩელი შეიძლება მხოლოდ მე-2 თავს შეეხებოდეს. ფიზიკურ ან

იურიდულ პირს მაშინ შეუძლია მიმართოს სასამართლოს, თუ მისი უფლება უკვე
დარღვეულია ან მომავალში შეიძლება დაირღვეს. სახალხო დამცველის მიერ
შეტანილი სარჩელი არ საჭიროებს იმის მტკიცებას, რომ უფლების დარღვევა მოხდა
ან მომავალშია გარდაუვალი.

კონსტიტუციური სარჩელის დაკმაყოფილება იწვევეს სადავო ნორმების

ძალადაკარგულად ცნობას გადაწყვეტილებოს გამოქვეყნების მომენტიდან.
სასამართლო უფლებამოსილია, პრეზიდენტის, პარლამენტის წვერთა არანაკლებ 1/5-
ის ან მთავრობის სარჩელის საფუძველზე მიიღოს გადაწყვეტილება ნორმატიული
აქტის კონსტიტუციურობასთან შესაბამისობის საფუძველზე.

საკონსტიტუციო სამართალწარმოებაში პირს აქვს ყველა შესაბამისი ძირითადი

უფლება. ვრცელდება ის ზოგადი პრინციპები, რომელიც დამახასიათებელია სხვა
სამართალწარმოების სახეებისთვის.
საკონსტიტიუციო სასამართლოში საქმე განიხილება ღია სხდმაზე. გამონაკლისის
სახით სხდომის დახურვაცაა შესაძლებელი.

საკონსტიტიუციო სასამართლო წყვეტს არსებითად საქმეს წერილობით.

გადაწყვეტილება ძალაშია გამოქვეყნების მომენტიდანვე, ხოლო გამოქვეყნებად
ითვლება სრული ტექსტის გამოქვეყნება საკონსტიტუციო სასამართლოს
ვებგვერდზე.

ადგილობრივი თვითმმართველობა
ევროპის ქვეყნებში ადგილობრივი თვითმმარეთველობა ეფუძნება 1985
წლის ,,ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ’’ ევროპული ქარტიით
დადგენილ პრინციპებს.

ადგილობრივი თვითმმართველობის პრინციპი ძირითადად მოიცავს

თვითმმართველობის სტატუსის, ადგილობრივი ორგანოების ფორმირების,
საბიუჯეტო და საშემოსავლო, თვითმმართველობის ორგანოებზე
ადმინისტრაციული ზედამხედველობის საკითხებს.

თვითმმართველობას ითვალისწინებენ ე.წ. ახალი ტალღის კონსტიტუციები.

ადგილობრივი თვითმმართველობა ნიშნავს ხელისუფლების ადგილობრივი

ორგანოების უფლებასა და შესაძლებლობას, კანონის ფარგლებში მოაწესრიგონ და
მართონ საზოგადოებრივი საქმეების მნიშვნელოვანი წილი მათი
პასუხისმგებლობათა და ადგილობრივი ინტერესების შესაბამისად. ამდენად
თვითმმართველობის უმნიშვნელოვანესი დეტალებია:
1. თვითმმართველობა არის ადგილობრივი ორგანოების განსახორციელებელი
უფლება;
2. მათი საქმიანობა უნდა წარომართოს კანონის ფარგლებში;
 3. თვითმმართველობის განხორციელებაზე პასუხისმგებელია
თვითმმართველობის ორგანო;
4. თვითმმართველობა უნდა განხორციელდეს ადგილობრივი ინტერესების
შესაბამისად.

საზღვარგარეთის ქვეყნების კანონმდებლობა განასხვავებს ,,ადგილობრივი

თვითმმართველობისა’’ და ,,ადგილობრივი მმართველობის’’ ცნებებს. უმეტეს
ქვეყნებში გვხვდება ,,ადგილობრივი თვითმმართველობის’’ ცნება რაც ძირითადად
დაკავშირებულია ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოების ფორმირებისა და
ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხთა გადაწყვეტაში ადგილობრივი მოსახლეობის
უშუალო ან მათ მიერ არჩეული ორგანოს პირდაპირ მონაწილეობასთან.

თვითმმართველობის ერთეულები სხვადასხვა ქვეყანაში განსხვავებული

რაოდენობით და სახელწოდებით გვხვდება. მაგ აშშ-ში შტატებს განსხვავებული
ტერიტორიული ერთეულები გააჩნიათ. ისინი იყოფიან საგრაფოებად, ქალაქებად,
თაუნიშიპებად, მუნიციპალიტეტებად, სპეც. ოლქებად. შედარებით მარტივადაა
საქმე უნიტარულ სახელმწიფოებში, სადაც თვითმმართველობის შესახებ ძირითადი
ნორმები ცენტრალური ხელისუფლების მიერ მიღებული აქტითაა დადგენილი და
შესაბამისად, მთელ ქვეყანაში ერთნარი თვითმმართველობის ერთეულები გვხვდება.
უნიტარული ქვეყნების უმეტეს ნაწილში ორდონიანი სისტემა გვხვდება. ქვეყნის
ადმიანისტრაციული მოწყობის მრავალფეროვნება და დონეების რაოდენობა
გარკვეულწილად დამოკიდებულია ქვეყნის ტერიტორიის სიდიდეზეც. ბუნებრივია,
რომ ტერიტორიით მცირე ზომის ქვეყნებში არ არსებობს რამდენიმე დონის შექმნის
საჭიროება.

საზღვარგარეთის ქვეყნებში ხელისუფლების დანაწილების პრინციპიდან

გამომდინარე ადგილობრივი ორგანოების ორი სახე გვხვდება: ა) წარმომადგენლბითი
(დამდგენი) და ბ) აღმასრულებელი ანუ განმკარგულებელი.

როგორც წესი, წარმომადგენლობითი ორგანოები არიჩევა საყოველთაოდ აღიარებულ

საარჩევნო პროცესებზე დაყრდნობით - საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი
საარჩევნო უფლების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით. რაც შეეხება ადგილობრივ
აღმასრულებელ ორგანოებს, ისინი არიჩევიან წარმომადგებლობითი ორგანოს მიერ
ან შერეული წესით.
რაც შეეხება აღმასრულებელი ორგანოების ხემძღვანრლთა თანამდებობას, ის
არჩევითია და ძირითადად დემოკრატიულ ქვეყნებში აირჩევიან - ა) პირდაპირი
გზით უშუალოდ ამომრჩევლის მიერ ან ბ) არაპირდაპირი გზით
წარმომადგენლობითი ორგანოების მიერ.

იშვიათად, მაგრამ გვხვდება ისეთ შემთხვევბშიც, როდესაც თვითმმართველობის

ქვედა დონეზე ადგილობრივი აღმასრულებელი ორგანოს ხელმძღვანელი ინიშნება
ზემდგომი ორგანოების მიერ ან თანამდებობაზე გაწესებაში გამოიყენება დანიშვნისა
და დამტკიცების ელემენტები.

ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოებისათვის მინიჭებული უფლებამოსილება

იქნება სრული და ექსკლუზიური. იგი არ შეიძლება შეზღუდული იქნას სხვა
ცენტრალური ან რეგიონალური ორგანოების მიერ, კანონით განსაზღვრული
შემთხვევის გარდა. ადმინისტრაციული ზედამხედველობა შეიძლება
განხორციელდეს მაღალი დონის ხელისუფლების ორგანოების მიერ იმ ამოცანების
შესრულებასთან დაკავშირებით, რომლებიც მათ დელეგირებული აქვთ
ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოებისთვის. ძირითადად, ექსკლუზიური და
დელეგიური უფლებამოსილებები გვხვდება.

რაც შეეხება უფლებამოსილების მეორე ფორმას - დელეგირებულ

უფლებამოსილებას, იგი წარმოადგენს ზედმეტი ტერიტორიული ერთეულების
უფლებამოსილებას, რომელსაც შეუძლუა საკუთარი უფლებამოსილებების
გარკვეული ნაწილი გადასცეს თვითმმართველობას. აუცილებელია, რომ ამასთან
ერთად თვითმმართველობას გადასცეს გადაცემული უფლებამოსილების
განსახორიცელებლად საჭირო სახსრებიც ან ყველა ხარჯი დაიფაროს ცენტრალური
ბიუჯეტიდან. ამასთან, შესაძლოა თვითმმართველ ერთულს წინასწარ მიეცეს
მითითბები, თუ როგორ უნდა განხორციელდეს გადაცემული (დელეგირებული)
უფლებამოსილება.

ადგილობრივ თვითმმართველობას გააჩნია სასამართლო დაცვის გარანტია. მას

უფლება აქვს ადგილობრივი ორგანოების მეშვეობით მიმართოს სასამართლოს
თავისი უფლებების დასაცავად და დარღვეული უფლებების აღსადგენად.

თავის მხრივ, სასამართლოებისათვის მიმართვის ორი ფორმა არსებობს, პირველი -

როდესაც თვითმმართველობას უფლება აქვს მიმართოს მხოლოდ საერთო
იურისდიქციის სასამართლოებს ან მეორე - როდესაც იგი მიმართავს
საკონსტიტიუციო სასამართლოს.

ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი მუნიციპალურ ურთიერთობებში არის

ადგილობრივი თვითმმართველობის ერთეულის საზღვრების შეცვლა. ცვლილებები
ადგილობრივი ორგანოს ადმინისტრაციულ საზღვრებში არ იქნება შეტანილი
შესაბამის ადგილობრივ ორგანოსთან წინასწარი კონსულტაციის გარეშე,
შესაძლებლობის შემთხვევაში. რეფერენდუმის ჩატარების საშუალებით იქ, სადაც
კანონით ეს ნებადართულია.

საზღვრების შეცვლის შესახებ შესაძლოა გადაწყვეტილება მიიღოს ცენტრალურმა,

ფედერაციის სუბიექტმა ან რეგიონალურმა ორგანომ, მაგრამ საზღვრების შეცვლის
ამოსავალი პრინციპი იმაში მდგომარეობს, რომ აუცლებლად უნდა იქნეს
გათვალისწინებული ადგილობრივი მოსახლეობის ინტერესი და წინასწარ უნდა
მოხდეს მათი გამოკითხვა. ადგილობრივმა მოსახლეობამ ამ პროცესში მონაწილეობა
შეიძლება მიიღოს ინიატივის, კონსულტაციის, ადგილობრივი რეფერენდუმის
ფორმით და სხვ.

ადგილობრივი თვითმმართველობის ეფექტურად განხორციელების მიზნით

აუცილებელია შესაბამისი დამოუკიდებელი ფინასების არსებობა.
თვითმმართველობის განხორციელების ერთ-ერთ პრინციპს ფინანსური
დამოუკიდებლობა წარმოადენს. თვითმმართველ ერთეულებს გააჩნიათ საკუთარი
ქონება, ბიუჯეტი, შემოსავლები, გადასახადებისა და მოსაკრებლის დადგენისა და
ამოღების უფლება.

თვითმმართველობას გააჩნია უფლება სხვა თვითმმართველობებთან ერთად შექმნას

კავშირები, ერთობლივი დაწესებულებები, გაწევრიანდეს სხვადასხვა
ორგანიზაციაში, მათ შორის, ზოგიერთ შემთხვევაში, საერთაშორისო
ორგანიზაციებში.

სხვა ქვეყნებში ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების საქმიანობაზე

ზედამხედველობის განსხვავებული ფორმები გვხვდება, სადაც ზედამხედველობა,
როგორც წესი, ზემდგომი ორგანოების მიერ ხორციელდება.
 1) ნებისმიერი ადმინისტრაციული ზედამხედველობა ხელისუფლების
ადგილობრივ ორგანოებზე შეიძლება განხორციელდეს კონსტიტუციით ან
კანონით განსაზღვურული პროცედურების შესაბამისად და მათ მიერ
განსაზღვრულ შემთხვევებში;
2) ნებისმიერი ადმინისტრაციული ზედამხედველობა ხელისუფლების
ადგილობრივი ორგანოების საქმიანობაზე მიზნად უნდა ისახავდეს კანონისა
და კონსტიტუციურ პრინციპებთან შესაბამისობის მიღწევას. ამასთან,
ადმინისტრაციული ზედამხედველობა შესაძლოა განხორციელდეს მაღალი
დონის ხელისუფლების ორგანოების მიერ ან ამოცანების შესრულებასთან
დაკავშირებით, რომელიც მათ დელეგირებული აქვთ ხელისუფლების
ადგილობივი ორგანოებისთვის;
3) ხელისუფლების ადგილობრივ ორგანოებზე ადმინისტრაციული
ზედამხედველობა განხორციელდება ისეთი გზით, რომ მაკონტროლებელი
ხელისუფლების ორგანოს ჩარევა პროპორციაში იყოს იმ ინტერესების
მნიშვნელობასთან, რომელთა დაცვაცაა განზრახული.

ზედამხედველობის ცნება, რომელსაც ზოგჯერ მონიტორინგს უწოდებენ საკმაოდ

ფართოა და ზემდგომი ორგანოების მხრიდან სხვადასხვა მოქმედებების
განხორცილებას მოიცავს. ეს შეიძლება იყოს თვითმმართველობის აქტების
კონსტიტუციურობის, კანონიერების, დელეგირებული უფლებამოსილების
ფარგლებში მიღებული აქტების შემოწმება, რაც შეიძლება გამოიხატოს მათ
გაუქმებასა თუ შეჩერებაში, ზოგიერთ ქვეყანაში კი ზედამხედველობის არეალი
უფრო გაზრდილია და მოიცავს თანამდებობის პირთა გადაყენებას,
თვითმმართველობის ორგანოს დათხოვნას, მისი უფლებამოსილების შეჩერებას და
სხვ.