Professional Documents
Culture Documents
RGC Aiaipget Complete Notes Free
RGC Aiaipget Complete Notes Free
सूत्र 17
1.रसक्षय –
चरक घट्टते सहते शब्दं नोच्चैर्द्रवति शत शूते ते हृदयं ताम्यशत स्वल्पचेष्टस्याशि रसक्षये (च. सू. 17/64)
2.रक्तक्षय-
3.माांस क्षय –
चरक मां सक्षये शवति शेषेण स्फस्फग्ग्ग्रीवति ोदरशु ष्कता (च. सू. 18/64)
सुश्रुत मां सक्षये स्फस्फग्गण्डोष्ठोिस्थोरुवति क्षः कक्षाशिस्फण्डकोदरग्रीवति ा शु ष्कता रौक्ष्यतोदो गात्राणां सदनं
धमनीशैतथल्यां 'च (सु. सू. 15/13)
4.मेद क्षय –
चरक सांधीनाां स्फुटनां ग्लातनरक्ष्णोरायास एवति च लक्षणं मेदशस क्षीणे तनुत्वम् चोदरस्य च (च. सू .
17/66)
सुश्रुत मेदः क्षयेप्लीहातभवृद्धिः सांतधशून्यता रौक्ष्यं मेदुरमाांस प्राथथना च (सु. सू. 15/13)
वति ाग्भि मेदशस स्वप्नां कट्ािः प्लीहावति ृस्फ ः कृशागताता (अ. ह.)
णि
क्ष
त्व
रु
ष्य
म्ल
प्रा
र्थ
सि
थि
ल्य
5.अद्थथ क्षय –
चरक 'केश लोम नख श्मश्रुशिजप्रितनं श्रमः ज्ञेयमस्फस्थक्षये शलगतां सांतधशैतथल्यमेवति च च. सू. 17/67)
(SUSHRUT= सांतधशैतथल्य=कफक्षय)
FOR अस्फस्थ-क्षय
चरक = सांतधशैतथल्य
सुश्रुत्त= अद्थथशूलां
वाग्भट= अद्थथतोदा
FOR मज्जा क्षय –
चरक शीयरन्त इवति चास्थीशन दु र्रलाशन लघूशन च प्रततं वति ातरोगीशण क्षीणे मज्जाशन दे शहनाम्
चरक दौबथल्यां मुखशोषश्च िाण्डु त्वं सदनं श्रमः क्लैब्यं शु क्राशवति सगरश्च क्षीणशु क्रस्य लक्षणम् ६९
सुश्रुत'शु क्रक्षयेमेढ्रवति ृषणवति ेदना अशस्फक्तमैथुने शचरािा प्रसेकः, प्रसेके चाल्परक्तशु क्रदशर नम् ' (सु.सू. 15)
वति ाग्भि'शु क्रे शचरात् प्रशसच्येत शु क्रं शोशणतमेवति वति ा तोदोऽत्यथं वति ृषणयोमेर्द् धूमायतीवति च ' (अ.हृ)
चरक क्षीणे शकृशत चान्त्राशण िीडयशिवति मारुतः रुक्षस्योिमयन् कुशक्षं शतयरगू्ं च गतशत
सुश्रुत्त िुरीषक्षये हृदयपार्श्थपीडा सशब्दस्य च वति ायोरू्रगमनं कुशक्षसञ्चारणम् ' (सु.सू. १५)
वति ाग्भि िुरीषे वति ायुरन्त्राशण सशब्दो वति ेष्ठयशिवति कुक्षौ भ्रमशत यात्यू्े हृपार्श्े िीडयन भृशम् ' (अ.हृ.)
9.मूत्र क्षय -
चरक मूत्रक्षये मूत्रकृतरं मूत्रवति ैवति र्ण्रमेवति च शििासा र्ाधते चास्य मुखां च पररशुष्यतत ७१
(मुखशोष-शुक्रक्षय)
10-17- नाक , कान, नेत्र, मुख तथा लोमकूप के ( पञ्चेद्ियातधष्ठान मल) मलोां की क्षीणता के
लक्षण —
चरक मलायनाशन चान्याशन शून्याशन च लघूशन च शवति शुष्काशण च लक्ष्यन्ते यथास्वं मलसंक्षये ७२
18.औज क्षय
शर्भेशत दु र्रलोऽभीक्ष्णं ध्यायशत व्यशथते स्फियः दु श्छायो दु मरना रूक्षः क्षामश्चैवति ौजसः क्षये ७३
यथा-'अधो िे , सप्त शशरशस, खाशन स्वेदवति हाशन च मला मलायनाशन स्युयरथास्यं ते ष्वतो गदाः ' (अ.हृ.)