DİZEL MOTORLAR

EGR Sistemi –Partikül Filtresi

1.EGR Sistemi (Egzoz Gazları Geri Dolaşım Sistemi):
İngilizce olarak “Exhaust Gas Recirculation” şeklindedir.Türkçe karşılığı
ise “Egzoz Gazları Devridaimi”olarak tercüme edilebilir. Bu valfin amacı
ise silindirler içerisinden atılan egzoz gazlarının yaklaşık %6-%10
miktarını emme manifoldu üzerinden temiz hava ile karışarak silindirler
içerisine tekrar geri dönmesini sağlamaktır. Egzoz gazlarının ne
miktarda kullanılacağına ise motorun yapısınave Ecunun yazılımına
bağlı olarak değişmektedir.
Günümüzde yanmış gazların sıcaklığı maksimum olduğunda NOx
oluşum hızı da artar. Maksimum sıcaklık yanma başlangıcı ile
maksimum silindir basıncı oluşumundan hemen sonra
oluşmaktadır.Erken yanmaya başlayan karışımın sıcaklığı piston
sıkıştırmaya devam ettiğinden dolayı yükselecektir. Bundan dolayı da
reaksiyon hızı ve lokal alev sıcaklığı düşerek NOx oluşumu azalacaktır.
Ayrıca NOx oluşumu son alev cephesindeki sıcak gazlarda meydana
gelir. NOx' in başlangıçtaki oluşum hızı kısmen sıcaklığa bağlıdır ve
oksijen yoğunluğunun fazla olması da NOx oluşum hızını arttırmaktadır.
EGR uygulanması ile silindir içindeki oksijenin bir kısmının yerine atık
CO₂ ve H₂O alacağından lokal oksijen yoğunluğu azaldığı için yakıtla
oksijenin buluşup reaksiyona girme ihtimali azalacaktır. Sonuç olarak
,reaksiyon hızı ve lokal alev sıcaklığı düşerek NOx azalır. EGR
uygulalamaları ; sıcak, bütünüyle soğutulmuş ve kısmen soğutulmuş
EGR olmak üzere üçe ayrılır. Bunlardan sıcak EGR egzoz gazı
soğutulmadan direkt olarak silindir içine tekrar verilir ve silindir içine
alınan dolgu sıcaklığı artışı ile sonuçlanır. Bütünüyle soğutulmuş EGR'
de ise hava karıştırılmadan önce EGR gazı tamamıyla soğutulur ve bu
olayda da nem egzoz gazında yoğuşabilir ve oluşan su damlacıkları
motor silindirinin içinde istenmeyen etkilere sebep olabilir. Kısmen
soğutulmuş EGR' de ise yoğuşmadan kaçınmak için egzoz gazı sıcaklığı
sadece çiğleşme sıcaklığında tutulur.
Zaman içersinde motorlardan daha yüksek enerji üretmek için yakıtlar
ile ilgili pek çok çalışma yapılmıştır.Ancak bu yakıtların yanması sonucu
çevreye salınan zararlı gazların doğa ve insan sağlığı üzerine olumsuz
etkilerinin tespit edilmesi ile birlikte emisyonların düşürülmesi için
sınırlamalar getirilmiştir. Performansın iyileşmesi için uygulanan
yöntemler büyük oranda yanmanın iyileştirilmesi ile sağlanır ancak
iyileşen yanma sonucu oluşan yüksek sıcaklıklar (>1600 °C) NOx
emisyonlarının artmasına sebep olmaktadır. EGR, egzoz gazının belli bir
oranda, bir valften geçirilip, filtre edilerek emme manifolduna
yönlendirilmesidir. Bu yöntemle hava kalitesi bir miktar düşürülerek
yanmanın kötüleştirilir, yüksek sıcaklıkların oluşmasının engellenir ve
NOx emisyonlarını oluşturan reaksiyonların önüne geçilir.Ancak
beraberinde performansta da bir miktar düşüş olur. EGR’nin çalışma
prensibi şekil 1 ’de verilmiştir.
Şekil -1. EGR Çalışma Prensib i Blok Şeması
Şekil -2 : Soğutuculu EGR Sistemi
EGR sistemi devre elemanları
*Su sıcaklık sensörü,
*Motor devir sensörü ve ÜÖN konum belirleyici sensör(Krank
mili konum sensörü),
* Gaz pedalı konum sensörü,
*EGR (Egzoz gazlarının yeniden çevrimi) solenoid ile hareket
ettirilen bir subap ,
* Elektrik motoru ile hareket ettirilen bir klape,
*EGR elektrovanası konum sensörü ,
*By-pass klapesi,
*Bazı EGR sistemlerinde bulunan soğutucu ünite .
EGR Sisteminin Dizel Motorlara Etkileri ;
*EGR alev sıcaklığını düşürerek NOx emisyonunu azaltır.
*Tutuşma gecikmesini uzatır.
* Yanma kalitesini düşürdüğü için is oluşumunu bir miktar arttırır.
*Motorun EGR sistemi ile birlikte çalışma durumunda olan
parçalarında aşınmayı arttırır.
*Motorun çalışma şartlarına bağlı olarak Özgül yakıt tüketimini
arttırır.
*Motorun yapısal özelliklerine bağlı olarak bir miktar güç ve tork
düşüşe neden olur.
2.Partikül Filtesi:
Dizel yakıtın yanmasında farklı türde atıklar oluşur. Motor
soğukken egzost gazı bileşenlerinden doğrudan tespit edilenler
ise beyaz veya mavi duman olarak damlacık şeklinde kısmen
oksitlenmiş ya da hiç oksitlenmemiş hidrokarbonlar ve özgün
kokulara sahip aldehitlerdir. Dizel motorlarda gaz halde atılan
zararlı maddelerin yanında toz haldeki katı maddeler de egzost
gazı ile dışarı atılır, bu katı maddelere "partikül" denir, bunlar
sağlığa ve çevreye zararlı maddeler sınıfına girmektedir.
Partikül terimi, sürtünme, bölünme, erozyon, yoğuşma ve tam
yanmama sonucu oluşan katı veya sıvı tüm küçük parçacıklar için
kullanılır. Bu prosesler farklı şekil, büyüklük ve yapıda partiküller
oluştururlar.
Partiküller boyut itibariyle gazların içinde dolaşacak ve
organizmaya zarar verecek kadar küçükse, havadaki zararlı
madde özelliğinde olurlar. Dizel motorlarda motorun yanma
prosesi esnasında kurum partikülleri meydana gelmektedir.
İs partikülleri mikroskobik boyutta küçük karbon küreleridir. Bu
çekirdekyapıda saf karbondan oluşmakla birlikte değişik
hidrokarbon bileşikleri, metaloksitler ve kükürt birikir.
İs partikülünün tam olarak hangi bileşenlerden oluştuğu; motor
teknolojisine, kullanım şartlarına ve yakıta bağlıdır. Yeterince
oksijen olmadığı için yanma odasının bazı bölgelerinde karışım
zengin olabilir. Tam yanma gerçekleşmez ve kurum partikülleri
oluşur.
Yani partikül kütlesi ve sayısı esasen motordaki yanmanın
kalitesine bağlıdır. Pompa enjektör enjeksiyon sistemi yüksek
püskürtme basıncı ve motorun taleplerine uygun bir enjeksiyon
akışı ile etkin bir yanma sağlar ve bu sayede yanma prosesi
esnasında kurum partiküllerinin oluşumunu azaltır. Ancak
püskürtme basıncının yüksek olması ve buna bağlı olarak yakıtın
daha fazla pulverize olması beklenildiği gibi daha küçük
partiküllerin oluşmasına neden olmamaktadır. Ölçümler
sonucunda, birbirine çok benzer motorlarda, ki bunlar; klasik
sistem dizel motor , ortak yakıt yollu ya da pompa enjektörlü
olabilir, egzoz gazındaki partikül büyüklüklerindeki dağılımın,
yanma prensibinden bağımsız olduğu ortaya çıkmıştır.
Şekil -3 : Partikül Filtre Çeşitleri
Şekil -4 : Partikül Filtresinin Çalışma Prensibi
Dizel partikül filtresi silisyum karbürden yapılmış ve petek
şeklinde olan seramik bir gövdeden oluşur, bu gövde bir metal
muhafazanın içinde bulunmaktadır. Seramik gövdede birbirine
paralel olan mikroskobik boyutta birçok kanal mevcuttur, bu
kanalların ağızları çapraz şekilde kapalıdır.

Şekil -5 : Partikül Filtre Yapısı

Şekil -6 : Partikül Filtresinin Boş ve Dolu Olma Hali
Şekil -7 : Partikül Filtresi Akış Direnç Grafiği
Kaynaklar
1-[İçten Yanmalı Motorlar], Prof.Dr.Oğuz Borat, Prof.Dr.Mustafa Balcı,
Prof.Dr.Ali Sürmen.
2-[Bosch,Renault,Volkswagen,Toyota],Üreticilerine ait Teknik Eğitim Notları.
3-[Dizel Motorlarda Egzoz Gazları Emisyonu İTÜ.Makina Fakültesi Lab.Notları],
Prof.Dr.Cem Soruşbay.
4-[Konu ile ilgili makale ,tez ve diğer yapılmış çalışmalar].