OTOMOTİV KONTROL

SİSTEMLERİNİN ANALİZİ VE
MODELLEMESİ-2

Doç.Dr. Alp Tekin ERGENÇ

 DİESEL (CI) Motor Yönetimi Temelleri
Diesel motorlar yakıt tüketimi
bakımından Otto motorlarından
daha iyi bir noktada olmalarına
karşın emisyon kontrolü benzin
motorlarında olduğu gibi
olmamaktadır. http://www.cchem.berkeley.edu/molsim

Diesel motorunun çıkış tork değeri

hava/yakıt oranının değişimi ile
kontrol edilmektedir. Bu durum 3
yollu (TWC) katalizörün çalışması
ile uyumlu değildir.

Doğal aspirasyonlu Diesel motorlarda, silindire alınan hava tüm yük

koşullarında aynıdır. Silindire püskürtülen yakıt miktarı sürücünün
tork isteğine bağlı değişmektedir.
Günümüz modern motorlarında aşırı doldurma sistemi olduğu için bu
durum çalışmadaki geri beslemelere bağlı farklılıklar göstermektedir.
 DİESEL (CI) Motor Yönetimi Temelleri
• Diesel motorlarda bölünmüş
yanma odasının kaldırılmış ve
yerine direkt püskürtmenin
alması yeni bir yakıt besleme
sistemi olan Ortak hat (CR)
sistemini ihtiyacı doğurmuştur.
• CR sistemi yeni çok serbestlik
http://www.nepeandiesel.com.au

dereceli değişkenlere neden

olmaktadır.
• Günümüzde elektronik kontrol
sistemlerindeki gelişmeler Diesel
motorun en önemli problemi olan
emisyon kontrolünü
kolaylaştırmıştır.
• Günümüzdeki elektronik kontrol sistemtemlerinin temel hedefi
istenen torkun elde edilebileceği düşük yakıt tüketimi, en iyi
emisyon değerleri ve düşük motor sesidir.
 DİESEL (CI) Motor Yönetimi Temelleri

Şekil-1 Diesel Motoru yönetim temel yapısı

Kaynak: Introduction to Modeling and Control of Internal Combustion Engine Systems
 DİESEL (CI) Motor Yönetimi Temelleri
• Kontrol Mühendisliği gözü ile bakıldığında Diesel motor
kontrolünde 3 temel nokta bulunmaktadır.
A) Hava
B) Yakıt
C) EGR
• Diesel motorlarda hız kontrolü olmazsa olmaz bir kontrol
döngüsüdür. Motor üst hızı ile alt hızı mutlaka sınırlandırılmalıdır.

• Yakıt kontrolü Tork, hız ve Püskürtme Püskürtme

egzoz emsiyon çıktılarının süre μs Adedi 1100 1200 1300 Miktar

girdi olarak kullanılması ile 125

150
1000
1000
0,00372
0,00744
0,00595
0,00926
0,00737820
0,01091200
g/cevrim
g/cevrim
enjektör kontrolcüsü ile 200 1000 0,01369 0,01636 0,01806840 g/cevrim
250 1000 0,0199 0,0228 0,02462730 g/cevrim
sağlanmaktadır. 300 1000 0,02446 0,02709 0,02886640 g/cevrim
350 1000 0,02783 0,03128 0,03343290 g/cevrim
400 1000 0,03087 0,03451 0,03718350 g/cevrim
• Yakıt sevki kontrol girdileri 450 1000 0,03391 g/cevrim
500 1000 g/cevrim
enjeksiyon başlangıç 550 1000 g/cevrim

noktası, enjeksiyon süresi 600 1000 g/cevrim

ve enjeksiyon basıncıdır.
 DİESEL (CI) Motor Yönetimi Temelleri
• CR sisteminde yeni serbestlik dereceleri klasik kontrole
eklenmektedir bunlar;
1.Pilot püskürtme
2.Ana püskürtme Zamanlama farkları ( dwell )
3.Geç püskürtme

• Püskürtülen yakıt miktarı hız kontrolcü ile ayarlanırken üst sınır

ise siyah duman (smoke) limiti ile belirlenmektedir.

• Kütlesel hava ölçerden gelen girdi sinyali ile püskürtülebilecek

maksimum yakıt miktarı uygun hava yakıt karışımını sağlayacak
şekilde belirlenirken, bu durum stabil durumda sorun
çıkarmazken ani hızlanmada gözle görünür ise (dumana) neden
olmaktadır.
 DİESEL (CI) Motor Yönetimi Temelleri

Şekil-2 Diesel Motoru kontrol sistemi yapısı

Kaynak: Introduction to Modeling and Control of Internal Combustion Engine Systems

 DİESEL (CI) Motor Yönetimi Temelleri

• Hava akışını turbo doldurucu belirlemektedir. İyi ivmelenme özelliğine

sahip küçük turbolar, ağır yük şartında ters basınç yaratarak kaybı
artırmaktadır.
• Bu durum karşısında kaçış yolu ( Waste gate) kullanılmaktadır.

• Yeni nesil motorlarda iyi bir

ivmelenme performansı ve yüksek
turbo doldurma verimi için değişken
kanat geometrili (VNT) turbo
doldurucular kullanılmaktadır.

• Diğer bir yöntem ise iki kademeli

http://www.spannerhead.com
turbo dolduruculardır.

• Turbo doldurucular kapalı döngü

(closed loop) ile kontrol edilirler,
dolgu basıncı burada temel çıktı
olmaktadır.
 DİESEL (CI) Temel Kontrol Döngüleri

• Emisyon regülasyonları gereği Nox emisyonlarının azaltılabilmesi

mutlak olarak egzoz gazı resürkilasyonu gerekmektedir.(EGR)

• EGR kapalı döngü ile kontrol edilmektedir. Kütlesel hava ölçümü

burada geri besleme değişkenidir. Hava/yakıt oranı belli değerin altına
düştüğünde duman oluşmaktadır.

• Bu noktada kontrol stratejisi, en iyi NOx azaltması için duman

oluşmadan en iyi yakıt miktarını uygun devirde enjekte etmek olarak
belirlenmelidir.

• EGR akışı giriş ve çıkış dağıtıcılarındaki kütlesel hava akışını baskın bir
şekilde etkilemektedir.
• EGR valfi bölgesindeki basınç farkını
sağlamak için kelebekli ( throttle) yapılar
kullanılmaktadır.
 DİESEL Girdi-Çıktıları

Şekil-3 Kaynak: Introduction to Modeling and Control of Internal Combustion Engine Systems
 DİESEL Girdi-Çıktıları Etkileri
• Diesel motorun partikül emisyonları yanma esnasındaki oksijen
hareketlerine, sprey formasyonuna ve yanma sonundaki oxidasyon
durumuna bağlıdır. Bu noktadan hareketle elektronik kontrol girdileri
aşağıda verilen etkileri doğurmaktadır.
Özgül yakıt Tüketimi (BSFC):Özgül yakıt tüketimini iyileştirmek için temel
girdiler püskürtme başlangıcı, hat basıncı ve dolgu ( boost) basıncıdır.
 Erken (!) püskürtme başlangıcı, üst ölü nokta civarında hızlı ısı
yayınımını doğuracaktır. Yüksek gaz sıcaklığı iyi bir termal verim
eldesini sağlayacaktır.
 Hat basıncı ile dolgu (boost) basıncının artırılması tutuşma
gecikmesinin kısalmasına, hızlı buharlaşma ile hızlı yanma ve yüksek
silindir içi sıcaklıklara neden olmaktadır.

Kaynak: Introduction to Modeling and

Control of Internal Combustion Engine
Şekil-4 Systems
 DİESEL Girdi-Çıktıları Etkileri

NO oluşumu:

Geç püskürtme başlangıcı EGR ile birlikte silindir içi sıcaklığı düşürmekte, bu
durum NOx oluşumunu azaltmaktadır. Genişleme strokunda nispeten yüksek
sıcaklık görülür bu durum NO oluşumunun azalmasına pozitif etki eder.

Şekil-5
Kaynak: Introduction to Modeling and Control of Internal Combustion Engine Systems
 DİESEL Girdi-Çıktıları Etkileri
Partikül Madde (PM):Erken püskürtme başlangıcı, yüksek gaz sıcaklığı tam
yanma ile az miktarda partikül emisyonu oluşumu gözlenecektir.

Erken yapılan püskürtme genişleme strokunda is oksidiyonunu

artıracaktır.

İyi bir sprey formasyonu, yüksek püskürtme basıncıda partikül

emisyonunun azalmasına önemli etki yapacaktır.

Bu iyileştirmeler sırasında Yüksek basınç pompasının ihtiyacı olan ilave

güç (!) motorun toplam verimini azaltacaktır.

Şekil-6
Kaynak: Introduction to Modeling and Control of Internal Combustion Engine Systems
 DİESEL Girdi-Çıktıları Etkileri
Kontrol Sinyali
Erken püskürtme başlangıcı
Yüksek hat basıncı
Pilot Püskürtme
Küçük VNT alanı
Yüksek EGR
Sonucu
İyi özgül yakıt tüketimi
Düşük partikül madde
Yüksek NOx
Yüksek NOx
Düşük partikül madde
Özgül yakıt tüketimi iyileşme
Düşük gürültü
Özgül yakıt tüketimi iyileşme
Düşük partikül madde
Yüksek NOx
Düşük NOx
Yüksek PM tehlikesi
Seste iyileşme
Az da olsa artan BSFC
 Emisyonda Gelişmiş Kontrol Uygulamaları
SCR
• Ağır Diesel uygulamalarda NOx
emisyonlarını azaltabilmek için SCR
sistemi kullanılmaktadır.
• Bu sistem motorun yüksek verim ve
düşük PM sınırında kalibre edilebilmesine
izin vermektedir.
• Bu sistem için uygun ek sıvı beslemesine
ihtiyaç vardır.

DPF
• Bu filtre motorun yüksek Pm ve düşük
NOx sınırında kalibre etmeye izin verir.

• Ek EGR uygulamaları ile NOX limitlerde

tutulmaya çalışılmaktadır.