Konular Klinik Biyokimya analizleri

Klinik Biyokimya laboratuvarlarında,

✔ Klinik biyokimya analizlerinin amacı
✔ Analiz türleri ve biyolojik materyaller
✔ Karaciğer, kalp, tiroid ve böbrek fonksiyon testleri
✔ Tümör belirteçleri
✔ Lipid profili
✔ Açlık glukozu
✔ Koagulasyon testleri
✔ Sıvı-elektrolit dengesi ve idrar
✔ Kan gazı ve asit baz dengesi
biyolojik materyallerde;
✔-hastalıkların tanısı, ayırıcı tanısı,
✔-bir hastalığın şiddetinin belirlenmesi,
✔-bir hastalığın sağaltımının izlenmesi,
✔-bulgu vermeyen bir hastalığın ortaya
çıkarılması
amacıyla laboratuvar analizleri yapılır.

2 3

Analiz Türleri Biyolojik materyaller

Üzerinde laboratuar analizleri yapılacak canlı ya da ölü
biyolojik maddelerdir, sıvı ya da katı olabilirler.
Kalitatif (nitel) analizler: Tanımlama testleridir;
sonuçları var-yok veya pozitif-negatif olarak ifade ▪ Kan ▪ Dışkı
edilir. ▪ İdrar ▪ Taşlar
▪ Süt (böbrek ve idrar yolu taşları,
Kantitatif (nicel) analizler: Miktar veya aktivite ▪ Diğer salgılar safra taşları, pankreas
belirleme analizleridir; sonuçları miktar veya Lenf, Ter, Gözyaşı, Sindirim taşları)
aktivite büyüklüğünü gösteren bir sayı ve birimle Salgıları, Ponksiyon sıvıları ▪ Doku örnekleri
ifade edilir. mg/dL, IU/mL gibi (eklem sıvısı, kist sıvısı, (biyopsi materyali, histolojik ve
amniyon sıvısı, beyin-omurilik histopatolojik kesitler)
sıvısı, periton sıvısı, plevra
sıvısı), Genital salgılar
(sperma vb)

4
Klinik Biyokimya’da en sık başvurulan materyal Kan ve İdrardır 5
 Kan Örnekleri Serum
Pıhtılaşmış kandan santrifüj
ile şekilli elemanlar (eritrosit,
Tam kan (total kan) lökosit, trombosit) ayrıldıktan
Serum veya plazması ayrılmamış kandır. sonra geri kalan sıvı kısımdır.
-Kan sayımı (hemogram), Birçok analiz için tercih edilir.
-Eritrosit sedimantasyon hızı (ESR) Antikoagulansız tüpe (kırmızı
-Kan hücrelerinin (eritrosit, lökosit, trombosit) eldesi kapaklı) alınan kandan elde
için gereklidir. edilir. Fibrinojen ve diğer
bazı pıhtılaşma faktörlerini
Antikoagulan (EDTA) içeren mor kapaklı tüplere alınır. içermez.

6 7

Plazma
Pıhtılaşması antikoagulanlarla
Kan analizleri için vena, arter veya kapillerden kan
önlenmiş kandan şekilli elemanlar
(eritrosit, lökosit, trombosit) alınır.
ayrıldıktan sonra geri kalan sıvı • Venöz kan, genel olarak tercih edilen kandır.
kısımdır.Bazı özel analizler için
gereklidir. • Arteriyel kan, kan gazları analizi için tercih edilir.
Antikoagulan (EDTA ve sitrat gibi) • Kapiller kan, periferik yayma yapmak için alınır.
içeren tüplere alınan kandan elde
edilir. Fibrinojen ve diğer bazı
pıhtılaşma faktörlerini içerir. Antikoagulanlar, pıhtılaşmayı önlerler; fakat elde
edilecek plazmada yapılacak analizlerin bir
kısmını bozabilirler.
Kan plazmasının %90’ını su ve %10’unu suda
çözünmüş katı maddeler oluşturur
8 9
Venöz kan alınması
Arter kanı alma
- 8-12 saatlik açlık
-15 dk dinlenme -Hekim veya tecrübeli bir hemşire almalıdır
-Kol omuz hizasına yakın ve düz -Uygun bir arter seçilir
-Mastektomili kol kullanılmaz -bölge temizlenir
-Mai giden kol kullanılmaz veya 5 dk ara verilir -turnike kullanılmaz
-Geniş, yüzeye yakın damar seçilir -heparinize enjektör kullanılır
-Damar parmak ucu ile palpe edilir ve o bölge -Kan hemen analiz edilir, veya buzlu su
temizlenir içinde laboratuvara ulaştırılır
-Palpe edilen yerin üst kısmından turnike
uygulanır
-Turnike 1dk dan fazla tutulmaz
-Kan enjektörle alınmışsa iğne ucu çıkarılır, tüp
kenarından kaydırarak tüpe boşaltılır.
-Bazı testler için günün belirli saatinde kan alınır

10 11

ANALİZLERİ ETKİLEYEN PREANALİTİK FAKTÖRLER Klinik NAD(P)+

biyokimyada λmax= 260 nm

Absorbans →
I- Kontrol edilebilen biyolojik faktörler
-Postür----- oturma ile kolesterol %7 artar
kullanılan
-Hareketsizlik-----hematokrit artar
ölçüm
yöntemleri NAD(P)H
-Egzersiz-----glukoz, laktat, piruvat λmax= 340 nm
-Sirkadien değişiklikler (gün içi)---Fe 8:00-14:00 arası %50 değişir. ✔ Kolorimetrik
Kortizon 6:00-8:00 arası maksimum ✔ Fotometrik
-Seyahatler ✔ Spektrometrik
✔ İmmünokimyasal
-Yiyecek-içecekler 300 350 400
✔ Kromatografik 250 λ (nm)

✔ Elektroforetik
II- Kontrol edilemeyen biyolojik faktörler ✔ Elektrokimyasal
Laktat+ NAD+ ⮀ Pürivat + NADH + H+
-Yaş
-Cinsiyet
-Irk NADH (redükte form) 340nm’de absorbans verir. Enzimatik reaksiyonlar
-Çevre 340nm deki absorbans artışını veya düşüşünü takip ederek izlenir.
-Uzun süren periyodik değişiklikler---mevsim, menstrual siklus, obezite, mutlak
açlık, oruç, diyet vs. 12 13
 Aspartate aminotransferase (AST)
Serum glutamik oksaloasetik transaminaz (SGOT)
Referans aralığı : 8-22 U/L

KC Fonksiyon testleri

- AST
- ALT
- GGT
- ALP • KC, kalp, kas ve eritrositlerde bol bulunur.
• Hem stp, hem mit.de bulunan bir enzim olup hepatosit
hasarında salınır ve kan düzeyi artar.
14 15

Alanine aminotransferase (ALT),

Serum Glutamik Pürivat Transaminaz (SGPT)
Referans aralığı : 8-30 U/L
Yükseldiği durumlar:
Akut ve kronik KC hastalıkları
İskelet kası hastalıkları
Travma
AMI (acute myocardial infarction: kalp krizi)
● AMI sonrası AST 6-8st.te yükselmeye başlar,
24st.te pik yapar, 5 gün içinde normale döner.
Yükseldiği durumlar:
KC hastalıklarında AST ile birlilkte artar.
AST’ye oranla KC hastalıklarına daha spesifiktir.
16
Hepatitlerde AST’ye oranla daha fazla yükselir ve daha uzun süre yüksek
17
kalır. (AST/ALT<1)
 Alkalen Fostataz (ALP)
Gamma-glutamyl transpeptidase (GGT)
Çeşitli moleküllerden fosfat gruplarının koparılmasını katalizler.

• Klinik Kullanımı
• Hepatosit ve safra kanalını döşeyen epitel hücrelerinde
• Hepatobiliyer hastalıkların değerlendirilmesinde kullanılır.
bulunur.
• Safra tıkanıklığı, siroz (özellikle primer biliyer siroz) ve
Yükseldiği durumlar: karaciğer hastalığında (hepatit, infiltratif karaciğer hastalığı)
• Safra akımının tıkandığı durumlar yükselir.
• Kr. Alkolizmi gösteren hassas bir belirteç! • Alkolizmde artar.
• (Alkol kesimini takiben 2- hf içinde düşer) • Kemik hastalıkları artmış osteoblastik aktivite ile
karakterizedir. Olası metastatik hastalıklarda, kemik
kırıklarının iyileşmesinde, gebelikte, çocuklarda ve ergenlikteki
Referans aralığı kemik gelişimi sırasında ALP yükselir.
GGT (erkek) = 6 - 45 U/L
GGT (kadın) = 5 - 30 U/L • Referans değerler
• 0-16Y: < 640 U/L
18
• 16-18Y: < 480 U/L 19
• >18Y: 38 - 155 U/L

Kreatin kinaz (CK)

Kardiak belirteçler
CK
Kreatin + ATP ⮀ Kreatine Fosfat + ADP
(kas kasılmasında enerji verir)
Enzimler:
•CK (Kreatin kinaz) CK’ın 3 farklı isoenzimi vardır,
herbiri 2 polipeptit zincirden (B ve M) oluşur:
•AST
•LDH (Laktat dehidrogenaz) 1) CK-MM (CK 1)
2) CK-MB (CK 2)
3) CK-BB (CK 3) CK-1 CK-2 CK-3
(MM) (MB) (BB)
%90 %6

20 21
 Kreatin kinaz (CK) AST

Referans aralığı: • Yükseldiği durumlar:

• Total CK: 15-160 U/L
CK-MB (CK-2) < Total CK’nın %6’sından az AMI,
Karaciğer hastalıkları,
Yükseldiği durumlar: Alkol alışkanlığı,
• Fiziksel egzesiz İlaçlar (asetaminofen, statinler, NSAID’ler, ACE
• Intramusculer injeksiyon inhibitörleri, heparin, labetalol, fenitoin, amiodaron,
• Kas hastalıkları klorpromazin),

• AMI (4-8st.te yükselir,

12-24st.te pik yapar,
48-72st. içinde düşer)

22 23

Laktat Dehidrogenaz (LDH)

LDH
Lactate + NAD+ ⮀ Pyruvate + NADH + H+

• AMI’da LDH 8-12st. te yükselir, 48st. te pik yapar, 7-10

gün içinde normale döner.
• KC hastalıkları (Viral hepatitler, siroz)
• Kas hastalıkları
• Travmalar Enzim Yükselme (st) Pik aktivite Düşme süresi
(st)
CK-MB 4-8 12-24 2-3 gün
• Referans aralığı: 100-225 U/L
AST 8-12 24 4 gün
24
LDH 12-24 72 10 gün 25
 AMI’da en erken yükselen belirteçler

TÜMÖR BELİRTEÇLERİ
-CA 125
-CA 19-9
-CA 15-3
-CEA
Myoglobin : İskelet ve kalp kasında bulunan bir protein
Düşük MW nedeniyle AMI’da erken dönemde salınır. AMI sonrası 2-4st.te salınır, -PSA
6-12 st.te pik yapar, 24-36 st.te normale döner..
Troponin I : İskelet ve kalp kasında bulunan bir protein
4-8st.de yükselir, 7-10 gün kadar yüksek kalabilir. 26 27

CA125 CA19-9
• Klinik Kullanımı • Klinik Kullanımı
• Over kanserli olguların %80’nde serum seviyeleri • Gastrointestinal, pankreatik, karaciğer ve kolorektal
yüksektir. malignitelerin takibinde kullanılır.
• Bu oran benign over hastalığı olan kadınlarda %26, • Yükseldiği durumlar:
non-neoplastik durumlarda %66’dır. • Tüm gastrointestinal sistem kanserleri (pankreatik
kanserler, kolanjiokarsinomlar, kolon kanserleri vb) ve
• Over kanserinin seyrini izlemede, tedavi takibinde ve diğer adenokarsinomlarda CA 19-9 düzeyi artar.
hastalığın rekürrensini belirlemede kullanılır.
• Pankreatik kanserlerde sensitivitesi %70-80 dir.
• Kronik pankreatit, kolanjit ve siroz gibi bazı benign
• Referans değerler < 35 U/mL durumlarda da yükseklik görülebilir.

• Referans değerler < 39 U/mL

28 29
 CA15-3 CEA
• Klinik Kullanımı
• Klinik Kullanımı • CEA akciğer adenokarsinomunun seyrini, tedaviye
• Evre I meme kanserinde %5, evre II’de %29, evre III’de cevabını ve hastalığın rekürrensini izlemede kullanılır.
%32, evre IV’de %95 serum CA 15-3 seviyeleri artar.
• %50’den fazla CA 15-3 düşüşü gözlenen hastaların • Yükseldiği durumlar
çoğunda (~%100) tedaviye yanıt vardır. • Kolon, rektum, akciğer, meme, karaciğer, pankreas, prostat,
• Yükseldiği durumlar: mide ve over kanserlerinde
• Özellikle metastatik meme kanserlerinin % 80’inde • Benign karaciğer hastalıkları, ülseratif kolit ve polipozis gibi
CA 15-3 düzeyi artar. bazı benign gastrik ve intestinal durumlar
• Ayrıca diğer bazı maligniteler (pankreas, akciğer, over, • Benign meme hastalıkları,
kolon, karaciğer vb) hepatit, siroz, sarkoidoz, tüberküloz • Böbrek yetmezliğinde serum CEA düzeyi artabilir.
ve SLE’de de yükselebilir.
• Tarama testi olarak kullanılmamalıdır • Referans değerler
• Sigara içmeyen: < 3,4 ng/mL
• Referans değerler < 25 U/mL • Sigara içen : < 4,3
30 31

Human koryonik gonadotropin

Prostat Spesifik antijen (PSA)
(β-hCG)
• Yükseldiği durumlar: • Klinik Kullanımı
• Yaş • Başlıca gebeliğin teşhisi için kullanılır.
• Prostat maniplasyonu • Adet gecikmesinin ilk gününde gebe kadınlarda hCG
• Prostat Ca seviyeleri 25 IU/L ye ulaşır.
• Bazı benign prostat hipertrofileri • 8-10. haftalarda hCG 100.000 IU/L ye ulaşır. Daha
• Prostatitler sonraları hCG konsantrasyonları serum ve idrarda
yavaş yavaş düşmeye başlar.
Malign prostat dokusu uzaklaştırıldıktan sonra 3 hafta • β-hCG; mol hidatiform, koryokarsinom, testis
içinde PSA saptanamaz değerlere iner. Operasyon tümörü ve overin germ hücreli tümörlerinin
sonrası PSA ilk yıl 4 defa kontrol edilir. İlerleyen yıllarda değerlendirilmesinde ve takibinde kullanılır.
ise 4-6 ayda bir kontrol edilir.
• Referans değerler <5,0 mIU/ml
Referans değerler (Erkek) : < 4 ng/mL
32 33
 TSH
• Primer hipotiroidizmde yüksek, hipertiroidizmde düşüktür,
• TSH; çeşitli tiroid hormon preparatlarıyla replasman tedavisi gören
TİROİD FONKSİYON TESTLERİ hipotiroid hastaların takibi ve değerlendirilmesinde kullanılır.
• Yenidoğan taramalarında kullanılır.

• TSH Primer hipotiroidizm nedenleri:

a- Hashimato tiroiditi
• FT3 (free T3) b- İdiopatik miksödem
c- Hipertiroidizm tedavisi (Iyot 131 tedavisi, subtotal
• FT4 (free T4) tiroidektomi)
d- Subakut tiroidit
e- Boynun radyasyon tedavisi
f- İyot fazlalığı veya eksikliği
g- İlaçlar (Lityum, PAS, sülfonamidler, fenilbütazon, tioüreler)
h- Konjenital (1/4000 doğum)
i- İodidlerle uzun süren tedavi
34 35

FT4 (serbest tiroksin)

Serbest T4 ve T3
• T4 ve T3 kanda serbest ve proteine bağlı hormonlar
olarak eşit miktarda dolaşırlar. Konsantrasyondaki veya
TBG’e afinitedeki değişim serumdaki total hormon
konsantrasyonlarını büyük oranda etkiler.
• Serbest hormon (FT4,FT3), bu bağlayıcı proteinlerin
değişikliklerinden etkilenmez, bağımsızdır ve hemen
hemen sabit kalır.
• Total T4’ ün yaklaşık %0,02-0,04 ü FT4’ tür.
• Yükseldiği durumlar: Hipertiroidizm
• Azaldığı durumlar: Hipotiroidizm
• Referans değerler: 0,8 - 1,9 ng/dL
FT3 (serbest triiyodotironin)
• Serum T3 konsantrasyonu hipertiroidizm esnasında
sıklıkla daha erken yükselir ve T4 konsantrasyonundan
daha yüksek konsantrasyona çıkar.
• Yükseldiği durumlar: Hipertiroidizm
• Azaldığı durumlar: Hipotiroidizm

• Referans değerler: 1,8 - 4,2 pg/mL

36 37
 TOTAL KOLESTEOL
• Klinik Kullanımı:
LİPİD PROFİLİ • Vücut kolesterolünün bir kısmı diyetle alınmasına
rağmen, büyük bir kısmı karaciğer ve diğer dokular
• Total kolesterol tarafından sentezlenir. Yaklaşık olarak günlük
kolesterol üretiminin 1/3 ü safra asitlerine katabolize
• Trigliserit edilir.
• HDL • Yükseldiği durumlar
• LDL • Primer Hiperkolesterolemi, safra tıkanıklığı, Diabetes
• VLDL Mellitus, Nefrotik sendrom, Hipotroidizm, Primer bilier
siroz, kolesterolce zengin diyet, total ve doymuş yağlar,
gebeliğin 3.trimestri, ilaçlar (steroidler, fenotyazinler ve
• Lipid profili tayini, myokardial enfarktüs ve felcin tanısı ve oral kontraseptifler)
riskin saptanmasında yüksek derecede önemlidir.
• Referans: < 200 mg/ dl
38 39

Trigliserid HDL(high density lipoprotein)

• Artmış trigliserid seviyeleri şişmanlığa, aterosklerozis ve
arterlerde plak oluşumundan dolayı myokardial
enfarktüse neden olur.
• Besinsel kaynaklıdır
• Yükseldiği durumlar:
• Hiperlipoproteinemi (Tip 1, 2b,3,4,5) Doymuş yağlı aşırı
diyet, Hipotiroidizm, gebelik, östrojenler, pankreatitis,
alkol alımı, nefrotik sendrom, kötü kontrollü diabetes
mellitus, tek düze yaşam şekli, glikojen depo hastalığı.
• Azaldığı durumlar:
• Malnütrisyon, aşırı egzersiz, konjenital
abetalipoproteinemi, ilaçlar (gemfibrozil, fenofibrat,
nikotinik asit, metformin, klofibrat)
• Referans değerler: 50 - 200 mg/dL
40
• Klinik Kullanımı
• Araştırmalar, düşük HDL-Kolesterol’lü şahıslarda Aterosklerozis
riskinde anlamlı bir artış olduğunu göstermektedir. Hali hazırda
düşük HDL-Kolesterol için tedavi bulunmamaktadır. Bununla beraber
kilo kaybı, aşırı egzersiz, sigara içiminin durdurulması HDL
seviyelerini arttırabilir. Bir grup ilaçların (niacin ve gemfibrozil) HDL
seviyelerini arttırdığı rapor edilmiştir.
• Yükseldiği durumlar
• Fenofibrat, gemfibrozil, nikotinik asit veya östrojenlerin kullanımı,
düzenli aerobik egzersiz
• Azaldığı durumlar
• Ailesel apolipoprotein eksikliği, karaciğer hastalığı, probucol alımı,
hareketsiz bir yaşam şekli, Akut MI, SVH, açlık.
• Referans değerler
• Erkek : 45-70 mg/ dl
• Kadın : 50-90 mg/ dl
41

LDL (Low density lipoprotein)
• LDL seviyesi ile kalp hastalıkları (ateroskleroz)
arasındaki bağlantıdan dolayı sıkça "kötü" kolesterol
olarak anılır.
• Yüksek LDL: Familyal hiperkolesterolemi (tipII
hiperlipoproteinemi), diyabet, obezite, sigara, ilaçlar vs.
Açlık ve Tokluk (post-prandial)
Glukozu
• Yükseldiği durumlar:
• Diabetes Mellitus, Stres, Enfeksiyonlar, Miyokard
Enfarktüsü, Cushing Sendromu, Akromegali, Akut
Pankreatit, Glukagonoma, Hemokromatozis, İlaçlar
[Glukokortikoidler, Diüretikler (Thiazidler, Loop
Diüretikleri)], Bozulmuş Glukoz Toleransı (prediyabet)

Serum LDL-kolesterol Aterosklerotik kalp

• Azaldığı durumlar:
düzeyi hastalığı riski • Uzun Süre Açlık, Aşırı Doz İnsülin veya Hipoglisemik
Ajanlar, İnsülinoma
130 mg/dL düşük
• Normal referans aralık:70-100mg/dL
130-160 mg/dL orta
• Açlık glukoz seviyesi ≥ 126 mg/dL veya OGGT ile 2
160 mg/dL üzeri yüksek 42 saatlik tokluk glukoz seviyesi ≥ 200 mg/dL ise 43
diabetes mellitus tanısını destekler.

Açlık (mg/dL) OGTT 2.saat(mg/dL) HbA1c

Normal < 100 < 140 •Klinik Kullanımı

•Diyabetik hastalarda kan glukozunu uzun süreli (3-4 ay)
BGT 100 -125 140 - 199 takip etmede kullanılır.
DM > 126 > 200
•Örnek tüpü: EDTA’lı tüp (Mor kapaklı)
(BGT:Bozulmuş glukoz toleransı) OGTT : Oral Glukoz Tolerans Testi •Referans değerler: %5,7 – %6.5
(DM:Diabetes Mellitus)
☞ Düşük KH’ lı Diet 3 gün
Açlık: en az 8 saat
☞ 75 gram glukoz su ile verilir
HbA1C
☞ Çocuklarda 1.75 gr glukoz/kg
☞ Örnekleme
Normal < % 5.7
☞ Testin yorumu Prediyabet % 5.7- % 6.4
44 45
Diyabet ≥ 6.5%
 Albümin
• İnsan ve diğer memeli hayvanların kan plazmasında bulunan en
yaygın proteindir. BÖBREK FONKSİYON TESTLERİ
• Klinik Kullanımı
• Besinsel durum, kan onkotik basıncı, proteinürili böbrek
hastalıklarının takibinde kullanılır.
• Yükseldiği durumlar •Üre
• Dehidratasyon (relatif artış), IV albumin infüzyonu
• Azaldığı durumlar •Kreatinin
• IV sıvıları, süratli hidrasyon, aşırı hidrasyon, siroz, diğer karaciğer
hastalıkları, kronik alkolizm, gebelik ve oral kontraseptif kullanımı, •Ürik asit
birçok kronik hastalıklar, nefrotik sendrom, neoplazi, protein
kaybettirici enteropatiler, peptik ülser, tiroid hastalıkları, yanıklar,
ciddi cilt hastalıkları, uzamış hareketsizlik, kalp yetmezliği, kronik
iltihabi hastalıklar ve diğer kronik katabolik durumlar

Normal değeri 3.5-5.5 g/dL

Albumin/globulin oranı: 1-2,5
Total protein 6.4-8.3 g/dL 46 47

Kreatinin
Üre (Blood urea nitrogen=BUN) • Kastaki kreatin fosfattan oluşan metabolik son üründür.
• Böbreklerinizin ve karaciğerinizin ne kadar iyi çalıştığıyla ilgili • Plasma düzeyi, kas kitlesi ile ilgilidir ve erkeklerde kadınlara oranla daha
bilgi verir. yüksektir.
• Klinik Kullanımı: • Gebelerde düşüktür.
• Üre insanda protein katabolizmasının başlıca azot içeren • Kreatinin glomerüllerden filtre olur ancak tübüllerden GERİ EMİLMEZ!
metabolik ürünüdür. Ürenin %90 dan fazlası böbrekler tarafından • Plasma kreatinin düzeyi, GFR ile ters orantıdır.GFR↓, plasma
atılır. Böbrek hastalıklarının bir çoğunda plazma üre kreatinini↑.
konsantrasyonlarında artış görülür. Plazma üre tayinlerinin başlıca • Renal fonksiyonun %50’si kaybolmadıkça, serum kreatinini normalin
kullanımı prerenal ve postrenal azotemi arasındaki ayrımı üst sınırını geçmez. Bu nedenle hafif böbrek bozukluklarında
yaparken kreatinin ile birlikte ölçülmesinde değer kazanır. duyarsız bir göstergedir!
• Yükseldiği durumlar
• Dehidrasyon, Böbrek Hastalıkları (glomerulonefrit, piyelonefrit,
diabetik nefropati), idrar yolu tıkanmaları (prostat hipertrofi), ilaçlar Sonuçlar yaş, cinsiyet, kas kitlesi, renal fonksiyonların stabilitesi göz
(aminoglikozidler ve diğer antibiyotikler, diüretikler, lityum, önünde bulundurularak yorumlanmalıdır.
kortikosteroidler), gastrointestinal kanamalar, azalmış böbrek kan
akımı (şok, MI, CHF)
• Azaldığı durumlar Normal kreatin değerleri:
• Karaciğer hastalıkları, kötü beslenme, gebeliğin 3. trimesteri 5 yaş :0.6 mg/dL
Erkek: 0.8-1.3 mg/dL
• Referans değerler: 5-15 mg/ dl 48 Kadın: 0.6-1 mg/dl 49
 Ürik asit
• Klinik Kullanımı
• Gut hastalığı tanısında ve esansiyel hipertansiyonun renal vasküler
İdrarda protein tayini
indikatörü olarak kullanılır.
Örnek Toplama Özellikleri
• Yükseldiği durumlar 1. 24 saatlik toplama kabına 24 saatlik idrar toplanır.
• Herediter enzim eksikliği (HGPRT), böbrek yetmezliği, gut, aşırı hücre 2. 24 saatlik idrar miktarı not edilir.
yıkımı (kemoterapotik ajanlar, radyasyon tedavisi, lösemi, lenfoma, 3. Kap iyice karıştırılır. 10 ml’si sıkı kapaklı bir idrar kabına transfer edilir.
hemolitik anemi), asidoz, myeloproliferatif bozukluklar, pürin ve 4. Soğuk ortamda saklanır ve gönderilir.
proteinli aşırı diyet, ilaçlar (diüretikler, ASA nın düşük dozları,
ethambutol, nikotinik asit), kurşun zehirlenmesi, hipotroidizm.
Referans değerler < 150 mg/gün

• Azaldığı durumlar Klinik Kullanımı

• İlaçlar (Allopurinol, yüksek doz ASA, probenesid, warfarin,
kortikosteroid), ksantin oksidaz eksikliği, SIADH, renal tübüler eksiklik
(Fankoni sendromu) alkolizm, karaciğer hastalığı, pürin ve
proteinlerden eksik diyet, Wilson hastalığı ve hemokromatozis
• Referans değerler
• Erkek: 3.5-7.2 mg/dl
• Kadın: 2.6-6.0 mg/dl
Böbrek fonksiyonlarının takibinde kullanılır.
Ayrıca Diabetes mellitus, nefrotik sendrom, metal zehirlenmeleri, renal ven
trombozu, SLE, konstruktif perikardit ve amiloidoz ile ilişkili proetinürilerde
değerlendirilir.
Multiple myeloma, monoklonal gamapatiler, renal tubuler fonksiyon bozuklukları
ve üriner sistem enfeksiyon ve maligniteleri idrarla atılan total protein
miktarında artışa neden olur. Ayrıca egzersiz, ateş ve gebelik geçici,
menstruasyona bağlı kanama, prostatik sıvılar, semen ve alkali idrar
50 yanlış yüksek sonuçlara neden olur. 51

Protrombin Zamanı (PTZ)

• Örnek tüpü – kabı
KOAGÜLASYON TESTLERİ • Koagülasyon tüpü (Mavi kapaklı tüp)

• Referans değerler: 10 - 14 sn
• PTT (PTZ)
• Klinik Kullanımı-
• APTT • Protrombin zamanı Warfarin sodyum (Kumadin)
tedavisinin takibinde kullanılır.
• Konjenital veya kazanılmış Koagülasyon bozukluklarında
uzar
• Yükselmiş PT değerleri; faktör X, VIII, V, II, fibrinojen
bozukluklarında görülür.
• Anormal değerler (uzama) K vitamini eksikliğinde,
dissemine intravasküler koagülasyonda (DIC) ve
52 karaciğer hastalıklarında görülebilir. 53
 Aktive Parsiyel Tromboplastin Zamanı
(aPTT)
• Örnek tüpü – kabı
• Koagülasyon tüpü (Mavi kapaklı tüp)

• Referans değerler: 25 - 38 sn SIVI-ELEKTROLİT DENGESİ

• Klinik Kullanımı
• Faktör II, V, VIII ,IX, X, XI, XII eksikliklerinin
taranmasında,
• Heparin tedavisinin takibinde kullanılır.
• Ayrıca DIC, disfibrinojenemi, karaciğer yetmezliği,
dolaşan antikoagülanlar ve K vitamini yetersizliğinin
değerlendirilmesinde kullanılabilir.
54 55

Vücut Sıvılarının Dağılımı (40L)

• 70 kg’lık erişkin bir insanda 40-45L kadar su vardır:
Erkeklerde vücut ağırlığının %50-65’ni,
Hücre içinde K+, Mg+ ve proteinler
Hücre dışında Na+, Cl-, HCO-3
Kadınlarda vücut ağırlığının %45-55’ni oluşturur.
kadın vücudunda daha az su bulunmasının nedeni, yağ dokusunun
daha fazladır. daha fazla olmasıdır.
Hücre içi Hücre dışı
(intrasellüler) (ekstrasellüler)
• Toplam vücut suyu miktarı, yaşlandıkça ve vücut yağ
%45 (25L) %15 (15L) içeriği arttıkça azalır:
Yenidoğanda %75
Dokular arası sıvı Damar içi sıvı Transsellüler sıvı: Obezlerde %50
(intertisiel) (intravasküler) Sindirim sitemi
11L (%70) 3.5 L(%25) sıvıları, BOS, Yaşlılarda %45
sinovyal sıvı, idrar
0.5L(%3-5) Su içeriği en yüksek organ: Beyin
Su içeriği en düşük organ: Yağ dokusu
Normal bir erişkinin vücut ağırlığının ort. %60’ı sudur.
56 57
 Dehidratasyon
Vücudun günlük su blançosu
• Bir günde vücuda sağlanan ve vücuttan çıkarılan su • Vücut su hacminin azalmasıdır. Sıvı kaybı ile birlikte elektrolit kaybı da
miktarları eşitse su bilançosu dengededir: olabilir.
Vücuttaki sıvı kaybı kilo azalmasına neden olur.
• Vücut ağırlığındaki azalmaya göre dehidratasyon 3'e ayrılır:
Vücuda sağlanan su Vücuttan çıkarılan su
Sıvı içeceklerle 1500 mL İdrar ile 1500 mL 1- Hafif dehidratasyon: Vücut ağırlığının %5'ine kadar olan kaybı
Katı yiyeceklerle 800 mL Dışkı ile 100 mL 2- Orta dehidratasyon : Vücut ağırlğının %5-10'u arasındaki kaybı
Endojen su 300 mL Deriden 600 mL 3- Ağır dehidratasyon: Vücut ağırlığının %10'nun dan fazlasının kaybı
Akciğerlerden 400 mL
• Sıvı ve elektrolit kaybı eşit oranlarda ise "izotonik dehidratasyon",
• Su kaybı fazla ise "hipernatremik dehidratasyon"
TOPLAM 2600 mL TOPLAM 2600 mL • Elektrolit kaybı daha fazla ise "hiponatremik dehidratasyon” denir.

58 59

İdrarın rengi
İdrar
Nefronda
Normalde amber sarısıdır
glomerüler Fazla miktarda su alınması ve fazla miktarda idrar
filtrasyon, çıkarılması durumunda açılır.
tubuler
sekresyon ve Az su alınması ve az miktarda idrar çıkarılmasında ise
tubuler geri koyulaşır
emilim olayları
sonucunda Çay rengi idrar
oluşan ve idrar
Hepatitlerde idrarda bilirubin bulunması durumunda
yollarından
dışarı atılan Yeşil idrar
sıvı
İdrar yolları antiseptiği olarak metilen mavisi
60
kullanılmasında 61
 İdrar volümü İdrarın kokusu

24 saatte ortalama 1000-1800 mL (erkeklerin idrar hacmi

kadınlardakinden fazla) Kendine has özel bir koku
Alınan su miktarı, böbrek dışı yollardan su kaybı ve diyet,
günlük idrar miktarını etkiler alınan ve idrarla atılan ilaçlardan etkilenebilir.

Anüri İdrarda kötü bir koku,

24 saatlik idrar miktarının devamlı olarak 50 mL’den az olması bir enfeksiyon varlığına işaret eder
veya hiç idrar çıkaramama
Oligüri İdrarda fare kokusu, fenilketonüride saptanır
24 saatlik idrar miktarının 400 mL’den az olması
Poliüri
24 saatlik idrar miktarının 2500 mL’den fazla olması
62 63

İdrarın dansitesi
İdrarın Normalde 1015-1025 arasında değişir.
Alınan su miktarına bağlı olarak 1002’ye kadar düşebilir veya
görünümü 1040’a kadar yükselebilir.
Hipostenüri
İdrar dansitesinin devamlı olarak 1007’den düşük olması
Hiperstenüri
İdrar dansitesinin devamlı olarak 1030’dan yüksek olması
Normalde berraktır
Bulanıklık, üratlar, fosfatlar ya da karbonatlar, İdrar pH’sı
oksalatlar, lökosit gibi hücresel elemanlar ve Normalde 6,2 civarındadır
bakterilerden ileri gelebilir. Diyete bağlı olarak 4,8’e kadar inebilir veya 8,2’ye kadar
çıkabilir
64 İdrar pH’sı, turnusol kağıdı ile incelenebilir. 65
 İdrarın normal bileşimi
idrar stripleri ve pH-metre
∙ Yaklaşık %96 oranında su içerir
∙ Geri kalanı suda çözünmüş olarak bulunan
inorganik katyon ve anyonlar ile organik maddeler

66 67

İdrarda patolojik durumlarda

İdrarda glukoz atılımı (Glukozüri)
bulunan maddeler
• inorganik maddeler nitritler • Glukoz, normalde glomerullerden serbestçe filtre olur ve
tübüllerden tamamen geri emilir.

• organik maddeler protein

• İdrarda glukozun görüldüğü durumlar:
amino asitler
1) DM: Hiperglisemi, tübüler geri emilim kapasitesini aştığı
glukoz için idrarda glukoz (+)
bilirubin Kan şekeri >180mg/dl ise idrarda glukoz (+)
hemoglobin 2) Gebelik: Tübüler geri emilim kapasitesi azaldığı için
porfirinler idrarda glukoz (+)

68 69
 İdrarda protein atılımı (Proteinüri)
• Aminoasitler glomerüllerden filtre olduktan sonra tübüller ASİT-BAZ DENGESİ ve
tarafından tamamen geri emilirler.
• Normal erişkinde günlük protein atılımı <150mg/gün
ARTERİYEL KAN GAZI
• 150mg/dl’den fazla olan proteinüriler, idrar stripleriyle ANALİZİ
saptanır:
• Eğer strip test (+) ise 24 st.lik idrar toplanmalıdır.
• Eğer strip test (-) ise, “mikroalbüminüri” daha hassas PaO2, PaCO2 ve pH
yöntemler ile tayin edilmelidir.
• “Mikroalbüminüri”, özellikle diyabetik ve hipertansif
hastalardaki böbrek yetmezliğinin tanınmasına yardımcı
olur.

70 71

Arter kanı invaziv olarak veya non-invaziv olarak Asit-baz dengesi ve arteriyel kan gazı analizi özellikle
değerlendirilir: Akciğer fonksiyonlarının incelenmesinde
önemlidir.
I) Yaygın olarak kullanılan yöntem invaziv olarak arter kan örneğinin
alınarak bir kan gazı analizöründe incelenmesidir. Arter kanında oksijen parsiyel basıncının azalmasına
Örnek alımı için radiyal, brakial ve femoral arterler kullanılır. hipoksemi denir (PaO2<80mmHg).
PaO2, PaCO2 ve pH elektrotlar aracılığı ile ölçülür.

Hipoksemi şu şekilde derecelendirilir:

II) Non-invaziv olarak puls oksimetre kullanılmaktadır. (kulak memesi /
parmak ucu gibi kanlanmanın fazla olduğu yerler). • PaO2 : 60-80 mmHg ise hafif derecede
Pulse oksimetreler, biri kırmızı, diğeri infrared olmak üzere iki LED kaynağı • PaO2 : 40-60 mmHg ise orta derecede
kullanır.
• PaO2 < 40 mmHg ise ileri derecede
Satüre ve ansatüre hemoglobinin bu ışınları farklı kırmaları sonucu,
kırılmış ışık miktarları arasındaki farklılık, O2 saturasyonu
hesaplanması için kullanılır

72 73
 Kan Gazı Analizörleri
● Kan gazlarının değerlendirilmesinde en yaygın olarak
KAN GAZI PARAMETRELERİ
kullanılan cihazlardır. Bu cihazlar, PO2, PCO2 ve pH'yı
doğrudan ölçebilen elektrodlar (Clark elektrodu)
içerirler.
Parametre Normal değerler Ünite
● 0.15 ml kadar küçük hacimdeki örneklerden hızlı
pH 7.35-7.45 -
ölçüm yapabilme kapasitesine sahip cihazlardır.
PaCO2 35-45 mmHg
● Arteryel kan örneğinin heparinli bir enjektöre PaO2 90-100 mmHg
alınması gereklidir.
SO2 %95-97
* İdeal olan, kan örneğinin hemen analiz edilmesidir. HCO3 (standart) 22-26 mmol/L
Aksi taktirde kan hücrelerinin metabolizması devam
Baz fazlalığı (B.E.) (-2)–(+2) mmol/L
edeceğinden PO2 ve pH azalacak, PCO2 düzeyi ise
yükselecektir. Kan örneği buzlu su içinde saklanırsa
metabolizmanın bu etkisi azaltılabilir, ama 30dk yı
74 BE = (HCO3 -24) + 12 (pH-7,4) 75
aşmamalıdır.

pH ve [H+]

140-
120- Normal
[H+] mmol/L

100- Asidemi
80-
60-
40- Alkalemi
20-
0- pH
6.9 7.0 7.1
7.2 7.3 7.4
7.5 7.6 7.7
76