• Numune alınımında dikkat edilmesi gerekenler

• Preanalitik hata kaynakları

• Numune red kriterleri
• Analiz öncesi hazırlık: Santrifüj

• asist. Dr. HASAN BAYKUŞ

Kan örneklerinin alınması
• Kan analizleri için ven, arter veya kapillerden kan alınır.
• Venöz kan, genel olarak tercih edilen kandır ve vene girilerek
(flebotomi).
• Arteriyel kan, kan gazları analizi için alınır.
• Kapiller kan, periferik yayma (formül lökosit) yapmak için ve
çocuklardan bazı analizler için alınır.
Kan alınırken dikkat edilmesi gereken kurallar
• Kan almaya başlamadan önce hastanın adı
sorularak kimliği doğrulanmalıdır.
• Diurnal değişim gösteren kan testleri için kan
alma zamanı önemlidir.
• Hastanın 10-12 saat aç olduğu öğrenilmelidir.
• Hastadan hangi hacimde kan alınacağı
belirlenmeli, istenen testler için uygun sayıda ve
türde tüp, uygun iğne kullanılarak kan alma
işlemi yapılmalıdır.
Kan alma işlemi
• Uygun ven seçilir.
Yetişkinlerde antekubital
fossada kalın ve derinin
yüzeyine yakın olan medyan
kübital ven tercih edilir.
• İnfüzyon yapılıyorsa infüzyon
3 dakikalığına durdurulmalı ve
sonra tercihen diğer koldan
kan alınmalıdır.
• Derinin kendi kendine
kuruması beklenmelidir.(aksi
halde alkol hemolize neden)
• Kan alma bölgesinin 10-15 cm
üzerinden turnike uygulanır.
Turnikenin uzun süre tutulması
kanın bileşimini belirgin
değiştirir.
• Vene girilmeden önce yumruk açılıp
kapatılmamalıdır; bu hareket, plazma potasyum,
fosfat ve laktat konsantrasyonlarını arttırır.
• İğne yerine yerleştikten sonra tüp, tıpayı delmek
ve vakumu boşaltmak amacıyla ileri (adaptöre
doğru) bastırılmalıdır. Kan tüpün içine akmaya
başladığında iğne hareket ettirilmeden turnike
gevşetilmelidir.
• Tüplerin içinde inert (çalkalandığı zaman sıvı hale gelen) polimer jel maddesi
bulunur. Bu maddenin özgül ağırlığı yaklaşık 1.04’tür ve bu da serumla kanın
hücresel elemanları arasında kalmasını sağlar.
• Jel mekanik bir bariyer görevi görerek pıhtı ve hücrelerin serum ile doğrudan
temas etmesi ile oluşabilecek metabolik değişikliklere engel olur.
 Serum
Jel
Kan
Pıhtılaşmış
Jel kan

Santrifüjden önce Santrifüjden sonra

 Preanalitik Postanalitik
Analitik Faz
Faz Faz

•Analiz aşaması
•Örneklerin laboratuvarda
•Analiz öncesi faz •Sonuçların onaylanması
analiz edilmesi
•Test isteminden analize ve raporlanması aşaması
kadar geçen aşama •Örneklerin saklanması
Preanalitik Süreçte İş akışı

Numunenin Lab.ın Numunenin

Testin Numunelerin Numunenin
lab.a numuneyi ilgili birime
istenmesi alınması işlenmesi
transferi kabulü iletilmesi

• Test formunun •Hastanın • Transfer önceliğinin • Numunenin teslimi • Santrifüj • Numunenin ilgili
alınması hazırlanması belirlenmesi • Numunenin kabulü • Aliikotlama birime iletilmesi
•Formun • Numunenin • Numunenin •Raklara - Cihaza yüklenmesi
doldurulması alınması gönderilmesi yerleştirilmesi
• Görevli personelin - Yatan hasta - Pnömatik sistem
belirlenmesi - Evde - Kişiler tarafından
• Aciliyet - Ayaktan hasta
seviyesinin • Barkodlama
belirlenmesi • Tıbbi atıklarin ilgili
• Ekipmanın temin konteynıra atılması
edilmesi

LABORATUAR İÇİ
LABORATUAR DIŞI
Preanalitik Süreci Etkileyen Çeşitli
Faktörler
• Saklama Koşulları
• Taşıma
• Hasta Kimliği Sorgusu
• Hastanın Açlık Durumu
• Tüplerin Etiketlenmesi
• Hasta Pozisyonu Standardizasyonu
• Stres
• Dezenfeksiyon Prosedürü / Eldiven
• Turnike Uygulaması
• Tüp Kapaklarının Açılış ve Kapanışları
• Örnek Alımında Tüp sırası
• Tüplerin Karıştırılması
• Dolum Hacmi
Saklama
Koşulları

• Tüpler 4-25 derece sıcaklık aralığında / oda

sıcaklığında, nemsiz ortamda saklanmalıdır.

• Tüpler doğrudan güneş ışığı altına bırakılmamalıdır.

• Miyad takibi için stok rotasyonuna dikkat edilmelidir.

Taşıma
• Örneklerin taşındığı sıcaklık ve süre kayıt altına alınmalıdır.
• Taşıma için standartlara uygun özel sistemler kullanılmalıdır.
• Tam kan örneklerinden plazma veya serum, en fazla 2 saat içinde
santrifüjlenerek hücrelerden ayrılmalıdır.
Hasta Kimliği Sorgusu

• Flebotomi istem formundaki kişiden kan alındığını

doğrulamalıdır.
Ayaktan Hasta
 İsim- Soyisim (açık bir soru sitili)
 Doğum tarihi
 Anne adı
 Hasta protokol no
Yatan Hasta
 Hasta kolunda ki kimlik bandı;
 İstem formu ile karşlaştırma
 Hasta bandı yoksa hastadan sorumlu hemşire ile doğrulama
Pediatrik yada Mental Hastalar
 Kolda kimlik bandı yoksa hastanın hemşiresine, yakınına yada
refakatçisine sorulabilir.
 Tüplerin Etiketlenmesi
• Herhangi bir tanımlama karışıklığının
önüne geçmek için tüpler;
Kan toplandıktan hemen sonra,
Hasta varlığında
Yatay olarak ve doğru eğimle
Yanlış Doğru
Örnek kalitesini gözlemleyecek bir boşuk
bırakılarak etiketlenmelidir.
Hastanın Açlık Durumu
• Bazı analitlerin analizleri için hasta kan vermeden önce
birşey yememek üzere uyarılmalıdır.
• Açlık durumu açık bir soru tarzı ile sorgulanmalıdır.
Açlık, medikasyon, sirkadyen ritim
• Yağ içerikli bir öğünden sonra, serum trigliserit düzeyi 9
saat süreyle yüksek olacaktır.
• Bu analiz sonuçlarını etkileyecektir.
• Genellikle laboratuvar testleri için 10-12 saat açlık
önerilir
• Bazı günlük analit konsantrasyonları (örn
kortikosteroidler ve demir) ve
• ilaç düzeyleri izlemi (digoksin veya prothrombin zamanı)
için zamanlama önemlidir.
Postür

• Ayaktan gelen hastalar için kan alınmadan

önce 15 dakika beklenmesi önerilir.

15 dakika
19
 Stres

• Kan alma stres kortizol ve büyüme hormonu konsantrasyonlarını arttırabilir.

• Korkmuş, mücadele eden, tutularak kan alınan çocuklarda; artmış adrenalinin de
etkisiyle glukoz ve iskelet kası enzimlerinin konsantrasyonu artabilir.
Tüplerin Kapak Renkleri
• Tüpler kan akışı kesilene (vakum bitene) kadar doldurulmalıdır.
Tüplerin yeterli derecede doldurulması kan:katkı maddesi oranının elde
edilmesi açısından önemlidir.

Translucent – partial draw

Solid colors – full draw

 Örnek Alımında Tüp Sırası

• Sıraya uyulmaması tüpten tüpe katkı maddesi taşınması ile sonuçlanabilir.

• Katkı maddesi içermelerinden dolayı hiçbir sebeple tüpten tüpe aktarım yapılmamalıdır. ( Cross -
kontaminasyon)

• CLSI’ın tavsiye ettiği ideal örnek alma sırası aşağıdaki şekildedir:

1. Kan kültürü / atık tüpü
2. Sitrat tüpü
3. Serum tüpü (jelli veya jelsiz)
4. Heparin plazma tüpü (jelli veya jelsiz)
5. EDTA tüpü
6. Glukoz tüpü
7. İlave tüpler
 Tüplerin Karıştırılması
•Tüp doldurulduktan hemen sonra dikkatlice ters 3 - 4 kez
düz edilerek kanın katkı maddesiyle karışması
sağlanmalıdır.
5-6 kez
•Tüpün kaç kez alt üst edileceği katkı maddesine
göre değişir.
5 kez
•Tüpler çalkalanmamalıdır!

8 – 10 kez

8 - 10 kez
Dolum Hacmi
• Tüpler kan akışı kesilene (vakum bitene) kadar doldurulmalıdır.

• Bu doğru kan:katkı maddesi oranının elde edilmesi açısından

önemlidir.
Sitrat Tüplerindeki Farklılık
Örnek Kalitesini Etkileyen Diğer Faktörler

• Kanın enjektörle alınıp, tüpe aktarılması

• Tüplerin tam olarak doldurulmaması

• Tüplerin karıştırılmaması, kuvvetlice

karıştırılması veya çalkalanması

• Pıhtılaşma için yeteri kadar beklenmemesi

• Santrifüj koşullarının gerektiği gibi

olmaması
Hemoliz nedir?

•Kırmızı kan hücrelerinin zarının Hb

yırtılması
•Hemoglobunin seruma karışması
•Hücre içeriğinin kana karışması K+
 KLİNİK OLARAK ETKİLENEN
SONUÇLAR
BİYOKİMYA

• Acid Phosphatase • Homocysteine

• Lactate dehydrogenase
• Albumin • Lipase
• Bilirubin • Magnesium
(conjugated & total) • Phosphate (inorganic)
• Calcium • Potassium
• Creatine kinase (CK) • Total Protein
• CK-MB • Uric Acid
• Fructosomine
• y- glutamyltransferase
(GGT)
KLİNİK OLARAK ETKİLENEN SONUÇLAR
HEMOSTAZ

• Activated Partial Thromboplastin Time

(APTT)
KLİNİK OLARAK ETKİLENEN SONUÇLAR
HEMATOLOJİ
• WBC count
• RBC count
• RBC morphology (RBC fragments may be present)
• WBC differential
• Calculated RBC indices
• Eosinophils, Neutrophils, Bands, Lymphs, Monos,
• Hemoglobin
• Hematocrit
• Reticulocyte count
• Platelet count
• ESR
DOLUM HACMİ
BARKODLAMA HATALARI
• NUMUNE RED KRİTERLERİ (cumhuriyet üniverstesi lab. Kriterleri)

• 1. Uygun numune kabına alınmamış örnekler

• 2. Barkotlanmamış, yanlış barkodlanmış ve üzerinde herhangi bir şey yazmayan örnekler
• 3. Yanlış hastadan numune alınması
• 4. Analiz için gerekli miktardan az olan örnekler
• 5. Hangi testlerin yapılacağı belli olmayan örnekler
• 6. Uygun transfer koşullarında gönderilmeyen örnekler (soğuk zincir v.b.)
• 7. Son kullanma tarihi geçmiş numune kaplarına alınmış örnekler
• 8. Tüpteki antikoagülan miktarının az veya fazla olması
• 9. Serum/plazmanın hemolizli ve lipemik olması
• 10. Numunenin uzun süre beklemiş olması
• 11. Numunelerin karışması
• 12. Antikoagulanlı tüplerde kanın pıhtılı olması
• 13. Aynı servisten, aynı anda toplu halde gönderilen kan gazı numuneleri
• 14. Tek tüp üzerinde birden fazla barkod bulunması durumunda, barkodlardan acil grup testleri içeren biri çalışılır,
diğer barkodlar reddedilir.
 Santrifüjleme Öncesi Dikkat Edilmesi Gerekenler:
• Santrifüjleme öncesi örnek bekletme süresi
• Gecikmiş (Artık) pıhtı oluşumu
• Tüplerin bekletme konumu

TÜRK BİYOKİMYA DERNEĞİ TIBBİ LABORATUVARLARDA SANTRİFÜJ KULLANIM KILAVUZU

09.05.2023 38
Santrifüjleme Öncesi Dikkat Edilmesi Gerekenler-1

Santrifüjleme öncesi örnek bekletme süresi

• Serum elde etmek için tüpün türü ve üreticinin önerdiği süre dikkate
alınarak örnek,oda sıcaklığında ve pıhtılaşma tamamlanıncaya kadar
bekletilmelidir.
• Üretici tarafından bildirilen bir süre yoksa, serum örnekleri
santrifüjleme öncesi en az 30 dakika bekletilmelidir.
• Bekletme süresi 1 saati aşmamalıdır.

09.05.2023 39
Santrifüjleme Öncesi Dikkat Edilmesi Gerekenler-3

Tüplerin bekletme konumu

• Tüpler taşınırken ya da pıhtılaşmanın tamamlanması için bekletilirken
mutlaka dik konumda bekletilmelidir.
• Yatık olarak bekletilen serum tüplerinde oluşan fibrin,tüpün kapağına
ya da yan çeperlerine yapışabilir ve santrifüj olmasına rağmen
serumdan ayrılmayabilir.

09.05.2023 40
Santrifüj Çalışırken Dikkat Edilmesi
Gerekenler
• Santrifüj sallanmayan bir tezgah ya da zemin üzerine dengeli bir
şekilde yerleştirilmelidir.
• Santrifüj çalışırken başında durulmalıdır. Santrifüj durmadan ve kapak
açma uyarısı vermeden kapağı açılmamalı ya da açmaya
zorlanmamalıdır.

09.05.2023 41
 Santrifüjleme Hataları-2
• Santrifüjlemeden önceki süre çok kısa ise numune
bütünüyle koagüle olabilir veya ikincil bir koagülasyon
yaşanabilir. Bu durum prob tıkanmalarına yol açabilir.
Dahası jel yeterli bir bariyer oluşturmayabilir.
• Bu sebeple serum tüpleri 30 dakikadan önce
santrifüjlenmemelidir.
• Yanlış süre ve hızda santrifüj yapılması da hata
nedenlerindendir.

09.05.2023 42
Sodyum florid - potasyum okzalat tüpü
Sodyum sitrat (Koagülasyon-mavi kapak)
tüpü
Santrifüj Edilmeden Bekletilmiş Numune
Potasyum EDTA
(hemogram-mor kapak) tüp
IV NaCl Kontaminasyonu
• Hipertrigliseridemi
• Hiperkolesterolemi