Ηλίας Λιαμής, Σύμβουλος Ενότητας Πολιτισμού – 27/08/2019 – ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ

Ως εισαγωγή: Το μέλλον της πνευματικής ενασχόλησης

Μαζί με τις ραγδαίες εξελίξεις των καιρών μας σε όλα τα επίπεδα, προκύπτουν και
αγωνιώδη ερωτήματα σε όλο το φάσμα των διαχρονικών αναζητήσεων αλλά και της
καθημερινότητας του σύγχρονου ανθρώπου. Η αλήθεια είναι πως τη μερίδα του
λέοντος στα ερωτήματα αυτά έχει πλέον καταλάβει η οικονομία, οι πολιτικές
εξελίξεις και η ραγδαία τεχνολογική πρόοδος. Πάντα όμως ήταν γνωστό -και οι
σημερινή καιροί το επαληθεύουν-, πως το στένεμα των αναζητήσεων οδηγεί σε έναν
φαύλο κύκλο, με βασικό χαρακτηριστικό τη δίψα του ανθρώπου για ενασχολήσεις
που η τρέχουσα νοοτροπία θεωρεί ως άσκοπη και περιττή πολυτέλεια.

Πράγματι, κανείς δεν μπορεί να αποδείξει ότι η ακρόαση μιας συναυλίας ή η

ανάγνωση ενός κλασικού λογοτεχνικού έργου προσφέρει λύσεις στα καυτά
προβλήματα της σύγχρονης πραγματικότητας. Μόνον όμως όποιος έχει τέτοιες
εμπειρίες είναι σε θέση να διαβεβαιώσει τον εαυτό του και τους γύρω του πως, έστω
και το ολιγόωρο βύθισμα στα λόγια και τα έργα των μεγάλων δημιουργών που
πάσχισαν να δώσουν μορφή στα διαχρονικά και πανανθρώπινα ερωτήματα της
ψυχής, τους προσέφερε μια πολύτιμη εσωτερική γαλήνη και μια λυτρωτική
αποστασιοποίηση από το μαγκανοπήγαδο της επιβίωσης. Οι κάθε είδους πνευματικές
αναζητήσεις, δηλαδή οι αναζητήσεις εκείνες που στοχεύουν στη βαθύτερη αλήθεια
των πραγμάτων, όχι μόνον δεν απομονώνουν τον άνθρωπο από τη ζωή, αλλά τον
καλούν να επιστρέψει στα τρέχοντα με άλλη ματιά, άλλες αντοχές και, κυρίως, άλλο
ήθος.

Η αγωνία πολλών πνευματικών ανθρώπων του καιρού μας για το μέλλον των
πνευματικών αναζητήσεων και της καλλιτεχνικής δημιουργίας, καθώς και για την
τύχη των μεγάλων επιτευγμάτων του ανθρώπινου πολιτισμού έχει οπωσδήποτε βάση
και στηρίζεται στο γεγονός, πως διαμορφώνονται νέες γενιές με ελλιπέστατη
εκπαίδευση και πρόσβαση σε τέτοιου είδους ενασχολήσεις και δραστηριότητες.
(Αρκεί κανείς να σταχυολογήσει διαδικτυακές αντιδράσεις για την πυρκαγιά που
ξέσπασε στην Παναγία των Παρισίων, ώστε να αντιληφθεί τις νέες νοοτροπίες που
διαμορφώνονται). Σε καιρούς όπου επιζητείται το μέγιστο δυνατόν μετρήσιμο
ωφελιμιστικό αποτέλεσμα στον μικρότερο δυνατόν χρόνο, κάθε πνευματική
απασχόληση που, εκ της φύσεώς της, απαιτεί στοχασμό, υπομονή και απροσδιόριστο
άπλωμα στο χρόνο δεν μπορεί παρά να απαξιώνεται και να παραμερίζεται. Προς το
παρόν, κάθε συζήτηση για το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα στον τομέα αυτόν δεν
μπορεί παρά να στηρίζεται σε εικασίες. Υπάρχει όμως κάτι βέβαιο: Πέρα από τις
επιδράσεις που δέχονται οι νέοι άνθρωποι μέσα από την τεχνολογία και τις νέες
μορφές επικοινωνίας, η ύπαρξη του ζωντανού προτύπου και του παραδείγματος
γονέων, δασκάλων και όλων εκείνων που καταφέρνουν να κερδίσουν την εκτίμηση
των νέων ανθρώπων είναι καθοριστική.

Η γενιά του ΄60 – σχεδόν εξηντάρηδες πλέον –, στην συντριπτική τους πλειοψηφία,
βρέθηκαν υποχρεωμένοι να βάλουν στη ζωή τους τις νέες τεχνολογίες με όλα τα
θετικά και τα αρνητικά τους. Είτε διότι βρέθηκαν να αναθρέφουν παιδιά, των οποίων
η καθημερινότητα είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με τον υπολογιστή και το
Ίντερνετ, είτε διότι στον επαγγελματικό τους χώρο εισέβαλαν οι νέες τεχνολογίες σε
μικρό ή μεγάλο βαθμό, -είδαν την καθημερινότητά τους να μεταβάλλεται με
ανεξέλεγκτους ρυθμούς και τον εαυτό τους να υποκύπτει συχνά στους πειρασμούς
της διάσπασης και της σκότισης του νου με άχρηστες πληροφορίες και διαδικτυακά
παιχνίδια. Και όμως, πρόκειται για μία από τις τελευταίες γενιές που θα μπορούσαν
να προσφέρουν στην νεώτερη γενιά ένα προφίλ ανθρώπου που διαβάζει ένα βιβλίο,
που αφιερώνει χρόνο να σχολιάσει μια θεατρική παράσταση, που αφήνει στην άκρη
τα «τρέχοντα» για να «κυνηγήσει» μια συναυλία έντεχνης μουσικής και γενικά, που
έχει τη δύναμη να δραπετεύσει από την παγίδα μιας οθόνης και να διεκδικήσει μια
διαφορετική ποιότητα ζωής. Και αυτό, διότι είναι μια από τις τελευταίες γενιές που
πρόλαβε μια πλατύτερη καλλιέργεια στο σχολείο, προερχόμενη από δασκάλους με
έρωτα για το αντικείμενό τους, αλλά και ένα ευρύτερο φάσμα ανησυχιών και
αναζητήσεων σε μια κοινωνία με ουσιαστικότερες ανθρώπινες σχέσεις και αμεσότερη
επικοινωνία.

Ο «Ζητιάνος»

Ένας άκρως αποτελεσματικός τρόπος για να συνειδητοποιήσει κανείς τις εξελίξεις

όλων των τομέων της νεοελληνικής ζωής τα τελευταία 40 περίπου χρόνια είναι η
επιστροφή στα κλασικά αριστουργήματα των λαμπρών Ελλήνων συγγραφέων,
κυρίως από το 1880 και μετά. Είναι η εποχή όπου το κίνημα των Δημοτικιστών σε
συνδυασμό με την επίδραση τού Ευρωπαϊκού ρεύματος του Ρεαλισμού πλουτίζουν
τον Νεοελληνικό πολιτισμό με υπέροχα δημιουργήματα. Αυτά τα έργα, των οποίων
αποσπάσματα κοσμούσαν τα σχολικά βιβλία μέχρι και την δεκαετία του 80, σε
συνδυασμό με την επιμονή καθηγητών με κατάρτιση και μεράκι να υποδεικνύουν -
ακόμη και να επιβάλουν- την ανάγνωση έργων του Παλαμά, του Καρκαβίτσα