120
EeKHn KaJIraH 6eWIImfH Bekip kalgan bey§tin
3Il1HrHH aqKaH 3p KOIllOW,
4 7 5 6awnaHbin KaJlraH capaiiAblH
)l(OnYH )l(aCKaH 3p KoIllow
Ka6b1naH TYyraH 3p MaHac
qaTblpbIH )l(aKblH THKmH AewT.
OmyrYHa EOK-MYPYH
480 )l(aWMaK9Kyn )Kam-yyn
aK 603 aTTbI KblHaJIan,
6epMeT, mypy TarbIHTbln,
KblmTYY TapTYY KblnAbI AewT
Ka6blnaH ryyraH MauacKa.
485 EOK-MYPYHAaH6anaHbI-
'EHp-Aa KYHY KeneT' Aen,
6Hp-Ae KYHYKenreH )l(OK,
'3KH KYHY KeneT' Aen,
3KH KYHY KenreH )l(OK,
490 'YqYHQH KYHY KeneT' Aen,
yqyu"y KYHY KenreH )l(OK.
T9pTyHQH KYHY EOK-MYPYH
MaHblKepAbI MHHAHAewT,
6aAaHaHbI KHMH AeHT,
495 6acTblpbln qblrbln KenAH AeHT.
Ka6blnaH TYyraH Komowro,
ara canaM 6epAH AewT.
Ka6blnaH Komow aWTTblAewT:
'" AK )l(aHKbIH To~rOH
MYCTY" aHTaM,
500 6Hp-Ae KYHY Ken6eAH~,
6HWCHnKaJIraH 3KeCH~,
3KH KYHY Ken6eAH~,
3pcHn KanraH 3KeCH~,
Y"YH"Y KYHY Ken6eAH~...
5 0 5 T9pecyn KanraH 3KeCH~.
"Ap )l(HHHAbIHH"HHAe
Kap"blWbln KanraH 6aJIaHbl"
EOK-MYPYH CHCTHawTaMblH,
3nAH e3Y~ 6HnreHcHn
510 MYHY-MHHeH)l(OpyrYH.'
AHAa EOK-MYPYH awTTbl~:
'Ka6blnaH KOIllOH, KaH A6a,
3pHKne-Ae, repHKne!
EHp-Ae KYHY Ken6eceM,
515 6HWTblHblKCblH MeH AeAHM,
3KH KYHY Ken6eceM,
3n TbIHblKCblH MeH AeAHM,
3ceH-aMaH 6oMy~6y?
CaK-canaMaT )l(YPAYf{6y?
5 2 0 AIlITbI KaHAaw -rapTaMbl H')
ATTbl KaHAaw "a6aMbIH,
aKpeT )l(aWAbl YTaMbIH?
Kanblp-MHHeH EycYPMaH
KaHAaw Kblnbln TYTaMbIH?'
525 AHAa Kowow awTTbl AewT:
MANAS DESTANI
Cennetin kapISml
e§igin a~kan Er Ko§oy,
baylamp kalgan saraydm
colun caskan Er Ko§oy
KabIlan tuugan Er Manas
~atmn cakm tik§i deyt.
O~guna Bok-murun
cayma k6kiil Ca§-uul
ak boz attl kInalap,
bermet, §uru tagmtlp,
kl§tuu tartuu klldl deyt
KabIlan tuugan Manaska.
Bok-murunday balanl-
'Bir-da kiinii kelet' dep,
bir-de kiinii kelgen cok,
'Eki kiinii kelet' dep,
eki kiinii kelgen cok,
'O~iin~i kiinii kelet' dep,
ii~iin~ii kiinii kelgen cok.
T6rtiin~i kiinii Bok-murun
Mamkerdl mindi deyt,
badanamkiidi deyt,
bastmp ~lglp keldi deyt.
Kabllan tuugan Ko§oygo,
aga salam berdi deyt.
Kabllan Ko§oy ayttl deyt:
"'Ak caykIn tofigon
mustu" aytam,
bir-de kiinii kelbedifi,
biysip kalgan ekesifi,
eki ktinii kelbedifi,
ersip kalgan ekesifi,
ti~tin~ii ktinti kelbedifi...
t6r6stip kalgan ekesifi.
"Arciyndm i~inde
kar~IYlpkalgan balam"
Bok-murun sisti aytamln,
eldi 6ziifi bilgensip
munu-minen corugun.'
Anda Bok-murun ayttlfi:
'Kabllan Ko§oy, Kan Aba,
erikpe-de,terikpe!
Bir-de kiinii kelbesem,
biy tmlksm men dedim,
eki kiinti kelbesem,
el tlmksm men dedim,
Esen-amanboldufibu?
Sak-salamatciirdtifibii?
A~tl kanday tartamln?
Attl kanday ~abamm,
akret caydl utamm?
Kaplr-minen Busurman
kanday klilp tutamm?'
Anda Ko~oy ayttl deyt:
A<;mI§olan Er Ko§oy
kapall kalan saraym,
yolunu a<;an,Er Ko§oy,
kaplan dogan Er Manas'm
yaktmna gelip <;adlrkurdu.
Bu aralIk Bok-murun da
gen<;Ca§-uul'u bekliyordu,
ak atma binmi§ti 0,
boynuna boncuk dizi takllmI§
atml hIzla ko§turdu,
kaplan dogan Manas'a geldi.
Bok-murun sandI u§agl
bir giinde gelecek,
bir giinde bakn gelen yok.
tki giinde gelir, dedi,
iki giinde de gelen yok.
U<;iincii giin gelir 0, dedi,
ii<;giin sonra da gelen yok.
Dordiincii gUn Bok-murun
an Mamker'e hindi,
zIrhlm da giyindi,
heybet ile yola <;Ikn.
Kaplan dogan Er Ko§oy'a
gidip selamImverdi.
Kaplan Ko§oy da dedi ki:
"Yaz vakti donup
kalml§, diyorum sana,
bir giin ge<;ti,sen gelmedin,
bey edasma biiriiniip sen.
tkinci giin de gelmedin,
erlik edasma biiriiniip sen.
U<;iincii giin de gelmedin,
Efendilik edasma biiriiniip sen.
Her toplulugun i<;inde
dikkat <;ekenbir <;ocuksunsen,
Bok-murun size diyorum,
halkl sen yonetiyormu§sun gibi
bu ne davram~ boyIe!"
Bok-murun da dedi ki:
"Han babasl kaplan Ko~oy,
hiddet edip soylenme!
ilk giinii gelmedim ben,
beyler dinlensin, dedim.
tkinci gunii gelmedim,
milletim dinlensin dedim.
Slhhatin yerinde mi?
Yolculuk rahat ge<;timi?
A§I nasll yaptlraYlm?
Atlan nasII ko§turaYlm?
Ahreti kazanmak i<;in, 5
kafir ile musltimam
nasll sulhda tutaYlm?"
thtiyar Ko~oy dedi ki:

'AKaw, TeHTeK,Typa TYP!
Kanblp-MHHeHEycYPMaH
6HC6MrHHqe Helll KepeK?
EHC6HnnfHqe KeTKepeK!
530 )KeJIeHYIIJTOOKepHcH,
EycYPMaHAblH6epycy,
Mauac 6HJICHH
)f(HWDAbl.'
MaHac aHAaawTTblAewT:
,AHAawAe6e KaH KoIIJow, A6a,
535 TODAYH )f(aKaCblHTYPyn,
3renfHeHKJ1j;iOOH?
Aracbl awJIAaTYPyn,
HHeCH HIlIHH6HJIe6H?
Ey )f(HWHAbl e3Yf\ 6HJI,KoIIJow!'
5 4 0 AK-KoproH-KeHTfHHKaJIacbl
KeKYM CapTTblH6anacbl
Yp6y aWTblnTypa'Abl:
'MeH 6Hpyq DOCKen awTawH!
)Kapaca Ke6HMKbIJIblf\ap,
545 )f(apa6acaKOIOf\ap!'
KaH Kolllow aWTTblAewT:
'AHccaf\ aWTacan!' AeHAH,
'CeHHHKOOHMHyranbl!'
Yp6y aWTblnTypa'Abl:
550 'Hapbl6apcblH OH6elll KYH,
6epH KeJICHH OH6elll KYH.
ATTYYOIIJYDAaH qa6anblK,
KYHY-TYHY OHTepT KYH
aT TepAemn ananblK!
555 OH anTbl KYDAep60JIrYHqa,
aT Qy6aTbinananblK!
Kanblp-MHHeHEycYPMaH
aTTblHcaHaTblH6HJIeJIHK!'
Ka6blJIaHTyyraH 3p MaHac
560 aQyy )f(aMaHKeJIAHAewT,
)f(aHblDAarblAK-an6apc
KapMananbln ca6blHaH
KaQblpblnKOWO 6epAHAewT,
AJITbl 1II33p Ken Kanblp
565 apanaTaKYYAblAewT,
YQapaaHEycypMaH
TerepeHTeKYYAblAeWT,
)f(eTHnQaanHpepAe
)KOJIOHAYH )f(OJIYH
6acTbiAeWT,
570 ArbllllTbl aTTanKalllTbl AewT,
TeIllCTYKTYl\Te6ecYH6acbln
eTTYAeWT,
KOIllOHAYHKoWHYHa KHpeKalllTbl AeUT..Ko§oydunkoynuna kire ka§tl deyt. Ko§oy'un koynuna girip ka~tl,
Ka6b1JIaHTYyraH3p MaHac
AK-an6apc-MHHeH Yp6YHYH3rerHH
575 TYllIype QaanHPAHAewT.
'ATaf\ 6HJIreHow 3Mec,
3Hel\ 6HJIreHTOW3Mec,
~
BOK-MURUN
'Akay, tentek, tufa tur!
Kaplr-minen Busurman
bis bilgin~e ne§ kerek?
Bis bilgin~e kot kerek!
.Colonii§ too kerisi,
Busurmandm boriisti,
Manas bilsin ciyndl.'
Manas anda ayttl deyt:
' Anday debe Kan Ko§oy, Aba,
tondun cakasm tiiriip,
eteginenkiyebi?
Agasl aylda turup,
inesi i§in bilebi?
Bu ciyndl oztifi bil, Ko§oy!'
Ak-korgon-kenttin kalasl
Koktim Sarttm balasl
Urbti aytlp tura'dl:
'Men biTii~ DOSkep aytayn!
Carasa kebim kIllfiar,
carabasakoyufiar!'
Kan Ko§oy ayttl deyt:
'Ayssafi ayta sal!' deydi,
'Senin kebifidi ugall!'
Urbii aytlp tura'dl:
'Narl barsm on be§ kiln,
beri kelsin on be§kiln.
Attuu o§undan~aballk,
ktinti-ttinii on tort kiln
at terdetipalallk!
On altl kiindor bolgun~a,
at ~ubatlpalallk!
Kaplr-minen Busurman
attln sanatln bilelik!'
Kabllan tuugan Er Manas
a~uucaman keldi deyt,
camndaglAk-albars
kannap allp sabman
ka~lnp koyo berdi deyt,
Altl ~eer kop Kaplr
aralata kuudl deyt,
ti~ araanBusurman
tegerentekuudl deyt,
cetip ~aapirerde
Coloydun colun bastl deyt,
Agl§tl attar ka§tl deyt,
To§sttikttiii tobostin baslp
ottti deyt,
Kablian tuugan Er Manas
Ak-albars-minen Urbiintin etegin klilCI ile Urbti'ntin etegini
tti§iiro ~aap irdi deyt.
'Ataii bilgeD oy emes,
eneii bilgeD toy emes,
121
!IEy budala, soyleme dur,
kafir ile miisliimanlar
beDim neyime gerek?
Benim kI~lma gerek!
Y ama~ daglrnn gerisi,
0 mtisltimanlarm kurdu
Manas diizeltsin Ylglrn."
0 zamanManas dedi ki:
"Oyle deme, ey Ko§oy Han,
kiirktin yakasml diiriip,
eteginden mi giyilir?
Agasl evde oturup,
i§i kii~iikler mi goriir?
~enligisen hazlrla Ko§oy!"
Ak-korgon-kent §ehrli
Sart Kokiim'iin gen~ oglu
Urbii dedi ki:
"Yalrnz ii~ soz diyecegim,
yararsa soziim yapm,
yaramazsakulakasmaym!"
Han Ko§oy da dedi ki:
"Soyle dii§iindtigiin §eyi,
sozlerini dinliyoruz!"
Urbii kalkarak dedi ki:
ileri varsan on be§ gilD,
geriye gelsen on be§ giin,
ko§uya buradan ~lkallm,
gece giindiiz on dort gtin
atlmlZl terletelim!
On altl giinti bulunca,
atlarlmlzl siirelim!
Kafirlerle mtisltimanlar
atlara bakarlar 0 zaman!
Kaplan dogu§lu Er Manas
pek ofkelendi 0 zaman,
belindeki klllcml,
klmndan hlzla ~lkardl
sagasola savurdu,
Altl ~eer kafir dolu
ge~ip onlan kovaladl.
U~ mtisliiman koDak yerinde
dontip onu kovaladl.
YakalaYlp klil~ saldl,
Coloy'un yolunu bastl
Agl§'1 atlaYlp ge~ti,
To§tiik'tin tepesinden
atladl.
Kaplan dogan Er Manas,
vurup indirip kesti.
"Atan bilmez boyle ogtit,
anan bilmez boy Ie ogtit,
122
KblCKa caHanyy tlanaKeTeH
KapaMKyn,
MblHAaH KUHH6y
)Kopyry~ KOIOn )KYP!'
5 8 0 Ka6b1naH TYyraH 3p MaHac
AK-an6apCTbI KbiHblHa
KaHTbln KaTbm anAbl AeHT,
3p KomoHro canAbI AeHT,
KomoHro Ke~em canraH co~:
585 ')l(YPT Kapblcbl KaH KomoH,
ceH-Ae 6HnnfH )KHHHAbl!'
AHAa KaH KomoH aHTfbl~:
, AKaH, TeHTeK, TYpa TYP!
MeH 6Hn6eHMHH )KHHHAbl!
5 9 0 )l(eneHYIII TOO KepHCH,
EycypMaHAblH 6epycy,
e3Y~ 6HnmH )KHHHAbl!
Kanblp-MHHeH EycypMaH
6HC6HnmHtle Hem KepeK?
595 EHC 6HnrHHtle KeT KepeK!
e3Y~ 6HnmH )KJ1HHAbI,TeHTeK!'
AHAa MaHac aHTTbI~ AeHT:
'Ka6bmaH KOIIIOH, KaH A6a,
6y OH6em KYH AereHH,
600 6HC 6ana tlaKTa )KaMaK TOp60KTY
)Kapblmbln KentlH )Kep 3ne-
Kanblp-MHHeH EycypMaH
Kaptlanblmbln KenreHAe,
GeHre TaJIam 6on60H6y?
605 )l(ypTKa 6pYK TYmneH6y?
Alii apaM 60n60H6y?
EOK-MYPYHAai:1TepeHYH
KeeHY tlereT 60JIOOH6y?
EapcblH KOUYPca:IKbIH Kyc-MHHeH,
610 KenCHHtlblMblH y'IKaH
ana-tlanfiblpT )KaC-MHHeH,
)KaKmblCbl KenC"H TepHnHn,
)KaMaHbl KanCblH TepHmn!'
AHAa aUTfbl~ KaH KOIIIOH:
, AKaH, TeHTeK, 6y Ke6H~
615 60nco 6oncYH!' AeMH AeHT.
Kanblp-MHHeH EycypMaH
AYY KeTepyn KelTH AYUT.
J];yy KeTepyn KeTKeH COB,
KYHY-TYHYOH Gem KYH
620 aT TepAeTHn anAbl AeHT.
K YHY-TYHY YtI aH
OH )Kern KYH 6onrYHtla,
aT tty6aTbin KenAH AeUT.
qaKtlbl ttaKTan KenAH AeHT,
CblHtlbl CblHan Ken):\HAeHT.
625 CblHtlbl Cblllan canraH CO~,
aTKa Kapan aHTfbl AeHT:
'Kyi:1pyrYHa KYT TymKoH
MANAS DESTANI
klska sanaluu~ala koton
karam kul,
mmdan kiyn bu
corugufi koyup ctir!'
v '
Kabllan tuugan Er Manas
Ak-albarstl kImna
kaytIp katIp aldl deyt,
, v
Er Ko§oygo saldl deyt,
Ko§oygo kefie§ salgan sofi:
'Curt karlsl Kan Ko§oy,
sen-de bilgin ciyndl!'
Anda Kan Ko§oy ayttIfi:
,Akay, tentek, turn tur!
Men bilbeymin ciyndl!
Colonti§ too kerisi,
Busurmandm bOrtisti,
oztifi bilgin ciyndl!
Kaplr-minen Busurman
his bilgin~e ne§kerek?
Bis bilgin~e kot kerek!
Oztifi bilgin ciyndl, tentek!'
Anda Manas ayttIfi deyt:
'Kabllan Ko§oy, Kan Aba,
bu on be§ kiln degeni,
bis bala ~akta caydak torboktu
Cart§lpkel~i cer ele-
Kaplr-minen Busurman
kar~all§lp kelgende,
beyge tala§ bolboybu?
Curtka buzuk tli§pOybti?
A§ aram bolboybu?
Bok-murunday toronlin
koonli ~ogot bolboybu?
Barsm kofiur salkIn ktis-minen,
kelsin ~Imm u~kan
ala-~alblrt cas-minen,
cak§lsl kelsin terilip,
camam kalsm terigip!'
Anda ayttlfi Kan Ko§oy:
,Akay, tentek, bu kebifi
balsa bolsun!' deydi deyt.
Kaplr-minen Busurman
dUll kotorlip ketti duyt.
Duu kotorlip ketken son,
klinli-tUnli on re§ kiln
at terdetip aldl deyt.
Klinli-tUnli tic;:ay
on ceti kiln bolgun~a,
at c;:ubatlpkeldi deyt.
<::ak~1 ~aktap keldi deyt.
SIIIC;:1smap keldi deyt.
Sm~1slnap salgan sofi,
atka karap ayttl deyt:
'Kuyruguna kut tU§kon
akll klSa, ardl katl,
haram kul,
bundansora
blrak bu akll!"
Kaplan dogu§lu Er Manas,
0 keskin kUICI kmma
gerisin geri koydu,
Er Ko§oy'a doniip,
Ko§oy'dan ogill istedi:
"Halkm en ya§IISI Ko§oy Han
§enlik diizenini sen vereceksin!"
Ko§oy Han da §oyle dedi:
"Ey ate§li can, dur,
§enlik filan bilmem ben!
Yamac;;dagm gerisi,
ey miisliimanlann kurdu,
§enlik diizmegi sen bilirsin!
Kafirlerle miisliimanlar,
onu bilmek neyine gerek,
onu bilmek gotiime gerek!
-5enlik diizmegi kendin bil, ate§li can!"
0 zaman Manas §oyle dedin:
"Han babasl kaplan Ko~oy,
Onun on be~ giin dedigi ~ey,
bizim C;;ocuklugumuzdaC;;lplakatla,
yaptiglmlz yarl~a benziyor.
-5imdi kafirle miisliiman,
bir araya toplanml~ken,
bOyledala§ ml olacak?
Yurda bozgun girmez mi?
Yemek haram olmaz ml?
Bok-murun gibi bir efendinin
gonlii daralmaz ml?
Serin giiz vakti C;;lkallmyan~a
donelim sinekler
uc;;u~urken yaz ba§mda
giizel atlar gelsin hep birlik,
kotii atlar geride kalsm giicenik!"
Han Ko~oy, sende ~oyle dedin:
"Ey ate~li can, bu soziin,
olursa olsun!" dedi.
Kafirle miisliimanlar,
giiriiltii ile c;;ekildiler,
giiriiItii c;;ekilince,
gece giindiiz tam on be~ gun
atlanm terlettiler.
gecesigiindiiziiyle tiC;;
ay
on yedi giin dolunca
at mahmuzlaYlp geldiler.
GozciiIer terlediler,
baklcllar bakmdIlar,
gozciiler gozetleyince
atlara baklP dediler ki:
"Kuyrugu kuvvetli alan ~u
 BOK-MURUN 123

KyrMaHAYYKyn'aT KHMAHKH? kutmanduu kul'at kimdiki? kocaman kula at kiminki?

8pKeqy 6HUK,MOHHY Y3YH brko~ii biyk, moynu uzun Horgiicii biiyiik, boynu uzun
630 HapAaHKyn'aT KHMAHKH? narday kul'at kimdiki? kocaman kula at kiminki?
)KblrbmraHbl HapTeAeH Clgllgam nar tOdey -5udeveler gibi yiiksek
)J(apAaH Kyn'aT KHMAHKH? carday kul'at kimdiki? daglar gibi at kiminki?
8pKeqy 6HUK,MOHHY Y3YH brko~ii biyk, moynu uzun Horgiicii biiyiik, boynu uzun
caAaKTaU caHblcanblHraH, sadaktay sam salmgan, bacagml ok gibi geren,
635 )J(aKmblKyn'aT KHMAHKH? cak§1kul'at kimdiki? giizel kula at kiminki?
3n6HCTeuHqHHTapTbmraH Elbistey i~in tartJlgan Govdesi ince, k~i gibi,
3qKHKyn'aT KHMAMKH? ~ki kul'at kimdiki? §u ince at kiminki?
TYMqyry ymTY apaAaH, Tum~ugu u§tu araday, Burnu testere gibi sivri,
TYurarbl cblPAalIKouroH qapMau, tuygagl slrdap koygon ~araday, nallan alca ~anak gibi,
640 oopy KynaK, ooKeH caB, boru kulak, bOkon san, kurt kulakh, geyik butlu,
OOneKQeKyn'aT KHMAHKH? bolok~o kul'at kimdiki? §u yabancI at kiminki?
Kyn)J(a KynaK, KypaHcaB, Kulca kulak, kuran san, Dag ko~u kulakIl, geyik butlu,
KyrypraH Kyn'aT KHMAHKH? kuturgan kul'at kimdiki? kuduran kula at kiminki?
MQerecMHHHeAeH I~egesiiynedey Tiiyleri hep igne gibi,
645 HQKeKyn'aT KHMAHKH? i~ke kul'at kimdiki? §u ince kula at kiminki?
CblAblpblIl KouroH TacMMau Sldmp koygon tasmaday Gerilmi§ bir tasma gibi,
cYM6aTryy Kyn'aT KHMAHKH? sumbattuu kul'at kimdiki? §u giizel kula at kiminki?
Ke~ COOpblCbl KeTMeHAeH- Ken soonsl ketmendey- Omuzlan kiirek gibi,
KeceneKooro KeTMeH,neu!- keselek boyu ketmendey!- gogsii de sert kiirek gibi,
650 Ke~emTYKyn'aT KHMAHKH? kene§tii kul'at kimdiki? §u zeki kula at kiminki?
36HpereH )J(arblH3pKeHTKeH, Ebiregen cagm erkeytken, Yuvarlak yamm kaldlran,
3pKeIIITeUMOHHYH KOHKOUTKaH, erke§tey moynun koykoytkan, boynunu ahmla uzatan,
epyCTYKyn'aT KHMAHKH? orustii kul'at kimdiki? §u gosteri§li kula at kiminki?
KaK QOKYCY KYMraHAaH, Kak ~okusu kumganday, Almnm sa~1tarak gibi,
655 KynaKTapblKbIUraH,naU, kulaktarl klyganday, kulaklan ince sivri,
epymTy Kyn'aT KHMAHKH? oru§tii kul'at kimdiki? §u gtizel ~evik at kiminki?
KamKa THmHKMOOAaH Ka§ka ti§i kadooday Di§leri tlrnak gibi keskin,
KaKQHUraH Kyn'aT KHMAHKH? kak~iygan kul'at kimdiki? §u parlak kula at kiminki?
Kbl3bm THnH6yneAeH KlZl1 tili btilodey Klzll dilin bilegi gibi,
660 KblCMaTryyKyn'aT KHMAHKH? klsmattuu kul'at kimdiki? klsmetli kula at kiminki?
ApKa MOHHY 6Mp KynaQ Arka moynu bir kula~ Arka boynu bir kula~,
$
aK )J(onTOH Kyn'aT KHMAHKH? ak coltoy kul'at kimdiki? §u ugurlu kula at kiminki?
'f; KMblKCblC6HPAH6eurere! Kadlksls birdi beygege! Terbiye gorrneden yan§agirdi!
i~
AHaH6epH )J(arblH,na Anan heri cagmda On un beri yamnda
665 MaHKaHblHAa MamaT6ap, maykamnda ma§atbar, arkasmdapmar var.
KYHpyryHAaKYAYK6ap, kuyrugunda kuduk bar, Yuvall bir kuyrugu var.
acTblpTblHaSlKTYY KanblIl KeTlIereH, astlrtm ayaktuu kallp ketpegen, Hi~ bir nalll ayak onu ge~memi~,
YCTYPTyH KaHaTryy AaHpblIlemereH, tisttirtiin kanattuu daynp otp<>gon,hi~ bir kanat ondan once gelmemi§,
Ka6blpracblKanKaH-Too, kablrgasl Kalkan-too, kaburgasl Kalkan-dag gibi
670 oMypTKacblOpon-Too, omurtkasl Orol-too, omurgasl Orol-dag gibi,
capbl )J(bmaHKe3eKTy, san cllan kezektti, sinirleri san Yllan,
Kbl3bm )J(bmaHe3eKTY, klZl1 cllan ozoktii, ilikleri klzll Yllan,
CYKcYPAaH MOHHYH CYK'canraH suksurday moynun suk'salgan ordek gibi boyun uzatan
cYYAaHcyp aT KHMAHKH?- suuday sur at kimdiki?- §u esmer kula at kiminki?
675 Tanam 60nAY6eHrere! Tala§ boldu beygege! Bu onunla yan§acak,
EMCTMH )J(eneHYcTOOKepHCM, Bistin colon tis too kerisi, bizim Yama~ dagm gerisi,
EycypMaHAblH6epycy BusurrnandmbOrusii biz miisliimanlann kurdu,
3p MaHaCTblHAK-Kyna, Er Manastm Ak-kula, Er Manas'm Ak-kula'sl
omy KaH,naH KepYHeT?- o§ukanday korunot?- size nasll goruniiyor bu?
680 amy aJIAbl6eureHH! O§u aldl beygeni! Yarl§1 bu kazanacak,
Ey KalIblpAblH KaHblqo~ )KonoH, Bu Kaplrdm kam C;:onColoy, fakat kafirlerin ham ulu Coloy,
124
qO11 )l(onOMYH AtJ-6YYAaH,
owy ..aHAaii KepYHeT?-
3MecI: TanaW OOnOT6eiireCH!
685 AHbll1 6epH )KarbIHAa
Tyi1rarbIHAa Typa )KOK
TYJmap e~y Man 3KeH,
)KyperYHAe Ayneii )KOK,
6YYAaH tJanbfW Man 3pKeH,
690 ")l(yrypeM!" Aen )KYTKYHreH,
"qblraMbIH!" Aen rypraHH,
)KepAe oiio tJatJbm TOKT060iiT,
)KyrypreHY 6HnHH6eiiT,
6YYAaH tJanbIW Man 3pKeH,
695 KapbI )KJffiHK KaKKaHAaii,
e3Y 6bliibm )KeTH6eiire tJanKaHAaii
TooAaii TOp'aT KHMAHKH?
)l(ep aCTbIHaHtJHKKaHbI
)KeTJtKYHAep 60llA'3ne,
7 0 0 apbIK tJaan CanbInTblp,
YSlTbfHaHKowynryp,
3neMaH-6aMbIH 6anacbI
3p TelliTYKTYH qan-KyiipYK
owy anAbl 6eiireHH!
705 AHblH 6epH )KarblHAa
6yTYHAa 6YPMa1t;aHtJH1I;epMY~Y 6ap,
ycTYHAe KOp)KYH Ke3Y KYMY 6ap,
epeny TOp' aT KHMAHKH?
Gwy anAbI 6eiireHH!
7 1 0 AHbIH 6epH )KarblHAa
tJy6ana 6acKaH tJbl6ap aT-
e3Y KHMAHHaT 3KeH?
Ka1t;bIKCbICKHPAH6eiirere!
EaT )KarblHaH KapacaM,
7 15 HOKTOKeCKeHarbl 6ap,
Kblp apKa1t;aHKapacaM,
3KH KHWH YtJKawKaH,
KeTeH )KOOpTarbl 6ap-
KeKyn Kep aT KHMAHKH?
7 20 A" aii6anTa 6enHHAe,
KblprblCTapAblH 3nHHAe
Arblw, KOXOWTYH )l(oop-Kep-
owy aJIAbl6eiireHH!
bliiblK )KaJIAaHKapacaM,
725 apa6a 6acKaH Tarbl 6ap,
KanTan XYHYH KapacaM,
TYHAYK6acKaH Tarn 6ap-
e3Y E03-633HHH 6anacbl,
6y Top'aiirblp KHMAHKH?
730 Gwy anAbl 6ei1reH"!
AHblH 6epH xarblHAa,
Kap'aiirbIPAbl~ 6anacbl
KapT-Kype~YH HHHC",
)l(00p-603AYH 6anacbl,
735 )l(opro-oo3AYH "HHC",
MANAS DESTANI
~on Coloydun A~-buudan,
o§ukanday koriinot?-
Emese tala§ bolot beygesi!
Amn beri cagmda
tuygagmda tufa cok
tulpar oiidii mal eken,
ciirogiindo dilloy cok,
buudan~all§ mal erken,
"Ciigiirom!" dep ciitkiingon,
"~lgamm!" dep turgani,
cerde oyo ~a~lp toktoboyt,
ciigiirgonii bilinbeyt,
buudan~all§ mal erken,
kan cilik kakkanday,
ozii blYl1 ceti beyge ~apkanday
tooday tor'at kimdiki?
Cer astman ~ikkam
ceti kiindor bold' ele,
arlk ~aap sallptlr,
uyatlnan ko§uptur,
Eleman-baydm balasl
Er To§tiiktiin ~al-kuyruk
o§u aldl beygeni!
Amn beri cagmda
butunda burmadan ~ider muiiu t if, budunda zincir yarasl,
iistiindo korcun kozii kumu bar
orolii tor'at kimdiki?
O§u aldl beygeni!
Anm beri cagmda
~ubala baskan~lbar at-
ozii kimdin at eken?
Kadlksls kirdi beygege!
Bat cagman karasam,
nokto kesken agl bar,
klr arkadankarasam,
eki ki§i u~ka§kan,
koton coor tagl bar-
kokill kef at kimdiki?
A~ aybalta belinde,
Klrglstardm elinde
AgI§, Koco§tun Coor-ker-
o§u aldl beygeni!
IYlk caldan karasam,
araba baskantagl bar,
kaptal ciintin karasam,
ttindtik baskan tagi bar-
ozti Boz-beenin balasl,
bu Tor'ayglr kimdiki?
O§u aIdI beygeni!
Amn beri caglnda.
Kar' ayglrdlii balasl
Kart-kiiroiidtin inisi,
Coor-bozdun bala~l,
Corgo-bozdun inisi.
ulu Coloy'un A~-buudan atl
size nasII goriindii bu?
0 bunu ge~ip yenmez mi?
Bu atm beri yanmda
nalml hi~ ~arpmayanhem
bir er atma benzeyen
yiiregi korku bilmeyen
kan~lk kanll bir at var,
hep nrlamak dii~iiniiyor,
kurtulup ka~mak istiyor,
durmadanyeri kazlyor,
goriinmez gibi ko~uyor,
nallarl yere degmiyor,
iligi sanki mlhlanml~,
tam yedi yan~ kazanml~
~udag gibi al at kiminki?
Yerin dibine inerek
yedi giin orada ya§ayan,
ko~maktan kupkuru olan
sanki utanml~, ko~up durur
Eleman-bay'm oglu
Er To~tiik'iin ~al-kuyruk atl,
yan~l mutlak bu kazamr!
Onun da beri yanmda
iistiinde bir kum torbasl,
~u bagll al at kimin ki?
Yan~l mutlak bu kazamr!
Onun da beri yamnda
ol~iilii giden bir at var,
bu at acaba kimindir?
Kusursuz girdi yarl~a!
Ba§ tarafma dogru baksan,
yulann kestigi akl var,
bir de kIf arkasma bak,
iki ki~i birden binmi~,
arkaslm daglaml~lar,
kahkiillii at kiminki?
Keskin sava~ baltasl belinde,
Kifglzlarm elinde
Agl~, Koco~'un atl 0,
yarl~1 mutlak bu kazanu!
Yelesine bakacak olsam
araba ~ekmi~ gibi yer etmi~
eyerinin altlna baksam
yiik ta~lml~ gibi izi var,
Boz-bee'nin yavrusu,
bu Tor-aygu kiminki?
Yarl~1 bu at kazanlr.
Onun da beri yamnda
Kara-aygu'ln yavrusu,
Kart-kiiron al atln karde~i,
Coor-boz ak klsragln yavrusu,
Corgo-boz yiiriik atln karde~i.

6epeMH anraH 3KeH Aa~-MHHeH,
anTbIMLlm TOryc Man-MHHeH,
XeM XereH 3KeH xern
6aTMaH AaH-MHHeH,
MYCTaKKaryyraH KeK-ana-
740 TeMHp rySIK, xec 6HneK,
XeTKHne~ KynYK KeK-ana-
6y 6eUreAeH KanbIllTLlp!
Ke~ KynxaHbIH 6olOHAa
MYPYH KLlPK 6eurecHH anbInTbIp!
74 5 AHbIH 6epH xarLlMa,
6em xyc TOKCOH6em aTTbIH aSirbI
Opo~YH Kyna-633-
amy aflALI 6eureHH!'
3MH aT aiiAaMaK 6onAY AeuT,
750 blcbIK-KeJIAY KLlAbIpTbIll,
Tocop-MHHeH TaHMaHbI
6Hp amLlpLln CaflAbt AeuT.
Ke~ HapLlMLI KbIAbIpTLln,
cLlpTKa CallKbIH xaiinoora
755 'A TTbIH TYSIrbI xamKa KyueT' Aen,
')Kau-KbImbI KeTeT' Aen,
'AT TaHbIn6au KanaT' Aen,
HapbIH binAbIU KLlAbIpTLln,
aT qa6bIqLl 6anaHbIH
760 a3L1K-TYnyryH EYKapra canAbI.
'EanaHbI xau-KbImbI 6aKcbIH!' Aen,
'ATKa xeMAH 6epCHH!' Aen,
anTLlH Mep 6aCTbIpbm,
EYKapra a3bIK CallAbIPbIll.
765 'EapcbIH KO~YPCallKbIH KYC-MHHeH,
KenCHHqbIMbIH YtfKaH
ana-qan6bIpT xaC-MHHeH,
xaKmbICbI KenCHHTepH.nHn,
)l(aMaHLI KanCbIHTepHrHn!'
ATbI xypyn KeTTH AeHT.
770 'AnTLI apaaH KanbIPAbI,
Ytf apaaH EycYPMaH
6apbIH tfaKTan KenCHH!' AeuT.
EOK-MYPYMau 6ana~Llc
MaHbIKepAH MHMH AeuT.
7 7 5 3JIAH qaKTan KenreMe,
KbIp MYPYHAYY, KbI3a Kec,
KblTaunapAbIH Ko~yp-6au
EOK-MYPYHAau T~peHY
KenHn KapMati anAbI AeHT:
780 'KaflAbIparbIH canbIHbIn,
KanAau MHHep Man 3KeH;
6eJIAeMQHCHHQanblHbIn,
Me)l(HH MHHep Man 3KeH!
AK KOPXYH apTapra,
785 3ceH-KaHra TapTapra
3nTY )K:\i1nyy Man 3KeH!
MaHbll-.":PAHMara 6ep!
BOK-MURUN
rerendi algan eken dan-millen,
altJml§ togus mal-millen,
cern regen eken ceti
batman dan-millen,
mustakka tuugan Kok-ala-
temir tuyak, ces bilek,
cetkilefi kiiliik Kok-ala-
bu beygedenkahptJr!
Kefi Kulcamn boyunda
murun kIrk beygesinahptJr!
Amn reri cagmda,
be§ ciis tokson be§ attJn ayagl
Orofigunun Kula-ree-
o§u aldl beygeni!'
Endi at aydamak boldu deyt,
Islk-koldii kldlrtlP,
Tosor-minen Tanmam
bir a§mp saldl deyt.
Kefi Nanndl kIdIrtIp,
sIrtka salkin caylooga
,AttJn tuyagI ca§ka kiiyot' dep,
'Cay-kI§I ketet' dep,
'At tamlbay kalat' dep,
Narm IldlY kldIrtlP,
at ~abl~1balamn
azIk-tiiliigiin Bukarga saldl.
'Balam cay-kI§I baksm!' dep,
'Atka cemdi rersin!' dep,
altJn mor bastJnp,
Bukarga azIk saldmp.
'Barsm kofiur salkin kiis-minen,
kelsin ~Imm u~kan
ala-~alblrt cas-millen,
cak§lsl kelsin terilip,
camam kalsm terigip!'
AtJ ciiriip ketti deyt.
,AltJ araanKaplrdl,
ii~ araanBusurman
bann ~aktapkelsin!' deyt.
Bok-murunday balafils
Mamkerdi mindi deyt.
Eldi ~aktapkelgende,
kif murunduu, klza kos,
Kltaylardm Kofiur-bay
Bok-murunday toronii
kelip karmay aldl de:yt:
'Kaldlragm salmlp,
Kalday miner mal eken;
beldem~isin ~allmp,
Mecin miner mal eken!
Ak korcun artarga,
Esen-kangatartarga
eptii cayluu mal eken!
Mamkerdi magaber!
125
bilyilk odill alml§tl,
altml§ dokuz mal kazandl,
yem yediginde yedi
batman arpa yerdi,
yilksek dag yaylasmda dogan Kok-ala'da
demir tlmak, baklr bilek
var bu halis Kok-ala'da"
yan§1kazanmayacakbu!
Geni§ Kulca'ya gelince
kirk 6dill alml§tl o!
Onun da beri yamnda
be§ yilz doksan be§ atm en a§aglsl
Orongu'nun klsragl Kula-bee var,
yan§1 mutlak bu kazamr!"
Atlan saYlp slraladlktan sonra
Islk-koliine gektiler,
Tosor ile Tanma
ilzerinden gegtiler.
Geni§ Nann boyunca gittiler,
Slrtayaylaya saldllar,
ta§tanallar yanar dire,
yaz, kI§ yiiriidiller dire,
atlar tamnmaz olur dire,
Nann boyunca gittiler.
Yan§ta ata binen gocuklan
azlkIa Buhara'ya gonderdiler.
Atlara baksmlar dire
ata yem versinler dire,
alta miihilr bastmp,
Buhara'ya azlk gonderdiler.
Serin gilz vakti glkallm yan§a
donelim sinekler
ugu§urkenyaz ba§mda
gilzel atlar gelsin hep birlik,
kolli atlar geride kalsm gilcenik!"
Atlar artlk yola glktl.
Kafirin altl kabilesine
milsliimanlann ilg kabilesine
ba§ olup da baksln diye,
geng bahadlr Bok-murun da
Mamker adll atma bindi.
Halki gozden gegirirken,
baslk burunlu, klslk gozlil
(:inlilerin Konur-bay',
bahadlr Bok-murun'u
yakalaYlp §oyle dedi:
"(:antasl sallanan
bir Kalday'a yara§lr bu at,
cepli kemeri reline baglayan
bir Mecin'e yara§lr bu at!
Ak torbalar yilkleyin,
Esen Han'a yollaYln
ona yara§lr attlr, bu!
Mamker'i sen bana ver,
 126
MaHblKepAI16ep6ece~,
)KeneKTI1)KepAeHTypepMYH,
790 ac EycypMaH KYPryPAY
EYKapAblHKeK-TamblH
KecTeu cypepMYH!
ATaHAap)Konro )KaTnau6bl,
aJaMaTanAblKamau6bl?
A3yynapblH apKaUTbm,
795 aT enYMY6on6ou6y?
MypYTTapblHQblqaUTbm,
3P enYMY6on6ou6y?
)KeneKTY HaU3aMau 6onop,
apaAarblac Kblprbl3
800 aT )KeMI1He)Kau 6onop,
Qemeu 6onroH 6au KaJaK
TemeryHe )Kau6onop!
MaHblKepAI1Mara 6ep!
MaHblKepAI16ep6ece~,
805 6ar I1UnreH6arnapblH,
6ananaHKblpQblHQarnapblH
KbiupaTapMblHKanaCblH,
I1UnaTapMblH6anacbIH!'
AHAa auTTbl~ EOK-MYPYH:
810 ')KypTKa Ke~emcanauH!
)KypT "Eep!" Aece6epeuH!'
EOK-MYPYHAau ° Tepe
KauTacanbm KenAHAeuT,
)KypT Kapblcbl Komouro,
815 ara Ke~emCanAblAeuT,
AHAa Komou auTaTAeuT:
'Too6a, EOKYM,TypaTblp!
AnAa, EOKYM,TypaTblp!
AT aSlrblH)Kep KapauT,
820 KymTYH6003bl TYTaMAblp,
Kym aSlrblHKeK KapauT:
MaHblKepAI1mnece,
MaHacKaKe~emcanbl~blH!
MaHac MaHblKepAI1"Eep!" Aece,
825 aHAaHKI1i1H6epl1~I1H!'
EOK-MYPYHAau TepeMYc
MaHacKa)Kenl1nKenAI1Aej;jT,
MaHacKa Kenl1naHTTblAeHT:
'AKaH, TeHTeK,Typa TYP!
830 KblTaunapAblHKo~yp-6aj;j
"MaHbIKepAI16epcHH!"AeHT:
6epceM,36116ap6'3KeH,
KOUCOM, :3611
6apfi'3KeH,
"EepeT!" AereHHeMeHI1?'
835 AHAaaHTTbl~3p MaHac:
,AnTbl )Kamap3KeHAe,
AK-Kynara MI1HreHAe,
aHpMawTa)KypreHAe,
aSlrblAaupa CYP-KenAeH
840 )KaHHanAhiMMeHMaHac!
~
MANAS DESTANI
Mamkerdi berbesefi,
celekti cerden tiirormiin,
as Busurman kurgurdu
Bukardm Kok-ta§m
kostoy siirormiin!
Atandar colgo catpaybl,
azamataldl katpaybl?
Azuulann arkaytlp,
at oliimii bolboybu?
Muruttarm ~I~aytlp,
er oliimii bolboybu?
Celektii nayza may bolor,
aradaglas KIrglz
at cemine cay bolor,
~optoy bolgon bay Kazak
t6§ogiino cay bolor!
Mamkerdi magaher!
Manlkerdi herbesefi,
bag iylgen baglarm,
balapan klr~m ~aglann
klyratarmm kalasm,
iylatarmm balasm!'
Anda ayttlfi Bok-murun:
'Curtka kefie§salayn!
Curt "Ber!" desehereyn!'
Bok-murunday 0 toro
kayta sallp keldi deyt,
curt karlsl Ko§oygo,
aga kefie§ saldl deyt.
Anda Ko§oy aytat deyt:
'Tooba, Bokum, turatlr!
AIda, Bokum, turatlr!
At ayagm cer karayt,
ku§tun boozl tutam du,
ku§ ayagm kok karayt:
Mamkerdi tilese,
Manaska kefie§ sallfim!
Manas Mamkerdi "Ber!" dese,
andankiyn berifiin!'
Bok-murunday toromiis
Manaska celip keldi deyt,
Manaska kelip ayttl deyt:
'Akay, tentek, tufa tur!
Kltaylardm Kofiur-bay
"Mamkerdi bersin!" deyt:
bersem,ebi barb'eken,
koysom, ebi barb'eken,
"Beret!" degennemeni?'
Anda ayttlfi Er Manas:
,Altl ca§arekende,
Ak-kulaga mingende,
ayrma§taciirgondo,
ayagl dayra Siir-koldon
cayn aldlm menManas!
Maruker'i vennez isen
cenk sancaglru a~arlm ben,
kahrolasl a§agtllk mtisltimanl
Buhara'run Kok-ta§'lna
dogru stirerim ha!
Develer yolda kalmaz ml?
Erler donup kalmaz ml?
Di§lerimi glclrdatIp
atlara oltim sa~maz mlYlm?
BIYlklanml burup
erlere oltim sa~mazmlYlm?
Bayrakll kargllar Jag olur,
geri kalan biraz Klrglz
at yemine doner kallr.
<;im gibi bir ~ok zengin Kazak
do§eginderahateder!
Manlker'i ver sen bana!
Maruker'i vennezsen
bag ile seni baglarlm,
gen~lerini mahvederim,
§ehrini kInp dokerim
~ocuklanru aglatIrlm."
Bok-murun da dedi ki:
"Halka ogtit soraYlm da,
halk ver derse, vereyim!"
Sonra Bok-murun atlrun
ba§lrugeriye ~evirdi,
halkln piri Ko§oy ile,
gorU§megeba§ladl.
Er Ko§oy ona dedi ki:
"Tovbe, hokum, sabret,sen!
Aman, hokum, sabret,sen!
At ayagl Jerde dufur,
ku§un bogazl bir tutamdlr,
ku§ ayagl gokte durur,
Maruker'i diliyorsa
siz Manas'a daru§ln!
Manas Maruker'i verin derse
siz de atl verirsiniz."
Bok-murun efendimiz
at ile Manas'a ko§tu,
Manas'a varlp dedi ki:
"Ey ate§li can,dur!
<;inlilerin Konur-baY'I,
Maruker'i versin, diyor.
AtI ona vereyim mi?
Yoksa onu vermeyeyim mi?
SoyIe, nasll edeyim?"
Er Manas da dedi ki:
"AltI ya§lnda iken ben,
atIm Ak-kula'ya bindigimde
saga sola seyirtmi§tim,
Stir goltin etraflnda
gonltimti egledim, hen Manas!

KanbIp~bIH KaHbl qO~ )Konow
TOKCOHTeere XYKTeTKeH
qaWblH ~bIM MeHMaHac!
Kbln6araH HWHM XOK 6on~y,
8 4 5 TeMeHffi KHpe 6apraMa,
"AnooKe" ~ereH KaH qbIKTbl,
aWTKaHblHaHxaH qblKTbl:
"KO~OH 3eKeT 6epcHH!" ~en,
"KO~OH 3eKeT 6ep6ece,
850 mnen anraH MaHacTbl,
aK YYPYH KapMan 6ep6ece,
"AK YYPYH KapMan 6ep6ece,
ypywap xepHH awccbIH!" ~en,
"Typywap xepHH awccbIH!" ~en,
855 "EoKTo6oryH xepHM~H,
TOKTo6orYH 3nHM~H!
3p mneKm KeccYH!" ~en,
"3ffifH Taan KeccHH!" ~en.
Am 3KH 3nqH xH6epreH
860 MeHHH aTaM )KaKbIll-6aw
3aMaHaCbIKyypynraH,
To6ypqaK aTbIM 6awnaTbIll,
"e3YM 6epeM!" ~en xaTaT,
"EaTblp MaHac TeHTerH
865 MT-HqnecmH Ana-Ken
HT arblTbill KYW canraH."'
AnTblMblWTa )KaKbln-6aw.
Kawpa TapTbln KenreH~e,
K~bIP~yy xanrblC awTKaMa,
870 anTbIMbIWKa qbIKKaH~a,
anTbl xawap 3p MaHac
anTblMblWKa qblKKaHAa,
KaH aTaCbl )KaKbIll-oow
aK YPYH KapMan 6epAH, Aen.
8 7 5 'ACKbIHa Horow KanKblMa
KaHTbill xoon 6epeMHH?'
,
AK-Kynara MHHeT AewT,
Ka6bmaH ryyraH 3p MaHac
aqyy xaMaH KeneT AewT,
880 aT KywpyrYH qyweT~ewT,
anTbl KanKa Ke~ KOKaH
apanan xYPyn qa6aT AeWT.
'EepeT AereH HeMeHH?
Keqe capbl e3eH 4YWAYH 6awblHAa
885 6Hp TorowTYM_Ko~yp-6aw,
COHAOanbl xeTnereH.
"ATaCbl KaWTbill KyynTY,
3HeCH3rHC Tyynry!"
EepeT AereH HeMeHH?-
890 EyryH MaHblKepAH anraH COH,
3pTeH "AK-KynaHbI 6eprHH!" Aen,
3nAepAe XHrHT KynYK aT
6apblH anbill KowrOH CO~,
"Ka3aH6aKTawKawpaH 6aw
BOK:;MURUN
Kaplrdm kam ~on Coloy
tokson toogo ciiktotkon
~aym aldlm menManas!
Ktlbagan i§im cok boldu,
tomongo kire barganda,
"Alooke" degen kan ~lktl,
aytkamnan can ~lktl:
"Koydon zeketbersin!" dep,
"Koydon zeket berbese,
tilep algan Manastl,
ak iiiiriin karmap berbese,
"Ak iiiiriin karmap berbese,
uru§arcerin ayssm!" dep,
"Turu§ar cerin ayssm!" dep,
"Boktobogun cerimdi,
toktobogun elimdi!
Er tilekti kossiin!" dep,
"Elin taapkessin!" dep.
Aga eki el~i cibergen
menin atam Caklp-bay
zamanaSlkuurulgan,
tobur~ak atlm baylatlp,
"Oziim berem!" depcarat,
"Batlr Manas tentegi
It-i~pestin Ala-kol
it agltlp ku§ salgan.'"
Altlml§ta Caklp-bay.
Kayra tartlp kelgende,
kadlrduu calgls aytkanda,
altlml§ka ~lkkanda,
altl ca§ar Er Manas
altlml§ka ~lkkanda,
kan atasl Caklp-bay
ak iiriin karmap berdi, dep.
,Askma Nogoy kalklma
kantlp coop beremin?'
Ak-kulaga miner deyt,
kabllan tuugan Er Manas
a~uucaman kelet deyt,
at kuyrugun ~iiyot deyt,
altl kapka ken Kokan
aralap ciiriip ~abatdeyt.
'Beret degennemeni?
K~e san ozon <::iiydiinba§mda
bir togo§tum Konur-bay,
sondo ail cetpegen.
"Atasl kaytlp kuuptu,
enesi egis tuuptu!"
Beret degennemeni?-
Biigiin Mamkerdi algan son,
erten "Ak-kulam bergin!" dep,
elderde cigit kiiliik at
bann allp koygon son,
"kazanbaktaykayran ba§
127
Kafirin ham Coloy'un
doksandeve yi'kundeki
~ayml aldlm, ben Manas!
Yapmadlk i§ blrakmadlm.
Bir gun a§aglya giderken
kar§lma Alooke denen han ~lktl,
sozleri ile korkuttu,
koyun zekatl versin, dedi,
koyun zekatl verilmezse
Manas verilsin bana dedi.
Ak au versin dedi,
ak at! vermezse
vuru§ma yerini soylesin dedi,
duru§ma yerini soylesin dedi,
sakm sovmesin yurduma,
~eki§tirmesin halkImI,
diledigi verilecek,
halkI ile gorU§ecek.
ill el~i yollamI§u ana
benim babam CakIp-bay.
a zaman pek korkarak
cins aum baglayarak,
kendim vereyim, demi§ti.
Bahadir Manas ate§can,
kopegin su i~medigi Ala-kol'de
ku§ ile tazi salardl."
Altml~ ya§mda CakJp-bay,
geri doniip geldiginde
tek oglu §oyle dediginde
0 altmI§ ya§Ina girmi§ti,
Manas ise alt! ya§mda idi.
AltmI§ma girmi§ alan
Manas'm babasl Caklp-bay
§imdi ak at! verdi:
"Ben bu Nogay milletime
nasll cevap veririm?"
Kaplan dogan Er Manas,
Ak-kula at!na bindi,
korkun~ hiddetle kopiirdii.
Bir ~ok at siirdu, getirdi,
aitl kapIII Hokand'dan
sava§arakge~ip gitti.
"Ak at! nasII verirsin?
Dun gece sarI yatakll ~u'nun ba§mda
Konur-bay'la kar§lla§tlm.
Bana gucu yeti§medi,
babasl korkudan ka~tl,
anasl ikiz dogurdu!
ana nasil verilir?
Bugiin Manlker'i alsa
yann taYI ver, diyecek.
Taylarm da atlann da
0 hepsini isteyecek.
Kazan gibi 0 buyuk ba§
 128
895 KaH aImblHaH )Kaunaca,
TyynrMau KaupaH 6aUl
Tyy an~blHaH )Kaunaca",
Cblpa 6epeT ~ereH HeMeHI1?
Keqe EaKTbl-Kyypau 6aUlbIH~a,
900 611pToroUlTyM Ko~yp-Eau,
COMO anbl )KemereH-
3MI1 anbl )KeTeu611?'
EaTblp TyyraH 3p MaHac
blprbm KeTTl1 op~YHaH-
905 KeT )KarblHaH Kapaca,
KblpK KI1U1I1HI1H
qa~bl 6ap,
6eT )KarblHaH Kapaca,
6elII ati~ap Tyry 6ap.
TOKO~O aroy 6eTTeHreH,
91 0 6enecTe )Kon6opc 6alIITaHraH,
qaSlH KecTyy, qan )KaaKTyy,
KO~YP caKan, cac 6eTTYY,
Ka6bmaH TyyraH 3p MaHac
EOK-MYPYH~ati 6anaHbl
915 aqyynaHbm can~bl ~etiT:
'EepeT ~ereH HeMeHI1?'
)J(WtiH KatiTbm )KaTKaH CO~,
yq ati )KYcy 6onryHqa,
aUlTbl TapTbln 6on~y ~etiT,
920 '3MI1 HeMeHI1Mepeti KbmaM?' ~en,
)KaTKaH3nre qaKblpyyqy can~bl ~etiT.
')J(e 6etire qa6aMbIH!' ~en,
)Ke 6etireHI1H 6alII 3KeH,
anTblMblUl ana 6YKa cati~11~eHT.
925 TelIITyK )Kep aCTblHaHTaanTblp,
)J(epI1H-CeKl1pmec ~ereH 6ap 3KeH.
)J(onoti~YH 0O3bI MYYC
611pKYY-KeMnl1p 6ap 3KeH,
on KoUlynyn can~bI ~ei1T.
930 Yq aHqbmbIK )Kon~Op~oH
)KOO6etireHI1 qanMaK
6onyn Kan~bl ~etiT.
Yq aHqblnblK )Kon~op~o
)KeTl1n 6ap~a )Keenen.
0 KeMnl1p~11Kapaca~,
935 apaK KYlon anblnTblp,
TaMaM 6apraH )Kere
apaKTbI 6epl1n CanblnTblp,
OUlY 6apraH )Kenep
MacTap 6onyn KanblnTblp,
940 KeMnl1p Kai1Ta canblnTbIp.
3neMaH-6aH~bIH 6anaCbl
3p TeUlTYK Te~re QbIrblnTblp.
TerepeKTe KapanTblp,
)Kep aCTblHaHTaanTblp,
945 KaJ-aTap-MepreH KapanTbIp:
'ATbI TaKUlbl, au )KapKbIH, TepeM,
03Y )KaKUlbI, KYH )KapKblH, TepeM,
~
MANAS DESTANI
kan aIdman caylasa,
tuulgaday kayran ba§
tuu aIdman caylasa",
Slraberet degennemeni?
Ke<;eBaktl-kuuray ba§mda,
biT togo§tum Kofiur-Bay,
sando all cetpegen-
emi all ceteybi?'
Batlr tuugan Er Manas
lrglp ketti ordunan-
kot cagman karasa,
kIrk ki§inin c;afil bar,
bet cagman karasa,
be§ aydar tiigii bar.
Tokoydo ayuu bettengen,
belestecolbors ba§tangan,
c;ayankostiiii, c;apcaaktuu,
kofiur sakal, sas bettiiii,
kabllan tuugan Er Manas
Bok-murunday balam
ac;uulampsaldl deyt:
'Beret degennemeni?'
Ciyn kaytlp catkan sofi,
tic; ay ciisii bolgunc;a,
a§tI tartlp boldu deyt,
'Emi nemeni moroy kllam?' dep,
catkanelge c;ak1ruuc;u saldl deyt.
'Co beyge c;abamm!' dep,
co beygenin ba§ ekeD,
altlml§ ala buka saydi deyt.
To§tiik cer astlnan taaptlr,
Cerin-sekirtpes degen bar ekeD,
Coloydun OOZImiiiis
biT Kuu-kempir bar ekeD,
01 ko§ulup saldl deyt.
Uc; aYC;lllkcoldordon
coo beygeni c;apmak
bolup kaldl deyt.
Uc; aYC;lllkcoldordo
cetip barda coolop,
0 kempirdi karasafi,
arak kuyup allptlr,
tamam bargancogo
araktl berip sallptlr,
o§u bargan color
mastar bolup kallptlr,
kempir kayta Sallptlr.
Eleman-baydm balasl
Er To§tiik tofigo C;)glptlr.
togorokto karaptlr.
cer astlnan taaptlr,
Kaz-atar-mergenkaraptJr:
'Atl tak§l, ay carkln, torom.
ozii cak§l, kiln caTkIn, torom,
Hanm oniinde kalkarsa
0 tug ile siislenen ba§,
bir tug oniinde kalkarsa
sonra verecek neyin kallr?
Diin, Baktl-kuuraY'tn ba~mda
Konur-bay'la kaf§I1a§um.
a zaman giicii yetmedi.
-5imdi mi giicii yetecek?"
Kaplan dogan Er Manas,
derken yerinden flrladl,
arkasma bakarsan,
kIrk ki~inin tozu var,
online bakarsan,
be~ orgiilii sa~l var.
Yiizii ormandaki aYlYI andlran,
ba§l dagdaki kaplana benzeyen.
~iyan gozlii, baslk yanaklI,
0 kumral sakallI, saz benizli,
kaplan dogan Er Manas,
§imdi bu gen~ Bok-murun'a,
kopiirerek dedi ki:
"ana ni~in vereceksin?"
Toplanuya dondiigiinde,
ii~ ay ge~inceyekadar
yemekleri 0 yedirdi.
"-5imdi ne murad edeyim?" deyip
yurda bir ~ok tellal saldl,
"At yan§l olacak!" dedi,
"Bu yan~ta ilk gelene
altml~ alaca boga var!" dedi.
To§tiik'iin yer alundan buldugu
Cerin-sekirtpes isimli biri vardl,
Coloy'un agzl boynuzlu,
Kuu-Kempir'i vardl,
yan~a bu atl yolladl.
O~ ay suren yollardan
bunlar
yarl~a I;:lkarak.
01;: ay ko~tuktan sonra da
yurda dondu ko~ucular,
~u kocakarlya bakarsan
nasil rakl dolduruyor,
buttin bu ko~uculara
nasll rakl dagltlyor.
~u ko~ucu Ylglnl hep
rakl il;:ip mest olmu~tu.
Ya~11kadln geri gitti,
Eleman-baY'ln oglu
Er To~tuk tepeye I;:lktl,
donup etraflna baklndl,
yerin altlndan buldugu
Kaz-atar avclya baktl,
"Adl guzel, ay 1~lgl efendim,
kendi guzel, gun 1~lgl efendim

)KOJIOMyH KeMnHp
KeJIe )KaTblp, TepeM!'
KeHeqeKroU 60rooHY
9 5 0 KblJIhln anAbl Ka3-aTap,
6Hp 6eTJfHe yy cHUnaijT,
6Hp 6eTJfHe cry cHUnaUT.
)KacaraHbIHa )KanbIHbIn,
KYAaUbIHa cHUHbIn,
9 5 5 3pTeH TapThln KeqHHAe
KeqKH MaaJI OOmHHAe
TapTbIn HMH KeMnHpre.
AHAa aijTTbl~, Ka3-aTap:
'Ey KeMnHpre KapacaM,
960 anaaCbIHaijpa 6epreM6H?
AMbIHa yYJIap )Ka6bIJIbIn,
anaaCbI mHmHn KeTKeM6H?
qaTKaSIKTaH KYY-KeMnHp
JKYrype an6aU KanraM6bI?
965 )KepHH-ceKHpmec KapacaM,
YKTan rypa KanraM6bl?
amy )KepAeH )KeJIreM6H?
K YY-KeMnHpre )KeTKeM6J1?
)Ke~an )KeJIHn eTKeHAe,
970 )KeOOHHcyypyn anraM6bl?
)KeJIHn 6eijre Kl1preM6H.
MepeijAY anbln aJIraM6bl?
3HAH KaUTbln )KaTKaM6bl?'
I,
:;
975
)KypTKa qaKbIpbln canraHAa,
)KYPT anraHbIH 6HJIreHAe,
EOK-MYPYHAaUropeMYc
it, '3MH HeMeHHMepeU KbIJIaM?' Aen,
)KaTKaH 3JIre qaKbIpyyqbl canAbl AeUT. catkanelge ~aktruU~1saldl deyt.
')Ke 6an6aH TyCCYH!' Aen,
980 anTblMblm ana )KOprOHY
MaToora canAbl EOK-MYPYH.
'Kapachl KOlOn KanCbIH.
TepeCY-TYCCYH 6an6aHra!'
Kanblp-MHHeH EycYPMaH
985 KaijAa MblHAaU am 6epeT?
K YH qaqblpan qblKKaHAa,
6aJITblp 3TH 6anMaU
TOOJIOij60JIrOH 3p )KOJIoij
60c Te6eHYH 6amblHAa
990 6aCbln KeJIHn OJrryPAY.
Y JIYYmamKe oojJrYHqa,
EycypMaHAaH aCTa MaM QblKnMbl,
)KOJIOMYH caapblHa QblAa6aij.
K YHAep qamKe 60JIrOH COH;,
995 6epy KecTYY, KYY MYPYT,
Ka6blJIaH TYyraH 3p MaHac
6acTblpbln KeJIAH Komoijro,
KaH KomoUro aijTTbl AeUT:
'Ka6b1JIaH Koomoij, KaH A6a,
I 000 6y Kanblpra )KblKnaij
~
BOK-MURUN
Coloydun kempir
kele catlr, torom!'
Kono~oktoy bogoonu
blip aldl Kaz-atar,
bir betiDe uu siypayt,
bir betiDe suu siypayt.
Casagamnacallmp,
Kudayma siymp,
erten tartlp k~inde
k~ki maal be~inde
tartIp iydi kempirge.
Anda aytlIn, Kaz-atar:
'Bu kempirge karasam,
alaasmayra bergembi?
Amma uular cablilp,
alaasl ~i~ipketkembi?
~atkayaktan Kuu-kempir
cuguro albay kalgambl?
Cerin-sekirtpes karasam,
uktap tufa kalgambl?
O~ucerden celgembi?
Kuu-kempirge cetkembi?
Celdap celip otkondo,
cebeni suurup algambl?
Celip beyge kirgembi,
moroydu allp algambl?
Endi kaytlp catkambl?'
Curtka ~aktrlp salganda,
curt alganm bilgende,
Bok-murunday toromus
'Emi nemeni moroy blam?' dep,
'Co balban tussun!' dep,
altlml§ ala corgonu
matooga saldl Bok-murun.
'Karasl koyup kalsm,
torosu-ttissun balbanga!'
Kaplr-minen Busurman
Kayda mmday a§beret?
Kun ~a~lrap~lkkanda,
baltlr eti baladay
tooloy bolgon Er Coloy
bog tobonun ba§mda
baslp kelip olturdu.
Uluu ~a~kebolgun~a,
Busurmandanastaadam ~lkpadl,
Coloydun saarma~Idabay.
Kundor ~a§kebolgon son,
boru kostuu, kuu murut,
kablian tuugan Er Manas
bastlnp keldi Ko§oygo,
Kan Ko§oygo ayttl deyt:
'Kablian Koo§oy, Kan Aba,
bu Kaplrga clkpay
129
Coloy'un ihtiyan ge~ti,
geliyor efendim!"
Kova gibi dugmesinden
Kaz-atar'l yakaladl,
bir tarafina zehir surdu,
obur tarafma supuskurdu.
Yaratan'a yalvarlp
Hudasma slgmarak
sabah erken yola ~Iktl.
Ak§am gular karanrken
kadma yeti~ip ge~ti,
Kaz-atar dedi ki: III
1
"Bu ihtiyar di~iye baklyorum, rii
dudaklan ~atlaml~ hep,
amma zehir suri.ilmu~,
dudaklarl §i~ip kalml§,
arka tistu yatml~ kadln
geri kalml§, yol almlyor.
Cerin-sekirtpes'e baklyorum, v
ayakta uyumu§ kalml~,
durdugu Jerden adlm atmlyor,
kadma yeti§emedi mi?
Kanat a~lp gecs:medimi?
'III
Oku slymp almadl ml?
ilk once 0 varamadl ml?
Odulu kazanmadl ml?
~imdi gun dogmadl ml?"
Halb ~aglrlp toplaymca,
balk bu galibi gori.ince
gen~ Bok-murun §oyle dedi:
"Ne Odul koyaYlm §imdi?"
Halka tellallar yolladl,
pehlivanlar gelsin diye,
altml~ alaca yuruk atl
Bok-murun Odul koydu.
Halk yerinde otursun,
beyler ~lksm pehlivana,
kafirlerle muslumanlara,
nerede bOyle ziyafet verildi?
Gune~ sa~lilp ~lkarken
Er Coloy uykudan kalktl,
baldlrlan ~ocuk kadar,
boz tepenin ta ba§ma
dogru ~lklp oturdu.
Ogle vakti oluncaya dek
bir musluman gure§e ~Ikmadl,
Coloy'a kimse denk ~Ikmadl.
Ogle zamam ge~ince
Kaplan dogan Er Manas,
kurt gozlu, hem klr sakalll,
Ko§oy'a dogru yurudu,
Er Ko§oy'a dedi ki 0:
"Han babasl Kaplan Ko~oy,
kafirin hamna Odulu
130
owy 6ei1re KHM 6epeT,
)!(blrbln6ai1 6ei1re KHM anaT?
beKHn KanraH 6ei1WntH
31llHrHH aqKaH 3p Kowoi1,
10053n KapblCbl KaH KOIllOi1,
CeH Kal-~ai1cbIH6an6aHra-
)!(blrbm 6eHreHH anraHra,
)!(blrblnbm KYPYKanraHra?'
Kowoi1 KaH ai1TMbl:
1010 'KapblnblK Kapwbl Ken~'3ne, TeHTeK,
)!(alllblM TOKCOH6ewKe qbIKT'3Jle,
6Hp KapTai1bm KeTKeMHH!
Ke~ KereH~HH 6oIOH~a,
KeH)!(eKeHHH TOIOH~a
1015 Too-Tel-\eWep-MeH KapMawbm,
aH~a KyqYM 6HP Tai1~bl.
Ka3anaKTbIH OIOH~a.
Kap-)!(aa6aCTbIH 6oloH~a,
Ann-6epY-MeH KapMaWbm,
1020 aH~a KYQYM 6Hp TaH~bl.
Kanblp~blH KaHbl He3-Kapa
aHbl KaMan )!(aTKaH~a,
)l(al-\blp yyny bHnepHK
Kanblp KapMan KeTKeH~e,
1 025 anTbl KanKa Qap6aKTa
KaTYY YPyw canraMblH
)l(al-\blp yyny bHnepHK,
aH~a KYQYM 6HP TaH~bl.
Tyw'an6aHMblH 6an6aHra, TeHTeK!
1030 )l(Hrbm 6ei1re anraHra
6eneKTYH yYJIY TywyprYH, TeHTeK!'
banblK-banaKwaH 3JIHHe
6aCTblpbln KenAI-!3p MaHac:
'Toryc yyn KeH)!(eCI1,
103 5 Ky~aH~bIH cYHreH MeHAeCl1,
3neMaH-6ai1~bIH 6anacbl,
)!(epre TycKeH 3p TewTYK,
ceH KaH~aHcblH6an6aHra,
)!(blrHn 6eHre anraHra
1040 )!(blrblnbm KYPY KanraHra?'
O-~a 6on6oH KOH~Y~eHT.
TewTYK TYPyn MblHbl aMTaT:
')l(ep aCTblHaTywKeJIY,
)!(eTI1 )!(blnAap 6onA'3ne,
1045 )Kep ycTYHe QblKKanbl,
QaKblpYYQbl KenA'3ne,
YSITbIM~aHKenreMHH,
Tyw'an6aMMblH 6an6aHra,
)!(blrbm 6ei1rel-\ aJlraHra,
1050 )!(blrblnbm KYPY KanraHra, TeHTeK!'
TewTYK 6on6oH KOHAYAeMl'.
KbI3b1n-6aw, OoraH )!(YPTYHaH
3P Kei1Hn QblKKaH6ana 3KeH,
6aTbip MaHac 6aCTblpbln
MANAS DESTANI
o§u beyge kim beret,
clgllbay beyge kim alat?
Bekip kalgan bey§tin
e§igin a~kan Er Ko§oy,
el kansl Kan Ko§oy,
sen kandaysm balbanga-
CIglp beygeni alganga,
CIgllip kuru kalganga?'
Ko§oy Kan aytadl:
'Kanllk kar§l keld'ele, tentek,
ca§lm tokson be§ke ~Ikt'ele,
bir kartaYlp ketkemin!
Ken Kegendin boyunda,
Kencekenintoyunda
Too-tene§er-menkarma§lp,
anda kii~iim bir taydl.
Kazalaktm oyunda.
Kar-caabastmboyunda,
Alp-boril-men kanna§lp,
anda kii~iim bir taydl.
Kaplrdm kam Nez-kara
am kamap catkanda,
Canu uulu Bilerik
Kaplr kannap ketkende,
altl kapka ~arbakta
katuu uru§ salgamm
Canlr uulu Bilerik,
anda kii~iim bir taydl.
Tii§'albaymm balbanga,tentek!
Ciglp beyge alganga
boloktiin uulu tii§iirgiin, tentek!'
Ballk-Balak§an eline
bastmp keldi Er Manas:
'Togus uul kencesi,
Kudaydm siiygon mendesi,
Eleman-baydm balasl,
cerge tiiskon Er To§tiik,
sen kandaysm balbanga,
cigip beyge alganga
clglllp kuru kalganga?'
O-da bolboy koydu deyt.
To§tiik turup mIni aytat:
'Cer astma tii§koIti,
ceti clldar bold'ele,
cer iistiino ~lkkall,
~aklruu~1keld'ele,
uyatlmdan kelgemin,
tii§'albaymm balbanga,
Clglp beygen alganga,
CIglllp kuru kalganga, tentek!'
To§tiik bolboy koydu deyt.
Klzll-ba§, Oogan curtunan
er keyip ~lkkan bala eken,
batu Manas bastmp
gtire§medenkim verecek?
Kim yenmeden odtil allr?
Kapall kalan behi§t'in
k~.plsml Ko§oy a<;tl,
halkln piri Ko§oy Han
seD nasll pehlivanlan
Ylk1podtil almazsln?
Yenilip bombo§ kallrsln?"
Er Ko§oy Han da dedi ki:
"Ey ate§li can, ben kocadlm!
Ya§lm doksan be§e<;Iktl!
-5ukocaml§ halime bak!
Geni§ Kegen'in boyunda
Kenceke'nin btiytik a§mda
Tene§er-dag'lagtire§irken,
gtictim yeti§mez olmu§tu.
Kazalak vadisinde ben,
Kar-caabas suyu boyunda
Alp-born ile gtire§irken
gtictim yeti§mez olmu§tu.
Kafir ham Nez-kara
Camr'ln oglu Bilerik'i
yakalaYlpaldlgmda
kafir onu yakalaYlp gittiginde
altl kaplll kalede
slkl dovti§ttim ben
Canlr'ln oglu Bilerik i<r'in
0 zaman gti<;timyeti§mez oldu!
Artlk gtire§mem ben, ate~li can!
Odillti almak i<;in
ba~kasmlgonder sen, ate~li can!
Ballk-Balak~an iline
yilrilytip geldi Er Manas:
"Ey dokuz oglun en genci
Htida'nln pek sevgilisi,
Eleman-baY'ln ~ocugu,
yer altlna inen Er To~tilk,
bir gtire~ etmez misin?
Yenip Odill almaga
yenilip de yerde kalmaga?"
a da tenezztil etmedi.
Er To§ttik kalklp dedi ki:
"Ben yer altlna ineli
yedi sene oldu tam,
yerin tistilne ~Ikall
ben <r'agmcigeleli,
utanclmdan gelmi~tim ben,
t"akatgtire~ edemem.
Yenip odtil almam ben
yenilip kuru kalmam!"
To~ttik kabul etmeyince,
Klzll-ba~, Afgan yurdundan
er dogmu~ bir gen<r'oglana
dogru yilrildti Er Manas,

1055 Ma~aj;iblHa KeJIAHAej;iT,
6aTblp MaHac aj;iTaTAej;iT:
AIInaj;i-MaMeT HHHCH,
a6blmKa, KeMnHp 6anaCbl,
anTbI )Kamap KeK-Koj;ioH,
1 060 ceH KaMaj;icblH 6an6aHra-
)KbIrbIn 6ej;ire~ anraHra,
)KblrblJIbln Kypy KanraHra?'
KeK-Koj;ioH aj;iTaTMaHaCKa:
')l(blrbln 6ej;ire anraHra,
1065 )I(b1rblJIcaM KYPY KanraHra
TYIII'an6aj;iMbIH 6an6~Hra!'
TooAaj;i 6oJIrOH )l(OJIOj;iAYH
aMbl~ra tIblAa6aUT,
ac EycypMaH 6y KYPryp
10703P aj\aM-Aa tIbIKnaj\bl.
KamKa TaMaH )KeK'eTYK
TeMHp TaMaH Y3e~ry
AK-6YJItIY~YH YCTyHeH
Ka6bIJIaH TYyraH 3p MaHac
1075 Tennej;i blprbln TymTY Aej;iT.
Eacbm 6apa )KaTKaHAa,
KHtIHrHHe KeK-Koj;ioH
6aCTblpbln tJblrbm KenAH Aej;iT:
,AKaU, TeHTeK, KaHTej;icHH?
1080 )l(eJIeHym capbl KepHCH,
EycYPMaHAblH 6epycy,
)KaCbm-Taj;ibm MeH )[(bIKCaM,
KYAaj;i 6HCKe6ep6ej;i6H?
)l(acbm-Taj;ibln )[(blrblJICaM,
1085 "EycypMaHAblH 6eJIH KaTYY
6HP TYTKacblH 6acTbIK!" Aen,
)KeJIeKTH )[(epAeH Typ6ej;i6y?
Ac EycypMaH KyprYPAY
EYKapAbl KecTej;i cyp6ej;i6y?
1090 ATaHAap )[(OJIro )[(aT6aj;i6bl,
a3aMaT anAbl KaTnaj;i6bl?
)l(blrblJICaM )[(epJIep KeTepep,
)[(bIKCaM )l(OJIoj;i KeTepep,
MeH TYmej;iM 6an6aHra!'
1095 KHtIHrHHe KeK-Koj;ioH
aTTaH Tymyn KeJIAHAej;iT,
)Kypery TOOAaHtIO~ 3KeH,
KOJIY-KYtJY)KOK3KeH.
3JI tIeTHHAe Ka.. Komoj;i
11006aCTblpbm tJblrbm KeJIAHAej;iT:
,AKaj;i, TeHTeK, KaHTeHCHH?
KHtJHrHHe KeK-Koj;ioH
)[(ypery TOOAaHtJOI'\3KeH,
KOJIY-KytIy )KOK3KeH.
1105 KapTaUCaM-Aa KaH KomoH,
MeH TYmeHH 6an6aHra!'
KomoMY tIetIHHAHpHn Kapaca,
6010 anatJa, 6eJI 3~tJep,
~
BOK-MURUN 131
mafidaymakeldi deyt, tam kaf§ISlndadurarak
batlr Manas aytat deyt: Er Manas §oyle dedi:
Alpay-mamet inisi, Ey Alpay-mamet'in kii~iigii,
abl~ka, kempir balasl, iki ihtiyar ~ocugu
altl ca~ar Kok-koyon, altl ya§lnda Kok-koyon,
sen kandaysm balbanga- soyle giire§ eder misin,
clglp beygefi alganga, yenip odill allr mlsln,
clglllp kuru kalganga?' yenilip kuru kallr mlsln?"
Kok-koyon aytat Manaska: Kok-koyon Manas'a dedi ki:
'Clglp beyge alganga, "Ne yenip odill isterim,
cigiisam kuru kalganga ne yenilip bo§ donerim.
tii~'albaymm balbanga!' giire§ filan edemem ben!"
Tooday bolgon Coloydun Dag gibi ulu Coloy'un
aydlfiga ~Idabayt, 1§lglna ~lkl§an yok,
as Busurman bu kurgur kahrolasl a§aglllk miisIiimanlardan
er adam-da~lkpadl. bir er adam ~Ikmadl.
Ka~ka taman cek'otiik ~izmelerini ozengiye
temir taman tizofigti demir tabanll iizengiye
Ak-bul~ufidun iistiinon degirmeden oturuverdi
kabllan tuugan Er Manas Ak-bul~un'un tistiine
teppey Irglp tii~tii deyt. kaplan dogan Er Manas.
Baslp baracatkanda, Azametle ilerlerken
ki~igine Kok-koyon gen~ Kok-koyon hemen
bastmp ~Iglp keldi deyt:
ko§up kar§lslna ~Iktl:
'Akay, tentek, kanteysin? "Ey ate§li can, benden ne istiyorsun?
Colonii~ sari kerisi, Yama~taki dag ~aylagl,
Busurmandln boriisii, miisIiimanlarln kurdu,
caslp-taYlp men clksam, bu adaml altedecegim,
Kuday biske berbeybi? Allah bize nasipederse!
Caslp-taYlp clgiisam, Yenilip dii§ecek olursam
"Busurmandm beli katuu bizim sert miisliimanlarl
bir tutkasm bastlk!" dep, bir hticum yaptlk diyerek
celekti cerden tiirooybii? tugu goge ytikseltmez mi?
As Busurman kurgurdu Kahrolasl a§aglllk mtisltimanlarl
Bukardl kostoy siirooybii? Buhara'ya stirtivermez mi?
Atandar colgo catbaybl, Stiriller yolda kalmaz ml?
azamataldl katpaybl? Kahramanlar da korkmaz ml?
Clgilsam cerler kotoror, Ben Ylgllsam cesedim topragl kabartlr
clksam Coloy kotoror, hen YIgsam Er Coloy kabarlr,
Men tii~oym balbanga" edeyim bari gtire§ ben!"
Ki~igine Kok-koyon Bu hentiz pek gen~ Kok-koyon
attan tii~iip keldi deyt, atlndan a§agl atladl,
ciirogti toodan ~ofi eken, ytiregi dag gibi ytice,
kolu-kii~ii cok eken. fakat gen~, kollarl zaYlf.
EI ~etinde Kan Ko~oy Yurdun en uzak yerinden
bastlnp ~Iglp keldi deyt: Han Ko§oy bastlrlp geldi:
'Akay, tentek, kanteysin? "Yay, ate§li can, sen ne yaplyorsun?
Ki~igine Kok-koyon Bu hentiz ~ok gen~ Kok-koyon'un
ciirogii toodan ~ofi eken, ytiregi dagdan ytice idi,
kolu-kii~ii cok eken. fakat gticti kuvveti yok idi.
Kartaysam-da Kan Ko~oy, Ya§11isem de ben Ko§oy Han,
men tii~oyn balbanga!' ben gtire§edecegim!"
Ko~oydu ~~indirip karasa, Ko§oy'u soyup da bakarsan,
boyu ala~a,bel efi~er, .
boyu klsaclk, arka btiktik,
 132
600pbI )KaCbIKeMeAei1,
111 0 6an6aH )Kacall Koi1roH KeMeAei1.
KaH a6aCbI 3p KoIIJoi1
6an6aHra TYIIJM9K 6oJIAY Aei1T.
EacblII 6apa )KaTKaHAa,
KaH-KO)KOMAOH6aT'anblII,
1115 6acbIII 6apa )KaTbIlI TbIp.
EaTbIp MaHac 'laKbIpaT:
'AKai1, KoIIJoi1, KaH A6a,
6yry~arbI 'lan6apbI~
TYYraH Mapan TepeCH
1120 )KaCKaMan aTblIICbIH,
oKypacbI 6ap 3KeH-
OpTOHKOJIYHcan6ai16bI?
AJIa~au ai1pblII an6ai16bI?
A6bli1pbI~ )KYpTKa K9PC9TYII
1125 YSITKbIJIblII Koi16oi16y?
KaH 6anacbI KaHbIKei1,
KaTbIHAapAbIH )KaKIIJbICbI,
MaKTaII aticcaM 6oJI60i16y?
Kau 6anacbI KaHbIKeM
1130 MepreHAepre OK 6epreH
anaaCbIHaCaJIraJIbI-
aJITbIMbIIIJ anTbI MoHHory
6apbI anaara canranbI,
anTbIMbIIIJ TeKe TepecH
1135 KOi1 MaKMan-MHHeH HIIJTeTTHM,
KaHbIKeHre TJ1KTJ1PAHM!
AIIJaTKbICbIHaHTai1H'
T9pT ati )KYcy 60JIrOH'lO
Y'l Hi1JIeTHnManAbIPAbIM.
1140 KaH a6acbI KapT KoIIJoi1,
bI'lKblPAbIH )KaMbIHai1TaMH!
ACblJI )KepAe AanAanra,
T99 K9T9pr9H 6aJI6aHra
)Ke~ H'lHHe HHJIeTTHM.
1145 KaH a6acH KapT KoIIJoi1,
3MH 6aJI6aHra TYIIJC9~,
'lan6apbIMAbI KHMn TYIIJ!'
Ka6blJIaH ryyraH 3p KOIIJOH
aHAa atiTTbI MaHacKa:
1150' ASIK TeHTeK, MaHacblM,
aTbIH MaKTaMTyp6aM6bI?
EaIIJ TeHTeK, MaHacbIM,
KaTbIHblH MaKTaH Typ6aM6bl?
Qan6apblMbI anblII Ken'
1155 EaranarbIH )KynKaHH!
EapbIH aHpblII canaHH"
KapTai1ca-Aa KaH KOIIJoi1,
KOJIY-KY'lYHQOrYJITyn
Qan6apAbI KHHII anAbI AeHT,
1160TJt3ere QeHen TYPAYAeHT.
KOJIY-MHHeH TapT'3JIe,
)KaIIJKa KaHIIJTaHQOIOJIYII,
t~c~l~$;~~~~~'
MANAS DESTANI
boon Caslkemedey,
balban casapkoygon kemedey.
Kan abasl Er Ko~oy
balbanga tii~mok boldu deyt.
Baslp bara catkanda,
Kan-kocomdon bat'allp,
ba.C;lP
bara canp nr.
Banr Manas ~ak1rat:
,Akay, Ko~oy, Kan Aba,
butufidagl ~aIbarlfi
tuugan maral teresi
caska mal anpsm,
okurasl bar eken-
orton kolun salbaybl?
Alafidan aynp albaybl?
Ablynfi curtka korsotiip
uyat blip koyboybu?
Kan balasl Kamkey,
kanndardm Cak~lSl,
maktap ayssambolboybu?
Kan balasl Kamkey
mergendergeok bergen
alaasmasalgall-
alnml~ aln moynogu
barl alaaga salgall,
alnml~ teke teresi
koy makmal-minen i~tettim,
Kamkeyge tiktirdim!
A~atklsm aytayn!
Tort ay ciisii bolgon~o
ii~ iyletip maldlrdlm.
Kan abasl kart Ko~oy,
l~klrdm caym aytayn!
AsIl cerde daldalga,
too kotorgon balbanga
cefi i~ine iylettim.
Kan abasi kart Ko~oy,
emi balbanga tii~sofi.
~albarlmdl kiyp tii~!'
KabIlan tuugan Er Ko~oy
anda ayttl Manaska:
'Ayak tentek. Manaslm.
annmaktay turbaybl?
Ba~ tentek, Manaslm.
kanmn maktay turbaybl?
~albarlfidl altp kel!
Bagalagm culkayn!
Barm ayrlp salayn!'
Kartaysa-da Kan Ko~oy.
kolu-kii~iin ~ogultup
~albardl kiyp aId1deyt.
tizege ~6neptiirdii d6yt.
Kolu-minen tart'ele,
ca~ka kay~tay ~oyulup,
bogrii sal gibi yasSl,
gemi gibi viicutlu bu pehlivan.
Han babasl Er Ko~oy
giire~ etrnege hazlrdl.
ileriye atilip
Kan-kocomdan dua allp,
ileriye yiiriidii.
Er Manas ona dedi kj:
"Ey Er Ko~oy Han babasl,
budundakj ~alvann
gen~ meral derisindendir.
Yazm onu seD vurmu~tun,
u~kuru da var onun,
dii~man oradan elini sokrnaz ml?
0, bunu par~alamaz ml?
AYlblm halka gosterip,
seni utandlrmaz ml?
Han ~ocugu Kamkey'i,
kadmlann en giizeli,
methetsem beD olmaz ml?
Hamn klZI Kamkey'e
avcmm ok torbalan
~alvarlna i~ olsun,
altml~ altl saglam post,
~alvarlna i~ olsun,
altml~ da teke derisi
kadife ile i~lettim.
Kanlkey'e diktirdim!
Bak anlataYlm!
Dort ay ytiz iistti blraktlm,
ii~ defa debbaglattudlm.
Han babasl kart Ko~oy,
sert u~kuru soyltiyorum,
en asil yerde hen onu
deve stiren pehlivanm
kolu i~inde ek~ittim.
Ey Han babasl Han Ko~oy,
~imdi gtire~e girersen
bu ~alvan giy de gir!"
Kaplan dogan Er Ko~oy Han
0 zaman Manas'a dedi ki:
"Ey Manaslm, aptal degil midir,
atlm methedenadam?
Fakat en biiyiik aptal
kansml metheyleyen!
-5alvannl allp da gel!
pa~alanm par~alaYlp
birbirinden ayuaYlm!"
Kart ise de Er Ko~oy Han
kolunun giictinti ~ogaltlp
~alvan bacaglnagiyip,
dizine kadar ~lkardl,
elleriyle iyice ~ekti,
taze kaYI~gibi a~arak

601O-MJfHeHTe~ 6onAY;i:
KOHO6epJfn CanraH CO~,
1165 )J(aIIIKa KaHmTaH 6upJfIIIJfn!
MnJfn 6apbm KanraH CO~,
KOIIIOH 6aTblp Aarbl ai1TaT,
MaHacKa TYPyn Ken aHTaT:
, AKaH, TeHTeK, TYpaTblp,
1170 6yn ai1TKaHbl~ 3n 3KeH:
6JfCTJfH)J(aMaHKaTblHAap
KenJfHAJfHTblpMarblHaH 6Jfp KYHAe
Mbl~ aHnaHca 3n 3KeH!
3ceH 6apbm coo KaHccaM,
1175 CanaMaT 6apbm caK KaHccaM,
)J(ap KYAaHblM )J(ap 6onco,
)KacaraH nJfpJf KOJIAOCO,
anTblH )J(aHblM aKnaca,
KYMYIll )J(aHblM KYH6ece,
1180 6yryMAarbl qan6apAbI
aHbI-MJfHeHTanaIllna!'
KapTai1raH a6a KaH KOIIIOM
MaHaCTblH 6epreH qan6apAbI
cyran aJIAbI KeTrn AeMT,
1185 MaHaCTblH TepenyryH 6JfnAJfAeMT.
ATaH TooAeji anqajibm
)KonoM 6aCbm qblKTbI AeMT,
TaMnaK roeAeji TaMpa~an
Komoji 6acbln KenAJf AeMT,
1190 Ka6a KaTap KOIll KaIllaT,
Kon cYHYIllyn KenAJf AeMT,
eKe KapManambln KenAJf AeMT.
KapManambln canraHAa,
6ynqy~ 3TJfH Y3ymyn,
119 5 TaM 6YKMaji cYPYIllyn
KYHY-TYHYOH 6eIll KYH,
eKe KapManaIllbIn)J(aTTbI AeMT.
Bypa Tapcca 6ono6oroH,
Ka6bmaH KOIIIOM Kapaca~,
1200 6YKMaH TanbIM anraH Kyn!
KaMpa Tapcca 6on6orOH,
KaMaHAaHTanbIM anraH Kyn!
AnaacbIHaH aJIAbI AeMT,
anaaCbIH aMpbm canAbI AeMT,
I 1205a6yjipblH )J(ypTKa KepceTyn,
YSiTKbmbln KOMAYAeMT.
BJfp KYHAepAe "KaHTTbI?" Aen,
Ka6bmaH TYyraH 3p MaHac
6aCTbIpbm qbIrbIn KenAJf AeHT.
1210 Ap KaMcbI )J(epAeHKapaca,
TooAaM 6onroH qo~ )KonoH
KOIIIOMAY6aca KanbmTblp,
MaHaCTblH aqyy )J(aMaHKenMnTMp.
OH 3KMAaHepreH 6ynAYPcYH,
1215 aCMMeryc TepeCMH
e3eK KbmraH 6ynAypcYH,
BOK-MURUN
boyu-minen ten boldu;
kayo berip salgan son,
ca§ka kay§taybiri§ip!
lIip barlp kalgan son,
Ko§oy batlr dagl aytat,
Manaska turuP. kep aytat:
'Akay, tentek, tur~tlr,
bul aytkamn ep eken:
bistin camankatmdar
kelindin tlnnagman bir kilndo
mIff aylansa ep eken!
Esen banp soo kayssam,
salamat banp sak kayssam,
car KudaYlm car balsa,
Casaganpiri koldoso,
altm camm akpasa,
kiimil§ camm kilyboso,
butumdagl ~Ibardl
am-minen tala§pa!'
Kartaygan aha Kan Ko§oy
Manastln rergen yalbardl
surap aldl ketti deyt,
Manastm toroliigiin bildi d6yt.
Atan t66doy alyaYlp
Coloy baslp ylktl deyt,
taylak t66doy tayrandap
Ko§oy baslp keldi deyt,
kaba katar ko§ ka§at,
kol sunu§upkeldi deyt,
oko karmala~lp keldi deyt.
KarmaIa§lpsalganda,
bulyun etin ilzii§iip,
tay bukaday silrii§ilp
kilnii-tiinii on be§ kiln,
oko karmala§lp cattl d6yt.
Bura tarssa bolobogon,
kabllan Ko§oy karasan,
bukadan tallm algan kul!
Kayra tarssa bolbogon,
kamandantallm algan kul!
Alaasman aldl deyt,
alaasmayrlp saldl deyt,
abuynn curtka korsotiip,
uyat blIp koydu deyt.
Bir kilndord6 "Kanttl?" dep,
kabllan tuugan Er Manas
bastlrlp ylglP k61dideyt.
Ar kaysl cerden karasa,
tooday bolgon <;on Coloy
Ko§oydu basa kallptlr,
Manastln ayuu caman keliptir.
On ekidan organ buldursun,
asiy ogils t6resin
ozok kllgan buldursun,
133
boyuna gore biiyillttii.
Tekrar koyuverince de
taze kaYI§ gibi kaslldl.
Boyle kaslllverince
Er Ko§oy Han da konu§tu,
Er Manas'a §u sozleri soyledi:
"Sen sus bakaYlm, ate§li can,
soziin ~ok uygun dogrusu,
bizim fena kadmlar demek
senin karmm tlrnagmda
bin bir §ekle giriyor hep!
Evime sag varlrsam,
selametle doner isem,
mevlam Hiida Jar olursa,
Yaratan'lm sag koyarsa,
altJn carum akmaz ise,
giimii§ carum yanmaz ise,
budumdaki §u §alvan
sakm parc;:alayaYlm deme!"
Er Ko§oy Han kart baba
giderken istemi§ti
Er Manas'tan bu §alvan.
Manas'm efendiligini bilirdi.
Deve gibi adlmlarla
Coloy ~Ikml§ geliyordu,
gen~ clevegibi sallarup
Ko§oy ~Ikml§ geliyordu.
Dag gibi iki kahraman
birbirine el vererek
giire§ etmeye ba§ladl,
clerkeDgiire§ klzl§mca
etlerini kopardllar,
gen~ boga gibi ~arpl§tllar,
gece giindiiz tam be§giin
birbiriyle giire§tiler.
Bu yana ~ekildi olmadl.
Kaplan Ko§oy bir baktl
bogadan talim alml§ kul!
Geri ~ekildi olmadl,
yaban domuzundan talim alml§ kul!
~alvarmdan yakaladl,
§alvanru ikiye aYlrdl,
namusunuhalka gostererek
halk oniinde rezil etti.
Bir giin i§ler nasll gidiyor diyerek
kaplan dogan Er Manas
~Iklp oraya gelmi§ti.
Etrafa baklnca gordii
dag gibi yiiksek Er Coloy
Ko§oy'u yere yatJrml§tl.
Manas buna ofkelendi.
On iki kaYI§tanoriilmii§
okiiz derisi klrbaclnl,
kendi yaptlgl bu klrbacl
 134
KOi1coi160roH CapTrap~bl
KoKyi1naTKaH6yn~YPCYH,
Te6e~ery )KHi1H~bl
1220 TepT 6enYHTKeH6YMYPCYH
TapTbInHUAH~,3p MaHac,
Ka6bmaHTYyraHKowoU~y
KaTYYqan canraM6bI?
Ka6bmaH TYyraH3p KowoU
12253T aqbIHbln KanraM6bI?
Ka6bmaH Kowoi1 Kapaca~,
MaHaCTbIKbmqaWblnKapanan~bI~ei1T, Manastl kJI~aYlpkarap aldl deyt,
MaHacKa KapanaWTrbI~~ewT:
'AKai1, TeHTeK,He ~ei1cHH?
1230 OKOW,TeHTeK,He ~eWCHH?
3HeKeM)KaMaHKHWH3KeH,
Tap 6ewHKKe CanbIIJTblp,
Tan OpTOMKYYW60nynTYP,
awKanbIwa 6YTynTYP,
1235 aSiKTaw60nroHcapbl cyy
aCTbIMaYlOn KanbInTbIp,
Ka6YKKabIp6anKernnTHp.
TooAaU 60nroH qo~ )Konow
KaJIMaKqaKapMananbIIJTbIp,
1240 qbIKaHaKTaHcanbInTbIp,
TaJIOpTOM~O qeMHpqeK
K06yrYM KapanKeTHnTHp.
qeHen YKTan)KYPYMYH.'
KapTaUca-~aKOWOUAOH
1245 TaMamaCbIH KepynTYp!
Ka6bmaH TYyraH 3p KowoU
MaHacKa6y Ken aWTKaH~a,
KanTHWKapManan~bl~ei1T,
KaUpaTamTan KeTr'3JIe,
1250 TOHKyparaH3MeAeU,
Taw KYJIaraH3MeAew
)KOJIoU~y)KblrbIn KeTf'3JIe.
Ac EycYPMaHKypryp~y-
MepewanbIn KaJIA'bma,
1255 'Ey )KHWHraKHMlJblraT?
Ky~aU 6epce KHM)KblraT?'
KapTawraH-~aKaH KowoU
Mepew anbIn KanAbl~eMT.
MepeM aJIbInKanraHco~,
1260 OH3KHAeEOK-MYPYHAaM Tepe~yc
qaKbIpyyqbl canAbl~eMT,
aJITbIMbIWana )KOproHY
MaToora CaJIAblEOK-MYPYH.
'KapacbI KOlonTepecy TYCCYH,
1265 caMbIwKaKHWHTYCCYH !', ~en.
Kanblp-MHHeHEycYPMaH
Kaj;jAaMYHAaWaw 6eplJH?
qaKbIpyyqbl KeJIreHAe,
KawKap, )KapKeH cypal'aH
1270 Kblp MYPYHAYY, Kbl3aKOC
MANAS DESTANI
koy soybogon Sarttardl
Koyun kesmeyen Sartlan
kokuylatkan buldursun, Ylldlrml§tl bu klrba~,
tobodogii ciyndl tepedeki Ylglm da
tort boliintko-" buldursun dorde bOlmti§tUbu klrba~.
tartlp iydiii, Er Manas, Bir salladm Er Manas
kabllan tuugan Ko§oydu
kaplan dogan Er Ko§oy'a
katuu ~ap salgarnbl?
klrbaclm vurmadm ml?
Kabllan tuugan Er Ko§oy
Kaplan dogan Er Ko§oy'un
et a~lmp kalgarnbI?
cam ~ok yanmadl ml?
Kabllan Ko§oy karasaii,
Er Ko§oy baklnca gordti,
kar§lsmda Er Manas'l
Manaska karap ayttlii deyt:
Manas'a baklP dedi ki:
'Akay, tentek, ne deysin?
"Soyle, ate§li can, ne diyorsun,
Okay, tentek, ne deysin?
konu§, ate§li can, ne diyorsun?
Enekern carnan ki§i eken,
Anam fena bir kadlnml§,
tar be§ikke sallptlr,
beni dar bir be§ige koymu§,
tal ortorn kuu§ boluptur,
i~im slkl§ml§,
aykall§a biitiiptiir,
biri birine karl§ml§,
ayaktay bolgon san suu
~anak dolusu cerahat
astlrna uyup kallpnr,
altlma birikip toplanml§,
kabukka Irbap ketiptir.
~tirtiytip koku§mu§.
Tooday bolgon <;oii Coloy
Dag gibi ytiksek ulu Coloy
Kalrnak~a karmap allpnr,
Kalmuk usulti beni yakalaYlp,
~lkanaktan sallpnr,
dirseklerini bana kaktl,
tal ortorndo ~ernir~ek
i~imdeki pislik
kobugurn karap ketiptir.
<;enepuktap ciiriirniin.' a§agldan aklp gitti.
Uyuyup kalml§lm."
Kartaysa-daKo§oydon Kart ise de bu Ko§oy'un
tarna§aslnkoriiptiir!
Kabllan tuugan Er Ko§oy §imdi tema§asmlgortirmti§!
Kaplan dogan Er Ko§oy Han
Manaska bu kep aytkanda,
Manas'a ooyle deyince
kaptiy karmap aldl deyt,
yukarl dogru saldlrdl,
kayra ta§tapkett'ele,
ton kuraganernedey, dti§mam yere flrlatt!,
elbise diken kocakarl gibi
ta§kulagan ernedey
kayadan yuvarlanan kocakarl gibi
Coloydu Clglp kett'ele.
Coloy'u yere devirdi.
As Busurman kurgurdu-
Kahrolasl a§agllik mtisltimanlar
rnoroy allp kald'lla,
gtire§te Odtilti tam alacak iken
'Bu ciynga kirn ~Igat?
gtire§e artlk kim ~Ikar?
Kuday bersekim cigar?'
Allah'ln izniyle kim onu y!kar'?
Kartaygan-da Kan Ko§oy
i§te ihtiyar Er Ko§oy
moroy allp kaldl deyt.
odtilti kazamp alml§tlo
Moroy allp kalgan soii,
Odtilti allnca 0,
on ekide Bok-murunday toroiiiis
on ikisindeki gen~ Bok-murun
~aklruu~l saldl deyt,
~aglrtlcllarl yola ~Ikardl,
alnrnl§ ala corgonu
altml§ al;acaytirtik atl
matooga saldl Bok-rnurun.
gilre§e odill koydu.
'Karasl koyup torosii tiissiin,
"Halk kalsln beyler de buyursun,
saYl§kaki§i tiissiin!', dep.
mlzrak gtire~inde bulunsun!" dedi.
Kaplr-minen Busurman Katir olsun musltiman olsun
kayda munday a§ ber~i? nerede boyle §enlik olmu§tur?
<;aklruu~l kelgende,
<;aglrtlcrlar gelince
Ka§kar,Carken suragan Ka§gar ve ¥arkent'i isteyen
kif murunduu, klza kos
baslk burunlu, klslk gozlu

KblTaHnapAblH Ko~yp-6aH
KaHaTTYYKapa 6eAeHH
6yrKa Canblll qblKTbl AeHT.
KaparaH HaH3a KoMAoHyn,
1275 MYCTaHTeMHp KHHHHn,
6yrTaH TeMHp KypqaHbln,
6yrKa canblll qblKKaH CO~,
ac EycypMaH KypryPAaH
Ko~yp-6atiAblH caapblHa qblAa6aH
1280mnm MaM qblKKaH )KOK.
KbiTaHnapAblH Ko~yp-6aH
anTblMbllli ana )KOprOHY
MaToocblH KblpKblll aflAbl AeHT.
AnTblMbllli ana )KOprOHY
1285mHn anbln )KeHenAY.
Eepy KellITY, KYY MYPYT
Ka6blnaH TYyraH 3p MaHac
6ypa TapTa 6epreHAe,
Ko~yp-6aHAbi qanTbl' na.
1290 ')KypTKa 6Y3YK CaflAbl!' Aen,
anTblMbl1ll ana )KOprOHY
KaHTa atiAaT KeflA'3ne.
Eepy KecTYY, KYY MYPYT
Ka6blnaH TYyraH 3p MaHac
1295 EycypMaHra KblHrbiPAbl:
'Ey )KMHra KHM tIblraT?
KYAaH 6epce, KHM )KblraT?'
[OoraHAbIH KaHbl MYJ-6ypqaK]
AK-6yntIY~y MHHAHAeHT.
1300Tyn KOKOHro )KH6epreH,
TYTaM )KepHH HbInAaTKaH,
TyTaM )KepHH CblpAaTKaH,
Kelll KeMeKeH ChIp HaH3a
KonTYKKa KblCblll aflAbl AeHT.
1305 3~KeHllITeH eTKepyn,
Kene~Kere )KeTKHpHn,
Ko~yp-6aHAaH KalllKara
)Kemn HaH3a canAbl AeHT.
Eypa TapTa 6epreH CO~,
13 1 0 MaHac caS!'n6aH eTYn KeTm AeHT.
KbiTaHnapAblH Ko~yp-6aH
KaHalTYY Kapa 6eAeHH
caHra 6acblll anAbi AeHT,
KonTYKKa KblCblll canAbl AeHT,
1315 HaHJa-MHHeHMaHaCTbI
KonTYKTa KOlon KelT'3ne
EaTblp TYyraH MaHaCTblH-
3p HaJap THHreH Kyn 3KeH-
3THHeHHaH3a Tapbl6aH,
13203TH OOpblll KanraH CO~,
AK-6yntIy~ait KynYKTY
Kaitpa TapTbin anraH CO~,
MaHacTblH atIYY )KaMaH KenreH CO~.
KatIblpbm KOHO6epreH CO~,
III
BOK-MURUN
Kttaylardm Kofiur-bay
kanattuukara bedeni
butka sahp ~lktl d6yt.
Karagay nayza komdonup,
mustay t6mir kiynip,
buttay t6mir kur~amp,
butka sahp ylkkan sofi,
as Busurman kurgurdan
Kofiur-baydm saanna~ldabay
tipti adam ~lkkan cok.
Kttaylardm Kofiur-bay
altlml§ ala corgonu
matoosrn kJrklp aldl d6yt.
AltIml§ ala corgonu
tiyp ahp conoldii.
Borii ko§tii, kuu murut
kabllan tuugan Er Manas
burn tarta bergende,
Kofiur-baydl ~aptI'la.
'Curtka buzuk Saldl!' d6p,
altIml§ ala corgonu
kayta aydatk6Id'6Ie.
Borii kostiiii, kuu murut
kabilan tuugan Er Manas
Busurmanga klyglrdl:
'Bu cMnga kim ~lgat?
Kuday berse,kim cIgat?'
[Oogandm kam Muz-bu~ak]
Ak-bul~ufidu mindi d6yt.
Tiip Kokongo cibergen,
tutam c6rin mldatkan,
tutam c6rin sirdatkan,
ko§ komokoy SIr nayza
koltukka klSlp aldl d6yt.
Efikey§ten otkoriip,
kolofikogo c6tkirip,
Kofiur-bayday ka§kaga
c6tip nayza saldl d6yt.
Bura tarta bergen son,
Manas saya'ibay otiip k6tti d6yt.
Kttaylardln Konur-bay
kanattuukara bedeni
sanga baslp aldl d6yt,
koltukka klSlp said I d6yt,
nayza-minen ManastI
koltukta koyup k6tt'61e
BatIr tuugan ManastIn-
Er Nazar tiygen kul 6ken-
6tinen nayza tanbay,
6ti oonp kalgan son,
Ak-bul~unday kiiliiktii
kayra tartlp algan son,
ManastIn a~uu caman k61genson,
ka~mp koyo b6rgen son,
135
<;inlilerin Konur-bay'l
kanatll yaglz atma
binip hemen yola ~lktl.
~am mlzragl sallaYIP'
buz gibi demir giyinip,
aglr demiri ku§amp,
boyle yaglza binince
kahrolasl a§aglhk miisliimanlardan
Konur-bay'a ~lkJ§acak
tek bir adam ~lkmadl.
<;inlilerin Konur-bay'l
altml§ alaca yiiriigii
artlk odiil alml§tI.
Bu altml§ alaca atI
111
ahp berabergotiirdii.
Kurt gozlii, klrca blYlkl1
kaplan dogan Er Manas
artlk atIm ~evirdi,
Konur-bay'a bir saldlrdl.
"HalkJ bozguna ugrnttl!" diyerek
altml§ alaca atI da
aldl gotiiriiyor, §imdi.
Kurt gozlii, klrca blYlkh
kaplan dogan Er Manas
miisliimanlara haykIrdl:
"Bu YIgmdan kim ~lkacak,
Tann'ya giivenip kim yenecek?
Afganlann ham Muz-bur~ak
Ak-bul~un'a bindi.
Ta Hokand'a gonderdigi
sapl giizel, yagll boy a,
sapl giizel i§lenilmi§
~ift piiskiillii mlzragml
koltuguna Slkl§tIrdl.
lki biikliim egilerek
golge tarafa donerek
Er Konur-bay iizerine
ko§up mlzraglnl saldl.
Obiir tarafa doniince
Manas yamndan g~mi§ti.
<;inlilerin Konur-bay'l
kanatli klsragl iIe
yandan g~erek saldlrdl.
Koltugunda mlzrak ile
Manas'a bu mlzrak ile
koltuguna klStInp saldlrdl.
Bahadlr dogan Manas'm,
evliyanm korudugu
etine kargl i§lemedi,
eti boyle agnr iken
Ak-bul~un yiiriik atIm
~abukgeriye dondiirdii,
Manas oyle bir klZdl ki
onu hemen ka~mverdi.
 136
1325 aJIAaparaH(?) Ken KanbIp
apaCbIH KeCTeHKaqKaHco~,
HaH3a-MHHeH 3p Mauac
KonryKTa KenHnKo~rOHco~,
KbITa~napAbIHKo~yp-6aH
1330 bIprbITaKOlOnCaJIraHCO~,
MaKTaHbInKenAH3p MaHac:
'Ey )f(HHHraKHMqbIraT?
Ey )f(HHHraMeHqbIraM,
KYAaH6epce, MeH)f(bIraM!'
1335 TypKyrYH aJITbIHaK qaTbIp
3lliHrHHe TYlliTYAeHT,
)f(aHbIHAa )f(bI6aHaKcanTYYaK KeCTHK camnda cIbanak saptuuak kestik
)f(aHbIHaHcyypyn aJIAbIAeHT,
)f(epAe)f(aTKaH)f(bIralliTbI
1340 )f(epAeHcyypyn aJIAbIAe~T,
KbISI)f(OHYHonryPAY.
3MAH OH3KHAeEOK-MYPYH
qaKbIpyyqbICaJIAbIAeHT:
'HaH3a 6010op KaCTbI,
1345 anTbIMbIlli )f(aM6bIKen TeKTY,
Tee 6aHnan CaJIAbIAeHT,
aJIAa6aHnaraHTOOHY
THlli-MHHeHqeqMeKKHM60nop?'
KanbIPAaHqbIKKauOpo~ry
1350 Te qeqMeK 6onAYAeHT,
KeTy 6allibIH qanKbInan
Opo~ry 6acbill KenAHAeHT.
Tee qeqHn aTKaHAa,
EycypMaHAbIHKoHnyy-6aH
13556acbill KenAHMaHacKa:
'ATbI )f(aKllibI, aH )f(apKbIH,TepeM,
Opo~ry 6apaHH!
On)f(OcYHaOpTOK6onyn KeneHH!'
AHAaHMaHac aHTaTAeHT:
1360 'EapcaH,6apa KoHrYH!'Aen.
KoHnyy-6aH KaCbillKelTH AeHT,
3~KeHHnaTKaHOpo~ry
KeT )f(arbIHaHKenAHAe~T,
TaH6YKaAaHKaKT'3ne,
1365 anTblMbIlli )f(aM6blqaqblnAbl!
8Kee 6enyn anraH co~,
aCblnMaHac MblHblaHTaT,
acbln )f(aMaH aKblpaT,
AnMaM6eTTHqaKblpaT:
1370 'AcbIn qOPOM,aH )f(apKbIH,
Too6a, qOPOM,KYH)f(apKbIH,
Opo~ry ypraqbl Aa 60nco, KaH3ne
Opo~rYHYH6Hp KeeHYHe)f(eTnecMH!-
TepenYK KblnbmCaJIaHH!
1375 AT anbm 6apbmMHHrHCqM!
ToH aJIbm6apbln KMHrHCqH!
A6YHPblH)f(aanKenCe~qH!'
Acbln qOPOAnMaM6eT
~
MANAS DESTANI
aldaragan(?) kop KapIr
arasm kostoy ka~kan son,
nayza-minenEr Manas
koltukta kelip koygon son,
KItaylardm Konur-bay
Uglta koyup salgan son,
maktamp keldi Er Manas:
'Bu ciynga kim ~lgat?
Bu ciynga men ~lgam,
Kuday rerse, men clgam!'
Tiirkiigiin altln ak ~atlr
e§igine tii§tii deyt,
callinan suurup aIdI deyt,
cerdl~catkan cIga§tl
cerdensuurup aldI deyt,
kIya conun olturdu.
Emdi on ekide Bok-murun
~akIruU~IsaldI deyt:
'Nayza boyu or kastl,
altlml§ cambl kop toktii,
too baylap saldl deyt,
alda baylagan toonii
ti§-minen ~e~mek kim bolor?'
Kapudan ~Ikkan Orongu
to ~e~mekboldu deyt,
kotii ba§m ~apkllap
Orofigu baslp keldi deyt.
Too ~~ip atkanda,
Busurmandm Koyluu-bay
basIp keldi Manaska:
'Atl cak§I, ay carkIn, torom,
Orongu barayn!
Olcosuna ortok bolup keleyn!'
Andan Manas aytat deyt:
'Barsan,bara koygun!' dep.
Koyluu-bay kasIp ketti deyt,
enkeyip atkan Orongu
kot cagman keldi deyt,
lay bukaday kakt'ele,
altlml§ camhI ~a~Ildl!
Oko6 boliip algan son,
asII Manas mInI aytat,
as'' caydan aklrat,
Almambetti ~aklrat:
'As" ~orom, ay carkm,
tooba, ~orom, kiln carkm,
Orofigu urga~Ida balsa, kan tIe
Orofigunun bir kooniino cetpesin!- Orongu'nun giiciine gitmesin!
Toroliik kilip salayn!
At allp banp mingis~i!
Ton alIp banp kiygis~i!
Abuynn caap kelsefi~i!'
Asl! ~oro Almambet
Kafir YIgmI i~inden
~abucakarasmdanka~tI o.
Er Manas mlzragl koltugunda
saplamaya hazu iken
~inlilerin Konur-baY'I
arkasmdanftrladI.
Oviiniip geldi Er Manas:
"Bu Ylgmdan ~lkacak var mI?
l§te kaf§l duruyorum,
Allah'm izniyle hen yenecegim!"
Altln direkli ak ~adInn
kapIsmda attan indi.
Kemik sarlI bI~agmI
yamndan ~ekip ~IkardI.
Yerde yatan aga~IgI
Jerden sokerek aldI,
bI~agIyla soydu, yonttu,
0 zaman Bok-murun yine
~agIrtIcllar gonderdi:
"MIzrak boyu ~ukur kazdIm,
i~ine altml§ camhI doktiim,
bir de deve baglarum ben,
bagladlgIm bu deveyi
di§leriyle kim sokecek?"
Kafirden ~lkan Orongu
bunu ~ozmeyi dii§iindii,
kal~alarmI sallayarak
Orongu yiiriidii geldi,
deveyi ~ozmek istedi.
Miisliimanlardan Koyluu-bay
yiiriidii Manas'a geldi:
"AdI giizel, giin I~IgI, efendim,
Orongu'ya gideyim ben,
hediyesine ortak olup geleyim!"
0 zaman Manas dedi ki:
"istiyorsan haydi var git!"
Koyluu-bay yiiriiyiip gitti.
Yere egilen Orongu'nun
arka tarafina gitti,
boga taYI gibi kalktl,
altml~ camhI sa~lldl!
ikiye boliip almca
asil Manas ~oyle dedi,
asil yerinden hayklrdI
Almambet'i ~agudI:
"Ay gibi parlak, asil yigidim,
tovbe, giin gibi parlak mert yigidim,
Orongu bir kadln ise de 0 bir han,
Ben efendilik edeyim!
Binsin diye at verelim!
Giyinsin diye elbise verelim!
Namus yerini kapasm!"
Asil yigit Almambet

Capbl-ana-MHHeH )KeneTAeHT,
KeneTAeHT,
Kene )KaTblnMblHblaHTaT:
'llyy! Opo~ry, 6eTH~-eH!
A'l-6YYAaHHbi)KeTenen,
)KonoH KHPCHH K~e!
1385 KeMHpeHHnKepYHeT,
KepKHCanThiTblKKaM6bI?
Yf\ypeHyn KepYHeT,
YlliKYHYca6blHTblKKaM6bl?
Tbillibl Kapa KepYHeT,
1390 Kapa Ke )KarbIn KoHroM6y?
J1'lH KbI3bmKepYHeT,
Kbl3bmenKe TblKKaM6bl?
llyy! Opof\ry, 6eTH~-eH!
A'l-6YYAaHHbIbi)KeTenen,
1395 )KonoH KHpCHH KeTYf\e!
KeTyf\AYHH'lH )KblnrMaH,
6e6e'leIYf\ TYYnr3AaH!'
AHAa AnMaM6eT'lopo
Taurran KeTrn capnaifAbI,
1400 KeTY6alliblH alliTbIpbIn.
Opo~ry aflAbl MepeHAY,
anbln 6apAbl )KaM6bIHbi.
Ap MepeHY6HTKeHco~,
allibIH TapTbln60nroH COf\,
1405 Kef\ EYKapAaHaT KeneT,
'lbIMbIHY'lKaHana-'lan6bIpT)KaCMHHeH,
J1neHH60Hnon 'lblrblnTbJp,
CbIp-Tef\HCTHH aSIrbIH
)KaKllibIcbI KenAHTepHnHn,
1410 )KaMaHbIKenAHTepHrnn.
'ATTbI cypen anaM!' Aen,
KeTepMere, cypeHre,
TOHnon)KypreH 3n KeTTH.
EycYPMaHAbIH 3nAepAeH
1415 AnMaM6eT,CblpraK, 3KHyyn,
MaHaCTbIH an 'lOpocy ryp6aH6bI?
'KOKOHAOH 6apbln cypeHH!' Aen,
KoKoHro KeCTen'lbIKTbmap.
KanblPAaHKeTTH~,3KHMaM,
1420 qo~ )KonoHAYH3KHyyny,
8KYM-60noT, Tepe-6eK,
O-AaKeTTHKoKoHro.
CbIp-AaHparaKenreHAe,
A'l-6yy~aH KeneTan~blHAa,
1425 epKe'lY 6HHK,MOHHY3YH,
)Kopro 6acbIK'l0f\ Kyna,
3p MaHaCTblH AK-Kyna
KapaTeP" KaTbInTbIp-
'CYP-Kyna' 60nyn KanblnTbIp!
1430 ApaHAaHOOCbIH atlbInTbIp,
~ KaHAYYKe6YK'la'lbInTbIp,
: AK-Kyna KeneTTapbIIIITan,
BOK-MURUN
San-ala-minen celet deyt,
Oronguga kelet deyt,
kele catlp mmi aytat:
'PUll! Orongu, betin-ey!
A~-buudanm cetelep,
Coloy kirsin kottino!
Kemireyip koriinot,
kerki saptl tIkkambI?
Untiroytip koriinot,
ti§ktinti sabIn tIkkambI?
TI§I kara koriinot,
kara ko cagip koygombu?
I~i kIZIl koriinot,
kIzIl opko tJkkambI?
PUll! Orongu, betin-ey!
A~-buudannll cetelep,
Coloy kirsin kottino!
Kottindtin i<;icIlgaday,
bO~ogtin tuulgaday!'
Anda Almambet ~oro
ta§tapketti sarpaydI,
kotti ba§m a§tInp.
Orongu aldl moroydti,
alip bardl cambmi.
Ar moroyti bitken son,
a§m tartip bolgon son,
ken Bukardan at kelet,
~Imm u~kan ala-~albirt casminen,
Ileni boy lop ~IgJptlr,
Sir-tenistin ayagm
Cak§JsJkeldi terilip,
camam keldi terigip.
'Attl stirop alam!' dep,
kotormogo, stirongo,
toylop ctirgon el ketti.
Busurmandmelderden
Almambet, SJrgak, eki uul,
Manastln al ~orosu turbaybI?
'Kokondon barIp sUroyn!' dep,
Kokongo kostop C;;Iktllar.
Kapirdan kettin, eki adam,
~on Coloydun eki uulu,
Oktim-bolot, Toro-bek,
o-da ketti Kokongo.
SIr-dayragakelgende,
A~-buudankelet aIdmda,
orko~ti biyk, moJo uzun,
corgo basJk c;;onkula,
Er Manastln Ak-kula
kara teri katlptu-
'Sur-kula' bolup kalJptu!
Aranday OOSIna~Iptlr,
kanduu kobuk ~a~Iptlr,
Ak-kula kelet.t.arJ§tap,
137
San-ala'YJstirdti,
Orongu'nun JanIna geldi,
gelince de §oyle dedi:
"Ttiti senin suratlna, Orongu!
A~-buudanl gottiriirken
Coloy girsin gottine!
A~Jlan bir yank goriintir,
kazma sapJmi tIkandI?
A~Ilan bir delik goriintir,
ktirek sapi mJ tIkandJ?
DI§I kara goriintiyor,
kara komtir mil yakip koydun?
l~i kIzIl goriintiyor,
kIzIl ciger mi tIkadm?
Ttiti senin ytiztie Orongu!
A~-buudanl gottiriirken
Coloy girsin gottine
gottintin i~i dere gibi,
migier kadar bIzmn var!"
Sonra Er Almambet ~oro
tizerine elbiseyi orttti,
gottinti ba§mI a~tInp,
Orongu odillti aldI,
alip cambIlan gitti.
Btittin Odilller dagitllJp bitince
yemekler de yenilince
btiytik Buhara'danatlar geldi,
sinekler u~u§urkenyaz ba§mda
1li boyunca gittiler,
SIr denizi arkasmdan
gtizel atlar geldi hep birlik,
kotti atlar geldi gticenik.
AtJ stirtip almak i~in
stirtip gottirmek i~in
buttin misafirler ~JktJ,
mtisltimanlann yurdundan
Almambet ile SJrgak, iki ogul,
Manasln bu en iyi yigitleri durur mu?
Hokand'dan stiriip ~Ikarmak ic;;in
Hokand'a dogru gittiler.
Kafirden de iki adam gitti.
~tinkti Coloy'un iki oglu
Oktim-bolot'la Toro-bek,
onlar da Hokand'a gittiler.
Siriderya'ya vannca
en once A~-buudan ko§tu,
SJrtJytiksek, boynu uzun
bu sert yuriik, guzel kula
Er Manas'ln Ak-kulasJ
kara derisi kati oldu,
pek c;;irkin olup kalmJ§tI.
AgZlni da a~ara~maz
kanli koptikler sa~Ild~. .
Ak-kula kIzgm gelmI§tI.
 138
Ta3-Maj;iMaT KeneT MaHacran!
)l(ap-Ma3apra KenreMe,
1435 )J(apblM qa~bl 6up KepeT
Kene )J(aTblpAK-Kyna.
KaH )l(onoMYH Aq-6YYAaH
aCTblHaKene )J(aTblp.
eve KeTKeH aT 3KeH,
1440 KapTaj;ibl~Kbl TapTbinTblp,
Kan)J(aMan Kene )J(aTblp.
AK-KynaHbIH )J(yrypreHY 6unuH6ej;iT,
ryHrbl )J(epre unuH6ej;iT!
)l(ap-Ma3apra KenreHAe,
1445 qoponopy qorynryn,
acbln MaHac MblHbl aj;iTaT:
'Eapbl~ 6uPAej;i Kej;i-HIlIKa,
6apbl~ 6uPAej;i can-KaIllKa,
Ka~raj;inan KeneT 6up aTbI~,
1450 Amaj;inan KeneT 6up aTbl~,
OpYCTan KeneT 6up aTbl~,
f~'I OJ;ipoTTon KeneT 6up aTbl~,
KblprblcTan KeneT 6up aTbI~,
KblpblMAan KeneT 6up aTbl~-
1455 AnalllTaraH ypaaH )J(OK,
MaHacraraH CypeH )J(OK!
AK-Kyna caa Kbln6acaM,
KepUnqeK 6alllbl~ KecneceM,
Ke~ COOpblMbl OJ;i60COM,
1460 )J(on YCTYH8cOj;i60COM,
6epY-MuHeH KYCKYHra
6ooAe TOlOn Kbln6acaM!'
AT 6alllblHAaj;i )J(ypery
aTTaj;i TYJ':tnen6aTnaAbl,
1465 KeKypeKKe )J(aTnaAbl.
EanblK-EanaKllIaH 3nHHe
qblrbm KenreH A)J(bI6aJ':t-
)J(aTKaHKOJ':tAY
Typrycnac,
KO~YP )J(HrUT ryp6aJ':t6bl?
1470 )l(YPTraH anKbl1ll Ken anraH
6eK-caT )J(HrHT Typ6aJ':t6bl,
TepeJIyry alllblHraH?
AT Ke6YKTen TypynTYp.
Oro KOMY A)J(bI6aJ':t:
1475 '3 aJIAa, TepeM, aJ':t)J(apKbIH,
3 Too6a, TepeM, KYH )J(apKbIH,
AJIMaM6eTqopO~HYH
KblHrblJI-KblqKbln aqYYH!-
KYJlaCbl-MHHeH yq qblKTbl!
1480 AK-KYJIa KeJIe )J(aTKaH633M?
ATbl~HbIH 6alllblH 6ypa Tblp, TepeM!' Atlfimn ba§m bura tlr, torom!'
A)J(bI6ai1 aHTI'bl 6y KenTH.
ACblJI TeHTeK aKblpaT:
)K°POJ1OPAYHaT aTblHaH qaKblpaT:
1485 '3 MypaT-aJIbIM, MypaT-6eK, qOPOM! 'F. Murat-allm, Murat-bek, ~orom!
MblHAaH qanKaH KyaT-6eK, qOpoM!
MANAS DESTANI
Taz-maymat keletManastap!
Car-mazargakelgende,
canm ~afil bir korot
kele catlr Ak-kula.
Kan Coloydun A~-buudan
astIna kele catIr.
Oral ketken at eken,
kar1:aYlfikltartlptIr,
kalc:afidapkele catIr.
Ak-kulamn ciigiirgonii bilinbeyt,
tuyagl cerge ilinbeyt!
Car-mazargakelgende,
~oroloru ~ogultup,
asIl Manas mInI aytat:
'Banfi birdey koy-ya§ka,
banfi birdey sap-ka§ka,
Kafigaylap kelet bir atIfi,
Altaylap k6let bir atIfi,
Orustap kelet bir atIfi,
Oyrottop kelet bir atIfi,
KIrglstap k6let bir atIfi,
KInmdap kelet bir atIfi-
Ala§tagan uraan cok,
Manastagansiiron cok!
Ak-kula saa kIlbasam,
kerjl~ek ba§lfi kespesem,
kefi soonfidl oybosom,
col tistiino soybosom,
bOrn-minen kuskunga
boodo toyup kIlbasam!'
At ba§mdayciirogii
attay tiiylop batpadl,
kokiirokko catpadl.
Ballk-Balak§aneline
~Iglp kelgen Aclbay-
catkan koydu turguspas,
kofiur cigit turbaybl?
Curttan alkl§ kop algan
bek-sat cigit turbaybl,
toroliigii a§mgan?
At kobilktop turuptur.
ago koydu Aclbay:
'F. aIda, torom, ay carkln,
e tooba, torom, kiln carkln,
Almambet ~orofinun
kIygll-kI~kll a~uun!-
Kulasl-minen ti~ ~lktl!
Ak-kula kele catkan beem?
Aclbay ayttl bu kepti.
AslI tentek aklrat:
Corolordun at atlnan ~aklrat:
Mlnday ~apkan Kuat-bek, ~orom!
Taz-maymat Manas diye geldi!
Car-mazar'ml ge~mi§de
yan toza batml§ da
geliyor idi Ak-kula.
Ran Coloy'un A~-buudan'l
arkasmdangeliyordu.
ilerleyen bir attIr bu,
kIzgm saldmp geldi,
oynaYlp sl~nyordu.
Ak-kula'mn yiiriidiigii goriinmiiyor,
ayaklan yere degmiyor!
Car-mazar'agelince
yigitlerini toplaYlp,
asil Manas §unudedi:
"Repiniz birbirinze denk erlersiniz,
kuvvette hep birsiniz siz,
Kangay tUrti bir at geliyor,
Altay tUrn bir at geliyor,
Rus tUrn bir at geliyor,
Oyrot tUrn bir at geliyor,
KIrglz tUrn bir at geliyor, .
Kmm tUrn bir at geliyor,
Ala§ nidaslm hayklran yak,
Manas diye baglran halkm yak!
Ak-kula sana gostermezsem,
dik ba§ml ezmezsem,
kocaman sagnm de§mezsem,
yol iistiinde seni kesmezsem,
kurtlar ile kuzgunlara
seni yiyecek etmezsem!"
At ba§1kadar yiiregi,
bir at gibi §aha kalktl,
gogsiinde rahat durmadl.
Ballk-Balak§an iline
~Iklp gitmi§ti Acl-bay.
Yatan koyunu yerinden kaldlrmayan,
munis bir yigit degil mi o?
Yurttan ~ok alkl§ toplayan
asil yigit degil mi o?
Efendiligi anlatmakla bitmez!
AtI koptikler sa~lyor,
Acl-bay ana dedi ki:
"Ey Allahlm, ay 1§lglbeyim,
tovbeler olsun, gilne§ 1§lgl beyim,
Almambet yigidin,
ofkesi oyle co§tu ki!
Kulasl ile ti~ kere ~Iktl!
Ak-kula geliyor beyim,
atlmn ba§lnl ~evir beyim!"
Acl-bay bunlarl demi§ti.
Dik kafall asil de §oyle baglrdl,
yigitleri adlyla ~aglrdl:
"Ey Murat-allllJ. Murat-bek,yigitlerim,
hemen ko§an KU:'lt-bek yigidim,
 BOK-MURUN 139

3)!CeM~eHTyyraH )!CeHUM,
tlOpOM, Ecemdentuugan cenim, ~orom, ecemden dogan yegenim, yigidim,
3nuM, CeUUT,3KUyyn, tlOpOM! Elim, Seyit, eki uul, ~orom! Elim, Seyit, iki ogul, yigitlerim,
Ka3aKTap~bIHKapraHAaU,tJOpOM! Kazaktardm Karganday,~orom! Kazaklarm Karganday'l, yigidim,
1490 Mblp3a, )!CawyynYM, tJOpOM! MIrza, ca§ uulum, ~orom! Mirza, gen~ oglum, yigidim,
EepYHYHyyny EepYtJYM,tJOpOM! Boriiniln uulu Borii~ilm, ~orom! Ak-kula atlm aksaymca,
Ax-KynaM aKcanKeTKeHAe, Ak-kulam aksap ketkende, altlnll demir nal takan,
anTblHTaKa,)!CecMblKTbl, altln taka, ces mlktl, baklr ~ivi iIe mlhlayan,
6eK TaKanan6epYtJYM bek takalap berii~ilm Borii'niln oglu Borii~il,
1495 Ax-6anTa yyny EonoryM, tJOpOM! Ak-balta uulu Bolotum, ~orom! Ak-balta oglu Bolotum, yigidim,
Ko~rypoony-6a~blH Konguroolu-baydm Konguroolu-bay'm oglu
Kow-a6blw, tlOpOM! Ko§-abl§,~orom! Ko§-abl§, yigidim,
TenretJY KapaTenerYM, tJOpOM! Tolgi:><;ilkara Tologilm, ~orom! Ey, falci kara Tolok, yigidim,
)l(opotJy Kapa-6~blwaM, tlOpOM! Co~u Kara-badl§arn,~orom! ger~egi bildiren Kara-badl§a, yigidim,
TYHAeTYnKYHYH UCUH Tilndo tiilk,ilntin isin gece tilki izini
)!Coron6ac,tlOpOM, cogolbas, ~orom, kaybetmeyen yigidim,
1500 TypcYH-TaUnaK,WYYTYM,tJOpOM! Tilrsiln-taylak, §uutum,~orom! Ttirsiln-taylak ~uutum, yigidim,
TYTen rypraH MblnTblKKa,tlOpOM, Ttitop turgan mlltlkka, ~orom, doldurulmu§ tilfek iIe, yigidim,
TYpCKatJblpblnYPYWKaH,tJOpoM, ttirs ka~mp uru§kan, ~orom, cenkte dti§mam ka~lran yigidim,
Kapa~bmaKapcaKTbIH UCUH karanlda karsaktln isin karanllkta bozklr tilkisinin
~bln6ac canllbas izini §a§madanbulan
Ka6b1naH-TaUnaK, aH )!CapKblH,
tJOpOM! Kabllan-taylak, ay carkIn, ~orom! Kabllan-taylak, ay 1§lgl yigidim,
1505 AH-MuHeHKYHYM3, tlOpOM, Ay-minen ktintim e, ~orom, ay iIe gtine§in, yigidim,
OpTocYHaH 6YTKeHYM,tlOpOM, ortosunan btitkontim, ~orom, ortasmdan dogan, yigidim,
KYHTy6YH~eTaUraHblM,tJOpOM, kiln ttibtindo taygamm, ~orom, seher vakt(bek~i kopegim, yigidim,
OpTocYHaH 6YTKeHYM,tlOpOM, ortosunan btitkonilm, ~orom, ortasmdan dogan, ey yigidim,
KypcaKKa6ycce 6up 6YTKeH,tlOpOM, kursakka btisso bir biltkon, ~orom,ana rahmine tek ba§ma dil§en yigidim,
151 0 KYH~aKKa)!Cacca6up )!CaTKaH, tlOpOM, kundakka cassabir catkan, ~orom, kundakta tek ba§ma yatan yigidim,
KeCKecaUraHKeK CblpraK, tJOpOM! kosko saygan Kok Slrgak, ~orom! gozalici Kok Slrgak yigidi~,
"Kanblp~blH KaHbI60nrYHtJa", tJOpOM, "Kaplrdm kam bolgun~a", ~orom, kafire ban olmaktansa
"EycYPMaHKyny "Busurman kulu mtisltiman kulu olaYlm
60noM!" ~en, tlOpOM, bolom!" dep, ~orom, diyen, yigidim,
aK Te~KU6ynYH tJatlKaHblM,tJOpOM, ak tenki bulun ~a~kamm, ~orom, btittin gtimti§tinti sa~an yigidim,
1515 AnTaHnaraHKanMaKTaH, Altaylagan Kalmaktan, Altayca konu§an Kalmuklann
3P enTYPyn KatlKaHblM,tlOpOM, er oltilriip ka~kamm, ~orom, erlerini oldilriip bize ka~an, yigidim,
Cap'ana MUHreHAnMaM6eT,tJOpOM! Sar'ala mingen Almambet, ~orom! San-ala'ya binen Almambet yigidim!
AK-KynaHbITOKTOTKYH, tJOpOM! Ak-kulam toktotkun, ~orom! Ak-kula'YI hazlrlaYln, yigitlerim,
OH 3KU KblCTblHKonYHa,tJOpOM, On eki klstln koluna, ~orom, on iki klzm elleriyle, yigitlerim,
1520 )!cYMypynantJan~blpraH,tlOpOM, cumurulap ~aldugan, ~orom, egirip ordtigil, yigitlerim,
)!cJ16eKTeHKbinraH HOKTOM 6ap- cibekten kllgan noktom bar- ipekli bir yular var, yigitlerim,
tJetJneH(?) rypyn KaTbl~ap,tJ°POM!' ~e~pey(?) turup katlnar, ~orom!' bunu ana baglaym, yigitlerim!"
3M~J1KblpK tJOpoYHYHYKKaH~a, Emdi kirk ~oro iintin ukkanda, Kuk yigit bu sozii duyunca,
AK-Kynara KaMananKemecnu? Ak-kulaga kamalap ketpespi? Ak-kula'mn ~evresini sarmazlar ml?
1525 MaHaCTblHYHYHYKKaHCO~, Manastln tiniin ukkan son, Manas'ln sesini almca
6aTbiparnaTyrnnecny? batlra§a tti§pOspti? hep erce yola dii§tiller,
8KYM-60noT, T(3pe-6eK, Oktim-bolot, Toro-bek, Oktim-bolot'la Toro-bek,
"AtJ-6yy~aH!" YHYHcanblnTblp, "A~-buudan!" iiniln sallptu, A~-buudan'abagudllar.
KalTbi cypen KanblnTblp- kattl silrop kallptlr- Onu iIeri saldllar.
~530 6aWblHtlaHKancanblnTblp. ba§m ~aykap sallptu. At ofke ile ba§savurdu.
Ax-KynaHbI Kapaca~, Ak-kulam karasafi, Ak-kula ala bakarsan
aCblnTeHTeK3p MaHac asll tentek Er Manas ate§li can bu asil Er Mana.\",
AK-KynaHbIcypenTYP, Ak-kulam silroptilr, Ak-kula'YI stirmekte hep.
AtJ-6yy~aHeTKepyn A~-buudanotkoriip A~-buudan'l ge~ti derken
In. 1535 KaHpaTapTblnrypynTYp. kayra tartlp turuptur. onu arkada buaktl.
Opyc-Ta 60nco, KaH3~U, Orus-ta balsa, kan edi, Rus da olsa han idi 0,
140
6Hp TanaH 3JIAHH6aIII 3AH.
'A'I-6YYAaHAbi xonro XaKIIIbl
KblnanblK!
)Konro XaKIIIbI KbmraH COI\,
1540 AK-KynaHblH Ke-ryHeH
aHm canbm KerenHK!'
KeH-KaIIIKaCblH 'Iorymyn,
QOI\ )l<:onoH-KaH aHlTbl AeHT.
EaTblp Mmac Kapacal\,
1545rypa KMAbl A'I-6YYAaH!
)Kap KYAaHra xanblHbln,
)KacaraHra cHHHbm,
A'I-6YYAaHAbI TaplT'3ne.
)l<:blrbmapra xep TannaH
1550TOO KynaraH 3MeAel:i
xepAH Kaan xoryJIAY!
'8IIITYK-MHHeH XbIKTbl!' Aen,
8KYM-6onoT, Tepe-6eK,
MmaCTblH 'IOpocYH KenHn 'Iarrr'3ne,
1555 Kbl3blK YPYIII 6oJIAY Ae~T.
3MAH aHAbI Kapacal\,
KYHY-TYHY OHTepT KYH
HaH3a-MHHeHCaHbllIIbm,
xapKaCbI KeKKe 'IblrbllIIbln,
1560 6anTa-MHHeH 'Ia6bllIIbm,
6MAarblHaH aHpbllIIbln,
Kblnbl'l-MHHeH 'Ia6bllIIbm,
xaHbl KonAO anbllIIbln...
Kbl3blK YPYIII 6onroH COI\,
1565 KanblPAblH KaHbl QOI\ )Konol:i,
Kal\KaHAaH Ka6ap XeTKeH COI\,
arap anTblH, aK KYMYlII,
)KonoK Tanan anraH COI\,
AnTaHnaraH Ken Kanblp
1570 HaMblC Kbmbm KeTKeH COI\,
OH 6eIII 'IOpO 6aIII 6onyn,
AnMaM6eT TYPAYI\ YPYIIITa,
xeneKTH xepAeH TYPYlIIyn,
TyneKTY Ha~3a cYPYlIIyn,
1575 6aIIIbl-KocYH 6apanan,
6YTKeH 60lOH xapanan,
KOKOOOpblHAaHKapa KaH
KoHHYHa xaMaH TOnYlIIyn,
KanblPAblH HIIIH OI\OlIIyn
1580 aK Kal\rbl Hep CblPAblraIII
KaIIIblH xapa 'IanTblpbm,
KaH xeTKYPAY AnMaM6eT ...
KbiTaKnapAblH Kol\yp-6aK
eIIITYY, KeKTYY Kyn 3KeH.
1585 Cap'anaHbl xyprycneH
Cap'ana MHHreH AnMaM6eT
AKrblp-xanbi 6oc TeMY
Cap'anaHbl xyprycnel:i,
xaH 6aIIIbi TonrOH OK 6onAY,
MANAS DESTANI
bir talay eldin b~ edi.
,Ac;-buudandlcolgo
C~I kIlallk!
Colgo cak§1kllgan sofi,
Ak-kulamn kotilnon
anan sahp ketelik!'
Koy-ka§kasm c;ogultup,
C;ofi Coloy-kan ayttl deyt.
Baur Manas karasafi,
turn kaldl Ac;-buudan!
Car Kudayga cahmp,
Casagangasiymp,
AC;-buudandltartt' ele.
CIgllarga cer tappay
too kulagan emedey
cerdi kaapcoguldu!
'O§tilk-minen clku!' dep,
Okiim-bolot, Toro-bek,
Manasun c;orosunkelip c;apt'ele,
kIzlk uru§ boldu deyt.
Emdi aydl karasafi,
kiinii-tilnii on tort kiln
nayza-minen saYI§lp,
carkasl kokko C;lgl§lp,
balta-minen c;abl§lp,
baldagman ayn§lp,
klhc;-minen c;abl§lp,
cam koldo ah§lp...
kIzlk uru§ bolgon sofi,
Kaplrdm kam C;ofi Coloy,
Kafikaydan kabar cetken sofi,
agar alun, ak kiimii§,
Coloy talap algan sofi,
Altaylagan kop Kaplr
namlS klhp ketken sofi,
on be§ c;oro ba§ bolup,
Almambet turdufi uru§ta,
celekti cerden tilrii§iip,
tilpektil nayza siirii§iip,
ba§l-kosiin baralap,
biitkon boyun caralap,
koy boonnday kara kan
koynuna caman tolu§up,
Kaplrdm i§i ofio§up
ak kafigl ier slrdlga§
ka§m cara c;apUnp,
kan cotkiirdii Almambet...
Kttaylardm Kofiur-bay
o§tilii, koktilii kul eken.
Sar' alam ciirgiispOy
Sar'ala mingen Almambet
Ayglr-cah bas tofidii
Sar'alam ciirgiispOy,
can ba§1taIga" ok boldu,
bir stirii insamn ba§l idi.
A~-buudan'l yola
C;lkarallm!
Gnu yola ~lkarallm,
Ak-kula'mn arkasmdan
biz onu yola salallm!"
Erlerini toplayarak,
ulu Coloy Ran boy Ie demi§ti.
Bahadlr Manas bir baksana,
dUrakladlAc;-buudan!
Mevlam Rtida'ya yalvanp
Yaratan'a slgmlp,
A~-buudan'l~ektiler!
Yuvarlanacak yer bulamayan
dagdan yuvarlanan kocakarl gibi
yeri tutup Ylglldl!
Fenallk yaplldl diye
Oktim-bolot, Toro-bek
Manas'in yigitlerine saldlrdllar,
klzgm vuru§ma ba§ladl.
Artlk aym gtinlerini sayarsan
gece gtindtiz tam on dart gtin
mlzraklarla ~arpl§tllar ,
parlltlSI goklere vurdu her.
Baltalarla vuru§tular,
baltalarla kopanp,
k111~larla yardllar.
Oklanm ellerine allp
klzgm vuru§malar oldu.
Kafir ham ~on Coloy'a
Kankay'dan habergelince
san altm, beyaz gtimti§ti
Coloy gelip yagma etti.
Altayca baglran kafirler
bir ~ok fenallk edince
on be§ yigidin ba§ma ge~ip
Almambet cenge kan§tl,
tugu yerden kaldlrdl 0,
piiskillIti mlzraglnl kaldlrdl,
ba§goz yara here,
btittin govde yaralanml§,
koyun cigeri gibi kara kan
gogstinti doldurmu§tu her.
Kafirin i§i iyi gitti.
maden ~ivili alaca eyerin
kaYl§1iki par~a oldu,
klZIl kan kustu Almambet...
~inlilerin Konur-baY'1
pek kinci bir ~apkln idi.
San-ala'Yl oradan ytiriitmedi,
San-ala'ya binen Almambet
Aygu-call'mn boz tepesine
San-ala'YIytiriitemedi.
kal~aslher oklar doldu,

1590 Ka6blJIaHTepe )l(OK6oJIAY!
3KH )l(arblH MapaHblO,
AnMaM6eTTerepeKTe KapaHbln-
OIlIY TeHTeKKeJI'aTaT!
83YHeHe3Y o~ypaitT,
1595 AK-KYJIaHbI apbl-6epH)l(eTeJIen!
Capbl e3eK qanbIn KeTnecHH!
TYSlrbIHaKaHTyllIyn,
6ap TaMaHooJIynKan6acbIH!
AnMaM6eT rypyn MblHbIaitTaT:
1600 'Keit-raIlIKaHbIH KOOYKeJIeT,
Ke6y )l(OK,TepeM,
Can-KamKaHblH)l(apblMKeJIeT,
)l(apblMbI )l(OK,TepeM,
)l(bIJIKbIJIYY )l(epre rySlKqbI, TepeM,
3JIAYY)l(epAe KereH )l(aT, TepeM,
Kblcryy )l(epAeoitHOmqy, TepeM,
1605 aK Ka~rbI Hep cblpAblram, TepeM,
KambIH)l(apa qanTbIpbln, TepeM,
KaH)l(eTKYPAYAnMaM6eT,TepeM!
AnTbI apaaH KanblPAaH,TepeM,
apacblHaTamTaAbI~,TepeM.
161 0 KaHAait mYMAYK
6amTaAbI~,TepeM?'
AHAa aitTTbI~3p MaHac:
, AHAait 6oJIco, ait )l(apKbIH,qOPOM,
e3Y )l(aKmbl, KYH)l(apKbIH,qOPOM,
Ko~rypooJIy-6aiiAblH
Kom-a6aM, qOPOM,
1615 Kom aT-MHHeHyitre 6ap, qOPOM!
Capbl-e3eHqyitAY
KblAblpbln, qOPOM,
6Mp qe~epAY ama Kep, qOPOM,
Ke~ TanaCTblH6o1OHAa, qOPOM,
AJITbI-6aitAblHapanAa,qOPOM,
1620 aTaKeM)KaKblO-6aitAbIH
3JIM6oJIyqy, qOPOM,
TeKep YCTa6oJIyqy,
6epAMM3JIe6em ait )l(YCY6oJIroJIY,
AK-an6apc CblHblnKanranbl.
KbIJIAbI6'3KeHKbiJIblIIITbl,
1625coKry6'3KeH COOTTbl?
KblJI6aca 3MAMKblJIblIIITbl,
COKnoco3MAMCOOTTbl,
TeKep YCTaHbl 6MpeJITypyn CaJIbl~ap!
)KaTblK TMJIAYY A)I(bl6ait, qOPOM,
1630 MblHAaHapbl ceH 6apca~, qOPOM,
Haprbl aTaCblKaM6ap-KaH,
e3Y aTaCblAitAap-KaH,
AiiAap yYJIYKeKqere
KeK-ana aTblH6epcMHAe!
1635 KeK-ana aTblH6epfiece,
KeK-anacbI KOCKe)l(eTKMHqe,
KeKqeAeH 6allIKa )l(OOM~OK!
BOK-MURUN
kabIian taro cok boldu!
Eki cagm maramp,
Almambet togorokto karamp-
O§u tentekkel'atat!
Oziinon ozii onurayt,
Ak-kulam an-heri cetelep!
San ozok yallp ketpesin!
Tuyagma kan tii§iip,
bar taman bolup kalbasm!
Almambet turup film aytat:
'Koy-ga§kamn kobii kelet,
kobii cok, taTom,
Sap-ka§kamncarlm kelet,
carlml cok, taTom,
cIikIiuu cerge tuyakyl, taTom,
eldilii cerde kogon cat, taTom,
kIstuu cerde oyno§yu, taTom,
ak kangl ier slrdlga§, taTom,
ka§m cara yaptInp, taTom,
kan cotkiirdii Almamhet, torom!
AltI araan Kaplrdan, taTom,
arasmaffi§tadln, torom.
Kanday §umduk
ba§tadln,torom?'
Anda ayttIn Er Manas:
' Anday balsa, ay CaTkIn,yorom,
ozil cak§l, kiln caTkIn,yorom,
Konguroolu-baydm
Ko§-abam, yorom,
ko§ at-mineDilygo bar, yorom!
Sarl-ozon <;iiydil
kldmp, yorom,
biT <;onordil a§a kor, yorom,
ken TalastIn borunda, yorom,
AltI-baydm aralda, yorom,
atakemCaklp-baydm
eli boluyu, yorom,
tokor usta boluyu,
herdim ele he§ ay cilsil bolgolu,
Ak-albars smlp kalgall.
KIidlb'eken klll§tl,
soktub'eken SOOttl?
KIibasa emdi klil§tl,
sokposo emdi soottI,
tokor ustam biT oltiiriip sallnar!
Catlk tildilil Aclbay, ~orom,
mmdan an seD barsan,yorom,
nargl atasl Kambar-kan,
ozil atasl Aydar-kan,
Aydar uulu Kokyogo
Kok-ala atIn bersinde!
Kok-ala ann herbese,
Kok-alasl kosko cetkin~e,
Kok~6don ba§kacoom cok!
~i!
I,'!,
\11
"i
;
141
kaplan efendi yok oldu!
tki yana lillgmca bakarak
Almambet etrafl taradl:
Ay bak, ate~li can geliyor!
kendi kendine konu~up
Ak-kula'YI saga,sola liekiyor!
Cerahat toplamasm,
tlrnaklanna kan oturmasm,
biisbiitiin basta olmasm!
Almambet dedi ki:
"Erlerin kimi geldi, kimi
gelmedi, efendim,
giiliIiilerin bir klsml geldi,
yansl yok, efendim,
at olan Jerde nal izi olur, efendim,
balk olan Jerde hlrslz bulunur, efendim,
kIz olan Jerde a§lk bulunur, efendim,
maden liivili, alaca eyerin, efendim,
bak kaYI~1yarlldl, efendim,
kan kustu Almambet, efendim,
altl kafir siiriisiine, efendim,
beni saldm, efendim,
nasll boyle fena bir i~
ettin, efendim!"
0 zaman Er Manas dedi ki:
"Va oyle mi, ay 1~lgl yigidim,
ozii giizel giin 1~lgl yigidim,
Konguroolu-bay'm oglu,
Ko~-abam, yigidim,
iki atla evine gidiyor, yigidim,
sari yatakll <;u boyunca
atml stir, yigidim,
<;onor daglnl a~lver, yigidim,
geni~ Talas boyunda, yigidim,
Altl-bay'in kabilesinde, yigidim,
babam Caklp'in
yurdunda, yigidim,
bir Tokor usta var,
i~te be~ ay evvel ona,
klrllan ~u kilici vermi~tim,
klllclmi tamir etti,
zlrhlml da 0 yapml~tl.
Kilici yine yapmaz ise,
zlrhl ~imdi yapmaz ise,
Tokor usta'YIoldiiriin!
Tatll dilli Acl-bay, yigidim,
benden once sen git, yigidim,
arka atasl Kambar Han,
kendi babaslAydar Han,
Aydar'in oglu Koklio'ye
Kok-ala atml versin, de!
Kok-ala atlnl vermezse
Kok-ala'YI gormezsen,
Koklio'den ba§ka dii~manlm yok!
142
Ke~ AJIJKaH}1q}1HAe,
eCT'aw3KeH)KaMrblpqbl,
1640 )KaMrblpqblra JKeT}1!IatiT,
anTblHKeCTYYMepA}1weH,
MepA}1WeHA}1 6epC}1H Ae!
MepA}1WeHA}1 6ep6ece,
)KaMrblpQblAaH6awKa JKOOM JKOK!
1645 CYT-60noTTY6epC}1H Ae!
Kap'yCTa Kblnbln 6eK COKKOH,
CYT-6onOTe3YJKaKW'3ne.
AMaH apbI ceH6apca~,
3n QeT}1HAe Kowow 6ap,
1650 JKYpTKapblcbI K}1W'3ne,
aMaH 6aTaanbln KawT!
AHAaHapbIceH 6apca~,
A6blnati, )Ka~rblp, KaH-KOJKO~
aHAaH6aTaanbln KawT!'
1655 AJKbl6awJKYPY!IKeTT}1AewT,
Ko~rypoony yyny Kow-a6bIIlI
KOWaT-M}1HeH QanTbIAewT,
capbI-e3eHQytiAY KbIAblpbln,
6}1pQe~epAY aWTbIAewT,
1660 Ke~ TanaCTbIH6oIOMa,
Ke~ Kon-aTa oIOHAa,
)KaKbm-6ati 3n}16ap 3KeH,
AJITbl-6awAblH apaaHAa.
TeKep ycTa 6apAbl AeWT,
1665 amaH 3KeHYCTara.
ToKep YCTaMblHblaWTaT:
'KbinAblM 3ne KblnblllITbl, QOPO,
COKTYM 3ne COOTTbl,QOpo!
MeH TeHTeKKe6apawH,QOPO,
1670 MaHacKaJKOO!IawTawH, Qopo!
KblnblllITblH JKaWblHawTKaHCO~,QOPO,KIh~tJn caym aytkan son, ~oro,
Kapa 633 M}1H}1!IKawTatiH,Qopo,
KaHbIKewreaWTaWH, QOPO"
TOKOpYCTaMblHbIawTbm,
1675 aTKaM}1H}1!I6acTblpAbI,
MaHaCTblKOCTew 6aCTblpAbl.
MaHaCKaJKeTeKenreHCO~,
MaHaCKacanaM6epreH CO~,
MaHac awTTbIYCTara:
1680 'KbinAbl~6'3ne KblnblllITbl, AapKaH? 'KIldlnb'ele kIll~tl, darkan?
coKTY~6'3neCOOTTbl, AapKaH?'
TOKOpycTa JKOO!IawTTbl:
'KblnAblM 3ne KblnblllITbl, TeHTeK, 'KIldlm ele klh~tJ, tentek,
COKTYM 3ne COOTTbl,TeHTeK!
1685 KblnblwTblH JKaWblH awTatiH,TeHTeK! KIII~tJncaym aytayn, tentek!
KblnYYHaQblAa6aw,TeHTeK,
JKaMaHJKaHblMKblwHanAbl, TeHTeK; camancarum klynaldl, tentek;
orecYHOQblAa6aw,TeHTeK,
3ny orOM JKOlonAY, TeHTeK;
1690 corYYHa QblAa6aw,TeHTeK,
COM6anKanap JKOIOnAY, TeHTeK;
MANAS DESTANI
Ken Alcan i~inde,
6st'ay eken Camglr~I,
Camglr~lga cetip ayt,
altm k6sttiti Merdiyen,
Merdiyendi bersinde!
Merdiyendi berbese,
Carnglr~ldan ba§kacoom cok!
Stit-bolottu bersin de!
Kar'usta klllp bek sokkon,
Stit-bolot 6zti cak~'ele.
Andan arI sen barsan,
el ~etinde Ko~oy bar,
curt karlSI ki~' ele,
andanbarn ahp kayt!
Andan an sen barsan,
AbIlay, Cafiglr, Kan-kocon
andanbarn aIlp kayt!'
Aclbay ctiriip ketti deyt,
Konguroolu uulu Ko~-abI~
ko~ at-minen ~aptI deyt,
sarl-6z6n ~tiydti kIdmp,
biT ~6n6rdti a~tI deyt,
ken TalastJn boyunda,
ken Kol-ata oyunda,
Caklp-bay eli bar eken,
AltI-baydm araanda.
T6k6r usta bardI deyt,
aytkan eken ustaga.
T6k6r usta mInI aytat:
'KIldlm ele klh~tJ, ~oro,
soktum ele soottJ,~oro!
Men tentekke barayn, ~oro,
Manaska coop aytayn,~oro!
kara bee minip kaytayn, ~oro,
Kamkeyge aytayn, ~oro!'
T6k6r usta mInI aytJp,
atka minip bastJrdl,
Manastl k6st6y bastJrdl.
Manaska cete kelgen son,
Manaska salam bergen son,
Manas ayttJ ustaga:
soktunb'ele soottJ,darkan?'
T6k6r usta coop ayttJ:
soktum ele soottJ,tentek!
KIluuna ~Idabay, tentek,
6gostino ~Idabay, tentek,
elti 6g6m coyuldu, tentek;
soguuna ~Idabay, tentek,
som balkalar coyuldu, tentek;
Geni§ Alcan memleketinde
Er Camglr¥1 Ya§amakta
Camglr¥I'ya git de ki:
onda altln gozlii Merdiyen Var
Merdiyen'i versin, de
Merdiyen'i vermezse,
Sill ~eligi de versin de! .
Gnu kar iistiine i§ledi, 'Ji:\
bu slit ~elik pek giizeldir. 'tl
~
Oradan oteye gidersen, i:
bu yurtta Er Ko§oy ya§ar,
;j
:
halkm en ya§llsldlr 0,
git onun duasml al!
Oradan ileri vanrsan,
Abllay, Canglr, Kan-koco'dan
sendua al gel!"
Acl-bay yiiriiyiip gitti,
Konguroolu oglu Ko§-abl§
iki atla ko§tu gitti,
san yatakll <;u boyunca gitti,
<;onor daglm da a§tl,
geni§ Talas'ln boyunda,
geni§ Kol-ata vadisinde,
Cakip-baY'ln halki ya§ar,
Altl-bay a§iretinde.
Oradaki Tokor Usta'ya var,
ona hamn soziinii de.
0 zaman Tokor usta dedi ki:
"Ben klllCI yaptlm, ey yigit,
hen zlrhl da yaptlm, ey yigit,
hen §Uate§li cana gideyim, ey yigit,
Manas'a cevap vereyim, ey yigit!
Klllcl methedeyim, ey yigit,
kara klsraga binip doneyim, ey yigit,
Kamkey'e haber vereyim, ey yigit."
Tokor usta boyle deyip
ata bindi
Manas'a yollandl.
Manas'ln JanIna vannca,
Manas'a selam verdi.
Manas, ustaya dedi ki:
"KlllCI yaptm ml, sanatkar?
Zlrhl da yaptm ml, sanatkar?"
Tokor usta cevap verdi:
"KIIICI yaptlm, ate§li can,
zlrhl da yaptlm, ate§li can!
KlilCI methedeyim, ate§li can!
Bu i§e dayanamaYlp,ate§li can,
camm ~ok yandl, ate§li can,
egeye dayanamadl, ate§li can,
elli egem koreldi, ate§li can,
dogmeye dayanamadl,ate§li can,
som baltalanm klnldl, ate§li can,

6acYYHaqMa6aH, TeHTeK,
6aJlAapblM6apbl )KaAaAbl,TeHTeK!
"MH3H capblOOJlCYH!" Aen,
1695 MH3HHyyra cyrapAblM,TeHTeK!
83YMY Kapan WHJlTe6e, TeHTeK:
KaTYYYPYWKacaJIbl~ap,TeHTeK!'
KaHTa )KYPAY3p MaHac,
KblpKqoporo KeMH AeHT.
1700 Ka6blJlaHTYYraH3p MaHac
KblpKqoporo aHTTblAeitT:
'CaitblHAblK-CaprbIJl
MHHeJlH,qOPOM! 'Saymdlk-sargli mineli, ~orom!
3pHKce-KYJlaH aTaJlbl,qOpoM,
3pHKnece-MeHpereaTaJlbl,qOPOM!
1705 Yq-KapOOJlra6apaJIbl,qOPOM,
AitAap-KaHyYJlY
KeKqeAeH, qOPOM,
KeK-aJl'aT cypan 6epreH
)KOK,qOPOM,
MaJlraKapoo "llIblK Tblp!" KYJl,qOPOM,
KeKqeAeH 6awKa )KOOM
)KOK,qOPOM!
171 0 3pTe~-MHHeHTypy~ap, qOPOM!
Cap'aJlara MHHeKep,qOPOM!
Yq-KapOOJleTyn 6ap, qOPOM!
KaJlAblparblHCaJIblHraH,qOPOM,
KaJlAaHMaJlblHKepyn KeJl,qOPOM!
1715 CaJl6blparblHCaJIblHraH, qOPOM,
)J(aH3a~MaJlblHKepyn Ken, qOPOM!
)J(a~blc aTTblH)KOnYHAa, qOPOM,
)J(a-MepKeHHH)KerHHAe,qOPOM,
Kb13bln-KeKeH)KaHbl6ap, qOPOM,
1720 KanblPAblHKaHblqo~ )J(onoH
)KblnKblCblHOTTOp)KaTaTAeHT,
)KblnKblHblqanbln aJlbl~ap!
)J(blnKbl OTTOpon 60nco,
)KblnKbl6aCblnaJlaJIbl!
1725 KepYH6eH KypMeHKHHenH!
Tony TOHonaJlaJIbl!
Ta~ TY~KYHynaTKaHCO~,
Tapa3a)KblnAblC6aTKaHCO~,
)KblnAblCKaOMon qblKKaHCO~,
1730 Cap'anaHbl MHHAHAeHT,
Cap'aJla MHHHnAJlMaM6eT,
qaJIrblHra )Kypyn KenAHAeHT.
)Ka~rbICaTTblH)KOnYHAa,
)J(a-MepKeHHH)KerHHAe
1735 KanblPAblHKaHblqo~ )J(onoH
)KblJlKblCblOTTonKenHnTHp.
TerepeKTe KacTblpbln
)Kep apblTbln 6aCTblpbln,
)Kep apblTblnanraH CO~.
1740 KaHTaCaJlAblTepere,
Tepere KenHn aHTTblAeHT:
')J(aHrblc aTTblH)KOnYHAa,
BOK-MURUN
basuuna~idabay, tentek,
baldanm barl cadadl,tentek!
"Mizi Saribolsun!" dep,
mizin uuga sugardlm, tentek!
Oziiiidii karap §iltebe, tentek:
katuu uru§ka sailiiar, tentek!'
Kayta ciirdii Er Manas,
kIrk ~orogo keldi deyt.
, ~
Kabllan tuugan Er Manas
kIrk ~orogo aytll deyt:
erikse-kulan atail, ~orom,
erikpese-moyrogo atall, ~orom!
O~-karoolga barail, ~orom,
Aydar-kan uulu
Kok~odon, ~orom,
Ktik-al'at surap bergen
cok, ~orom,
malga karoo "~Ik tlr!" kul, ~orom, davar ~obarn 0 koleden, yigitlerim,
Kok~Odonb3§kacoom
cok, ~orom!
Erteii-minen turuiiar, ~orom!
Sar'alaga mine kor, ~orom!
O~-karool otiip bar, ~orom!
Kaldlragm sailngan, ~orom,
Kalday mailn koriip kel, ~orom!
Salblragm salmgan, ~orom,
Cayzaii mailn koriip kel, ~orom!
Caiils attln colunda, ~orom,
Ca-Merkenin ceginde, ~orom,
Klzli-ktikon caYI bar, ~orom,
Kaplrdm karn <;oii Coloy
cliklsm ottor catat deyt,
cl1klnJ ~ailp ailiiar!
Cl1kl ottor 01 bolso,
cllkl baslp alail!
Ktiriinboy kiirmon kiyeli!
Topu tonop alai!!
Taii tiiiikiiyiip atkan son,
taraza clldlS batkan son,
cl1dlska oiidop ~Ikkan son,
Sar'alam mindi deyt,
Sar'ala minip Almambet,
~algmga ciiriip keldi deyt,
caiigls attln colunda,
Ca-Merkeninceginde
Kaplrdm kam <;oii Color
cllklsl ottop keliptir,
togtirokto kastlrlp
cer arltlp bastlnp,
cer antlp algan soii,
kayta saidI torogo,
torogo kelip ayttl deyt:
'Cangls attln colunda~
143
basmagadayanamadl, ate§li can,
koriigiim patladl, ate§li can, I
klilcm agzl sarI olsun diye,
keskin yerine agu siirdiim, ate§li can,
kendine dogru sallama, ate§li can,
sert dogii§te kullan, ate§li can!"
0 zaman Er Manas evine ko§tu,
kIrk yigidine kavu§tu.
Kaplan dogan Er Manas.
kIrk yigidine dedi ki:
"<;abuk olun atlara binelim, yigitlerim,
isterseniz kulan vurailm, yigitlerim,
istemezsenizhedefe atallm, yigitlerim!
O~-karool'a varallm, yigitlerim,
Aydar Han'm oglu
Kok~ti'den, yigitlerim,
Kok-ala atl istedik, veren
yok, yigitlerim,
Kok~o'den b3§kadii§marnm
yok, yigitlerim!
Sabahleyin erken kalkln, yigitlerim!
Sen Sarl-ala'ya bin, yigidim!
O~-karool'a kadar git, yigidim!
Ok ~antaslrn sallandlran, yigidim,
Kalday'm mailrn gor de gel. yigidim!
Ok ~antaslrn sallandlran yigidim.
Cayzan'm malml gor de gel yigidim!
Yalrnz atlrnn yolunda, yigidim,
Ca-Merke'nin yarnnda, yigidim.
Klzli-kokon denen yer var, yigidim,
kafirin ham <;on Coloy
orada at siiriilerini otlatlr,
atlan ~allp getirin!
Atlarl otlar goriirseniz,
siiriiyii yakalaYlp alln!
Kimseye goriinmeden kaputlan giyin!
Yagma edip gelin!
Tan yeri aganp,
Terazi YlldlZI batarken.
giine§ parlaYlp~Ikarken.
Sarl-ala'ya bindi.
Almambet San-ala'ya binip
ke§if yapmaya ~Iktl.
Daraclk bir at yolunda,
Ca-Merke'nin tam kenarmda
kafiri n ham <;on Coloy'un
at siirilleri otluyordu.
Dort yamna doniip baklndl,
her tarafi ara§tlrdl.
Her tarafi araymca
sonra efendisine donerek
efendisine §oyle dedi:
"Daraclk bir at yolunda.
 144
)Ka-MepKeHUH xemHAe,
XblJlx:l.lCbl OTTOn KeJlUnTUp, TepeM.
1745 amy 6yryH aTTaHbIn, TepeM,
YPYHranb( TOO60Jl~Y, TepeM,
)KOJloH-MUHeH xoo 60Jl~YK, TepeM!
TyneK-ry xep~eH TypeJlY, TepeM!
)KblJlx:I.IHbI KaTTYY mHeJlU, TepeM!
1750 KaJI]UJlparhIH canhIHraH, TepeM,
Kan~aii-nb( CaHhIn ananhI, TepeM!'
MaHaCKa xoon 6ep~u ~eHT.
AA 6aT1,{p MaHac aHTThI ~eHT:
'ATbI xaKmhI, aH xapKblH, qOPOM,
1755 aTKa qyaK KYH ryyap, qOPOM,
3P 3M]J;H XOpTOp KYH Tyyap, qOPOM!
Y CTara xoon 6epeJlu, qOPOM!
3M~H KaHCCa~,YCT'eKe ~apKaH,
KbIpK XYJlYHAY 633 anrblH!-
17 60 KbIJlhlq},l~HblH KhIHOO~eHT.
KaHhlK:eiire aHTa 6ap:
aK KypeKe, ToproH Kec,
)KaKaCbI aJITbIH, xe~u )Kec,
KapaHbIH ory KaKnaraH,
1 765 6apalVlhlH ory 6amaraH,
KeJlTeHHH ory KeJl6ereH,
"AK-OJlUOK" ~ereH TOHYM6ap!-
KaHhlKeHre aHTa 6ap!
EUp~H aJIhIn )KanChIH~e!
17703ceH 6aphIn coo KaHccaM,
CanaM3T 6apbIn caK KaHccaM,
)KOJloif,!{YH YJlYY KbIChl YJlyy-6uKe
e3y~e TOKOJI KhIJlapMhIH,
KUqU KblChI KumMumm
1775 YYJlyHa aJIhIn 6epepMHH!
3M~U KaHTKblH, YCT'eKe!'
YcTa ;Kypyn KeTTH ~eHT.
3M~U Xb(JlKhl THHMeK 60Jl~Y AeHT.
A~rblqaJI KaCblAK-caHK3JI
1780 )KOJlOMYH caH6bl Typ6aH6bl?
Y6aaJIY Kepl1M (?) Kl1illl1 3KeH,
TYH~e TymTY KepynTYp.
3pTe»-MuHeH ryPAY ~eHT,
6acbln "eMu )KOJlOHrO,
1785 )KOJlOHro KeJll1n aHTTbl Aei1T:
'T06a, )KOJlOH, qO~ KaHbIM,
TYHAe xaTbln TYill KepAYM,
TYH~ery TYillYM onKOH TYill,
cblpa ;KyperYMHYH 6aillbl
1790 aTTaH TYHJlan KonKOH TYill!
Kapaqafibl )KaMaH ~en,
aT Ty6YPTYH Ken YKTYM,
)KOO Kop~yrYH Ken TapTTbIM!-
ACblJlhlMbl Kep6eAYM,
1795 a3a6b1MbI Ken TapTTbIM,
6aTbip )K.OJlOH, qO~ KaHbIM!
MANAS DESTANI
Ca-Merkenin ceginde,
CilkiSI ottop keliptir, torom.
O§u biigiin attamp, torom,
urungail too boldu, torom,
Coloy-minen coo bolduk, torom!
Tiipoktii cerden tiirolii, torom!
CI!kmi kattuu tiyeli, torom!
Kaldiragm salmgan, torom,
Kaldaydi saYIpalalI, torom!'
Manaska coop rerdi deyt.
AA batIr Manas ayttI deyt:
'AtI Cak§I,ay carkIn, ~orom,
atka ~uak kiln tuuar, ~orom,
er emdi cortor kiln tuuar, ~orom!
Ustaga coop rereli, ~orom!
Emdi kayssafi,ust'eke darkan,
kIrk kulundu bee algm!-
KIII~Ifimn kInoo deyt.
Kamkeyge ayta bar:
ak kiiroko, torgoy kos,
cakasl altIn, cefii ces,
karamn ogu kakpagan,
barafidm ogu batpagan,
keltenin ogu kelbegen,
"Ak-olpok" degen tonum bar!-
Kamkeyge aytabar!
Birdi alip capsmde!
Esen banp soo kayssam,
salamat banp sak kayssam,
Coloydun uluu kiSI Uluu-bike
oziifio tokol kI!armm,
ki~i kiSI Ki§mi§ti
uulufia alip be:rennin!
Emdi kaytkIn, ust'eke!'
Usta ciiriip ke:ttide:yt.
Emdi cI!kl tiymek boldu deyt.
Afigl~al kasl Ak-saykal
Coloydun saybi turbaybl?
Ubaall kerim (?) ki§i eken,
tiindo tii§tii koriiptiir.
Ertefi-minen turdu de:yt,
baslp keldi Coloygo,
Coloygo ke:lip ayttI de:yt:
'Toba, Coloy, ~ofi Kamm,
tiindo catIp tii§ kordiim,
tiindogii tii§iim opkon tii§,
Sira ciirogiimniin ba§I
attay tuylap kopkon tii§!
Kara~amcaman dep,
at tiibiirtiin kop uktum,
coo kordugun kop tarttIm!-
ASIIIfidi korbodiim,
azabifidl kop tarttIm,
batIr Coloy, ~ofi Kamm!
Ca-Merke'nin tam kenannda
atiarmi otiatiyor, efendim!
bu giin atlara binelim, efendim,
etrafI hep daglIk, efendim,
Coloy'la dii§man olduk, efendim,
tugumuzu kaldmp biz, efendim!
Atlara hiicum edelim, efendim!
Ok ~antasim saiiandiran, efendim,
KaldaY'I sanp alalIm, efendim!"
Manas'a bOyle cevap verdi.
Er Manas ona dedi ki:
"Adl giizel ay I§IgI, yigidim,
atlar i~in giin pek slcak, yigidim,
erlere de gii~ olacak, yigidim,
Usta'ya cevap verelim, yigidim!
-5imdi evine donerken, iistat sanatkar,
kIrk kIsrak al da git,
bu, yaptIgm kI!I~ i~indir.
Kamkey'e sayle, de ki:
Giizel bir zincir zirh vardIr,
yakasl altIn, yeni bakIr,
ona hi~ bir ok i§lemez,
hi~ bir tiifek kur§unu ge~mez,
hi~ bir kur§un i§lemcz,
Ak-olpok diye bir zIrhlm var,
Kamkey'e sayle bunu!
Hepsini giizelce saklasm,de!
Sag kalir eve vanrsam,
selametle eve donersem,
Coloy'un biiyiik kIZI Uluu-bike'yi
sana kuma kI!arIm,
kii~iik kIZI Ki§mi§'i de
ogluna zevce getiririm!
Haydi artik don evine!"
Usta oradan ~Ikip gitti.
Bunlar atlara saldlrdl.
Angl~al kIZI Ak-saykal
Coloy'un karlsl degil mi?
Pek kerim bir insan idi,
gece bir riiya gormii§tii.
Erkendenayaga kalktI,
~IkIp Coloy'a geldi 0,
Coloy'a gelince dedi ki:
"Tovbe, Coloy, biiyiik hanlm,
diin gece bir riiya gordiim,
bu pek miithi§ bir riiyaydl,
yiiregimi iirkiiten
bir riiyaydl bu.
Kara~a'YI kotii niyetli goriip
her at sesi i§ittim.
Dii§man zulmiinii ~ok gordiim!
Kudretini gormedim ben,
gazablm ~ok tattIm ben,
bahadlr Coloy, biiyiik han!

TYHAe TYIUYM 6Y3YIlaT:
QblKaHaKTaU3p MaHac
XblIlKblra THUll KanblIITblp,
1800 XblIlAblCKa O~OII canblIITblp.
K YHre opou TJ1UIITHP,
KypMe TOHOII KHUilTHp,
TOllY TOHOII CaIlblIITblp!-
Ey HeMeHH OOIlYIITyp?'
1805 Ey KypyraH CauKanbl~
)l(oIlouro KeIlHil aHTT'3Ile.
KaIIblPAblH KaHbl qo~ )l(OIlou
auTKaH KeIITJ1HIl6euT:
'MeHHH XblIlKbIM KHM anaT?
1810 Ey QblKaHaKTau ypy Kyn
aurblp YPY 6auT~bl
ana KaQblil KeTKeHAHp.
EaKTbl-Kyypau 6acapMblH;
MeH OIUY~y xeTileceM,
1815 qeneKTJ1 QeHeil XeTepMHH;
MeH OIUY~y xeTileceM,
qeKHpTeHHH QaapTaIU,
MeH OIUO~y xeTepMHH;
MeH OIUO~y xeTileceM,
1820 Eou-6apaKTblH Kapa Talll
MeH olllo~y 6acapMblH;
MeH oIUO~y 6acilacaM,
KeK-oupOKTyH capbl cac,
MeH olllo~y 6acapMblH;
1825 MeH OIUO~y 6acilacaM,
KOIIYHY Tyypa 6acaMblH,
bIpraHTblHbl alllapMblH,
capbl e3eH q YUAYH6alllblHAa,
EyypanaHblH KalllblMa
1830 MeH OIUOMY 6acapMblH;
MeH OIUOMY 6acilacaM,
Aq-MapanAblH anKblMAaH
aT KYHpyrYH lllyueMYH
qaTK~arbl MaHacKa
1835 qa6yynAY KOHOPMYH!
AHTTblpblil Kanbl~ 6epAHpreH
KaH 6anacbl KaHblKeH
alll 6HneKTeH anapMblH,
aT cO~YHaH canapMblH,
1840 Kapa 6eT, AK-cauKan,
caa KY~HY KblIlapMblH!
KapaqaHbl xaMaH AeII,
KapMaH TyyraH KaH )KOIlOH,
MeHH TyyraH xaKlllbl AeII,
1845 Kaqbm KenHil ceH THHCef\,
MeHHf\ XbmKblM KHM anaT?
Toonyy xepAe 6aAaM XOK,
XblnKblMHbl anap aAaM )!(OK:
Kapa xepAe KeMe XOK,
1850 KaIIblp-MHHeH EycYPMaH
BOK-MURUN
Tiindo w§iim buzulat:
~lkanaktay Er Manas
cllklga tiyp kallptlr,
clldlska ofidop sallptlr.
Kiingo oroy tiyptir,
kiirmo tonop kiyptir,
topu tonop saltptlr!-
Bu nemeni boluptur?'
Bu kurugan Saykallfi
Coloygo kelip aytt'ele.
Kapudm kam ~ofi Coloy
aytkan kepti ilbeyt:
'Menin ctlkIm kim alat?
Bu ~lkanaktay urn kul
aygu iirii baytaldl
ala ka~lp ketkendir.
BaktI-kuuray basarmm;
men o§ufidu cetpesem,
~elekti ~enepcetermin;
men o§ufidu cetpesem,
~ekirtenin ~aarta§,
men o§ofidu cetermin;
men o§ofidu cetpesem,
Boy-baraktIn kara ta§
men o§ofidu basarmm;
men o§ofidu baspasam,
Kok-oyroktun sarI sas,
men o§ofidu basarmm;
men o§ofidu baspasam,
Kopunu tuura basamln,
Irgaytlm a§armln,
sarI ozon ~iiydiin ba§mda,
Buuralamn ka§mda
men o§ofidu basarmm;
men o§ofidu baspasam,
A~-maraldmalkImdan
at kuyrugun §iiyomiin
~atkaldagl Manaska
~abuuldukoyormun!
AyttIrlp kallfi berdirgen
kan balasl Kamkey
a§ bilekten alarmln,
at sofiunan salarmm,
kara bet, Ak-saykal,
saa kiifinii ktlarmln!
Kara~amcaman dep,
karadan tuugan Kan Coloy,
meni tuugan cak§1dep,
ka~lp kelip sen tiysefi,
menifi ctlklm kim alat?
Tooluu cerde badam cok,
ctlklmm alar adam cok:
kara cerde keme cok,
Kapu-minen Busurman
145
Riiyam beni korkutuyor, I;
af§m boylu Er Manas
siiriilerine saldlrmI~,
YIldlzlara dogru baklp,
yiiziinii giine~e c;:evirmi~,
II
elbise yagmalalp sIrtlna giymi~,
ba§IIk yagmalaYlp ba~lna gec;:irmi~!
Bunlar ne demek olsa gerek?"
Bu bozuk Saykal i~te boyle
Coloy'a gelip soylemi~ti.
Kafirin haru <;on Coloy
soylenen sozii dinlemedi.
"Benim aumI kim c;:alabilir?
Bu ar§m boylu haydut
carum kIsrak siiriisiinii,
allp kac;:mI~
olacak.
Baku-kuuray'a gideyim,
orada ana yeti~emezsem,
oradan<;elek'e gideyim,
orada Dna yeti~emezsem,
<;ekirte'nin kayahgmda
beD ana yeti~irim.
Orada da yeti~emezsem,
Boy-barak kayalannda
onu beD basunnm,
orada da yeti~emezsem,
Kok-oyrok sazhgmda,
beD Dna yeti~irim.
Orada da yeti~emezsem
dogru Kopu'ya giderim,
Irgayu'YI a~mnm ben,
san yatakll <;u'nun ba~lnda
Buurala'run kar~lsmda
beD onu elbet basanm.
Gnu orada da basamazsam
Ac;:-maral'mtepesinde
at kuyrugu c;:ozerimbeD
<;atkal iistiinde Manas'a
c;:apulunuyarunda koyar mlYlm?
Evlenmek ic;:inbir c;:okpara verdigi,
haD klZI Kamkey'i
ince bileginden tutup,
aumm arkaslna ataYlm,
beDAk-saykal kadlm
sanacariye vereyim.
Karac;:a'ya fena deyip,
~erdendogan Han Coloy,
beni, asil dogmu~ diye,
bana kaC;:lp kanm olsan,
atlanml kim alabilir?
Dagllk yerde badem yoktur,
atlml alacak adam yoktur,
topraklarda gemi yoktur,
kafir ile miisliimanda
 146
Maa Kalil KaHTapap HeMe XOK!'
~rbIqaJI KbICbIAK-caHKaJI
,A~Kbw~a6aH TJ1MonTYP,
aCTbl )KonoH o~6o!' ~eII,
1855 AK-caHKaJI qbIKTbI cYHneHYII,
CaHKaJI 6aCTbI6~apra.
'CYMYPYII HaH3a TapmaraH,
cYM6aTTYY EonoT KynYHYM,
KaqblpraMaH KaTJ1IIaraH
1860 KaHparryy EonOT KynYHYM,
aTeKe~ )KonoH 6on6o~y,
Aq-6yy~aMbI anbl~ap!
ACbIn TYyraH MaHaCTbIH
KeTYHeH KYYII 6arbI~ap,
1865 XbWKbIHbI aHpbIII CaJIbl~ap!
HaMblC aMaH 6YTIIeH6y?
TYH~e TYIIIYM 6Y3ynaT,
KeKeTeH-KaMbIH alllblH~a
EOK-MYPYMaH TepeHYH
1870 OIllY KaHHbIH KalllblH~a
arap anTbIH, aK KYMYIII
TaJIaII aJI~bl aTeKe~-
MeH KOPKOMYHoIlIYH~aH,
o~o-TYpraH UIII 6on6oHT!'
1875 8KYM-6onOT, Tepe-6eK,
KaH aTaCbI)KonoHro
6acblII Ken~u 6aJI~apbl,
aTaCbl )KonoHro KeII aHTaT:
'KapaHbIH KaHbI, KaH )KonoH,
1880 aTeKe, Aq-6yy~aH~bl Mara 6ep!
qblKaHaKTaH YPY Kyn
KeTYHeH KYYII 6apaHH!
)KbmKblHbl aHpbln CaJIaHH!'
KaIIblp~blH KaHbl qo~ )KonoH
1885 aH~a aHTTbl 6aJI~apra:
,AH~aH ~e6e, xaIlI 6aJI~ap!
0 'IbIKaHaKTaH YPY Kyn-
aTaCbl KaHTblII KYYIITY,
3Hecu 3ruc TyynTY!
1890 A'I-6yy~aH~bl 6ep6eHMuH!-
A'I-6yy~aH~bl 6epreH CO~,
"YHYHe xaTblII Kan~bl!" ~en,
enKecy Ke6ep MaHacTblH!
A'I-6yy~aH~bl MeH MMHeMUH,
1895 aCTbl 6an~ap 6ep6eMuH.
KaJI~blparblH CaJIblHraH
Kan~aHblM Ken'lU KaIlIblMa,
6enAeM'IUCUHqaJIblHraH
MexuHuM Ken'lU xaHblMa,
1900 CaJI6blparblH CaJIblHraH
)KaH3a~bIM KenqU xaHblMa!
Taprbm-Ta3q Ken'lM KaIlIbIMa!'
Taprbm-TaJ ~aJIbl xaKKaH CO~,
AaJIblHa KapaII aJIraH CO~,
~
MANAS DESTANI
maa ka~ kaytarar neme cok!'
Afigl~al kISIAk-saykal
'AfikIldabay tim oltur,
astl Coloy ofibo!' dep,
Ak-saykal ~lktl siiyloniip,
Saykal bastl baldarga.
'Sundurup nayza tartpagan,
sumbattuu Bolot kulunum,
ka~lrgandankatipagan
kayrattuu Bolot kulunum,
atekefi Coloy bolbodu,
A~-buudandlallfiar!
ASll tuugan Manastln
kotiinon kuup baglfiar,
cllkml aynp sallfiar!
Namls andan biitpoybii?
Tiindo tii~iim buzulat,
Kokotoy-kandm ~mda
Bok-murunday toroniin
o~u kanmn k~mda
agar altln, ak kiimii~
talap aldl atekefi-
men korkomun o~undan,
ofio-turgan i~ bolboyt!'
Okiim-bolot, Toro-bek,
kan atasl Coloygo
baslp keldi baldan,
atasl Coloygo kep aytat:
'Karamn kam, Kan Coloy,
ateke,A~-buudandl maga ocr!
C;lkanaktay uru kul
kotiinon kuup barayn!
Cllklm aynp salayn!'
Kaplrdln kam C;oftColoy
anda ayttl baldarga:
'Anday debe,ca~baldar!
0 ~lkanaktay urn kul-
atasl kaytlp kuuptu,
enesi egis tuuptu!
A~-buudandl ocrbeymin!-
Ac;-buudandlbergen soft,
"Uyiino catlp kaldl!" dep,
opkosii kobor Manastln!
Ac;-buudandl men minemin.
astl baldar berbemin.
Kaldlragm sallngan
KaldaYlm kel~i ka~lma,
beldemc;isinc;almgan
Mecinim kel~i camma,
salblragln sallngan
Cayzaftlm kelc;i camma!
Targll-tazc; kel~i ka~lma!'
Targll-taz dall cakkan son,
dalma karap algan son,
bana kar~l ~lkacak ki~i yoktur!"
Angl~al klZl Ak-saykal
"Ses ~lkarma, sus otur,
lanetler olsun sana Coloy!" deyip
Ak-saykal soylenip ~lktl,
bastl ~ocuklarma gitti:
"Sapladlglmlzragl ~ekmeyen,
gayretli Bolot yavrucugum,
sava~yerinden ka~mayan
gayretli Bolot, tay yavrum,
baban Coloy bana vermedi,
A~-buudan'l sen allver,
asil yiirekli Manasln
izini takip edin,
at stiriilerini aIm!
Namus 0 zaman temizlenmez mi?
Beni bir rtiya rahatslz etti,
Kokotoy Ranln olii a~mda
Bok-murun'un verdigi bu a~ta
i~te bu hamn yurdunda,
sarI altm, beyaz gtimti~ti,
sevgili baban ~apul etti.
Bu beni ~ok korkutmu~tu.
Boyle i~te ugur olmaz!"
Oktim-bolot'la Toro-bek
han babasl Coloy'a
geldiler her iki oglu.
Babalanna dediler ki:
"Yerytiztintin ham, Ran Coloy,
A~-buudanl bana ver baba!
Ar~ln boylu ~apulcunun
izini takip edeyim!
At siirillerini alaYlm!"
Kafirin ham, Ran Coloy,
~ocuklarlna dedi ki:
"Oyle demeyin ~ocuklar,
ar~m boylu ~apulcunun
babasl korkusundan ka~tl.
anasl ikiz dogurdu.
A~-buudanl veremem
A~-buudan'l verirsem,
hen evde kala kaldlglm i~in
Manasln gogsti kabarlr!
A~-buudan'a ben binerim,
asIa size vermem onu.
Ok ~antaslm sallandlran
KaldaYlm gelsin kar~lma.
<;:antasmlsallandlran
Mecinim gelsin yamma.
Oklarlm sallandlran
Cayzamm gelsin yanlma!
Targll-taz gelsin kar~lma!"
Targll-taz kiirek kemigini yaklnca.
yanan kemige baklnca,

1905 Taprbln-Ta3 TYPyn AarbI aHTaT:
'KanbIPAbIH KaHbI l:{Ol\ )KonoH,
MeH KOpK.oMYHAallbIAaH,
6y AallbIHbIH HqHHAe
Ka3aH6aKTaHKaHpaH 6am
1910 KaH aImbIHaH )KaHnaAbI,
TYynraAaH KaHpaH 6aUl
TYY aImbIHaH )KaHnaAbI!
OUlY 6Hiin aTTaH6a!-
ATKa KapUlbI aH 3KeH,
19153pre KapUlbI )KHn 3KeH-
6y qbIKaHaKTaH KOHKyp Kyn
)KbIMbICKa OMan CallbinTbIp,
KYHre OpOH THHnTHp,
)KblnKbI 6epep )KOO3Mec!
1920A1TaH6arbIH, aH )KapKbIH, TepeM!'
AHAa )KonoH AarbI aHTaT:
'KYAaH-MHHeH cyiineUlKeH,
KypyraH KallMaK, He AeiicHH?
KaImbiparblH CallblHraH
1925 KaImaiibIM )KypreH KaUlbIMa,
6eMeMqHCHH qallblHraH
Me)KHHHM )KypreH )KaHbIMa!'
Kapa 6aUl TYYCYH KeTepyn,
KaH )Kono" )KypMeK 6onAY AeiiT,
1930 KaH )KonoH )Kypyn 3pepAe
Taprbm-Ta3 TYPyn Tarbl aHTaT:
'"Koii! KOH!" AeceM, 6on6oAYl\:
Ka3aH6aKTaHKapa 6aUl
KaH )KonoH allAbIHaH )KaHnaAbI,
1935a1TaH6aQbI, KaH )Kono"!
TyynrMaH KaHpaH 6aUl
TYY anAbIHaH )KaHnaAbI,
a1TaH6aQbI, 4ol\ )KonOH!
)KbmaH )KbmbI )KbmCal\QbI!
1940 )KbmKbl )KbmbI 0 )KepAe
6apbln YPYlli CallCal\QbI!
KYAaH cara 6ep6eH6H?
CaTKa Kapllibl a" 3ne:
ara AereH oon6ocol\,
1945 aH )Kal\blpTbln a1TaHrblH!'
Ara )Kono" 6on6oAY,
aTTaHbln )Kypyn Ke1TJtAe"T.
'KbI3bIK HlliTH canaM!' Aen,
'KbI3bIK YPYlli CallaM!' Aen,
1950 )KonoH-KaH Ke1TH QallKbiMan.-
Yy apaKTbI 6a"naHTbln,
CYY apaKTbI HlliTH AeHT;
KapT 6YYPMaH QallKbiMan,
KaH )Kono" )Kypyn 6epAH AeHT.
1955 KaH )Kono" )Kypyn 6epreH COl\,
AHrblp-)Kallbl 6oc TeMY
)KbmKblHbI alliblpbIn TalliTanTbIp-
EaTbIp MaHac KapaCal\,
BOK-MURUN
Targll-taz turup dagl aytat:
'KaplrdIn kam C;ofi Coloy,
men korkomun dal1dan,
bu dalmm i¥inde
kazanbaktaykayran b~
kan aIdman cayladl,
tuulgaday kayran b~
tuu aIdmancayladl!
O§u biyl attanba!-
Atka kar§l ay eken,
erge kaf§l cil eken-
bu ¥lkanaktay konkur kul
clldlska ofidop sal1ptIr,
kiingo oroy tiyptir,
cllkt berer coo emes!
Attanbagm, ay caTkIn,torom!'
Anda Coloy dagl aytat:
'Kuday-minen siiylo§kon,
kurugan Kalmak, ne deysin?
Kaldlragm sal1ngan
KaldaYlm ciirgon ka§lma,
beldem¥isin¥almgan
Mecinim ciirgon camma!'
Kara ba§ tuusun kotoriip,
Kan Coloy ciirmok boldu deyt,
Kan Coloy ciiriip ererde
Targll-taz turup tagl aytat:
'"Koy! Koy!" desem,bolbodufi:
kazanbaktaykara b~
Kan Coloy aIdman cayladl,
attanba~l,Kan Coloy!
Tuulgaday kayran b~
tuu aIdman cayladl,
attanba¥l, C;onColoy!
Cilan clll cllsan~l!
Cllkl CIllO cerde
banp uru§ salsafi¥l!
Kuday sagaberbeybi?
Satka kar§1ay ele:
aga degen bolboson,
ay canlrtlp attangm!'
Aga Coloy bolbodu,
attamp ciiriip ketti deyt.
'Klzlk i§ti salam!' dep,
'KIZlk uru§ salam!' dep,
Coloy-kan ketti ¥alkmdap.-
Uu arakti baylantIp,
suu arakti i§ti deyt;
kart buuraday¥alktldap,
Kan Coloy ciiriip berdi deyt.
Kan Coloy ciiriip bergen son,
Ayglr-call bog tondii
cllklm a§mp t~taptIr-
Batir Manas karagan,
147
Targu-taz dedi ki:
"Kafirin ham yon Coloy,
ben korktum bu kiirek kemiginden,
bu kiirek kemiginin i'i'inde
kazan kadar b~ goriiniiyor,
hamn oniine YIglllyor,
tugluk kadar biiyiik bir ba§
tug oniine YIgulyor!
Sen bu serer ala binme!
Ata kar§l ay duruyor,
Adama kaf§1yu duruyor!
Bu ar§m boylu kan i'i'en kul
yudlzlara gore hareket ediyor,
giine§e gore hareketediyor.
At verir bir dii§man degil o!
Ay l§lgl efendim, anna binme!"
0 zaman Color §oyle dedi:
"Riida ile soyle§en
Kalmuk kopegi ne dersin?
Ok 'i'antasml sallandlran,
KaldaYlm yiirii kar§lma.
Ok 'i'antasmasallandlran,
Mecinim yiliii yamma!"
Kara ba§ tugunu a'i'lp
Ran Coloy yiiriimege hazlrlandl.
Ran Coloy yiiriiyecegi zaman
Targll-taz tekrar dedi ki:
"Blrak! Blrak! dedim. dinlemedin.
Kazan kadar bir b~ gordiim.
Coloy'un oniine YIglldl,
ala binme Ran Coloy!
Tugluk kadar b~ gordiim.
tugunun oniine YIglldl.
ala binme yon Color!
Yllan Ylllna siiriin gir!
At ylll yakla§mca sen,
'i'lk 0 zaman cenge git!
Tanrl sana yardlm etmez mi?
Bu ay ugursuz bir aydlr,
soyledigimi dinle sen.
yeni ayda ala bin sen!"
Color bunu dinlemedi,
ala binip rota 'i'lkn.
iyi bir i§ goreyim dire.
~ok iyi vuru§aYlm dire,
sallnarak gitti Color Ran.
zehir rakldan da aldl.
once sulu rakl i'i'ti,
kart deve gibi sallandl.
Ran Coloy boyle yola 'i'lkn.
Ran Color bOyle rota 'i'lklp
Ayglr-call'mn boz tepesinden
anm a§lrlp g~irdi.
Er Manas baklndl,
 148 MANAS DESTANI

'KyyrYH KaqaH KeJIeT?' Aen, 'Kuugun ka~ankelet?' dep, taki~iler ka¥ ki diye,
1960 aMbln Kapan JKaTblnTbIp. afidlp karap CatJptlr. yere yatlp gozetledi.
I
-
AMbln Kapan JKaTKaH CO~, Afidlp karap catkan sofi, Boyle yatlp gozetlerken,
JKep MaHlIlbln KOJI KeJIeT, cer maY§lpk01 ke1et, yer sarsanbir ordu geliyor,
JKeJInHJIAelIlHn TYY KeJIeT, celpi1de§iptuu ke1et, u¥u§an tuglar geliyor,
MbIJITbIKTapbI lIIooAbIpaHT, mlltJktan §oodlrayt, tiifekleri hep §akIrdIyor,
1965 HaH3aJIapbI KooAbIpaHT! nayzalankoodlrayt! mlzraklarI hep §aklrdlyor!
qaJIKbIMan KeJIe JKaTKaH CO~, ~alklidap ke1ecatkan sofi, Bu giimbiirtii yakla§mca
EaTbIp MaHac MblHbl aHTaT: BatJrManas film aytat: Bahadlr Manas dedi ki:
'EaTbIp CbIpraK, 6apCa~qbI! 'BatJr Slrgak, barsafi~l! "Er Slrgak, sen git oraya!
K9K-TeKeHH MHHCe~qH! Kok-tekeni minsefi~i! Kok-teke'ye bineceksin!
19 7 0 OH 6elIl )l(aH3a~ aTKa MHH! On re§ Cayzafi atka min! On be§Cayzan ata bin!
OH aJITbI )l(aH3a~ aTKa MHH! On altJ Cayzafi atka min! On altl, Cayzan ata bin!
)l(bIJIKblHbI KaTTbI TJtH~ep! Cliklm kattJtiyfier! At siiriilerini gotiir!
OH 6e1Il )l(aH3a~ JKaCOOJIra On b6§ Cayzafi casoolga On be§ Cayzan yasavulun siz
KeTYH9H TYlIlyn aJIbI~ap! kotUnon tii§iip allfiar! arkasmdangidin!
1975 HaH3aHbI KaTTbI KarbIHap! Nayzam kattl kagmar! Mlzragl sectsaplaym!
)l(bIJIKbIHbIH qa~bIH K9p69H6y, Clikmm ~afim korboybii, Atlarm tozu goriinmiiyor mu?
HaH3aHbI KapMan aJI6aH6bI,
nayzanl karmap albaybl, Mlzraga sarIlmadllar ml?
iKblJIKbIHbl KocmH CaJI6aH6bl? cliklm kostoy salbaybl? At siiriilerine dogru gitmiyorlar ml?
TOKOHJIYY JKePAeH TOCOHH! Tokoyluu cerdentosoyn! Ben ormanda hekleyeyim!
1980 AHrbIp- JKaJIbI 6oc T9M9H Ayglr-cail bas tofidon Ayglr-calI'mn boz tepesinden
aMbln Kapan TYpaHH! etrafl gozetleyim ben!
andlp karapturayn!
KbISI TapTbin 9TK9HA9,
Klya tartlp otkondo, Siz yarllacak olursamz,
KblH CYOOA9H CaJIaHH! klY siibodon salayn! karglYI bogriime ¥evirerek
EHp KYAaHAaH TJtJIeHH! Bir Kudaydantileyn! hen Tanrl'ya yalvaraYlm!
1985 )l(ep MaHlIlbln KOJI KeJIeT, qOPOM, Cer maY§lp kol kelet, ~orom, Yer sallamp bir kul geliyor, yigidim,
iKeJInHMelIlHn TYY KeJIeT, qOPOM! celpilde§ip tuu kelet, ~orom! u¥u§araktuglar geliyor, yigidim,
AJIAaparaH (?) K9n KanbIp, qOPOM,
Aldaragan (?) kop Kaplr, ~orom, kayna§arak,kafir geliyor, yigidim,
6apbICbl aTKa MHHreH6'3M, qOPOM, bansl atka mingenb'em, <;:orom, atlara binmemi§ler, yigidim,
HaMbIC KbIJIbln caJIraH6'3M, qOPOM! namls klilp salganb'em, <;:orom! namus bilip saldlrmIyorlar, yigidim,
1990 AK-KYJIaHbI 6epH TapT, qOPOM, Ak-kulam beri tart, <;:orom, Ak-kula atIm beri siir, yigidim,
aK Ka~rbl 3P CbIpAblralIl, qOPOM, ak kangl er slrdlga§, <;:orom, maden kakIII ak eyerle, yigidim,
6eKeM ToKyn CaJIbl~ap, qOPOM! bekem tokup sailfiar, <;:orom! i.istiine eyer ortiisiinii koy, yigidim,
TYTaM iKepHH HbIJIAaTbln, qOPOM, Tutam cerin mldatJp, <;:orom, sapl nefis boyanmI§tIr, yigidim,
TYTaM JKepHH cblpAaTbffi, qOPOM, tutam cerin slrdatJp,~orom, sapl giizel i§lenmi§tir, yigidim,
1995 KOKOHAOH aJIAbIM Kokondon aldlm Hokand'dan aldlglm bu
HaH3aHbI, qOPOM! nayzanl,<;:orom! karglYl, yigidim,
)l(eJI6Hp- iKyn6yp Celbir-culbur pi.ifiir piifi.ir dalgalanan
iKeneKTH,qOPOM, celekti, ~orom, bayragl, yigidim,
iKepAeH Typyn ananbl, qOPOM! cerden tiiriip alall, ~orom! kaldlrIp gotiirelim, yigidim,
)l(en6HpeTneH HaH3aHbl. qOPOM, Celbiretpey nayzam, ~orom, iki yana sallamadan karglmlzl, yigidim,
Tyypa KapMan CaJIanbl, qOPOM!' tuura karmap salall, ~orom!' dimdik tutallm, yigidim."
2000 )l(blnKblHbl KaTTbl THHAH AeHT, Cllklnl kattl tiydi deyt, Atlara sert saldlrdllar,
JKbIJIKbI THHn aJIraH CO~, cllkl tiyp algan sofi, bunlara iyice yakla§Inca,
K9TYH9H KyyrYH iKypr9H CO~, kotiinon kuugun ciirgon son, arkalarlndan kovalaymca,
Ai1rblp-JKaJIbl 6oc T9M9H Ayglr-call bas tofidon Ayglr-call'mn boz tepesinden
aMbln Kapan TYPAY AeHT. afidlp karap turdu deyt. etrafa baklp gozetleyince,
2005 )l(blnKbIHbIH qa~bIH K9pr9H CO~. Cllklmn ~afim korgon son, atlarIn tozunu goriince,
KanAblparblH CaJIbIHbln, kaldlragm sailmp, ok ¥antaslm sallandlran,
KaJIAai1 Kyyn 9TTY AeHT: Kalday kuup ottii deyt: Kalday oradangel;:iyordu,
6eMKaMqHCHH qaJIblHbln, ok ¥antaslnI sallandlran
beldkam~isin ~allmp,
MeiKHH Kyyn 9TTY. AeHT. Mecin kuup ottii, deyt. Mecin oradange¥iyordu.
2010 T9r9p9KT9 MapaAbl. togorokto maradl, Dort tarafa baklnca 0,

KanAaHAblH HqHH KapaAbl,
aHAa )KOJIOH KepYHOOHT!
3KH XarblH Kap'aJIbln,
TerepeKTe Map'aJIbm,
20 15 Kapa KeCYHKaH qaJIbm,
KaHpaTa-ryraH 3p MaHac.
Kbl3blJI e~YH cyp qaJIbln,
aqYYJIaHbm ryPAY AeHT,
TOKOHJIYYxepAeH TOCTyAeHT,
2020 Tocyn Kapan TYPAYAeHT.
KHHHTeH )KOJIOH KeJIe xaTaT!
TaprblJI-Ta3 KoruTon CaJIbmTblp,
)KOJIOH yy apaKTaH HqHnTHp.
CaSlpblHa xoo TannaH,
2025 YPyruypra TOOTannaH,
)KOJIOH KeJIeTqaJIKblJ]Aan.
TaprblJI-T33 Typyn MblHbl aHTaT:
'KOKYH, )KOJIOH, qO~ KaHbIM,
3pHKne-Ae, TepHKne, )KOJIOH!
2030 CaSip xoo anAbl~a, )KOJIOH!
AJITblMbiru KaJIAaH 6Hp 6apca,
aruKepe cai1raH qopoJIOp!
)KeTHMHru KaJIAaH 6HP 6apca,
xeKe caHraH qOpOJIOp!
2035 ArublKnarblH, qo~ )KOJIOH,
aCTbl xaKTa 60c Te~YH
qblKaHaKTaH ypy KYJI
aMbm Kapan KaJIbmTblp!
Arublpbm KOHO6epeHH!'
2040 'KOHO 6ep!' Aece, 6oJI60AY,
aqyy XaMaH KeJ]AHAeHT.
)KOJIOHAYHaruyy KeJIreH CO~,
TaprblJI-T33Abl qanT'3JIe,
xaarbl KeTeT XapblJIbm,
2045 xarblHaH Kapa KaH KeTeT XaHblJIbm!
'EHp eJIMeKTeH Mbl~ eJI!' Aen,
KOHO6epAH TaprblJI-T33!
)KacKbl XeJIAeH KypKypen,
)KonoH KeTTHAypKypen!
2050 Eypa Tapcca, 60n60roH,
6YKaAaH TanblM aJIraH Kyn:
m. KaHpa Tapcca, 60JI6orOH,
KaMaHAblHTaJIblM aJIraH Kyn!
Ka6blnaH TYyraH 3p MaHac-
2055 KblSlTapTbm eTKeHAe-
TooAaH 60nroH 3p )KonoM
Kaqblpbm KOHO6epAH!-
aH AerHHqe 60nroH XOK,
HaH3aHblHMepHn CaJIraHXOK!
2060 Kon KeTepyn 6epreH COf\,
HaH3a-MHHeH3p MaHac
)KonoMY KenHn caHraH co~
TynTYY Kapa TepeKTeH
Tef\CenT'aJI6aH)KonoMY!
BOK-MURUN
Kaldaydm i~in karadl,
anda Coloykoriinboyt!
Eki cagm kar' allp,
togorokto mar' allp,
kara kosiin kan ~allp,
kayrata-tuganEr Manas.
KtZII ofiiin sur ~allp,
a~uulampturdu deyt,
tokoyluu cerden tostu deyt,
tosup karap turdu deyt.
Kiynten Coloy kele carat!
Targll-taz ko§top sallptlr,
Coloy uu araktan i~iptir.
Sayanna coo tappay,
uru§urga too tappay,
Coloy kelet ~alklldap.
Targll-taz rump mInI aytat:
'Kokuy, Coloy, ~ofiKamm,
erikpe-de, terikpe, Coloy!
Sayarcoo aldlfida, Coloy!
Aluml§ Kalday bir barsa,
a§keresaygan~orolor!
Cetimi§ Kalday bir barsa,
ceke saygan~orolor!
A§lkpagm, <;ofi Coloy,
asu cakta bos tofidiin
~lkanaktay uru kul
afidlp karap kallpur!
A§mp kayo bereyn!'
'Koyo ber!' dese,bolbodu,
a~uucaman keldi deyt.
Coloydun a§uu kelgen son,
Targll-tazdl ~apt'ele,
caagl ketet can lip,
cagman kara kan ketetcaylllp!
'Bir olmokton mlfi oJ!' dep,
koyo berdiTargll-taz!
Caskl celdey kiirkiirop,
Coloy ketti diirkiirop!
Bura tarssa,bolbogon,
bukadan tallm algan kul:
kayra tarssa, bolbogon,
kamandm tallm algan kul!
Kabllan tuugan Er Manas-
klya tartlp otkondo-
tooday bolgon Er Coloy
ka~mp kayo berdi!-
ay degin~e bolgon cok,
nayzam imerip salgancok!
Kol kotoriip bergen son,
nayza-minenEr Manas
Coloydu kelip saygan son
tiiptiiii kara terektey
tenselt'albay Coloydut
149
Kaldaylarl gordii 0,
0 goriinen Coloy degil mi?
iki tarafa baktp da
etrafml gariince 0,
kara gaziine kan doldu,
bu azametli dogan Er Manas'm.
Yiizii klpklrmlzl oldu,
ta~ktn bir hiddetle doldu,
slk ormandan gazetliyordu,
gazetleyip duruyordu.
Arkasmdan Coloy geliyordu,
Targll-taz onunla yiiriiyor,
Coloy zehir rakl i~mekte hep,
vuru~maga dii~man bulamaymca,
giire~mege bir dag bulamaymca,
sallmp Coloy gelmekte hep,
Targll-taz ~unudedi:
"Eyvah, Coloy biiyiik hamm,
acele etme sabret,Coloy!
Bak dii~man kar~mdaColoy!
Altrnl~ Kalday bir yiiriisiin,
iyi klll~ ~alar bu yigitler.
Y etmi~ Kalday seninle yiiriisiin,
nefis saplayan yigitler,
acele etme, biiyiik Coloy,
~uboz tepenin alt yamnda
ar~m boylu bir ~apulcu var,
seni gazleyip duruyor.
Haydi oraya gidelim!"
Dedigini dinlemedi,
pek fena hiddetlenmi~ti,
Coloy bayle klZdlgl i~in
Targll-taz'a bir vurdu,
~enesiikiye aynldl,
kara kanlar bo~aldl.
"Bir almektense bin al!" dedi,
koyuverdi Targll-taz'l!
Giizde kopan flrtma gibi,
Han Coloy vmlaYlp gitti!
Dandiiriilse, danmeyen
bogadan talim alan kul,
geri ~evrilse gelemeyen,
ayglrdan talim alan kul!
Kaplan dogan Er Manas,
klYldan g~ip gidersen,
dag gibi olan Er Coloy'u,
online katlp ka~ak etti.
"Ay" demege vakit bulamadl,
karglslyla vuramadan,
kollanm kaldlrdmnca
Er Manas mlzragml
Coloy'a gelip saplaYlnca,
derin koklii kayak emsali
Coloy yerinden oynamadl!
150
2065 '3KH TeIlIHK 6Hp KenCe,
a6blHpblH.nblHKeTKeHH:
3KH HaH3a 6Hp )f(eCCe,
a)f(anblH.nbIH)f(eTKeHH!'-
Cap' ana MHHreH AnMaM6eT
2070 HaH3a-MHHeHcan'3ne,
'TOOKynaraH 3MeAeH'
)f(blrbln KeTrn )KonOHAY!
Ka6b1naH TYyraH 3p MaHac
)f(aHblHAarbl AK-an6apc
2075 KapMan anAbI ca6blHaH,
cyypyn anAbl Ka6blHaH
KatJblpbln tJanTbl )KonoHAY!
Ka3aH6aKTaH KaHpaH6aIlI
KaH an.n;blHaH)f(aHnaAbl,
2 0 8 0 TYYnraAaH KaHpaH 6aIlI
TYY anAblHaH )f(aHnaAbl!-
qo~ )KonoH aHAa enAY AeHT!
MaHac )f(ypyn KeTrn AeHT.
qo~ )KonoH-KaH enreH co~,
2085 MaHac )f(ypyn KeTKeHco~,
qo~ )KonoHAYH yynYHa,
8KYM-6onoT, Tepe-6eK,
ara Ka6ap )f(eTTH AeHT:
'Ka6bmaH TyyraH 3p MaHac
2090 aTeKeH.nHqe~ )KonoH
)f(bmKblCblH anbln enTYPAY!'
AtJ 6eeperYH TaSlHbln,
Ka6bmaH EonOT KenAH AeHT.
Con 6eepyrYH TaSlHbln,
2095 'CynTaHblM aTTaH!' Aen,
Tepe-6eK KOiliO KenAH ~eHT,
OH 6eIlIHHAe KatJbln
KenreH AnMaM6eT
EycypMaH rnnHH-Ae 6HneT,
KanblPAblH THnHH-Ae 6Hne-r,
2100 KypMe KHHHn canAbl AeHT.
qo~ )KonoHAYH yynYHa
KenHn YPYili canAbl AeHT,
KOH60opblHAaH
Kapa KaH
KoHHYHa )f(aMaH TOnYIlIyn,
2105 TeHTeKTHHHiliH O~YIlIyn,
Ken KanblPAbl KatJblPAbl,
8KYM-6onOT, Tepe-6eK,
eKeeAY aHAa enTYPAY!
AnAaparaH (?) Ken Kanblp
2110 'MeHAY! EyPYT CaHAbl!' Aen,
')Ka6bl! EyPYT caHAbI!' Aen,
anTbl apaaH Ken Kanblp
3KH cyyra KoHAypyn,
KaHTbln 6apAbl AnMaM6eT,
2115 MaHacKa Ka6ap aHTTblAeHT.
Tepe Typyn Aarbl aHTaT:
MANAS DESTANI
'Eki t6§ik bir k6lse,
ab!yniidm k6tkeni:
6ki nayza bir c6sse,
acal!iidm c6tkeni!'-
Sar'ala mingen Almamb6t
nayza-minen sal'6Ie,
'too kulagan 6medey'
C!g!P k6tti Coloydu!
Kab!lan tuugan Er Manas
canmdag!Ak-albars
karrnap aId! sabman,
suurnpaId! kabman
kac;mpc;apt!Coloydu!
Kazanbaktaykayran ba§
Kan aIdmancaylad!,
tuulgaday kayran ba§
tuu aIdmancaylad!!-
~oii Coloy anda oldii d6yt!
Manas ciiriip k6tti d6yt.
~oii Coloy-kan olgon son,
Manas ciiriip k6tken son,
~oii Coloydun uuluna,
Okiim-bolot, Toro-b6k,
aga kabar c6tti d6yt:
'Kab!lan tuugan Er Manas
atekeiidi ~oii Coloy
c!lk!s!n al!p oltiirdii!'
AC;boorogiin tayamp,
kab!lan Bolot k61did6yt.
Sol boorligiin tayamp,
'Sultamm attan!' d6p,
Toro-b6k ko§o k61di deyt,
On be§inde kaC;lp
kelgen Almambet
Busurman tilin-de bilet,
Kap!rd!n tilin-de bilet,
kiirmo kiyip saId! deyt.
~oii Coloydun uuluna
kelip uru§ saId! deyt,
koy boonnday
kara kan
koynuna caman tolu§up,
t6ntektin i§i onu§up,
kop Kaplrd! kaC;lrdl,
Okiim-bolot, Toro-bek.
okOOdiiandaoltiirdii!
Aldaragan (?)kop Kaplr
'Mondii! Burutsayd!!' dep,
'Cab!! Burnt sayd!!' dep,
altJaraankop Kaplr
eki suuga kondurup,
kaytJpbard! Almambet.
Manaska kabar ayttl deyt.
Toro turup dagr aytat:
tki delik birden a~llIrsa
namusun gitmi~ demektir,
iki mlzrak birden gelirse,
oliimiin gelmi~ demektir!
San-ala'daki Almambet,
mlzrak ile saldlrdl,
dagdan yuvarlanan kocakan gibi,
yere devirdi Coloy'u.
Kaplan dogan Er Manas
belinde ak klllCl,
kabzasmdanyakalaYlp
hlzla ktmndan slYlrdl,
~ekip Coloy'a indirdi!
Onun kazan kadar b~l,
hamn online devrildi,
tugluk kadar biiyiik ba~l,
tugun online serildi!
Biiyiik Coloy orada oldii!
Er Manas yiiriidii gitti.
Biiyiik Coloy Han oliince,
Manas yoluna gidince,
biiyiik Coloy'un ogullan
Okiim-bolot'la Toro-bek'e
oliim haberi gitti:
"Kaplan dogan Er Manas,
babamz biiyiik Coloy'un
atlarml allp oldiirdii!"
Bogiirlerine dayamp,
kaplan Bolot ~lklp geldi.
Sol bogiirlerine dayamp
sultamm ata bin diyerek
Toro-bek onunla geldi.
On be~ya~lnda ka~lp gelen Almambet,
muslumanlann da dilini bilirdi,
kafirlerin dilini de bilirdi.
Arkasma ceket giyip
buy uk Coloy'un ogullarma
gelip onlarla vuru~tu.
Koyun cigeri buyuklugunde
bir kan plhtlSI
gogsune fena dolmu~tu.
ate~li camn i~i fast gitti,
kafirleri kovaladl,
Okum-bolot'la, Toro-bek'in
ikisini de oradaoldurdu!
Alaca (?) kafir surusu
"Mondu! Burut bagl~ladl!"
"Cabl! Burut bagl~ladl!" dediler.
Altl a~iretin kafirini
iki lrmaga kondurup
geri dondu Almambet,
Manas'a haber goturdu.
Han Manas dedi ki:

'3nAYYXep~eH
qorymyn,
3~en anraH
KeH-raWKa,
KanKTyyXep~eH
qOrymyn,
can-KalIIKa
Oapbl~ouPAet13peMep,
oapbl~ ouPAet1oepeHAep,
3pTe~-MuHeH Typy~ap!
TOOKYHYtIblrbltIbl,
, torgoy iinii sayra<;l,
caMOblpeKTJiTapc KOIOn,
MaHaCTbIHypaaHtIaKblpbm,
aT Kyt1pyryHIJ1yt1y~ep,
AnaIIITaHKenreHAK-Keme
Kot1Kynan,
)Konot1AYH3nUHtIaOanbl!
)KonoiiAyH 3nUHtIanKaHco~,
ynyy KblCblHYnyy-ouKe
YCTaraanbmoepenu!
2135 CeCTy)KanraHKbwoat1nbl!
KannbltIbl oonyn KanoaHnbl!
KHtIH KblCblHKUIJ1MHIJ1TH
YCTaHblH yynYHa anbmoepenH!
)KanraHtIbl YSiToonooHny!
2140)KaMaH Kepyn canoacbIH!'
3pTe~-MHHeHTYPAYAeHT,
TYPynMaHac Aarbl aHTaT:
'COOTTbl)KHHAbIMceH YtIYH,tIOpOM, 'SOOttlciydlm sell ii~iin, <;orom,
CaHblIJ1bm enrYH MeHYtIYH,tIOpOM!
let, 2145 KblnblIJ1Tbl)KHHAbIMceH YtIYH,tIOpOM,Ktll~tI ciydlm sell ii~iin, <;orom,
KblpbWblIJ1KblH MeHYtIYH,tIOpOM!
AH-oanTa )KUt1AbIM ceH YtIYH,tIOpOM, Ay-balta ciydlm Sell ii<;iin, ~orom,
tIaOblIJ1bmenrYH MeHYtIYH,tIOpOM!
OIJ1YMaHKaHn KatIKaHbl
2150 oalIIbl KeTeTenYMre,
Manbl KeTeTTanoora!
)l(ooAaH MYPYH)KaSlMblH,
KblTat1AaHMYPYHKblpaMblH!
EYYAaHAbl)KHHAbIM
ceH YtIYH,qOPOM,
2155 oynKYlIIyn enrYH MeHyqYH,qOPOM!
MeH TalIIKeHAeHanAblpblM,
apaoara canAblpblM-
anMa oalIITYYKOH-qarblp,
aHbl )KHMbIM ceH yqYH, qOPOM,
2160 aTbllIIbm enrYH MeHyqYH qOPOM!'
Ta~ TY~KYHynaTKaHco~,
caMoblpeKTHTapc KOIOU,
MaHacnn ypaaHqaKblPAbl!
Ka~KaHTonroH Ken KanMaK
2165TYHYU KeTYPYuqaUTblAeHT!
BOK-MURW
'Eldiiii cerden
<;ogultup,
ek<;epaIgan
koy-ga§ka.
kalktuu cerden
<;ogultup,
kalap algan
sap-ka§ka
bann birdey erender,
bann birdey berender,
erten-minenturunar!
Took iinii <;lgl<;l,
samblrekti tars koyup,
Manastln uraan <;akmp,
at kuyrugun ~iiyiinor,
Ala§tan kelgen Ak-kelte
tarslldata koykulap,
Coloydun elin <;aball!
Coloydun elin <;apkanson,
uluu klsm Uluu-bike
ustaga allp bereli!
Sostii calgan kIlbayll!
Kalpl<;1bolup kalbayll!
Ki<;i kIsm Ki~mi~ti
ustamn uuluna allp bereli!
Calgan~l uyat bolboylu!
Caman koriip salbasm!'
Erten-minen turdu deyt,
turup Manas dagl aytat:
saYl~lpolgiin men ii<;iin,<;orom!
kmll~km men ii~iin, <;orom!
<;abl~lpolgiin men ii<;iin,<;orom!
O~undankayta ka<;kam
ba~l ketet oliimgo,
mall ketettalooga!
Coodan murun cayamm,
Kttaydan murun klramln!
Buudandl ciydlm
sen ii~iin, <;orom,
bulku~up olgiin men ii~iin, ~orom!
Men Ta§kendenaldmm,
arabagasaldmm-
alma ba~tuu koy-~aglr,
am ciydlm sen ii~iin, <;orom,
atl~lp olgiin men ii<;iin<;orom!'
Tan tiinkiiyiip atkan son,
samblrekti tars koyup,
Manastapuraan<;aklrdl!
Kaiikay tolgon kop Kalmak
tiiyiip kotiiriip ~aptldeyt!
151
"KaIaballk yerlerden se<;ipaldlm,
yigitlerim,
sizleri, klymetli se<;kinlerim,
yigitlerim,
halkl <;okyerlerden se<;ipaldlm,
yigitlerim,
sizleri, kIymetli se<;kinlerim,
yigitlerim,
hepiniz birsiniz erlerim, yigitlerim,
hepiniz kuvvette birsiniz, yigitlerim,
erkenden kalkln, hepsiz,
horoz sesi <;mlaymca,
<;aYlrku~u clvlldaymca
0 zaman topIan atm.
Manas nidaslyla hayklnn,
atlanmzl siiriin,
Ala§'tan gelen bl<;aklanmzl,
allp hep ~aktrdatln,
Coloy'un halklm kIrallm biz!
Coloy'un halklm yenince biz,
biiyiik kIZI Uluu-bike'yi
silah ustamlza allverelim!
Soziimiiz yalan <;lkmasm!
Soziimiizde yalancl <;lkmayallm!
Kti<;iik klZI Ki~mi~'i de
ustamn ogluna alallm!
Soziimiiz yalan <;lkmasm!
Bize fena bakmasm o!"
Sabah erkenden kalktllar,
Er Manas da dedi ki:
Zlrh YIgdlrdlm, sizin i<;in, yigitlerim,
vuru~up oliin benim i~in, yigitlerim!
Klll<; Ylgdlm sizin i<;in, yigitlerim,
dovii~iin benim i~in, yigitlerim!
Ay balta Ylgdlm sizin i<;in, yigitlerim
~arpl~lp oliin benim i~in, yigitlerim!
Buradan ka<;makisteyenlerin
ba~ml oliime verirler,
mallm ~apulaverifIer!
Dii~mamn burnunu ezerim,
<;inlinin burnunu klranm hen!
Yarl~ allan topladlm
sizin i<;in,yigitlerim,
ko~uda oliin benim i~in, yigitlerim,
onlan Ta~kent'ten aldlrdlm,
arabalarabindirdim,
elma ba~11keskin bl<;aklar
YIgdlrdlm hep sizin i~in, yigitlerim,
atl~lp benim i~in oliin, yigitlerim!
Tan yeri agmp, giin dogarken
toplan attllar onlar,
Manas nidaslyla hayklrdllar,
kayna~an Kalmuk Ylgmlm
saldmp yere vurdular!
 152
A~rbItIaJI KbICbIAK-caiiKaJI
KaSIIlIaHbI Ken 6epHn,
KapCbm~aIllbm YPYIlIry!
)l(OJlOii~YH YJlYY KbICbIYJlyy-6HKe
21 70 KapMan aJl.nbI~, 3p MaHac,
YCTara 6eTeH tIbIrap~bI:
KHtIH KbICbI KHIlIMHIlITH
KapMan aJIbm AJIMaM6eT,
YYJlYHa6eTeH tIbIrap~bI.
2175 3M~H KaiiTa tIanKaH CO~,
KoIllYHa KenHn
TYIlIKeH CO~,
yiire 6ap~bl 3p MaHac.
'HaMbIcbIM MbIH~a 6y"iTY!' ~en,
MaHac yiire KeJl.nH~eiiT.
218 0 EapbI~rbI TeIlleK 6acTbI ~eiiT,
tIbIMbIH~bIKTbI Kyp~ypyn,
KaH 6aJIaCbIKaHbIKeii
6YJlKYJl~eKTeH TapTTbI ~eiiT,
TaMaIlla KbIJlbm )KaTTbI ~eiiT.
2185 3pTeH TYPyn 6aKbIpaT,
IlIOJlOKycTa ~apKaHAbI
EaTbip MaHac tIaKbIpaT.
qaKbIpraHAa, He AeMH?
'OJl)KOMY 6epeMHH!' AeiiT,
2190YJlYY KblCbl YJlyy-6HKe
)l(OJloiiAYH KbICbI Typ6aii6bI?'
Y CTara 6ep~H TOKOJlro.
KHtIH KbICbl KHIlIMHIlITH
YYJlYHa KapMan 6epAH ~eiiT.
2195 'KbIJlbIK KbIJlbm 6epAH!' Aen,
aJlTbIMbIIlI aJla )KbIJlKbIHbI
aiiAaTbln 6epAH ycTara.
MANAS DESTANI
Anglc;al klSI Ak-saykal
kaYa§amkop berip,
karsllda~lp uru~tu'
Coloydun uluu klSI Uluu-bike
karmap aldIn, Er Manas,
ustaga bOtonC;lgardl:
kiC;i klSI Ki~mi~ti
karmap allp Almambet,
uuluna bOtonC;lgardl.
Emdi kayta c;apkanson,
ko~una kelip
tii~kon son,
iiygo bardl Er Manas.
'NamlSlm mmda biittii" dep,
Manas iiygo keldi deyt.
Banngl to~ok bastl deyt,
C;lmmdlktIkurdurup,
kan balasl Kamkey
biiIkiiIdokton tarttI deyt,
tama§a kIllp cattI deyt.
Erten turup baklrat,
~olok usta darkandl
BatIr Manas c;aklrat.
<;akIrganda,ne deydi?
'Olcondu beremin" deyt,
Uluu klSI Uluu-bike
Coloydun kISIturbaybl?'
Ustaga berdi tokolgo.
KiC;i klSI Ki~mi~ti
uuluna karmap berdi deyt.
'KIllk klilp berdi" dep,
altIml~ ala cllkml
aydatIp berdi ustaga.
Angl~al klZI Ak-saykal
kar§l koyup
§akIrdayansilahla vuru§tu!
Coloy'un btiytik klZI Uluu-bike'yi
yakalaYlp aldIn, Er Manas,
ustaya hediye verrnek i~in.
Kti~tik klZI Ki§mi§'i de
yakalaYlp aldm sen Almambet,
ogluna hediye verrnek i~in.
-5imdi bu cenkten dondtikten sonra,
konakJadlgl k~eden evine
vardlktan sonra,
evine dondti Er Manas.
"Namusum burada temizlendi!" dedi.
Evine geldi Er Manas.
Do§egine uzandl.
Cibinligi kurdurdu,
hall kIZI Kamkey'j
yumu§ak etinden tuttu.
Tema§aedipdurdu.
Erken kalkIp baglrarak,
sanatkar ustaYI~aglrdl,
Bahadlr Manas ~aglrdl.
~agmnca, neler dedi?
"Ganimetini vereyim,
Coloy'un btiytik klZI
Uluu-bike degil midir?
Ustaya onu ikinci zevce verdi.
Kti~tik klZI Ki§mi§'i de
tutup ogluna verdi.
~ok hizmetleri dokundu diye
altml§ alaca atl da
gottirtip ustaya verdi.

1 )KaKbIllTblH YYJIY KaH MaHac,
Ka6bIJIaHryyraH 3p MaHac
yq KaTblHanraH 3KeH-
KaHbln-KaHAblH Kapa-ooPYK
5 KapMaTbln aJIAbITaJIaAaH.
-500PYK KblCbI AKblJIaU
qaKblpbIn anAbl yUYH8H,
ATanblKTblH aK A8JI8T!
83Y KeJIUn mUreHAe,
10 KaH 6anacbl KaHblKeU
anTblMblIlI aTaH aUAaTKaH,
apaKbl 6anbIH 6aUJIaTKaH,
xenMaSI~ra TOU xYKT8n,
ManbI-MUHeH anblllTblp.
1 5 KaH aTaCbI)KaKbIn-6aU
3MAU aTKa KblAblpbIn
6anaHbl CblHan onrypaT,
6anaHbi CblHan HeHUamT?
'Turu onrypraH 6anaMAblH
20 3P TaanaUbl )l(OK 3KeH,
3n TaanaUbl )l(OK 3KeH,
MaMaHblHAa 6arbl )l(OK-
6aKCblC6aJIaM Typ6aU6bI?
Turn omypraH 6anaMAbIH
25 TaMaHblHAa M8Py 6ap,
KaK mnUHAe c8ny 6ap-
KaprblIlIqbl 6anaM Typ6aH6bl?
Turn onrypraH 6anaMAblH
3P TaanaUbl 6ap 3KeH,
30 3n TaaJIaUbl6ap 3KeH,
MaMaHblHAa 6arbl 6ap-
6aKryy 6anaM ryp6aU6bl?
AK C8K KaHAblH6anacbl
)l(aKIIIbl aAaM Typ6aU6bl?
35 KbmraH UIIIUH oMypraH,
KblHMaTTYY6ana TYp6aH6bl?
AK ceK KaHAblH6anaCbl
aK A8ne-r ryyraH 6ana 3KeH!'
KaH aTaCbI)KaKbm-6aU
40 )l(aKTblpAbl KaH 6anacbl KaHbIKeU,
AK-KynaHblH yCTyHAe
yryn TypraH 3p MaHac.
KaHpa TapTbIn anraH CO~,
Kapbl aTaHbl 6aKblpaT,
4 5 Ka6b1naHryyraH 3p MaHac
v
KOZKAMAN
Caklptm uulu Kan Manas,
kabllan tuugan Er Manas
ii~ katrn aIganeken-
KaYlp-kandmKara-oornk
karmatrp aIdl taladan.
-5ooruk klSI Akllay
~akInp aldl iiyiinon,
Atal1ktrn ak dolot!
Ozii kelip tiygende,
kan balasl Karnkey
altrml§ atan aydatkan,
arakl balm baylatkan,
celmayafiga toy ciiktop,
mall-mineD allptrr.
Kan atasl Caklp-bay
emdi otko kldmp
balarn smap olturat,
balarn smap DeDiaytat?
'Tigi olturgan balamdm
er taalaYIcok ekeD,
el taalaYIcok ekeD,
mafidaymdabagl cok-
baksls balam turbaybl?
Tigi olturgan balamdm
tafidaymdamorn bar,
kak tilinde solii bar-
kargl§~l balam turbaybl?
Tigi olturgan balamdm
er taalaYIbar ekeD,
el taalaYIbar ekeD,
mafidaymdabagl bar-
baktuu balam turbaybl?
Ak sok kandm balasl
cak§ladam turbaybl?
Krlgan i§in ofidurgan,
klymattuu bala turbaybl?
Ak sok kandm balasl
ak dolot tuugan bala eken!'
Kan ataslCaklp-bay
caktrrdl kan balasl Karnkey,
Ak-kularnn iistiindo
ugup turgan Er Manas.
Kayra tartlp algan sofi,
kan atarn baklrat,
kabllan tuugan Er Manas
CakJp'm oglu Han Manas
kaplan dogan Er Manas
ii~ kadm alml§u:
KaYIP Han'm kJZI Kara-boruk'u
yakalaup alml§u ovadan!
~ooruk'un klzl AkllaY'1
~aglrtlp alml§u evinden,
ak servet Atallk'l!
Kendisi geldiginde
haD klZI Kamkey,
altml§ cleve getirmi§ti.
0 da balla, rakl ile,
diigiine b3§ka ne laZlmsa,
vererek klZI alml§u.
Han babasl CakJp-bay
ocak ba§mdadii§iiniirken
gelinleri smlyordu.
Smarken 0 ne diyordu?
"~urada oturan klzlmm,
erlik talihi yoktur hi~,
il talihi de yoktur hi~,
almnda bahu yoktur.
Bahtslz bir klz degil mi bu?
Otede oturan kJZlmm
almnda miihrii var,
dilinde sigili var,
belall bir klz degil mi bu?
Otede oturan klzlmm,
bak, erlik talihi var,
onda il talihi var,
almnda bahu var,
bahtll bir kJZdegil mi bu?
Ger~ek hamn kJZI
giizel bir insan degil mi bu?
Gordiigii her i§ mukemmel,
beDim klymetli klzlm degil mi bu?
Ger~ek hamn klZI o.
Ak devletten dogan ~ocugum!
Han babasl CakJp-bay
haD klZI Kamkey'i begendi.
Ak-kula ann iistundeki
Er Manas i§itti bu sozleri.
Sonra geriye donerek,
ya§ll babasma seslendi,
Kaplan dogan Er Manas
 154
KblpK qOpOCYHqaKblpaT:
'KaUbm-Ka~bIH Kapa-6epYK
KapMaTbm a~blM TaJ1MaH,
-500PYK KblCbl AKblnaU
50 qaKblpTbm an~blM YHYHeH-
KaH aTeKe )K:aKbln-KaH
KaHblKeHHH MaKTaUT!' ~eUT.
'3pTe~-MHHeH ceH Typca~,
3P qoponop, KblpK XHrHT,
5 5 6eTH~-Kony~ ceH xyyca~,
qoponop, KaHblKetire 6apaJ1bl,
KblCMaTbl 6oJico Kepeny,
blCKaTbI 6onco 6HnenH!
Ke~ynYMe xaKnaca,
60 KaH aTeKeM )K:aKbln-6aU
KaJ1nblqbl Kblnbln KaHTaJIbI!'
3pTe~ TYP~Y qoponop,
6yy~aH MHHHn 6ynKymyn,
TaU 6YKMaH xynKymyn,
65 Tepere Ken~H qoponop.
'KaHbIKeHre 6apaM!' ~en,
epKeqy 6HUK, MOHHYY3YH,
xopro 6acblK qO~ Kyna,
xopyry TbIHq AK-Kyna,
70 aK Ka~rbI 3P cblp~blram
AK-Kynara TOKyryn,
aJ1aqaKenqYK C~blpbln,
anTblH 6blmTaH TapTTbIpbIn.
MaHac-AK-Kynara MHHreH co~,
75 KaHblKeH KeCTen xypreH co~,
KaH 6aJ1aCbIKaHbIKeH
y6aanbl KepHM KHmH 3KeH,
Typa Kan~bl 0 xep~eH.
3KH KblCbl 6ap 3KeH-
80 qaKblpbln ~bl KaHbIKeU.
qblqaJ1a~aU capbl KblC,
QblqaJ1MaUKapa KbIC
QaKblpbln aJ1caKaHblKeU,
MoUy~apbl KOUKOUOT,
85 6oroKTOY CaJ1aKTaUT,
Kene~Kep QaQnaK6Hp KYQaK
MaU CoopblAa qaJ1Kbln~aUT,
6ana KymTaU KaJ1KblnAaUT,
6aJ1TblpraHAaUconKynAaUT.
90 3KH KblCKa aUTaT~eUT:
'Ka6blnaHbiM aU xapKblH TepeM
3p MaHac Kene xaTblp.
Ka6blnaHbiM KYH xapKblH TepeM
KaH MaHac Kene xaTblp!-
95 ATblH TOcyn aJ1bl~ap!
EHpH~ 3mHK aQbl~ap!
EHpH~ AK-KynaHbl aJ1bl~ap!
CapT 6aUnooH' CaJ1bl~ap!
TepeMe apaK-mep6eT am 6epHn
-
MANAS DESTANI
kIrk ~orosun~akIrat:
'KaYIp-kandmKara-oo1iik
kannatip aldim taladan,
-5ooruk klSI Akilay
~akirtip aldim iiyiinon-
kan ateke CakIp-kan
Kamkeyni maktayt!' deyt.
'Ertefi-minen sen tursafi,
er ~orolor, kIrk cigit,
betifi-kolufi sen cuusafi,
~orolor, KanIkeyge barall,
kismati bolso koro1ii,
Iskati bolso bileli!
Kofiilliimo cakpasa,
kan atekem CakIp-bay
kalpl~1 kIlIP kaytall!'
Ertefi turdu ~orolor,
buudan minip bulku~up,
tay bukaday culku~up,
torogo keldi ~orolor.
'Kamkeyge baram!' dep,
orko~ii biyk, moynu uzun,
corgo basik ~ofi kula,
corugu tm~ Ak-kula,
ak kafigi er slrdlga~
Ak-kulaga tokutup,
aIa~ako~iik saldmp,
altm bl~tan tarttmp.
Manas-Ak-kulaga mingen sofi,
Kamkey kostop ciirgon sofi,
kan balasl Kamkey
ubaall kerim ki~i eken,
tufa kaldl 0 cerden.
Eki klSI bar eken-
~aktnp aldl Kamkey.
<;Iqal~ay san klS,
~I~aladaykara kIs
~akmp alsa Kamkey,
moyundarl koykoyot,
bogoktou salaktayt,
kelefiker ~a~pakbir ku~ak
may soonda ~alkIldayt,
bala ku~tay kalklldayt,
baltlrganday solkuldayt.
Eki klska aytat deyt:
'Kabilamm,
, ,
ay carkm torom
Er Manas kele catlr,
kabllamm, kiin carkm tor6m
Kan Manas kele catlr!-
Atm tosup allfiar!
Birifi e~ik a~lfiar!
Birifi Ak-kulam alliiar!
Sart bayloon' saltfiar!
Toromo arak-~erbeta~ berip
kIrk yigidine seslendi:
"KaYlp Han'rn kIZI Kara-borilk'ti
yakalatnm cenk yerinde,
-5ooruk'un klZI AkllaY'1
~aglrtnm aldlm evinden,
fakat babam CakIp Han
Kamkey'i methediyor!
Sabahleyin erken kalkIn,
er yigitler, kirk yigit,
el ytiz Ylkayrn da siz
Kamkey'e gidelim,
hizmeti varsa gorelim,
meziyetlerini gorelim!
Gonltime uygun gelmezse
ban babalDlzCakIp-baY'1
yalanci bilelim biz!"
Erkenden kalklP yigitler,
ytirilk atlara atladllar,
yavru bogalar gibi zlplaYlp,
efendilerinin JanIna geldi yigitler.
Kamkey'e varallm diye,
Slrtl ytiksek, boynu uzun,
ytirilk giden bu Ak-kula'ya
din9 ytirilk bu Ak-kula'ya
maden i~lemeli eyerini
Ak-kula'ya vurdurdu,
tistiine minder koydurdu,
sonra alnn ko~umu gektirdi.
Manas Ak-kula'ya hindi,
Kamkey'e gitti.
Han ~ocugu Kanlkey
uzak goril~lti bir insan idi.
Oturdugu Jerdenkalkn.
iki hizmet~i klZI vardl,
onlan (faglrdl Kamkey.
Yanan odun gibi san klZI
yanan odun gibi kara klzl
~agmnca Kamkey
kugu gibi boyun btiktip,
gerdamm titreterek,
sa9 orgtilerinin stisti bir kucak
tombul kal9asrnda~lkIrdar,
yavru atmaca gibi kImlldar,
baldlran gibi hl~lrdar.
Bu iki klza dedi ki:
"Kaplamm, ay 1~lgl, efendim,
Er Manaslm geliyor,
kaplamm, gtin I~lgl efendim,
Han Manaslm geliyor!
Kalkrn onu bekleyin!
Biriniz kaplYI ac;:rn!
Biriniz Ak-kula an alln!
An Sartlar gibi baglayrn!
Efendime tatll a~lar verin,

J 0 0 Ta~-TaMaIlla KbIJIaJlbIK,
qbIH~bIpMaJlYY KeKep~y
a6~bIpa,naH aJlaJIbIK,
apaK KYHyn 6epenHK,
qoporo CapnaH Xa6aJ1bIK,
1 0 5 aT MHHm3Hn aJlaJIbIK,
6Hp TOH KHHm3Hn CaJlaJlbIK!
bIcKaTbI 60nco KbInaJIbIK,
KbICMaTbIHaTYPaJlbIK!'
Ken~H 6aTbIp 3p MaHac,
110 3KH 6Hp~eH KbICTapbI,
6HpH~ AK-Kyna aJlaT ~eHT,
6HpH~ 3Il1HK aqaT ~eHT.
EHpH~ CapT 6aHnOOH'CaJlaT~eHT.
AnTbIH caMbIK a6~bIpa
115 cyypyn aJI~bI~ apaKTbI,
KbIpK qopo KenHn onTYP~y,
KbIpK qOPO KenHn omypca,
qoporo 6ep~H~ apaKTbI,
qoporo 6epce~ apaKTbI,
120 qoponop aJla YHre KHpeT ~ei1T.
KaH 6aJ1aCbIKaHbIKeH
'qoporo capnaH
xa6aM!' ~en
aK KOPXYH~y OO~bIp~bI-
Ke~ KaIllKap~aH aJIAbIpraH,
125 apa6ara ~bIpraH,
OH3KMeH TOnqy Ka,naraH,
MbIJITbIK ory xa,naraH
aK KypeKe ToproH Kec,
xaKaCbI aJlTbI, xe~H xec,
130 aJlblU xanTbI capnaH~bI.
KHHn an~bI qoponop.
)KaHa aK KOPXYMY OO~bIpaT-
qYIllTe~eH KeHHeK KHHrH3eT,
TY6ap~aH ~aM6aJ1KHHrH3eT!
135 TaMaIllara 6aTbIpaT-
Ke~ TaIllKeMeH aJIAbIpraH,
apa6ara CaJI~bIpraH,
KaIllKa TaMaH )!(eKe eTYK
KaK 6yryHa KHHm3eT!
14 0 EapbIHa capnaH KHHreH CO~,
qoponop Typyn KyaHaT:
'KaHbIKeH )!(aKIlIbI 3KeH!' ~en.
KaHbIn-KaHAbIHcKapa-ooPYK
KapMaTbIU aJIAbI TaJla,naH,
145 aMaH MbIH~aH )!(OK3ne!
ATanbIKTblH aK AeneT,
aMaH MbIHAaH )!(OK3ne-
~OOPYKTYHKbICbI AKbIJIaH,
aMaH MbIHAaH )!(OK3ne!
150 AK ceK KaH~bIH 6aJ1aCbl
aKbIJI apTbIK KHIlIH 3KKaH,
a6bIAaH MaKyn 6aJ1a3KeH!'
KOZKAMAN
tan-tam~a kllallk,
~mdlnnaluu kokordti
abdlradanalallk,
arak kuyup rerelik,
~orogo sarpay caballk,
at mingizip alallk,
biT ton kiygizip salallk!
IskatI bolso kllallk,
kIsmatIna turallk!'
Keldi batIr Er Manas,
eki birder kIstarl,
birin Ak-kula alat deyt,
birin e§ik a~atdeyt.
Birin Sart bayloon' salat deyt.
AltIn sandlk abdlra
suurup aldln araktI,
kIrk ~oro kelip olturdu,
kIrk ~oro kelip oltursa,
~orogo rerdin araktl,
~orogo bersen araktI,
~orolor ala tiygo kiret deyt.
Kan balasl Kanlkey
'C;orogo sarpay
cabam!' dep
ak korcundu oodlrdl-
ken Ka§kardanaldlrgan,
arabagasaldlrgan,
on ekiden to~u kadagan,
mlltIk ogu cadagan
ak kliroko torgoy kos,
cakasl altI, ceni ces,
allp captl sarpaydl.
Kiyp aldl ~orolor.
Calla ak korcundu oodlrat-
~ti§tooon koynok kiygizet,
tubardandambal kiygizet!
Tam~aga batIrat-
ken T~kenden aldlrgan,
arabagasaldlrgan,
k~ka tamanceke otUk
kak butuna kiygizet!
Banna sarpaykiygen son,
~orolor turup kuanat:
'Kanlkey cak§l eken!' dep.
KaYlp-kandmKara-ooriik
karmatlp aldl taladan,
andan mIDdaycok ele!
AtallktIn ak dolot,
andan rnlndaycok ele-
-5ooruktun klSl Akllay,
andanmIDdaycok ele!
Ak sok kandm balasl
akll artlk ki§i ekkan, .
abldan makul bala eken!'
155
zevkli bir §enlik yapallm!
Zincirli deri tulumlan
boyunlanndan alahm!
Rakl doldurup verelim!
Yigitleri giydirerek,
hep atlara bindirelim,
giizel kiirkler giydirelim!
Her §eyi giizel hazlriaYlp
hizmetine durahm biz!"
Derken Er Manas gelince,
klzlar denileni yaptJ,
biri Ak-kula'YI aldl,
obiirii kaplYI a~tJ,
biri Sart usulii atJbagladl.
AltJn sandlktan ahp
keskin raklYI ~lkardl.
KIrk yigit gelip oturdu,
kirk yigit oturunca
yigitlere rakl verdiler,
yigitlere rakl verince
yigitler alaca eve girdiler.
Han ~ocugu Kamkey,
yigitleri §enlik klyafetiyle
donatmak i~in,
beyaz deri torbalan bo§alttl,
ta Ka§gar'dangetirttigi.,
arabalara yiiklettigi,
on iki diigmeyle siislii
tiifek kur§unu i§lemez,
ak ~aYlr ku§u gozlii
yakasl altJn, yeni baklr klyafetleri
ahp giydirtti.
Yigitler bunlan giyinince,
Kamkey ak deri torbalan yine bo§alttl
ince gomlekler giydirdi,
pamuktan gomlekler giydirdi!
Erleri hayretedii§iirdii!
Ta Ta§ken'den getirttigi
arabalaradoldurttugu,
degerli ~izmeleri
ayaklanna giydirdi.
Hepsi boyle giyinince,
yigitler pek sevindiler:
"Kamkey fevkaladeymi§,
KaYlp Han'In klZl Kara-bOriik'ii
cenk yerinden yakalatml~tl,
0 bOyle§eyler vermedi!
Ak servet Atahk
bize boyle §eyler vermedi o!
~ooruk'un klZl Akllay,
hi~ bOyle bir ~eyvermedi!
Ak-kemik hamn ~ocugu
~ok akllh bir insanml§,
pek giizel bir kadmml§!"