,,Nowa Heloiza”

Powieść Jana Jakuba Rousseau ukazała się po raz pierwszy w 1761 roku pod tytułem:. Jest to
powieść epistoralna zaliczana do prozy sentymentalnej.

Rousseau początkowo współpracował z encyklopedystami, z którymi jednak szybko zerwał, gdyż

poza kontestacją otaczającego świata, nic go z nimi nie łączyło. Potępiając ateizm i racjonalizm
zrywał z głównym nurtem oświecenia; w rzeczywistości był pisarzem zwiastującym romantyzm i
właściwie powinien zostać zaliczony do pierwszego pokolenia pisarzy tego nurtu.
W powieści „La Nouvelle Héloïse” (Nowa Heloiza, 1761) wysunął prawo serca ponad konwenans
towarzyski. Powieść ta i dwa dzieła następne cieszyły się bezprzykładnym powodzeniem i one to
przede wszystkim wywarły ogromny wpływ na literaturę i myśl europejską (także w Polsce w dobie
pseudoklasycyzmu i preromantyzmu).

Książkę uznać można za prawdopodobnie największą sensację wydawniczą XVIII wieku. Tytuł
„Nowa Heloiza” (pełny tytuł: „Lettres de deux amans habitans d'une petite ville au pied des
Alpes” - „Listy dwojga kochanków, mieszkańców małego miasteczka u stóp Alp”) wywodzi się ze
średniowiecznej historii romansu filozofa Piotra Abelarda i jego uczennicy Heloizy – krewni
kobiety, gdy dowiedzieli się o sprawie, dopadli uwodziciela i wykastrowali go.

Streszczenie:

Bohaterowie to Julia, córka bogatego szlachcica i mieszczanin Saint-Preux, będący nauczycielem.

Para zakochuje się w sobie, jednak podobnie jak ich średniowieczni poprzednicy, nie może być
razem z powodu ograniczeń narzucanych przez społeczeństwo.

Miłość zaczyna się w czasie, kiedy Saint-Preux sprawuje funkcje preceptora Julii. Młodzi cieszą się
swoim uczuciem do czasu, aż Julia dowiaduje się, iż ojciec chce ja wydać za barona de Wolmar.
Wyjawia wówczas rodzicielowi prawdę o swoich uczuciach, ten jednak nie chce się zgodzić na
mezalians, jakim stałby się związek z Saint-Preuxem.
Nauczyciel wyjeżdża do Paryża i snuje plany ucieczki z ukochaną, jednak ona nie zgadza się,
głównie przez wzgląd na chorą matkę. Julia musi poddać się woli ojca i poślubia barona de
Wolmara. Wbrew swoim przewidywaniom, odnajduje w małżeństwie względne szczęście. Mąż daje
jej oparcie i poczucie bezpieczeństwa, wkrótce na świat przychodzą ich dzieci.
Saint-Preux daleki jest natomiast od uzyskania spokoju ducha. Zwiedzona miłość popycha go
niemal do samobójczej śmierci. Pozbawiony wszelkiej nadziei, decyduje się wyruszyć w podróż
dookoła świata.
Mija sześć lat, kiedy otrzymuje zaproszenie od de Wolmara – korzysta z niego i przekonuje się, że
Julia znalazła w nim odpowiedzialnego męża i ojca dla swoich dzieci. Dla szczęśliwego małżonka
jest to rodzaj eksperymentu psychologicznego – ciekaw jest, jak potoczy się spotkanie dawnych
kochanków. Jednak stara miłość nie odeszła – oboje pałają do siebie uczuciem, którego jednak nie
mogą skonsumować. Julia umiera, zaś Saint-Preux odrzuca możliwość ożenku z jej kuzynką Klarą.
Podróże:
Pierwsza podróż odbywa się do Valais do Sionu. Julia nakłania ukochanego do wyjazdu, daje
zaliczkę w pudełku, która pokryje koszty podróży. Miał on zawiadomić rodzinę, iż wyjeżdża w
nagłej sprawie oraz dołączyć uwagi i lektury, które jego uczennica ma przeczytać.
Mężczyzna podróżował przez 8 dni. (str 16). Nie wydał ani grosza na noclegi, gdyż gospodarze byli
bardzo gościnni. Podziwiał piękno natury, pejzaże, krajobrazy górskie, lodowce, śniegi na
szczytach, łąki, urwiska... Jednak wciąż bardzo tęsknił za Julią i myślał o niej cały czas napawając
się pięknem świata razem z nią.
Julia natomiast przeżywała rozłąkę bardziej, gdyż wszystkie przedmioty w jej domu przypominały
jej o ukochanym. Cierpiała również fizycznie. Tęsknota nasilała objawy jej choroby.

Druga podróż odbywa się do Paryża. Saint-Preux cierpi, gdyż nie może zobaczyć swojej ukochanej
Julii. Próbuje odnaleźć ukojenie zatracając się w wirze życia. Chodzi na spektakle, przebywa z
ludźmi, odbywa wieczorne spacery po mieście. Paryż jest hałaśliwy, huczny i zmienny. Nie ma się
do czego przywiązywać. Mężczyzna zaczyna rozumieć jak trudno jest poznawać świat i go
obserwować. Czuje się tam obco, jako cudzoziemiec, nie ma żadnego połączenia z mieszkańcami.
Próbuje się wpasować w towarzystwo, zabawia innych, dzięki temu jest coraz częściej zapraszany
na różne uroczystości, obiady, proszone wieczerze. Bohater bardzo dokładnie przedstawia także
obraz Paryżanek. Początkowo wydają się mu one mało interesujące. Nie urzekła go ich uroda,
sylwetki czy sposób ubierania się. Kobiety te przybrały dość specyficzny sposób zachowywania się.
Arystokratki poczęły upodabniać się do kurtyzan, aby mieszczanki ich już nie naśladowały. Chciały
wyróżnić się z tłumu i zrobiły to skutecznie.
Julia przesyła ukochanemu z listem „amulet” (jej portrecik), który miał pomóc kochankom przeżyć
rozłąkę i zachować wierność. Mimo iż list ten przyszedł z opóźnieniem, była to swego rodzaju
kontra zakochanej kobiety na tak dokładny list opisujący kobiety w Paryżu.

Bohater wyrusza w podróż dookoła świata, aby zaznać spokoju po nieszczęśliwej miłości.
Podróżował 4 lata. Najpierw zwiedził Amerykę Południową, brzegi Brazylii, przetrwał burze i
sztormy nad Oceanem Spokojnym. 3 miesiące mieszkał na opuszczonej wyspie. Udał się do
Meksyku i Peru, gdzie widział jak Europejczycy robią z tubylców niewolników i przywłaszczają
sobie ich krainy. Widział pożar całego miasta, bitwę na morzu, porównał ją do piekła. Kontrast:
okrzyki radości zwycięzców i jęki cierpienia rannych. Przepłynął prawie całą zachodnią Amerykę i
udał się do Afryki, gdzie znów natknął się na niewolnictwo. Swą przygodę zakończył podróżą do
Włoch aż z powrotem do Clarens w Szwajcarii.

Niebezpieczeństwa:

Trudne szlaki, urwiska skalne, przepaści, burze, sztormy, ból, intrygi, kłótnie, mgła ciemność,
ograniczona widoczność...
Niebezpieczeństwem może być też miłość. Uczucie żywione do drugiego człowieka również
postępuje i się rozwija jak podróże. Ma wzloty i upadki, w przypadku tych bohaterów była to
miłość zakazana, z podziałem społecznym. Kochankowie narażali się na nakrycie przez rodziców
Julii, mężczyzna musiał wyjechać z miasta mimo woli. Bohaterowie przechodzą przemianę,
wchodząc w ten związek zmieniają/ tracą swoją pierwotną moralność i cnotę. Zastanawiają się nad
zdradą małżeńską/ cudzołóstwem.

Ciekawym niebezpieczeństwem jest także skutek rozłąki kochanków. Podczas pobytu Saint-Preux
w Paryżu poznaje on tamtejsze kobiety. Jest wprawdzie zaskoczony ich zachowaniem i nie ocenia
go zbyt dobrze, jednak to nie zmienia faktu, że istniało ryzyko zdrady swej ukochanej (do czego
również doszło pod wpływem wina).
Jednak ogromnym niebezpieczeństwem była miłość własna. Im dłużej Saint-Preux przebywał w
Paryżu tym bardziej przesiąkał owym środowiskiem i tym bardziej bał się ośmieszenia ze strony
ludzi, z którymi obcował. Zmienił się więc jego sposób wypowiedzi i zachowanie. Dopuścił się
zdrady Julii pod wpływem alkoholu, za co później ukochaną bardzo przepraszał.

Konkluzja:
Podróże niosą ze sobą wiele niebezpieczeństw. Podróże mogą się odbywać do różnych krajów,
miast ale również do czyjegoś serca. Największym niebezpieczeństwem w przypadku Julii i Saint-
Preuxa było ryzyko niedochowania wierności względem ukochanej oraz miłość własna Saint-
Preuxa, której największym obawem było ośmieszenie przed ludźmi.

„(...) Największe niebezpieczeństwo kryje się w głębi mego serca; bo cokolwiek by się ze mną stało,
postanowiłem i przyrzekam: albo zobaczy mnie Pani godnego jej oczu, albo mnie już Pani nigdy nie
zobaczy!”

Bibliografia:

Literatura:
Rousseau, Nowa Heloiza / Julie ou la Nouvelle Héloïse 1761 (przeł. Ewa Rzadkowska, Agencja
Wydawnicza MOREX, Warszawa 1995

Strony internetowe:
https://eszkola.pl/jezyk-polski/jean-jacques-rousseau-nowa-heloiza-936.html?strona=2
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jean-Jacques_Rousseau
https://wypracowania.pl/lektury/nowa-heloiza-opracowanie
https://pl.wikipedia.org/wiki/Nowa_Heloiza