HİPOTEZ TESTLERİ

1
 Hipotez Nedir?
•HİPOTEZ, parametre hakkındaki bir inanıştır.
Parametre hakkındaki inanışı test etmek için hipotez testi
yapılır.
Hipotez testleri sayesinde örnekden elde edilen istatistikler
aracılığıyla anakütle parametreleri hakkında karar verilir.

Anakütle parametreleri hakkında karar verirken doğru ya da

yanlış olması muhtemel yargılardan hareket edilir.

“Bu sınıfın not ortalamasının 75 olduğuna inanıyorum.”

Bir hipotez testinde iki hipotez yer alır:
H0 : Boş hipotez, sıfır hipotezi
H1ya daHa : Alternatif hipotez

Daha önce doğru olduğu ispatlanan veya ortak kabul görmüş

yargılara sıfır hipotezi(H0) denir. İnandığımız durum H0
hipotezinde yer alır.
Aksi ispat edilemedikçe H0 hipotezi doğru kabul edilir. İddia
edilen durum H1 hipotezinde ele alınır. Sıfır hipotezinde belirtilen
yargının tersi bir yargıyı içinde bulunduran hipoteze alternatif
hipotez (H1) denir.
Kendini kanıtlama zorunluluğu H1 hipotezine aittir. H1 hipotezi
daima H0 hipotezinin tersi olarak ifade edilir.
3
 Problemlerdeki hipotezleri belirlemek:

Populasyon ortalamasının 75 olduğunu test ediniz.

Adımlar:

Soruyu istatistiksel olarak belirtin (H0:  = 75)

Zıddını istatistiksel olarak belirtin (H1:   75)

Hipotezler birbirinden tamamen ayrıktır.

4
 Hipotezlerin belirlenmesi alıştırmaları:
Aşağıdaki durumlarda hipotezleri oluşturunuz:

1. Populasyonun günde TV seyrettiği sürenin

ortalaması 12 midir?

 = 12   12 H0:  = 12 H1:  12

2. Populasyonun günde TV seyrettiği sürenin

ortalaması 12 den farklı mıdır?

  12  = 12 H0:  = 12 H1:  12

5
3. Bir şapkanın ortalama maliyetinin 2.000TL’den büyük
olduğu iddia edilmektedir, araştırınız.
H0:   2 000 H1:   2 000

4. Kitapçıda harcanan paranın 25. TL’den küçük olduğu

iddia edilmektedir, araştırınız.
H0:  >25 H1:   25

6
Hipotez Çiftleri: H0 RED
H0 RED
H 0 :  = 0 /2
/2
ÇİFT TARAFLI TEST
H1 :    0
0 Z

H0 RED
H 0 :   0
TEK TARAFLI TEST 
H1 :    0
(Sağ taraf testi)
0 Z

H0 RED
H 0 :   0 
TEK TARAFLI TEST
H1 :    0 (Sol taraf testi)
0 Z
7
 Önem Seviyesi - 

• Örnekleme dağılımının RED bölgesinin büyüklüğünü gösterir.

• Tipik değerleri: 0.01, 0.05, 0.10

• Araştırmanın başında araştırmacı tarafından seçilir.

8
 Bir Mahkeme Jürisi Hipotez Testi
Karar vermedeki hatalar
Gerçek durum Gerçek durum
Karar Masum Suçlu Karar H0 doğru H0 yanlış

Masum Doğru Hata H0 red 1- II.tip

edilemez hata(b)
Suçlu Hata Doğru H0 red I.tip hata() 1-b

H0: Masumdur

9
  & b Ters yönlü ilişki içindedir

Her iki hatayı da aynı

anda azaltamazsınız!

10
 b’yı Etkileyen Faktörler:

• Populasyon parametresinin gerçek değeri

Hipotezdeki parametre değeri ile parametrenin gerçek
değeri arasındaki fark arttıkça b da artar.

• Önem derecesi - 
azalırken b artar.
• Populasyon standart sapması - 
 arttıkça b artar.
• Örnek hacmi - n
n azaldıkça b artar

11
 Hipotez testi adımları:

1. H0’ı belirle. 6. Kritik değerleri hesapla.

2. H1 ’i belirle. 7. Veri topla.

3. ’yı seç. 8. Test istatistiğini hesapla.

4. n’i seç. 9. İstatistiksel kararı ver.

5. Test istatistiğini 10. Kararı açıkla ve yorumla.

seç

12
 Hipotez Testinde Test İstatistiğinin Belirlenmesi

Ortalama yada iki Oranlar yada iki Varyansların testi

ortalama farkı için oran farkı için
Bir İki varyans
2 biliniyor 2 bilinmiyor varyans için oranı için
n30 n<30 Z İstatistiği F İstatistiği
Z İstatistiği t İstatistiği  2 İstatistiği

13
ORTALAMALARLA İLGİLİ HİPOTEZ TESTLERİ
 bilinmediğinde fakat n30
 bilindiğinde Z test istatistiği olduğunda Z test istatistiği
X  x X  X  x X  
Z= = Z= =
x  s
sx
n n
Kabul ve red Alanları: (Çift Taraflı Test)

H0 RED
H0 RED
/2 H 0 :  = 45
/2
H1 :   45
0 Z
Z/2 kritik değerler
tablodan bulunur.
14
 Çift Taraflı Z Testine Örnek:
Bir fabrikada üretilmekte olan vidaların boylarının ortalaması 100
mm, ve standart sapması 2 mm olan normal dağılım
gösterdikleri bilinmektedir. Makinalarda olan bir arıza
giderildikten sonra üretilen vidalardan alınan 9 vidalık bir örneğin
boy ortalaması 102 mm olarak bulunmuştur. Makinalardaki
arıza giderilirken vidaların boyunun ayarı bozulmuş mudur?
=0.05 için test ediniz ve yorumlayınız.

1. Adım: Hipotezlerin belirlenmesi =100mm

H 0 :  = 100mm
=2mm
H1 :   100mm
2. Adım: Test istatistiğinin hesaplanması n=9
X  102  100
Z hesap = = =3 X = 102mm
 2 9 15
n
3. Adım: Kritik değerlerin belirlenmesi:
Standart Normal
.500 Dağılım Tablosu
- .025 
.475 Z .05 .06 .07

1.6 .4505 .4515 .4525

 /2 = .025
 /2 = .025
1.7 .4599 .4608 .4616

-1.96 0 1.96 Z 1.8 .4678 .4686 .4693

 1.9 .4744 .4750 .4756

16
4. Adım: İstatistiksel karşılaştırmanın yapılması:
X  102  100
Z hesap = = =3 idi
 2 9
n
H0 RED H0 RED

 /2 = .025
 /2 = .025
Zhesap=3
0
-Ztablo= -1.96 Ztablo= 1.96
5. Adım: Karar verme ve yorumlama:
Zhesap değeri H0 red bölgesine düştüğü için H0 hipotezi reddedilir,
yani vidaları boy ortalaması 100 mm’den farklıdır, makinanın ayarı
17
bozulmuştur.
 Tek Taraflı Z Testi Örneği

• Bir kutu mısır gevreğinin ağırlığının 368 gr’dan fazla

olduğu iddia edilmektedir. Ayrıca  = 15 gram
olduğunu belirtmiştir. n= 25 kutuluk bir örnek alınmış
veX = 372.5 gr. olarak bulunmuştur. 0.05 seviyesinde
test ediniz.
H0:   368
H1:  > 368
 = 0.05
n = 25
Kritik değer:

18
 Çözüm

H0:   368 Test İstatistiği:

H1:  > 368 X  372.5  368
 = 0.05 Z= = = 150
.
 15
n = 25 n 25
• Kritik değer: Karar:
 = .05 için H0 hipotezi
RED bölgesi reddedilemez.
=.05 Yorum:
Ortalamanın 368 gr.dan
0 Z fazla olduğuna dair yeterli
kanıt yoktur.
Zhesap=1.5 Ztablo=1.645
19
Çift Taraflı Z testi örneği:
Bu sene DEÜ.İİBF İktisat bölümünden mezun olacak öğrencilerin
mezuniyet not ortalamalarının 70 olduğu iddia edilmektedir. Bu
amaçla mezuniyet sonrası 36 öğrencilik bir örnek alınmış ve
mezuniyet ortalamalarının 66, standart sapmasının 12 olduğu
bulunmuştur. Bu veriler ışığında iddiayı =0.01 için test ediniz.
H0 : =70
H1 : 70

X  x X   66  70 4
Z= = = = = 2
sx s 12 / 6 2
n
III.  =0.01 için z tablo değeri 2.58
IV. |zhes|<|ztab| H0 red edilemez. 20
 ORTALAMALAR ARASI FARKLARLA İLGİLİ
HİPOTEZ TESTLERİ

H 0 : 1 =  2
Çift Kuyruk Testi
H1 : 1   2

H 0 : 1   2
Sol Kuyruk Testi
H1 : 1   2

H 0 : 1   2
Sağ Kuyruk
Testi H1 : 1   2

21
 İki Ortalama Farkı İçin Test İstatistiği
Ortalamalar arası farklarla ilgili hipotez testlerine ait test istatistiği

 biliniyor ise:

( X 1  X 2 )  ( 1   2 ) ( X1  X 2 )
Z= =
 X X  12  22
1 2

n1 n2

Anakütle varyansları bilinmediğinde bunların yerine örnek

varyansları kullanılır.Sıfır hipotezinin doğru olduğu varsayımı ile
hareket edildiğinden 1-2 farkı sıfır kabul edilir.

22
  bilinmiyor fakat
örnek hacimleri  30 ise:
( X 1  X 2 )  ( 1   2 ) ( X 1  X 2 )
Z= =
s X1  X 2 s12 s22

n1 n2

Sıfır hipotezi örneklerin aynı anakütleden alındığını belirttiği

için tersi ispatlanmadığı sürece s1 ve s2 değerlerinin birbiriyle
homojen olduğunu varsayılır ve ortak varyans hesaplanır.

( X1  X 2 )
n s n s2 2 Zh =
s =
2 1 1 2 2
2 1
s (  )
1
n1  n2 n1 n2
 ÖRNEK
Aynı faaliyet kolunda üretim yapan fabrikaların birincisinden
tesadüfi olarak seçilen 80 mamulün ortalama dayanma süresi
135 gün ve standart sapması 15 gün; ikincisinden alınan 95
mamulün ise ortalama dayanma süresi 130 gün ve standart
sapması 18 gündür. %1 önem seviyesinde , birinci fabrikada
üretilen mamullerin ortalama dayanma süresinin daha fazla
olduğunu söyleyebilir miyiz?

H 0 : 1   2  = 0.01 0.5-0.01=0.4900 Z tab = 2.33

H1 : 1   2

24
 n s 2
 n s 2
80(15) 2
 95(18) 2
s2 = 1 1 2 2
= = 286.94
n1  n2 80  90
( X1  X 2 ) (135  130)
Zh = = = 1.95
2 1
s (  )
1  1 1
286.94  
n1 n2  80 95 

P( Z  1.95) = 0.5  0.4744 = 0.0512

%1 önem seviyesinde sıfır hipotezi kabul edilerek birinci fabrikada

üretilen mamullerin ortalama dayanma süresinin diğerlerinden
daha fazla olmadığına karar verilir.

25
t Dağılımı ve t testi

26
 Student t Dağılımı

•Küçük örneklerden (n<30) elde edilen istatistiklerin

dağılımı Student t dağılımına uyar.

•Küçük örnek istatistiklerinin gösterdiği dağılım normal eğri

gibi simetriktir.Normal eğriye göre daha basık ve yaygın bir
şekil alır. Böylece eğrinin kuyruklarında daha büyük bir
alan oluşur.

•Küçük örnekler için z cetveli yerine, çeşitli örnek

büyüklükleri ve olasılık seviyeleri için ayrı ayrı hesaplanmış
t cetvelleri kullanılır.
27
Çan şekilli
simetrik,
Standart
‘Tombul’
Normal
kuyruklar
t (sd = 13)

t (sd = 5)

z
t
0
28
 Student’ın t Tablosu

n=3
sd = n - 1 = 2
Üst kuyruk alanı  = .10
/2 =.05
sd .25 .10 .05
Olsun:
1 1.000 3.078 6.314

2 0.817 1.886 2.920 .05

3 0.765 1.638 2.353
0 t
t değerleri 2.920

29
 ORTALAMALARLA İLGİLİ HİPOTEZ TESTLERİ
H 0 :  = 0
Çift Kuyruk Testi
H1 :    0
H 0 :   0
Sol Kuyruk
Testi H1 :    0

Sağ Kuyruk H 0 :   0
Testi H1 :    0

X 
Ortalamalarla ilgili hipotez testlerine ait
test istatistiği:
th =
s
n 1 30
 ÖRNEK
Bir konserve fabrikasının imal ettiği konservelerin üzerinde
brüt 455 gr yazmaktadır. Bu konservelerin brüt ağırlıkları ile
ilgili bir karar vermek üzere rasgele seçilen 17 kutunun
ortalama ağırlığı 450 gr ve standart sapması 13 gr
bulunmuştur. Brüt ağırlığın 455 gr olmadığını 0.05 önem
seviyesinde söyleyebilir misiniz?
n = 17 v = n 1= 16
H 0 :  = 455 X = 450 gr.
H1 :   455 s = 13gr. ttab = 2.12
 2 = 0.025
X   450  455
H 0 Red H 0 Kabul
H 0 Red th = =  1.54
s 13
-2.12 -1.54 2.12 n 1 17  1
31
 İKİ ANAKÜTLE ORTAMASINA
İLİŞKİN HİPOTEZ TESTLERİ
Bağımsız ve İlişkili Populasyonlar

Bağımsız İlişkili
1. Farklı veri kaynakları 1. Aynı veri kaynağı
– İlişkisiz – Eşleştirilmiş
– Bağımsız – Tekrarlı ölçümler
2. İki örnek ortalaması 2. Her gözlem çifti
arasındaki farkın arasındaki farkın
kullanılması kullanılması

X X
1 2 Dn = X1n - X2n 32
 1- ÖRNEKLERİN BAĞIMSIZ OLMASI HALİ
H 0 : 1 =  2
Çift Kuyruk Testi
H1 : 1   2
Sol Kuyruk Testi H 0 : 1   2
H1 : 1   2
Sağ Kuyruk H 0 : 1   2
Testi H1 : 1   2
( X 1  X 2 )  ( 1  2 ) ( X1  X 2 )
t= =
s X1  X 2 2 1 1
s 
n1 n2
( n  1) s 2
 ( n  1) s 2
Ortalamalar arası farklarla ilgili
s2 = 1 1 2 2
n1  n2  2 hipotez testlerine ait test istatistiği:
33
( bilinmiyor)
 Örnek
•Pınar Et için çalışan bir finansal analistsiniz. İki ayrı
kesimhanenin üretim kayıtlarıyla ilgili aşağıdaki verileri
topladınız:

• fab1 fab2
n 21 25
Ortalama 3.27 2.53
Std Sapma 1.30 1.16

Eşit varyans varsayımı altında,ortalama üretimde bir fark

var mıdır? ( = 0.05)?

34
© 1984-1994 T/Maker Co.
 fab1 fab2
n 21 25
Ortalama 3.27 2.53
Std Sapma 1.30 1.16

Test İstatistiğinin Hesaplanması

( n  1) s 2
 ( n  1) s 2
s2 = 1 1 2 2
n1  n2  2
2 2
(21  1) 130
.  (25  1) 116
.
= = 1510
.
21  1  25  1

X 1  X 2  (1   2 ) (3.27  2.53)  0

t= = = 2.03
1 1 1 1 
s   
2
1.510    
 n1 n2   21 25  35
 Çözüm

• H0: 1 - 2 = 0 (1 = 2)

• H1: 1 - 2  0 (1  2)
 = 0.05
• sd = 21 + 25 - 2 = 44 t hes=2.03
• Kritik Değerler: thes>ttab

2.03>2.01 H0 red.
H 0 red H 0 red

.025 .025
Ortalamalarda bir fark
-2.0154 0 2.0154 t olabilir.
36