END 214 - Olasılık ve İstatistik II

Endustri Mühendisliği Bölümü

2022-2023 Bahar Dönemi

Prof. Dr. Tahir HANALİOĞLU

TOBB ETÜ
1
 DERS 14-10.03.2022
HİPOTEZ TESTLERİ II

 NORMAL DAĞILIMA SAHİP KİTLENİN VARYANSI HAKKINDA HİPOTEZ TESTLERİ

örneklemi parametreli Normal dağılıma sahip bir kitleden çekilmiş olsun. Amacımız kitle varyansı
için aşağıdaki hipotezleri test etmektir.
1. Durum (İki Yönlü Hipotez Testi)
2. Durum (Sağ Yönlü Hipotez Testi)
3. Durum (Sol Yönlü Hipotez Testi)
 
Şimdi de bu hipotezleri ayrı ayrı test edelim.

2
 İKİ YÖNLÜ TEST
 
1. Adım. Test istatistiğinin kurulması.

2. Adım. Kritik Bölgenin belirlenmesi.

veya ise hipotezi reddedilecektir.

Bu durumda, kabul edilecektir.

 Burada ve Ki-Kare tablosundan bulunacaktır.

3
Örnek 1. Bir gözlem sonucunda, veri parametreli Normal dağılıma sahip bir
kitleden elde edilmiştir. Ayrıca, olduğu görülmüştür. önem düzeyinde kitle
varyansı ’ nin 25 olup olmadığını test ediniz.

4
Çözüm. (İki Yönlü Hipotez Testi)

ve olduğu bilinmektedir.

Şimdi test istatistiğini yazalım:

Şimdi de kritik bölgeni belirleyelim.

5
ve değerleri Ki-Kare tablosundan bulunuyor.

olduğu için hipotezi kabul edilecektir.

Özetlersek, Kitle varyansı kabul edilebilir.

6
 SAĞ YÖNLÜ TEST
 
(Sağ Yönlü Test Hipotezi)
 
1. Adım. Test istatistiğini kurulması.

2. Adım. Kritik Bölgenin belirlenmesi.

ise hipotezi reddedilecektir.
Bu durumda, kabul edilecektir.

7
Örnek 2. Araba akümülatörlerinin üretildiği bir fabrikanın müdürü
akümülatörlerin ömrünün standart sapmasının 0.9 yıl olduğunu iddia ediyor.
Üretilen akümülatörler arasından rastgele seçilen 10 akümülatör için örneklem
standart sapma 1.2 yıl bulunmuşsa, önem düzeyinde yıl olduğu söylenebilir
mi?

8
Çözüm. (Sağ Yönlü Hipotez Testi)

ve olduğu bilinmektedir.

Şimdi test istatistiğini yazalım:

Şimdi de kritik bölgenin belirlenmesi gerekiyor..

9
değeri Ki-Kare tablosundan bulunuyor.

olduğu için hipotezi kabul edilecektir.

Özetlersek, Kitle standart sapması kabul edilebilir.

10
 Sol Yönlü Test
 
(Sol Yönlü Hipotez Testi)
 
1. Adım. Test istatistiğini kurulması.

2. Adım. Kritik Bölgenin belirlenmesi.

ise hipotezi reddedilecektir.
Bu durumda, ise kabul edilecektir.
 

11
Örnek 3. Bir şirket eski tip makine kullanarak 0.00042 varyansla 1 cm’lik cıvata
üretmektedir. Şirket yeni bir makine almak istiyor. Bu nedenle, yeni makinede 25
cıvata üretiyor ve cıvatalar için 0.00028 varyansı bulunuyor. alarak yeni tip makine
ile aynı tip cıvataların daha küçük varyansla üretilebildiğini söyleyebilirsek yeni
makine satın alınacaktır. Bu örneklemle ne karar verebiliriz?

12
Çözüm. (Sol Yönlü Hipotez Testi)

ve olduğu bilinmektedir.

Şimdi test istatistiğini yazalım:

Şimdi de kritik bölgenin belirlenmesi gerekiyor.

13
değeri Ki-Kare tablosundan bulunuyor.

olduğu için hipotezi kabul edilecektir.

Özetlersek, şirket eski tip makineleri kullanmaya devam edecektir.

14
  NORMAL DAĞILIMLI İKİ KİTLENİN ORTALAMALARI FARKI İÇİN
HİPOTEZ TESTİ-I

Pek çok deneysel durumda araştırmacı iki Normal kitlenin ortalamalarını

karşılaştırmayı arzular. Bu bölümde, ve ortalamalı iki Normal kitleden ve birimlik
iki örneklem çektiğimizi varsayacağız.

İlk olarak iki kitle varyansının ve bilindiği durumu incelenecektir.

olduğu bilinmektedir.

15
1. Durum (İki Yönlü Hipotez Testi)
2. Durum (Sağ Yönlü Hipotez Testi)
3. Durum (Sol Yönlü Hipotez Testi)
(Çoğu zaman d=0 olacaktır.)
Şimdi yukarıdaki durumları ayrılıkta inceleyelim.

16
 İki Yönlü Test
(İki Yönlü Hipotez Testi)
1. Adım. Test istatistiğinin kurulması.

2. Adım. Kritik Bölgenin belirlenmesi.

veya ise hipotezi reddedilecektir.

17
 Sağ Yönlü Test
(Sağ Yönlü Hipotez Testi)
Adım. Test istatistiğini kurulması.

2. Adım. Kritik Bölgenin belirlenmesi.

ise hipotezi reddedilecektir.

18
 Sol Yönlü Test
(Sol Yönlü Hipotez Testi)
Adım. Test istatistiğini kurulması.

2. Adım. Kritik Bölgenin belirlenmesi.

ise hipotezi reddedilecektir.

19
Örnek 4. Bir firma tarafından üretilen elektrik ampulleri arasından seçilen 80
ampul için ortalama ömür 1258 saat bulunmuştur. Diğer bir firma tarafından
üretilen elektrik ampuller arasından seçilen 60 ampul için ortalama ömür 1029
saat bulunmuştur. Ayrıca, kitle standart sapmaları sırasıyla 94 ve 68 saattir.
Birinci firmanın ampulleri pahalıdır. Bu nedenle, birinci firma tarafından
üretilen ampullerin ömrü ikinci firmanın ürettikleri ürünün ortalama ömründen
200 saatten çok değilse ikinci firmanın ampullerini satın almak için karar
verilecektir. alarak hangi firmanın ampullerini alacağımızı test ediniz.

20
Çözüm. ve sırasıyla firmaların ürettikleri ampullerin kitle ortalama ömrü olsun.
Sağ Yönlü Test Hipotezini yazalım

olduğu bilinmektedir.
1. Adım. Test istatistiğini kuralım ve hesaplayalım.

21
2. Adım. Kritik Bölgenin belirlenmesi.

Standart Normal dağılım tablosundan bulunuyor.

olduğu için hipotezi kabul edilecektir.

Özetlersek, ikinci firmanın ampulleri satın alınacaktır.

ÖDEV 10: Benzer 3 problem ifade ederek ve Z-tablosundan

yararlanarak, 2 yönlü, sağ yönlü ve sol yönlü hipotezleri test ediniz.

22
 NORMAL DAĞILIMLI İKİ KİTLENİN ORTALAMALARI FARKI İÇİN HİPOTEZ TESTİ-II

 Kitle Varyansları ve bilinmiyor, fakat birbirine eşit kabul ediliyor.

Normal dağılımdan ortalamaları ve olan ve birimlik iki örneklem çektiğimizi

varsayalım. Kitle varyanslarının bilinmediği, fakat birbirine eşit olduğu kabul ediliyor.
Örneklemlerin ortalamaları ve ve örneklem varyansları ve olsun. Bu durumda, kitle
ortalamaları farklı için önlem düzeyinde hipotez testleri kurulacaktır. olmak üzere
istatistiği serbestlik dereceli t-student dağılımına sahiptir.

23
1. Durum (İki Yönlü Hipotez Testi)
2. Durum (Sağ Yönlü Hipotez Testi)
3. Durum (Sol Yönlü Hipotez Testi)
Şimdi yukarıdaki durumları ayrılıkta inceleyelim.

24
 İki Yönlü Test
(İki Yönlü Hipotez Testi)
1.Adım. Test istatistiğini kurulması.

2. Adım. Kritik Bölgenin belirlenmesi.

veya ise hipotezi reddedilecektir.

25
 Sağ Yönlü Test

(Sağ Yönlü Hipotez Testi)

Adım. Test istatistiğini kurulması.

2. Adım. Kritik Bölgenin belirlenmesi.

ise hipotezi reddedilecektir.

26
 Sol Yönlü Test
(Sol Yönlü Hipotez Testi)
1. Adım. Test istatistiğinin kurulması

2. Adım. Kritik Bölgenin belirlenmesi.

= - ise hipotezi reddedilecektir.
 

27
Örnek 5. Okumayı geliştirme sınıfına kayıtlı 9 öğrencilik iki gruba okuduğunu
anlama testi uygulanıyor. Elde edilen puanlar kaydediliyor. Gruplardan biri test
konusunu sesli olarak, diğeri sessiz olarak okuyorlar. Elde edilen veriler önem
düzeyinde sesli ve sessiz okuma koşulları altında ortalama anlama puanlarının
farklı olduğunu gösteren yeterli deliller midir? (Kitle varyanslarının bilinmediği
fakat eşit olduğu varsayılmaktadır).

Sesli 35 31 29 25 34 40 27 32 31
Sessiz 41 35 31 28 35 44 32 37 34

28
 
Çözüm.

Tablodaki verilerden, n=9; m=9; olarak bulunmuştur.

Bu durumda, elde edilecektir.

Şimdi Hipotez testini aşağıdaki gibi kuralım:

(İki Yönlü Hipotez Testi)

29
  
1. Adım. Test istatistiğini kuralım ve hesaplayalım.

2. Adım. Kritik Bölgenin belirlenmesi.

olarak t-student tablosundan bulunacaktır.

olduğu için hipotezi kabul edilecektir.

 Özetlersek, sesli ve sessiz okuma koşulları için okuduğunu anlama puanlarının

ortalamasının farklı olduğunu gösteren yeterli bir delil olmadığı sonucuna
varırız.

30
 NORMAL DAĞILIMLI İKİ KİTLENİN ORTALAMALARI FARKI İÇİN HİPOTEZ TESTİ-III

 Kitle Varyansları ve bilinmiyor ve birbirine eşit değildir.

Normal dağılımdan ortalamaları ve olan ve birimlik iki örneklem çektiğimizi

varsayalım. Kitle varyanslarının bilinmediği ve birbirine eşit olmadığı kabul
ediliyor. Örneklemlerin ortalamaları ve ve örneklem varyansları ve olsun. Bu
durumda, kitle ortalamaları farklı için önem düzeyinde hipotez testleri kurulacaktır.

istatistiği serbestlik dereceli t-student dağılımına sahiptir.

31
Burada serbestlik derecesi aşağıdaki gibi bulunacaktır:

1. Durum (İki Yönlü Hipotez Testi)

2. Durum (Sağ Yönlü Hipotez Testi)
3. Durum (Sol Yönlü Hipotez Testi)

32
 İki Yönlü Test
(İki Yönlü Hipotez Testi)
1. Adım. Test istatistiğinin kurulması.

2. Adım. Kritik Bölgenin belirlenmesi.

veya ise hipotezi reddedilecektir.

33
Sağ Yönlü Test
(Sağ Yönlü Hipotez Testi)
1. Adım. Test istatistiğinin kurulması.

2. Adım. Kritik Bölgenin belirlenmesi.

ise hipotezi reddedilecektir.

34
 Sol Yönlü Test
(Sol Yönlü Hipotez Testi)
1. Adım. Test istatistiğinin kurulması.

2.Adım. Kritik Bölgenin belirlenmesi.

= - ise hipotezi reddedilecektir.

35
Örnek 6. Son 15 yıllık kayıtlara göre Şubat ayında yurdumuzun A bölgesine düşen
yağışların örneklem ortalaması 18 cm ve örneklem standart sapması 4 cm’dir. B
bölgesine son 10 yılda düşen yağışların örneklem ortalaması 10 cm ve örneklem
standart sapması 2 cm’dir. olarak Şubat ayı içinde ortalama yağışların eşit olduğu
hipotezini, A bölgesinde yağışın daha çok olduğu hipotezine karşı test ediniz. (Kitle
varyanslarının bilinmediği ve eşit olmadığı varsayılmaktadır).

Alıştırma: A bölgesine düşen yağış mıktarının B bölgesine düşen yağış miktarından

farklı olduğu hipotezine karşı test ediniz.

36
Çözüm. ve sırasıyla A ve B bölgeleri için ortalama yağışı göstersin.
Şimdi aşağıdaki Sağ Yönlü Hipotezi yazalım.
(Sağ yönlü hipotez testi)
Hesaplamalarımıza devam etmek için t-student dağılımı için serbestlik derecesini
bulalım:

37
Şimdi test istatistiğini kuralım ve hesaplayalım.

Kritik Bölgenin belirlenmesi. ise hipotezi reddedilecektir.

değeri t-student tablosundan bulunuyor.
olduğu için hipotezi reddedilecektir.

Sonuç: A bölgesi B bölgesinden daha çok yağış almaktadır.

38
ÖDEV 11
• Benzer bir problemi ifade ederek ve t-tablosundan yararlanarak,
2 yönlü, sağ yönlü ve sol yönlü hipotezleri test ediniz.

39