9.

SINIF
ÇALIŞMA
DEFTERİ
H.Y.

1
İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTE – MANTIK
1 Önermeler ve Bileşik Önermeler
2. ÜNİTE – KÜMELER
2 Kümelerde Temel Kavramlar
3 Kümelerde İşlemler
3. ÜNİTE – DENKLEMLER VE EŞİTSİZLİKLER
4 Sayı Kümeleri
5 Bölünebilme Kuralları
6 Birinci Dereceden Denklemler ve Eşitsizlikler
7 Üslü İfadeler ve Denklemler
8 Denklemler ve Eşitsizliklerle İlgili Uygulamalar
4. ÜNİTE – ÜÇGENLER
9 Üçgenlerde Temel Kavramlar
10 Üçgenlerde Eşlik ve Benzerlik
11 Üçgenlerin Yardımcı Elemanları
12 Dik Üçgen ve Trigonometri
13 Üçgenin Alanı
5. ÜNİTE – VERİ
14 Merkezî Eğilim ve Yayılım Ölçüleri
15 Verilerin Grafikle Gösterilmesi

2
MANTIK 2) Soru, dilek ve emir cümleleri de önerme
olamazlar.
Mantık ; akıl yardımıyla doğru düşünerek hareket
etme ile ilgili prensipleri inceleyen bilim dalıdır. ‘’Kim istiyor?’’ soru cümlesi,

Mantık sözcüğü söylemek, konuşmak anlamına gelir.
2500 yıl kadar önce Aristo tarafından felsefe dalı
olarak ortaya atılmışken daha sonra matematiğin bir
dalı olmuştur.
Mantık
‘’İyi günler’’, ‘’Başarılar dilerim.’’ ve ’’Yaşasın!’’
şeklindeki dilek cümleleri,
‘’Derslerini akşam tekrar et.’’ biçimindeki emir cümlesi
önerme değillerdir.
Sonuç olarak; kısa bir tanımlamayla, doğru ya da yanlış
kesin bir hüküm bildiren ifadelere önerme denir.

Klasik Mantık Sembolik (Matematiksel) Mantık Önermeler p,q,r,s,t gibi küçük harflerle gösterilirler.
p : ‘’ 2 < 3 ’’

Önermeler Mantığı Niceleyiciler Mantığı q : ′′ 24 ≠ 42 ’’

Biz önermeler mantığı ve niceleyiciler mantığını p önermesi doğru olduğundan p ≡ 1 ve q önermesi

oluşturan sembolik mantığı inceleyeceğiz. yanlış olduğundan q ≡ 0 şeklinde önermelerin
doğruluk değerleri belirtilir.
Önerme : Teo Grünberg Modern Mantık isimli
kitabında şu tanımı yapmıştır. Doğruluk Tablosu :

‘’Bir yorumlama ile belli bir doğruluk değeri taşıyan P

ifadelere önerme denir.’’ 1
0
Bir önermenin doğruluk değerini belirlemek için,
1) Yorumlama p q
2) Gözlem ve deney 1 1
3) Bir mantık hesabı 1 0
yapmak gereklidir. 0 1
Çeşitli kaynaklarda yüzeysel yaklaşımlarla farklı 0 0
cevaplara rastlanabilir. Bu tür sorular çok ta önemli
değildir. Mantık konusunun ‘’akıl yürütme becerisini
p q r
arttırmak’’ olan asıl amacına çok ta katkı vermezler.
1 1 1
Bir doğruluk değeri kazanan her ifade önermedir. 1 1 0
Örneğin; ‘’Dünyadaki yaşam sonludur.’’ bir önermedir. 1 0 1
Bunun doğru olup olmadığını hiçbir insan bilemez. 1 0 0
‘’Ben bugün sinemaya gideceğim.’’ 0 1 1
‘’Bugün yağmur yağacak.’’ gibi ifadeler birer 0 1 0
önermedir. Bir doğruluk değeri taşır. Doğru olup 0 0 1
olmadığını anlamak için sadece yarına kadar beklemek 0 0 0
gereklidir. Yani bir ifadenin önerme olması için hemen
o anda doğru ya da yanlış olduğunu söyleyebilmemiz
Genellersek, n tane önerme için 2𝑛 tane farklı durum
gerekmez.
vardır.
Peki hangi ifadeler önerme değildir?
1) Öznel yargılar önerme değildir. O halde dört önerme için 24 = 16, beş önerme için
25 = 32 farklı durum olur.
‘’Kitap en iyi arkadaştır.’’ öznel bir yargı taşıdığından
önerme değildir.

3
Denk Önermeler : Doğruluk tablosu aşağıdaki gibidir.
Doğruluk değeri aynı olan önermelerdir. p q p∨q
1 1 1
p : ‘’ 6 > 32 ’’
1 0 1
q : ’’İskenderun İç Anadoludadır.’’ 0 1 1
0 0 0
p≡q≡0
Denk olmayan önermeler için ≡ sembolü kullanılır. Örnek: Okul müdürünün’’ Ali veya Sevgi yanıma
Bir Önermenin Değili (Olumsuzu) : gelsin.’’ isteğini inceleyelim.

Hükmü değiştirilen önermeye öncekinin değili denir.

p : ‘’ 2 çift sayıdır.’’
p′ : ‘’ 2 çift sayı değildir.’’
q ∶ ‘’ 4 ≥ 5 ‘’
~q : ‘’4 < 5 ‘’ Ve ( ∧ ) Bağlacı:

p p′ (p′ )′ p ile q önermelerinin her ikisinin de doğru olduğu

1 0 1 durumlarda doğru, diğer durumlarda yanlış olan
0 1 0 önermelerdir.
p ∧ q ile gösterilir.
p≡ (p′ )′
Doğruluk tablosu aşağıdaki gibidir.
Sonuç: Bir önermenin değilinin değili kendisidir.
p q p∧q
UYGULAMA: 1 1 1
1 0 0
Aşağıdaki ifadelerin hangileri önermedir? Belirleyiniz. 0 1 0
Denk olanları yazınız ve her birinin değilini söyleyiniz. 0 0 0
1) Dünya bir gezegendir.
2) 2+2 = 4 Örnek: Okul müdürünün’’ Ali ve Sevgi yanıma gelsin.’’
3) 5 asal sayı değildir. isteğini inceleyelim.
4) Bu sınıfta kaç öğrenci var?
5) İyi yolculuklar.
6) Bazı x reel sayıları çifttir.
7) Her çift tam sayı 2 ile bölünebilir.
8) Dikkat et!
Bileşik Önerme:
İki ya da daha fazla önermenin veya, ve, ya da, ise, ∨ ile ∧ Bağlaçlarının Özelikleri:
ancak ve ancak bağlaçlarıyla oluşturduğu önermelerdir. 1) Tek kuvvet özeliği
Veya ( v ) Bağlacı: 𝑝∨𝑝≡𝑝
p ile q önermelerinin her ikisinin de yanlış olduğu 𝑝∧𝑝≡𝑝
durumlarda yanlış, diğer durumlarda doğru olan
önermelerdir. 2) Değişme özeliği
𝑝∨𝑞 ≡𝑞∨𝑝
p∨q ile gösterilir.
𝑝∧𝑞 ≡𝑞∧𝑝

4
 3) Birleşme özeliği 2) (𝑝′ ∨ 𝑞) ∧ 𝑝 ≡ 𝑝 ∧ 𝑞 denkliğini
(𝑝 ∨ 𝑞) ∨ 𝑟 ≡ 𝑝 ∨ (𝑞 ∨ 𝑟) a) Özelikleri kullanarak
(𝑝 ∧ 𝑞) ∧ 𝑟 ≡ 𝑝 ∧ (𝑞 ∧ 𝑟) b) Tablo yaparak gösterelim.
4) Dağılma Özeliği
𝑝 ∨ (𝑞 ∧ 𝑟) ≡ (𝑝 ∨ 𝑞) ∧ (𝑝 ∨ 𝑟)
𝑝 ∧ (𝑞 ∨ 𝑟) ≡ (𝑝 ∧ 𝑞) ∨ (𝑝 ∧ 𝑟)
Sağdan da dağılma özeliği vardır.
5) 𝑝 ∨ 1 ≡ 1 𝑝∧1≡𝑝
𝑝∨0≡𝑝 𝑝∧0≡0
′
𝑝∨𝑝 ≡1 𝑝 ∧ 𝑝′ ≡ 0
6) Soğurma Özeliği
𝑝 ∨ (𝑝 ∧ 𝑞) ≡ 𝑝
𝑝 ∧ (𝑝 ∨ 𝑞) ≡ 𝑝
Bileşik Önermenin Değili (De Morgan Kuralları):
İngiliz matematikçi Augustus De Morgan (1806-
1871) tarafından bulunmuştur.
(𝑝 ∨ 𝑞)′ ≡ 𝑝′ ∧ 𝑞 ′
(𝑝 ∧ 𝑞)′ ≡ 𝑝′ ∨ 𝑞 ′
Bu denklikleri doğruluk tablosu yaparak gösterelim.
3) [𝑝 ∨ (𝑝 ∧ 𝑞)′ ] ∨ 𝑞 ′ önermesinin en sade şeklini
bulalım.
𝑝 𝑞 𝑝′ 𝑞 ′ 𝑝∨𝑞 (𝑝 ∨ 𝑞)′ 𝑝′ ∧ 𝑞 ′

𝑝 𝑞 𝑝′ 𝑞 ′ 𝑝∧𝑞 (𝑝 ∧ 𝑞)′ 𝑝′ ∨ 𝑞 ′

UYGULAMA:
1) 𝑝′ ∨ (𝑞 ′ ∧ 𝑟) bileşik önermesinin değilini
4) (𝑝′ ∨ 𝑞) ∧ 𝑝 ≡ 1 ise (𝑝 ∧ 𝑞) ∨ 𝑝′ önermesinin
bulalım.
doğruluk değeri nedir? Bulalım.

5
Ya da ( ∨ ) Bağlacı: 𝑝 ⇒ 𝑞 önermesine koşullu önerme de denir.

p ile q önermelerinin farklı doğruluk değerleri Doğruluk tablosu aşağıdaki gibidir.

aldığı durumlarda doğru, aynı doğruluk değerlerine
𝑝 𝑞 𝑝⇒𝑞
sahip olduğunda yanlış olan önermelerdir.
1 1 1
𝑝 ∨ 𝑞 ile gösterilir. 1 0 0
0 1 1
Doğruluk tablosu aşağıdaki gibidir. 0 0 1
𝑝 𝑞 𝑝∨𝑞
Örnek: Bir siyasetçi, “Eğer başbakan olursam, fiyatlar
1 1 0 aşağı düşecek” diyor.
1 0 1
0 1 1 p : “Siyasetçi başbakan seçildi.”
0 0 0
q : “Fiyatlar aşağı düştü.”
Örnek: Okul müdürünün’’ Ali ya da Sevgi yanıma
gelsin.’’ isteğini inceleyelim. 𝑝 ⇒ 𝑞 : “Siyasetçi başbakan seçilir ise fiyatlar aşağı
düşecek.”
Bu bileşik önerme sadece siyasetçinin seçilip fiyatların
düşmemesi durumunda yanlış olur. Diğer durumları
irdeleyelim.

Ya da ( ∨ ) Bağlacının Özelikleri:

1) 𝑝∨𝑝 ≡0
2) 𝑝 ∨ 𝑝′ ≡ 1
3) 𝑝 ∨ 𝑞 ≡ 𝑞 ∨ 𝑝 (Değişme Özeliği)
4) (𝑝 ∨ 𝑞) ∨ 𝑟 ≡ 𝑝 ∨ (𝑞 ∨ 𝑟) (Birleşme Özeliği)
5) (𝑝 ∨ 𝑞)′ ≡ 𝑝′ ∨ 𝑞 ≡ 𝑝 ∨ 𝑞 ′

Örnek: (1 ∨ 𝑝) ∨ (0 ∨ 𝑞 ′ ) ≡ 0 ise Uyarı: 𝑝 ⇒ 𝑞 koşullu önermesinde p önermesi q için

(𝑝′ ∧ 𝑞) ∨ (𝑝 ∨ 𝑞 ′ ) önermesinin doğruluk değeri yeter şart, q önermesi de p için gerek şarttır. Yani p, q
nedir? için yeterlidir. q da p için gereklidir.

Örnek: “ Erol çalışırsa sınıfını geçer.”

Erol’un çalışması sınıfını geçmesi için yeterlidir.
Erol’un sınıfını geçmesi çalışmasını gerektirir.

Örnek: p : “Kahvaltı yaparım.”

İse (⇒) Bağlacı: q : “Öğlen yemeği yemem.”

p ile q önermelerinin ilkinin doğru ikincisinin
yanlış olduğu durumlarda yanlış, diğer durumlarda
doğru olan önermelerdir.
𝑝 ⇒ 𝑞 ile gösterilir.
önermeleri için 𝑝 ⇒ 𝑞 koşullu önermesini oluşturup,
gerek ve yeter şart olan önermeleri bulunuz.
Önermenin doğruluğunu kendisini oluşturan her bir
önermenin farklı doğruluk değerleri için araştırınız.

6
 Örnek: 𝑝 : “ 𝑥 tek sayıdır.”

𝑞 : “ 𝑥 3 tek sayıdır.”
𝑟 : “ Yağmur yağıyor.”
𝑠 : “ Çamaşırlar ıslanıyor.”
önermeleri için 𝑞 ⇒ 𝑝 ve 𝑟 ⇒ 𝑠 koşullu
önermelerini oluşturup, karşıtlarını, terslerini ve karşıt
terslerini yazın.
Koşullu önermenin doğruluk değerinin belirlenmesine
ait önerme örnekleri:
1. Ali : “Paris Afrika’dadır.”
Can : “ Paris Afrika’da ise ben de otobüsüm.”
0⇒0≡1
Can’ın söylediği doğrudur.

2. (1
⏟ = 2) ⇒ (3
⏟ = 3) ≡ ?

0 ⇒ 1 ≡ 1
Bunun doğru bir koşullu önerme ( yani 1 ) olduğunu şu
şekilde de gösterebiliriz.
1=2
+ 2=1
3=3
Veya Ali : “ Ben güneşteyim.”
Veli : ” Ali güneşte ise ben dünyadayım.”
UYGULAMA:
0⇒1≡1
Aşağıdaki doğruluk tablosunu tamamlayalım.
Veli’nin söylediği doğrudur. Yanlış bir hipotez, doğru
bir hüküm bizi doğruya götürür. 𝑝 𝑞 𝑝′ 𝑞′ 𝑝⇒𝑞 𝑞⇒𝑝 𝑝′ ⇒ 𝑞′ 𝑞′ ⇒ 𝑝 ′ 𝑝′ ∨ 𝑞

3. (3
⏟ + 2 = 5) ⇒ (𝐴𝑛𝑘𝑎𝑟𝑎
⏟ 𝑖𝑙𝑑𝑖𝑟. ) ≡ ?

1⇒1≡1 Doğru bir bileşik önermedir.

4. “ Gümüş bir element ise küp bir düzgün
dörtgendir.” bileşik önermesi yanlıştır. İse (⇒) Bağlacının Özelikleri:

Çünkü, 1⇒0≡0 olacaktır. 1) 𝑝 ⇒ 𝑞 ≡ 𝑞 ′ ⇒ 𝑝′

Bir koşullu önerme karşıt tersine denktir.
Koşullu Önermenin Karşıtı, Tersi ve Karşıt Tersi: 2) 𝑝 ⇒ 𝑞 ≡ 𝑝′ ∨ 𝑞
𝑝 ⇒ 𝑞 koşullu önermesinin, 3) 𝑝 ⇒ 𝑝 ≡ 1 𝑝 ⇒ 𝑝′ ≡ 𝑝′ 𝑝⇒1≡1
′
𝑝⇒0≡𝑝 0⇒𝑝≡1 1⇒𝑝≡𝑝
karşıtı 𝑞⇒𝑝 4) 𝑝 ⇒ 𝑞 ≢ 𝑞 ⇒ 𝑝
tersi 𝑝′ ⇒ 𝑞 ′ Değişme özeliği yoktur.
karşıt tersi 𝑞 ′ ⇒ 𝑝′ önermeleridir. 5) 𝑝 ⇒ (𝑞 ⇒ 𝑟) ≢ (𝑝 ⇒ 𝑞) ⇒ 𝑟
Birleşme özeliği yoktur.

7
(0 ⇒ 1) ⇒ 0 ≡ 0
0 ⇒ (1 ⇒ 0) ≡ 1 olduğundan ise bağlacının
birleşme özeliğinin olmadığı görülür.
Örnek: 𝑝 ⇒ (𝑞 ∨ 𝑝′ ) ≡ 0 ise
(𝑝 ⇒ 𝑞) ⇒ [𝑝′ ∧ (𝑞 ⇒ 𝑝)] önermesinin doğruluk
değerini bulalım.
Ancak ve Ancak (⇔) Bağlacı:
p ile q önermelerinin aynı doğruluk değerine sahip
olduğu durumlarda doğru, farklı doğruluk
değerlerinde yanlış olan önermelerdir.
𝑝 ⇔ 𝑞 ile gösterilir.
𝑝 ⇔ 𝑞 önermesine iki yönlü koşullu önerme de
denir.
Doğruluk tablosu aşağıdaki gibidir.

𝑝 𝑞 𝑝⇔𝑞
1 1 1
1 0 0
0 1 0
0 0 1

Örnek: 𝑝 : “ ABC eşkenar üçgendir.”

Uyarı: Bir koşullu önermenin değili
(𝑝 ⇒ 𝑞)′ ≡ (𝑝′ ∨ 𝑞)′ ≡ 𝑝 ∧ 𝑞 ′ şeklinde yazılabilir.
Örnek: “Para kazanırsam tatile giderim.” ,ifadesi bir
koşullu önerme midir?
Bu önermenin değili nasıl ifade edilir?
𝑞 : “ ABC üçgeninin iç açı ölçüleri eştir.”
önermeleri için 𝑝 ⇔ 𝑞 bileşik önermesini
oluşturalım.

Ancak ve Ancak (⇔) Bağlacının Özelikleri:

1) 𝑝 ⇔ 𝑞 ≡ (𝑝 ∨ 𝑞)′
2) 𝑝 ⇔ 𝑞 ≡ (𝑝 ⇒ 𝑞) ∧ (𝑞 ⇒ 𝑝)
Araştırma Ödevi: Doğruluk tablosuyla gösterelim.
1) İse bağlacının ve ile veya bağlaçları üzerine
dağılma özeliği var mıdır? (+) 𝑝 𝑞 𝑝⇒𝑞 𝑞⇒𝑝 𝑝⇔𝑞 (𝑝 ⇒ 𝑞) ∧ (𝑞 ⇒ 𝑝)
2) Ve ile veya bağlaçlarının ise bağlacı üzerine
dağılma özeliği var mıdır? (-)

3) 𝑝 ⇔ 𝑞 ≡ 𝑞 ⇔ 𝑝 Değişme özeliği vardır.

′ ′
4) 𝑝 ⇔ 𝑞 ≡ 𝑝 ⇔ 𝑞
5) (𝑝 ⇔ 𝑞)′ ≡ 𝑝′ ⇔ 𝑞 ≡ 𝑝 ⇔ 𝑞 ′

Örnek: (1 ⇔ 𝑞) ⇔ (𝑞 ⇒ 𝑟) önermesini en sade

biçimde yazalım.

8
 Örnek: 𝑝 ∨ 𝑞 ≡ 0 ve (𝑝 ∧ 𝑞 ′ ) ⇔ [𝑡 ⇒ (𝑝 ∨ 𝑟)] ≡ 1
ise 𝑡 ∨ 𝑟 önermesinin doğruluk değeri nedir?
Araştırma Ödevi:
1) Ancak ve ancak bağlacının ve ile veya bağlaçları
üzerine dağılma özeliği var mıdır? (-)
2) Ve ile veya bağlaçlarının ancak ve ancak bağlacı
üzerine dağılma özeliği var mıdır? (-)(+)
Gerektirme: 𝑝 ⇒ 𝑞 koşullu önermesinin doğruluk
değeri 1 olduğunda gerektirme adını alır.
Örnek: 𝑝 ∶ " − 66 > 32 " ≡ 0
𝑞 ∶ " |−2| < 0 " ≡ 0
𝑝 ⇒ 𝑞 ≡ 0 ⇒ 0 ≡ 1 olduğundan gerektirmedir.
Örnek: “Yağmur yağmazsa çamaşırlar ıslanır.”≡ 0
olduğundan gerektirme değildir.
Çift Gerektirme: 𝑝 ⇔ 𝑞 iki yönlü koşullu
önermesinin doğruluk değeri 1 olduğunda çift
gerektirme olur.
Örnek: (𝑝 ∨ 0) ⇔ 𝑝 ≡ 𝑝 ⇔ 𝑝 ≡ 1 olduğundan çift
gerektirmedir.
Örnek: (1 ⇒ 𝑝)′ ⇔ (𝑝′ ⇔ 0) ≡ 𝑝′ ⇔ 𝑝 ≡ 0
olduğundan çift gerektirme değildir.
Açık Önerme:
İçinde bulunan değişkenin aldığı değere göre doğru,
yanlış, hem doğru hem yanlış olabilen önermelerdir.
Bir değişken ya da değişkenlere bağlı olarak ifade
edilirler.
Örnek:
p(x) : “ 𝑥 < 5 , 𝑥 ∈ 𝑁 “
q(x) : “ (𝑥 + 3). 𝑥. (𝑥 − 4). (𝑥 − 7) = 0 , 𝑥 ∈ 𝑁 + “
r(x) : “ 10 < 𝑥 2 < 50 , 𝑥 ∈ 𝑍 “
s(x,y) : “ 𝑥 + 𝑦 = 5 , 𝑥, 𝑦 ∈ 𝑁 “ açık önermelerinin
doğruluk kümelerini bulalım.
Uyarı: Açık önermeler önerme midir? Neden?
Açıklayınız.
Açık Önerme ve Önerme Ayırımı:
1) “ 𝑥 ∈ 𝑅 olmak üzere 𝑥 + 1 < 𝑥 “ açık
önermedir. Her 𝑥 ∈ 𝑅 için yanlıştır.
2) “ 𝐵𝑎𝑧𝚤 𝑥 ∈ 𝑅 için 𝑥 + 1 < 𝑥 “ önermedir.
Yanlıştır.
3) “ 𝑥 ∈ 𝑅 olmak üzere 𝑥 2 + 1 > 0 “ açık
önermedir. Her 𝑥 ∈ 𝑅 için doğrudur.
4) “ 𝐻𝑒𝑟 𝑥 ∈ 𝑅 için 𝑥 2 + 1 > 0 “ önermedir.
Doğrudur.
5) “ 𝑥 ∈ 𝑅 olmak üzere 𝑥 + 2 = 0 “ açık
önermedir. 𝑥 = −2 için doğru, 𝑥 = 5 için
yanlıştır.
6) “ 𝐻𝑒𝑟 𝑥 ∈ 𝑅 için 𝑥 + 2 = 0 “ önermedir.
Yanlıştır.
7) “ 𝐵𝑎𝑧𝚤 𝑥 ∈ 𝑅 için 𝑥 + 2 = 0 “ önermedir.
Doğrudur.
Örnek: p(x) : “ x , İstanbul’a komşu bir ilimizdir. “ açık
önermesinin doğruluk kümesi
𝐷 = {𝐾𝚤𝑟𝑘𝑙𝑎𝑟𝑒𝑙𝑖, 𝐾𝑜𝑐𝑎𝑒𝑙𝑖, 𝑇𝑒𝑘𝑖𝑟𝑑𝑎ğ} dır.
Niceleyiciler:
Nicelik (çokluk) belirten bazı ve her sözcüklerine
verilen isimdir.
Örnek: Her kuş gripli değildir.
Her deniz tuzludur.
Bazı insanlar gözlüklüdür.
Bazı sayılar asaldır.
9
 Bazı (en az bir) niceleyicisi ∃ sembolüyle, her
niceleyicisi de ∀ ile gösterilir.
∃ varlıksal niceleyici, ∀ evrensel niceleyicidir.
Niceleyicilerle kullanılan açık önermelerin değilleri,
[∀𝑥, 𝑝(𝑥)]′ ≡ ∃𝑥, 𝑝′ (𝑥)
[∃𝑥, 𝑝(𝑥)]′ ≡ ∀𝑥, 𝑝′ (𝑥) şeklinde ifade edilirler.
Örnek: 𝑝 ∶ " ∃𝑥 ∈ 𝑍 , 3𝑥 − 5 = 𝑥 + 7 "
𝑞 ∶ " ∀𝑥 ∈ {0,1,2} , 𝑥 2 < 4 "
önermeleri için 𝑝 ∧ 𝑞 ile 𝑝 ⇒ 𝑞 bileşik önermelerinin
değillerini yazarak doğruluk değerlerini bulalım.
Örnek: [(∃𝑥 ∈ 𝑅 , 𝑥 2 ≤ 𝑥 ) ∨ ( ∀𝑥 ∈ 𝑅 , 𝑥 2 > 0) ]′ ≡ ?
Örnek: “ Her tam sayının karesine iki katı eklendiğinde
sayının ardışığının karesinin bir fazlası olur.” şeklinde
sözel olarak verilen ve niceleyici içeren açık önermeyi
sembolik mantık diliyle yazalım ve doğruluk değerini
bulalım.
1 (Öklid Postulatı)
Örnek: “ ∃𝑥 ∈ 𝑄 , ∉ 𝑄 “ şeklinde sembolik mantık
𝑥
diliyle verilen önermeyi sözel olarak ifade edelim ve
doğruluk değerini bulalım.
Tanım, Aksiyom, Teorem, İspat:
Tanım: Bir terimi çok açık bir şekilde ifade eden
önermelerdir. Başka bir ifadeyle; bir kavram ya da
terimi, tanımlı ve tanımsız terimler kullanmak
suretiyle özelliklerini belirterek açıklamaya tanım
(tanımlama) adı verilir.
Örnek: Karşılıklı kenarları paralel olan dörtgene
paralelkenar denir.
Uyarı: Bir terimi tanımlarken, daha önceden
tanımlanmış başka terim ve kavramları kullanarak, o
terimin bütün niteliklerini ve yalnızca onları ortaya
koyarız. Böyle terimlere tanımlı terimler denir.
Ancak, her terimi tanımlarken, kendisinden
önceki terimlere başvurmayı sürdürürsek, bir
başlangıç noktasına ulaşamayız. Başka bir deyişle,
tanımları, başka kavramlara dayanmayan terimlerin
olması gerekir. Bu terimlere tanımsız terimler denir.
Bu terimler, kendilerinden daha basit terimler ya da
kavramlarla açıklanamazlar. Ama onları sezgilerimizle
kolayca algılarız. Örneğin, nokta , doğru, düzlem,
paralel, dik, küme matematiğin tanımsız
terimlerindendir. Öte yandan işlem, üçgen, rasyonel
sayı, karekök gibi terimler de tanımlı terimlerdir.
Örnek: ‘’Başlangıç noktaları ortak olan iki ışının
birleşimine açı denir.’’
Yukarıdaki tanımda kullanılan tanımlı ve tanımsız
terimleri belirleyiniz.
Aksiyom(Postulat-Belit): Doğruluğu ispatsız kabul
edilen önermelerdir.
Örnek: Düzlemde iki noktadan tek bir doğru geçer.
Örnek: 1 ∧ 1 ≡ 1 olduğunu ispatsız kabul
ettiğimizden aksiyomdur.
10
Teorem: Doğruluğu ispatlanabilen önermelerdir.
𝑝 önermesi doğru ve 𝑝 ⇒ 𝑞 koşullu önermesi de
doğru ise , 𝑝 ⇒ 𝑞 önermesine teorem denir. Bir
teoremin hükmü de doğru önermedir.
𝑎 ∈ 𝑁 için 𝑁𝑎 kümesinde tanımlı P(n) açık önermesi
verilsin. ( Burada 𝑎 değeri önermenin tanımlı olduğu
en küçük değerdir. Özel durumlar hariç çoğunlukla 1
olarak alınır.)
Önermenin;

1) n=1 için doğruluğu gösterilir. (İlk domino taşının

Örnek: “Üçgen eşkenarsa eş açılıdır.” önermesi bir
teoremdir.
𝑝: “ABC üçgeni eşkenardır.” (HİPOTEZ)
𝑞: “ABC üçgeni eş açılıdır.” (HÜKÜM)
𝑝⇒𝑞
devrilmesi)
2) n=k için doğruluğu kabul edilir.
3) n=k+1 için de doğru olduğu gösterilirse,
P(n) önermesi ∀𝑛 ∈ 𝑁𝑎 için doğrudur denir.
Bu şekilde yapılan ispata tümevarımla ispat
yöntemi denir.

Hipotez Hüküm Örnek: Aşağıdaki önermelerin doğruluğunu

tümevarım yöntemiyle gösterelim.
İspat: Bir teoremin doğruluğunu göstermektir.
𝑛.(𝑛+1)
İspat yöntemleri: 1) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + için 1 + 2 + 3 + ⋯ + 𝑛 =
2

1) Tümevarım
2) Tümden gelim

a) Doğrudan ispat
b) Dolaylı ispat

A) Olmayana Ergi Yöntemi

B) Çelişki Yöntemi
C) Deneme Yoluyla İspat Yöntemi
D) Aksine Örnek Verme Yöntemi

1) Tümevarım:

𝑎 ∈ 𝑁 için 𝑎 sayısına eşit ve büyük olan doğal sayıların

kümesi 𝑁𝑎 = {𝑎, 𝑎 + 1, 𝑎 + 2, … . } İle belirtilir. 2) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + için 2 + 4 + 6 + ⋯ + 2𝑛 = 𝑛. (𝑛 + 1)

Örnek: 𝑁4 = {4,5,6, … . } ve 𝑁10 = {10,11, … . } gibi.

Domino taşlarından bir sonsuz domino dizisi

düzenlendiğini düşünelim. Bütün domino taşlarının
devrilmesini sağlamak için iki durumun gerçekleşmesi
gereklidir.

1) İlk domino taşı devrilmelidir.

2) Düşen her domino taşı bir sonrakini devirmelidir.

Matematikteki tümevarım yöntemindeki temel

düşünce domino taşlarının devrilmesiyle açıklanabilir.

11
3) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + için 1 + 3 + 5 + ⋯ + (2𝑛 − 1) = 𝑛2 6) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + için

𝑛.(2𝑛−1).(2𝑛+1)
12 + 32 + 52 + ⋯ + (2𝑛 − 1)2 =
3

4) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + için

𝑛.(𝑛+1).(2𝑛+1)
12 + 22 + 32 + ⋯ + 𝑛2 =
6 7) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + için

𝑛.(𝑛+1) 2
13 + 23 + 33 + ⋯ + 𝑛3 = [ ]
2

5) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + için

2𝑛.(𝑛+1).(2𝑛+1)
22 + 42 + 62 + ⋯ + (2𝑛)2 =
3

8) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + ve 𝑟 ∈ 𝑅 − {1} için

1−𝑟 𝑛
1 + 𝑟 + 𝑟 2 + ⋯ + 𝑟 𝑛−1 =
1−𝑟

12
 11) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + için

1.1! + 2.2! + 3.3! + ⋯ + 𝑛. 𝑛! = (𝑛 + 1)! − 1

9) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + için

1 1 1 1 𝑛
+ + + ⋯+ =
1.2 2.3 3.4 𝑛. (𝑛 + 1) 𝑛 + 1

12) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + için 6𝑛 − 1 ifadesi 5 ile bölünür.

10) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + için

𝑛.(𝑛+1).(𝑛+2)
1.2 + 2.3 + 3.4 + ⋯ + 𝑛. (𝑛 + 1) =
3

13
13) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + için 16) 𝑛 ≥ 4 koşulunu sağlayan ∀𝑛 ∈ 𝑁 için 𝑛! > 2𝑛
dir.
1 1 1 1 𝑛
+ + + ⋯+ =
1.3 3.5 5.7 (2𝑛 − 1). (2𝑛 + 1) 2𝑛 + 1

17) 𝑝 > 1 , 𝑝 ∈ 𝑅 olmak üzere ∀𝑛 ∈ 𝑁 için

(1 + 𝑛)𝑝 ≥ 1 + 𝑛. 𝑝 dir. (Bernoulli Eşitsizliği)
14) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + için 8𝑛 − 3𝑛 biçiminde yazılabilen
doğal sayılar 5 ile bölünebilir.

18) Ardışık üç doğal sayının küpleri toplamı 9 ile

bölünebilir.
15) ∀𝑛 ∈ 𝑁 + için 22𝑛+1 + 1 ifadesi 3 ile bölünebilir.

14
2)Tümdengelim:
Doğrudan İspat: 𝑝 ⇒ 𝑞 bileşik önermesinde 𝑝 ‘nin
doğru olduğunu kabul edip 𝑞 ‘nun doğruluğunu
göstermektir.
Örnek: “İki tek sayının toplamı çifttir.” teoremini
doğrudan ispat yöntemiyle ispatlayalım.
Teorem: x ve y tek sayı ⇒ x+y çift sayıdır.
Hipotez: x ve y tek sayıdır.
Hüküm: x+y çift sayıdır.
x=2k+1 ve y=2m+1 alınırsa 2k+1+2m+1=2(k+m+1)
çifttir.
Olmayana Ergi: 𝑝 ⇒ 𝑞 bileşik önermesindeki 𝑝 ve 𝑞
önermelerinin her doğruluk değerleri için 𝑞 ′ ⇒ 𝑝′
önermesinin de doğruluk değeri aynıdır. Yani koşullu
önermenin karşıt tersinin doğruluğunu gösterme
yöntemidir.
Örnek: “Bir doğal sayının kendisi çift ise karesi de
çifttir.” önermesini olmayana ergi yöntemiyle
ispatlayalım.
Çelişki Yöntemi: Teoremin olumsuzunun yanlış olduğu
gösterilerek teoremin doğruluğuna ulaşıldığı ispat
yöntemidir.
𝑝 ⇒ 𝑞 ≡ 1 olduğunu göstermek yerine,
(𝑝 ⇒ 𝑞)′ ≡ (𝑝′ ∨ 𝑞)′ ≡ 𝑝 ∧ 𝑞 ′ ≡ 0 olduğunu
göstermektir.
Örnek: “x bir doğal sayı ise x+1 sayısı da doğal sayıdır.”
teoremini çelişki yöntemiyle ispatlayalım.
𝑝: “ x bir doğal sayıdır.”
𝑞: “ x+1 bir doğal sayıdır.”
𝑞 ′ : “ x+1 bir doğal sayı değildir.”
x+1 doğal sayı değilse 1 eksiği olan x doğal sayı
olamaz. Bu da hipotezin doğruluğuyla çelişir .
Yani 𝑝 ∧ 𝑞 ′ ≡ 1 ∧ 0 ≡ 0 olur.
Deneme Yoluyla İspat: Sonlu sayıda elemana sahip
kümelerde tanımlı önermelerin ispatında kullanılan bir
yöntemdir.
1
Örnek: 𝐴 = {0, 2 , 1} kümesinde tanımlı
“∀𝑥 ∈ 𝐴 için 𝑥 3 ≤ 𝑥 dir.” teoremini deneme yoluyla
ispatlayalım.
1 1
03 ≤ 0 , ( )3 ≤ , 13 ≤ 1 hepsi sağlar.
2 2
Aksine Örnek Verme: Yanlış olan bir bileşik
önermenin yanlışlığını gösteren en az bir değerin
denenerek ispatlandığı yöntemdir.
Örnek: “Her asal sayı tek sayıdır.” önermesinin
yanlışlığını aksine örnek vererek gösterelim.
SORULAR:
1)
15
 4) (𝑞 ′ ⇒ 𝑝′ ) ⇒ (𝑝 ∨ 𝑞) bileşik önermesinin en sade
biçimi nedir?

5) (𝑝 ⟺ 𝑞)′ ≡ 𝑝 ⟺ 𝑞 ′ olduğunu özelikleri kullanarak

2) [𝑞 ∧ (𝑝 ∨ 𝑟 ′ )] ∨ (𝑟 ∧ 𝑞) ifadesinin en sade şekli
gösteriniz.
nedir?

3) (𝑝 ⇒ 𝑞 ′ ) ∧ (𝑝 ⇔ 𝑞) ≡ 𝑝′ ∧ 𝑞 ′ olduğunu
gösteriniz. 6) 𝑝 ⇔ (𝑝′ ∧ 𝑞) ≡ (𝑝 ∨ 𝑞)′ olduğunu özelikleri
kullanarak gösteriniz.

16
7) 𝑝 ∶ 𝑥 < 𝑦 < 𝑧 9) 𝑝 ⇒ (𝑞 ∧ 𝑟) ≡ (𝑝 ∧ 𝑞)′ ⇒ 𝑟 olduğunu gösteriniz.
𝑞∶𝑧<0
𝑟 ∶𝑥−𝑦 <0
𝑡 ∶ 𝑦. 𝑧 − 𝑥 > 0 önermeleri veriliyor. Buna göre,
1. 𝑝 ⇒ 𝑟 ′
2. (𝑝 ∧ 𝑞) ⇒ 𝑡
3. (𝑟 ∧ 𝑞) ⇒ 𝑡 önermelerinden hangisi ya da
hangileri doğrudur? Gösteriniz.

10) [𝑝 ⇒ (𝑞 ∨ 𝑟)] ⇒ (𝑠 ⇒ 𝑝) ≡ 0 olduğuna göre

[(𝑟 ⇒ 𝑝) ⇒ (𝑞 ⇒ 𝑝)] ∨ (𝑞 ∧ 𝑟) önermesini en sade
şekilde yazınız.

8) ”Para kazanırsam tatile giderim.” koşullu

önermesinin karşıtını, tersini, karşıt tersini ve değilini
yazınız.

11) Farklı önermelerden oluşan 2 tane bileşik

önermenin 96 tane doğruluk değeri varsa, toplam
önerme sayısı kaçtır?

17
12) (∀𝑥 , 𝑥 2 + 1 ≠ 0) ∨ (∃𝑥 , 𝑥 = 0) bileşik
önermesinin tersinin değili nedir?
15) Ali ile Veli okulun futbol takımındadır. Hafta sonu
başka bir okulla yapılacak maçla ilgili olarak aşağıdaki
önermeler verilmiştir.
p : Ali ve Veli oynayacaktır.
q : Ali veya Veli oynayacaktır.
r : Ali ya da Veli oynayacaktır.
s : Ali ve Veli oynamayacaktır.
t : Ali veya Veli oynamayacaktır.
u : Ali ya da Veli oynamayacaktır.
Bu önermelerin olumsuzlarını yazınız.

13) p(x) : “ x=1 “

q(y) : “ y= -1 “ açık önermeleri veriliyor. Buna göre
x ve y tam sayıları için
1. x.y + x – y = 1
2. x + y = 0
3. x – y = 2 açık önermelerinden hangileri
p(x) v q(y) önermesine denktir?

16) 𝑝, 𝑞 ve 𝑟 önermelerinin doğruluk değerleri

sırasıyla 𝑎, 𝑏 ve 𝑐 dir. Buna göre,
(𝑝′ ⇒ 𝑞) ⇔ (𝑟 ′ ∨ 𝑞 ′ ) bileşik önermesini doğru
yapacak kaç farklı (𝑎, 𝑏, 𝑐) sıralı üçlüsü vardır?

14) Ve ile veya bağlaçlarının ya da üzerine sağdan ve

soldan dağılma özeliklerinin olup olmadığını, aynı
şekilde ya da bağlacının ve ile veya üzerine sağdan ve
soldan dağılma özeliklerinin olup olmadığını araştırıp
sonucunu buraya yazınız.(+)(-)(-)(-)

18
17) 𝑝 ∨ (𝑞 ∧ 𝑟) ≡ 1 Mark Twain (Mantık Hakkında) Mizah Yoluyla
𝑝 ∧ (𝑞 ∨ 𝑟) ≡ 1 şeklindeki bileşik önermelere Mantık Önermeleri:
göre 𝑝, 𝑞 ve 𝑟 önermelerinin doğruluk tablosunda kaç
“ Yetişkin bir kızı olan bir dul kadınla evlenmiştim.
farklı durumları vardır?
Babam da üvey kızımla tanışınca, ona aşık oldu ve
sonunda da kandırdı ve evlendiler.
Böylece babam damadım oldu. Üvey kızım da annem
konumuna geldi.
Karım bir oğlan doğurdu.
Çocuk, tabi ki babamın kayınbiraderi ve üvey annemin
kardeşi olarak benim dayım sayıldı.
Üvey annem de bir oğlan doğurdu. Böylece kardeş
sahibi oldum. Ama üvey kızımın çocuğu olduğundan
aynı zamanda da torunum sayıldı.
İş bu kadarla da bitmedi.
Karım annemin annesi olduğu için benim büyükannem
sayıldı.
Ben de babamın babası oluyordum.
18) 𝑎, 𝑏, 𝑐 ∈ 𝑅 için Sonunda kardeşimin dedesi olmuştum. “
𝑝 ∶"𝑎 = 0"
𝑞 ∶"𝑏 = 0”
𝑟 ∶ " 𝑐 =0 ” önermeleri veriliyor.

1. 𝑎2 + 𝑏 2 − 𝑐 2 = 0
2. |𝑎| + |𝑏| + |𝑐| = 0
3. (𝑎 + 𝑏 + 𝑐)2 = 0 ifadelerinden hangileri
(𝑝 ∧ 𝑞) ∧ 𝑟 önermesine denktir?

19
KÜMELER
Kümeler uzun yıllardır kullanılıyor olmasına
rağmen kümenin matematiksel tanımının yapılması 19.
yüzyılda olmuştur.
Küme kavramı matematiğin tanımsız
terimlerindendir. Buna rağmen belirli nesnelerin
oluşturduğu topluluk olarak düşünülebilir.
Kümenin içindeki nesnelere eleman denir.

Sayılar üzerinde uzun yıllar çalışmalar yapıldığı Kümeler alfabenin büyük harfleriyle gösterilir.
halde, bunların belirli topluluklarının küme olarak Kümeler üç farklı şekilde gösterilirler.
isimlendirilmesi oldukça vakit almıştır.
5 , 6 ve 7 doğal sayıları bir küme oluştururlar.
18. yy sonlarında matematiğin kendine has olan
lisanında birlik sağlama ihtiyacı hissedilmiştir. 1) Liste Yöntemi : 𝐴 = {5,6,7}
2) Venn Şeması Yöntemi :
Dönemin Alman matematikçisi Georg Cantor
(1845-1918) tüm matematik araştırmalarında ve Bunu ilk olarak İngiliz matematikçi John Venn
problemlerinde kullanılan nesnelerin aslında kendi (1834-1923) kullanmıştır.
aralarında belirli özelliklere göre gruplanabileceğini, bu A
durumda araştırma ya da problemin anlaşılırlığının ve 5. .6
problemin çözümüne yönelik işlem yapmanın daha da
kolaylaşacağını fark etmiştir. 7.

3) Ortak Özelik Yöntemi :

𝐴 = {𝑥|4< 𝑥 < 8, 𝑥 ∈ 𝑁}
Örnek: 𝐴 = {𝑎, {𝑏}, {𝑏, 𝑐}, 𝑑} kümesi için
𝑎∈𝐴 , 𝑏∉𝐴 , {𝑏} ∈ 𝐴 , {𝑏, 𝑐} ∈ 𝐴 ,
𝑐 ∉ 𝐴 yazabiliriz.
Uyarı : Kimi zaman bir kümenin elemanları da küme
olabilir.
Bir 𝐴 kümesinin eleman sayısı 𝑠(𝐴) ya da 𝑚(𝐴) ile
gösterilir. Örneğimizdeki küme için 𝑠(𝐴) = 4
diyebiliriz.
Örnek:

𝐴 = {𝑎, {𝑏}, {𝑏, 𝑐}, 𝑑} ve 𝐵 = {{0,2}, {2,3,4}, 2,3}

kümelerini şemayla gösterelim.

Cantor’a göre;
Matematik problemlerinde genellikle sayılar,
noktalar ya da bağıntılar, fonksiyonlar gibi kavramlarla
çalışıldığından aslında matematiğin uğraşısı olan tek
nesne vardı o da küme.
Daha açıkçası; sayıların kümesi, noktaların kümesi,
fonksiyonların kümesi gibi kümeler dışında
matematiğin hiçbir nesneye ihtiyacı yoktu. Esas olan
kümeler arasındaki bağıntıların araştırılmasıydı.

20
Sonlu ve Sonsuz Küme: Elemanları sayılabilir(sınırlı 1) ∅ ⊂ 𝐴
sayıda) olan kümelere sonlu küme, sayılamayanlara ise 2) 𝐴 ⊂ 𝐴
sonsuz küme denir. Bu ilişki 𝐴 ⊆ 𝐴 şeklinde de yazılabilir.
3) 𝐴 ⊂ 𝐵 ve 𝐵 ⊂ 𝐶 ise 𝐴 ⊂ 𝐶 dir.
Örnek: 𝑁, 𝑁 + , 𝑍, 𝑄, 𝑄 ′ , 𝑅 sonsuz kümelerdir.
4) 𝐴 ⊂ 𝐵 ve 𝐵 ⊂ 𝐴 ise 𝐴 = 𝐵 dir.
Örnek: 𝐴 = { 𝑥 | −2 ≤ 𝑥 < 7 , 𝑥 ∈ 𝑅 } kümesi
UYGULAMA: 𝐴 = {𝑎, 𝑏, 𝑐} kümesinin alt kümelerini
sonsuz bir küme iken,
yazalım.
𝐵 = { 𝑥 | −2 ≤ 𝑥 < 7 , 𝑥 ∈ 𝑍 } kümesi sonlu
0 elemanlı
kümedir.
1 elemanlı
2 elemanlı
Boş Küme: Elamanı olmayan kümedir. ∅ sembolüyle
gösterilir. 3 elemanlı

Örnek: : 𝐴 = { 𝑥 | 𝑥 2 + 5 = 0 , 𝑥 ∈ 𝑅 } kümesi TOPLAM

𝑥 2 + 5 = 0 , 𝑥 2 = −5 , 𝑥 ∉ 𝑅 olduğundan boş
kümedir. 𝐴 = ∅ = { }
Genelleme: 𝑠(𝐴) = 𝑛 ∈ 𝑁 olan 𝐴 kümesinin alt
𝐵 = { 𝑥 | 2 < 𝑥 < 3 , 𝑥 𝑎𝑠𝑎𝑙 𝑠𝑎𝑦𝚤 } için de kümelerinin sayısı 2𝑛 tanedir.
𝐵 = ∅ diyebiliriz.
Örnek: 7 elemanlı bir kümenin kaç alt kümesi olacağını
Alt Küme: Bir 𝐴 kümesinin tüm elemanları 𝐵 bulalım.
kümesinde bulunuyorsa, 𝐴 kümesine 𝐵 kümesinin alt
kümesi denir ve 𝐴 ⊂ 𝐵 ile gösterilir. Kümenin kendisi
dışındaki tüm alt kümelerine de öz alt kümeleri denir. Örnek: 𝐴 = {𝑎, 𝑏, 𝑐, 𝑑, 𝑒, 𝑓} kümesi içinde sadece bir
Öz alt küme sayısı alt küme sayısının bir eksiği kadardır. tane sesli harf bulunan kaç farklı alt kümesi vardır?
Alt küme ilişkisi 𝐵 ⊃ 𝐴 yazılıp 𝐵 kümesi A kümesini
kapsar şeklinde de ifade edilebilir.
𝐴 ⊂ 𝐵 ise bunu şemayla,
B
A

Örnek: 𝐴 = {1,2,3} ve 𝐵 = {1,2,3,4,5,6} kümeleri

için 𝐴 ⊂ 𝐾 ⊂ 𝐵 şartını sağlayan kaç tane 𝐾 kümesi
vardır?
şeklinde gösterebiliriz.
Örnek: 𝐴 = { 𝑥 |−1 ≤ 𝑥 ≤ 4 , 𝑥 ∈ 𝑍 } ve
𝐵 = {−1,0,1} kümelerini şemayla gösterip alt küme
ilişkisini yazalım.

Özelikler:

21
Örnek: 𝐴 = {1,2,3,4,5,6,7,8} kümesinin alt Örnek: 𝐴 = {𝑎, 𝑏, 𝑐, 𝑑, 𝑒, 𝑓} kümesi içinde en az bir
kümelerinin kaç tanesinde, tane sesli harf bulunan kaç farklı alt kümesi vardır?
1) 1 eleman olarak bulunmaz?
2) 1 eleman olarak bulunur?
3) 1 bulunur ama 2 bulunmaz?
4) 1 bulunmaz ama 2 bulunur?
5) 1 ve 2 eleman olarak bulunur?
6) Ne 1, ne de 2 eleman olarak bulunur?
7) 1 veya 2 eleman olarak bulunur?
8) 1 ya da 2 eleman olarak bulunur?
Örnek: 𝐴 = {𝑎, 𝑏, 𝑐, 𝑑, 𝑒, 𝑓} ve 𝐵 = {𝑑, 𝑒, 𝑓, 𝑔, ℎ} için
9) 1 ve 2 bulunur ama 3 bulunmaz?
𝐴’nın kaç alt kümesi 𝐵’nin alt kümesi değildir?
10) Belli m tanesi bulunur ama belli n tanesi
bulunmaz?

Örnek: Bir A kümesinin eleman sayısı, bir B kümesinin

eleman sayısından 2 fazladır. A kümesinin alt
kümelerinin sayısı B’nin alt kümeleri sayısından 96
fazla olduğuna göre A kaç elemanlı bir kümedir?

Eşit Kümeler: Elemanları aynı olan kümelerdir.

Örnek: 𝐴 = {−1,0,1} ve 𝐵 = { 𝑥 | 𝑥 4 = 𝑥 2 , 𝑥 ∈ 𝑅}
İçin 𝐴 = 𝐵 midir? Araştıralım.

Kümelerde İşlemler:
1) Birleşim İşlemi: 𝐴 ile 𝐵 kümelerinin
elemanlarının oluşturduğu kümedir ve 𝐴 ∪ 𝐵
ile gösterilir.

22
𝐴 ∪ 𝐵 = { 𝑥 | 𝑥 ∈ 𝐴 𝑣𝑒𝑦𝑎 𝑥 ∈ 𝐵} Örnek: 𝐴 = {1,2} ve 𝐵 = {0,1,2,3} için 𝐴 ∪ 𝐵
kümesini liste ve şemayla gösterelim.
Ayrık kümelerde

2) Kesişim (Arakesit) İşlemi: 𝐴 ile 𝐵 kümelerinin

𝐴∪𝐵 ortak elemanlarının oluşturduğu kümedir ve
Ayrık olmayan kümelerde 𝐴 ∩ 𝐵 ile gösterilir.
𝐴 ∩ 𝐵 = { 𝑥 | 𝑥 ∈ 𝐴 𝑣𝑒 𝑥 ∈ 𝐵}
Ayrık kümelerde

𝐴∪𝐵
Alt küme olan kümelerde
𝐴∩𝐵 =∅
Ayrık olmayan kümelerde

𝐴∪𝐵 =𝐵
𝐴∩𝐵
Örnek: 𝐴 = {1,2} ve 𝐵 = {𝑎} için 𝐴 ∪ 𝐵 kümesini
liste ve şemayla gösterelim. Alt küme olan kümelerde

Örnek: 𝐴 = {1,2,3,4} ve 𝐵 = {3,4,5} için 𝐴 ∪ 𝐵

kümesini liste ve şemayla gösterelim.

𝐴∩𝐵 =𝐴
Örnek: 𝐴 = {1,2} ve 𝐵 = {𝑎} için 𝐴 ∩ 𝐵 kümesini
liste ve şemayla gösterelim.

23
Örnek: 𝐴 = {1,2,3,4} ve 𝐵 = {3,4,5} için 𝐴 ∩ 𝐵 Örnek: 𝑠(𝐴 ∪ 𝐵) = 18 , 𝑠(𝐴) = 10 𝑣𝑒 𝑠(𝐵) = 15
kümesini liste ve şemayla gösterelim.
ise 𝑠(𝐴 ∩ 𝐵) kaçtır?

Örnek: 𝐴 ⊄ 𝐵 , 𝐴 ∩ 𝐵 ≠ ∅ için 𝑠(𝐴) = 5 ve

𝑠(𝐵) = 7 ise 𝑠(𝐴 ∪ 𝐵) en çok ve en az kaçtır?
Örnek: 𝐴 = {1,2} ve 𝐵 = {0,1,2,3} için 𝐴 ∩ 𝐵
kümesini liste ve şemayla gösterelim.

Örnek: 𝐴 = {1,2,3,4,5} , 𝐵 = {2,3,5,6} ve

Uyarı: 𝐴, 𝐵 ≠ ∅ için 𝐴 ∩ 𝐵 = ∅ ise 𝐴 ile 𝐵 ayrık 𝐶 = {4,5,7} için 𝐴 ∩ (𝐵 ∪ 𝐶) ile (𝐴 ∩ 𝐶) ∪ 𝐵
kümelerdir. kümelerini şema ve listeyle gösterelim.
∪ ve ∩ İşlemlerinin Özelikleri:
1) Tek Kuvvet Özeliği
𝐴∪𝐴 =𝐴
𝐴∩𝐴 =𝐴
2) Değişme Özeliği
𝐴∪𝐵 =𝐵∪𝐴
𝐴∩𝐵 =𝐵∩𝐴
3) Birleşme Özeliği
(𝐴 ∪ 𝐵) ∪ 𝐶 = 𝐴 ∪ (𝐵 ∪ 𝐶)
(𝐴 ∩ 𝐵) ∩ 𝐶 = 𝐴 ∩ (𝐵 ∩ 𝐶)
4) 𝐴 ∪ ∅ = 𝐴
𝐴∩∅=∅
5) Dağılma Özeliği
𝐴 ∪ (𝐵 ∩ 𝐶) = (𝐴 ∪ 𝐵) ∩ (𝐴 ∪ 𝐶)
𝐴 ∩ (𝐵 ∪ 𝐶) = (𝐴 ∩ 𝐵) ∪ (𝐴 ∩ 𝐶)
Sağdan da dağılma özeliği vardır.
6) 𝐴 ⊂ 𝐵 ise 𝐴 ∪ 𝐵 = 𝐵
𝐴∩𝐵 =𝐴
7) 𝐴 ∪ 𝐵 = ∅ ise 𝐴 = ∅ ve 𝐵 = ∅ dir.
8) 𝑠(𝐴 ∪ 𝐵) = 𝑠(𝐴) + 𝑠(𝐵) − 𝑠(𝐴 ∩ 𝐵)
Evrensel Küme: Üzerinde işlem yapılan tüm kümeleri
Kümeler ayrıksa 𝑠(𝐴 ∪ 𝐵) = 𝑠(𝐴) + 𝑠(𝐵) olur.
içinde bulunduran kümedir. E ile gösterilir.
9) 𝑠(𝐴 ∪ 𝐵 ∪ 𝐶) = 𝑠(𝐴) + 𝑠(𝐵) + 𝑠(𝐶) − 𝑠(𝐴 ∩ 𝐵)
−𝑠(𝐴 ∩ 𝐶) − 𝑠(𝐵 ∩ 𝐶) + 𝑠(𝐴 ∩ 𝐵 ∩ 𝐶) Rakamlar üzerinde çalışırsak 𝑠(𝐸) = 10 ,
Türkiye’nin illeri için ise 𝑠(𝐸) = 81 olur.

24
 3) Tümleme İşlemi: 𝐴 kümesinde olmayıp 𝐸 Örnek: [(𝐴 ∩ 𝐵 ′ ) ∪ (𝐴′ ∪ 𝐵)]′ ifadesinin eşitini en
kümesinde olan elemanların oluşturduğu sade biçimde yazınız.
kümeye 𝐴 kümesinin tümleyeni denir ve 𝐴′ ya
da 𝐴̅ ile gösterilir.
𝐴′ = { 𝑥 | 𝑥 ∉ 𝐴 𝑣𝑒 𝑥 ∈ 𝐸 }

Örnek: 𝐴 , 𝐵 ∈ 𝐸 için
Özelikler: 𝑠(𝐴) + 𝑠(𝐵 ′ ) = 13
} ise 𝑠(𝐸) kaçtır?
𝑠(𝐴′ ) + 𝑠(𝐵) = 17
1) 𝐸 ′ = ∅
∅′ = 𝐸
2) (𝐴′ )′ = 𝐴
3) 𝐴 ∪ 𝐴′ = 𝐸
𝐴 ∩ 𝐴′ = ∅
4) 𝑠(𝐴) + 𝑠(𝐴′ ) = 𝑠(𝐸)
5) 𝐴 ⊂ 𝐵 ise 𝐵 ′ ⊂ 𝐴′
6) De Morgan Kuralı Kümelerde İşlemlerle Sembolik Mantık İlişkisi:
(𝐴 ∪ 𝐵)′ = 𝐴′ ∩ 𝐵 ′
(𝐴 ∩ 𝐵)′ = 𝐴′ ∪ 𝐵 ′ Küme ile mantık sembolleri arasında aşağıdaki
biçimde bir bağ vardır.
Örnek: (𝐴 ∪ 𝐵 ′ ) ∩ (𝐴 ∪ 𝐵) kümesini özelikleri
kullanarak en sade biçimde yazınız.

Örnek: [𝐴′ ∪ (𝐴 ∩ 𝐵)] ∩ 𝐵 ′ ifadesini sadeleştiriniz. Örnek: (𝐴 ∩ 𝐵 ′ )′ ∩ [(𝐴 ∩ 𝐵 ′ ) ∩ 𝐴] ifadesinin en sade

halini önermeleri kullanarak bulalım.

4) Fark İşlemi: 𝐴 kümesinde bulunup 𝐵

kümesinde olmayan elemanların oluşturduğu
kümeye 𝐴 kümesinden 𝐵 kümesinin farkı
denir ve 𝐴 − 𝐵 ya da 𝐴 ∖ 𝐵 ile gösterilir.
25
𝐴 − 𝐵 = { 𝑥 | 𝑥 ∈ 𝐴 𝑣𝑒 𝑥 ∉ 𝐵 } Örnek: 𝐴 = {1,2} ve 𝐵 = {0,1,2,3} için 𝐴 − 𝐵 ve
𝐵 − 𝐴 kümelerini liste ve şemayla gösterelim.
Ayrık kümelerde

𝐴−𝐵 =𝐴 𝐵−𝐴=𝐵
Özelikler:
Ayrık olmayan kümelerde
1) 𝐴 ≠ 𝐵 için 𝐴 − 𝐵 ≠ 𝐵 − 𝐴 dır.
2) 𝐸 − 𝐴 = 𝐴′
𝐸 − 𝐴′ = 𝐴
𝐴−𝐴=∅
𝐴−∅=𝐴
∅−𝐴 =∅
3) 𝐴 − 𝐵 = 𝐴 ∩ 𝐵 ′
4) 𝐴 ⊂ 𝐵 ise 𝐴 − 𝐵 = ∅
𝐴−𝐵 𝐵−𝐴
5) 𝐴 ∩ 𝐵 = ∅ ise 𝐴 − 𝐵 = 𝐴
Alt küme olan kümelerde 𝐵−𝐴=𝐵
6) 𝑠(𝐴 ∪ 𝐵) = 𝑠(𝐴 − 𝐵) + 𝑠(𝐴 ∩ 𝐵) + 𝑠(𝐵 − 𝐴)
Örnek: 𝑠(𝐴 − 𝐵) = 10 , 𝑠(𝐴) = 2. 𝑠(𝐵) ve 𝐴 ∩ 𝐵
kümesinin 15 öz alt kümesi varsa 𝑠(𝐴 ∪ 𝐵) kaçtır?

𝐵−𝐴
Örnek: 𝐴 = {1,2} ve 𝐵 = {𝑎} için 𝐴 − 𝐵 ve 𝐵 − 𝐴
kümelerini liste ve şemayla gösterelim.

Örnek: 𝐴 − 𝐵 ′ kümesinin alt küme sayısı 4, 𝐴′ ∩ 𝐵

kümesinin alt küme sayısı 64 ve 𝑠(𝐴 ∪ 𝐵) = 13 ise
𝑠(𝐴 ∩ 𝐵 ′ ) kaçtır?

Örnek: 𝐴 = {1,2,3,4} ve 𝐵 = {3,4,5} için 𝐴 − 𝐵 ve

𝐵 − 𝐴 kümelerini liste ve şemayla gösterelim.

26
Örnek: [𝐴 − (𝐴 − 𝐵)′ ] ∪ (𝐵 − 𝐴′ ) ifadesinin en sade Örnek:
şekli nedir?

Küme içlerine yazılan sayılar içinde bulundukları

bölgedeki eleman sayılarıdır.
Örnek: 𝑠(𝐴) = 16 , 𝑠(𝐴 − 𝐵) = 6 , 𝑠(𝐵 − 𝐴) = 3 ,
𝑠(𝐵 ′ ∪ 𝐴′ ) = 12 ise 𝑠(𝐵 ′ ) kaçtır? 𝑠[𝐸 − (𝐴′ ∩ (𝐵 ∪ 𝐶 ′ ))] kaçtır?

Örnek: 𝐴 ≠ 𝐵 için 𝐴 − 𝐵 kümesinin alt küme sayısı

𝐴 ∪ 𝐵 kümesinin eleman sayısına eşittir.
𝑠(𝐴 ∩ 𝐵) = 3 ve 𝑠(𝐵 − 𝐴) = 9 ise 𝑠(𝐴) kaçtır?

Örnek: 𝑠(𝐵 ′ ) = 12 , 𝑠(𝐵) = 8 , 𝑠(𝐴′ ) = 14 ise

𝑠(𝐴 ∪ 𝐵) en az kaçtır?

Örnek: 𝑠(𝐴) = 2𝑥 − 7 , 𝑠(𝐵) = 10 − 𝑥 ve 𝑠(𝐴 −

𝐵 ′ ) = 𝑥 − 3 ise 𝐴 ∪ 𝐵 kümesinin alt küme sayısı
Örnek: (𝐴 − 𝐵 ′ ) ∪ (𝐴 ∩ 𝐵 ′ ) ifadesinin en sade şekli kaçtır?
nedir?

27
Örnek: 𝐴 ve 𝐵 kümeleri için Örnek: 𝐵 ⊂ 𝐴 ve 𝑠(𝐴′ ∪ 𝐵) = 18 ,
3. 𝑠[(𝐴′ ∪ 𝐵 ′ )′ ] = 4. 𝑠(𝐴′ ∩ 𝐵) = 5. 𝑠(𝐴 ∩ 𝐵 ′ ) ise 𝑠(𝐵 ′ ) − 𝑠(𝐴) = 14 ise 𝑠(𝐵) kaçtır?
𝐴 ∪ 𝐵 en az kaçtır?

Örnek: 𝑠(𝐴′ ∪ 𝐵) = 15 , 𝑠(𝐴 ∪ 𝐵 ′ ) = 12 ise 𝐵

kümesinin alt küme sayısı 𝐴 kümesinin alt küme
sayısının kaç katıdır?

Örnek: 𝑠(𝐴 − 𝐵) = 6. 𝑠(𝐵)

𝑠(𝐵 − 𝐴) = 2. 𝑠(𝐴 ∩ 𝐵)
𝑠(𝐴) = 57 ise 𝑠(𝐵) kaçtır?

Örnek: Aşağıda taralı bölgelere karşılık gelen kümeleri

altlarına yazınız.

Örnek: (𝐴 − 𝐵) ∩ (𝐴 − 𝐵 ′ ) = ∅ ve (𝐴 −
𝐵) ∪ (𝐴′ ∪ 𝐵) = 𝐸 olduklarını gösteriniz.

28
 Uyarı: 𝑎 , 𝑏, 𝑥 ∈ 𝑍 olmak üzere
𝑎 < 𝑥 < 𝑏 için 𝑥 = 𝑏 − 𝑎 − 1 tane
𝑎 ≤ 𝑥 ≤ 𝑏 için 𝑥 = 𝑏 − 𝑎 + 1 tane
𝑎 ≤ 𝑥 < 𝑏 ya da 𝑎 < 𝑥 ≤ 𝑏 için 𝑥 = 𝑏 − 𝑎 tane
tam sayı değeri alabilir.
Örnek: 𝐴 = { 𝑥 | 𝑥 ≤ 490 , 𝑥 ∈ 𝑁 + } kümesinin kaç
elemanı 6 ve 8 ile tam bölünebilir? Soruda 𝑥 ∈ 𝑁
olsaydı cevabınız ne olurdu?

Örnek: 𝐵 = { 𝑥 | 37 < 𝑥 < 181 , 𝑥 ∈ 𝑁} kümesinin

kaç elemanı 3 veya 5 ile tam bölünebilir?

Kümelerde Bölünebilme Uygulamaları:

𝑎 , 𝑏 ∈ 𝑁 + için 𝐴 kümesi 𝑎 ‘ ya 𝐵 kümesi de 𝑏

‘ ye bölünebilen sayıların kümesi olsun.
Bu durumda,
𝐴 ∩ 𝐵 ∶ Hem 𝑎, hem de 𝑏 ‘ye bölünebilenler
𝐴 − 𝐵 ∶ 𝑎 ‘ya bölünebilen fakat 𝑏 ‘ye bölünemeyenler
𝐵 − 𝐴 ∶ b ‘ye bölünebilen fakat 𝑎 ‘ya bölünemeyenler
𝐴 ∪ 𝐵 ∶ 𝑎 ‘ya veya 𝑏 ‘ye ( 𝑎 ile 𝑏 ’ den en az birine)
bölünebilenler kümesi olur.

29
Örnek: 𝐶 = { 𝑥 | 60 ≤ 𝑥 < 601 , 𝑥 ∈ 𝑁 + } kümesinin Örnek: : 𝐴 = { 𝑥 | 𝑥 = 4𝑘 , 0 ≤ 𝑥 ≤ 200 , 𝑘 ∈ 𝑍}
kaç elemanı 5 ‘e bölünür ama 6 ‘ya bölünmez?
𝐵 = { 𝑥 | 𝑥 = 6𝑚 , −5 < 𝑥 < 161 , 𝑚 ∈ 𝑍}
için 𝑠(𝐴 ∪ 𝐵) kaçtır?

Örnek: 𝐴 = { 𝑥 | 𝑥 > 100 , 𝑥 = 4𝑘 , 𝑘 ∈ 𝑍}

𝐵 = { 𝑦 | 𝑦 ≤ 300 , 𝑦 = 6𝑚 , 𝑚 ∈ 𝑍} için
𝑠(𝐴 ∩ 𝐵) kaçtır?

Kümelerle Çözülen Problemler:

Örnek: 𝐴 = { 𝑥 | 𝑥 = 5𝑘 , 32 ≤ 𝑥 ≤ 190 , 𝑘 ∈ 𝑍}
𝐵 = { 𝑥 | 𝑥 = 4𝑚 , 24 ≤ 𝑥 < 172 , 𝑚 ∈ 𝑍}
için 𝑠(𝐴 − 𝐵) kaçtır?
Şekildeki küme ilişkisinde,
1) Yalnız A’yı yapanlar (A’yı yapıp B’yi yapmayanlar)
……….. kişi ,
2) Yalnız B’yi yapanlar (B’yi yapıp A’yı yapmayanlar)
……….. kişi ,
3) Hem a hem b’yi yapanlar
(İkisini birden yapanlar - A ve B’yi yapanlar)
……….. kişi ,
4) A veya B’yi yapmayanlar (Hiçbirini yapmayanlar)
……….. kişi ,
5) A veya B’yi yapanlar (A
ile B’den en az birini yapanlar) ………………… kişi ,
6) A veya B’den en çok birini yapanlar ……………… kişi ,

30
 7) A ya da B’ yi yapanlar ………………. kişi , Örnek: Almanca ve İngilizce dillerinin bilindiği bir
8) A’yı yapmayanlar …………………… kişi , grupta , yalnız Almanca veya yalnız İngilizce
9) B’yi yapmayanlar …………………… kişi , bilenlerin toplamı 8 , Almanca veya İngilizceden en
10) A’yı yapmayanlar veya B’yi yapmayanlar az birini bilenler 10 , Almanca bilmeyenler veya
………………….. kişi , İngilizce bilmeyenler 15 kişiyse grup kaç kişidir?
11) A’yı yapmayanlar ya da B’yi yapmayanlar ……………..
kişi ,
12) A ve B’yi yapmayanlar ………………………… kişidir.
Örnek: 18 kişilik bir turist grubunda yalnız İngilizce
bilen 2 , Almanca bilmeyen 5 , İngilizce bilmeyen 7
kişi olduğuna göre grupta hem İngilizce hem de
Almanca bilen kaç kişi vardır?

Örnek: Bir sokaktaki evlerin %85’inde televizyon,

%60’ında buzdolabı vardır. Yalnız buzdolabı olan ev
sayısı 3 ise buzdolabı veya televizyon bulunan ev
sayısı en çok kaçtır?

Örnek: Ela, yeşil ve mavi gözlü öğrencilerden oluşan

bir sınıfta, ela gözlü olmayan 17 , mavi gözlü
olmayan 13 ve yeşil gözlü olmayan 10 kişiyse ela
gözlü kaç öğrenci vardır?

Örnek: Bir sınıfta gözlüklü erkek öğrenci sayısı

gözlüksüz erkeklerden 3 fazla , gözlüksüz erkekler
gözlüklü kızların yarısı ve gözlüklü kızlar gözlüksüz
kızların 3 eksiğinin 2 katıdır. Gözlüksüz veya erkek
öğrenci sayısı 27 ise sınıfta kaç erkek vardır?

31
Örnek: 40 kişilik bir sporcu kafilesinde futbol, voleybol Örnek: En az bir yabancı dil bilenlerin bulunduğu bir
ve basketbol oyunlarından üçünü de oynayan 2 kişi, toplulukta Fransızca bilenlerin hepsi İngilizce, İngilizce
yalnız futbol ve voleybol oynayan 1 kişi, futbol ve bilenlerin hepsi Almanca bilmektedir. Fransızca
basketbol oynayan 6 kişi, bu üç spordan yalnız ikisini bilmeyenler İngilizce bilmeyenlerin 5 katı ise sadece iki
oynayan 12 kişi, futbol oynayan 15 kişi, voleybol dil bilenler sadece bir dil bilenlerin kaç katıdır?
oynayan 14 kişi ve basketbol oynayan 14 kişidir.
Buna göre,
1) Futbol, voleybol veya basketbol oynayan,
2) Futbol, voleybol veya basketbol oyunlarından
yalnız birini oynayan,
3) Futbol, voleybol veya basketbol oyunlarından en
çok birini oynayan,
4) Futbol, voleybol veya basketbol oyunlarından en
az ikisini oynayan kaç kişidir?
Sıralı İkili ve Kartezyen Çarpım:

Sıralı İkili: a ve b gibi iki elemanı, aralarında bir sıra

gözeterek (a,b) şeklinde yazmakla elde edilen
elemana sıralı ikili ya da sadece ikili denir.

( a , b)

1.bileşen(1.Terim) 2.bileşen(2.terim)

Uyarı: Sıralı ikilide bileşenlerin sırası önemli

olduğundan (𝑎, 𝑏) ≠ (𝑏, 𝑎) dır. Bu farklılık
kümelerdeki {𝑎, 𝑏} = {𝑏, 𝑎} eşitliğiyle
karıştırılmamalıdır.
Sıralı ikililerin eşit olabilmesi için karşılıklı
bileşenleri eşit olmalıdır.
Yani (a,b) = (c,d) ise a=c ve b=d olmalıdır.

Örnek: (𝑥 2 , |𝑦|) = (4,5) eşitliğini sağlayan kaç farklı

(𝑥, 𝑦) sıralı ikilisi yazılabilir?
Örnek: Cep telefonu ve tabletten en az birine sahip
olanlardan oluşan bir sınıfta 25 öğrenci vardır. Cep
telefonu olanların sayısı tableti olanların 2 katıdır. Her
ikisine de sahip olanların sayısı 2 ise tableti olan kaç
öğrenci vardır?

Kartezyen Çarpım: 𝐴, 𝐵 ≠ ∅ için 1.bileşeni 𝐴,

2.bileşeni 𝐵 kümesinden alınarak oluşturulan kümeye
𝐴 ile 𝐵 kümelerinin kartezyen çarpımı denir ve
𝐴𝑋𝐵 ile gösterilir.

𝐴𝑋𝐵 = { (𝑥, 𝑦) | 𝑥 ∈ 𝐴 𝑣𝑒 𝑦 ∈ 𝐵 }
32
Örnek: 𝐴 = {𝑎, 𝑏} , 𝐵 = {1,2,3} kümeleri için 𝐴𝑋𝐵 Örnek: 𝐴𝑋𝐵 = {(𝑎, 3), (𝑎, 5), (𝑏, 3), (𝑏, 5)} ve
kümesini listeyle, şemayla ve grafikle gösterelim. 𝐶𝑋𝐷 = {(𝑎, 2), (𝑎, 3), (𝑐, 2), (𝑐, 3)} ise
𝑠[(𝐵𝑋𝐶) ∪ (𝐵𝑋𝐴)] kaçtır?
Listeyle Gösterim:

Şemayla Gösterim:

Örnek: 𝑠(𝐴) + 𝑠(𝐵) = 6 ve 𝑠(𝐴𝑋𝐴) +

𝑠(𝐵𝑋𝐴) = 18 ise 𝑠(𝐵 2 ) kaçtır?

Grafikle Gösterim:

Örnek: 𝑠(𝐴 − 𝐵) = 9 , 𝑠(𝐴 ∩ 𝐵) = 6 ,

𝑠[𝐵𝑋(𝐵 − 𝐴)] = 16 ise 𝑠(𝐴 ∪ 𝐵) kaçtır?

Uyarı: 𝐴𝑋𝐴 = 𝐴2 şeklinde gösterilebilir.

Özelikler:
1) 𝐴𝑋∅ = ∅
2) 𝐴 ≠ 𝐵 için 𝐴𝑋𝐵 ≠ 𝐵𝑋𝐴 dır. Kartezyen
çarpımın değişme özeliği yoktur.
3) 𝑠(𝐴) = 𝑎 ve 𝑠(𝐵) = 𝑏 için
𝑠(𝐴) 𝑠(𝐶)
𝑠(𝐴𝑋𝐵) = 𝑠(𝐵𝑋𝐴) = 𝑎. 𝑏 Örnek: = 𝑠(𝐵) = ve 𝑠(𝐴𝑋𝐵𝑋𝐵𝑋𝐶) = 96
2 3
𝑠(𝐴𝑋𝐴) = 𝑎2 ise 𝑠(𝐵) kaçtır?
𝑠(𝐵𝑋𝐵) = 𝑏 2 dir.
4) (𝐴𝑋𝐵)𝑋𝐶 = 𝐴𝑋(𝐵𝑋𝐶)
Kartezyen çarpımın birleşme özeliği vardır.
5) 𝐴𝑋(𝐵 ∪ 𝐶) = (𝐴𝑋𝐵) ∪ (𝐴𝑋𝐶)
𝐴𝑋(𝐵 ∩ 𝐶) = (𝐴𝑋𝐵) ∩ (𝐴𝑋𝐶)
𝐴𝑋(𝐵 − 𝐶) = (𝐴𝑋𝐵) − (𝐴𝑋𝐶)
Kartezyen çarpımın birleşim, kesişim ve fark
işlemleri üzerine dağılma özeliği vardır.

33
Örnek: 𝐴 = {1,2,3} ve 𝐵 = {3,4,5} için 𝐴𝑋𝐵 Bu sayının pozitif olanı √2 ‘nin yaklaşık
kümesinin elemanlarını dışarıda bırakmayan en küçük değerini karekök alma işlemiyle hesaplayalım.
çemberin yarıçapı kaçtır?

DENKLEM ve EŞİTSİZLİKLER: Bu şekilde karekök almaya devam edilirse,

virgülden sonra sürekli ve düzensiz bir şekilde sürüp
Sayı Kümeleri:
gider. Bu sayılar rasyonel olarak yazılamazlar. Bu tür
𝑁 = { 0,1,2,3, … } Doğal Sayılar Kümesi sayılara İrrasyonel Sayılar denir ve bunların
oluşturduğu küme 𝑄 ′ ya da 𝐼 ile gösterilir.
𝑁 + = { 1,2,3, … } Sayma Sayıları Kümesi
𝑍 + = 𝑁 + = { 1,2,3, … } Pozitif Tam Sayılar Kümesi √2 , √3 , √5 , … sayıları irrasyoneldir. Yine irrasyonel
olan 𝜋 (pi Sayısı) ile e (Euler sayısı) aşkın sayılardır.
𝑍 − = { … , −3, −2, −1 } Negatif Tam Sayılar
Kümesi Rasyonel ve İrrasyonel Sayılar kümelerinin birleşimine
de Reel (gerçek) Sayılar Kümesi denir ve 𝑅 ile
𝑍 = 𝑍 − ∪ { 0 } ∪ 𝑍 + = { … , −2, −1,0,1,2, … } Tam gösterilir.
Sayılar Kümesi
𝑅 = 𝑄 ∪ 𝑄′
𝑎
𝑄={ | 𝑎, 𝑏 ∈ 𝑍 𝑣𝑒 𝑏 ≠ 0 } Rasyonel Sayılar
𝑏 Sayı doğrusundaki noktalarla reel sayılar arasında
Kümesi birebir örten bir eşleme vardır.
Uyarı: İki rasyonel sayı arasında mutlaka bir rasyonel Video İzleme: A4 kağıdının boyunun enine oranı √2
sayı vardır. birimdir.
𝑎 𝑐 1 𝑎 𝑐
ile arasında .( + ) sayısı vardır. Teorem (Uygulama): √2 sayısı irrasyoneldir.
𝑏 𝑑 2 𝑏 𝑑
3 7 İspat: Tersine √2 rasyonel olsun.
Örnek: − 4 ile sayıları arasındaki sayıyı bulalım.
6 𝑎
Bu durumda √2 = olacak şekilde 𝑎, 𝑏 aralarında
𝑏
asal tam sayıları vardır.

𝑎2
= 2 ise 𝑎2 = 2𝑏 2
𝑏2
𝑎2 çifttir.
𝑎 da çifttir.
• Rasyonel sayılar hatırlatma testini uygulayalım. 𝑎2 𝑎
𝑏2 = = 𝑎.
Uygulama: Karesi 2 olan sayıyı araştıralım. 2 2
𝑎
𝑥 2 = 2 ise 𝑥 = ∓√2 tek olsa bile 𝑎 çift olduğundan
2
34
𝑏 2 çifttir. Örnek: 𝑎, 𝑏, 𝑐 birbirinden farklı pozitif tam sayılardır.

𝑏 de çifttir. 𝑎 + 3𝑏 + 7𝑐 = 60 olduğuna göre 𝑎 ‘nın alabileceği

en büyük değeri bulalım.
İkisi de çift olduğundan 𝑎 ile 𝑏 aralarında asal
olamazlar. Bu ise kabulümüz olan rasyonel olma
durumuyla çelişir.

O halde √2 rasyonel değil irrasyonel bir sayıdır.

Uyarı: 𝑅 ‘nin geometrik temsili sayı doğrusuyken,
𝑅𝑋𝑅 = 𝑅 2 ‘ nin geometrik temsili dik koordinat
sistemidir.

Uygulama: √2 sayısının sayı doğrusundaki yerini

bulmaya çalışalım.

Örnek: 𝑥 ve 𝑦 birer doğal sayı olmak üzere,

𝑥 + 𝑦 = 12 ise 𝑥. 𝑦 ifadesinin alabileceği en büyük
ve en küçük değerleri bulalım.

Aynı düşünceyle √3 , √5 , … .. sayılarının yeri nasıl

bulunabilir? Açıklayınız.

Örnek: 𝑎, 𝑏, 𝑐 birer pozitif tam sayı olmak üzere ,

𝑎. 𝑏 = 12 ve 𝑏. 𝑐 = 20 ise 𝑎 + 𝑏 + 𝑐 toplamının
alabileceği en büyük ve en küçük değerleri bulalım.
Sayı kümeleri arasındaki alt küme ilişkisi
𝑁 ⊂ 𝑍 ⊂ 𝑄 ⊂ 𝑅 şeklindedir.

35
Reel Sayılar Kümesinde Toplama ve Çarpma ∀ 𝑎 ∈ 𝑅 için 𝑎 + 0 = 0 + 𝑎 = 𝑎 ve
İşlemlerinin Özelikleri: 𝑎. 1 = 1. 𝑎 = 𝑎 dir.
1) Kapalılık Özeliği: Herhangi iki reel sayının Örnek: √5 + 0 = 0 + √5 = √5
toplamı ya da çarpımı yine reel sayıdır.
Toplama ve çarpma işlemlerinin reel sayılar √5. 1 = 1. √5 = √5
kümesinde kapalılık özeliği vardır. 5) Bir Sayının Tersi: İki reel sayının toplamı sıfır
∀ 𝑎, 𝑏 ∈ 𝑅 için 𝑎 + 𝑏 ∈ 𝑅 ve 𝑎. 𝑏 ∈ 𝑅 dir. ise toplamaya göre, çarpımları bir ise
çarpmaya göre birbirlerinin tersidirler.
Örnek: −2 + 5 = 3 ∈ 𝑅 Bir 𝑎 ∈ 𝑅 sayısının,
toplamaya göre tersi −𝑎
5√2 + √2 = 6√2 ∈ 𝑅
1
çarpmaya göre tersi 𝑎−1 = dır.
5 + √3 ∈ 𝑅 𝑎
Uyarı: Sıfır dışındaki tüm reel sayıların çarpmaya göre
tersi vardır.
−2.5 = −10 ∈ 𝑅
1
Örnek: (−3)−1 = − 3
5√2. √3 = 5√6 ∈ 𝑅
4 7
5. √3 = 5√3 ∈ 𝑅 ( )−1 =
7 4
2) Değişme Özeliği: Herhangi iki reel sayının
toplamında ya da çarpımında, terimlerin 1 √2
(√2)−1 = =
yerlerini değiştirdiğimizde işlemlerin sonuçları √2 2
değişmediğinden reel sayılar kümesinde 6 −1 5
toplama ve çarpma işlemlerinin değişme (1,2)−1 = ( ) =
5 6
özeliği vardır. 1 −1 3 −1 2
(−1 ) = (− ) =−
∀ 𝑎, 𝑏 ∈ 𝑅 için 𝑎 + 𝑏 = 𝑏 + 𝑎 ve 𝑎. 𝑏 = 𝑏. 𝑎 dır. 2 2 3

Örnek: −2√3 + 5√3 = 5√3 + (−2√3) 11 −1 9

(1, 2̅)−1 = ( 9 ) = 11
−2√3. 5√2 = 5√2. (−2√3)
6) Yutan Eleman: Herhangi bir reel sayıyla işleme
girdiğinde kendisini veren sayı o işlemin yutan
3) Birleşme Özeliği: Herhangi üç reel sayının
elemanıdır. Bu yüzden sadece çarpma
toplamı ya da çarpımında işlem sırası için
işleminin yutan elemanı olabilir.
seçilen ikili gruplamanın belirleniş şekli işlem
Sıfır tüm reel sayılarla çarpıldığında yine sıfırı
sonucunu değiştirmediğinden reel sayılar
elde ettiğimizden reel sayılar kümesinde
kümesinde toplama ve çarpma işlemlerinin
çarpma işleminin yutan elemanı sıfırdır.
birleşme özeliği vardır.
∀ 𝑎 ∈ 𝑅 için 𝑎. 0 = 0. 𝑎 = 0 dır.
∀ 𝑎, 𝑏, 𝑐 ∈ 𝑅 için 𝑎 + (𝑏 + 𝑐) = (𝑎 + 𝑏) + 𝑐 ve
𝑎. (𝑏. 𝑐) = (𝑎. 𝑏). 𝑐 dir. Örnek: √2. 0 = 0. √2 = 0

Örnek: −2 + (5 + √7) = (−2 + 5) + √7 4 4

. 0 = 0. =0
7 7
−2. (5. √7) = (−2.5). √7
7) Dağılma Özeliği: Reel sayılarda çarpma
4) Birim (Etkisiz) Eleman: Herhangi bir reel işleminin toplama ve çıkarma işlemleri üzerine
sayıya sıfır eklemek veya bir ile çarpmak yine o dağılma özeliği vardır.
sayıyı verdiğinden, sıfır toplama işleminin, bir
∀ 𝑎, 𝑏, 𝑐 ∈ 𝑅 için 𝑎. (𝑏 ∓ 𝑐) = 𝑎. 𝑏 ∓ 𝑎. 𝑐 dir. Bu
de çarpma işleminin etkisiz elemanıdır.
dağılma sağdan da olabilir.

36
Örnek: √2. (1 + √3) = √2. 1 + √2. √3 = √2 + √6 Örnek: A ile B sayılarının 5 ile bölümünden kalanlar
sırasıyla 3 ve 4 ise aşağıdaki sayıların 5 ile bölümünden
(2√2 − 3). 5 = 10√2 − 15 kalanları bulunuz.
Bölünebilme Kuralları:
1) 2 ile bölünebilme: Sayının son rakamı 2 ile A+B
bölünebiliyorsa, yani sayı 0,2,4,6,8
rakamlarından biriyle bitiyorsa (çift ise) 2 ile
bölünebilir. A.B
Sayı 2 ile bölünemiyorsa kalan 1 dir.
Örnek: a23a sayısı 5000’den büyük ve 2 ile
bölünemeyen bir sayı olduğuna göre a hangi değerleri 9A-4B-1
alabilir?

A2 − B

3) 3 ve 9 ile bölünebilme: Sayının rakamları

toplamı 3’ün katıysa 3 ile, 9’un katıysa 9 ile
bölünebilir. Bölünemediğinde kalan ise
rakamları toplamının 3 ya da 9 ile bölümünden
bulunacak kalan olur.
2) 5 ile bölünebilme: Birler basamağı 0 ya da 5
olan sayılar 5 ile bölünür. Bölünemezse kalan, Yorum: 3 ve 9 ile bölünebilme kuralları neden sayının
son rakamı 5’ten küçükse kendisi, büyükse 5 ile rakamları toplamına bağlıdır? Dört basamaklı bir abcd
farkına eşittir. sayısı seçerek çözümlemeyle açıklayınız.
Yorum: 2 ve 5 ile bölünebilme kuralları neden birler
basamağına bağlıdır? İki basamaklı bir ab sayısı
seçerek çözümlemeyle açıklayınız.

Örnek: 74a sayısının 3 ile bölünebilmesi için a’ nın

alacağı değerler nelerdir?
Örnek: İki basamaklı tek doğal sayıların kaç tanesi 5
ile bölünür?

37
Örnek: 4a2b sayısının 5 ile bölümünden kalan 2 dir. Örnek: aaaa sayısının 4 ile bölümünden kalan a ise
Bu sayının 9 ile bölünebilmesi için a’ nın alacağı 5 ile bölümünden kalan kaçtır?
değerler çarpımı kaçtır?

Örnek: a235a sayısının 4 ile bölümünden kalan 3 ise 9

Örnek: x25y sayısının 313 fazlası 9 ile bölünebiliyorsa ile bölümünden kalan en çok kaçtır?
x.y çarpımı en çok kaçtır?

4) 4 ile bölünebilme: Sayının son iki

5) 8 ile bölünebilme: Son üç rakamının
basamağındaki sayı 4 ile bölünürse sayı da dört
oluşturduğu sayı 8 ile bölünebilen sayıların
ile bölünebilir. Bölünemezse kalan, son iki
kendisi de 8 ile bölünebilir. Bölünemiyorsa
basamağındaki sayının 4 ile bölümündeki
kalan, bu son üç rakamın oluşturduğu sayının 8
kalanla aynıdır.
ile bölümünden bulunacak kalanla aynıdır.
Yorum: 4 ile bölünebilme kuralı neden sayının son iki
Örnek: Ardışık dört tam sayının çarpımının mutlaka 8
basamağını oluşturan sayıya bağlıdır? Dört basamaklı
ile bölünebileceğini gösteriniz.
bir abcd sayısı seçerek çözümlemeyle açıklayınız.

Örnek: İki basamaklı ab sayısı 2 ile bölünemediğine

göre üç basamaklı 3ab sayısının 8 ile bölümünden
Örnek: 935ab sayısı 3, 4 ve 5 ile bölünebiliyorsa a kaç kalan hangi rakam olamaz?
olmalıdır?

38
 6) 11 ile bölünebilme: Sayının ardışık
basamaklarındaki rakamlara, birler
basamağından + ile başlanarak sola doğru farklı
işaretler verilerek oluşturulan işaretli sayıların
toplamlarına bakılır. Bu toplam 11’in katıysa
sayı 11 ile bölünebilir. Bölünemezse kalan, yine
bu toplamın 11 ile bölümünden elde edilecek
kalanla aynıdır. Bu toplam negatif çıkarsa 11
veya katları eklenerek kalan bulunur.
Yorum: 11 ile bölünebilme kuralı neden sayının
basamaklarının farklı işaretli değerlerinin toplamına
bağlıdır? Dört basamaklı bir abcd sayısı seçerek
çözümlemeyle açıklayınız.
Örnek: 12345 sayısının karesinin 11 ile bölümünden
kalan kaçtır?
Örnek: 22222222151 sayısı 11 ile bölündüğünde hangi
kalan bulunur?
Örnek: 133456 . 973248 = 120A53305088 eşitliğinde
A rakamı kaçtır?
Diğer Sayılara Bölünme: a ile b aralarında asal olmak
üzere, bir sayı hem a’ya hem de b’ye bölünebiliyorsa
a.b çarpımına da bölünebilir.
Bu önermenin tersi de doğrudur. Yani a.b çarpımına
bölünebilen bir sayı her iki çarpan a ve b ile de
bölünebilir.
Uyarı: Bir sayının 36 ile bölünebilmesi için aralarında
asal olan iki çarpanı 4 ile 9’a bölünmesi gerekir.
Sayı hem 2 hem de 6’ya bölünürse 2.6 = 12 ile
bölünür diyemeyiz. Çünkü 2 ile 6 aralarında asal
değillerdir. Buna örnek verecek olursak; 18 sayısı 2 ve
6 ile bölünebilir ancak çarpımları olan 12 ile
bölünemez.
Örnek: 43mn sayısının 15 ile bölünebilmesi için m’nin
alabileceği değerler nedir?
Örnek: 12 ile bölünebilen 8x9y sayısının en büyük ve
en küçük değerlerinin toplamı kaçtır?
39
Örnek: 2a8b sayısının b < 5 olmak üzere 44 ile Örnek: Sıfır dışındaki tüm rakamlara bölünebilen dört
bölünebilmesi için a kaç olmalıdır? basamaklı bir sayının onlar basamağı en çok kaçtır?

Örnek: x sayısının 15 ile bölümünden kalan 11 dir. Bu

sayının 3’e ve 5’e bölümünden kalanlar sırasıyla a ve b
ise a+b kaçtır?
Örnek: 3a15b sayısı 45 ile bölünebildiğine göre a+b
toplamının alabileceği en küçük ve en büyük değer
nedir?

Örnek: 3a40b sayısının 24 ile bölümünden kalan 9 ise

a+b en çok kaçtır?

Örnek: 74a2b sayısının 15 ile bölümünden kalan 8 ise

(a , b) ikilisi kaç farklı değer alabilir?
Örnek: A=5555…55 sayısının 36 ile bölümünden
kalan 23 ise a sayısı en az kaç basamaklıdır?

40
Örnek: 13abc beş basamaklı sayısının 45 ile
bölümünden kalan 17 dir. 21ab dört basamaklı
sayısının 9 ile bölümünden kalan en çok kaç olabilir?
Asal Çarpanlar (Aritmetiğin Temel Teoremi)
C.F.Gauss: 1’ den büyük her doğal sayı tek bir şekilde
asal çarpanlarına ayrılabilir.
Bir sayma sayısının bölenleriyle çarpanları aynıdır.
3 2
72 = 2.2.2.3.3 = 2 . 3
Bu şekildeki yazılım 72 sayısının asal çarpanlarına
ayrılmış biçimidir.
2 ile 3, 72 sayısının asal çarpanlarıdır.
Örnek: 𝑎 , 𝑏 ∈ 𝑁 + için 135. 𝑎 = 𝑏 3 eşitliğini
sağlayan en küçük 𝑎 değeri için 𝑎 + 𝑏 kaçtır?
Örnek: 12.50.x sayısının tam kare olabilmesi için x’in
alacağı en küçük sayma sayı değeri kaçtır?
Örnek: 𝐴 = 662 + 442 + 332 sayısının kaç tane asal
çarpanı vardır?
EBOB ve EKOK:
EBOB (En Büyük Ortak Bölen): İki ya da daha fazla
sayının her birini tam bölen pozitif sayılardan ortak
olanların en büyüğüdür.
a ile b sayılarını aynı anda bölen pozitif tam
sayılardan en büyüğü x ise bu EBOB(a,b) = x ya da
(a,b) = x şeklinde gösterilir.
Uyarı: 1) EBOB pozitif bir sayıdır.
2)EBOB’ları aranan iki sayı da sıfır ise EBOB’ları
yoktur.
3) EBOB’ları aranan iki sayıdan biri sıfır ise
EBOB’ları diğerinin mutlak değeridir.
Örnek: EBOB(56,84) kaçtır?
41
Örnek: 𝐴 = 23 . 32 . 5 ve 𝐵 = 22 . 33 . 54 . 7 ise 𝐴 𝐶 𝐸 𝐸𝐵𝑂𝐵(𝐴,𝐶,𝐸)
5) 𝐸𝐵𝑂𝐵 ( , , )=
EBOB(A,B) kaçtır? 𝐵 𝐷 𝐹 𝐸𝐾𝑂𝐾(𝐵,𝐷,𝐹)
𝐴 𝐶 𝐸 𝐸𝐾𝑂𝐾(𝐴,𝐶,𝐸)
𝐸𝐾𝑂𝐾 ( , , )=
𝐵 𝐷 𝐹 𝐸𝐵𝑂𝐵(𝐵,𝐷,𝐹)

Örnek: 36 ile hangi sayının EKOK’u 72, EBOB’u 12 dir?

EKOK (En Küçük Ortak Kat): İki ya da daha fazla sayının

her birinin katı olan pozitif sayılardan en küçüğüdür.
𝐸𝐾𝑂𝐾(𝑎, 𝑏) = 𝑦 ya da [𝑎, 𝑏] = 𝑦 şeklinde
gösterilir.
Örnek: EKOK(36,60) kaçtır?
Örnek: EKOK(24,x) = 360 için max(x) + min(x) kaçtır?

Örnek: EBOB’ları 15 ve EKOK’ları 450 olan iki sayının

toplamı en az ve en çok kaç olur?
Örnek: 𝐴 = 23 . 35 . 5 ve 𝐵 = 22 . 33 . 54 . 7 ise
EKOK(A,B) kaçtır?

Özelikler:
1) EBOB(A,B) . EKOK(A,B) = A.B
Bu kural sadece iki sayı için geçerlidir. 12 15 24
2) EBOB(k.A,k.B) = k.EBOB(A,B)
Örnek: , , sayılarına tam bölünebilen en
5 4 7
EKOK(k.A,k.B) = k.EKOK(A,B) küçük pozitif tam sayı kaçtır?
3) A ile B aralarında asal ise
EBOB(A,B) = 1
EKOK(A,B) = A.B
4) 𝐴 < 𝐵 için
𝐸𝐵𝑂𝐵(𝐴, 𝐵) ≤ 𝐴 < 𝐵 ≤ 𝐸𝐾𝑂𝐾(𝐴, 𝐵)

42
 4 5 10 Örnek: 12, 15, 24 sayılarıyla bölündüğünde 5 kalanını
Örnek: 𝐸𝐾𝑂𝐾 ( , , )=? veren en küçük doğal sayının rakamları toplamı kaçtır?
9 6 27
4 5 10
𝐸𝐵𝑂𝐵 ( , , )= ?
9 6 27

Örnek: Boyutları 30, 48, x birim olan dikdörtgenler

Örnek: Boyutları 48 m ve 60 m olan dikdörtgen prizmasının içine eşit ve mümkün olan en büyük
şeklindeki tarlanın etrafına eşit aralıklarla fidan hacimli küpten 120 tane yerleştirildiğine göre, x ’in
dikilecektir. Buna göre köşelerde fidan olmak üzere en alabileceği en küçük değer kaçtır?
az kaç fidan gereklidir?

Örnek: 𝑎, 𝑏, 𝑐 ∈ 𝑍 + olmak üzere,

𝑥 = 4𝑎 + 5 = 5𝑏 − 4 = 7𝑐 + 1 koşulunu sağlayan en
küçük 𝑥 doğal sayısının rakamları toplamı kaçtır?

Örnek: 3, 4 ve 5 ile kalansız bölünebilen en küçük

doğal sayı kaçtır?

Örnek: İki doğal sayının EBOB ve EKOK’ ı sırasıyla 12

ve 360 olup sayıların farkı 12 ise, sayılardan küçük
Örnek: 9 ile bölündüğünde 7, 12 ile bölündüğünde 10, olanı kaçtır?
15 ile bölündüğünde 13 kalanını veren en küçük doğal
sayı kaçtır?

43
 2 3 5 3
Örnek: 𝑎, 𝑏, 𝑐 ∈ 𝑍 + için = = ise Örnek: Bir bankaya ait 3 adet vezneden birincisi
8
,
𝑎.𝑏 𝑏.𝑐 𝑎.𝑐
𝑎 + 𝑏 + 𝑐 toplamı en az kaçtır? 12 14
ikincisi , üçüncüsü ise dakikada bir sıradaki
5 9
müşteriyi çağırmak için numara butonuna basıyor.
Üçü ilk defa saat 9.30 da aynı anda butona bastığına
göre 3. defa aynı anda butona bastıklarında saat kaç
olur?

Örnek: A, B ve C şehirlerine sırasıyla 10, 12 ve 18

günde bir sefer yapan bir havayolu firması ilk defa
aynı gün bu üç şehre sefer yaptıktan sonra, üç şehre
aynı günde 4. defa sefer yapıncaya kadar kaç gün
geçer?
Örnek: 84 m, 70 m ve 105 m uzunluğundaki üç parça
tel eşit uzunluklarda parçalara ayrılmak isteniyor. Her
biri 1 m ‘nin tam katı uzunlukta olacak şekilde en az
kaç parça elde edilir?

Örnek: 𝐸𝐵𝑂𝐵(2𝑥 + 𝑦 + 1 , 3𝑥 − 2𝑦 − 1) = 1 ve
Örnek: Aynı anda aynı yerden yarışa başlayan üç
2𝑥+𝑦+1 36
= ise 𝐸𝐾𝑂𝐾(16𝑥 , 𝑦 + 10) kaçtır? atletten birincisi 6, ikincisi 9, üçüncüsü de 12 dakikada
3𝑥−2𝑦−1 24 bir tur yapıyor. Bunlar tekrar başladıkları yere birlikte
geldiklerinde ikinci atlet kaç tur yapmış olur?

44
Örnek: İki askerden birincisi 4, diğeri 6 günde bir
nöbet tutmaktadır. Birlikte ilk nöbetlerini pazar günü 𝑥>𝑎 (𝑎, ∞)
tuttuklarına göre 5. kez birlikte hangi gün nöbet
tutarlar?

𝑥≤𝑎 (−∞, 𝑎]

−∞ < 𝑥 < +∞
(−∞, +∞) = 𝑅
Örnek: 𝐴 = (1,4) ve 𝐵 = [3, ∞) aralıkları için,

1) 𝐴∪𝐵
2) 𝐴∩𝐵
̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅ devirli ondalık sayısının ondalık
Örnek: 14,1234567 3) 𝐴−𝐵
kısmında soldan 100. rakam nedir? 4) 𝐵−𝐴
5) 𝐴′
6) 𝐵′ aralıklarını bulunuz.

Birinci Dereceden Denklemler ve Eşitsizlikler:

Reel Sayılar Kümesinde Aralık Kavramı:
𝑎, 𝑏 ∈ 𝑅 ve 𝑎 < 𝑏 olmak üzere,

𝑎<𝑥<𝑏 (𝑎, 𝑏) açık aralık

Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklem ve
Eşitsizlikler:
𝑎, 𝑏 ∈ 𝑅 , 𝑎 ≠ 0 ve 𝑥 bir değişken (bilinmeyen)
olmak üzere, 𝑎𝑥 + 𝑏 = 0 şeklindeki eşitliklere birinci
𝑎≤𝑥≤𝑏 [𝑎, 𝑏] kapalı aralık dereceden bir bilinmeyenli denklem,
𝑎𝑥 + 𝑏 > 0 , 𝑎𝑥 + 𝑏 ≥ 0 ,
𝑎𝑥 + 𝑏 < 0 , 𝑎𝑥 + 𝑏 ≤ 0 şeklindeki eşitsizliklere
𝑎<𝑥≤𝑏 (𝑎, 𝑏] de birinci dereceden bir bilinmeyenli eşitsizlik denir.
Örnek: 2𝑥 − 5 = 0 , −𝑥 + 5 = 4𝑥 − 1 ,
𝑎≤𝑥<𝑏 [𝑎, 𝑏)
𝑥−3 2
yarı açık aralık
= vb. denklemdirler.
2𝑥+1 5

45
 2𝑥 − 5 > 0 , −𝑥 + 5 ≤ 4𝑥 − 1 ,
𝑥−3 2
≥ vb. eşitsizliktir.
2𝑥+1 5
Denklemleri ve eşitsizlikleri sağlayan 𝑥 değerlerine
bunların çözüm kümesi denir.
Eşitsizliklerin Çözüm Kümelerinin Gösterimi:
2𝑥 − 3 ≥ 5 için ,
1) Sayı doğrusunda gösterim (Grafik):
2𝑥 ≥ 8 → 𝑥 ≥ 4
4 ve 4’ ten büyük sayılar eşitsizliği sağladığından

2) Kümeyle gösterim:
Ç={𝑥|𝑥 ≥ 4, 𝑥 ∈ 𝑅}
3) Aralıkla gösterim:
Ç = [4 , +∞)
Uygulama: Aşağıdaki denklemlerin çözüm kümelerini
reel sayılar kümesinde bulunuz.
1) 2𝑥 − 4 = 16
2) 3(𝑥 − 4) = 8 + 3𝑥
3) 3(3𝑥 − 5) + 4 − 2𝑥 = 23
4) 8(𝑥 − 2) − 7(𝑥 − 4) = 3𝑥 − 11
9𝑥−6
5) = 15
2
𝑥−6 2𝑥−8 7𝑥−34
6) + = 6
2 3
𝑥−3 2𝑥−1 𝑥+1
7) − = 3
5 2
2𝑥+3 4𝑥−1
8) = 3
2

46
Örnek: (3𝑎 − 15)𝑥 + 2 − 𝑏 = 0 denkleminin çözüm
kümesi reel sayılar kümesinde sonsuz elemanlı ise 𝑎. 𝑏
kaçtır?

Örnek: 2(𝑥 + 4) = 7 − 12𝑎𝑥 denkleminin çözüm

kümesi reel sayılar kümesinde boş kümeyse 𝑎‘nın
değeri kaçtır?

Örnek: (5𝑚 − 1)𝑥 + 3 = 18 − 𝑥 denkleminin kökü

𝑥 = 1 ise 𝑚 değeri kaçtır?

Uygulama: Aşağıdaki eşitsizliklerin çözüm kümelerini

reel sayılar kümesinde bulunuz.

1) 2𝑥 − 7 > 5
7
2) ≤𝑥+1
3
3) 5 + 𝑥 > 3𝑥 + 2
4) 5𝑥 − 2 < 14 − 3𝑥
5) 6(𝑥 − 2) > 5𝑥 − 8
6) −2(1 − 3𝑥) ≤ −4(1 − 2𝑥)
𝑥 2𝑥
7) − <3
2 3
3𝑥+1 2𝑥+7
8) − ≥2
4 2
9) −12 < 6𝑥 + 4 < 10
10) 𝑥 −2 < 2𝑥 + 1 ≤ 5 − 𝑥

47
 HAREZMİ’nin DENKLEMLER KONUSUNDAKİ reel kökü olamayacağını çok açık bir şekilde
ÇALIŞMALARI belirtmiştir. Bu kuralları bir öğretmen yeteneğiyle
ortaya koyduktan sonra El Harezmi, bu kuralları
geometrik olarak ispatlamıştır. Harezmi'nin bu eseri
Cebir Biliminin Kurucusu El Harezmi (770-840) matematik tarihi bakımından çok önemli gelişmelere
[Diğer Adı:Ebu Abdullah Muhammed bin Musa El- dayanak ve başlangıç olmuş 600 yıldan biraz daha
Harezmi], Özbekistan'da doğdu. Doğum tarihi kesin fazla (15. y.y. sonuna kadar) matematik öğretimi
olarak bilinmemektedir. Hayatı hakında çok fazla bilgi için temel sayılmıştır. Eser, Endülüs medreseleri
bulunmamaktadır. Batı bilim dünyasında en sürekli, en aracılığıyla Batı'ya geçmiştir. İlk Latince çevirisi 1183'te
derin etkiler bırakmış matematikçi olarak tanınmıştır. yapılmıştır. Roger Bacon, Fibonacci gibi bilim
El Harezmi'nin en çok ilgi gören eserleri Kitabü'l adamaları eseri hayranlıkla incelemişler ve kendi
muhtasar fi'l Cebr ve'l Mukabele ve Kitabü'l muhtasar öğretilerinde bu eserden faydalanmışlardır. 1486
fi Hisabü'l Hindi dir. yılında Leipzig Üniversitesi'nde okutulmaya
başlanmıştır.1598 -1599 yıllarında hala cebir biliminde
Harezmi, doğu bilim dünyasında cebir ilmine tek kaynak Harezmi'nin bu eseri idi.
ilişkin ilk eser yazan kişidir. Bu bilim dalı daha önce az
çok işlenmiş ve kısmen geometriden ayrı bir ilim dalı El Harezmi matematiğin yanısıra astronomi ve
olmaya başlamıştı. Birinci dereceden denklemler coğrafya ilimlerinde de eserler vermiştir. Astronomik
çözülebiliyordu, hatta hesaplama metodlarıyla ikinci cetvellerle ilgili kitaplar yazmış ve bu eserler 12. y.y.
dereceden denklemlere çözüm bulunuyordu. Fakat da Latince' ye çevrilmiştir. Bunu yanısıra Ptolemy'nin
henüz ikinci derece denklemlerin köklerini bulma coğrafya kitabını düzeltmelerle yeniden yazmış, 70
yöntemi geliştirilmemişti. tane bilim adamıyla birlikte çalışarak 830 yılında bir
İşte El Harezmi'nin El Cebr ve'l Mukabele kitabı dünya haritası çizmiştir. Dünyanın çevresini ve hacmini
ikinci dereceden denklemlerin çözüm yolunu sistemli hesaplama çalışmalarında yer almıştır. Güneş saatleri,
olarak işleyen ilk eser niteliğindedir ve 600 yıldan uzun usturlaplar ve saatler üzerine yazılmış eserleri de
bir süre (15. yüzyıla kadar) el üstünde tutulmasının vardır.
nedeni de budur.
Eşitsizliklerin Özelikleri:

Harezmi'nin Denklem Grupları: 𝑎, 𝑏, 𝑐, 𝑑 ∈ 𝑅 olmak üzere ,

El Harezmi, adı geçen eserinde denklemleri iki
grupta toplamaktadır: 1) 𝑎 < 𝑏 ise 𝑎 ∓ 𝑐 < 𝑏 ∓ 𝑐
Birinci grupta, çözümleri derhal bulunabilen bizim 2) 𝑎 < 𝑏 ve 𝑐 < 𝑑 ise 𝑎 + 𝑐 < 𝑏 + 𝑑
bugünkü sembollerle ifade edersek 3) 𝑎 < 𝑏 için

𝑎 𝑏
𝑐 > 0 ise 𝑎. 𝑐 < 𝑏. 𝑐 ve <
x2 = ax , x2 = n , ax = n 𝑐 𝑐

𝑎 𝑏
𝑐 < 0 ise 𝑎. 𝑐 > 𝑏. 𝑐 ve >
şeklindeki denklemlerdir. 𝑐 𝑐
Bunların çözüm kurallarını gösterdikten sonra El-
4) Aynı işaretli 𝑎 ile 𝑏 reel sayıları için
Harezmi ikinci denklem grubuna geçer.
1 1
𝑎 < 𝑏 ise >
𝑎 𝑏
x2 + ax = n , x2 + n = ax , ax + n = x2
5) 𝑥, 𝑦, 𝑧, 𝑡 ∈ 𝑅 + için

ve bunların çözümünü bugün bildiğimiz metodla yapar. 𝑥 < 𝑦 ve 𝑧 < 𝑡 ise 𝑥. 𝑧 < 𝑦. 𝑡 dir.

Bu kitapta ayrıca, ikinci dereceden denklemlerin

hangi durumlarda iki kökünün , hangi durumlarda çift
kökünün olacağını ve hangi durumlarda denklemin
48
Örnek: −2 < 𝑥 < 9 ve 1 < 𝑦 < 4 ise 2𝑥 − 3𝑦 Örnek: 𝑎2 < 𝑎 olmak üzere (4𝑎 − 3)2 ifadesinin
ifadesinin, alacağı en büyük tam sayı değeriyle, 𝑏 ∈ 𝑍 olacak
3𝑏−2
a) 𝑥, 𝑦 ∈ 𝑍 için şekilde > −2 için 𝑏 nin alabileceği en küçük
4
b) 𝑥, 𝑦 ∈ 𝑅 için alacağı en büyük tam sayı değeri tam sayı değeri çarpımı kaçtır?
kaçtır?

Örnek: 5𝑥 + 𝑦 = 20 ve −2 < 𝑥 < 3 ise 𝑦 ‘nin

alabileceği en küçük tam sayı değeri kaçtır?
2 1
< <1
3 𝑥
Örnek: 1 1} ise 2𝑥 + 𝑦 toplamının
−1 < <−
𝑦 2
alabileceği en büyük tam sayı değeri kaçtır?

1 2 1
Örnek: < < eşitsizliğini sağlayan kaç
9 𝑥−3 5
𝑥 ∈ 𝑍 vardır?

Örnek: −3 < 𝑥 < 5 ve −6 < 𝑦 ≤ 4 ise

𝑥 2 − 𝑦 2 ifadesinin alabileceği en büyük ve en küçük
tam sayı değerleri toplamı kaçtır?
Örnek: −2 < 𝑥 < 9 ve −5 < 𝑥 + 𝑦 < 11 olmak
üzere 𝑦 ‘nin bulunduğu en geniş sayı aralığını bulunuz.

49
Örnek: 𝑥, 𝑦 ∈ 𝑅 için 4 ≤ 𝑥 2 < 49 ve 0 ≤ 𝑦 2 < 25 Örnek: −3 < 𝑥 < 7 için |𝑥 + 3| + |𝑥 − 7| ifadesinin
ise 𝑥. 𝑦 çarpımının en geniş sayı aralığı ne olur? eşitini bulunuz.

Örnek: 𝑥 < 0 için |3𝑥 − |2𝑥|| ifadesinin eşiti nedir?

Mutlak Değer İçeren Denklem ve Eşitsizlikler:

Bir sayının sayı doğrusu üzerinde başlangıç noktası
sıfıra olan uzaklığına, o sayının mutlak değeri denir.
Örnek: 𝑎 < 0 < 𝑏 olmak üzere
|𝑎 − 𝑏| − |𝑎| + |𝑏| − 𝑏 ifadesinin eşitini bulunuz.

𝑥 sayısının mutlak değeri |𝑥| şeklinde gösterilir.

𝑥 , 𝑥 ≥ 0 𝑖𝑠𝑒
|𝑥| = {
−𝑥 , 𝑥 < 0 𝑖𝑠𝑒
Uyarı: Mutlak değer uzaklık ifade ettiğinden negatif Özelikler:
olamaz. 𝑥, 𝑦 ∈ 𝑅 , 𝑛 ∈ 𝑍 , 𝑎, 𝑏 ∈ 𝑅 + olmak üzere
Örnek: Aşağıdaki mutlak değerlerin eşitlerini yazınız. 1) |𝑥| ≥ 0
|3| = |−8| = |0| = 2) √𝑥 2 = |𝑥|
3) |−𝑥| = |𝑥|
2 4 4) |𝑥 − 𝑦| = |𝑦 − 𝑥|
|3,2| = |− | = | |=
5 3 Uyarı: İki sayı arasındaki farkın mutlak değeri, +bu
|2 − √5| = |√2 − 1| = sayılar arasındaki uzaklıktır.

|3 + √3| = |−2√3| = 5) |𝑥 𝑛 | = |𝑥|𝑛

6) |𝑥. 𝑦| = |𝑥|. |𝑦|
|√5| = |−4 − 2√7| = 𝑥 |𝑥|
7) | | = (𝑦 ≠ 0)
𝑦 |𝑦|
8) |𝑥| + |𝑦| = 0 ise 𝑥 = 𝑦 = 0 olur.
Örnek: 𝑥 < 5 için |𝑥 − 5| değerinin eşiti nedir? 9) |𝑥| ifadesinin alabileceği en küçük değer
|𝑥| = 0 için 𝑥 = 0 dır.
10) |𝑥| = |𝑦| ise 𝑥 = 𝑦 ya da 𝑥 = −𝑦 dir.
11) 𝑎 ∈ 𝑅 + olmak üzere
|𝑥| = 𝑎 ise 𝑥 = 𝑎 ya da 𝑥 = −𝑎 dır.
12) 𝑎 ∈ 𝑅 + olmak üzere
|𝑥| ≤ 𝑎 ise −𝑎 ≤ 𝑥 ≤ 𝑎 olur.

50
 13) 𝑎 ∈ 𝑅 + olmak üzere Örnek: ||𝑥 − 5| − 6| = 2 ise 𝑥 ‘in alabileceği tam
|𝑥| > 𝑎 ise 𝑥 < −𝑎 ya da 𝑥 > 𝑎 dır. sayı değerleri toplamı kaçtır?

14) 𝑎, 𝑏 ∈ 𝑅 + olmak üzere

𝑎 < |𝑥| ≤ 𝑏 ise 𝑎 < 𝑥 ≤ 𝑏 ya da −𝑏 ≤ 𝑥 < −𝑎
dır.
15) |𝑥 + 𝑦| ≤ |𝑥| + |𝑦|
Örnek: |𝑥 − 1| = 5 ise Ç = ?

Örnek: √(2𝑥 − 3)2 = −7 ise Ç = ? Örnek: |3𝑥 + 6| ifadesini en küçük yapan 𝑥 değeri
kaçtır?

Örnek: |𝑥 − 2| = 3𝑥 − 10 ise Ç = ?
3
Çözüm 1: Örnek: 𝐴 = ifadesinin en büyük
|𝑥+2|+|2𝑥−4|
değeri kaçtır?

Çözüm 2:

Örnek: |2𝑥 + 𝑦 − 3| + |𝑥 − 𝑦 − 6| = 0 ise (𝑥, 𝑦)

ikilisi nedir?

Örnek: |𝑥 − 10| = |10 − 𝑥| ise Ç = ?

51
Örnek: |𝑥 − 3| − |2𝑥 − 8| = 0 ise Ç = ? Örnek: |𝑥 2 − 1| − |3 − 3𝑥| = 0 ise Ç = ?

Örnek: |𝑥 − 3| + |𝑥 + 2| = 5 ise Ç = ?
Çözüm 1: (Tablo yaparak)

Örnek: ||𝑥| + 1| + |2𝑥| + |−𝑥| = 9 ise 𝑥 kaçtır?

Çözüm 2: (Üçgen eşitsizliğini kullanarak) Örnek: |𝑥 − 2| < 3 ise 𝑥 + 2𝑦 = 1 koşulunu

sağlayan 𝑦 ∈ 𝑍 değerleri toplamı kaçtır?

7𝑥−2
Örnek: | | < −2 ise Ç = ?
3
Uyarı: 𝑎, 𝑏, 𝑐 ∈ 𝑅 ve 𝑎 < 𝑏 olmak üzere
|𝑥 − 𝑎| + |𝑥 − 𝑏| = 𝑐 denkleminde

1) 𝑐 < |𝑎 − 𝑏| ise Ç = ∅
2) 𝑐 = |𝑎 − 𝑏| ise Ç = [𝑎, 𝑏]
3) 𝑐 > |𝑎 − 𝑏| ise denklemin
𝑥1 + 𝑥2 = 𝑎 + 𝑏
𝑥1 − 𝑥2 = 𝑐
(𝑎−𝑏)2 −𝑐 2
𝑥1 . 𝑥2 = şartlarını sağlayan iki
4
farklı kökü vardır. Ç = {𝑥1 , 𝑥2 }

52
Örnek: |5𝑥 − 4| ≥ 3 ise Ç = ? Örnek: |𝑥 + 3| > 𝑥 − 1 ise Ç = ?

Örnek: |2𝑥 − 3| > −7 ise Ç = ?

Örnek: 5 < |2𝑥 + 1| ≤ 9 ise Ç = ? Örnek: |𝑥 − 2| > |𝑥 + 6| ise Ç = ?

Çözüm 1:(Kare alınarak)

Örnek: −5 < |2𝑥 + 1| ≤ 9 ise Ç = ? Çözüm 2:(Tablo yapılarak)

1 3
Örnek: | |≥ eşitsizliğini sağlayan 𝑥 ∈ 𝑍
𝑥−2 4
sayılarının toplamı kaçtır?

Birinci Dereceden İki Bilinmeyenli Denklem ve

Eşitsizlik Sistemleri:
𝑎1 , 𝑎2 , 𝑏1 , 𝑏2 , 𝑐1 , 𝑐2 ∈ 𝑅 olmak üzere

𝑑1 : 𝑎1 𝑥 + 𝑏1 𝑦 + 𝑐1 = 0
} sistemine 1. dereceden iki
𝑑2 ∶ 𝑎2 𝑥 + 𝑏2 𝑦 + 𝑐2 = 0
bilinmeyenli denklem sistemi denir.

53
 1.dereceden her denklem analitik düzlemde bir 𝑥 − 2𝑦 = −2
Örnek: } ise Ç = ?
doğru belirtir. 3𝑥 + 𝑦 = 15

Bu sistemin çözümü için

𝑎1 𝑏1
1) ≠ ise
𝑎2 𝑏2
doğrular tek bir noktada kesişir. Sistemin
ikiliden oluşan tek bir çözümü vardır.
𝑎1 𝑏 𝑐
2) = 1 ≠ 1 ise
𝑎2 𝑏2 𝑐2
doğrular paraleldir. Sistemin çözümü boş
kümedir. Yani çözümü yoktur. 3𝑥 − 4𝑦 = 20
𝑎1 𝑏 𝑐 Örnek: } ise Ç = ?
3) = 1 = 1 ise 2𝑥 − 3𝑦 = 2
𝑎2 𝑏2 𝑐2
doğrular çakışıktır. Sistemin sonsuz çözümü
vardır.
Örnek: Toplamları 8, farkları 12 olan sayıları bulalım.
Çözüm 1:(Yok etme yöntemiyle)

2𝑥 − 3𝑦 = 8
Örnek: } ise Ç = ?
4𝑥 − 6𝑦 = 5

Çözüm 2:(Yerine koyma yönyemiyle)

Çözüm 3:(Grafik yöntemiyle)

(𝑎 − 2)𝑥 + 3𝑦 = 6
Örnek: } denklem sisteminin
3𝑥 − 𝑏𝑦 = 12
çözüm kümesi sonsuz elemanlı ise 𝑎 kaçtır?

54
Örnek: 2𝑥 − 𝑦 + 4 ≥ 0 eşitsizliğinin çözümünü Üslü İfadeler ve Denklemler:
analitik düzlemde ilgili bölgeyi tarayarak gösterelim.
𝑎 ∈ 𝑅 ve 𝑛 ∈ 𝑍 + için ⏟
𝑎. 𝑎. 𝑎 … … 𝑎 = 𝑎𝑛 dir.
𝑛 𝑡𝑎𝑛𝑒

Örnek: 2.2.2.2 = 24
(−3). (−3) = (−3)2 vb.

Uyarı: 1) Pozitif sayıların tam sayı kuvvetleri daima

pozitif iken negatif sayıların tek kuvvetleri negatif, çift
kuvvetleri ise pozitiftir.

2) 𝑎 ≠ 0 ise 𝑎0 = 1 dir.
3) 00 belirsizdir.
Örnek: 1) 53 =

2) (−10)2 =
3) 62 + 26 =
𝑥 + 2𝑦 ≥ 6 4) 180 − 181 =
Örnek: } eşitsizlik sistemini sağlayan
2𝑥 − 𝑦 < 4
bölgeyi analitik düzlemde gösterelim. Örnek: (2𝑥 − 𝑦 − 6)(𝑥+𝑦+3) ifadesi belirsiz ise 𝑥. 𝑦
değeri kaçtır?

Özelikler: 𝑥, 𝑦 ∈ 𝑅 ve 𝑎, 𝑏 ∈ 𝑍 + olmak üzere,

1) 𝑥 𝑎 . 𝑥 𝑏 = 𝑥 𝑎+𝑏
2) 𝑥 𝑎 . 𝑦 𝑎 = (𝑥. 𝑦)𝑎
3) (𝑥 𝑎 )𝑏 = 𝑥 𝑎.𝑏
𝑥𝑎 𝑥
𝑥 > −1 4) = ( )𝑎 , ( 𝑦 ≠ 0 )
Örnek: } eşitsizlik sisteminin çözümü olan 𝑦𝑎 𝑦
𝑦<2 𝑥𝑎
bölgeyi kartezyen koordinat düzleminde gösterelim. 5) = 𝑥 𝑎−𝑏 , ( 𝑥 ≠ 0 )
𝑥𝑏
1
6) 𝑥 −𝑎 = , (𝑥 ≠0)
𝑥𝑎
𝑥 −𝑎 𝑦
7) ( ) = ( )𝑎 , ( 𝑥 ≠ 0 , 𝑦 ≠ 0 )
𝑦 𝑥
8) 𝑥 ∉ {−1,0,1} olmak üzere
𝑥 𝑎 = 𝑥 𝑏 ise 𝑎 = 𝑏 dir.
9) 𝑎 ≠ 0 için
𝑥 = 𝑦 , 𝑎 𝑡𝑒𝑘 𝑖𝑠𝑒
𝑥𝑎 = 𝑦𝑎 ⇔ {
𝑥 = ∓𝑦 , 𝑎 ç𝑖𝑓𝑡 𝑖𝑠𝑒
𝑥𝑎 = 𝑦𝑚
10) } sisteminde kuvvetler arasındaki
𝑥𝑏 = 𝑦𝑛
𝑎 𝑚
bağıntı = orantısıyla bulunabilir.
𝑏 𝑛

55
Örnek: 1) 38 . 310 = 5𝑥 +5𝑥+1 +5𝑥+2 +5𝑥+3
Örnek: ifadesini
2) 54 . 5−9 = 5𝑥+4
sadeleştiriniz.
3) (23 )2 . (24 )3 =
4) 2𝑥+2 . 24−𝑥 =
5) 36 . 26 =

54
Örnek: 1) =
5−6
2) 2−1 =
3) 3−2 =
8 9
2 −1 2,4.10 +0,04.10
Örnek: oranının değeri kaçtır?
4) ( ) = 0,014.10
11
3
3
5) ( )−2 =
4
43 .2−4
6) =
2−3
Örnek: 812 sayısının dörtte biri kaçtır?

Örnek: 2𝑥 − 3. 2𝑥−1 + 5. 2𝑥+1 = 76 denklemini

çözünüz.

−𝑎2 .(−𝑎)2 .(−𝑎)3 .𝑎10

Örnek: ifadesini en sade
−𝑎3 .(−𝑎2 )3 .(−𝑎)4
biçimde yazınız.

3−𝑥 = 𝑎
Örnek: } ise 1442𝑥 ifadesinin 𝑎 ve 𝑏
2𝑥 = 𝑏
cinsinden değeri nedir?

5.10−4 +10−3
Örnek: değerinin sonucunu
3.10−5
hesaplayınız.

56
Örnek: 2𝑎 = 3𝑏 = 13 ise 6𝑎.𝑏 değeri 13’ün hangi Örnek: 𝑎 = 230 , 𝑏 = 320 , 𝑐 = 512 sayılarını
kuvveti olur? sıralayınız.

Örnek: 𝑥, 𝑦 ∈ 𝑅 için 2𝑥 = 27 ve 3𝑦 = 16 ise 𝑥. 𝑦 Örnek: 𝑛 ∈ 𝑅 için 𝑎 = 1 − 2𝑛 ve 𝑏 = 2 + 4𝑛 ise 𝑏

kaçtır? ‘nin 𝑎 cinsinden değeri nedir?

3𝑛 = 5 Örnek: 3𝑥 + 3−𝑥 = 5 ise 9𝑥 + 9−𝑥 ifadesinin değeri

Örnek: 𝑛, 𝑥 ∈ 𝑅 için } ise
25𝑥 = 15 nedir?
𝑥 ‘in 𝑛 cinsinden değeri nedir?

2
Örnek: 𝑥 𝑥 −2𝑥 = 1 eşitliğini sağlayan tüm 𝑥 reel
sayılarının toplamı kaçtır?
3 2𝑥−8 1
Örnek: ( ) = (1 )2−𝑥 eşitliğinde 𝑥 kaçtır?
4 3

57
 2𝑥 = 9 } 𝑥+𝑦 Karekökle İşlemler:
Örnek: 𝑥, 𝑦 ∈ 𝑅 için 𝑦 ise kaçtır?
2 = 27 𝑥−𝑦
1) Çarpma: √𝑎. √𝑏 = √𝑎. 𝑏
Çözüm 1:(Kuvvetlerin oranından)
Özel olarak; √𝑎. √𝑎 = 𝑎 olur.

Örnek: 1) √2. √3 =

2) √2. √18 =

3) √5. √5 =

√𝑎 𝑎
2) Bölme: =√ , (𝑏 ≠ 0)
√𝑏 𝑏

√18
Örnek: 1) =
√12
Çözüm 2:(Taraf tarafa işlemler yaparak)
√𝑥 7
2) =
√𝑥 5

√4
3) =
√9

3) 𝑎√𝑏 biçiminde yazma:

𝑎 ∈ 𝑅 + için √𝑎2 . 𝑏 = 𝑎√𝑏 dir.

Örnek: 1) √18 =

2) 2√80 =
KÖKLÜ İFADELER:
4) Kuvvet alma:
Kareköklü İfadeler:
𝑎 ∈ 𝑅 + ve 𝑛 ∈ 𝑍 + için (√𝑎)𝑛 = √𝑎𝑛 dir.
radix : Latince kök anlamındadır.
Örnek: 1) (√2)3 =
Kök alma sembolü(işareti) radixin baş harfi olan r
harfinden türetilmiştir. 2) (√3)4 =

2 5) Toplama ve Çıkarma : Kök içleri aynı olmak

√ =√ : Karekök sembolü
şartıyla toplanıp çıkartılabilirler.
1
√𝑥 = 𝑥 ⁄2 olarak üslü biçimde yazılabilir. O halde Örnek: 1) √3 + 2√3 =
kuvveti, tam sayı olmayan bir rasyonel sayıdan oluşan
üslü ifadelerin tamamı köklü ifadelerdir denilebilir. Bu 2) 5√2 − 2√2 + √2 =
söylem tabanı harfli ifade değil de sayı olan üslü
ifadeler için söylenirse, bu sayılar irrasyonel olur. 3) √12 + √27 =

𝑥 2 = 25 denkleminin kökleri 6) Kareköklü bir ifadenin eşleniği: Çarpımları

rasyonel olan iki irrasyonel sayı birbirinin eşleniğidir.
𝑥1 = −√25 = −5 ve 𝑥2 = √25 = 5 dir.
Buna göre, √𝑎. √𝑎 = 𝑎 ∈ 𝑄 olduğundan √𝑎 ‘nın
Sağlaması (−5)2 = 25 ve 52 = 25 şeklinde eşleniği √𝑎 dır.
yapılabilir.
(√𝑎 + √𝑏). (√𝑎 − √𝑏) = 𝑎 − 𝑏 ∈ 𝑄 olduğundan
Üslü bir ifadenin tabanını bulmak için yapılan
√𝑎 + √𝑏 ile √𝑎 − √𝑏 birbirinin eşleniğidirler.
işleme kök alma işlemi denir.

58
Örnek: √2 ‘nin eşleniği √2 4) √4 − √7 =
√5 − √3 ‘ün eşleniği √5 + √3

1 + √2 ‘nin eşleniği 1 − √2 sayılarıdır.

7) İrrasyonel paydayı rasyonel yapma: Paydanın
eşleniğiyle kesir genişletilir.
1
Örnek: 1) =
√3
𝐴+√𝐴2 −𝐵 𝐴−√𝐴2 −𝐵
Kural: √𝐴 ∓ 2√𝐵 = √ ∓√
2 2
6
2) = eşitliğinden de yararlanılabilir.
√2

Örnek: √4 − √7 ifadesinin sadeleşmiş biçimini bir

kez de kuralı kullanarak bulalım.
√5
3) =
√7−2

8) √𝑨 ∓ 𝟐√𝑩 şeklindeki ifadelerin

sadeleştirilmesi:

𝑇 = √𝑥 ∓ √𝑦 olsun.

𝑇 2 = 𝑥 + 𝑦 ∓ 2√𝑥. 𝑦 9) Kareköklü denklemler: Kereköklü ifade yalnız

bırakılıp kare alma yoluna gidilir. Çözülen
√𝑇 2 = | 𝑇 | = √𝑥 + 𝑦 ∓ 2√𝑥. 𝑦 denklemde bulunan değer denklemi sağlıyorsa
çözüm olarak kabul edilir.
𝑥 + 𝑦 = 𝐴 ve 𝑥. 𝑦 = 𝑏 dersek Örnek: √𝑥 − 3 = 4 denkleminin çözüm kümesini
bulunuz.
√𝐴 ∓ 2√𝐵 = | √𝑥 ∓ √𝑦 | olur.

Yapacağımız şey, toplamları 𝐴 , çarpımları 𝐵 olan iki

sayıyı belirlemek ve kareköklerinin farkı ya da toplamı
şeklinde yazmak olacaktır.

Örnek: 1) √3 + 2√2 =

2) √7 − √40 =
Örnek: 2√𝑥 + 1 + 3 = 2 denkleminin çözüm
kümesini bulunuz.

3) √(11 − 4√6 ) . (√3 + 2√2) =

59
Örnek: √𝑥 + 2 + √𝑥 + 3 = 1 denkleminin çözüm Örnek: 4√𝑥+1 − 2√𝑥+1+2 = 0 ise 𝑥 kaçtır?
kümesini bulunuz.

SORULAR:

1) (√3 − 2)99 . (√3 + 2)100 ifadesinin eşitini

bulunuz.

Örnek: √1 − 𝑥 − 2√−𝑥 = 3 ise Ç = ?

Çözüm 1: ( Kare alarak)

2) √7 − √24 − √7 + √24 farkı kaçtır?

Çözüm 2: (√𝐴 ∓ 2√𝐵 ifadesinden yararlanarak) 𝑎𝑏√𝑐 = 48

3) 𝑎, 𝑏, 𝑐 ∈ 𝑅 + için 𝑎𝑐√𝑏 = 144} ise 𝑎 kaçtır?
𝑏𝑐√𝑎 = 36

60
 4) 3√0,64 + 8√0,49 toplamını bulunuz. 1
8) 𝑥 > olmak üzere,
2
√2𝑥 + √4𝑥 − 1. √2𝑥 − √4𝑥 − 1 çarpımı
nedir?

5) 𝑎𝑎 ile 𝑏𝑏 iki basamaklı sayılar ve 𝑏 > 𝑎 dır.

√𝑎𝑎 𝑏 5
+√ = ise 𝑏 − 𝑎 kaçtır?
3 2
√𝑏𝑏 𝑎 2
9) − işleminin sonucunu en sade
√3 √5−√3

biçimde bulunuz.

10) √2𝑥 2 − 8 − √2𝑥 2 + 3 = 𝑎 ise

√2𝑥 2 + 3 + √2𝑥 2 − 8 toplamını 𝑎 cinsinden
yazınız.

6) 𝑎 < 𝑏 < 0 < 𝑐 ise

|𝑎 + 𝑏 − 𝑐| + √𝑎2 + 2𝑎𝑏 + 𝑏 2 ifadesinin eşiti
nedir?

11) √𝑥 + √𝑥 − √𝑥 − √𝑥 = √𝑥 ise 𝑥 hangi

değerleri alabilir?

7) √72 + √(−6)2 − √(−8)2 eşitini bulunuz.

61
 12) Hangi irrasyonel sayının yaklaşık değeri Özelikler:
bilinirse √432 sayısının da yaklaşık değeri 𝑎
𝑏
bulunabilir? 1) √𝑥 𝑎 = 𝑥 𝑏

Örnek: 1) √3 =
3
2) √𝑥 2 =
1
3) 4
=
√35

𝑛
2) A) 𝑎 ∈ 𝑅 + için √𝑎 ifadesi 𝑅 ‘de tanımlıdır.
B) 𝑎 ∈ 𝑅 − için
𝑛
𝑛 tek ise √𝑎 ifadesi 𝑅 ‘de tanımlı,
𝑛
√2 𝑛 çift ise √𝑎 ifadesi tanımsızdır.
13) değerini en sade biçimde
√0,9−√0,1 3
Örnek: √3 , √24 reel sayılarda tanımlı
yazınız.
3 5
√−8 , √6 reel sayılarda tanımlı iken
6
√−64 , √−1 reel sayılarda tanımlı değildir.
Yani bu son ikisi bir reel sayı değildir.
3 4
√𝑥 + √𝑥−3
Örnek: ifadesi bir reel sayı olduğuna
1−√5−𝑥
göre 𝑥 ‘in alabileceği tam sayı değerleri toplamı
kaçtır?
√𝑥−3𝑎+√3𝑎−𝑥+𝑎
14) 𝑦 = eşitliğinde
𝑥−𝑎
𝑎, 𝑥, 𝑦 ∈ 𝑅 + ise 𝑦 kaçtır?

3) Kök İçindeki İfadeyi Kök Dışına Çıkartmak:

A) 𝑎√𝑥 𝑎 . 𝑦 = 𝑥. 𝑎√𝑦
3
Örnek: 1) √54 =
Reel Sayıların Rasyonel Kuvveti: 4
2) √𝑥 5 =
𝑎 ∈ 𝑅 + ve 𝑛 ∈ 𝑍 + için 𝑥 𝑛 = 𝑎 eşitliğini sağlayan 𝑥
sayısına 𝑎 sayısının 𝑛. dereceden kökü denir ve 𝑥 = 3) 3√0,008 =
𝑛
√𝑎 şeklinde gösterilir.
𝑎
2
B) √𝑥 𝑎.𝑏 = 𝑥 𝑏
√ =√ ∶ Karekök 3
Örnek: 1) √64 =
3
√ ∶ Küpkök 4
2) √𝑥 12 =
4
√ ∶ Dördüncü dereceden kök vb.
3
3) √𝑥 10 . 𝑦 2 =
62
4) Kuvvet Alma: 8) Toplam ve Çıkarma:
𝑎 𝑎
( √𝑥)𝑏 = √𝑥 𝑏 Kök içleri ve kök dereceleri aynı olan köklü ifadeler
3
toplanıp çıkartılabilirler.
Örnek: 1) ( √𝑥)5 =
5 5 5
4
Örnek: 1) 2. √3 − √3 + 4. √3 =
3
2) ( √𝑎) =
5
3) ( √𝑎2 . 𝑏 3 )4 =
3 3
2) √−16 + 2. √54 =

5) Kök Dışındaki İfadeyi Kök İçine Alma:

9) Çarpma: Kök dereceleri aynı köklü ifadeler
A) 𝑥. 𝑎√𝑦 = 𝑎√𝑥 𝑎 . 𝑦 çarpılabilir. Değilse eşitlenmelidir.
𝑎
B) 𝑥 𝑏 . 𝑎√𝑦 = √𝑥 𝑎.𝑏 . 𝑦 𝑎 𝑎 𝑎
√𝑥 . √𝑦 = √𝑥. 𝑦
3 3 3
Örnek: 1) 𝑎. √𝑎 = Örnek: 1) √2. √4 =
3
2) 𝑥 2 𝑦. √𝑥𝑦 2 = 3
2) √𝑥 2 . 𝑦. √𝑥. 𝑦 3 =
4

4
3) 2√5 =
6) Köklü Bir İfadenin Kökünü Alma:
𝑎 𝑏
√ √𝑥 = 𝑎.𝑏√𝑥 10) Bölme: Kök dereceleri aynı köklü ifadeler
bölünebilir. Değilse eşitlenmelidir.
3
Örnek: 1) √ √3 = 𝑎
√𝑥 𝑎 𝑥
3 3 𝑎 = √ , (𝑦 ≠ 0)
2) √ √ √2 =
4 √𝑦 𝑦

3
√16
3
3) √52 . √53 . √5 =
4 Örnek: 1) 3 =
√2
3√
9
2)
√3
=
7) Köklü İfadelerin Kök Derecelerini Eşitleme:
Kök dereceleri EKOK’larında eşitlenir.
4
Örnek: √𝑥 ile √𝑥 köklü ifadelerinin kök derecelerini
aynı yapınız.
11) Köklü İfadelerin Paydasını Rasyonel Yapma:
Sayı paydanın eşleniğiyle genişletilir.
𝑎 𝑎
√𝑥 𝑏 sayısının eşleniği √𝑥 𝑎−𝑏 sayısıdır.
1
6 8 Örnek: 1) 3 =
Örnek: √25 ile √2 köklü ifadelerinin kök √3
derecelerini eşitleyiniz.

2
2) 4 =
√8

63
 3 12
Uygulamalar: Örnek: √2 = 𝑥 ve √3 = 𝑦 ise √108 sayısını
𝑥 ve 𝑦 cinsinden yazınız.
Örnek: 𝑥 < 0 < 𝑦 için
3
√𝑥 2 + √𝑥 2 − 2𝑥𝑦 + 𝑦 2 + √𝑦 3 ifadesinin eşiti
nedir?

1
Örnek: √45 − 10 √
4
3 4 6
Örnek: √2 , √3 , √5 , √11 sayılarını sıralayalım. + √80 − √25 işleminin
5
sonucu nedir?

5 2010 −1010
Örnek: √ ifadesini sadeleştiriniz. 1 2 3
1010 −510 Örnek: .4 . sayısını en sade
8
√7+1 √7+1 √7+1
biçimde yazınız.

1 1 1
Örnek: 𝑎 = ,𝑏= ,𝑐=
3 √11+√6 √14+√3 √10+√7
5
√2. √4√2
Örnek: sayısının en sade değerini sayılarını sıralayınız.
5
√16
bulunuz.

64
 4 1 Uyarı: Her rasyonel sayı bir oran iken her oran
Örnek: √0,5. √8. √16−2 = ( )𝑎 ise 𝑎 kaçtır?
3

4 rasyonel sayı değildir.

4𝑎+𝑏 9 𝑎−3𝑏
Örnek: = ise oranı kaçtır?
𝑎 2 𝑏

1 10
6 3 3 2𝑥 − =
Örnek: √5 − 2√6 . √5 + √24 . √√2 − √3 𝑦 3 𝑥
çarpımının tam sayı değerini bulunuz.
Örnek:
1 5
} ise oranı kaçtır?
𝑦
2𝑦 − =
𝑥 3

Orantı: İki veya daha çok oranın eşitliğine orantı denir.

ORAN ve ORANTI:
𝑎 𝑐 𝑒
Oran: En az biri sıfırdan farklı olmak üzere, aynı , , birer oran olmak üzere,
𝑏 𝑑 𝑓
birimden iki çokluğun karşılaştırılmasına
𝑎 𝑐 𝑎 𝑐 𝑒
(bölünmesine) oran denir. = = 𝑘 ve = = = 𝑘 eşitlikleri birer
𝑏 𝑑 𝑏 𝑑 𝑓
𝑎, 𝑏 ∈ 𝑅 ve 𝑎 ≠ 0 ya da 𝑏 ≠ 0 olmak üzere, orantıdır.
𝑎 İlkine ikili orantı, ikincisine de üçlü orantı denir.
değerine 𝑎 sayısının 𝑏 sayısına oranı denir.
𝑏 Buradaki 𝑘 değeri de orantı katsayısı veya orantı
𝑎 sabiti ismini alır.
Uyarı: 𝑎, 𝑏 ∈ 𝑍 ve 𝑏 ≠ 0 için rasyonel sayısıyla
𝑏 𝑦−𝑥−𝑧 𝑧−𝑦−𝑥
oran karıştırılmamalıdır. Örnek: 𝑥 − 𝑦 − 𝑧 = = orantısına
−3 −4
𝑥
√2 göre oranı kaçtır?
Örnek: orandır, rasyonel sayı değildir. 𝑦+2𝑧
3
4
orandır, rasyonel sayı değildir.
0
4
− orandır, rasyonel sayıdır.
5
0
orandır, rasyonel sayıdır.
7
0
oran değildir, rasyonel sayı değildir.
0

65
 𝑥.𝑦 𝑦.𝑧 𝑥.𝑧 𝑎 𝑏 𝑐 𝑎+𝑏 𝑏+𝑐 𝑐+𝑑
Örnek: = = orantısında Örnek: = = ve ( 𝑏 ) . ( 𝑐 ) . ( 𝑑 ) = 27
4 6 3 𝑏 𝑐 𝑑
𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 18 ise 𝑥 kaçtır?
𝑑
İse oranı kaçtır?
𝑎

Orantı Özelikleri:
𝑎 𝑐 Örnek: Bir karışım 𝐴, 𝐵 ve 𝐶 maddelerinin ağırlıkça
= orantısı 𝑎: 𝑏 = 𝑐: 𝑑 şeklinde de
𝑏 𝑑
düşünülebileceğinden, 𝐴 𝐵 2
= = oranında karıştırılmasıyla elde ediliyor.
𝐵 𝐶 3
𝑎 ile 𝑑 ‘ye dışlar
380 gr’lık bu karışım içinde 𝐶 maddesinden kaç gr
𝑏 ile 𝑐 ‘ye içler denir. bulunur?
1) 𝑎. 𝑑 = 𝑏. 𝑐
Orantıda içler ve dışlar çarpımı eşittir.
𝑎 𝑐
2) = orantısı
𝑏 𝑑
𝑎 𝑏 𝑑 𝑐 𝑏 𝑑
= , = ve = biçimlerinde de
𝑐 𝑑 𝑏 𝑎 𝑎 𝑐
yazılabilir.
Orantıda içler veya dışlar yer değiştirebilir.
Her bir oranın çarpmaya göre tersleri alınabilir.
Bu üç durumda sadece orantı sabiti değişir.
Örnek: 𝑎, 𝑏, 𝑐 ∈ 𝑅 olmak üzere,
3) 𝑛 ∈ 𝑅 − {0} için
𝑎.𝑛 𝑐 𝑎 𝑏 𝑐 5
= = 𝑘 (Genişletme) = = =
, 5𝑎 − 2𝑏 + 3𝑐 = 30 ve
𝑏.𝑛 𝑑 𝑥 𝑦 𝑧 3
2𝑦 − 3𝑧 = −8 ise 𝑥 kaçtır?
𝑎:𝑛 𝑐
= = 𝑘 (Sadeleştirme)
𝑏:𝑛 𝑑
𝑎.𝑐
4) = 𝑘2
𝑏.𝑑
𝑎+𝑐
5) =𝑘
𝑏+𝑑
𝑎𝑛 𝑐𝑛
6) 𝑛 = 𝑛 = 𝑘 𝑛
𝑏 𝑑
𝑎 𝑐 𝑒 𝑚𝑎 𝑛𝑐 𝑝𝑒
7) = = = = =
𝑏 𝑑 𝑓 𝑚𝑏 𝑛𝑑 𝑝𝑓
𝑚𝑎∓𝑛𝑐∓𝑝𝑒
= =𝑘
𝑚𝑏∓𝑛𝑑∓𝑝𝑓

66
 𝑎+𝑏 𝑎−𝑏 6 𝑎 𝑏 𝑐 2𝑎+3𝑏−4𝑐
Örnek: = = ise 9𝑎2 − 𝑏 2 Örnek: = = = 2 ise oranı
3 5 3𝑎−𝑏 𝑏 𝑐 𝑑 4𝑑+2𝑐−3𝑎
kaçtır? kaçtır?

Örnek: 𝑥 2 + 𝑦 2 = 32 ve 𝑚2 + 𝑛2 = 2 eşitliklerini
𝑥 𝑚
Örnek: 𝑥 > 0 , 𝑦 > 0 , 𝑧 > 0 olmak üzere, sağlayan pozitif 𝑥, 𝑦, 𝑚, 𝑛 sayıları için, = ise
𝑦 𝑛
𝑥 𝑦 𝑧 𝑥
= = ve 𝑥 2 + 𝑦 2 + 𝑧 2 = 200 ise 𝑚
kaçtır?
3 4 5
𝑥 + 𝑦 + 𝑧 toplamı kaçtır?

Örnek: Aynı peynirin 7,99 lira fiyatla satılan 420

gramlık paketi mi, yoksa 9,75 lira fiyatla satılan 500
gramlık paketi mi daha hesaplıdır? Araştırınız.

Örnek: 100 üzerinden yapılan bir sınavda iki kişinin

35
matematikten aldıkları notların oranı tir. Notu daha
25
yüksek olan öğrenci 2 puan daha alsaydı tam puan
almış olacaktı. Buna göre notu daha düşük olan
öğrenci kaç almıştır?

Geometrik ve Aritmetik Ortalama:

Bir ikili orantıda dışlar (veya içler) eşitse, bu eşit
1 1 1 1 değere diğer ikisinin geometrik ortası (orta orantılısı)
Örnek: 𝑎𝑥 = 𝑏𝑦 = 𝑐𝑧 = 6 ve + + =− denir.
𝑥 𝑦 𝑧 2
ise 𝑎 + 𝑏 + 𝑐 toplamı kaçtır? 𝑥 𝑏 𝑎 𝑥
= veya = için 𝑥 2 = 𝑎. 𝑏 → 𝑥 = √𝑎. 𝑏
𝑎 𝑥 𝑥 𝑏
değeri 𝑎 ile 𝑏 ‘nin geometrik ortasıdır.
İki sayının toplamlarının yarısı da bunların aritmetik
ortasıdır.

67
 𝑎+𝑏 4
𝑥= sayısı 𝑎 ile 𝑏 ‘nin aritmetik ortasıdır. √10
2 Örnek: 𝑥 ile 𝑦 ‘nin 𝐴. 𝑂. 3,2 ve 𝐺. 𝑂. ise
5
İkiden fazla sayı için de geometrik ve aritmetik 10 10
+ değeri kaçtır?
ortalar bulunabilir. 𝑥 𝑦
3
𝑎, 𝑏, 𝑐 sayıları için 𝐺. 𝑂. = √𝑎. 𝑏. 𝑐
𝑎+𝑏+𝑐
𝐴. 𝑂. =
3
4
𝑎, 𝑏, 𝑐, 𝑑 sayıları için 𝐺. 𝑂. = √𝑎. 𝑏. 𝑐. 𝑑
𝑎+𝑏+𝑐+𝑑
𝐴. 𝑂. = şeklinde
4
hesaplanır. Örnek: İlk iki sınavının ortalaması 70 olan bir öğrenci
3. sınavdan hangi notu alırsa not ortalaması 80 olur?
Aritmetik ve Geometrik Ortalama İlişkisi:

Orantı Çeşitleri:
1) Doğru Orantı: Oranları sabit olan iki çokluk
doğru orantılı veya kısaca orantılıdır denir.
Yani çokluklardan biri artarken diğeri de
O halde 𝑥 + 𝑦 > 2√𝑥. 𝑦 yazılabilir. artıyor, azalırken diğeri de azalıyorsa iki çokluk
𝑥+𝑦 doğru orantılıdır.
Düzenlenirse > √𝑥. 𝑦 olur. Sayıların eşit olması
2 𝑥
durumunda aritmetik ve geometrik ortaları da eşit 𝑥 ile 𝑦 doğru orantılıysa = 𝑘 (sabit)
𝑦
olacağından, 𝐴. 𝑂. ≥ 𝐺. 𝑂. olduğunu söyleyebiliriz.
𝑥 = 𝑘. 𝑦 dir.
Örnek:
Örnek: 7000 lirayı 2,3 ve 5 sayılarıyla orantılı olarak
üç kişiye paylaştırınız.

Çapı 𝑎 + 𝑏 olan yarım çemberde hipotenüsü çap

olan ABC üçgeninin hipotenüsüne ait yüksekliğini ve
yarıçap uzunluğunu 𝑎 ile 𝑏 cinsinden bulunuz. 2) Ters Orantı: Çarpımları sabit olan iki çokluk
ters orantılıdır denir.
Yani çokluklardan biri artarken diğeri azalıyor,
azalırken diğeri artıyorsa iki çokluk ters
orantılıdır.
𝑥 ile 𝑦 ters orantılıysa 𝑥. 𝑦 = 𝑘 (sabit)
𝑘 𝑘
𝑦= ya da 𝑥 = yazılabilir.
𝑥 𝑦
68
Örnek: 𝑥 ile 𝑦 ters orantılıdır. 𝑥 sayısı % 400 Örnek: Bir işçi 108 𝑚2 duvarı sabit çalışma
arttırılırsa 𝑦 sayısı % kaç azalır? temposuyla 4 günde örebilirse, 270 𝑚2 olan duvarı
kaç günde örebilir?

Örnek: Bir askeri kışlada 120 askere 75 gün yetecek

Uyarı: 1) 𝑥 sayısı 𝑦 ile doğru, 𝑧 ile ters orantılı ise
yiyecek vardır. 25 gün sonra 20 asker terhis olduğunda
𝑥.𝑧 kalan yiyecekler kalan askerlere kaç gün yeter?
= 𝑘 yazılır.
𝑦
2)

Örnek: 129 sayısını 3 ve 4 ile doğru, 6 ile ters orantılı

olarak üç parçaya ayırırsak en küçük parça kaç olur?

Doğru orantıda çapraz çarpımlar, ters orantıda ise

karşılıklı terimler çarpımı eşittir.
Örnek: Bir 𝑦 sayısı 𝑥 + 1 ile doğru, 𝑧 − 1 ile ters
orantılıdır. 𝑥 = 5 ve 𝑦 = 9 iken 𝑧 = 3 ise 𝑦 = 18
ve 𝑧 = 2 olduğunda 𝑥 hangi değeri alır?
Altın Oran:

Bir doğru parçası düşünelim ve bu doğru parçasında

öyle bir noktadan ikiye bölmeliyiz ki büyük parçanın
küçük parçaya oranı ve parçanın tümünün büyük
parçaya olan oranı eşit olmalıdır. Yani altın
oran olan 1,618 sayısına eşit olmalıdır. 1,618 sayısı
yunan alfabesinde ϕ (phi) ile sembolize edilir.

69
Fibonacci sayılarıyla altın oran ilişkisi vardır. Ardışık PROBLEMLER:
fibonacci sayıları arasındaki oran sayı değerleri
Örnek: Bir sınıftaki öğrenciler sıralara ikişer ikişer
büyüdükçe altın orana çok yaklaşır.
otururlarsa 10 öğrenci ayakta kalıyor. Eğer sıralara
üçer üçer otururlarsa 1 sıra boş kalıyor.
Sınıfın öğrenci mevcudunu bulunuz.

Aşağıda boy uzunluğunun enine oranı altın oran olan

dikdörtgen vardır. Buna da altın dikdörtgen deniliyor.

Örnek: Bir çubuk eşit boyda 10 parçaya bölünüyor.

Eğer 10 yerine 12 eşit parçaya bölünseydi, her parça 8
cm daha kısa olacaktı. Buna göre çubuğun boyu ne
kadardır?

Mısırdaki piramitlerin taban uzunluğunun

yüksekliğine oranının yine altın oran olduğu biliniyor.
Mimar Sinan’ın Selimiye ve Süleymaniye Camilerinin
yapımında bu oranı kullandığı söyleniyor.
Ayrıca düzgün beşgenlerin köşegen uzunluğunun
kenar uzunluğuna oranı da altın orandır.
Araştırma Ödevi: Sizler de altın oranın yaşamımızda
başka nerelerde kullanıldığını araştırıp arkadaşlarınızla
paylaşınız.
Örnek: 10 ve 50 liralıklardan oluşan 30 tane paranın
tutarı 500 lira ise kaç tanesi 50 liralıktır?

70
Örnek: Dört yanlışın bir doğruyu götürdüğü 60 Örnek: Bir hareketli gitmesi gereken yolun ilk gün
soruluk bir testte her soruyu cevaplayan bir 1 1
‘ünü, ikinci gün ‘ünü, üçüncü gün de kalan yolun
öğrencinin 45 neti çıkmıştır. Bu öğrenci kaç soruyu 4 3
yanlış cevaplandırmıştır? 2
‘ini giderek yolun orta noktasını 45 km geçmiştir. Bu
5
hareketli kaç km daha yol aldığında gideceği yere
varır?

Örnek: Bir şişe yüksekliğinin yarısına kadar doluyken

350 gr, çeyreğine kadar doluyken 320 gr gelmektedir.
Buna göre boş şişenin ağırlığı ne kadardır?

Örnek: Bir babanın yaşı kızını yaşının 4 katıdır. Kızı

babasının bugünkü yaşına geldiğinde yaşları toplamı
88 olacaktır. Buna göre kızı doğduğunda baba kaç
yaşındaydı?

2
Örnek: Değeri olan kesrin payına 1 ekleyip Örnek: Ali ‘nin şimdiki yaşı annesiyle babasının yaşları
3
paydasını 1 azalttığımızda kesrin değeri 1 oluyor. Eğer farkının 3 katıdır. 12 yıl sonra Ali ‘nin yaşı annesiyle
payından 1 çıkarıp paydasını 1 arttırsaydık yeni kesrin babasının yaşları farkının 5 katı olacağına göre Ali
değeri ne olurdu? bügün kaç yaşındadır?

71
Örnek: Yaş ortalaması 16 olan bir ailedeki tüm Örnek: Bir kitabın sayfalarını 1 den başlamak üzere
bireylerin 6 yıl sonraki yaşları toplamı 220 olacaktır. numaralandırmak için toplam 300 rakam kullanılması
Buna göre ailede kaç birey vardır? gerekiyorsa kitap kaç sayfadır?

Örnek: 49 ‘dan 2009 ‘a kadar olan doğal sayılar yan

yana yazılarak elde edilen 49505152…..20082009
Örnek: Bir annenin yaşı, yaşları ardışık çift sayı olan üç
sayısı kaç basamaklıdır?
çocuğunun yaşları toplamına eşittir. En büyük çocuk
doğduğunda anne 22 yaşında olduğuna göre ortanca
çocuğun bugünkü yaşı kaçtır?

Örnek: Buğdaydan ağırlığının % 80 ‘ i kadar un, undan

Örnek: “ Ben senin yaşındayken senin yaşının 2 katı da ağırlığının % 50 fazlası kadar hamur elde ediliyor.
benim şimdiki yaşıma eşittir. Sen benim yaşıma Buna göre 360 kg hamur elde etmek için kaç kg buğday
geldiğinde yaşlarımızın toplamı 63 olacak.” diyen biri gereklidir?
kaç yaşındadır?

72
Örnek: Bir dikdörtgenin kısa kenarı % 20 küçültülüp Örnek: Bir malın satışından % 20 kâr elde eden bir
uzun kenarı % 20 arttırılarak yeni bir dikdörtgen elde satıcı, 720 liralık satış yaptığında kaç lira kâr elde eder?
ediliyor. Dikdörtgenin alanındaki değişim yüzdesi nasıl
olur?

Örnek: Bir satıcı % 20 kârla sattığı bir malı, satış fiyatı

üzerinden % 30 indirimle 420 liraya satıyor. Malın alış
Örnek: 1 + 2 + 3 + ⋯ . +𝑛 toplamındaki her terim fiyatını bulunuz.
% 10 arttırılırsa toplam sonucu % kaç artar?

Örnek: Bir mal etiket fiyatı üzerinden % 40 indirimle

Örnek: % 20 ‘si kız öğrenciden oluşan bir sınıfa 10 kız satıldığında maliyet fiyatı üzerinden % 20 kâr elde
öğrenci daha gelirse sınıftaki erkek öğrenci oranı % 64 ediliyor. Bu malın indirimsiz satışından % kaç kâr elde
oluyor. Buna göre sınıftaki erkekler kaç kişidir? edilir?

73
Örnek: Bir satıcı 60 adet cam ürünü 200 liradan alıp % Örnek: Şeker oranı % 20 olan 24 gr şekerli suyun
25 kârla satmak istemektedir. Fakat ürünlerin bir kısmı şeker oranını % 30 ‘a çıkarmak için kaç gr su
nakliye sırasında kırılmıştır. Sağlamları % 40 kârla, buharlaştırmak gerekir?
kırıkları % 10 zararla satarak düşündüğü kârı
Su oranını yazarak;
sağladığına göre sağlam olarak satılan ürün sayısı
kaçtır?

Şeker oranını yazarak;

3
Örnek: İçindeki şekerin suya oranı olan bir şekerli
2
suyun şeker yüzdesi kaçtır?

Hız (Hareket) Problemleri

𝑥 (𝑦𝑜𝑙)
𝑣 (ℎ𝚤𝑧) = → 𝑥 = 𝑣. 𝑡
𝑡 (𝑧𝑎𝑚𝑎𝑛)

Örnek: 300 m uzunluğundaki bir tren, 200 m

Örnek: % 30 ‘u tuz olan 20 gr tuzlu su karışımıyla, uzunluğundaki bir tüneli sabit hızla 40 sn ‘de
% 60 ‘ı tuz olan 30 gr tuzlu su karışımı karıştırılırsa elde geçmiştir. Bu trenin hızı kaç 𝑚⁄
𝑑𝑘 dır?
edilecek karışımın tuz yüzdesi ne olur?

74
Örnek: A kentinden B kentine gitmek için aynı anda Örnek:
yola çıkan iki otomobilden birincisi saate 90 km,
ikincisi de saatte 110 km hızla gidiyor. İkinci otomobil
B kentine 2 saat önce vardığına göre A ile B kentleri
arası kaç km ‘dir?

Şekilde, bir ikizkenar dik üçgenden ve bu üçgenin

hipotenüsünü çap kabul eden yarım çemberden oluşan
bir koşu parkı gösterilmiştir. Bu parkta üç koşu yolu
bulunmaktadır. Başlangıç noktasından aynı anda
koşmaya başlayan Ayça A, Barış B ve Cem ise C yolunu
kullanarak bitiş noktasına varıyor.
Ayça, Barış ve Cem ‘in saatteki hızları sırasıyla 4 km,
2 km ve 3 km olduğuna göre bitiş noktasına varış sırası
nasıl olur?

Örnek:

A kentinden hareket eden bir araç, saatte ortalama 60

km hızla giderek a saatte C kentine varıyor. Bu araç B
kentine kadar ortalama 40 km/sa hızla gitseydi yine Karşılaşma (Zıt Yönlü Hareket):
toplam a saate C kentine varmak için B ile C arasındaki
yolu ortalama kaç km hızla gitmeliydi?

𝑥 = (𝑣1 + 𝑣2 ). 𝑡
Örnek: A ile B kentleri arasındaki uzaklık 40 km dir.
A ‘dan hızı saatte 5 km olan bir yaya, B ‘den hızı saate
15 km olan bir bisikletli aynı anda birbirlerine doğru
yola çıkıyor. Karşılaştıkları noktada bisikletli, bisikletini
yaya olana vererek yayanın hızının 2 katı hız ile B
kentine kaç saate geri döner?

75
Örnek: Örnek:

𝑣1 𝑣2 𝑣3
= = olmak üzere,
4 3 2
A ve B noktalarından üç araç aynı anda şekilde
Dakikada hızları 3v metre ve 2v metre olan iki gösterilen yönlere doğru hareket ediyorlar. A ‘dan
hareketli dikdörtgen şeklindeki bir pistin A köşesinden hareket eden araç 6 saat sonra B ‘den 𝑣2 hızıyla
belirtilen yönlerde hareket ederek E köşesinde hareket eden araçla karşılaşıyor ve duraksamadan
karşılaşıyorlar. yoluna devam edip B ‘den 𝑣3 hızıyla hareket eden
araca C noktasında yetişiyor. |BC| = 210 km
|AB| = 80 m , |AD| = 50 m olduğuna göre |EC| olduğuna göre |AB| uzaklığı ne kadardır?
uzunluğu ne kadardır?

Yetişme (aynı Yönlü Hareket):

Örnek: Hızı 20 𝑘𝑚⁄𝑠𝑎 olan bir hareketli, hızı

30 𝑘𝑚⁄𝑠𝑎 olan başka bir hareketliden 50 𝑘𝑚 önde
harekete başlarsa, arkadaki öndekine kaç saat sonra
yetişir?

76
Örnek: Dairesel Hareket:
1)

Bilge otobüse binerek okuluna gitmek istiyor.

Bilgenin 1.durağa olan uzaklığının 2.durağa olan
2
uzaklığına oranı tür.
3
2)
Otobüsün geldiğini gören Bilge duraklardan hangisine
doğru yürürse yürüsün saatteki hızı 30 km olan
otobüsle aynı anda o durakta bulunduğuna göre,
Bilge’nin yürüme hızı saatte kaç km ‘dir? (Bilge 2.
durağa doğru yürüdüğünde otobüsün 1.durakta
durmadığı varsayılacaktır.)

( 𝑣1 hızındakinin 𝑣2 hızındakine yetişmesi için bir tam

tur fazla gitmesi gerekir.)
Örnek:

Hızları 𝑣1 = 6 𝑚⁄𝑠𝑛 ve 𝑣2 = 15 𝑚⁄𝑠𝑛 olan iki

koşucu şekildeki dairesel pistin A noktasından aynı
anda ve ters yönde koşmaya başladıktan 12 dk sonra
ilk kez karşılaşıyorlar. Buna göre yavaş olan koşucunun
karşılaşmalarından kaç dk sonra A noktasına varacağını
bulunuz.

77
Örnek: 1
Örnek: Bir araç belli bir yolun ‘ini 20 km⁄sa, kalan
5
yolun yarısını 40 km⁄sa ve geriye kalan yolu da
80 km⁄sa hızla gidiyor. Buna göre, aracın tüm
hareketi boyunca ortalama hızı saate kaç km ‘dir?

Şekildeki çembersel pistin çevresi 315 m dir. A ve B

noktalarından 73 𝑚⁄𝑑𝑘 ve 52 𝑚⁄𝑑𝑘 hızlarla iki
araç aynı anda ve aynı yönde harekete başlıyorlar.
Hızlı olan araç diğerine kaç dk sonra yetişir?

Örnek: Bir araç (2x + 5) km⁄sa hızla 15 dk,

(x + 35) km⁄sa hızla 15 dk ve (3x − 10) km⁄sa
hızla 15 dk gidince ortalama hızı 70 km⁄sa olduğuna
göre 𝑥 kaçtır?

Ortalama Hız:
𝑇𝑜𝑝𝑙𝑎𝑚 𝑦𝑜𝑙
𝑣𝑜𝑟𝑡 =
𝑇𝑜𝑝𝑙𝑎𝑚 𝑧𝑎𝑚𝑎𝑛

1) 𝑡 (zaman) eşitse
Örnek: A ‘dan B ‘ye 20 km⁄sa hızla gidip 30 km⁄sa
hızla dönen bir hareketlinin bu seyahatteki ortalama
hızı kaç km⁄sa ‘tir?
𝑣1 +𝑣2 𝑣1 +𝑣2 +𝑣3
𝑣𝑜𝑟𝑡 = 𝑣𝑜𝑟𝑡 = vb.
2 3
Hızların aritmetik ortası ortalama hızı verir.
2) 𝑥 (yol) eşitse
1 1 1 1
= .( + )
𝑣𝑜𝑟𝑡 2 𝑣1 𝑣2
2𝑣1 .𝑣2
𝑣𝑜𝑟𝑡 =
𝑣1 +𝑣2

Hızların harmonik ortalaması ortalama hızı verir.

78
Örnek: Bir kayık nehirde 60 km ‘lik bir mesafeyi Örnek: A ‘dan B ‘ye saatte v km hızla 5 saatte giden bir
akıntının etkisiyle 3 saatte gidip 5 saatte dönüyor. araç, bu yolu 4 saatte gidebilmek için hızını yüzde kaç
Buna göre, akıntının hızı kaç km⁄sa olur? arttırmalıdır?

Örnek: Melahat bir bilet kuyruğunda baştan (2𝑛 − 2).

sırada, sondan ise 𝑛. sıradadır. Hakan da aynı
kuyrukta baştan (𝑛 + 5). sırada, sondan ise
(3𝑛 − 18). sıradadır. Aralarında kaç kişi vardır?

Örnek: 80 basamaklı bir yürüyen merdiven aşağıdan

yukarıya doğru sabit hızla hareket ederken, Ata ile
Aylin merdivenden yürüyerek çıkıyorlar. Ata
merdivenin tepesine kadar 30 basamak, Aylin ise 20
basamak çıkıyor. Buna göre, Ata ‘nın hızının Aylin ‘in
hızına oranı kaçtır?

Örnek: Uzunlukları aynı olan iki mum aynı anda

yanmaya başladığında biri 4 saatte diğeri 6 saatte
yanıp bitiyor. Mumlar aynı anda yakıldıktan kaç saat
sonra birinin boyu diğerinin 2 katı olur?

79
İşçi Problemleri: 7) Üçü birlikte 𝑡1 zaman çalıştıktan sonra C işçisi
işi bıraktığında, kalan işi A ile B 𝑡2 zamanda
• A adlı çalışan bir işi 𝑎 günde bitiriyor olsun.
bitirirse
1
- Bu kişi 1 günde işin ‘sını yapar. 1 1 1 1 1
𝑎 (𝑎 + 𝑏 + 𝑐 ). 𝑡1 + (𝑎 + 𝑏). 𝑡2 = 1
𝑥
- Eğer 𝑥 gün çalışırsa işin ‘sını yapmış olur. yazılır. Burada işin bitiş süresi 𝑡1 + 𝑡2 dir.
𝑎
Örnek: A, B, C işçileri bir işi tek başlarına sırasıyla 10,
• B kişisi de 𝑏 günde aynı işi bitirirse, ikisi 15, 30 günde bitirebilmektedirler. Aynı işi üçü birlikte
birlikte aynı işe beraber başlayarak 𝑥 gün kaç günde bitirir?
çalışırlarsa işin,
𝑥 𝑥
+ kadarı biter.
𝑎 𝑏
- Şayet iş bu 𝑥 gün sonunda bitmişse,
𝑥 𝑥 1 1 1
+ = 1 olur ki buradan da = +
𝑎 𝑏 𝑥 𝑎 𝑏
eşitliği yazılabilir.
Örnek: A ile B bir işi tek başlarına sırasıyla 6 ve 12
günde bitiriyorlar. İkisi 3 gün çalıştıktan sonra A işi
• Üçüncü bir C kişisi de aynı işi 𝑐 günde bitirsin. bırakıyor. Kalan işi B tek başına tamamlıyor.
İşin tamamı kaç günde bitmiştir?
A → 𝑡1 , B → 𝑡2 ve C → 𝑡3 zaman süreyle
çalıştıklarında şu yorumları yapabiliriz.

𝑡1 𝑡2
1) A ile B birlikte + kadarını yaparlar.
𝑎 𝑏

𝑡1 𝑡2
2) A ile B işi bitirirlerse + =1
𝑎 𝑏

3 𝑡1 𝑡2 3
3) A ile B işin ‘ini bitirirlerse + =
5 𝑎 𝑏 5
Örnek: Ali, Mehmet ‘in 3 katı iş yapabilmektedir. Ali
4) A ile B 𝑡 zamanda işi bitirirlerse bir işte 4 gün çalıştıktan sonra Mehmet te ona katılarak
𝑡 𝑡 1 1 1
+ =1 → = + 10 günde işi bitiriyorlar. Aynı işi, birlikte çalışmaya
𝑎 𝑏 𝑡 𝑎 𝑏
başlasalardı kaç günde bitirebilirlerdi?

5) A, B ve C birlikte 𝑡 zamanda işi bitirirlerse

1 1 1 1 1 1 1
(𝑎 + 𝑏 + 𝑐 ). 𝑡 = 1 → 𝑎 + 𝑏 + 𝑐 = 𝑡

6) Üçünün birlikte 𝑡1 zamanda bitirdikleri işi B

𝑡2 zamanda bitirirse
1 1 1 1
(𝑎 + 𝑏 + 𝑐 ). 𝑡1 = 𝑏 . 𝑡2

80
Örnek: A ile B işi birlikte 12 günde yapıyorlar. A,
4
4 gün, B ise 6 gün çalıştığı zaman işin ‘u bitiyor.
9
B işin tamamını tek başına kaç günde bitirebilir?
Enflasyon Problemleri:
Örnek: Enflasyon oranının % 20 olduğu bir ülkede
memur maaşlarına % 8 zam, işçi maaşlarına ise % 26
zam yapılmıştır. Buna göre memur ve işçinin reel
kazanç ya da kaybı % kaçtır?

1 2
Örnek: A bir işin ‘ünü 6 saatte, B aynı işin ‘ünü
3 3
6 saatte yapıyor. İkisi birlikte işin tamamını kaç saatte
bitirirler?
Örnek: Enflasyonun yılın ilk 6 ayında % 10, ikinci 6
ayında % 30 olduğu bir ülkede, bir memurun alım
gücünün azalmaması için maaşına yıl sonunda en az
% kaç zam yapılmalıdır?

Örnek: A ‘nın 5 günde yaptığı bir işi B 9 günde

Örnek: Yıllık enflasyonun % 50 olduğu bir ülkede
yapıyor. Buna göre ikisinin birlikte 9 günde yaptığı bir
memur maaşlarına ilk 6 ay için % x , ikinci 6 ay için
işi A tek başına kaç günde yapar?
% 30 zam yapılıyor. Yıl sonunda memur maaşları
enflasyon üzerinde % 4 arttığına göre x kaçtır?

81
Örnek: Memur maaşlarına ilk 6 ay için % 20, ikinci 6
ay için de % 30 zam yapılıyor. Yıl sonunda memurun
satın alma gücü % 4 artıyor. Yıllık enflasyon % kaçtır?

SORU: Kek yapılırken un, hamur haline geldiğinde

3
ağırlığının ‘i kadar artarken, hamur pişirildiğinde
5
1
ağırlığının ‘ü kadarını kaybeder. 240 gr ‘lık kek
4
yapmak için kaç gr un gerekir?

82
ÜÇGENLER

ATATÜRK’ÜN YAZDIĞI GEOMETRİ KİTABI

Atatürk Türk ulusu için her alanda yenilik ve çağdaşlığın yolunu açarken aynı zamanda bilimsel
alanda da herkes tarafından bilinmeyen oldukça faydalı bir çalışmaya imza atmıştır. Atatürk 1936-1937
yıllarında küçük fakat işlevi ve önemi hacminden daha büyük denebilecek bir geometri kitabı yazmıştır.
Yazdığı 44 sayfalık bu geometri kitabı ile geometri terimlerinin bugün kolay bir şekilde yazılıp
anlaşılmasını sağlamıştır. Zira Atatürk’ün Dolmabahçe Sarayı’nda kendi el yazısı ile kaleme aldığı
geometri kitabında matematiksel birçok terim geliştirilmiş diğer taraftan bu kitap ile anlaşılması oldukça
güç olan Osmanlıca geometri terimlerine Türkçe karşılıklar bulanarak geometrinin ezberlenmesi ve
öğrenilmesi güçlüğüne son verilmiştir.

Kitap, 1937’de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yazar adı konmadan yayınlanmış, kitabın ikinci
bir baskısı 1971 yılında da Türk Dil Kurumu tarafından çıkarılmıştır. Birçok geometri terimini yazdığı bu
kitapla anlaşılır hale getiren Atatürk’ün böylelikle geometrinin öğrenilmesi ve anlaşılmasındaki hizmeti
büyük olmuştur.

Keza Osmanlıca sözcüklerle karşılaştırıldığında yapılan işin ne denli önemli olduğu ortaya
çıkmaktadır. Yazımızın en altındaki karşılaştırmalarda da görülebileceği gibi bugün kullandığımız
matematik ve geometri terimlerinin hemen hemen tamamı Atatürk tarafından türetilmiş olup bu
sözcüklerin büyük çoğunluğu tutmuş yani kabul görmüştür. Atatürk’ün yazdığı geometri kitabının adı:
“Geometri” dir. Kitap 3. Türk Kurultayı’ndan hemen sonra yazılmıştır.

83
 Türkçe matematik ve geometri terimlerini Atatürk’e borçlu olduğumuzu biliyor
muydunuz?

“Müsellesin, zaviyetan-ı dahiletan mecmu’ü 180 derece ve müselles-i mütesaviyü’l-adla, zaviyeleri

biribirine müsavi müselles demektir.” yerine “Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir ve eşkenar
üçgen, açıları birbirine eşit üçgen demektir.” dememizi Atatürk’e borçluyuz.

“Müsellesin, zaviyetan-ı dahiletan mecmu’ü 180 derece ve müselles-i mütesaviyü’l-adla, zaviyeleri

biribirine müsavi müselles demektir.” Osmanlıca bilmeyenlerimizin bu cümleyi anlayacağını sanmıyoruz.

Bugün kullandığımız Türkçe ile yukardaki cümle şu anlama geliyor: “Üçgenin iç açıları toplamı 180
derecedir ve eşkenar üçgen, açıları birbirine eşit üçgen demektir.”1937 yılından önce öğrenciler
matematiği Osmanlıca terimlerle öğreniyorlardı. Daha doğrusu öğrenmiyorlar, ezberliyorlardı. Ta ki,
Atatürk’ün bizzat yazdığı Geometri kitabında yeni matematik terimler geliştirilene kadar bu durum
böylece sürüp gitti.

Atatürk’ün Geometri İsimli Kitabı Yazmasının Sebebi:

1937 yılının Kasım ayında yeni bir eğitim ve öğretim yılına girilirken, Mustafa Kemal Atatürk, Türk Dil
Kurumu’nun çeşitli bilim dallarına ait Türkçe terimleri saptadığını, bu sayede dilimizin yabancı dillerin
etkisinden kurtulma yolunda önemli adım attığını ilan eder. Aynı yıl içinde okullarda, eğitim Türkçe
terimlerle basılmış olan kitaplarla yapılmaya başlanmıştır. Bu olay kültür hayatımız için önemli bir adım
olmuştur. Atatürk, dilde özleşmeyi olanakların son kertelerine kadar zorlamış, bilim ve düşünce dilinin
sadeleştirilmesinin ve eğitimin Türkçe yapılmasının gerekliliğini her yerde önemle vurgulamıştır.
Atatürk’ün geometri kitabını yazmasındaki sebep:

● Türkçeyi yabancı kelimelerden arındırarak anlaşılır bir haline getirme çalışmalarına hizmet etmek
● Bilim dilinin de anlaşılır öz bir Türkçe olmasını sağlamak
● Böylelikle Türkçeyi bir bilim dili haline getirmektir.

Bazı Osmanlıca Geometri Terimlerinin Atatürk Tarafından Türetilen Türkçe Karşılıkları

Bu’ud - boyut
mekan - uzay
satıh - yüzey
kutur - çap
nısf-ı kutur - yarıçap
kavis - yay
muhit-i daire - çember
mümâs - teğet
zâviye - açı
re’sen mütekabil zâviyeler - ters açılar
zâviyetan’ı mütabâdiletân-ı dâhiletan - iç ters açılar
kaaide - taban
ufkî - yatay
şâkulî - düşey
amûd - dikey
zâviyetân-ı mütevâfıkatân - yöndeş açılar
va’zîyet - konum
mustatîl - dikdörtgen
muhammes - beşgen
müselles-i mütesâviyü’l-adlâ’ - eşkenar üçgen
müselles-i mütesâviyü’ssâkeyn - ikizkenar üçgen
şibh-i münharif - yamuk
mecmû - toplam
nisbet - oran
tenasüb - orantı
mesâha-i sathiyye - alan

84
müştak - türev
müsavi - eşit
mahrut - koni
faraziye - varsayı
hat - çizgi
mukavves - eğri
seviye - düzey
dılı - kenar
muvazi - paralel-koşut
menşur - pürüzma
hattı mail - eğik
veter - kiriş
re’s - köşe
zaviyei hadde - dar açı
hattı munassıf - açıortay
muhit - çevre
kaim zaviyeli müselles - dikey üçgen
tamamlıyan zaviye - tümey açı
murabba - kare
mümaselet - imsiy
umumi totale - ökül küre - yüre

Atatürk’ün önerdiği kelimelerden sadece “varsayı, pürüzma, dikey üçgen, dikey açı, tümey açı, imsiy,
ökül, yüre” terimleri yerine, bugün sırasıyla “varsayım, prizma, dik üçgen, dik açı, tümler açı, benzerlik,
tüm/bütün, küre” terimleri kullanılmaktadır.

BAŞARI YEMİNİ

85
 A
noktasına açının köşesi, AC ve AB ışınlarına da açının kolları veya
kenarları denir.
̂ , 𝐶𝐴𝐵
𝐵𝐴𝐶 ̂ veya 𝐴̂ ile gösterilebilir.

Çokgenlerde de iç bölge çokgene dahil ise çokgensel

bölge adı verilir.

Açı Çeşitleri:

Cevap: 𝟏𝟑𝟓𝟎

86
Cevap: 𝟓𝟎𝟎

Cevap: 𝟔𝟎𝟎

Örnek 3:

Cevap: 𝟗𝟎𝟎
Örnek:

Cevap: 𝟕𝟎𝟎

87
Örnek: Örnek:

Cevap: 𝟏𝟖𝟎𝟎

Cevap: 𝟒𝟎𝟎

Örnek:

ÖDEV:

Cevap: 𝟔𝟓𝟎

Cevap: 𝟏𝟑𝟎𝟎
Örnek:

Cevap: 𝟏𝟐𝟓𝟎

Cevap: 𝟒𝟎𝟎
Örnek:

Cevap: 𝟗𝟒𝟎 Cevap: 𝟏𝟐𝟎𝟎

88
Cevap: 𝟏𝟔𝟎𝟎

5.

Cevap: 𝟏𝟎𝟎𝟎

Üçgen Çeşitleri:

89
ÖRNEK:

ÖRNEK:

Cevap: 𝟕𝟎𝟎
Cevap: 𝟏𝟎𝟎𝟎

ÖRNEK:

Cevap: 𝟐𝟖𝟎 , 𝟔𝟐𝟎 , 𝟑𝟎𝟎

Cevap: 𝟏𝟒𝟓𝟎

PRATİK OLARAK;

Cevap: 𝟖𝟔𝟎 ve 𝟗𝟒𝟎

90
 Cevap: 𝟏𝟐𝟎𝟎
Cevap: 𝟏𝟑𝟓𝟎

Cevap: 𝟐𝟎𝟎 , 𝟏𝟑𝟓𝟎 , 𝟏𝟏𝟓𝟎

Cevap: 𝟖𝟎𝟎 ve 𝟏𝟎𝟓𝟎

Cevap: 𝟓𝟎𝟎
Cevap: 𝟏𝟖𝟎𝟎

91
 ÖDEV:

1)

ÖRNEK:
Cevap: 𝟑𝟎𝟎

2)

Cevap: 𝟏𝟑𝟓𝟎

ÖRNEK:

Cevap: 𝟑𝟖𝟎

3)

Cevap: 𝟑𝟐𝟎

Cevap: 𝟒𝟎𝟎

4)
ÖRNEK:

Cevap: 𝟐𝟎𝟎
Cevap: 𝟕𝟓𝟎

92
5) 10)

Cevap: 𝟐𝟓𝟎𝟎

Cevap: 𝟔𝟓𝟎
11)
6)

Cevap: 𝟖𝟎𝟎

7)

Cevap: 𝟔𝟎𝟎

12)

Cevap: 𝟒𝟓𝟎

8)

Cevap: 𝟒𝟎𝟎

13)

Cevap: 𝟑𝟎𝟎

9)

Cevap: 𝟑𝟎𝟎

Cevap: 𝟖𝟎𝟎

93
14) 18)

Cevap: 𝟐𝟒𝟎
Cevap: 𝟐𝟎𝟎
19)
15)

Cevap: 𝟒𝟎𝟎
Cevap: 𝟑𝟎𝟎
20)

16)

Cevap: 𝟒𝟎𝟎

ÜÇGENİN KENARLARIYLA AÇILARI ARASINDAKİ

İLİŞKİLER:
Cevap: 𝟒𝟓𝟎 − 𝟐𝒂

17)

Cevap: 𝟏𝟓𝟎𝟎
94
 ÖRNEK:

ÖRNEK:

olduğuna göre a+b , b+c , c+a değerlerinin küçükten

büyüğe doğru sıralaması nasıldır?

Cevap: a+b < c+a < b+c

ÖRNEK:

Cevap: B

ÖRNEK:

Cevap: lDEl < lEAl < lADl

ÖRNEK:

Cevap: 𝟑𝟗𝟎

ÖRNEK:

Cevap:18

ÖRNEK:

Cevap: b

Cevap: 9
95
ÖRNEK: ÖRNEK:

Cevap: 12
Cevap: 78

ÖRNEK:

Cevap: 25

ÖRNEK:

ÖRNEK:

Cevap: 2

Cevap:19
ÖRNEK:
ÖRNEK:

Cevap: 23

Cevap: 6

96
UYARI: ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

Cevap: 28
ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:
Pisagor Teoreminin Kullanıldığı Sorular:

Cevap:19

ÖDEV:

Cevap: 3

97
 ÖRNEK:

EŞ ÜÇGENLER:

Uyarı: Eş üçgenlerde karşılıklı yardımcı elemanlar da eştir.

ÖRNEK:

98
 2)

Cevap:13

BENZER ÜÇGENLER:

ÖRNEK:

ÖDEV:

1)
ÖRNEK:

Cevap:𝟒𝟓𝟎

99
ÖRNEK: ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖDEV:

1)

ÖRNEK:

𝟑
Cevap:
𝟐

2)

ÖRNEK:

Cevap:2

100
3) 6)

Cevap:12

Cevap:10

4)

7)

Cevap:10
Cevap:9

5)

8)

Cevap:10
Cevap:36

101
9) ÖRNEK:

Cevap:3

ÖRNEK:

10)

𝟖𝟏
Cevap:
𝟓

ÖRNEK:

ÖRNEK:

102
ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖDEV:

Benzerlik oranı 1 olan iki üçgen eş midir? Nedenlerini

yazınız.

SONUÇ:

103
 3.

Cevap:4

Cevap:4

ÖDEV:

5.

Cevap:6

Cevap:12

6.

Cevap:6

Cevap:2

104
7. 11.

Cevap:18
Cevap: 28

8.

Cevap:6

9.

ÖRNEK:

Cevap:20

10.

ÖRNEK:

Cevap:𝟒𝟓𝟎

105
ÖRNEK: ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖDEV:

Cevap: 3 ve 7

106
 ÖRNEK:

İç Açıortay Teoremi:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

107
ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

108
 3)

Cevap: 5
ÖRNEK:
4)

Cevap: 5

ÖDEV: 5)
1)

Cevap: 33,6

6)
𝟖
Cevap:
𝟓

2)

Cevap: 12

Cevap: 15
109
7) 10)

Cevap: 3
Cevap: 39

11)
8)

Cevap: 12

Cevap: √𝟐+1

9) Araştırma Soruları ve Uygulamaları:

1)

Cevap: 21

110
2) ÖRNEK:

ÖRNEK:

3)

ÖRNEK:

SONUÇ:

ÖRNEK:

Yol Gösterme: ∝ için [𝐵𝐷] nin , 𝜃 için de [𝐶𝐷] nin

olmadığını düşün.

111
 ÖDEV: 5)

Cevap: 𝟐𝟏𝟎𝟎 Cevap: ∝ +𝜽 = 𝟏𝟖𝟎𝟎

2)

6)

Cevap: 19

Cevap: 𝟖𝟎𝟎

3)

7)

Cevap: 𝟏𝟕𝟎𝟎

Cevap: 𝟕𝟐𝟎

4)

Cevap: 𝟐𝟏𝟎𝟎

112
 Kenrortayların kesim noktası olan G noktasına üçgensel ÖRNEK:
bölgenin ağırlık merkezi denir.

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

113
ÖDEV: ÖRNEK:

1)

Cevap:4

ÖRNEK:

2)

Cevap:40
ÖRNEK:

3)

ÖRNEK:
Cevap:9

ÖRNEK:

114
ÖRNEK: 5)

Cevap:12

6)
ÖDEV:

1) Aşağıdaki teoremin doğruluğunu ispatlayınız.

Cevap:12

2)

Cevap:𝟏𝟑𝟎𝟎

3)

Cevap:𝟓𝟒𝟎

Bu ifadenin karşıtı da doğrudur.

4)
ÖRNEK:

Cevap:𝟐𝟕𝟎

115
Teorem:

Sonuç:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

116
ÖRNEK: ÖDEV:

1)

ÖRNEK:

Cevap:𝟒√𝟑

2)

ÖRNEK:

Cevap:10

ÖRNEK:

ÖRNEK

ÖRNEK:

117
 ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

PİSAGOR TEOREMİ:

118
 3)

FARKLI İSPATLAR:

1)

2)
4)

119
 ÖRNEK:

ÖRNEK:
NOT: Eski Yunanlılarda x ile y sayma sayıları
aralarında asal olmak şartıyla Pisagor üçlülerini
( 𝑚2 − 𝑛2 , 2𝑚𝑛 , 𝑚2 + 𝑛2 ) şeklinde belirlemişlerdir.

ÖRNEK:

Pisagor üçlüleri arasında ilginç bir bağıntı vardır.

Tüm (a,b,c) Pisagor üçlüleri için a.b çarpımı daima 12 ile
a.b.c çarpımı da daima 60 ile bölünebilmektedir.

NOT: Kenar uzunlukları tam sayı olan bir dik üçgenin, bir dik
kenar uzunluğu 2 den büyük asal bir sayı ise diğer dik kenar
uzunluğuyla hipotenüs uzunluğu ardışık olup toplamları da o asal
sayının karesidir.

ÖRNEK:

120
ÖRNEK: ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖDEV:

1)

ÖRNEK:

Cevap: 8

ÖRNEK:

2)

ÖRNEK:

Cevap: 30

121
3) 6)

Cevap: 40

4) Cevap: 120

7)

Cevap: 9

5)
Cevap: 20

8)

Cevap: 48

Cevap: 𝟖√𝟓

122
9) 13)

Cevap: 4
Cevap: 2

10)
PİSAGOR BAĞINTISININ BİR UYGULAMASI

Cevap: 3

11)

Cevap: √𝟒𝟏 ÖRNEK:

12)

Cevap: 13

123
 ÖRNEK:

ÖRNEK:
ÖKLİT TEOREMİ:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

124
ÖRNEK: 2)

Cevap: 3

ÖRNEK:

3)

ÖRNEK:
Cevap: 1

4)

ÖDEV:

1)

Cevap: 𝟑√𝟓

Cevap: 10

125
5) ÖRNEK:

Cevap: 7 ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK: ÖRNEK:

126
ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

127
ÖRNEK: 3)

ÖRNEK:
√𝟐
Cevap:
𝟐

4)

ÖDEV:

1)
Cevap: 𝟑√𝟑

5)
Cevap:
𝟑𝟎𝟎

2)

Cevap: 𝟕√𝟐

Cevap: 9
128
6) 10)

Cevap: 4
Cevap: 4

7)

11)

Cevap: 21
Cevap: 𝟑√𝟐

8)

Birim çember üzerinde trigonometrik oranlar:

Cevap: 𝟗√𝟐

9)

Cevap: 17

129
ÖRNEK:

130
SORU: Üçgensel bölgenin alanı ; bir kenar uzunluğu ile bu
kenarına ait yükseklik uzunluğunun çarpımının yarısıdır.

ÖRNEK:

ÜÇGENSEL BÖLGENİN ALANI

ÖRNEK:

ÖRNEK:

131
ÖRNEK: ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ÖRNEK:

ARAŞTIRMA ÖDEVİ:

Bir üçgenin alanının başka hangi yöntemlerle ÖDEV:

bulunabileceğini araştırıp sınıfta tartışın. 1)
ÖRNEK:

Cevap: 18

132
2) 5)

Cevap: 12

Cevap: 𝟖√𝟐

3)

Cevap: 25

4)

Cevap: 3

133
𝑨(𝑨𝑩𝑪) 𝒉
= 𝒉𝟏
𝑨(𝑫𝑬𝑭) 𝟐

134
 ÖRNEK:

𝑨(𝑨𝑩𝑪) 𝒂
=𝒅
𝑨(𝑫𝑬𝑭)

SONUÇ:

1)

ÖRNEK:

2)
ÖRNEK:

Bir üçgenin bir kenarına ait kenarortayı üçgenin alanını iki

eş parçaya ayırır.

ÖRNEK:

ÖRNEK:

135
ÖDEV: 6)
1)

Cevap:18
Cevap: 50

2)

7)

Cevap: 𝟑√𝟑

4)
𝟑
Cevap:
𝟓

SONUÇ (Kenarortay alan ilişkisi):

Cevap: 16

5)

Cevap: 20

136
 ÖDEV:

1)

ÖRNEK:
Cevap: 26

2)

Cevap: 96
ÖRNEK:

3)

Cevap: 27

4)
ÖRNEK:

Cevap: 24

137
 SONUÇ (Açıortay alan ilişkisi): ÖDEV:

1)

Cevap: 20

2)
ÖRNEK:

Cevap: 24
ÖRNEK:
3)

ÖRNEK: 𝟏
Cevap:
𝟒
SONUÇ (Benzerlik oranı alan ilişkisi):

138
 ÖDEV:

1)

Cevap: 60

ÖRNEK: 2)

Cevap: 40
ÖRNEK:

3)

ÖRNEK:

Cevap: √𝟐 + 𝟏

139
 GEOMETRİDE KATLAMALI SORULAR 4)

1)

Cevap: 100
Cevap: 3

2)

5)

𝟏
Cevap:
𝟑

3)

Cevap: 15

Cevap: 𝟑√𝟑

140
6) 9)

Cevap: 8

7)

Cevap: 𝟑𝟐√𝟑

2
Cevap:
3

10)

8)

𝟏𝟓
Cevap:
𝟖

Cevap: 9

141
11) 13)

Cevap: 48

Cevap: 𝟏𝟓𝟎

12)

14)

Cevap: 10

Cevap: 16

142
15) 17)

Cevap: 24

Cevap: 90

16)

18)

Cevap: 2,8

Cevap: 20

143
19) 21)

Cevap: 1

22)
Cevap: 22

20)

Cevap: 45

Cevap: 𝟏𝟐√𝟑

144
23) 25)

Cevap: 27

24)
Cevap: 36

26)

Cevap: 𝟐𝟕√𝟑

Cevap: 𝟖√𝟐

145
27)

MERAKLISINA:

En Fazla Kaça Kadar Sayabilirsiniz?

Saniyede bir sayı söylediğinizi farz edelim. Tabi

basamak sayısı arttıkça bu mümkün olmayacak ama
yine de söyleyebildiğimizi varsayalım. Ayrıca bu
Cevap: 10 işlemi de sofrada, banyoda, tuvalette, uyurken , …
devam ettirdiğimizi düşünelim.

İşte sonuçlar:

86.400 (86 bin 400) Tam yirmi dört saat

sonra 86 bin 400
28)
diyeceksiniz.
1.000.000 (1 milyon) On ikinci gün 1 milyona
ulaşacaksınız
10.000.000 Dört ay geçti ve siz hala
(10 milyon) 10 milyondasınız
100.000.000 Üç yıl 2 ay oldu.
(100 milyon)
1.000.000.000 Otuz İki Yıl (ömrünüzün
(1 milyar) yarısı gitti. Artık
tımarhanede
yaşıyorsunuz ve siz
hala...)
10.000.000.000 Üç yüz on yedi yıl
(10 milyar)
64.000.000.000 İki bin 20 yıl. Milattan
(64 milyar) önce saymaya başlasanız
yine de bu sayıya
ulaşamazdınız.
Cevap: 24

146
1

147
2

148
3

149
4

150
5

151
6

152
7

153
8

154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
1. 00 < 𝑥 < 900 olmak üzere 8.
5𝑇𝑎𝑛𝑥 − 4𝐶𝑜𝑡𝑥 = 0 olduğuna göre
𝑆𝑖𝑛𝑥. 𝐶𝑜𝑠𝑥 kaçtır?

2√5
Cev:
9

2. Cev: 4√3

9.

Cev: 0,6

5. Cev: 1
Cev: 17
1 10.
Cev:
7 7.

√21
Cev:
2

2√13
Cev:
13

17
Cev: 24 Cev:
13

192
193
194
195
196
197
198
199
Merkezi Eğilim ve Yayılım Ölçüleri:

200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
Verilerin Grafikle Gösterilmesi:

213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
 Bu çalışma defteri 20/01/2018 tarihli MEB Ortaöğretim Matematik Öğretim Programı esas alınarak hazırlanmış ve kar
amacı düşünülmeksizin derslerde geometri ünitesinin işleyişini kolaylaştırmak amacıyla aşağıda belirtilen kaynaklardan
alıntı yapılmıştır.

1) TEST OKUL YGS-LYS Konu Anlatım Föyleri

2) Mustafa YAĞCI Geometri Notları
3) Ersoy GERÇEKER Geometri Testleri
4) MEB 9.Sınıf Ders Kitabı Komisyon 2013
5) İnternetteki yabancı matematik sitelerinin içerikleri

223