1 Aksiyomatik Sistemlerde I·spat

p =) q şeklindeki bir önerme do¼ gru ise bu önermeye :Teorem ad¬verilir. p =)

q teoreminde p ye hipotez, q ya da hüküm ad¬ verilir. Bu önermenin do¼ gru
oldu¼gunu gösterme işleminede teoremin ispat¬ad¬verilir. Karş¬m¬za bazen p , q
halindeki önermeler ç¬kar. Bu tür önermelerin ispat¬için

[p , q] , (p =) q) ^ (q =) p)

denkli¼
ginden yararlanmak gerekir. Teoremlerin ispat¬ yap¬l¬rken aşa¼
g¬da vere-
ce¼
gimiz beş yöntem kullan¬l¬r.

1.0.1 gruluk Tablosu Yard¬m¬yla I·spat Yöntemi

Do¼
I·spatlanmas¬ gereken bileşik önermenin hipotez ve hükmü aras¬ndaki gerektir-
menin bir totoloji oldu¼
gunu göstermek tablo yard¬m¬yla ispat yöntemidir. Bazen
de tablo yard¬m¬yla bileşik önermenin çelişki oldu¼
gunu göstermek de bir ispat
yöntemidir.

Örnek 1 p; q; r birer önerme olmak üzere

[(p =) q) ^ ( r =) q)] =) ( r =) p)

önermesini ispatlayal¬m.

Çözüm 2 Bu önermenin tablo yard¬m¬yla bir totoloji oldu¼gunu gösterelim.

H : (p =) q) ^ ( r =) q) ve S : ( r =) p) olmak üzere

p q r p q r p =) q r =) q H S H =) S
D D D Y Y Y D D D D D
D D Y Y Y D D Y Y Y D
D Y D Y D Y Y D Y D D
D Y Y Y D D Y D Y Y D
Y D D D Y Y D D D D D
Y D Y D Y D D Y Y D D
Y Y D D D Y D D D D D
Y Y Y D D D D D D D D

elde edilir.

1.0.2 grudan I·spat Yöntemi

Do¼
Bu ispat yönteminde p =) q önermesindeki hipotez do¼ gru kabul edilir ve bu
bilgiler ¬ş¬g¼¬nda hükmün do¼ gru oldu¼
gu gösterilir. Bileşik önermelerde ise yine
hipotez do¼ gru kabul edilip hüküm gösterilmeye çal¬ş¬l¬r.

Örnek 3 p^ q ile (q _ r) =) p önermeleri do¼gru ise r önermeside

do¼grudur. Gösteriniz.

1
Çözüm 4 [ p^ q] ^ [(q _ r) =) p] do¼gru olsun. Bu durumda p^ q ve
(q _ r) =) p do¼grudur. "ve" ile "de¼gil" tan¬mlar¬ndan p; q yanl¬ş ve (q _ r) =)
p do¼grudur. p yanl¬ş oldu¼gundan (q _ r) yanl¬şt¬r. O halde q ve (q _ r) yanl¬şt¬r.
r yanl¬şt¬r. Sonuç olarak r do¼grudur.

1.0.3 Dolayl¬ I·spat Yöntemi

Bu ispat yönteminin temelinin kontrapoziti‡ik diye bilinen

(p ) q) , ( q) ) ( p)

kural¬oluşturur. Yani bu durumda hükmün yanl¬ş oldu¼

gunu kabul edip hipotezinde
yanl¬ş oldu¼
gunu gösterece¼
giz.

Örnek 5 a ve b iki do¼gal say¬ olsun. "a ve b nin çarp¬m¬ bir tek do¼gal say¬ ise
a ve b tek say¬d¬r." önermesini ispatlayal¬m.

Çözüm 6 Hipotez p: a ve b do¼gal say¬lar¬n¬n çarp¬m¬ tek say¬d¬r.

Sonuç q: a ve b tek say¬d¬r.
( p) : a ve b do¼gal say¬lar¬n¬n çarp¬m¬ çift say¬d¬r.
( q) : a veya b çift say¬d¬r.

1. a veya bçift say¬d¬r.

i a = 2n veya b = 2m olacak şekilde m; n do¼

gal say¬lar¬vard¬r.
a:b = 4nm bir çift say¬d¬r.

ii a = 2n veya b = 2m + 1 olacak şekilde m; n do¼

gal say¬lar¬vard¬r.
a:b = 2n (2m + 1) bir çift say¬d¬r.
iii a = 2n + 1 veya b = 2m olacak şekilde m; n do¼
gal say¬lar¬vard¬r.
a:b = 2m (2n + 1) bir çift say¬d¬r.

O halde ( q) ) ( p) gerçeklenir.

1.0.4 Olmayana Ergi Yöntemi

Bu yöntemde hipotezin do¼ gru fakat hükmün (sonucun) teoremde ifade edildi¼ gi
gibi do¼gru olmad¬g¼¬ varsay¬l¬r. Böylece H hipotez ve S hüküm olmak üzere
H ^ ( S) önermesinin do¼ gru oldu¼gu kabul edilir.Bununla beraber do¼ grulu¼gu
bilinenbir önermenin veya verilenlerden birinin yanl¬şl¬g¼¬gerektirdi¼
gi gösterilirse
bu durum H ^ ( S) önermesinin do¼ gru olamayaca¼ g¬n¬ gösterir. O halde H
do¼gru iken S yanl¬ş yani S do¼ grudur. Böylece teorem ispatlan¬r. bu yönteme
olmayana ergi yöntemi denir.

Örnek 7 "D¬şar¬ ç¬kmazsam çal¬şaca¼g¬m. Uyursam çal¬şmayaca¼g¬m. O halde

uyursam d¬şar¬ ç¬kaca¼g¬m." önermesinin do¼gru oldu¼gunu gösterelim.

2
Çözüm 8

p : D¬şar¬ ç¬kar¬m
q : Çal¬şaca¼g¬m.
r : Uyurum.

ifadelerini tan¬mlayal¬m. O halde verilenler,

p)q
r ) q

olup sonuç ise

r)p
olur.

1. p ) q ile r ) q do¼
gru r ) p yanl¬ş olsun.
2. (r ) p) , r ^ ( p) do¼
gru olur. Bu durumda r do¼
gru p yanl¬şt¬r.
3. p ) q do¼
gru oldu¼
gundan q do¼
grudur.
4. (r ) q) do¼
gru oldu¼
gundan ve r do¼
gru oldu¼
gunan q do¼
gru olup q yan-
l¬şt¬r.

5. 3. ve 4. ad¬mdan bir çelişki elde edilir.

O halde verilen teorem do¼grudur.

1.0.5 Tümevar¬m Yöntemi

Bu yöntemi do¼gal say¬larla ba¼
gl¬ bir özelli¼
gi ispatlamak için aşa¼
g¬daki ad¬mlar
takip edilir.

1. Belirtilen özelli¼
gin n = 1 için do¼
gru oldu¼
gu gösterilir.
2. Belirtilen özelli¼
gin n = k için do¼
gru oldu¼
gu kabul edilir ve n = k + 1 için
do¼
grulu¼ gu ispatlan¬r.

Böylece verilen özelli¼

gin her do¼
gal say¬için do¼
gru oldu¼
gu gösterilmiş olur.

Örnek 9 Her n do¼gal say¬s¬ için

n (n + 1)
1 + 2 + 3 + ::: + n =
2
eşitli¼ginin do¼gru oldu¼gunu gösteriniz.

3
Çözüm 10 1.Ad¬m: n = 1 için 1=1 verilen eşitlik sa¼glan¬r.
2. Ad¬m: n = k için

k (k + 1)
1 + 2 + 3 + ::: + k = (1)
2
eşitli¼gin do¼gru oldu¼gunu kabul edelim. n = k + 1 için do¼gru oldu¼gunu gösterelim.
(1) eşitli¼ginin her iki taraf¬na k + 1 ifadesi eklenirse

k (k + 1)
1 + 2 + 3 + ::: + k + k + 1 = +k+1
2
k (k + 1) 2 (k + 1)
= +
2 2
(k + 1) (k + 2)
=
2
elde edilir. Bu ise eşitli¼gin n = k + 1 içinde do¼gru oldu¼gunu gösterir. O halde
eşitlik her n do¼gal say¬s¬ için gerçeklenir.