TAM SAYILI PROGRAMLAMA (IP)

- Bazı gerçek hayat uygulamalarında karar değişkenleri sürekli değil, sadece tam
sayılı değerler alabilecek özelliklere sahip oluyor.
- D.P. Problemlerinde bölünebilirlik varsayımının kaldırıldığı zaman, tam sayılı
programlama problemi elde ederiz.
- Eğer değişkenlerden sadece bir kısmı tam sayılı, diğer kısmı ise sürekli ise buna
karma tam sayılı programlama problemi denir (MIP). Aksi durumda probleme tam
sayılı problem denir.
Örneğin, 1. dönemde gördüğümüz «Windor Glass Co.» probleminde değişkenleri
üretim oranları yerine üretilecek ürün miktarını gösteriyor olsaydı o zaman bu
problem tam sayılı problem olurdu.
- Eğer bir değişken için sadece iki seçimden oluşan (evet-hayır) karar şeklinde
değerler söz konusu olsaydı bu değişken 0-1 tam sayılı değişken (binary) olurdu:
- Sadece 0-1 tam sayılı değişkenlerden oluşan tam sayılı probleme 0-1 tam sayılı
problem denir.

ÖRNEK: «California Manufacturing Co.» yeni fabrika binası inşa etmek istemektedir. Bu
fabrika binası ya Los Angeles, ya San Francisco, ya da her iki şehirde de inşa edilebilir.
Şirket aynı zamanda en fazla 1 tane de depo inşa etmek istemektedir, fakat bu deponun
fabrika inşa edileceği şehirde yapılması gerekiyor.
Bu iş için şirket 10 milyon dolar bütçe ayırmıştır.
Amaç, bütçe kısıdı altında karı maksimize edecek şekilde fabrika- depo kombinasyonun
nerede inşa edilmesi gerektiğini bulmaktır.
Aşağıdaki tabloda fabrika ve depo inşaatına talep edilen para miktarları ile net getiri
(kar) miktarları verilmiştir:
Karar Evet veya Hayır Sorusu Karar Değişkeni Net Getiri (Kar) Talep Edilen Para

1. Los Angeles’te fabrika yapılsın ? 9 milyon dolar 6 milyon dolar

2. San Francisco’da fabrika yapılsın ? 5 milyon dolar 3 milyon dolar

3. Los Angeles’te depo yapılsın ? 6 milyon dolar 5 milyon dolar

4. San Francisco’da depo yapılsın ? 4 milyon dolar 2 milyon dolar

Toplam: 10 milyon dolar

Burada . Kararla ilgili evet/ hayır şeklinde bir karar değişkenidir.
Yani, örneğin , eğer model Los Angeles’te bir fabrika inşasına karar verirse, yoksa
değerini alacaktır. Başka değimle, 1. kararla ilgili 9 milyon dolar kar, sadece olursa
gerçekleşe bileceğinden, bu kararın amaç fonksiyonuna katkısı
9 şeklinde ifade edilecektir. Benzer şekilde diğer kararların da katkılarını göz önünde
bulundurursak, amaç fonksiyonu aşağıdaki şekilde ifade edilecektir:

Bu yatırım için toplam para miktarı 10 milyon dolar olduğu için karar değişkenlerinin
evet/hayır şeklinde olduğunu da dikkate alırsak, bütçe kısıdı aşağıdaki şekilde
yazılacaktır:

Bir sonraki kısıt, en fazla 1 deponun inşa edilmesi olduğu için bunu da aşağıdaki şekilde
ifade edebiliriz:

değişkenleri sadece 0-1 değerleri aldıkları için bu kısıt değişkenlerinden sadece 1

tanesinin =1 olmasına izin verecektir.
Problemin tanımında deponun fabrika yapılacak şehirde yapılması talebi vardır. Bu
talep ’i ; değişkenlerini birbirine bağlı kılıyor. Bunun anlamı,
olabilir. Aynı şekilde, olabilir.
Tüm bunları bir araya getirirsek, problemin matematiksel modeli aşağıdaki şekilde
olacaktır:

Kısıtlar:
Birkaç fonksiyonel kısıttan sadece 1 tanesinin veya bir kısmının dikkate alınması
gerektiği durumlar, 0-1 tam sayılı değişkenleri kullanarak aşağıdaki şekilde ifade
edilebilir.

ÖRNEK: Varsayalım ki, aşağıdaki iki kısıttan sadece bir tanesinin dikkate alınması
istenmektedir.
(1)
Veya

(2)

Örnekten göründüğü gibi, (1)durumunun gerçekleşmesi halinde sadece

kısıdı,
(2) durumunun gerçekleşmesi halinde ise sadece
3 kısıdı etkili olacaktır.
Diğer kısıtlar sağ tarafa eklenen M sayısı nedeniyle tüm için sağlanmayacağından bu
değişkenlerin değerlerine herhangi bir kısıtlama getirilmemektedir.
Bu durum, 0-1 tam sayılı değişkeni kullanılarak aşağıdaki şekilde ifade edilebilir:
3 (3)
(4)
Burada olursa (3) kısıdı gerçekleşecek, olursa (4) kısıdı gerçekleşecektir.
N tane kısıttan sadece k tanesinin dikkate alınmasının gerektiği durum aşağıdaki
şekilde modellenebilir:

………………………………
Her j. Kısıda karşı bir 0-1 tam sayılı karar değişkeni tanımlayalım. Bu durumda
matematiksel model aşağıdaki gibi yazılabilir:

………………………………………….

Örneğin, verilmiş 3 kısıttan sadece 1 tanesinin etkili olmasını istiyorsak, bu model

aşağıdaki gibi gösterilir:
 (3-1=2)

Eğer bu 3 kısıttan sadece 2 tanesini dikkate alınmasını istiyorsak, bu aşağıdaki şekilde

gösterilir:

(3-2=1)
 0-1 TAM SAYILI DEĞİŞKENLERİN MODELDE KULLANIMI

Bir fonksiyonel kısıdın sağ tarafındaki N değerden sadece 1 tanesinin optimal

şekilde seçilmesi:
Bu durum, bazı işletmelerin (özellikle küçük ölçülü işletmelerin) siparişlerinin
önceden tam olarak belli olmadığı durumlarda, olası birkaç sipariş değeri
içerisinden birinin seçilmesi gerektiği durumlarda ortaya çıkabilir.

Bu durum sağ taraf sayıları kadar 0-1 tam sayılı değişkeni tanımlanarak, aşağıdaki
şekilde modellenebilir:
binary
ÖRNEK: Varsayalım ki, fonksiyonel kısıtlardan biri şeklindedir. Bu kısıt için olası sağ
taraf sabitleri 6, 12, 18 sayılarından biridir.
Bu durum için uygun kısıt aşağıdaki gibi yazılabilir: