1 MATRİSLER 1

MATRİSLER
TANIM: i, j  N , 1  i  m, 1  j  n, aij  IR olmak üzere; m tane satır ve n tane sütundan
oluşan

 a11 a12 a13 ... a1j ... a1n 

 
 a21 a22 a23 ... a2j ... a2n 
 
... ... ... ... ... ... ... 
A  aij 
 ai1 ai2 ai3 ... aij ... ain  mxn
 
 ... ... ... ... ... ... ... 
a .... amn 
 m1 am2 am3 ... amj
mxn

Şeklindeki düzenli tabloya m satır ve n sütunlu bir matris veya kısaca mxn matris denir.
mxn ye matrisin mertebesi denir. Elemanları aij ler olan bir A matrisi A  aij  şeklinde
gösterilir. aij ; i nci satır, j nci sütün da bir elemanı göstermektedir. aij ler reel sayı ise A ya
“gerçel sayı matrisi” kompleks sayı ise A ya “kompleks matrisi” denir.
Örneğin,

 5 0 
A   7 2  matrisinde, a12  0, a22  2, a31  1 dir.
 1 4  3 x 2

 1 
 
A  5 1 0 2 , satır matris, A   0  sütün matris
 3
 
MATRİSLERİN EŞİTLİĞİ

Tanım: A  aij  ve B  bij  mxn türünden matrisleri verilmiş olsun. Eğer i,j için
mxn mxn

aij  bij oluyorsa; “A ve B matrisleri eşittir” denir ve A=B ya da aij   bij  ile
mxn mxn
gösterilir.
ÖRNEKLER:

1 x a a  2 
1. A    , B  A=B ise x, y, a, b yi bulunuz
4 y  b b  3 

 1 x  a a  2 
Çözüm : A  B     ise a=1, x=a+2 ise x=3, b=4, y=b-3 ise y=1 dir.
 4 y  b b  3 

 3 0  3 0
2. A    , B  matrisleri için a21  b21 olduğundan A  B dir.
 1 2   2 2 

-1-
1 MATRİSLER 1

 1 0 1 1 0
3. A    , B  matrisleri aynı türden olmadıkları için A  B dir.
0 1 2  0 1
2x  y 1 4 1 
4. A    , B  ve A=B ise; x+y=?
 7 6 7 3x  y 
2x  y  4 
Çözüm:   x  2, y  0 dır.
3x  y  6 

MATRİS ÇEŞİTLERİ
KARE MATRİS: Satır sayısı sütun sayısına eşit olan nxn türündeki A  aij  matrisine,
nxn

“n. sıradan kare matris” denir.

2.Köşegen
 a11 a12 ... a1n 
 
 a21 a22 ... a2n 
A
 : : : : 
 
 an1 an2 ... ann nxn 1.Köşegen (Asal köşegen)

A  aij  nxn mertebesinden bir kare matriste ise a11, a22 , a33 ,... ann elemanlarına A nın asal
köşegen elemanları denir.
Bir kare matrisinin asal köşegen elemanlarının toplamına da kare matrisin iz’i denir.

izA  a11  a22  ...  ann dir

ÖRNEK:

 1 3
1. A    2x2 mertebeden kare matris, izA=1+2=3
 5 2 

 1 0 7
 
2. B    1 4 2  3x3 mertebeden kare matris, izB=1+4+3=8
 5 0 3 

KÖŞEGEN MATRİS: A  aij  nxn mertebesinden bir kare matriste asal köşegen dışındaki
elemanlar sıfırsa matrise köşegen matris denir. Yani izA = a11 + a 22 + ...+ a nn dir

2 0 
C  2x2 mertebeden kare matris aynı zamanda köşegen matristir. izC=2+3=5
0 3 

1 0 0 
 
D  0 3 0  3x3 mertebeden kare matris aynı zamanda köşegen matrislerdir.
0 0 2 


izD=1+(-3)+ 2 =-2+ 2

-2-
1 MATRİSLER 1
BİRİM MATRİS: n. sıradan bir kare matriste, 1. Köşegen elemanları 1, diğer elemanlar 0
ise;bu matrise, “n. sıradan birim matris” denir ve  n ile gösterilir.

ÖRNEK:
 1 0 ... 0 
1 0 0 0 1 ... 0 
1 0  
Ι1  1 , Ι2    
 , Ι3  0 1 0  ,... Ιn   : : ... : 
 0 1  0 0 1  
0 0 ... 1
Not: Birim matris; simetrik, köşegensel ve skaler matristir. Matrislerde çarpma işlemine göre
birim matris, birim (etkisiz) elemandır.

SIFIR MATRİSİ: Tüm elemanları sıfır olan aij  matrisine, “sıfır matrisi” denir.
mxn

0 0 ... ... 0 
0 0 .. .. 0 
aij 
 mxn    0 mxn  0mxn
: : : : :
 
0 0 .. .. 0 mxn

0 0 
0 0 
ÖRNEK: 02x2   , 03x2  0 0  , 01x2  0 0 
0 0  0 0 

Sıfır matrisi, aynı türden matrislerde toplama işlemine göre birim (etkisiz) elemandır.
ÜST VE ALT ÜÇGENSEL MATRİS:
Üst Üçgensel Matris Alt Üçgensel Matris
a11 a12 ... a1n   a11 0 ... 0 
 0 a ... a2n  a a ... 0 
A 22
A   21 22
 ... ... ... ...   ... ... ... ... 
   
 0 0 ... ann nxn  an1 an2 ... ann nxn

DİAGONAL VE SKALER MATRİS:

Diagonal matris Skaler Matris
a11 0 0 ... 0  k 0 0 ... 0 
 0 a 0  0
22 0 ... k 0 ... 0 
A A
 ... ...... .... ...  ... ... .... ...
   
 0 0 0 ... ann nxn 0 0 0 ... k nxn

-3-
1 MATRİSLER 1

MATRİSLERDE DÖRT İŞLEMLER

TOPLAMA VE ÇIKARMA İŞLEMİ
Tanım: Aynı mertebeden iki matrisin toplamı karşılıklı elemanların toplamıyla (veya
çıkarılmasıyla) elde edilen, aynı mertebeden bir matristir. Yani A  aij  ve B  bij 
mxn mxn
olmak üzere;

İki matrisin toplamı: A  B  aij   bij   aij  bij   C dir.

İki matrisin farkı: A  B  A  ( B)  aij    bij   aij  bij   c ij 

mxn mxn mxn mxn

ÖRNEKLER:

 1 2 5  0 3 1  1 1 6 
1. A    ve B     A B   
2 1 3   1 4 4  3 3 1

2 5  4 2  2 3
2. A    , B   1 0   A  B   5 8
4 8    

 2 1 3  6 3 9 
3. A     3A   
 4 2 5 12 6 15
TEOREM: A, B, C aynı mertebeden matrisler ve λ1 , λ2 birer skaler olmak üzere,

1. A+B=B+A (değişme özelliği)

2. A+(B+C)=(A+B)+C (Birleşme özelliği)
3. A+0=0+A=A (Etkisiz eleman)
4. A-A= 0

5. λ1  A  B   λ1  A  λ1  B

6.  λ1  λ2  A  λ1  A  λ2  B

7. λ1  λ2  A    λ1  λ2  A

8. A  λ1  A  λ1  I

9. 1.A=A ve 0.Amxn  0mxn

UYARI: bir matrisin toplama işlemine göre tersi

A  aij    A   aij  , aij    aij   0mxn
mxn mxn mxn  mxn

-4-
1 MATRİSLER 1
ÖRNEKLER:

 1 2 4 8
1. A   4.A   
0 3  0 12

1  5  3 12
2. A   B ise 5A+3B=?
9 2  10 5 

5  25   9 36   4 11
Çözüm: 5A  3B    
 45 10  30 15  75 25 

 1 2 3 7  2 1 3 4

3. A   4 5 6 8  
B  5 0 2 3  ise 2A-3B=?
0, 3 1 2   1 2 3 4 
3X4 3X4

 1 2 3 7  2 1 3 4   4 7 15 2 
    
Çözüm: 2A  3B  2  4 5 6 8   3 5 0 2 3    7 10 6 25 
0, 3 1 2   1 2 3 4   3 12 11 16 

 1 2
4. A    , f(x)  2x  3  f(A)  ?
 3 4 
UYARI: Bir matrisle, bir gerçel sayıyı toplamak için; gerçel sayı, verilen matrisle aynı türden
birim matrisle çarpılır ve elde edilen matrisler toplanır.

 1 2  1 0  5 4 
Çözüm: f(x)  2x  3  f(A)  2A  3I2  2   3  
 3 4 0 1  6 11
 2 4  1
5. x    y    2    x  y  ?
 1  7   5 

 x 2  3x x 2   4 3   22 33 
6.     x?
 4 x  2 5x  2 7  28 11

-5-
1 MATRİSLER 1
İKİ MATRİSİN ÇARPIMI
Herhangi iki matris çarpılamaz. Birinci matrisin sütün sayısı ikinci matrisin satır sayısına eşit
olan matrisler çarpılabilir. Yani birinci matris mxn ve ikinci matris nxp tipindeki matrisler
çarpılabilir.

A . B  aij  . bij   cij   C , C’ye “A ve B matrislerinin çarpımı” denir.

mxn nxp mxp

NOT : Buna göre, iki matris çarpılırken; birinci matrisin satır elemanları, ikinci matrisin sütun
elemanlarıyla karşılıklı çarpılarak toplanır.

 b11 b12 
 a11 a12 a13 a14  b b22 
A  a21 a22 a23 a24  B   21
b31 b32 
a31 a32 a33 a34  3x4  
b41 b42  4x2

 b11 b12 
 a11 a12 a14  b b22 
a13
A.B  a21 a22 a23 a24    21
b31 b32 
a31 a32 a33 a34   
3x4
b41 b42  4x2

 a11.b11  a12 .b21  a13 .b31  a14 .b41 a11.b12  a12 .b22  a13 .b32  a14 .b42 
 a21.b11  a22 .b21  a23 .b31  a24 .b41 a21.b12  a22 .b22  a23 .b32  a24 .b42 
 a31.b11  a32 .b21  a33 .b31  a34 .b41 a31.b12  a32 .b22  a33 .b32  a34 .b42 
3x2
4 4

∑ 𝑎1𝑘 . 𝑏𝑘1 ∑ 𝑎1𝑘 . 𝑏𝑘2

𝑘=1 𝑘=1
4 4

= ∑ 𝑎2𝑘 . 𝑏𝑘1 ∑ 𝑎2𝑘 . 𝑏𝑘2

𝑘=1 𝑘=1
4 4

∑ 𝑎3𝑘. 𝑏𝑘1 ∑ 𝑎3𝑘 . 𝑏𝑘2

[ 𝑘=1 𝑘=1 ]
ÖRNEK :

 2 0
 1 2
A   1 5  , B  
0 3 
ise A.B=?
 4 3  

 2 0  2.(1)  0.0 2.(2)  0.3   2 4 

   1 2 
A.B   1 5      1.(1)  5.0 1.(2)  5.3    1 17 
 4 3  
0 3
 4.(1)  3.0 4.(2)  3.3   4 1 

-6-
1 MATRİSLER 1

TOREM : Amn , Bnr , Cnr , Dr t matrisleri olsun ve λ skaler olmak üzere aşağıdaki
özelikleri sağlar.
1. A.(B.D)=(A.B).D
2. A.(B+C)=A.B+A.C
3. (B+C).D=B.D+C.D
4. λ (A.B)=( λ .A)B=A( λ .B)=(A.B) λ
5. A.B  B.A

 1 3 6 
ÖRNEK: A    , B    ve A.C  C  B  C  ?
 2 1  2

a   6  a  6   1 3  a   a  3b 
ÇÖZÜM : C  B          ve A.C       
b  2 b  2   2 1  b   2a  b

 1
A.C  C  B  a+6=a+3b ve b+2=-2a+b ise ise a=-1, b=2 dir. C   
2

3 1  0 2 
2 0 3 
ÖRNEK: A   
 
, B  2 2 , C  2 1
 1 2 4  0 3  3 2

ise A(B+C)=AB+AC olduğunu gösteriniz

 15 9   15 9 
ÇÖZÜM: A(B  C)    , AB  AC   
 7 13   7 13 

1 2
2 1 3 
ÖRNEK: A  3 4  B   ise 𝑨. 𝑩 ≠ 𝑩. 𝑨 olduğunu gösteriniz.
 3 1 2
5 6 

ÇÖZÜM:

1 2 8 1 7 1 2
  2 1 3   2 1 3    9 18 
A.B  3 4     18 1 17  B.A    . 3 4   
3 1 2  3 1 2  4 2
5 6   28 1 3  5 6 


ÖRNEKLER:

 1 1 1 0 
1. A    , B  ise A.B  B.A olduğunu gösteriniz.
0 2  1 0 

3 2  x 4  1 24 
2.  .    xy?
 1 y  2 y  11 40

 1 2 
3. A    ve f  x   x  2x  5  f  A   ?
2
 3 4 

-7-
1 MATRİSLER 1

 2 5 
1 1
, B   4 3   A . B  ?
2
4. A 
3 1 4
 2 1

 1 3 0 1
1 2 1
5. A    , B   2 1 1 1  A .B?
0 1 3  2x3
 3 1 2 0  3x4

 2 
 1
 
6. A  1 5 2 0 4 1x5 , B   0   a) A.B  ? , b)B.A  ?
 
 4
 1 
5x1

 1 0 0 4 0 0
7. A  0 2 0  , B   0 5 0  ise A.B=? ve iz  A  B  ?
 
0 0 3  0 0 6 

UYARI: İki köşegensel matrisi çarparken; köşegen üzerinde aynı sırada olan elemanlar
karşılıklı çarpılır. Diğer elemanlar, sıfır alınır.

1 0 0 4 0 0 4 0 0 
Çözüm: A.B  0 2 0   0 5 0   0 10 0  ve iz  A  B  4  8  10  22
0 0 3  0 0 6  0 0 18 

BİR MATRİSİN KUVVETİ

A  aij  bir kare matris olsun. A nın n defa (sonlu sayıda) kendisiyle çarpımı sonucunda
mxm
elde edilen matrise A nın n.kuvveti denir. Yani A  A  .....  A  A n dır.
n tan e

   
k
A p  A k  A pk ve A p  A pk p, k  IN

4 3 
Örnek: A    ise A nın mertebesini ve A101 i bulunuz.
0 4 
 4 3   4 3  16 0   1 0
Çözüm: A.A  A 2   
  
    16  0 1  16  Ι2
0 4  0 4   0 16   

A 2  16I2 olduğu için A nın mertebesi 2 dir

A101   A 2   A  16  I2   A  1650  I250   A  1650  I2   A  1650 I2  A   1650  A

50 50

-8-
1 MATRİSLER 1
BİR MATRİSİN TERSİ (İNVERS)
TANIM : A mxm mertebesinde bir kare matris, Ιm m. sıradan birim matris olmak üzere;

A.B=B.A= Ιm  Bmxm matrisi varsa; bu matrise, “A matrisinin tersi” denir ve A 1 ile gösterilir.

Tersi (inversi) var olan matrislere Regüler (terslenebilir) matris denir.

A  A 1  A 1  A  In

TANIM : A mxm mertebesinde bir kare matris olmak üzere A nın tersi (inversi) olmayan A
matrisine singüler veya tekil matris denir.

A  A 1  In veya A 1  A  In

UYARI: Bir matrisin tersinin olabilmesi için önce kare matris olması gerekir. Fakat her kare
matrisin tersi olması gerekmez. (Diğer koşul ise; matrisin determinantının sıfırdan farklı
olmasıdır.)
 1 3
ÖRNEK: A     A 1  ?
0 1
Çözüm:
 1 3  a b   1 0  a  3c b  3d  1 0 
 0 1 .  c d    0 1   c 
d  0 1
      
A A 1 Ι2

a  3c  1  a  1, b  3  1  1 3 
    A   
b  3d  0  c  0 , d 1  0 1

a b  1  d b 
A   A 1 
A  c a 
PRATİK KURAL:
 c d

BİR MATRİSİN TRANSPOZU (DEVRİĞİ)

A  ai j  matrisinin, aynı numaralı satırlarıyla sütunlarının yer değiştirmesiyle elde edilen
mxn

yeni a j i  matrisine, “A matrisinin transpozu (devriği)” denir ve A T ile gösterilir.

nxm

 1 2 3  1 3 
ÖRNEK: A    , B   A ?,B ?
T T
 1 0 7   5 7 

T  1 1 T
 1 2 3  1 3   1 5 
A T
  2 0  , B 
T
  
 1 0 7  3 7   5 7  3 7

-9-
1 MATRİSLER 1
TEOREM : A ve B toplanabilir (veya çarpılabilir) iki matris olsun

1.  A  B   A T  BT
T

 
T
2. A T A

3.  k.A   k.A T , k  IR
T

4.  A.B   BT .A T
T

   
1 T
5. A T  A 1

6. A  A T  A, simetrik matristir.
7. A  A T  A, anti-simetrik (ters simetrik) matristir.
SİMETRİK MATRİS : Transpozu kendisine eşit olan matrise denir. 𝑨 = 𝑨𝑻 dir. Simetrik
matrislerde 𝒂𝒊𝒋 = 𝒂𝒋𝒊 dir. Yani simetrik bir matrisin elemanları köşegene göre simetriktir.

k a b  k a b 
A  a p c  , A  a p c  ise A  A T dir.
  T

b c r  b c r 

ANTİ-SİMETRİK (TERS SİMETRİK) MATRİS : 𝑨 = −𝑨𝑻 ise A matrisine Anti-simetrik (Ters

Simetrik) matris denir. aij  a ji ve aij  0, i  j (esas köşegen elemanları sıfır) dir.

 0 a b 0 a b   0 a b

A   a 0 c  , A  a 0 c     a 0 c  ise A   A T dir.
 T  
 b c 0  b c 0   b c 0

ORTAGONAL MATRİS : A T  A 1 ise A matrisine Ortagonal matris denir.

PERiYODİK MATRİS : A p 1  A eşitliği sağlayan p pozitif tam sayısı varsa A matrisine
Periyodik matris denir. Bu eşitliği sağlayan küçük pozitif tamsayı p ye de A matrisinin
peryodu denir.
NİLPOTENT MATRİS : 𝑨𝒒 = 𝟎 eşitliği sağlayan q pozitif tam sayısı varsa A matrisine
Nilpotent matris denir. Bu eşitliği sağlayan küçük pozitif tamsayı q ya da nilpotent matrisinin
indeksi (derecesi) denir.
İDEMPOTENT MATRİS : 𝑨𝟐 = 𝑨 eşitliği sağlayan A matrisine İdempotent matris denir.
İNVALUT MATRİS : 𝑨𝟐 = 𝑰 eşitliği sağlayan A matrisine İnvalut matris denir.
Simetrik Matris A  AT Periyodik Matris A p 1  A (p derecesi)
Ters Simetrik Matris A  A T Nilpotent Matris A q  0 (q derece)

Ortagonal Matris A T  A 1 İdempotent Matris A2  A

İnvalut Matris A2  I

-10-
1 MATRİSLER 1

 1 2 6 
Örnek : A   3 2 9  matrisinin peryodik bir matris olduğunu gösteriniz.
 2 0 3 

Çözüm: A matrisinin periyodik bir matris olması için A p 1  A olmalıdır.

 1 2 6   1 2 6   5 6 6 
A   3 2 9    3 2 9    9 10 9 
2

 2 0 3   2 0 3   4 4 3 

 1 2 6   5 6 6   1 2 6 
A   3 2 9    9 10 9    3 2 9   A
3

 2 0 3   4 4 3   2 0 3 

A 21  A elde edilir. Bu nedenle A matrisi periyodik matristir ve periyodu p=2 dir.

 2 2 4 
Örnek : A   1 3 4  matrisinin idempotent bir matris olduğunu gösteriniz.
 1 2 3 

Çözüm: A matrisinin idempotent bir matris olması için A 2  A olmalıdır.

 2 2 4   2 2 4   2 2 4 
A   1 3 4    1 3 4    1 3 4   A
2

 1 2 3   1 2 3   1 2 3 

A matrisi idempotent matristir.

1 1 3
Örnek : A   5 2 6  matrisinin nilpotent bir matris olduğunu gösteriniz.
 2 1 3 

Çözüm: A matrisinin nilpotent bir matris olması için A q  0 olmalıdır.

 1 1 3   1 1 3  0 0 0 
A   5 2 6    5 2 6    3 3 9 
2

 2 1 3   2 1 3   1 1 3 

 1 1 3   0 0 0  0 0 0 
A   5 2 6    3 3 9   0 0 0 
3

 2 1 3   1 1 3  0 0 0 

A 3  0 olduğu için A matrisi nilpotent matristir. Derecesi (indeksi) q=3 dür.

0 1 1
Örnek : A   4 k 4  matrisinin invalut bir matris olması için k ne olmalıdır.
3 3 4 

-11-
1 MATRİSLER 1
Çözüm: A matrisinin invalut bir matris olması için A 2  I olmalıdır.

0 1 1 0 1 1  1 k 3 0  1 0 0

2    
A   4 k 4    4 k 4    4k  12 k  8 4k  12   0 1 0 
2

3 3 4  3 3 4   0 3k  9 1  0 0 1

eşitliğinde k=-3 için A matrisi invalut matristir.

TEOREM : A bir karesel matris olmak üzere

a. B  A.A T ise B simetrik matristir.

b. C  A  A T ise C simetrik matristir.

c. D  A  A T ise D Anti-simetrik (ters simetrik) matristir.

1 2 1 3
İspat: A    ise A T    dir.
3 4  2 4 

 1 2   1 3   5 11
a. B  A  A T      ise B simetrik matrisdir.
3 4  2 4  11 25 
 1 2   1 3  2 5 
b. C  A  A T      ise C simetrik matrisdir.
3 4  2 4  5 16

 1 2   1 3  0 1
c. D  A  A T      ise D Anti-simetrik (ters simetrik) matrisdir.
3 4   2 4   1 0 
1 −2 3
ÖRNEK : 𝐴 = [2 −3 1 ] ise yukarıdaki teoremin doğru olduğunu gösteriniz.
4 5 −3
MATRİS YARDIMIYLA METİN ŞİFRELEME
Şifreleyeceğimiz metindeki tüm harf yada sembollerin doğal sayı karşılıklarını (kod),
gösteren bir “Şifreleme Alfabesi” yapalım.
A B C Ç D E F G Ğ H I İ J K L M N O Ö P Q R S Ş T U Ü V W X Y Z

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32

Şifreleme: Anahtar Matris x Metin Matris = Şifreli Matris A  B  C

Şifreleme Çözme: Anahtar Matrisin Tersi x Şifreli Matris = Metin Matris A 1  C  B

Anahtar Matris: Determinantı 1 veya matrisin elemanlarını tam bölen bir sayı olacak şekilde
2x2 mertebesinde ki matrisler tercih edilmelidir.
Örnek: Aşağıda verilen yazıyı şifreleyiniz
H A V A H A R P O K U L U T E K

10 1 28 1 10 1 22 20 18 14 26 15 26 25 6 14

-12-
1 MATRİSLER 1

Anahtar Matris: A   2 3  olarak seçelim

 1 2 

Metin Matris : B  10 1 28 1 10 1 22 20

18 14 26 15 26 25 6 14

Şifreli Matris : C ise A  B  C

2 3   10 1 28 1 10 1 22 20   74 44 134 47 98 77 62 82 

 1 2 18 14 26 15 26 25 6 14   46 29 80 31 62 51 34 48 

İse C  74 44 134 47 98 77 62 82 

 46 29 80 31 62 51 34 48 

Şifreyi çözelim.

A 1  C  B ise A 1   21 23  ise

 

 2 3   74 44 134 47 98 77 62 82   10 1 28 1 10 1 22 20 

 1 2   46 29 80 31 62 51 34 48  18 14 26 15 26 25 6 14 

ALIŞTIRMALAR :
1 0 −1 −1 2 3 1 −1 −1
1. 𝐴 = [ ] , B=[ ] , C=[ ]
3 0 −1 4 5 3 3 −3 −3
Matrisleri veriliyor, 3A+D=2B-4C eşitliğini sağlayan D matrisini bulunuz.

 1 2 3  1 0 2  0 1 1
2. A   0 1 4  , B   1 2 3  , C   1 2 3  matrisleri veriliyor.
   
 1 0 1  5 1 4   1 3 4 

a. 𝐴𝐵 ≠ 𝐵𝐴 b. A(B+C)= AB+AC c. (A+B)C=AC+BC d. (AB)C=A(BC)

özelliklerinin varlığını gösteriniz.
1 3  2 1
3. A    , B  matrisleri için
0 2   3 2

(A  B)2  A 2  2AB  B2 ve A 2  B2  (A  B)(A  B)

olduğunu gösteriniz ve hangi şartlar altında eşit olacağını görünüz.

 1 3 4 
4. A   1 3 4  ise Nilpotent matris (yani A 2  0 ) olduğunu gösteriniz.
 1 3 4 

 1 2 6 
5. A   3 2 9  ise periyodunun 2 (yani A 3  A ) olduğunu gösteriniz.
 2 0 3 

-13-
1 MATRİSLER 1

 3 2 1
 2 1
6. A    , B   4 1 1 A ve B matrisnin tersini bulunuz.
 2 3   2 0 1 

2 1 3 
7. A   1 1 2  ise A3  2A 2  9A  0 olduğunu gösteriniz.
 1 2 1

 1 3 k 
8. A   1 3 5 matrisinin idempotent bir matris olduğuna göre k yı bulunuz.
 1 3 k 

1 1 3
9. A   5 2 6  matrisinin nilpotent bir matris olduğuna göre derecesini bulunuz.
 2 1 3 

0 1 1
10. A   4 3 4  matrisinin invalut bir matris olduğunu gözteriniz.
3 3 4 

 1 2
11. A    ve f ( x)  3x 2  5x  2 ise f ( A )  ?
0 3 

 1 0 
12. A    f ( x)  3x 2  2x 2  x  5 ise f ( A )  ?
 3 4

cos x  sin x 
13. A    ise A 85  ?
 sin x cos x 

 1 2 4 
14. A    ise A T  A  ? ve A  A T  ?
0 3 5 

-14-
1 MATRİSLER 1

MATRİSLERDE ELEMANTER SATIR (VEYA SÜTUN) İŞLEMLERİ

Bir matrisin i. satırı Si ve j. satırı S j ile gösterildiğinde, elemanter satır operasyonu
(işlemi) aşağıda belirtildiği gibidir.
1. Si  Sj : İki satır, yer değiştirebilir.

2. Si  k.Si : Bir satır yerine, k ile çarpılmışı yazılabilir.

3. Si  Si  k.S j : Bir satır yerine, bu satır ile başka bir satırın k katının toplamı İleride,
denklem sistemlerinin çözümünde görüleceği gibi elemanter satır işlemlerini eşelon (echelon)
formu elde edinceye kadar devam ettirmek büyük kolaylıklar sağlar.
ECHELON (EŞOLON) MATRİS
Aşağıdaki üç şartı sağlayan matrise, “Echelon (eşolon) form” denir.
1. Tüm elemanları sıfır olan satır, en alt satırda bulunur.
2. Bir satırın sıfırdan farklı ilk elemanı (lider eleman veya pivot), bir önceki satırın ilk
sıfırdan farklı elemanının bulunduğu sütunun sağındadır.
3. Lider elemanın bulunduğu sütunda, bu elemanın altındaki değerler sıfırdır.

0 Δ * * * * * * * * *
Δ * * * * Δ * *  0
0 0 0 Δ * * * * * * * 
Δ * * *  0 Δ *  
1.  2.   3. 0 0 0 0 Δ * * * * * *
0 0 0 0 0  0 0 Δ  
    0 0 0 0 0 Δ * * * * *
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Δ * 

Δ : Satırın sıfırdan farklı ilk elemanı (lider eleman, pivot)

* : Sıfır dahil herhangi bir sayı.
ÖRNEKLER:
 2 1 0
5 0 2 3   2 0 0 2  0 9 2 
R1  0 7 1 4  R2   0 1 0 3  R3   Eşolon (Echelon) formdadır
0 0 8
0 0 0 0   0 0 3 5   
0 0 0

1 0 1 3
2
0 2 2 9 
4 Echelon formda değildir. Çünkü 4 ncü satırın lider
R4  
0 0 0 0 1 elemanı 3 ncü satırın lider elemanının solundadır.
 
0 0 0 3 5 

 3 0 2 5  1 0 6 2 5 1 8 2 5 
4.  0 1 1 4  5. 0 2 0 1 1 6. 0 3 1 4 
 0 0 0 0  0 0 1 4 3  0 0 2 0 

matrisleri de, eşolon formdadır.

-15-
1 MATRİSLER 1
SATIRCA İNDİRGENMİŞ EŞELON MATRİS
Eşelon formdaki bir matris aşağıdaki şartları sağlıyorsa; “satırca indirgenmiş eşolon form”
denir.
1. Satırdaki lider eleman, “1” dir.
2. Lider elemanın bulunduğu sütundaki diğer elemanlar sıfırdır.
Lider elemana, “pivot” denir.
NOT: Eşelon matriste lider eleman1 ( Δ  1 ) aynı sütunda bulunan diğer elemanlar 0 (sıfır)
indirgenmiş eşelon matris olur. Yani I2 , I3, I4, ... gibi birim matrisler birer indirgenmiş
eşolon matrislerdir.
ÖRNEKLER:

1 0 0 5
0 1 0 2 
1.  indirgenmiş eşelon matris.
0 0 1 8
 
0 0 0 0

* : Sıfır dahil herhangi bir sayı.

1 : Satırın sıfırdan farklı ilk elemanı (lider eleman, pivot)
1 0 8 1 0
1 0 2 5   1 0 0 2 5 1 0 2 0 
1 2 3 5 
2. 0 1 1 4  , 0 1 ,  0 0  , 
0
1 0 1 1 1
0 0 0 0 0
0 0 0 0  0 0 1 4 3   0 0 0 1  
0 0 0 0 0

matrisleri de satırca indirgenmiş eşelon matrise örnektirler.

0 3 6 6 4 5 
3. A= 3 7 8 5 8 9  matrisinin, satırca indirgenmiş eşelon formunu bulunuz.
3 9 12 9 6 15 

BİR MATRİSİN RANKI

Bir matrisin eşelon formunun, sıfırdan farklı satırlarının sayısına o matrisin “satır
rankı” denir ve Rank A ile gösterilir.
n=satır sayısı, m=sütun sayısı, r= rank olmak üzere m=n ise 𝐫 ≤ (𝐧 𝐯𝐞𝐲𝐚 𝐦) dir. m<n
ise 𝐫 ≤ 𝐦 dir. . n<m ise 𝐫 ≤ 𝐧 dir.Yani rank satır veya sütün sayısına eşit veya küçüktür.
Bir matrisin satır ve sütun rankı birbirine eşittir. Dolayısıyla biz, kısaca “rank”
diyeceğiz.
TEOREM: Bir matrisin satır rankı, kolon (sütün) rankına eşittir.
Bundan sonra genellikle matrise satır işlemleri uygulanarak rankı bulunacak., satır
veya sütün rankı diye ayrım yapılmayacaktır. Aşağıdaki örneklerde, verilen matrise elementer
satır işlemleri uygulayarak R eşeolan matrisi ve dolayısıyla rankı bulunacaktır.

-16-
1 MATRİSLER 1
ÖRNEKLER:

1 2 3
1. A   4 1 3  matrisinin, eşelon formunu bularak, rankını belirleyiniz.
5 1 2 

1 2 3 1 2 3 
 S  4S1  S2 
A   4 1 3  ~  2 
0
 9  9 
 S3  5S1  S3 
5 1 2  0 9  13 

   
 1  1 3 1 1
 S2   9 S2 
2 0
   S1  S2  S1   
~  0 1 1  ~  0 1 1
S   1 S    
13   3 3 
 S S S
 3 3
2
4
 9  0 1  0 0 
 9  9

1 0 1 1 0 0
   S  S3  S1  0
1 ~  1 0   R  I3
9
~  S3  S3  0 1   1
 4   S 2  S 3  S 2 
0 0 1 0 0 1

En son bulduğumuz 𝐼3 birim matrisi A nın eşeolan matrisidir. Bu birim matris eşeolan matris
tanımındaki üç maddeye uygundur. Verilen matrisin rankı 3 dür.
3 0 3 6
2. [1 5 −4 7 ] Matrisini eşeolan forma indirgeyiniz.
4 3 1 11 3𝑥4
3 0 3 6 1 5 −4 7 𝑆2 → 𝑆2 −3𝑆1 1 5 −4 7
[1 5 −4 7 ] ~(𝑆1 ↔ 𝑆2 ) [3 0 3 6 ] ~ (𝑆 → 𝑆 −4𝑆 ) [0 −15 15 −15]
3 3 1
4 3 1 11 4 3 1 11 0 −17 17 −17
𝑆2 → −151
𝑆2 1 5 −4 7 𝑆1 → 𝑆1 −5𝑆2 1 0 1 2
~( ) [ ] ~ ( )[ ]
1
𝑆3 → 17 𝑆3
0 1 −1 1 𝑆3 → 𝑆3 + 𝑆2 0 1 −1 1
0 −1 1 −1 0 0 0 0
Bu A nın eşeolan matrisidir. Birinci ve ikinci satırlardaki sıfır olmayan ilk eleman 1 dir. 1
elemanından sonraki elemanların sıfır olmamasının önemi yoktur. Son satır sıfır satırıdır.
Rank A =2, r=2, n=3, m=4
TEOREM : Bir A matrisi rank A = r < n, m ise elemanter satır ve sütün işlemleri uygulanarak
Ir 0rx(m−r)
A=[ ] şeklinde yazılabilir.
0(n−r)xr 0(n−r)x(n−r) nxm

ÖRNEK :
1 2 −1 0
𝐴 = [2 5 −3 1] matrisini teoremdeki forma getiriniz.
4 11 −7 3
Matrise satır işlemi uygulanırsa

-17-
1 MATRİSLER 1
1 2 −1 0 1 0 1 −2
𝐴 = [2 5 −3 1] ~ [0 1 −1 1 ]
4 11 −7 3 0 0 0 0
Matrise sütun (kolon) işlemi uygulanırsa
1 2 −1 0 1 0 0 0 1. 𝐴𝑑𝚤𝑚 2. 𝐴𝑑𝚤𝑚
𝐴 = [2 5 −3 1] ~ [0 1 𝐾
0 0] ( 3 → 𝐾3 −𝐾1 ) ( 3 → 𝐾3 +𝐾2 )
𝐾
4 11 −7 3 0 0 0 0 𝐾4 → 𝐾4 + 2𝐾1 𝐾4 → 𝐾4 − 𝐾2
istenilen forma getirilmiş olur.
ÖRNEKLER:

 1 0 5
3. A   4 1 3  matrisinde, Rank A = 2 olması için k ne olmalıdır?
 5 2 k 

 k 5 4 7 
4. A   2 0 2 4  ve Rank A  2  k  ?
 4 3 1 11 

3 1 4
0 5 3 
5. A    Rank A  ?
3 4 1
 
6 7 11

3 0 6 3
6. A   1 5 4 7  matrisinin, eşelon formunu bularak, rankını belirleyiniz.
 4 3 1 11

 5 1 4 7 1
 1 1 0 3 1
7. A   
 3 0 2 4 1
 
 2 1 2 1 0 

matrisinin, satırca indirgenmiş eşelon formunu bularak, rankını belirleyiniz.

BİR MATRİSİN TERSİNİN, ELEMANTER SATIR İŞLEMLERİ YARDIMI İLE BULUNMASI

Anxn , kare matris olsun.  A,Ιn   Ιn,B formuna getirilebilirse;

A 1  B (A matrisinin tersi) dir. Yani [𝐀, 𝐈] → [𝐈, 𝐀−𝟏 ]

NOT: Determinantı sıfırdan farklı bir kare matrisin eşelon formu, birim matristir. Bu nedenle;
söylenen şartlar altında A 1  B matrisi bulunabilir.

-18-
1 MATRİSLER 1
ÖRNEK:

 3 2 1
A   4 1 1 matrisin tersini bulunuz.
 2 0 1 

 3 2 1 1 0 0 
 A; I  4 1 1 0 1 0  satır işlemleri uygulanırsa
 2 0 1 0 0 1
 

 1.Adım   3.Adım 
   2.Adım     4.Adım 
 S1  S1  S3   S  S  2S   S1  S1  2S2   S  S  S 
 S  S  2S   3 3 1  S  S  4S   2 2 3
 2 2 3  3 3 2

1 0 0 1 2 3  1 2 3
  
I; A 1   0 1 0 2 5 
7  o halde A   2 5
1
7  dir.
  
0 0 1 2 4 5   2 4 5 
 
ÖRNEKLER:

 3 2 1
 1 2
1. A     A 1  ? 2. A   4 1 1  A 1  ?
 1 3   2 0 1

 7 0 5  1 3 4
3. A   2 1 4   A 1  ? 4. A   3 1 6   A 1  ?
 3 0 6   1 5 1

7 5 2
5. A   5 4 2   A 1  ?
 3 2 1 

 1 0 4 
6. A   2 1 2   A 1 matrisinde, 1. satır elemanları toplamı nedir?
 0 3 1

 2 7 
7. A    ve A.B1  A 1  B  ?
 1 4 

 x 2
8. A    ve A  A 1  x.y  ?
 4 y 

-19-
1 MATRİSLER 1
ÇÖZÜMLÜ PROBLEMLER
 4 1 2 1 
 2 3 1 2 
1. A    matrisinin rankının 2 olması için m ne olmalıdır
0 7 m 5 
 
 2 11 7 8 
Çözüm :

 4 1 2 1  2 3 1 5 
 2 3 1 2  0 7 4 5 0 7 4 5  2 3 1 5
  2 3 1 2    0 7 4 5 
0 7 m 5   0 7 m 5  
A  0 7 m 5    0 0 m  4 0
 2 11 7 8    0 14 8 10   
0 14 8 10  0 0 0 0
S1  S1  2S2 S3  S3  S 2
S1  S2
S 4  S 4  S2 S4  S4  2S2

2. A ve B n. mertebeden değişmeli (AB=BA) matrisleri ise, A 2 ve B3 matrislerinin de

değişmeli olduğunu gösteriniz.
?
Çözüm : AB=BA olsun. A 2B3  B3 A 2 olduğunu gösterelim. A 2B3  B3 A 2 den,

A 2B3   AA  BB2   A  AB  B2  A BA  B2   AB  AB  B  BA BA  B

 B  AB  AB   B BA BA   B2  AB  A  B2 BA  A  B3 A 2

3. A ve B tersi olan iki matris ise AB nin de tersinin olacağını ve  AB   B1A 1 olduğunu
1

gösteriniz.

 AB  B1A 1   A BB1  A 1  AA 1  I

  AB   B1A 1 dır.
1
Çözüm : 
B1A 1   AB   B1  A 1A  B  B1B  I 
4. A ve B simetrik iki matris olmak üzere 5A 7  7B5 matrisinin de simetrik matris olduğunu
gösteriniz.

Çözüm : A ve B simetrik iki matris ise A  A T ve B  BT dir.  5A 7  7B5   5A 7  7B5 olduğu

T

gösterilmeli.

 5A  7B5    5A 7    7B5   5  A 7   7 B5   5  A T   7 BT   5A 7  7B5

7 T T T T T 7 5

5. AB=A ve BA=B ise A ve B nin idempotent ( A 2  A ve B2  B ) olduğunu gösteriniz.

Çözüm : A ve B matrisinin idempotent matris olduğunu göstermek A 2  A ve B2  B
olduğunu göstermektir.
AB=A eşitliğinin her ikji tarafını sağdan A matrisi ile çarpalım. ABA=AA olur. BA=B
olduğundan AB  A 2 olur. AB=A eşitliğinden dolayı A  A 2 dir. Benzer şekilde B matrisinin
idempotemliği de gösterilir.

-20-
1 MATRİSLER 1
6. A  A T matrisinin simetrik matris olduğunu gösteriniz.

Çözüm :  A  A T   A  A T olduğu gösterilmeli.

T

A  A T T
 A T   A T   A T  A  A  A T (Matris Toplamındaki Değişme Özelliğinden dolayı)
T

7. A  0 ve B  0 iken AB=0 ise A ve B nin tersinin olmadığını gösteriniz

Çözüm :
A 1 olduğunu kabul edelim. AB=0 idi. Bu eşitliğin her iki tarafını soldan A 1 ile çarpalım.
A 1AB  0 olur AA 1  I idi. IB=0 olur buradan B=0 çelişkisi elde edilir. B nin tersi yoktur.

B 1 olduğunu kabul edelim. AB=0 idi. Bu eşitliğin her iki tarafını soldan B 1 ile çarpalım.
ABB1  0 olur BB1  I idi. AI=0 olur buradan A=0 çelişkisi elde edilir. A nın tersi yoktur.
Dolayısıyla A ve B nin tersi yoktur
8. A  A T matrisinin ters simetrik matris olduğunu gösteriniz.

Çözüm :  A  A T     A  A T  olduğu gösterilmeli.

T

  A  A T     A T   A T      A T  A   A  A T dir.
T T

 
ALIŞTIRMA:
1. Aşağıdaki matrislerin ranklarını bulunuz

 1 0 3 1
2 0 4
a. A    (R=2) b. A  2 1 0 4  (R=3)
 1 1 2 3 0 2 2 

 1 1 8 2
 1 0 1 3 15 0 3
c. A   1 2 1  (R=3) d. A   (R=3)
 2 8 4 3
0 3 2   
2 10 0 7

0 0 
e A  7 (R=1) f. A    (R=0)
0 0 

I 0 
2. Aşağıdaki matrisleri  r  formuna indirgeyiniz.
0 0 
 7 1  2 1 
3 1 1   1 3 1 4 

a. A   2 10 5  b. A   
 2 1 0 3 
 4 10 15   
 4 15 5 1 

-21-
1 MATRİSLER 1

2 1 1 1
 2 0 2 3 4  3
4 6 2 0 2  1 0 1
c. A    d. A  6 1 1 3
 6 24 18 15 28   
  1 1 0 1
 8 12 8 6 12   1 1 0 1

3. Aşağıdaki matrislerin tersini bulunuz.

 1 2 1
2 3 
a. A    b. A  3 7 4 
1 4 2 1 3 

1 0 2 1 1 0 0 0
3 1 4 2   2 1 0 0 
c. A   d. A  
1 2 1 5  0 2 1 0
   
1 0 1 2  8 1  1 1

-22-