▪ DLACZEGO PRZEPISY LITURGICZNE SĄ ISTOTNE?

Konstytucja o liturgii świętej „Sacrosanctum Concilium”:

KL 7. (…) Dlatego każda celebracja liturgiczna jako działanie Chrystusa-Kapłana i Jego Ciała,
czyli Kościoła, jest czynnością w najwyższym stopniu świętą, której skuteczności z tego samego
tytułu i w tym samym stopniu nie posiada żadna inna czynność Kościoła.
KL 22 §3. Dlatego nikomu innemu, choćby nawet był kapłanem, nie wolno na własną rękę
niczego dodawać, ujmować ani zmieniać w liturgii.
KL 28. W sprawowaniu liturgii każdy, kto wykonuje swą funkcję – czy to duchowny, czy wierny
świecki – powinien w pełni wykonywać wyłącznie tylko to, co należy do niego z natury rzeczy
i na podstawie przepisów liturgicznych.
KL 29. Ministranci, lektorzy, komentatorzy i członkowie chóru również spełniają prawdziwą
posługę liturgiczną. Niech więc wykonują swoją funkcję z tak szczerą pobożnością
i dokładnością, jak to przystoi wzniosłej służbie i odpowiada słusznym wymaganiom Ludu
Bożego.
Należy więc starannie wychować te osoby w duchu liturgii oraz przygotować je
do odpowiedniego i zgodnego z przepisami wykonywania przysługujących im czynności.

▪ JAKIE JEST ZNACZENIE ŚPIEWU I PSALMÓW W LITURGII I ŻYCIU KOŚCIOŁA?

Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego:
OWMR 39. Apostoł zachęca chrześcijan, którzy schodzą się razem w oczekiwaniu na przyjście
Pana, aby śpiewali wspólnie psalmy, hymny i pieśni pełne ducha (por. Kol 3, 16). Śpiew jest
bowiem znakiem radości serca (por. Dz 2, 46). Dlatego św. Augustyn słusznie mówi: „Kto
kocha, ten śpiewa”, a już w czasach starochrześcijańskich znane było przysłowie: „Kto dobrze
śpiewa, podwójnie się modli”.
OWMR 57. W czytaniach zostaje dla wiernych zastawiony stół słowa Bożego i otwiera się
przed nimi biblijny skarbiec. Należy przeto zachować układ czytań biblijnych, w którym ujawnia
się jedność obu Testamentów i dziejów zbawienia. Czytań ani psalmu responsoryjnego,
w których zawiera się słowo Boże, nie wolno zastępować innymi tekstami, nie biblijnymi.
OWMR 61. Po pierwszym czytaniu następuje psalm responsoryjny, który jest integralną
częścią Liturgii słowa oraz posiada wielkie znaczenie liturgiczne i duszpasterskie,
gdyż sprzyja medytacji nad słowem Bożym.
Instrukcja o muzyce w świętej liturgii „Musicam sacram”:
33. Pośród śpiewów części zmiennych szczególne znaczenie posiada śpiew
po czytaniach, wykonywany na sposób graduału lub psalmu responsoryjnego. Z istoty swojej
należy on do liturgii słowa. Dlatego też, gdy jest wykonywany wszyscy siedzą i słuchają,
a jeśli to możliwe, uczestniczą w śpiewie.
Konstytucja o liturgii świętej „Sacrosanctum Concilium”:
KL 24. Pismo święte ma doniosłe znaczenie w sprawowaniu liturgii. Z niego bowiem pochodzą
czytania, które wyjaśnia się w homilii, oraz psalmy przeznaczone do śpiewu. (…)
Ogólne Wprowadzenie do Liturgii Godzin:
OWLG 103. Psalmy nie są przeznaczone do czytania, nie są też modlitwami pisanymi
prozą, lecz utworami poetyckimi i pieśniami uwielbienia. Jeżeli więc niekiedy mogły być
używane w formie czytań, to jednak słusznie, z uwagi na ich rodzaj literacki, nazywają się
po hebrajsku Tehilim, to znaczy „pieśni uwielbienia”, a po grecku psalmoi, czyli „pieśni
wykonywane przy dźwięku harfy”. Istotnie, wszystkie psalmy mają charakter muzyczny,
a to określa odpowiedni sposób ich wykonywania.
OWLG 109. Odmawiając psalmy w imieniu Kościoła, należy wniknąć w pełniejszy
ich sens, a zwłaszcza w sens mesjański. Z tego przecież względu Kościół przyjął psałterz.
To znaczenie mesjańskie ujawniło się w pełni w Nowym Testamencie, a sam Chrystus Pan
jasno je wyraził, mówiąc do Apostołów: „Musi się wypełnić wszystko, co napisane jest o Mnie
w Prawie Mojżesza, u Proroków i w Psalmach” (Łk 24, 44). Znamienny tego przykład
znajdujemy u św. Mateusza; dotyczy on Mesjasza, Syna Dawida, a równocześnie Jego Pana
(Mt 22, 44nn.). W tym kontekście psalm 110(109) odnosi się do Mesjasza.
Tak samo postępowali Ojcowie Kościoła. Rozumieli oni i tłumaczyli psałterz jako proroctwo
o Chrystusie i Kościele; z tych samych powodów wprowadzono psalmy do liturgii.
Co prawda zdarzały się niekiedy zbyt wyszukane interpretacje, jednakże, ogólnie rzecz biorąc,
zarówno Ojcowie Kościoła, jak i liturgia słusznie szukali w psalmach głosu Chrystusa
wołającego do Ojca, lub Ojca przemawiającego do Syna. Rozpoznawali tam nawet głos
Kościoła, apostołów i męczenników. Również i średniowiecze przyjmowało taką interpretację;
świadczą o tym liczne kodeksy psałterza pochodzące z tego okresu. Już same nagłówki
psalmów podawały odmawiającemu sens chrystologiczny. (…)

▪ W JAKI SPOSÓB WYKONYWAĆ NALEŻY PSALM RESPONSORYJNY?

OWLG 104. Kto zatem prawdziwie modli się psalmem, ten rozważa wiersz
po wierszu i zawsze w gotowości serca odpowiada na jego wezwanie, jak tego chce Duch
Święty, który natchnął psalmistę i stanie się także natchnieniem pragnących Jego łaski.
(…)
OWLG 106. Przy śpiewie psalmów serce śpiewającego otwiera się na te uczucia,
którymi są one przepełnione, każdy zgodnie ze swoim rodzajem literackim. A więc będzie to
skarga lub wyraz ufności, dziękczynienie albo inne przeżycia, a egzegeci słusznie podkreślają te
różnice.
OWLG 107. Trzymając się sensu słów, ten, który śpiewa psalmy, zwraca uwagę
na znaczenie tekstu dla życia ludzi wierzących. (…) Pieśni te powstały na Wschodzie
przed wieloma wiekami, dobrze jednak wyrażają cierpienia i nadzieje, nędzę i ufność ludzi
wszystkich czasów i miejsc; opiewają wiarę w Boga, objawienie i odkupienie.
Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego:
OWMR 56. Liturgię słowa należy sprawować tak, aby sprzyjała medytacji.
Dlatego trzeba unikać jakiegokolwiek pośpiechu, który utrudniałby skupienie. Stosowne są
w niej także odpowiednie do poziomu zgromadzenia krótkie chwile milczenia,
w których wierni pod wpływem Ducha Świętego mogliby przyjąć słowo sercem i przygotować
na nie odpowiedź przez modlitwę.
Owe chwile ciszy można z pożytkiem zachować np. przed samym rozpoczęciem Liturgii słowa,
po pierwszym i drugim czytaniu oraz po homilii.
OWMR 128. (…) Lektor udaje się na ambonę i z lekcjonarza (…) wygłasza pierwsze czytanie,
którego wszyscy słuchają. Na koniec lektor wypowiada aklamację Oto słowo Boże,
na którą wierni odpowiadają: Bogu niech będą dzięki. Zależnie od okoliczności można
zachować krótką chwilę milczenia, aby wszyscy zastanowili się nad tym,
co usłyszeli.
OWMR 61. (…) Wypada, aby psalm responsoryjny był śpiewany, przynajmniej jeśli chodzi
o refren należący do ludu. Psałterzysta więc, czyli kantor psalmu, stojąc na ambonie
lub w innym odpowiednim miejscu, wykonuje wersety psalmu, podczas gdy całe zgromadzenie
siedzi i słucha oraz uczestniczy w śpiewie poprzez refren, chyba że psalm jest wykonywany w
sposób ciągły, czyli bez refrenu. (…) Jeśli nie można śpiewać psalmu, recytuje się go w sposób
możliwie najbardziej sprzyjający medytacji nad słowem Bożym.
OWMR 129. Następnie psałterzysta albo sam lektor śpiewa wersety psalmu, lud zaś jak zwykle
powtarza refren.
Wskazania Episkopatu Polski po ogłoszeniu nowego wydania Ogólnego Wprowadzenia do Mszału
Rzymskiego:
14. (…) Psalm może wykonywać mężczyzna lub kobieta. Jest to proklamacja słowa
Bożego – co czyni jedna osoba – więc nie należy tego śpiewu powierzać scholi
ani chórowi.
Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski o muzyce kościelnej (2017 r.):
19. b) Psalm responsoryjny jest medytacją nad usłyszanym słowem Bożym i stanowi integralną
część liturgii słowa. Wykonuje go psałterzysta z miejsca proklamacji słowa Bożego w formie
responsoryjnej (wierni odpowiadają refrenem) lub w sposób ciągły bez refrenu. Zamiast
psalmu można wyśpiewać Graduał. Śpiew po czytaniu wykonuje się jednogłosowo, refren może
być także realizowany wielogłosowo. [O tym nie powiedzieliśmy – zwróćmy jednak uwagę na to,
że tylko refren może być śpiewany wielogłosowo; wersety natomiast są wykonywane przez jedną osobę
z ambony.]
23. W roku liturgicznym, obchodząc misteria odkupienia, Kościół otwiera bogactwo
zbawczych czynów i zasług Chrystusa, aby wierni zetknęli się z Nim i dostąpili łaski zbawienia.
(…) Melodie refrenów psalmu responsoryjnego, tonów psalmowych i śpiewu przed Ewangelią
należy różnicować, by nie miały charakteru uniwersalnego na cały rok. Zaleca się korzystać
z bogactwa melodii, uwzględniając okresy liturgiczne oraz uroczystości.
Niewskazane jest stosowanie kontrafaktur (wykorzystywanie fragmentów pieśni –
przyp.)
Wprowadzenie do wydania Lekcjonarza Mszalnego z 1981 r.:
20. (…) Można stosować dwa sposoby śpiewania psalmu po pierwszym czytaniu: sposób
responsoryjny i sposób ciągły. Sposób responsoryjny, któremu w miarę możliwości należy
przyznać pierwszeństwo, polega na tym, że psałterzysta lub kantor śpiewa wersety psalmu,
całe zaś zgromadzenie uczestniczy przez powtarzanie odpowiedzi (responsum). Sposób ciągły
polega na tym, że cały fragment psalmu jest śpiewany bez odpowiedzi ze strony wspólnoty,
która tylko słucha śpiewu, albo przez psałterzystę lub kantora, albo przez wszystkich razem.
21. Śpiew psalmu albo nawet samej odpowiedzi bardzo dopomaga w zrozumieniu duchowego
znaczenia psalmu oraz ułatwia rozmyślanie nad jego treścią. W każdej kulturze należy
wykorzystać wszystkie środki sprzyjające ożywieniu śpiewu zgromadzenia, a także stosować
możliwości przewidziane w Lekcjonarzu odnośnie do odpowiedzi na różne okresy liturgiczne.
OWMR 309. Godność słowa Bożego wymaga, by w kościele było ono głoszone
z miejsca, na którym w czasie Liturgii słowa spontanicznie skupia się uwaga
wiernych. Z zasady winna to być stała ambona, a nie zwykły, przenośny pulpit. Ambona
odpowiednio wkomponowana we wnętrze kościoła powinna być tak umieszczona, by czytający
i mówiący byli dobrze widziani i słyszani przez wiernych. (…)
OWMR 62. Po czytaniu bezpośrednio poprzedzającym Ewangelię wykonuje się Alleluja
lub inny śpiew przewidziany w rubrykach zgodnie z wymogami okresu liturgicznego. Aklamacja
ta stanowi samodzielny obrzęd, przez który zgromadzenie przyjmuje i pozdrawia Pana
mającego doń przemawiać oraz śpiewem wyznaje wiarę. Wszyscy, stojąc, wykonują tę
aklamację pod przewodnictwem scholi albo kantora oraz ją powtarzają; werset zaś śpiewa
schola albo kantor. (…)
OWMR 309. (…) Z ambony wykonuje się jedynie czytania, psalm responsoryjny
oraz orędzie wielkanocne; można też stąd wygłaszać homilię i intencje modlitwy
powszechnej.

▪ JAK PRZYGOTOWAĆ SIĘ DO WYKONYWANIA FUNKCJI PSAŁTERZYSTY?

Wprowadzenie do wydania Lekcjonarza mszalnego z 1981 r.:
55. (…) Przygotowanie to winno być przede wszystkim duchowe, ale konieczne jest także
przygotowanie techniczne. Duchowe przygotowanie zakłada formację przynajmniej
w dwóch dziedzinach: biblijnej i liturgicznej. Formacja biblijna zmierza do tego,
aby lektorzy potrafili zrozumieć czytania w ich własnym kontekście oraz w świetle wiary
pojmować istotną treść orędzia objawienia. Formacja liturgiczna winna lektorom zapewnić
pewną znajomość sensu struktury Liturgii słowa oraz związków między Liturgią słowa i Liturgią
eucharystyczną. Przygotowanie techniczne ma na celu przyswojenie lektorom
umiejętności publicznego czytania zarówno żywym głosem jak i przy pomocy współczesnych
urządzeń nagłaśniających.
56. (…) Ze wszech miar wypada, aby w każdej wspólnocie kościelnej były osoby świeckie
zdolne do wypełniania funkcji psałterzysty, a więc odznaczające się umiejętnością śpiewania
psalmów, prawidłową wymową i dykcją. (…)
Ogólne Wprowadzenie do Liturgii Godzin:
OWLG 102. Duch Święty jednakże, pod którego natchnieniem psalmy powstały, zawsze
wspiera swoją łaską tych, co z wiarą i dobrą wolą je śpiewają. Jest także rzeczą
nieodzowną, by każdy w miarę swoich możliwości „starał się o głębsze poznanie Pisma
świętego, a zwłaszcza psalmów”, i zdał sobie sprawę, w jaki sposób ma postąpić, aby stały
się one jego własną modlitwą.
Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego:
OWMR 102. Zadaniem psałterzysty jest wykonywanie psalmu lub innej pieśni biblijnej
zamieszczonej między czytaniami. Aby psałterzysta mógł poprawnie pełnić swoją funkcję,
powinien koniecznie posiąść sztukę wykonywania psalmodii oraz zdobyć
umiejętność prawidłowej wymowy i dykcji.
 AKCENT WYRAZOWY

W języku polskim jest stały i związany z przedostatnią sylabą wyrazu. Od tej zasady zachodzą
wyjątki:
▪ Niektóre wyrazy obcego pochodzenia (głównie łacińskiego i greckiego) posiadają
akcent na trzeciej sylabie od końca, szczególnie te z końcówkami -ika, -yka, tj. muzyka, logika,
polityka, akustyka, kronika, ale również np. opera.
Słowa te spotykamy jednak w psalmach niezmiernie rzadko (o ile w ogóle). (Notabene
w ogóle, a także ogółem, szczegóły, okolica akcentuje się na trzeciej sylabie od końca, mimo że są
to wyrazy swojskie.)
Powyższe przykłady to swego rodzaju wyjątki. Normalnym procesem adaptacyjnym
w języku jest uzyskiwanie przez zapożyczone wyrazy akcentuacji przedostatniej sylaby,
czyli takiej „po polsku”. Konieczne jest więc pewne sprostowanie w sprawie akcentów
w słowach Jerozolima i Jeruzalem. Okazuje się, że słownik poprawnej polszczyzny zaleca obie
formy akcentów, co by oznaczało, że niesłusznie oczekuje się akcentowania: Jerozolima,
Jeruzalem, gdyż również Jerozolima, Jeruzalem są formami prawidłowymi. Ba! eksperci zalecają
wręcz ten drugi sposób twierdząc, że wyrazy te uległy spolszczeniu. Nie zaprzeczają
jednak temu, że akcentuacja trzeciej sylaby od końca podkreśla szczególny charakter tych
wyrazów i stanowi część tradycji. Być może ten argument przemawia za tym, by w liturgii
właśnie taki akcent stosować?...
Należy z pewnością zachować konsekwencję i akcentować zawsze tę samą sylabę; warto
poćwiczyć np. Ps 122:

Już stoją nasze stopy *

w twoich bramach, Jeruzalem. (…)
Proście o pokój dla Jeruzalem: *
Niech żyją w pokoju ci, którzy cię miłują.

W przypadku słów Izrael, Nazaret, Betlejem słownik poprawnej polszczyzny podaje już tylko
jeden wariant akcentowy – zgodny z regułą akcent przedostatniej zgłoski.

▪ Wyrazy z enklitykami takimi jak: -śmy, -ście, -byśmy, -byście – akcent pozostaje na wyrazie
rdzennym:
siedzieli|śmy, a nie: siedzieliśmy
płakali|śmy, a nie: płakaliśmy
mówili|ście, a nie: mówiliście
aby|śmy, a nie: abyście
 ARTYKULACJA

spółgłoski, np. czterdzieści, trzeba – wypowiadać w sposób precyzyjny, szczególnie

przy nagromadzeniu

samogłoski: a, e, i, o, u, y, ą, ę – wypowiadać w sposób otwarty, dobrze otwierając usta

samogłoski nosowe: ą, ę – różnice zależne od obecności sąsiadujących spółgłosek:

✓ przed z, s, ż, ś, sz, w, f, ch –
Wyciągnij rękę nad mężem Twej prawicy.
bez zmiany
I wielki pokój, zanim księżyc zgaśnie.
np. księżyc, szczęście
✓ na końcu wyrazu:
Oto nasz Pan Bóg przyjdzie z wielką mocą.
ą – bez zmiany, np. życzą, sobą,
Śpiewajcie Panu, sławcie Jego imię.
swą
Wzbudź swą potęgę.
ę – jak „e”, np. trwogę, idę
✓ przed b, p – „om”, „em”
a droga występnych zaginie
np. występki
✓ przed d, t, dz, c, cz: – „on”, On jest jak drzewo zasadzone nad płynącą wodą
„en” Liście jego nie więdną
np. będzie, żądaj, święte Daj nam nowe życie, a będziemy Cię chwalili.
✓ przed l, ł – „o”, „e”,
On nie pozwoli, by potknęła się twa noga.
np. potknęła, wziął