. 1a.

Panowanie Stefana Batorego

1. Druga WOLNA ELEKCJA – XI-XII 1575 r.

a. najważniejsi kandydaci:

– cesarz Maksymilian II Habsburg

– król Szwecji Jan III Waza

– książę Siedmiogrodu STEFAN BATORY

– carewicz Fiodor

b. ogłoszenie przez PRYMASA JAKUBA UCHAŃSKIEGO elekcji Maksymiliana II Habsburga

– ELEKCJA nastąpiła bez porozumienia ze szlachtą

– odrzucenie elekcji przez szlachtę

c. ogłoszenie elekcji ANNY JAGIELLONKI i STEFANA BATOREGO

d. małżeństwo Stefana Batorego i Anny Jagiellonki

e. Panowanie STEFANA BATOREGO (1576-1586)

2. Wojna z Gdańskiem (1576-1577)

a. dążenie Gdańska do odwołania STATUTÓW KARNKOWSKIEGO

b. decyzja Stefana Batorego o siłowym rozstrzygnięciu sporu

– miasto zostało skazane na infamię

– konfiskata towarów kupców gdańskich

– skierowanie całego handlu polskiego do Elbląga

– walki zbrojne (zwycięska dla wojsk królewskich bitwa pod Lubiszewem)

– zakończone niepowodzeniem oblężenie Gdańska przez wojska królewskie

c. kompromis – 1577 r.

– Gdańsk ukorzył się przed królem

– król obiecał zniesienie STATUTÓW KARNKOWSKIEGO (zrealizowano na sejmie w 1585 r.)

3. Reforma sądownictwa
a. utworzenie TRYBUNAŁU KORONNEGO (1578 r.)

– w skład wchodzili przedstawiciele szlachty wybierani na SEJMIKACH DEPUTACKICH

– przejął kompetencje sądów królewskich

b. utworzenie Trybunału Litewskiego

4. Reforma wojskowa – Utworzenie PIECHOTY WYBRANIECKIEJ

5. Wojny z Moskwą o INFLANTY

a. działania zbrojne

– zdobycie Połocka – 1579 r.

– zdobycie Wielkich Łuków – 1580 r.

– oblężenie Pskowa – 1581 r.

b. rozejm w Jamie Zapolskim – 1582 r.

– Polska odzyskała Inflanty i ziemię połocką

– odsunięcie państwa moskiewskiego od Bałtyku na ponad sto lat

6. Wzrost znaczenia JANA ZAMOJSKIEGO

4. 1b. Początki panowania Zygmunta III Wazy

I. Elekcja po śmierci STEFANA BATOREGO

1. Kandydaci

a. MAKSYMILIAN II HABSBURG

b. ZYGMUNT WAZA

– syn króla Szwecji Jana III i polskiej królewny Katarzyny Jagiellonki

– w PACTACH CONVENTACH obiecał przywrócenie Polsce Estonii

c. car Fiodor

2. Podwójna elekcja 1587 r.

a. stronnictwo JANA ZAMOJSKIEGO wybrało Zygmunta Wazę

b. stronnictwo Andrzeja Zborowskiego – MAKSYMILIANA II HABSBURGA

c. bitwa pod Byczyną – 1588 r. – Jan Zamojski pokonał Maksymiliana II

II. Początki panowania ZYGMUNTA III WAZY

1. Przejście Jana Zamojskiego do antykrólewskiej opozycji – stronnictwo popularystów

2. Rokowania Zygmunta III Wazy w sprawie przekazania tronu polskiego HABSBURGOM

3. SEJM INKWIZYCYJNY – sąd nad królem w sprawie tajnych rokowań

4. Utrata tronu szwedzkiego

a. objęcie tronu szwedzkiego przez Zygmunta Wazę po śmierci Jana III – 1594 r.

– po jego powrocie do Polski w Szwecji władzę miał sprawować jego stryj książę KAROL IX
SUDERMAŃSKI

– utworzenie się antykrólewskiej opozycji w Szwecji

b. wyprawa zbrojna Zygmunta III Wazy do Szwecji w celu odzyskania władzy

– klęska wojsk królewskich pod Linköping

– detronizacja Zygmunta Wazy w Szwecji – 1599 r.

– objęcie władzy w Szwecji przez KAROLA IX SUDERMAŃSKIEGO

– przyłączenie Estonii do Polski

III. Wojna o INFLANTY

2. Ofensywa szwedzka w Inflantach

a. opanowanie Inflant aż do Dźwiny

b. kontrofensywa JANA ZAMOJSKIEGO i JANA KAROLA CHODKIEWICZA przywróciła

Rzeczpospolitej utracone ziemie

c. oblężenie Rygi przez Szwedów

d. bitwa pod Kircholmem – zwycięstwo JANA KAROLA CHODKIEWICZA – 1605 r.

IV. ROKOSZ Zebrzydowskiego (1606-1609)

1. Stronnictwa polityczne w Polsce

a. REGALIŚCI – akceptowali częściowe reformy

b. popularyści
– Jan Zamojski

– MIKOŁAJ ZEBRZYDOWSKI

2. Królewski projekt reform przedłożony na sejmie w 1606 r.

– głosowanie większością głosów w sejmie

– stworzenia stałej armii

3. ROKOSZ ZEBRZYDOWSKIEGO (tzw. rokosz sandomierski) – 1606 r.

a. przywódcą Mikołaj Zebrzydowski

b. żądania rokoszan

– odstąpienie króla od reform

– zmniejszenie nacisku kontrreformacyjnego (postulat usunięcia JEZUITÓW z dworu)

– brak projektu własnych reform

c. zwycięstwo wojsk królewskich w bitwie pod Guzowem – 1607 r.

d. ugoda rokoszan z królem

– AMNESTIA dla rokoszan

– rezygnacja króla z reform

V. Wojna ze Szwecją o ujście Wisły

1. Zerwanie rozejmu przez GUSTAWA II ADOLFA

a. zajęcie Parnawy i Rygi – 1621 r.

b. ROZEJM W MITAWIE – 1622 r.

– utrata przez Polskę Inflant po Dźwinę warz z Rygą

2. Walka o ujście Wisły (1626-1629)

a. zajęcie przez wojska szwedzkie PRUS KRÓLEWSKICH

b. blokada Gdańska przez flotę szwedzką

c. działania ofensywne wojsk polskich

– zwycięstwo floty polskiej w bitwie pod Oliwą – 1627 r.

– zwycięstwo wojsk polskich pod Trzcianą – 1629 r.

d. ROZEJM W STARYM TARGU (Altmarku) – 1629 r.

– Szwecja przejęła wszystkie porty z wyjątkiem Gdańska, Królewca i Pucka

– nałożenie na handel gdański cła na rzecz Szwecji

e. wykorzystanie przez Polskę zaangażowania Szwecji w wojnie trzydziestoletniej oraz

śmierć GUSTAWA II ADOLFA i doprowadziła do renegocjacji warunków rozejmu

f. ROZEJM W SZTUMSKIEJ WSI – 1635 r.

– Polska odzyskała wszystkie straty poniesione w STARYM TARGU

4. 2. Wojny Rzeczypospolitej z Moskwą w pierwszej połowie XVII w.

1. WIELKA SMUTA – kryzys wewnętrzny w państwie moskiewskim (1598-1613 r.)

a. po śmierci IWANA IV GROŹNEGO (1584 r.) władzę objął jego syn, Fiodor I

– jego nieudolne rządy przyczyniły się do wzrostu znaczenia BOJARÓW

– jego największym sukcesem było utworzenie PATRIARCHATU w Moskwie

b. koniec dynastii RURYKOWICZÓW

– śmierć Fiodora I (1598 r.)

– nowym władcą został bojar BORYS GODUNOW

2.Pierwsza DYMITRIADA (1604-1606)

a. objęcie władzy przez DYMITRA SAMOZWAŃCA – przy wsparciu części bojarów

b. ślub Dymitra Samozwańca z Maryną Mniszchówną – Dymitr otrzymał pomoc polskich

magnatów

c. zabójstwo Dymitra I i objęcie władzy przez WASYLA SZUJSKIEGO (1606 r.)

3. DRUGA DYMITRIADA – pojawienie się DYMITRA SAMOZWAŃCA II – 1607 r.

a. został „rozpoznany” przez Marynę i niektórych polskich magnatów

b utworzenie ośrodka władzy w Tuszynie pod Moskwą

4. Wojna Rzeczypospolitej w Moskwą (1610-1612 r.)

a. przyczyny ingerencji Polski w sprawy wewnętrzne Moskwy

– zawarcie sojuszu przez Wasyla Szujskiego ze Szwecją o wyraźnie antypolskim charakterze

– propozycja części bojarów oddania tronu carskiego WŁADYSŁAWOWI – synowi Zygmunta III
Wazy

b. przebieg interwencji polskiej w Rosji

– oblężenie Smoleńska

– zwycięstwo polskie pod Kłuszynem (hetman STANISŁAW ŻÓŁKIEWSKI) – 1610 r.

– wkroczenie wojsk polskich pod dowództwem hetmana Stefana Żółkiewskiego do Moskwy

c. utrata Kremla przez Polaków

– wybuch antypolskiego powstania w Moskwie – 1611 r.

– kapitulacja polskiej załogi KREMLA

d. objęcie tronu carskiego przez MICHAŁA ROMANOWA – początek DYNASTII

ROMANOWÓW (1613 r.)

e. zawarcie polsko-rosyjskiego ROZEJMU W DYWILINIE – 1619 r. – Polska otrzymała ziemie:

czernihowską, smoleńską i siewierską

f. zawarcie POKOJU W POLANOWIE (1634 r.)

– Moskwa odzyskała tylko wschodnie krańce ziem siewierskiej i smoleńskiej

– Władysław IV zrzekł się pretensji do tronu moskiewskiego

WOJNY POLSKO-MOSKIEWSKIE W XVII WIEKU - ZESTAWIENIE