Legenda:

informacje ogólne
zmiany królów
konflikty ze Szwecją
konflikty z Moskwą
konflikty z Turcją
konflikty z Ukrainą
konflikty z wieloma państwami
12. Wojny ze Szwecją i Moskwą
Podwójna wolna elekcja
1) Zygmunt III Waza
2) Maksymilian Habsburg – zabity przez Jana
Zamoyskiego.
Zmiana króla - Stefan Batory --> Zygmunt III Waza
(1587)
1594 – Zygmunt III Waza objął władzę w Szwecji, lecz
Szwedzi zdetronizowali go (1599), z powodu obawy, że
przywróci w państwie chrześcijaństwo.
Estonia przyłączona do Rzeczpospolitej. (1600)
Szwedzi chcieli opanować Morze Bałtyckie. Dlatego
rozpoczęła się wojna ze Szwecją (1600-1611) o
Inflanty.
Rozejm w 1611r., na mocy którego Polska utrzymała
większość Inflant.
Wielka Smuta w Moskwie (1598-1613)
Dymitr Samozwaniec koronowany na cara w 1605r.,
lecz zamordowany.
Carem zostaje jeden z bojarów. Pojawia się drugi
oszust, a wtedy Polacy łupią. Kończy się Dymitriada.
Wojna polsko-moskiewska (1609-1610) wygrana przez
 Polskę.
Z powodu potrzeby przyjęcia prawosławia podczas
zostawania carem moskiewskim Zygmunta III walki
Polski z Moskwą zaczynają się ponownie. Polacy
zdobywają Smoleńsk, lecz w Kremlu oblężona Polska
załoga się poddaje.
Carem moskiewskim zostaje Michał Romanow (1613).
Rozejm w 1618r. dający duże tereny dla Polski.
13. Konflikty z Turcją i ze Szwecją
Ukrainę co rusz łupili Tatarzy krymscy, a z kolei w głąb
Turcji raz po raz wdzierali się Kozacy.
W 1619r. Zygmunt III pozwala na udział polskich
żołnierzy w walce przeciwko jednemu z lenników
Turcji. Sułtan zapowiada, że zrówna z ziemią Kraków i
wykorzeni w Polsce chrześcijaństwo.
Zwycięstwo w Bitwie pod Cecorą w 1620r., lecz
pokonanie podczas odwrotu.
Zatrzymanie najazdu w Bitwie pod Chocimiem w
1621r.
Pokój, na którego mocy:
1) Rzeczpospolita utrzymała granicę na Dniestrze,
2) Polacy i Turcy powstrzymali łupieskie wyprawy
Tatarów i Kozaków.
Odnowienie wojny ze Szwecją (1626-1629)
Atak Szwedów na Inflanty (1621)
Zajęcie Pomorza Gdańskiego przez Szwedów (1626)
oraz rozpoczęcie wojny Rzeczpospolitej ze Szwecją
(trwała do 1629r.)
Wojska szwedzkie kontrolowane przez wybitnego
 wodza i króla Szwecji Gustawa II.
Mało dające polskie zwycięstwo w bitwie pod Oliwą w
listopadzie w 1627r.
Znakomite zwycięstwo hetmana Stanisława
Koniecpolskiego w bitwie pod Trzcianą w 1629r., lecz
niewykorzystana wygrana, skutkująca przegraną
Rzeczpospolitej.
Rozejm w 1629r., na mocy którego:
1) Szwecja otrzymała większość Inflant i portów w
Prusach,
2) Polska zatrzymała Gdańsk i 2 mniejsze miasta, lecz
Szwedzi uzyskali prawo do pobierania 3,5% cła od
polskiego handlu morskiego.
14. Powstanie Chmielnickiego
Zmiana króla – Zygmunt III Waza --> Władysław IV
Waza (1632)
Rozbicie przez króla armii moskiewskiej w 1634r.
Podpisanie nowego rozejmu ze Szwecją przez króla
(1635), na mocy którego Szwedzi:
1) Zatrzymując Inflanty wycofali się z Prus.
2) Zrezygnowali z pobierania 3,5% cła.
Nieudane plany króla ataku na Turcję (sejm się temu
sprzeciwił).
Szlachta ukraińska domagała się:
1) Uznania Ukrainy jako trzeciego narodu
Rzeczpospolitej z takimi samymi prawami, urzędami,
armią, językiem urzędowym.
2) Możliwości zasiadania do senatu biskupów
prawosławnych.
 3) Zwiększenia rejestru kozaków.
Wybuch powstania Chmielnickiego z powodu anulacji
ataku na Turcję.
Klęska polskiej armii w bitwach nad Żółtymi Wodami i
pod Korsuniem (1648).
Śmierć dwóch hetmanów oraz króla polski –
Władysława IV (1648).
Ucieczka z pola bitwy pod Piławicami nowej, 30-
tysięcznej armii Polskiej (1648).
Dotarcie wojsk ukraińskich pod Lwów i Zamość. (1648)
Zmiana króla – Władysław IV Waza --> Jan II Kazimierz
(1648) (brat zmarłego monarchy oraz król Szwecji)
Armią polską zaczął dowodzić Jeremi Wiśniowiecki.
Zakończone oblężenie Zbaraża ugodą zborowską. Na
jej mocy:
1) zakończyło się oblężenie Zbaraża,
2) Bohdan Chmielnicki otrzymał władzę hetmańską na
Ukrainie naddnieprzańskiej,
3) zwiększono rejetr Kozaków z 300 na 40 000,
4) pozostali Kozacy mieli wrócić pod władzę polskich
panów.
Z powodu niezadowolenia żadnej ze stron rozgorzała
3-dniowa bitwa pod Beresteczkiem, w której polska,
60-tysięczna armia pokonała wojska kozacko-tatarskie
(ok. 100 tysięcy ludzi), lecz nie wykorzystała
zwycięstwa i myślała, że armia kozacka przestała
istnieć (co nie było prawdą).
W 1654r. Kozacy zawierają z carem moskiewskim
ugodę w Perejasławiu. Poddali Ukrainę carowi, a on
 obiecał im 60-tysięczny rejestr oraz pełne swobody.
15. Potop
Uznanie Ukrainy jako swojej własności przez cara
moskiewskiego.
Początek wojny z Moskwą (1654-1667)
Pomoc od chana Tatarów.
Zdobycie Wilna przez wojska moskiewskie w 1655r.
Konflikt o Morze Bałtyckie:
1) Szwecja chciała opanować Morze Bałtyckie,
ponieważ chciała zamienić je w swoje wewnętrzne
jezioro.
2) Rzeczpospolita chciała utrzymać Prusy Królewskie i
Gdańsk, bo tamtędy sprzedawała zboże i towary leśne.
Chciała również odzyskać Inflanty.
3) Moskwa chce mieć dostęp do Bałtyku.
Druga wojna północna (Potop) (1655-1660)
W czasie potopu car wstrzymał atak wojsk
moskiewskich.
Król Szwecji uderza na Rzeczpospolitą, by zdobyć jak
najwięcej ziem oraz zatrzymać wojska moskiewskie.
Lipiec 1655r. - Szwedzi wkraczają do Rzeczpospolitej z
obu stron:
1) z Pomorza Gdańskiego do Wielkopolski,
2)z Inflant do części Litwy, której nie zajęły wojska
moskiewskie.
Hetman wielki litewski Janusz Radziwiłł bezprawnie
zrywa unię Litwy z Polską.
Wrzesień 1655r. - Warszawa poddaje się bez walki, a
Kraków po 3 tygodniach obrony prowadzonej przez
Stefana Czarnieckiego. Jan Kazimierz schronił się za
granicą.
Większość armii masowo przechodziła na stronę Karola
Gustawa – dlaczego?:
1) Król Jan Kazimierz był skłócony z częścią szlachty i
magnatów, którzy chcieli by on abdykował (zrzekł się
władzy).
2) Karol Gustaw pochodził z dynastii Wazów. Szlachta
uznała, że zmiana panującego w obrębie tej samej
dynastii nie jest niczym nagannym.
3) Wiele osób było przekonanych, że Rzeczpospolita
nie poradzi sobie z Kozakami i Moskwą. Pomóc miał
Karol Gustaw ze znakomitą armią.
Łupienie Polski przez Szwecję.
Nieudana, 6-tygodniowa próba zdobycia klasztoru na
Jasnej Górze przez Szwedów (listopad 1655r.).
Wygrana nastąpiła dzięki Stefanowi Czarnieckiemu.
Prowadził on znakomicie wojnę partyzancką.
Styczeń 1656r. - Jan Kazimierz wraca do kraju.
Kwiecień – Złożenie ślubów Iwowskich przez króla
Polski. Powierzył swe królestwo Matce Boskiej i obiecał
poprawę losu chłopów (nie dotrzymał obietnicy).
Lipiec – Polacy odbijają Warszawę.
1656r. - Sojusznikiem Szwedów zostaje elektor
branderburski, król Branderburgii i Prusów Książęcych
oraz lennik polski, który chciał zrzucić zależność lenną,
więc przyłączył jego wojska do Szwedów, lecz w 1657r.
Jan Kazimierz przekupił go na swoją stronę, dając
Prusom niezależność.
 1660r. - Pokój w Oliwie kończący drugą wojnę
północną. Na jego mocy Rzeczpospolita straciła
większość Inflant, a Jan Kazimierz musiał zrzec się
szwedzkiej korony.
W 1658 roku Kozacy podpisują z Janem Kazimierzem
ugodę hadziacką. Dzięki niej:
1) Rzeczpospolita stała się związkiem 3 państw: Polski,
Litwy i Ukrainy.
2) Z ziem Ukrainy powstało Księstwo Ruskie z
odrębnymi urzędami i 30-tysięczną armią kozacką.
3) Prawosławie zrównano w prawach z katolicyzmem,
a biskupów prawosławnych dopuszczono do senatu.
Jednak wielu Kozaków odrzuciło tą ugodę.
1660r. - Nieudany atak Moskwy na Rzeczpospolitą.
1667r. - Rozejm w Andruszowie:
1) Ukraina podzielona wdłuż Dniepru między
Rzeczpospolitą a Moskwą.
2) Moskwa odzyskała tereny utracone w 1618r., Kijowa
nigdy nie oddała.
3) Rzeczpospolita i Moskwa zobowiązały się wspólnie
walczyć przeciwko Tatarom i Turkom.
16. Kryzys Rzeczpospolitej
Skutki wojen stoczonych w latach 1648-1667
Przed wojnami Po wojnach
Powierzchnia Prawie mln km² ok. 730 tys. km²
Mieszkańcy ok. 11 mln 6-7 mln
Mennice Biły srebrne monety. Biły monety z
zawartością srebra
 zmniejszoną nawet o
½.
Tolerancja Istnieje. Szlachta przestała
religijna przestrzegać zasad
tolerancji religijnej.
Sejm pod karą śmierci:
1) W 1658 roku wygnał z państwa arian.
2) W 1668 roku wprowadził zakaz odstępstwa od
katolicyzmu.
Powody zwiększenia znaczenia magnatów w latach
1648-1667:
1) Podczas wojen magnaci mniej ucierpieli od np.
szlachty, ponieważ byli właścicielami kilkuset wsi, które
po spaleniu łatwiej było im odbudować niż
szlachcicowi, któremu spalono jego jedyną wieś.
2) Szlachta uzależniała się od magnatów, by zdobyć
pieniądze w zamian np. za głosowanie na sejmikach
tak, jak chce magnat.
3) By zyskać poparcie od magnackich rodzin, czasem
król przydzielał ich członkom urzędy państwowe.
Często za sprawy państwa odpowiadali ludzie, którzy
kierowali się interesem swojej rodziny.
4) Szlachta często sprzeciwiała się królowi, po to, żeby
król nie ograniczył ich "złotej wolności", dlatego
monarchowie starali się załatwiać jak najwięcej spraw
na sejmikach – tam gdzie pośrednikami między
królem, a szlachtą byli magnaci.
złota wolność – szlacheckie prawa i przywileje
Od połowy XVIIw. magnateria, nie szlachta zaczęła
wywierać decydujący wpływ na sprawy państwa.
Rywalizacja monarchów z magnatami, którzy chcieli ich
władzę osłabić.
Zasada jednomyślności to niepisana zasada, zgodnie z
którą wszyscy posłowie musieli się zgodzić na daną
ustawę.
Zasada jedności to niepisana zasada, zgodnie z którą
ustawy każdego sejmu tworzyły jedną całość (nie
przyjmowano żadnej ustawy, gdy choćby jedna została
odrzucona).
liberum veto – prawo, wprowadzone w 1652r.,
każdego posła pozwalające na zerwanie sejmu
(zakończenia go przed czasem i unieważnienia
wszystkich dotąd przyjętych ustaw)
Zrywanie sejmów przynosiło katastrofalne skutki dla
państwa. Do 1763r. zerwano 39 sejmów. W okresie
1733-1763 (panowanie Augusta III Sasa) na 16 sejmów
tylko 2 zakończyły się sukcesem.
Zrywanie sejmów służyło:
1) magnatom – mogli blokować niekorzystne dla nich
ustawy,
2) władcom innych krajów – paraliżowało to
najważniejszą instytucję państwa.
Ludzie z zagranicy płacili polskim posłom za zerwanie
sejmu, by nie dopuścić do akceptacji reform
wzmacniających Polskę.
Nieudana próba reformy państwa Jana Kazimierza
dająca:
1) przyjmowanie ustaw większością głosów,
 2) obciążenie szlachty stałymi podatkami,
3) wprowadzenie monarchii dziedzicznej zamiast
wolnej elekcji.
Oburzenie szlachty z powodu ograniczenia jej praw.
Zbrojne wystąpienie przeciw królowi (rokosz) Jerzego
Lubomirskiego w 1665 roku.
Pokonanie wojsk królewskich przez Lubomirskiego
(1666).
Lubomirski przeprasza króla za rokosz, lecz
rozgoryczony król Jan Kazimierz w 1668 roku zrzeka się
tronu.
17. Wojny z Turcją
Zmiana króla – Jan Kazimierz --> Michał Korybut
Wiśniowiecki (1669r.)
Spór o wybór króla.
Atak Turcji na Rzeczpospolitą w 1672 roku.
Imperium Osmańskie:
- zajmowało ziemie w Europie i Azji, a także w Afryce,
- miało ponad 5 mln km²,
- swą potęgę zawdzięczało podbojom i łupom z wojen,
musiało dalej prowadzić wojny.
W idealnym momencie Turcja atakuje Rzeczpospolitą.
Słaba Polska (3 tys. żołnierzy) walczy z potężną Turcją
(50 tys. żołnierzy).
Pokój w Buczaczu, na mocy którego:
1) Rzeczpospolita oddaje Turcji Podole, a Kozakom
część Ukrainy,
2) Musi płacić sułtanowi coroczny haracz (daninę),
przez co ma się stać podległa Imperium Osmańskiemu.
Sejm odmawia zapłacenia haraczu i i uchwala podatki,
za które wystawia 30-tysięczną armię.
Zwycięstwo Polaków pod Chocimiem i zdobycie łupów,
lecz niewykorzystanie wygranej.
Zmiana króla – Michał Korybut Wiśniowiecki --> Jan III
Sobieski (1674r.)
Rozejm w Żurawnie z powodu niechęci do płacenia
podatków przez szlachtę (1676). Na jego mocy:
1) Turcja zatrzymała Podole,
2) Rzeczpospolita odzyskała tylko dwie twierdze na
Ukrainie, ale nie musiała już płacić haraczu.
Napad Turków na Wiedeń w 1683 roku. Wiedeńczycy
nie mieli szans posiadając zaledwie 10-tysięczną armię,
która miałaby walczyć z 100-tysięczną armią turecką.
Sobieski był pewien, że jeśli Turcy zdobędą Wiedeń,
uderzą też na Kraków. Dlatego połączył ok. 27-
tysięczną polską armię do odsieczy wiedeńskiej. Miała
ona prawie 70-tysięcy żołnierzy. Składała się z Polaków,
Austriaków i Niemców, którzy mieli uwolnić miasto.
Zmiecenie Turków i piękna wygrana odsieczy w Bitwie
pod Wiedniem (1683). Było to wielkie zwycięstwo,
które:
1) zatrzymało napór Turków na Europę,
2) przyniosło królowi sławę,
3) Polaków i Litwinów utwierdziło w błędnym
przekonaniu o potędze Rzeczpospolitej.
1699r. - Pokój w Karłowicach, na mocy którego Polska
odzyskała Podole oraz część Ukrainy, które utraciła w
1672r.
18. Barok i sarmatyzm
1568r. - Rozpoczęcie budowy jezuickiego kościoła Il
Gesù
barok – styl w architekturze, sztuce, literaturze i
muzyce; trwał od drugiej połowy XVI wieku do
pierwszej połowy XVIII wieku
Sztuka baroku była wypełniona przepychem wielu
wymyślnych dekoracji oraz złotem. Artyści starali się
wypełnić każde puste miejsce (np. kościoła) obrazem,
posągiem, spiralną kolumną.
Rzeźbiarze starali się ukazać postacie w ruchu, bądź
pełnej napięcia pozie.
Porównanie rzeźb Dawida: renesansowej z barokową

Michał Anioł Giovanni Lorenzo Bernini

Giovanni Lorenzo Bernini to wybitny włoski rzeźbiarz,
malarz i architekt. Zaprojektował i zbudował wiele
ciekawych konstrukcji.
światłocień – kontrast między jasnymi a ciemnymi
 fragmentami obrazu
Literatura baroku skupiała się bardziej na formie niż na
treści utworów. Autorzy starali się zachwycać,
zadziwiać albo szokować czytelników.
Barok dotarł do Polski pod koniec XVI w. Trwał
zazwyczaj do połowy XVIIIw.
Najpiękniejsze polskie budowle barokowe

Pałac w Wilianowie

Jezuicki kościół Zamek królewski w

Świętych Apostołów Warszawie
Piotra i Pawła w
Krakowie
Sarmatyzm był to (zazwyczaj błędny) światopogląd
polskiej szlachty, a zarazem styl jej życia od końca XVI
do XVIII w. Szlachta ubzdurała sobie, że jest odrębnym
narodem szlacheckim, który wywodzi się od
starożytnego plemienia Sarmatów, które mieszkało
nad Wisłą. Każdy z nich chętnie nazywał się Sarmatą.
Polski Sarmata odznaczał się płytką religijnością,
nietolerancją, zamożnością oraz wyższością wobec
innych narodowości. Sarmacic nie wiedział, że
Rzeczpospolita jednak nie była taka idealna, jak myślał.
Była zacofana. Inne państwa rozbudowywały armie
oraz rozwijały rzemiosło i transport. Polsko-litewskie
wojska były bardzo słabe, a gospodarka znajdowała w
tragicznym stanie. Nawet zagraniczni podróżnicy
krytycznie wypowiadali się na temat Polski.
Szlachta rzadko wyjeżdżała za granicę – "bo cóż tam
dobrego".
Pod koniec XVII w. Mało kto w Rzeczpospolitej zdawał
sobie sprawę z tego, że jego kraj zmierza ku
katastrofie.