- walki wewnętrzne między książętami piastowskimi

Po śmierci Bolesława Krzywoustego synowie jego objęli panowanie w przepisanych im dzielnicach. Jednakże
rozpoczęły się między nimi walki w celu pozbawienia ich przynależnych dzielnic i zdobycia pełnego panowania nad
Polską. Książęta rywalizowali między sobą o przejęcie rządów.

- utrwalenie rozbicia dzielnicowego

Dwunastoletni proces stopniowego podziału państwa polskiego wywołany sporem pomiędzy książętami
piastowskimi. Książęta rywalizowali między sobą o przejęcie rządów. Ostateczny upadek władzy zwierzchniej seniora
zapoczątkowała śmierć syna Kazimierza Sprawiedliwego -Leszka Białego, który zorganizował spotkanie w celu
zakończenia sporu pomiędzy Piastami. Poniósł śmierć, a Polska stała się zbiorem samodzielnych, rywalizujących
księstw.

- osłabienie Polski na arenie międzynarodowej

Rozbicie dzielnicowe sprawiło, że ziemie polskie były narażone na ataki z zewnątrz, szczególnie pogańscy Prusowie
atakowali ziemie Mazowsza i Kujaw. Książęta dzielnicowi prowadzili własną politykę zagraniczną, nie uwzględniając
interesów pozostałych dzielnic. Takie postępowanie osłabiło Polskę na arenie międzynarodowej a tym samym do
utraty przygranicznych terenów.

- sprowadzenie Krzyżaków do Polski

Władający dzielnicami Mazowsza i Kujaw Konrad Mazowiecki aby uchronić się przed najazdami Prusów sprowadził
zakon Krzyżacki. Jednakże Krzyżacy po podboju plemion pruskich na ich terytorium stworzyli bardzo silne i niezależne
państwo , zagrażające również Polsce.

- najazdy Mongołów i bitwa pod Legnicą

Podzielone ziemie polskie padały łatwym łupem obcych najazdów. Południowe dzielnice zostały zaatakowane przez
Mongołów, nazywanych również Tatarami. Poniesiono znaczne zniszczenia ziem południowych, spalono Lublin,
Sandomierz i Kraków. Kiedy kierowali się na Śląsk nastąpiło starcie Mongołów z rycerstwem polskim pod Legnicą,
zakończone porażką Polaków i śmiercią księcia Henryka Pobożnego (sześć palców u stopy). Tatarzy wkrótce opuścili
polskie ziemie.

- przemiany społeczne i gospodarcze w okresie rozbicia dzielnicowego

Mimo wielu walk okres rozbicia dzielnicowego był dla Polski czasem rozwoju gospodarczego. Zakładano liczne wsie
(KOLONIZACJA), sprowadzano do nich osadników z innych krajów, którzy wnosili również wiedzę na temat nowszych
metod gospodarowania. Rozpowszechniła się trójpolówka i nowsze narzędzia. Drewno zastąpiono żelazem do
wytwarzania tych narzędzi.

Rozpoczęły się lokacje miast, które były również centrami rzemiosła, handlu i nauki. Budowano kościoły, dzięki którym
pogłębiała się chrystianizacja.

- terminy:

rozbicie dzielnicowe – rozpad dzielnic na mniejsze księstwa wywołany rywalizacją o dominację, dzielnica senioralna
– dzielnica rządzona przez najstarszego księcia – seniora

Tatarzy- in. Mongołowie, najeźdźcy atakujący południe naszego kraju, używali małych łuków mogąc oddać strzał
podczas jazdy na koniu,
 Osadnictwo- zakładanie niewielkich obszarów zamieszkanych i pracujących na zajętej ziemi (wsie) , kolonizacja-
zakładanie licznych wsi,

Trójpolówka- metoda uprawy ziemi polegająca na podziale pola na trzy części (zboża ozime, zborza jare, ugór) w celu
zmianowania.

- koronacja i śmierć Przemysła II

Przemysł II próbował scalić państwo polskie. W 1295 r. w Gnieżnie nastąpiła jego koronacja (pierwsza od 219 lat),
jednakże kilka miesięcy później władca zginął podczas nieudanej próby porwania.

- panowanie Wacława II

Król czeski Wacław II zamierzając objąć władzę w Polsce wygnał rywalizującego z nim księcia Władysława Łokietka. W
1300 r. nastąpiła jego koronacja, po której dążył do stworzenia dobrze zorganizowanego państwa. Powołał nowych
urzędników (STAROSTÓW) , zarządzających dzielnicami.

- rola arcybiskupów gnieźnieńskich i wspólnej diecezji w zjednoczeniu dzielnic polskich

Biskupstwa poszczególnych dzielnic podlegały arcybiskupstwu gnieźnieńskiemu. Jakub Świnka a.g. próbował
zjednoczyć Polskę rozbitą na liczne księstwa, przeciwstawiał się niemieckim wpływom w polskim Kościele.

- przejęcia władzy przez Władysława Łokietka i jego koronacja

Wygnany Łokietek ze wsparciem posiłków węgierskich oraz niektórych możnowładców i rycerzy polskich opanował
terytoria polski po śmierci Wacława II. Tym samym podjął próbę zjednoczenia kraju. Za zgodą papieża koronował się
na króla w 1320 r. kończąc rozbicie dzielnicowe i rozpoczynając odrodzenie Królestawa Polskiego.

- polityka Władysława Łokietka

Zjednoczył część terytoriów Polski: Wielkopolskę, Małopolskę, ziemię sieradzką i Łęczycką. Dążył do odzyskania
utraconych terytoriów, będących pod panowaniem Krzyżaków (Pomorze Gdańskie).

- konflikt Łokietka z Krzyżakami i bitwa pod Płowcami

Łokietek w drodze dyplomacji z Krzyżakami próbował odzyskać utracone Pomorze Gdańskie. Nawet po nakazie sądu
papieskiego zakon nie zwrócił zagrabionych ziem, a nawet zajmując kolejne obszary Polski. Po próbie ataku od
północy zakon Krzyżacki zarządził odwrót, podczas którego jeden z jego oddziałów został rozbity przez armię Łokietka
w 1331r. pod Płowicami na Kujawach.

- terminy:

Starosta- urzędnicy którzy na polecenie króla zarządzali dzielnicami kraju

Szczerbiec- miecz koronacyjny królów polskich.

- postaci historyczne: Przemysł II, arcybiskup Jakub Świnka, Wacław II, Władysław Łokietek

- polityka dyplomacji Kazimierza Wielkiego

Król Kazimierz Wielki objął tron po śmierci swego ojca Władysława Łokietka w 1333r. Unikał walki z kilkoma
państwami, a w zamian zawierał układy i pokoje z innymi panującymi na obszarach Polski. Król Czech zrezygnował z
walki o koronę ale w zamian otrzymał Śląski i dużo pieniędzy. Była to skuteczna polityka nowego króla, ponieważ
Państwo Polskie dwukrotnie zwiększyło swą powierchnię.

- pokój z zakonem krzyżackim w Kaliszu

Pokój zawarty w 1343r. na mocy którego Zakon Krzyżacki zwrócił Polsce Kujawy i ziemię dobrzyńską, ale zachował dla
siebie Pomorze Gdańskie. Kazimierz Wielki zachował jednak dla siebie tytuł dziedzica tych terenów w przyszłości.

- przyłączenie nowych ziem do państwa polskiego

Przyłączenie Rusi Halickiej.

- reformy Kazimierza Wielkiego

 Ujednolicenie prawa poprzez opracowanie zbioru przepisów prawnych, które określały sposób
funkcjonowania państwa.
 Uporządkowano zasady wydobycia cennego surowca soli, zasilając skarbiec królewski z zysków ze sprzedaży.
 Ożywiony rozwój handlu poprzez nadanie przywilejów mieszczanom oraz bezpieczeństwo na szlakach
handlowych.
 Sprowadzano osadników z Europy zachodniej, którzy płacili podatki zwiększając państwowy dochód.
 Zgromadzone środki przeznaczano na zwiększenie bezpieczeństwa kraju.
 Na granicach wzniesiono sieć zamków
 Powstawały nowe miasta otoczone murami obronnymi.
 „Kazimierz Wielki zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”

- umocnienie granic państwa

 Na granicach wzniesiono sieć zamków

- utworzenie Akademii Krakowskiej i jego skutki

W wyniku zapotrzebowania państwa na wykształconych urzędników oraz wysokie koszty nauki zagranicą z inicjatywy
króla utworzono Akademię Krakowską (dziś Uniwersytet Jagielloński). Pierwsza szkoła wyższa w Polsce w 1364r.
Usprawniło to funkcjonowanie państwa polskiego i rozwój polskiej nauki.

- zjazd monarchów w Krakowie - uczta u Wierzynka

W wyniku umocnienia pozycji Królestwa Polskiego do Krakowa zjechali się europejscy władcy w 1364r. W tym też
czasie bogaty mieszczanin krakowski Mikołaj Wierzynek zorganizował wielką ucztę dla przebywających tam władców.
Na tronie podczas przyjęcia zasiadał Kazimierz Wielki (choć powinien cesarz Luksemburski) co świadczyło o uznaniu
dla naszego władcy.

- terminy:

uniwersytet-uczelnia będąca szkołą wyższą, Pierwszy Uniwersytet Jagielloński

Orle Gniazda- zamki wznoszone na granicy w trudno dostępnych miejscach, najczęściej na wysokich skałach

Akademia Krakowska – utworzona w 1364r. w Krakowie, kształciła prawników, lekarzy i dyplomatów

- postać historyczna: Kazimierz Wielki

- koniec dynastii Piastów na polskim tronie

Kazimierz Wielki zmarłw 1370 r. nie pozostawiając po sobie potomka, co oznaczało koniec panowania Dynastii
Piastów.

- rządy Andegawenów w Polsce

Zgodnie z podpisanym wcześniej układem panowanie w kraj objął syn siostry Kazimierza Wielkiego – król Węgier.
Odtąd kraje były połączone unią personalną, czyli wspólny władca, ale dwa odrębne kraje. Po Śmierci Ludwika
Węgierskiego krajem rządziła jego córka Jadwiga.

- unia polsko-litewska w Krewie

Podpisany układ na Litwie w 1385r. Królowa Jadwiga miała zostać żoną władcy litewskiego księcia Jagiełły, pod
warunkiem przyjęcia chrztu przez księcia i jego kraj. Miało to na celu zapobiec atakom Krzyżaków na Litwę ( jako
państwa wcześniej pogańskiego ) oraz dawało szanse obu krajom na pokonanie wspólnego wroga.

- wielka wojna z zakonem krzyżackim i bitwa pod Grunwaldem

Unia polsko-litewska doprowadziła do zwiększonej ilości najazdów Krzyżaków na Litwę. Wojska polskie Jagiełły ze
wsparciem księcia litewskiego Witolda w 1410 r. najechały na państwo zakonne kierując się na Malbork. Decydując
starcie miało miejsce w pobliżu wsi Grunwald 15 lipca 1410r.

Wybucha tam największa bitwa w średniowiecznej Europie w której klęskę ponieśli Krzyżacy.

- pokój w Toruniu

Zawarty w 1411r. kończący wojnę z Krzyżakami. Litwa odzyskała Żmudź, Polska – ziemię dobrzyńską, jednak Pomorze
Gdańskie nadal pozostawało w rękach Krzyżaków

- unia w Horodle

Podpisana w 1413r. pomiędzy Polska i Liwą bardziej uściślająca zapisy na temat relacji pom. Krajami

Oba Państwa miały zachować odrębność ale ściśle współpracować.

- terminy:

Andegawenowie- dynastia węgierska,

unia personalna- związek państw – wspólny władca, ale odrębne państwa

Sobór – zjazd dostojników kościelnych, któremu przewodniczył papież.

Wielkie Księstwo Litewskie- pogańska Litwa rządzona przez księcia Jagiełłę, stale atakowana przez zakon Krzyżacki,
do czasu przyjęcia chrztu i podpisania unii polsko-litewskiej
Jagiellonowie- dynastia rządząca Polską przez ponad 150 lat

- postaci historyczne: Ludwik Węgierski, Jadwiga, Władysław Jagiełło, wielki książę Witold, Paweł Włodkowic, Ulrich
von Jungingen

- okoliczności powstania obrazu Bitwa pod Grunwaldem

„Bitwa pod Grunwaldem” – obraz powstał w latach 1875-1879.

Przed namalowaniem obrazu, Matejko zdobywał wiedzę na temat przebiegu bitwy studiując kronikę Jana Długosza,
który przedstawił w niej przebieg walk dzięki relacji swojego ojca.. Malarz zapoznał się z opisem chorągwi oraz
uzbrojenia z tego wieku. Sporządził również szkic terenu. Nie odwzorował jednak wiernie wydarzeń, wprowadził
wydarzenia niezgodne z prawdą pokazując triumfalne zwycięstwo polski ku pokrzepieniu serc rodaków w okresie
rozbiorów.

- Jan Matejko jako malarz dziejów Polski

Malarz ukrył w swoim dziele wiele symboli, mając na celu pokazać że polskie zwycięstwo było aktem wielkiej
sprawiedliwości dziejowej.

- obrazy jako źródło wiedzy historycznej

Na płótnie pokazane zostały starcia wojsk w czasie głównych wojen, pokazują jak wyglądały zbroje armii, ich
chorągwie, jak wyglądał wygląd terenu na którym walczyli. Obrazy były odwzorowaniem spisanych kronik
zawierających wspomnienia osób obecnych. Dawały nie tylko pogląd na historię ale także siłę i wiarę.

- znaczenie Bitwy pod Grunwaldem

 Nad przebiegiem bitwy czuwała opatrzność boża

 Kara Litwinów wykonana na krzyżackich prześladowcach
 Klęska zakonu była karą za sprzeniewierzenie się chrystianizacji i chęcią zdobycia władzy

- okoliczności zawarcia unii polsko-węgierskiej

Po śmierci Jagiełły władzę w państwie objął jego syn Władysław III, jednakże do ukończenia jego pełnoletności rządy
sprawowała rada opiekuńcza, której przewodnik Zbigniew Oleśnicki zabiegał o zawarcie unii polsko-węgierskiej ,
umacniającej wpływ polski w Europie. Takowa unia została podpisana po śmierci króla Węgier, gdy Władysław III stał
się zarówno monarchą tego kraju.

- bitwa pod Warną

Po wybuchu wojny pom. Turcją a Węgrami, król Władysław III przewodząc wojskom węgierskim przy wsparciu wojsk
polskich odnosił sukcesy. Zawarł pokój korzystny dla Królestwa Węgier, jednakże w 1444r. zerwał warunki
porozumienia i uderzył na armię turecką koło Warni nad Morzem Czarnym, ponosząc przy tym klęskę i własną śmierć.

- panowanie Kazimierza Jagiellończyka

Kazimierz Jagiellończyk, książę litewski objął panowanie w Polsce po śmierci brata Władysława III. Był energicznym
władcą, który nie ulegał naciskom możnowładców. Ograniczył rolę biskupa oraz odsunął od władzy wpływowe rody.
Na stanowiska państwowe obsadzał wiernych sobie średniozamożnych rycerzy. W czasie jego panowania rozwinęła
się nauka (Mikołaj Kopernik) i sztuka, upowszechniła oświata i powstawały nowe szkoły. Rozwijało się budownictwo
w stylu gotyckim, wznoszono okazałe świątynie.
- wojna trzynastoletnia

Wybuchła w 1454 r. i trwała 13 lat. Przyczyną jej wybuchu było wystawienie dokumentu o przyłączeniu Pomorza
Gdańskiego i Prus do Królestwa Polskiego przez króla Kazimierza Jagiellończyka.

Zrobił to za namową Związku Pruskiego, który był bardzo prześladowany przez Zakon Krzyżacki. Związek Pruski
założony został przez rycerzy i mieszczan, którzy nie byli zadowoleni z rządów Krzyżaków i żądali dopuszczenia swoich
przedstawicieli do udziału w rządach.

- drugi pokój toruński i jego postanowienia

Pokój w Toruniu podpisano w 1466r. gdy osłabieni Krzyżacy nie byli w stanie prowadzić dalszych działań wojennych.
Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, Malbork, ziemię chełmińską oraz biskupstwo warmińskie (Ziemie okr. Prusy
Królewskie). Mistrz zakonu Krzyżackiego musiał oddać również hołd królowi Polski.

- panowanie Jagiellonów w Czechach i na Węgrzech

- terminy:

Związek Pruski - Związek Pruski założony został przez rycerzy i mieszczan, którzy nie byli zadowoleni z rządów
Krzyżaków i żądali dopuszczenia swoich przedstawicieli do udziału w rządach.

wojna trzynastoletnia- Wybuchła w 1454 r. do 1466r. Przyczyną jej wybuchu było wystawienie dokumentu o
przyłączeniu Pomorza Gdańskiego i Prus do Królestwa Polskiego przez króla Kazimierza Jagiellończyka.

Prusy Królewskie- ziemie odebrane zakonowi i ponownie przyłączone do Polski : Pomorze Gdańskie, Malbork, ziemie
chełmińskie, biskupstwo warmińskie

Prusy Zakonne- państwo zakonne będące lennem Polski

wojska zaciężne- oddziały zawodowych żołnierzy wynajmowanych do walki w zamian za wypłatę (żołd). Walczyli za
pomocą mieczy i berdyszy (szerokie topory osadzone na długich drzewcach)

żołd – regularna wypłata w zamian za walkę na polu wojny dla wojsk zaciężnych

- postaci historyczne:

Władysław III Warneńczyk- Król Polski a potem także Węgier Władysław III, zginął koło miejscowości Warna w 1444r.
w walce z Turkami stojąc na czele wojsk węgierskich

Kazimierz Jagiellończyk – młodszy syn Jagiełły sprawujący władzę w kraju po śmierci Władysława III Warneńczyka,
książę litewski

Zbigniew Oleśnicki – biskup krakowski przewodniczył radzie opiekuńczej sprawującej rządy w kraju do czasu
osiągnięcia pełnoletności przez króla Władysława III

- monarchia patrymonialna i stanowa

Monarchia patrymonialna – władca sprawuje nieograniczoną władzę a państwo jest uważane za jego prywatną i
dziedziczną własność „majątek dziedziczny”

Monarchia stanowa – władza monarchy była ograniczona poprzez prawa przysługujące stanom społecznym: szlachcie
i duchowieństwu in. Władza ograniczona na rzecz stanów

- wpływ przywilejów nadawanych przez władcę na osłabienie władzy królewskiej

Gdy słaby władca potrzebował wsparcia swoich rządów mianował do pomocy uprzywilejowane rycerstwo i
duchowieństwo. W zamian otrzymywali majątki ziemskie na własność oraz zwolnieni byli z ponoszenia danin i
świadczenia posług. Z czasem zaczęli żądać nadania przywilejów, dające im liczne korzyści. Władca musiał również
uzgadniać z nimi podejmowane decyzje. Rycerstwo i duchowieństwo zyskiwały coraz większy wpływ na rządy w
państwie.

- przekształcenie się rycerstwa w szlachtę

Zachodzące zmiany w Europie dotyczące coraz lepszego stosowania broni wojskowej narażały rycerzy na utratę życia,
dlatego ich miejsce zastępowały wojska zaciężne. Rycerzom natomiast bardziej opłacało się uprawiać ziemię,
sprzedawać zboża które przynosiły większe zyski, powiększając swoje gospodarstwa i zwiększając produkcję rolną.
Zamiast walczyć zarządzali swoim majątkiem, tworząc grypy społeczne zwane szlachtą.

- przywileje szlacheckie i ich konsekwencje

 Przywilej koszycki
 Przywilej czerwiński
 Przywilej jadlnieńsko-krakowski
 Przywilej cerkwicko-nieszawski
 Przywilej piotrkowski

Szlachta otrzymywała liczne przywileje kosztem innych stanów – mieszczaństwa i chłopów. Mieli zmniejszone
podatki i i zapewnienia króla o nie nałożeniu nowych danin. Zwiększenie tych przywilejów doprowadziła do tego,
że szlachta miała decydujący wpływ na funkcjonowania państwa

- ukształtowanie się sejmu walnego

Podczas obrad sejmu władca, senatorowie oraz przedstawiciele szlachty podejmowali decyzje w najważniejszych
dla państwa sprawach

- konstytucja Nihil novi i jej znaczenie dla ustroju Rzeczypospolitej

Żadne nowe prawa nie zostaną ustanowione bez zgody senatu i posłów reprezentujących ogół szachty 1505r.

Konstytucja potwierdzała ważną pozycje stanu szlacheckiego w państwie. Król nie mógł wydać żadnego prawa
bez zgody przedstawicieli szlachty.

- terminy: monarchia patrymonialna, monarchia stanowa,

Przywileje- szczególne uprawnienia przysługujące określonym grupom

Szlachta- grupa społeczna wywodząca się z rycerstwa, dzięki licznym przywilejom uzyskali silną pozycję w
państwie i wpływ na władzę
Pańszczyzna- przymusowa praca w polu przez chłopa na rzecz właściciela gruntu w zamian za możliwość
użytkowania ziemi

konstytucja sejmowa – uchwała sejmowa w dawnej Polsce prawo ustanowione przez sejm

sejm walny – zjazd przedstawicieli szlachy, decydował o najistotniejszych sprawach kraju, w obradach brały udział
trzy stany sejmujące: Izba poselska, Król, i senat

izba poselska- pod przewodnictwem marszałka sejmu posłowie uzgadniali treść uchwał, a następnie wnioski
przedstawiali królowi i senatorom

senat – rada królewska której przewodniczył król