© ევროპის საბჭო/ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, 2014.

წინამდებარე თარგმანი
შესრულებულია ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა სატრასტო ფონდის ხელშეწყობით
(www.coe.int/humanrightstrustfund). სასამართლოსათვის იგი სავალდებულო ხასიათს არ
ატარებს. დამატებითი ინფორმაციისათვის იხილეთ საავტორო უფლებების სრული მიმოხილვა
მოცემული დოკუმენტის ბოლოს.
© Council of Europe/European Court of Human Rights, 2014. This translation was commissioned with
the support of the Human Rights Trust Fund of the Council of Europe
(www.coe.int/humanrightstrustfund). It does not bind the Court. For further information see the full
copyright indication at the end of this document.
© Conseil de l’Europe/Cour Européenne des Droits de l’Homme, 2014. La présente traduction a été
effectuée avec le soutien du Fonds fiduciaire pour les droits de l’homme du Conseil de l’Europe
(www.coe.int/humanrightstrustfund). Elle ne lie pas la Cour. Pour plus de renseignements veuillez lire
l’indication de copyright/droits d’auteur à la fin du présent document.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო

მეოთხე სექცია

საქმე ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

(საჩივრები No. 34356/06 და 40528/06)

გადაწყვეტილება

[ამონარიდები]

სტრასბურგი

14 იანვარი 2014

საბოლოო

02/06/2014

მოცემული გადაწყვეტილება საბოლოო შეიქნა კონვენციის 44 § 2 მუხლის თანახმად. იგი

შესაძლოა დაექვემდებაროს რედაქტირებას.
1 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

მოცემულ საქმეში ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ,

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ (მეოთხე სექცია) შემდეგი

შემადგენლობით:

ინეტა ზიმელე, პრეზიდენტი,

პაივი ჰირველა.
ჯორჯ ნიკოლაუ,
ლედი ბიანკუ,
ზდრავკა კალაიჯიევა,
ვინსენტ ა. დე გაეტანო,
პოლ მაჰოუნი, მოსამართლეები,
და ფრანსუას ელენ-პასოსი, სასამართლოს გამწესრიგებელი,

ითათბირეს რა დახურულ კარს მიღმა 2013 წლის 10 დეკემბერს,

მიიღეს შემდეგი გადაწყვეტილება ზემორე მითითებულ დღეს:

პროცედურა

1. საქმეს საფუძვლად დაედო ორი საჩივარი (nos. 34356/06 და 40528/06)

გაერთიანებული სამეფოსა და ჩრდილოეთ ირლანდიის წინააღმდეგ, რომელიც
წარმოდგენილ იქნა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა კონვენციის
("კონვენცია") 34-ე მუხლის შესაბამისად. პირველი მომჩივანი გახლავთ ბ-ნი რონალდ
გრანტ ჯოუნსი, ბრიტანეთის მოქალაქე, რომელიც დაიბადა 1953 წელს. მან საჩივარი
წარმოადგინა 2006 წლის 26 ივლისს. მეორე საჩივარი კი წარმოდგენილ იქნა ბ-ნების
ალექსანდერ ჰატონ ჯონსტონ მიტჩელი, ვილიამ ჯეიმს სემფსონი და ლესლი ვოკერის
მიერ. ისინიც ბრიტანეთის მოქალაქეები გახლავან, რომლებიც დაიბადნენ 1955, 1959 და
1946 წლებში. ბ-ნი სემფსონი ამასთანავე ფლობს კანადის მოქალაქეობას. მათი საჩივარი
წარმოდგენილი გახლდათ 2006 წლის 22 სექტემბერს.

2. ბ-ნი ჯოუნსი წარმოდგენილი გახლდათ ბ-ნი გ. ქაქიერით, ადვოკატი, რომელიც

პრაქტიკას ლონდონში ეწევა, იურიდიულ ფირმაში „კინგსლეი ნაფლი“. ბ-ნი მიტჩელი,
ბ-ნი სემფსონი და ბ-ნი ვოკერი, რომლებმაც ისარგებლეს სამართლებრივი დახმარებით,
წარმოდგენილი გახლდნენ ქ-ნი ტ. ალენის მიერ, ადვოკატი, რომელიც პრაქტიკას ეწევა
ლონდონის იურიდიულ ფირმაში „ბინდმანსი“. გაერთიანებული სამეფოს მთავრობას
(„მთავრობა“) წარმოადგენდა , ბ-ნი ჯ. გრეინჯერი საგარეო და თანამეგობრობის
ოფისიდან.

3. მომჩივნები აცხადებდნენ, რომ საუდის არაბეთის სამეფოსათვის სამოქალაქო

წარმოებაზე იმუნიტეტის მინიჭება ბ-ნი ჯოუნსის საქმესა და ცალ-ცალკე მოპასუხეების
მიმართ არსებულ ორივე საქმეში წარმოადგენდა არაპროპორციულ ჩარევას
კონვენციით მე-6 მუხლით დადგენილი საქმის სამართლიანი განხილვის უფლებაში.
2 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

4. 2009 წლის 15 სექტემბერს საჩივრები გაეგზავნა მთავრობას. ამასთანავე,

სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილება საჩივრების დასაშვებობა და მისი არსებითი
მხარე ერთდროულად განეხილა (მუხლი 29.1).

5. პალატის პრეზიდენტმა წერილობით პროცედურაში ჩართვის უფლება

(კონვენციის მუხლი 36.2 და 44.2) მიანიჭა შემდეგ ორგანიზაციებს: the Redress Trust
(“REDRESS”), Amnesty International, the International Centre for the Legal Protection of Human
Rights (“INTERIGHTS”) და JUSTICE („მესამე მხარედ ჩართულნი“). მათ წარმოადგინეს
ერთობლივი წერილობითი მოსაზრებანი.

6. მომჩივნებმა მოითხოვეს საქმის საჯარო ზეპირი განხილვა, მაგრამ 2011 წლის 29

ნოემბერს პალატამ გადაწყვიტა არ ჩაეტარებინა სამის მოსმენა.

ფაქტები

საქმის გარემოებანი

ა. ბრალდებანი წამების შესახებ და ბ-ნი ჯოუნსის მიერ დაწყებული

სამართალწარმოება

7. 2001 წლის 15 მარტს, მაშინ როდესაც ბ-ნი ჯოუნსი ცხოვრობდა და მუშაობდა

საუდის არაბეთის სამეფოში იგი მცირედ დაშავდა რიადში წიგნის მაღაზიის
მიმდებარედ აფეთქებული ბომბის შედეგად. იგი აცხადებს, რომ მეორე დღეს
საავადმყოფოდან წაიყვანეს საუდის არაბეთის აგენტებმა და უკანონოდ ჰყავდათ
დაპატიმრებული 67 დღის განმავლობაში. ამ პერიოდში მას აწამებდა ლეიტენანტ-
პოლკოვნიკი აბდულ აზიზი. კერძოდ, ბ-ნი ჯოუნსი აცხადებს, რომ მას ცემდნენ
ხელკეტებით ხელის გულებზე, ტერფებზე, ხელებსა და ფეხებზე; ურტყამდნენ სახეში,
ხანგრძლივად ყავდათ დაკიდული ხელებით; შეკრული კოჭებით; დაუქვემდებარეს
უძილობას და ასმევდნენ გონების ამრევ წამლებს.

8. ბ-ნი ჯოუნსი დაბრუნდა გაერთიანებულ სამეფოში, სადაც სამედიცინო

გამოკვლევამ დაადასტურა, რომ მისი მონათხრობი და დაზიანებანი ურთიერთს
ემთხვეოდა და სადაც დაუდგინდა მწვავე პოსტ-ტრავმირების სტრესული აღრევა.

9. 2002 წლის 27 მაისს ბ-ნმა ჯოუნსმა დაიწყო სამართალწარმოება სასამართლოში

„საუდის არაბეთის სამეფოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსა“ და ლეიტენანტ-
პოლკოვნიკ აბდულ აზიზის წინააღმდეგ ზიანის ანაზღაურებისა და inter alia
წამებისათვის. საჩივრის ფარგლებში იგი ლეიტენანტ-პოლკოვნიკ აბდულ აზიზს
იხსენიებდა როგორც საჯარო მოხელეს ან საუდის არაბეთის აგენტს/წარმომადგენელს.
შეტყობინება საუბდის არაბეთისადმი გაიგზავნა მაშინდელი ადვოკატების მიერ,
თუმცა მათ მაშინვე არნიშნეს, რომ არ გააჩნდათ უფლებამოსილება ლეიტენანტ-
პოლკოვნიკ აბდულ აზიზისადმი საჩივრის გადაცემისა.

10. 2003 წლის 12 თებერვალს საუდის არაბეთმა მოითხოვა საჩივრის მიუღებლად

ცნობა იმის გამო, რომ მისი მოხელეები და წარმომადგენლები სარგებლობდნენ
იმუნიტეტით და რომ ინგლისის სასამართლოებს არ ჰქონდათ შესაბამისი
3 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

იურისდიქცია. ბ-ნმა ჯოუნსმა მოითხოვა ლეიტენანტ-პოლკოვნიკ აბდულ

აზიზისათვის საჩივრის მიწოდება ალტერნატიული მეთოდით. 2003 წლის 30 ივლისს
სასამართლოს მაგისტრმა დაადგინა, რომ საუდის არაბეთი მართლაც სარგებლობდა
სახელმწიფო იმუნიტეტის შესახებ 1978 წლის კანონის 1(1) მუხლის მიხედვით („1978
წლის კანონი“: იხ. პარაგრაფი 39 ქვემოთ) მინიჭებული უფლებით. მან ასევე მიიჩნია,
რომ ლეიტენანტ- პოლკოვნიკი აბდულ აზიზი ასევე უფლებამოსილი იყო ესარგებლა
იმუნიტეტით ხსენებული კანონის ფარგლებში და უარი განაცხადა გაეგზავნა
შეტყობინება ალტერნატიული მეთოდით. ბ-ნმა ჯოუნსმა აპელაცია შეიტანა
სააპელაციო სასამართლოში.

ბ. ბრალდებანი წამების შესახებ და ბ-ნების მიტჩელი, სემფსონი და ვოკერის მიერ

დაწყებული სამართალწარმოებანი

11. ბ-ნები მიტჩელი და სემფსონი დააკავეს რიადში 2000 წლის დეკემბერს; ბ-ნი
ვოკერის დაკავება კი განხორციელდა 2001 წლის თებერვალში. სამივე მომჩივანი
აცხადებდა, რომ პატიმრობისას ისინი დაექვემდებარნენ განგრძობად და სისტემატურ
წამებას, მათ შორის ცემას ფეხებზე, ხელებზე, მკლავებზე და თავში. ტანჯავდნენე
უძილობით ბ-ნი სემფსონი აცხადებდა, რომ მოხდა მისი გაუპატიურება. მომჩივნები
გაათავისუფლეს და დაბრუნდნენ გაერთიანებულ სამეფოში 2003 წლის 8 აგვისტოს.
ყოველივე მათგანს გააჩნდა სამედიცინო დასკვნა, რომელიც ემთხვეოდა მათი
მონათხობის შესაბამის დაზიანებებს.

12. მომჩივნებმა გადაწყვიტეს დაეწყოთ სამართალწარმოება იმ ოთხი პირის

წინაღმდეგ, რომლებიც მათ პასუხისმგებლად მიაჩნდათ: ორი პოლიციელი, იმ ციხის
მმართველის მოადგილე, სადაც ისინი იმყოფებოდნენ და შინაგან საქმეთა მინისტრი,
რომელმაც, მათი აზრით, მოახდინა წამების სანქცირება. შემდეგ მათ მოითხოვეს
ნებართვა გაეგზავნათ მათი სარჩელი ოთხი პირისათვის, რომლებიც ქვეყნის
იურისდიქციის მიღმა იყვნენ. 2004 წლის 18 თებერვალს იმავე მაგისტრმა, რომელმაც
განიხილა ბ-ნი ჯოუნსის სარჩელი, მათ უარი განუცხადა ბ-ნი ჯოუნსის საქმეში
გამოტანილი გადაწყვეტილების საფუძველზე. თუმცა, მაგისტრმა იქვე მიუთითა, რომ
მას ჰქონდა საშუალება ჩამოეყალიბებინა უფრო დეტალური არგუმენტაცია იმასთან
შედარებით რაც მან წარმოადგინა ბ-ნი ჯოუნსის საჩივრის ფარგლებში და განაცხადა:

„... წინამდებარე საქმე ჩემამდე რომ მოსულიყო დამოუკიდებლად, ჯოუნსის საქმეზე ჩემს მიერ
გადაწყვეტილების არარსებობოის გარეშე... მე შესაძლოა მქონოდა ცდუნება მიმეცა ნებართვა
შეტყობინების გაგზავნაზე იურისდიქციის ფარგლებს გარეთ რადგან არგუმენტაციის მოსმენის
შემდეგ, ვფიქრობ, რომ მოპასუხეებს აქვთ არგუმენტი რომელსაც უნდა გაეცეს პასუხი, კერძოდ,
აქვს თუ არა იურისდიქცია ამ სასამართლოებს მოპასუხეებზე.“

13. მომჩივნებმა გაასაჩივრეს გადაწყვეტილება სააპელაციო სასამართლოში.

გ. სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება

14. 2004 წლის 28 ოქტომბერს სააპელაციო სასამართლომ გააერთიანა ეს ორი საქმე.

მან ერთხმად სცნო მიუღებლად ბ-ნი ჯოუნსის სააპელაციო სარჩელი მაგისტრის მიერ
საუდის არაბეთისადმი, იურისდიქციის ფარგლებს მიღმა საჩივრის გაგზავნაზე. თუმცა,
4 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

დასაშვებად მიიჩნია აპელაცია ცალკეული მოპასუხეების მიმართ საჩივრის

მიწოდებაზე.

15. რაც შეეხება საუდის არაბეთის იმუნიტეტს, მოსამართლე ლორდმა მანსმა

მიიჩნია, ხოლო ლორდ ფილიფსი და ლორდ ნეუბერგერი დაეთანხმნენ, რომ
სასამართლოს არ უნდა გადაეხვია ადამიანის უფლებათა ევროპილი სასამართლოს
პრაქტიკიდან, რომელიც მიღებულ იქნა საქმეში Al-Adsani v. the United Kingdom [GC],
no. 35763/97, ECHR 2001-XI. მან შემდგომ დაადგინა, რომ გაეროს წამების წინააღმდეგ
კონვენციის 14(1) მუხლი (იხ. პარაგრაფი 63 ქვემოთ), რომელიც ვალდებულებას
აკისრებს ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს მისცენ საშუალება წამების მსხვერპლს მიიღოს
სამართლებრივი დაკმაყოფილება, ვერ განიმარტებოდა იმგვარად, თითქოს
სახელმწიფოს აკისრებდეს ვალდებულებას უზრუნველყოს სამართლებრივი
დაკმაყოფილება წამების იმ ეპიზოდებისათვის, რომელიც განხორციელდა სხვა
სახელმწიფოს მიერ იმ, სხვა სახელმწიფოში.

16. რაც შეეხება ინდივიდუალური მოპასუხეების იმუნიტეტს, მოსამართლე

ლორდმა მანსმა განიხილა ეროვნული სასამართლოებისა სხვა იურისდიქციათა
სასამართლოების პრაქტიკა, რომლებიც აღიარებდნენ სახელმწიფოს იმუნიტეტს ratione
materiae სახელმწიფოს წარმომადგენელთა ქმედებებზე. თუმცა, მან აღნიშნა, რომ
განხილულ საქმეთაგან არცერთი არ ეხებოდა ქმედებას, რომელიც ჩადენილ იქნა
სუვერენული უფლებამოსილების ფარგლებს მიღმა ან რომელიც წარმოადგენდა
საერთაშორისო დანაშაულს, რომ არაფერი ვთქვათ სისტემატურ წამებაზე. მან არ
გაიზიარა მიდგომა, რომლის მიხედვითაც წამების წინააღმდეგ კონვენციის 1 მუხლით
მოცემული განმარტების მიხედვით ქმედება „განხორციელდა საჯარო მოხელისა თუ
სხვა პირის, რომელიც ოფიციალური უფლებამოსილების ფარგლებში მოქმედებს, მიერ
ან მისი წაქეზებით“ (იხ. პარაგრაფი 59 ქვემოთ) გადამწყვეტი იყო მომჩივნების
საჩივრებისათვის:

„ 71. საეჭვოდ მიმაჩნია, რომ „მოქმედებს უფლებამოსილების ფარგლებში“ უტოლდება „საჯარო

მოხელეზე“ მითითებას. ნებისმიერი ტკივილისა თუ ტანჯვის მიყენების მიზნის ფორმები ...
უნდა წარმოადგენდეს საკმარის შემზღუდავ ფაქტორს საჯარო მოხელის შემთხვევაში. ასეთ
დროს, საჯარო მოხელის მიერ მიყენებული ტკივილი ან ტანჯვა ჩემი აზრით არაფერია თუ არა
იმის ავტორისა და საჯარო კონტექსტის, რომელშიც მოქმედებს ავტორი, დადგენა. იგი წამების
გამომწვევ ქმედებებს არ აძლევს რაიმე ოფიციალურ ან სამთავრობო ხასიათსა თუ ბუნებას და
არც იმას ნიშნავს, რომ იგი განხილულ უნდა იქნას როგორც ტანჯვის მიყენების ოფიციალური
ვალდებულება ან რომ მოხელე წარმოადგენს სახელმწიფოს ამგვარი ტკივილის ან ტანჯვის
მიყენებისას. ამასთანავე, ხსენებული მოქმედებიდან არ უნდა დავასკვნათ, რომ ამგვარ
ტკივილსა თუ ტანჯვას უნდა გადაეფაროს სახელმწიფო იმუნიტეტი... წამების კონვენციის
მთელი არსი სწორედ ისაა, რომ იგი ხაზს უსვამს საჯარო მოხელეთა ინდივიდუალურ
პასუხისმგებლობას წამებისათვის ...“

17. მოსამართლე ლორდმა მანსმა მნიშვნელოვნად არ მიიჩნია ის ფაქტი, რომ ბ-ნი

ჯოუნსის საჩივარში ლეიტენანტ -პოლკოვნიკი აბდულ აზიზი მოხსენიებული იყო
როგორც საუდის არაბეთის „მოხელე ან აგენტი/წარმომადგენელი“. მას არც ის მიდგომა
გაუზიარებია, რომ ზოგადი განსხვავება სისხლის სამართალსა და სამოქალაქო
სამართალს შორის ამართლებდა იმუნიტეტის გამოყენებაში სხვაობას ორ კონტექსტში.
5 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

მან მიუთითა, რომ ლორდთა პალატამ პინოჩეტის (N.3) საქმეში (იხ. პარაგრაფები 44-56
ქვემოთ) მიიჩნია, რომ ოფიციალური უფლებამოსილების ფარგლებში, კერძო ოფიცრის
მიერ, საზღვარგარეთ, ჩადენილ წამებაზე არ გავრცელდებოდა სისხლისსამართლებრივ
დევნაზე იმუნიტეტი. რთული გასაგებია თუ რატომ მოიცავდა უცხო სახელმწიფოს
შიდა საქმეებში უფრო მეტ ჩარევას სამოქალაქო სამართალწარმოება სავარაუდო
მწამებლისადმი ვიდრე სისხლისსამართლებრივი წარმოება. ასევე უცნაური გახლდათ
ის, რომ თუკი სავარაუდო მწამებელი იმყოფებოდა წევრ სახელმწიფოს
იურისდიქციაში, იგი დაისჯებოდა წამების წინააღმდეგ კონვენციის 5(2) მუხლის
თანახმად (იხ. პარაგრაფი 62 ქვემოთ) და ვერ მოითხოვდა იმუნიტეტს, თუმცა,
სავარაუდო წამების მსხვერპლი კი ვერ შეძლებდა სამოქალაქო მოთხოვნის დაყენებას.
ამასთანავე, არ არსებობდა საფუძველი გვევარაუდა, რომ სამოქალაქო წარმოებისას,
სახელმწიფოს დაეკისრებოდა ვალდებულება დაეცვა ან სხვაგვარად მხარი დაეჭირა
მისი მოხელეებისათვის იმ შემთხვევაში, თუკი ისინი ჩაიდენდნენ სისტემატურ წამებას.

18. მანსმა მიიჩნია, რომ იმის დადგენა თუ რამდენად შეიძლებოდა ინგლისის

სასამართლოებში ინდივიდების წინააღმდეგ სარჩელის განხილვა უნდა მომხდარიყო
არა იმუნიტეტზე მითითებით, არამედ იმის განხილვით თუ რამდენად ჯეროვანი
იქნებოდა ინგლისის სასამართლოების მიერ იურიდიქციის განხორციელება.
მოცემული საკითხის შეფასებისას რამდენიმე გარემოება იყო გასათვალისწინებელი,
მათ შორის საკითხის სენსიტიურობა და ინგლისის სასამართლოების ზოგადი
უფლებამოსილება უარი განაცხადონ იურისდიქციის განხორციელებაზე იმის გამო,
რომ ინგლისი არ იყო სათანადო ტერიტორია სამართალწარმოებისათვის.

19. მე-6 მუხლის გავლენის განხილვისას, მოსამართლე ლორდმა მანსმა აქცენტი

გააკეთა ალ-ადსანი საქმეში განხილულ, სახელმწიფოს მიერ ratione personae
იმუნიტეტის მოთხოვნასა და სახელმწიფოს მიერ, წინამდებარე საქმეში მოქმედი მისი
მოხელეებისათვის მოთხოვნილ ratione materiae იმუნიტეტს შორის. პირველი, მან ვერ
დაადგინა დამკვიდრებული პრაქტიკის არსებობა საერთაშორისო პრინციპებზე,
რომლებიც სახელმწიფოს აძლევენ უფლებას მოითხოვოს იმუნიტეტი მისი მოხელეების
მიმართ წარმოდგენილ საჩივრებზე, განსხვავებით სახელმწიფოსა, მისი მეთაურისა თუ
დიპლომატების წინააღმდეგ საჩივრებზე, სადაც მოქმედებს იმუნიტეტი. მან მიიჩნია,
რომ ამერიკის შეერთებული შტატების კანონმდებლობა და სასამართლო პრაქტიკა (იხ.
პარაგრაფები 112-125 ქვემოთ) მიუთითებდა ამგვარი დამკვიდრებული პრინციპების
არარსებობაზე და ავითარებდა საწინააღმდეგო პოზიციას. იმდენად რამდენადაც
მთავრობის წარმოამდგენელმა ვერ წარმოდგინა დამკვიდრებული პრაქტიკის
დამადასტურებელი მტკიცებულებანი, მანსმა აღნიშნა, რომ სასამართლო პრაქტიკა,
რომელიც მან მოიხმო ეხებოდა ან თავად სახელმწიფოს იმუნიტეტს ან
ინდივიდუალური მოხელეების იმუნიტეტს იმ სავარაუდო არაჯეროვანი
ქმედებისათვსი, რომელსაც არ ჰქონდა კავშირი სისტემატური წამების საერთაშორისო
დანაშაულის ბუნებასა თუ სიმძიმესთან. მან მიიჩნია, რომ მოსამართლეების ჰიგინსი,
კუიმანსი და ბურგენთალის განცალკევებული მოსაზრება საერთაშორისო
მართლმსაჯულების სასამართლოს საქმეზე Arrest Warrant case (იხ. პარაგრაფები 84-85
ქვემოთ) კიდევ ერთხელ ადასტურებდა, რომ მოცემულ სფეროში არ არსებობდა
ერთიანი დამკვიდრებული საერთაშორისო პრაქტიკა.
6 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

20. მანსმა განმარტა, რომ იქ, სადაც წამების საწინააღმდეგო კონვენციის მე-14
მუხლით, სახელმწიფო ქმნიდა სამართლებრივი დაკმაყოფილების
შიდასახელმწიფოებრივ მექანიზმს წამებისათვის იმ სახელმწიფოში სადაც
განხორციელდა წამება, სხვა სახელმწიფოს სასამართლოებისაგან მოსალოდნელი იყო
იურისდიქციის განხორციელებაზე უარის თქმა. თუმცა, თუკი იმ სახელმწიფოში სადაც
განხორციელდა სისტემატური წამება არ არსებობდა ადექვატური სამართლებრივი
დაცვის საშუალება, შესაძლოა არაპროპორციულად იქნას მიჩნეული აბსოლუტური
უარის თქმა სხვა იურისდიქციებში სამოქალაქო სასამართლოებისადმი მიმართვაზე.
მან აღიარა, რომ ერთი ქვეყნის სასამართლოებს არ შეეძლოთ განეხილათ მეორე
სახელმწიფოს შიდა საქმეები, თუმცა მიიჩნია, რომ არსებობდა მრავალი გარემოება,
განსაკუთრებით ადამიანის უფლებების კონტექსტში, როდესაც ეროვნულ
სასამართლოებს უნდა განეხილათ და ჩამოეყალიბებინათ პოზიცია უცხო
სახელმწიფოთა ქმედებებზე.

21. მოსამართლე ლორდმა მანსმა დაასკვნა, რომ უცხო სახელმწიფოთა მიერ

სახელმწიფო იმუნიტეტის ratione materiae უპირობო მინიჭებამ იმ სახელმწიფო
მოხელეებისათვის, რომლებსაც ბრალი ედებათ სისტემატური წამების ჩადენაში
შესაძლოა გამოიწვიოს მე-6 მუხლით დადგენილი სასამართლოზე ხელმისაწვდომობის
რეალური ბუნების დაკნინება იმ შემთხვევაში, როდესაც წამების მსხვერპლს არ გააჩნია
პერსპექტივა მიმართოს სასამართლოს იმ სახელმწიფოში, რომლის მოხელეებმაც
განახორციელეს წამება. მან, შესაბამისად მისაღებად მიიჩნია მომჩივნების აპელაცია
ინდივიდუალურ მოპასუხეებთან მიმართებაში და მიუთითა:

„96. ... მე მიმაჩნია, რომ იმუნიტეტის უპირობო განხილვა, მინიმუმ, უნდა შეიცვალოს
სისტემატური წამების ბრალდებების შემთხვევაში და გამოყენებულ უნდა იქნას პროპორციული
მიდგომა. როგორც ეს არის კიდეც [ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციაში], საკმარისია
წინამდებარე აპელაციის ფარგლებში გადაწყდეს სახელმწიფოს იმუნიტეტის საკითხი, კერძოდ,
განიხილება თუ არა ის როგორც თეორიულად განყენებული თემა ინგლისის სამართლის
იურისდიქციიდან. იურისდიქციის განხორციელებისას მისი დაშვება, ჯეროვანება და
პროპორციულობა უნდა შეფასდეს თანადროულად. ამგვარი დასკვნა ასახავს დღევანდელ
მსოფლიოში არსებულ ადამიანის ინდივიდუალური უფლებების მნიშვნელობას,
საერთაშორისო აღქმას და იურისპრუდენციას მათი აღიარებისა და ეფექტიან აღსრულების
მიმართ. იგი ჰარმოიულად ერწყმის უკვე არსებულ პოზიციას სისხლის სამართლის
სამართალწარმოებასთან მიმართებაში. იგი ხაზს უსვამს ჩვენს ვალდებულებას [კონვენციის] მე-
6 მუხლით არ ეთქვას პირს უარი ჩვენს სასამართლოზე წვდომაზე იმ გარემოებებში, როდესაც
სხვა შემთხვევაში გონივრული იქნებოდა იურისდიქციის განხორციელებისას ეროვნული
იურისდიქციის პრინციპების გამოყენება. მოცემული არ ეხება ვითარებებს, რომელიც
ეწინააღმდეგება კანონიერი მიზნისა და პროპორციულობის დაცვას.“

22. ლორდი ფილიპსი, მის განსხვავებულ მოსაზრებაში, დაეთანხმა მანსის

დასკვნებს როგორც საუდის არაბეთის წინააღმდეგ საჩივრის, ისე ინდივიდუალური
მოხელეების წინააღმდეგ საჩივრებთან მიმართებაში. კერძოდ, მან დაასკვნა, რომ
გადაწყვეტილება პინოჩეტის (N.3) საქმეში (იხ. პარაგრაფები 44-56 ქვემოთ) აღნიშნავდა,
რომ წამება აღარ ხვდებოდა სახელმწიფო მოხელის ოფიციალურ ვალდებულებებში.
შესაბამისად, გამომდინარეობდა, რომ თუკი სამოქალაქო სამართალწარმოება
მიმდინარეობდა ინდივიდების წინააღმდეგ მათ მიერ წამების სავარაუდო ჩადენის
7 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

ფაქტზე, მაშინ როდესაც სახელმწიფოს იმუნიტეტი გააჩნდა, ვერ ვიტყოდით რომ

სახელმწიფო იყო საპირწონედ პასუხისმგებელი: ასეთ შემთხვევაში ადგილი ჰქონდა
ინდივიდების პირად პასუხისმგებლობას და არა სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას.

23. ადამიანის უფლებათა სასამართლოს მიდგომაზე მან აღნიშნა შემდეგი:

„134. დიდ პალატას რომ განეხილა საჩივარი სახელმწიფო იმუნიტეტზე ინდივიდების

წინააღმდეგ წარმოდგენილ საჩივართან მიმართებაში, ვეჭვობ უმრავლესობას
მოსწონებოდა ხედვა, რომ ადგილი ჰქონდა 6(1) მუხლით სასამართლოზე წვდომის
უფლების კანონიერ შეზღუდვას. სასამართლოს რომ გაეზიარებინა ჩვენს მიერ
აპელაციისას მიღებული დასკვნები, იგი დაადგენდა, რომ არ არსებობს აღიარებული
საერთაშორისო საჯარო სამართლით დადგენილი წესი რომელიც ამგვარ იმუნიტეტს
გასცემს. ხოლო თუკი დაასკვნიდა, რომ არსებობდა ამგვარი წესი, მივიჩნევ რომ იგი,
სავარაუდოდ, დაადგენდა, რომ პროპორციული არ იქნებოდა წესის გამოყენება
იმგვარად, რომ ხელი შეეშალა ინდივიდების მიმართ სამოქალაქო წარმოებას.“

დ. ლორდთა პალატის გადაწყვეტილება

24. საუდის არაბეთმა ლორდთა პალატის წინაშე გაასაჩივრა სააპელაციო

სასამართლოს გადაწყვეტილება ინდივიდ მოპასუხეებთან მიმართებაში, ხოლო ბ-ნმა
ჯოუნსმა კი გაასაჩივრა სააპელაციო სასამართლოს მიერ საუდის არაბეთის წინააღმდეგ
სარჩელის წარდგენასთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილება. 2006 წლის 13
ივნისს ლორდთა პალატამ ერთხმად სცნო დასაშვებად საუდის არაბეთის სარჩელი
ხოლო ბ-ნი ჯოუნსის აპელაცია კი არ დაკმაყოფილდა.

25. ლორდმა ბინგემმა მიიჩნია, რომ გაერთიანებულ სამეფოსა და სხვა ქვეყნებში

არსებობდა „უხვი დასტური“ იმისა, რომ სახელმწიფო უფლებამოსილი იყო მოეთხოვა
იმუნიტეტი მისი მოხელეებისა თუ წარმომადგენლებისათვის და რომ სახელმწიფოს
უფლება იმუნიტეტზე ვერ დაკნინდებოდა ამ უკანასკნელების წინააღმდეგ ჩივილით.
არსებობდა რიგი საქმეებისა, რომელთა საფუძველზეც შესაძლოა ეჭვი შეგვეტანა
ინდივიდის, მიუხედავად იმისა იქნებოდა იგი მოხელე თუ წარმომდგენელი, ქმედების
სახელმწიფოსთან კავშირის ჯეროვანობაზე რათა ამის საფუძველზე მომხდარიყო
იმუნიტეტის მოთხოვნა მისი ქმედებისათვის. თუმცა, მისი აზრით ამგვარი საქმეები არ
იყო საორჭოფო. ლეიტენანტ -პოლკოვნიკ აბდულ აზიზს უჩივლეს როგორც საუდის
არაბეთის მოხელეს ან წარმომადგენელს და ვერ ვიტყვით, რომ მისი ქმედება არ
ხორციელდებოდა მისი ვალდებულებების განხორციელებისა თუ სავარაუდო
განხორციელების ფარგლებში. ოთხი მოპასუხე მეორე საქმეში წარმოადგენდნენ საჯარო
მოხელეებს და სავარაუდო ქმედება განხორციელდა საჯარო დაწესებულებაში
დაკითხვის პროცესში.

26. ამასთანავე, დაეყრდნო რა საერთაშორისო სამართლის კომისიის სახელმწიფოს

მიერ საერთაშორისო არაჯეროვანი ქმედებებისათვის პასუხისმგებლობის შესახებ
ჩარჩო დებულებებს („სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ჩარჩო დებულებანი“: იხ.
პარაგრაფები 107-109 ქვემოთ), ლორდმა ბინჰემმა აღნიშნა, რომ „საერთაშორისო
სამართალი არ მოითხოვს, რომ სახელმწიფოს მიერ მისი მოხელისა თუ
8 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

წარმომადგენლის ქმედებებისათვის იმუნიტეტის მოთხოვნისას, ეს უკანასკნელი უნდა

მოქმედებდეს მისი მითითებებისა თუ მოწოდებების შესაბამისად“. ის ფაქტი, რომ
ქმედება უკანონო ან სადავო იყო, თავისთავად, არ წარმოადგენს იმუნიტეტზე უარის
გაცხადების საფუძველს.

27. კონვენციური მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად, ლორდმა ბინჰემმა განმარტა,

რომ მომჩივნებს უნდა დაემტკიცებინათ სამი პირობის არსებობა. პირველი, მათ უნდა
ეჩვენებინათ, რომ კონვენციის მე-6 მუხლი მოქმედებაში მოდიოდა იმუნიტეტის
მინიჭებით; ლორდი ბინჰემი მზად იყო დაეშვა, ადამიანის უფლებათა ევროპული
სასამართლოს მიერ, ზემოთციტირებული ალ-ადსანი საქმეში გამოტანილი
გადაწყვეტილების საფუძველზე, რომ ეს ასეც იყო. მეორე, მათ უნდა ეჩვენებინათ, რომ
იმუნიტეტის მინიჭებაზე უარი მათ უზღუდავდა სასამართლოზე წვდომას; ლორდ
ბინჰემი მიიჩნევდა, რომ მართლაც ასე იქნებოდა. მესამე, მომჩივნებს უნდა
ეჩვენებინათ, რომ შეზღუდვა არ იყო კანონიერი მიზნის მატარებელი და არ ჰქონდა
პროპორციული ხასიათი.

28. ლორდი ბინჰემი არ დაეთანხმა მომჩივნების არგუმენტს მასზედ, რომ წამება ვერ
იქნებოდა სამთავრობო ან ოფიციალური ქმედება, იმის გამო, რომ წამების წინააღმდეგ
კონვენციის 1 მუხლით, წამება უნდა განხორციელდეს საჯარო მოხელისა თუ
ოფიციალური უფლებამოსილების შემსრულებელი პირის მიერ ან მისი მითითებით
(იხ. პარაგრაფი 59 ქვემოთ). მართალია მომჩივნებმა მოიხმეს საკმარისი წყაროები იმის
დასადასტურებლად, რომ ამერიკის შეერთებული შტატების სასამართლოები არ
აღიარებენ ცალკეული მოხელეების მიერ ჩადენილ ქმედებებს, როგორც ოფიციალური
უფლებამოსილების ფარგლებში განხორციელებულ ქმედებებს, რომლებზეც უნდა
გავრცელდეს იმუნიტეტი, თუკი განხორციელებული ქმედებანი ეწინააღმდეგება
jus cogens აკრძალვებს, მაგრამ ლორდმა ბინჰემმა დაასკვნა, რომ უსარგებლო იქნებოდა
ხსენებული წყაროების განხილვა იმის გამო, რომ ისინი მნიშვნელოვანნი იყვნენ
მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც გამოხატავდნენ სახელმწიფოების მიერ ფართოდ
აღიარებულ და გაზიარებულ პრინციპებს. ხოლო, როგორც მოსამართლეებმა ჰიგინსმა,
კუიმანსმა და ბურგენთალმა თავადვე მიუთითეს მათ ცალკეულ მოსაზრებაში საქმეზე
Arrest Warrant აშშ-ს „ცალკეული“ მიდგომა ვერ იქნა „გაზიარებული ზოგადად
სახელმწიფოების მიერ“ (იხ. პარაგრაფი 84 ქვემოთ).

29. რაც შეეხება მომჩივნების მიერ წამების წინააღმდეგ გაეროს კომიტეტის 2005
წლის 7 ივლისის კანადის მისამართით რეკომენდაციის მოხმობას, ყოფილი
იუგოსლავიის საერთაშორისო სისხლის სასამართლოს ტრიბუნალის მიერ Furundzija
საქმეზე გადაწყვეტილების კომენტარები, ისევე როგორც იტალიის საკასაციო
სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე Ferrini v. Germany (იხ. შესაბამისად, ქვემორე
პარაგრაფები 66, 82 და 140), ლორდმა ბინჰემმა ეს უკანასკნელი მცირე იურიდიული
ძალის მქონედ მიიჩნია, მეორე obiter dictum-ად, ხოლო მესამე კი საერთოდ არ ჩათვალა
საერთაშორისო სამართლის ჯეროვან ამსახველად.

30. ლორდმა ბინჰემმა გამოყო საუდის არაბეთის მიერ წამოყენებული ოთხი

არგუმენტი, რომელიც მან მიიჩნია „კუმულატიურად გადაულახავად“. პირველი, Arrest
9 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

Warrant საქმეში საერთაშორისო მართლმსაჯულების სასამართლოს დასკვნის

გათვალისწინებით, მომჩივნებმა უნდა გაიაზრონ, რომ სახელმწიფოს ratione personae
იმუნიტეტი შესაძლოა მოთხოვნილი იყოს ადამიანურობის წინააღმდეგ დანაშაულების
ჩადენაში ბრალდებული, პოსტზე მყოფი საგარეო საქმეთა მინისტრისათვის.
მოცემულიდან გამომდინარეობს, რომ წამების აკრძალვა, ავტომატურად ვერ წონის
საერთაშორისო სამართლის დანარჩენ წესებს. მეორე, წამების წინააღმდეგ კონვენციის
მე-14 მუხლი არ ადგენს უნივერსალურ იურისდიქციას. მესამე, 2004 წლის
გაერთიანებული ერების კონვენცია სახელმწიფოთა და მათი ქონების
იურისდიქციული იმუნიტეტების შესახებ („გაეროს კონვენცია იურისდიქციული
იმუნიტეტის შესახებ“: იხ. პარაგრაფები 75-80 ქვემოთ) არ ადგენს არანაირ გამონაკლისს
სამოქალაქო საჩივრებზე იმუნიტეტის განხორციელებაზე წამების შემთხვევაში;
მართალია ამგვარი გამონაკლისი განხილული იყო საერთაშორისო სამართლის
კომისიის მუშა ჯგუფის მიერ, მაგრამ მასზე შეთანხმება ვერ მოხერხდა (იხ. პარაგრაფი
79 ქვემოთ). ლორდმა ბინჰემმა ამ მხრივ აღნიშნა, რომ მართალია რიგმა ავტორებმა
გააკრიტიკეს გაეროს კონვენცია იმის გამო, რომ იგი წამებას გამონაკლისად არ
აღიარებდა, მაგრამ მათვე მიუთითეს, რომ საერთაშორისო სამართლის მოცემული
სფერო „ცვალებადი“ იყო და არ უმტკიცებიათ, რომ არსებობდა საერთაშორისო
კონსესუსი ამგვარი გამონაკლისის სასარგებლოდ. დაბოლოს, არ არსებობდა
მტკიცებულება მასზედ, რომ სახელმწიფოები აღიარებდნენ ან ძალას ანიჭებდნენ
საერთაშორისო სამართლებრივ ვალდებულებას განეხორციელებინათ უნივერსალური
იურისდიქცია საერთაშორისო სამართლის სავალადებულო ნორმების დარღვევიდან
გამომდინარე საჩივრებზე, ამასთანავე, ამ მხრივ არ არსებობდა არც სასამართლო და
არც პოზიციათა კონსესუსი. ამიტომაც, ლორდი ბინჰემი დაეთანხმა სააპელაციო
სასამართლოს მასზედ, რომ ბ-ნი ჯოუნსის მიერ წარმოდგენილი სარჩელი საუდის
არაბეთის წინააღმდეგ არ უნდა დაკმაყოფილებულიყო.

31. რაც შეეხება ინდივიდი მოპასუხეების შემთხვევას, მან მიუთითა, რომ

სააპელაციო სასამართლოს დასკვნა წამების ბრალდებაზე უნდა შეიცვალოს. მან
მიიჩნია, რომ სააპელაციო სასამართლომ არასწორად გადაუხვია Propend საქმეში
მიღებულ პოზიციას, რომლის მიხედვითაც სახელმწიფო მოხელეთა ქმედებანი თავად
სახელმწიფოს ქმედებად უნდა იქნეს მიჩნეული (იხ. პარაგრაფი 42-43 ქვემოთ). მან
განმარტა:

„30. გადახვევისათვის არ არსებობდა პრინციპზე დაფუძნებული მიზეზი. სახელმწიფოს

მოქმედება შეუძლია მხოლოდ მისი მოხელეებისა და აგენტების/წარმომადგენლების გზით;
მათი ოფიციალური ქმედებანი წარმოადგენს სახელმწიფოს ქმედებებს; და მათზე იმუნიტეტი
წარმოადგენს სახელმწიფო იმუნიტეტის ფუნდამენტურ პრინციპს. ამ შეცდომის შედეგად, მაშინ
როდესაც სამეფო იმუნიტეტით სარგებლობს, და შინაგან საქმეთა სამინისტრო, როგორც
მთავრობის ნაწილი, ასევე იმუნიტეტითაა დაცული, შინაგან საქმეთა მინისტრი (მეოთხე
მოპასუხე მეორე საჩივარში) არ ხვდება დაცვაში, რაც ანომალიას წარმოადგენს.“

32. ლორდმა ბინჰემმა განმარტა, რომ პირველმა შეცდომამ გამოიწვია სასამართლოს

მეორე შეცდომაც: დასკვნა მასზედ, რომ სამოქალაქო სარჩელი ინდივიდი მწამებლების
წინააღმდეგ არაპირდაპირ არ რთავდა სახელმწიფოს სისხლისსამართლებრივ
სამართალწარმოებაში. მან მიუთითა შემდეგი:
10 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

„... სახელმწიფო არ არის სისხლისსამართლებრივად პასუხისმგებელი საერთაშორისო თუ

ინგლისის სამართლის მიხედვით და, შესაბამისად, პირდაპირ ვერ ჩაერთვება
სისხლისსამართებრივ სამართალწარმოებაში. მოხელისა თუ აგენტის/წარმომადგენლის დევნა
წამებისათვის წამების კონვენციის 1 მუხლით ეფუძნება ცალსახა გამონაკლისს იმუნიტეტის
ზოგადი წესიდან. შესაბამისად, ნათელია, რომ სამოქალაქო სარჩელი ინდივიდი მწამებლების
წინააღმდეგ ეფუძნება ოფიციალური წამების ქმედებებს და არაპირდაპირ ვრცელდება
სახელმწიფოზეც, იმის გამო, რომ ამ უკანასკნელთა ქმედებანი სწორედ სახელმწიფოს
მიეკუთვნება. იმ შემთხვევაში თუკი მოხდება ინდივიდუალური მოპასუხეების წინააღმდეგ
საჩივრების განხილვა, სამეფოს ინტერესები აშკარად დაზიანდება, მიუხედავად იმისა, რომ იგი
არ წარმოადგენს აშკარა მხარეს.“

33. ლორდ ბინჰემის აზრით ორივე შეცდომა გამომდინარეობდა პინოჩეტის (N.3)

საქმის (იხ. პარაგრაფები 44-56 ქვემოთ) არასწორი წაკითხვიდან, რადგან იგი ეხებოდა
მხოლოდ სისხლისსამართლებრივ სამართალწარმოებას. განსხვავება სისხლის
სამართალწარმოებასა (რომელიც არის უნივერსალური იურისდიქციის საფუძველი) და
სამოქალაქო სამართალწარმოებას (რომელიც არ არის) შორის, მისი თქმით არის
„ფუნდამენტური“ და რომლის „უგულვებელყოფაც“ შეუძლებელია.

34. დაბოლოს, ლორდმა ბინჰემმა აღნიშნა, რომ სააპელაციო სასამართლომ

დაადგინა, რომ იურისდიქცია უნდა იმართებოდეს „ დისკრეციული პრინციპების
სათანადო გამოყენებითა და განვითარებით“. მან მიიჩნია, რომ დაშვებულ იქნა
შეცდომა სახელმწიფო იმუნიტეტის ბუნებასთან მიმართებაში. მისი გამოყენების
შემთხვევაში, სახელმწიფოს იმუნიტეტი წარმოადგენს სრულ წინასწარ წინაღობას და
რომ სახელმწიფოს ან გააჩნია იმუნიტეტი უცხო სახელმწიფოს სასამართლოსაგან ან
არა. შესაბამისად, დისკრეციის მასშტაბები აქ შეზღუდული იყო.

35. ლორდმა ჰოფმანმა, რომელიც არ დაეთანხმა გადაწყვეტილებას, მიიჩნია რომ არ

არსებობდა ავტომატური კონფლიქტი წამების jus cogens აკრძალვადა სა სახელმწიფოს
იმუნიტეტის წესს შორის: სახელმწიფოს იმუნიტეტი არის პროცედურული კანონი და
საუდის არაბეთი, იმუნიტეტის მოთხოვნისას, არ ამართლებდა წამებას, არამედ
პრეტენზიას გამოხატავდა ინგლისის სასამართლოების იურისდიქციაზე, რათა ამ
უკანასკნელთ დაედგინათ ჰქონდა თუ არა ადგილი წამების გამოყენებას. მან მოახდინა
დასკვნის ციტირება საქმიდან Hazel Fox QC (The Law of State Immunity (2004),გვ. 525)
რომლის მიხედვითაც სახელმწიფოს იმუნიტეტი „არ ეწინააღმდეგება jus cogens
ნორმაში მოცემულ აკრძალვას, არამედ მხოლოდ ადგენს ნებისმიერი დარღვევის
მოგვარების განსხვავებულ მეთოდს“. ლორდ ჰოფმანისათვის, კონფლიქტი წარმოიშვება
მხოლოდ მაშინ, თუკი წამების აკრძალვა მოქმედებაში მოიყვანდა დამხმარე
პროცედურულ წესს, რომელიც, სახელმწიფო იმუნიტეტიდან გამონაკლისის სახით,
მისცემდა სახელმწიფოს უფლებას განეხორციელებინა სამოქალაქო იურისდიქცია სხვა
სახელმწიფოებზე. მსგავსად ლორდი ბინჰემისა, მანაც მიიჩნია, რომ ციტირებული
ავტორები არ ადასტურებენ საერთაშორისო სამართალში ასეთი წესის არსებობას.

36. რაც შეეხება სახელმწიფო იმუნიტეტის გამოყენებას ინდივიდ მოპასუხეებზე,

ლორდმა ჰოფმანმა მიუთითა, - იმისათვის რომ იმუნიტეტის მინიჭებამ ოფიციალურ
პირზე გამოიწვიოს კონვენციის მე-6 მუხლით დადგენილი სასამართლოზე წვდომის
11 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

უფლების დარღვევა, აუცილებელია, მსგავსად სახელმწიფოს იმუნიტეტის

შემთხვევისა, ნაჩვენებ იქნას, რომ საერთაშორისო სამართალი არ ავრცელებს
სამოქალაქო სარჩელზე იმუნიტეტს იმ მოხელეებზე, რომლებიც ეჭვმიტანილნი არიან
წამების ჩადენაში. მან მიიჩნია, რომ ისევ და ისევ, შეუძლებელი იყო ამგვარი
გამონაკლისის ნახვა ხელშეკრულებაში. მან დეტალურად განიხილა ის გარემოებანი,
როდესაც სახელმწიფო პასუხისმგებელი იქნება მისი მოხელის ქმედებაზე
საერთაშორისო სამართლით და ნათლად დადგენილად მიიჩნია, რომ სახელმწიფო
პასუხისმგებელი იქნება საერთაშორისო სამართლით თუკი მისი ერთ-ერთი მოხელე
„მისი ხელისუფლების ქვეშ“ აწამებდა სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეს, მიუხედავად
იმისა რომ ქმედებანი უკანონო და არაავტორიზებული იყო. მან მიუთითა:

„78. ... სახელმწიფო იმუნიტეტის მიზნებისათვის იმის დადგენა, რომ [მოხელე] არ მოქმედებდა
ოფიციალური უფლებამოსილების ფარგლებში, გამოიწვევდა ასიმეტრიას პასუხისმგებლობის
წესებსა და იმუნიტეტს შორის.

79. ამასთანავე, წამების შემთხვევაში იარსებებდა კიდევ უფრო მკვეთრი ასიმეტრია წამების
კონვენციასა და იმუნიტეტის წესებს შორის თუკი დადგინდებოდა, რომ ერთიდაიგივე ქმედება
ოფიციალურად მიიჩნევა წამების განმარტების მიზნებისათვის, ხოლო იმუნიტეტის
მიზნებისათვის კი არა...“

37. ლორდმა ჰოფმანმა არადამაკმაყოფილებლად მიიჩნია მანსის დასკვნა რომლის

მიხედვითაც წამების წინააღმდეგ კონვენციისეულად განმარტებული წამება არ
ანიჭებდა მის გამომწვევ ქმედებებს ოფიციალურ ბუნებას. ამ მხრივ ლორდმა აღნიშნა
შემდეგი:

„83. ... წამების გამომწვევი ქმედებანი ოფიციალურ ქმედებებს ან წარმოადგენენ ან არა. წამების
კონვენცია არ „ანიჭებს“ მათ ოფიციალურ ბუნებას; პირველ რიგში, ისინი ოფიციალური უნდა
იყოს იმისათვის, რომ მოხვდეს კონვენციაში. და თუკი ქმედებები საკმარისად ოფიციალურია
იმისათვის, რომ მოხვდეს კონვეციაში, მაშინ ვერ ვხედავ მიზეზს თუ რატომ არის განხილული
ქმედებანი არასაკმარისად ოფიციალური იმისათვის რომ მათზე გავრცელდეს იმუნიტეტი.“

38. მან ასევე არაჯეროვნად მიიჩნია სააპელაციო სასამართლოს მიერ

შემოთავაზებული მიდგომა იურისდიქციის განხორციელებაზე იმის გამო, რომ
სახელმწიფო იმუნიტეტი არ არის თვითდაკისრებული შეზღუდვა, არამედ
წარმოადგენს „სახელმწიფოთა შორის რაიმე დისკრიმინაციის გარეშე, საერთაშორისო
სამართლით დადგენილ“ პრინციპს. მან დაასკვნა, რომ „არაგონივრული იქნებოდა
ხელისუფლების მართლმსაჯულების შტოს ჰქონოდა უფლებამოსილება გამოეძიებინა
ერთი და არა მეორე უცხო სახელმწიფოს მოხელეთა მიმართ წამების ბრალდებანი“.

II. შესაბამისი ეროვნული კანონმდებლობა და პრაქტიკა

ა. სახელმწიფო იმუნიტეტის შესახებ 1978 წლის კანონი

39. 1979 წლის კანონის 1 მუხლი ეხება სახელმწიფო იმუნიტეტის მასშტაბს

სამოქალაქო სამართალწარმოებისას. 1 მუხლი აღნიშნავს შემდეგს:
12 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

„1. (1) სახელმწიფოს იმუნიტეტი გააჩნია გაერთიანებული სამეფოს სასამართლოების

იურისდიქციისაგან გარდა იმ შემთხვევებისა, რომელიც მოცემულია წინამდებარე კანონის ამ
ნაწილში.
(2) სასამართლო აამოქმედებს ამ ნაწილით განსაზღვრულ იმუნიტეტს მაშინაც კი, როდესაც
სახელმწიფო არ გამოდის კონკრეტულ სამართალწარმოებაში.“

40. კანონის 1 ნაწილი ასევე განსაზღვრავს იმუნიტეტიდან სხვა გამონაკლისებს, მათ

შორის: იურისდიქციას დაქვემდებარება (მუხლი 2); კომერციული ტრანზაქციები და
კონტრაქტები გაერთიანებულ სამეფოში (მუხლი 3); შრომითი კონტრაქტები (მუხლი 4);
პირადი დაზიანებანი და ქონების დაზიანება „გამოწვეული მოქმედებითა თუ
უმოქმედობით გაერთიანებულ სამეფოში“ (მუხლი 5); ქონების საკუთრება, ფლობა და
სარგებლობა (მუხლი 6); პატენტები და სასაქონლო ნიშნები და სხვა (მუხლი 7);
კორპორატიული ერთეულების წევრობა (მუხლი 8); არბიტრაჟები (მუხლი 9);
კომერციული ხომალდები (მუხლი 10); დღგ, საბაჟო მოსაკრებლები და სხვა (მუხლი 11).

41. მე-14 მუხლი აღნიშნავს:

„14(1) კანონის წინამდებარე ნაწილით მინიჭებული იმუნიტეტები და პრივილეგიები

ვრცელდება ნებისმიერ უცხო ან თანამეგობრობის სახელმწიფოზე გარდა გაერთიანებული
სამეფოსი; და მითითებანი სახელმწიფოზე გულისხმობს შემდეგს-
(ა) სუვერენზე ან სახელმწიფოს სხვა მეთაურზე მისი ოფიციალური უფლებამოსილების
ფარგლებში;
(ბ) სახელმწიფოს მთავრობას;
(გ) მოცემული მთავრობის ნებისმიერ დეპარტამენტს.
მაგრამ არა ნებისმიერ ერთეულს (შემდგომში ხსენებული როგორც „ცალკეული ერთეული“),
რომელიც განსხვავდება სახელმწიფოს მთავრობის აღმასრულებელი ორგანოებისაგან და
უფლებამოსილია გამოვიდეს სასამართლოში ან უჩივლონ.
(2) ცალკეული ერთეული სარგებლობს გაერთიანებული სამეფოს სასამართლოების
იურისდიქციიდან იმუნიტეტით მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ-
(ა) სამართალწარმოება ეხება უშუალოდ სუვერენული უფლებამოსილების ფარგლებში ჩადენილ
ქმედებას; და
(ბ) გარემოებები იმგვარია, რომ სახელმწიფო ... ისარგებლებდა იმუნიტეტით.“

ბ. საქმე Propend Finance Ltd v Sing and another [1997] ILR 611 („პროფენდი“)

42. „პროფენდის“ საქმეში სააპელაციო სასამართლომ განიხილა 1978 წლის კანონის

გამოყენება ავსტრალიის ფედერალური პოლიციის შენაერთის ხელმძღვანელის
მიმართ. სასამართლომ მიიჩნია, რომ მოპასუხეს უნდა ესარგებლა სახელმწიფო
იმუნიტეტით, მიუთითა რა შემდეგი:

„სახელმწიფოთათვის 1978 წლის კანონით დადგენილი დაცვა კითხვის ნიშნის ქვეშ

დადგება თუკი თანამშრომლები [ან] ოფიცრები ... შესაძლოა აღმოჩნდნენ სასამართლოს
წინაშე ინდივიდუალურ პასუხისგებაში სახელმწიფოს მოქმედებებისათვის, რომელზეც
სახელმწიფოს, რომელსაც ისინი ემსახურებოდნენ, გააჩნდა იმუნიტეტი. მუხლი 14(1)
წაკითხულ უნდა იქნას როგორც უცხო სახელმწიფოს თანამშრომლებისა თუ
ოფიცრებისათვის ისეთივე დაცვის მიმნიჭებელი, როგორც თავად სახელმწიფოსათვის.“
13 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

43. სასამართლომ აღნიშნა, რომ ამგვარი მიდგომა ფართო მხარდაჭერით

სარგებლობდა თანამეგობრობასა და უცხო იურისდიქციებში, რაც დაადასტურა
გერმანიის, კანადისა და აშშ საქმეების მოხმობით.

გ. საქმეები Regina v. Bow Street Metropolitan Stipendiary Magistrate and Others, ex parte
Pinochet Ugarte (No. 3) [2000] 1 AC 147 (“პინოჩეტი (No. 3)”)

44. საქმე „პინოჩეტი“ (N.3) ეხებოდა ესპანეთის მოთხოვნას სენატორ ავგუსტო

პინოჩეტის ექსტრადიციაზე გაერთიანებული სამეფოდან რათა მომხდარიყო მისი
გასამართლება უპირატესად ჩილეში ჩადენილი დანაშაულების, მათ შორის
წამებისათვის, მაშინ, როდესაც ეს უკანასკნელი გახლდათ სახელმწიფოს მეთაური.
სენატორი პინოჩეტი და ჩილეს მთავრობა დავობდნენ, რომ სენატორი სარგებლობდა
ratione materiae იმუნიტეტით სავარაუდო დანაშაულებზე. ლორდთა პალატამ, მის მიერ
1999 წლის მარტში გამოტანილ გადაწყვეტილებაში ერთხმად დაადგინა, რომ მოპასუხე
არ სარგებლობდა იმუნიტეტით წამებაში ბრალდებებზე.

45. ლორდმა ბრაუნ-ვილკინსონმა აღნიშნა, რომ თუკი მოპასუხე ვერ ისარგებლებდა

იმუნიტეტით წამების ბრალდებებზე, პირველად ექნებოდა ადგილი ადგილობრივი
ეროვნული სასამართლოს მიერ უარს იმუნიტეტის მინიჭებაზე სახელმწიფოს ყოფილი
მეთაურისათვის იმის საფუძველზე, რომ გარკვეულ საერთაშორისო დანაშაულებზე ვერ
გავრცელდება იმუნიტეტი. მან განმარტა, რომ წამების წინააღმდეგ კონვენციის მიზნი
გახლდათ საერთაშორისო სისტემის შექმნა, რომლის ფარგლებშიც წამების
განმახორციელებელი პირი ვერ დაუსხლტებოდა მართლმსაკულებას. მან ხაზი გაუსვა
შემდეგ მნიშვნელოვან დეტალებს: (1) ამ კონტექსტში „წამება“ შესაძლებელია ჩადენილ
იქნას მხოლოდ საჯარო მოხელის ან ოფიციალური უფლებამოსილების ფარგლებში
მოქმედი სხვა პირის მიერ, რომელიც მოიცავს სახელმწიფოს მეთაურსაც; (2) ზემდგომის
ბრძანება არ წარმოადგენს გამამართლებელ საფუძველს; (3) არსებობს უნივერსალური
სისხლის სამართლის იურისდიქცია; (4) არ არსებობს ცალსახა დებულება სახელმწიფო
იმუნიტეტთან მიმართებაში; (5) ჩილე, ესპანეთი და გაერთიანებული სამეფო
წარმოადგენენ კონვენციის მხარეებს და, შესაბამისად, მათზე ვრცელდება მისი
დებულებანი.

46. საქმის ფაქტებთან მიმართებაში მან მიუთითა:

„შეკითხვა რომელსაც უნდა გაეცეს პასუხი გახლავთ ის, თუ რამდენად წარმოადგენს სენატორის
მიერ სავარაუდო წამების ორგანიზება (ასეთის დამტკიცების შემთხვევაში) ქმედებას, რომელიც
ჩადენილ იქნა სენატორ პინოჩეტის მიერ მისი, როგორც სახელმწიფოს მეთაურის, ოფიციალური
უფლებამოსილების ფარგლებში. საკმარისი არ არის იმის თქმა, რომ დანაშაულის ჩადენა ვერ
იქნება სახელმწიფოს მეთაურის ფუნქციების ნაწილი. ადგილობრივი კანონმდებლობით
დასჯადი ქმედებები შესაძლოა განხორციელდეს ოფიციალურად და შესაბამისად, იწვევდეს
ratione materiae იმუნიტეტის ამოქმედებას. საქმე უფრო დეტალურად უნდა იქნას განხილული.“

47. მან მიიჩნია, რომ არსებობდა სერიოზული საფუძველი გვეთქვა, რომ წამების
განხორციელება, ამ დანაშაულის წამების საწინააღმდეგო კონვენციისეული
განმარტებით ვერ იქნებოდა სახელმწიფოს ფუნქციების შემადგენელი ნაწილი, თუმცა
მას ეჭვი ეპარებოდა თუ რამდენად იყო წამების წინააღმდეგ კონვენციის ძალაში
14 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

შესვლამდე არსებული წამების საერთაშორისო დანაშაული საკმარისად jus cogens

ნორმა, იმისათვის რომ გაემართლებინა დასკვნა მასზედ, რომ სახელმწიფოს მიერ
წამების ორგანიზება ვერ განიხილება ოფიციალურ ფუნქციად იმუნიტეტის
მიზნებისათვის. მან დასძინა:

„... მანამდე, სანამ შემუშავებულ არ იქნა უნივერსალური იურისდიქცია წამების დანაშაულის

დასასჯელად, რთული იყო გვესაუბრა სრულად დაფუძნებულ საერთაშორისო დანაშაულზე.
ჩემი მოსაზრებით, წამების კონვენციამ ამოავსო ნაკლოვანება - მსოფლიო უნივერსალური
იურისდიქცია. ასევე, მან ყველა წევრ სახელმწიფოსაგან მოითხოვა წამების აკრძალვა და დასჯა:
იხილეთ კონვენციის მუხლი 2. როგორ არის შესაძლებელი საერთაშორისო სამართლის
მიზნებისათვის ოფიციალური ფუნქცია მოიცავდეს ისეთ ქმედებას, რომელსაც თავადვე
კრძალავს და დასჯადად მიიჩნევს საერთაშორისო სამართალი?“

48. ლორდმა ბრაუნ-ვილკინსონმა აღნიშნა, რომ თუკი წამების რეჟიმის

იმპლემენტაცია წარმოადგენდა საჯარო ფუნქციას, რომელიც თავისთავად
წარმოადგენდა ratione materiae იმუნიტეტის საფუძველს, მაშინ საქმე უცნაურ
შედეგებთან გვქონდა. იმის გათვალისწინებით, რომ ამგვარი იმუნიტეტი ვრცელდება
ყველა საჯარო მოხელეზე, რომელიც ჩართულია სახელმწიფოს ფუნქციების
განხორციელებაში და რადგან წამების საერთაშორისო დანაშაული წამების წინააღდეგ
კონვენციის მიხედვით შესაძლოა ჩადენილ იქნას მხოლოდ საჯარო ფუნქციების
განმახორციელებელი პირის ან ოფიციალური უფლებამოსილების ფარგლებში
მოქმედი პირის მიერ, წამების ჩამდენი ყველა პირი უფლებამოსილი იქნებოდა
ესარგებლა იმუნიტეტით. აქედან კი გამოვიდოდა, რომ ჩილეს გარდა სხვა ქვეყანაში
საქმის წარმოება ვერ განხორციელდებოდა და წამების ჩადენაში ბრალდებული
მოპასუხის მიმართ წარმატებული სამართლებრივი დევნა ვერ განხორციელდებოდა
თუკი ჩილე არ მოუხსნიდა მას იმუნიტეტს. ლორდმა დაასკვნა:

„ ... შესაბამისად, საჯარო მოხელეთა მიერ ჩადენილ წამებაზე უნივერსალური

იურისდიქციის სრული სტრუქტურა ირღვევა და წამების კონვენციის ერთ-ერთი
მთავარი მიზანი - შეიქმნას სისტემა, რომელშიც წამების ჩამდენთათვის არ იქნება
უსაფრთხო ზონა - უშედეგო შეიქნებოდა. ჩემს გადაწყვეტილებაში ყველა გარემოება
ერთობლიობაში ადასტურებს, რომ სახელმწიფოს ყოფილი მეთაურებისათვის
განგრძობადი იმუნიტეტის ცნება შეუსაბანოა წამების კონვენციით დადგენილ
დებულებებთან.“

49. ლორდმა ჰოუმა კრეიგჰედიდან განიხილა საკითხი თუ რამდენად მოიცავდა

ოფიციალური ფუნქციები საქმეში განხილულ ქმედებებს როდესაც იგი არ
წარმოადგენდა კერძო ქმედებებს, არამედ იყო ჩადენილი სახელმწიფო
უფლებამოსილების ფარგლებში. მან მიუთითა:

„ ... მე მიმაჩნია, რომ პასუხი არსებობს და მყარადაა დამკვიდრებული ჩვეულებით

საერთშორისო სამართალში. ტესტის მიხედვით დასადგენია წარმოადგენდნენ ისინი კერძო
ქმედებებსა თუ სამთავრობო ქმედებებს, რომელიც განხორციელდა სახელმწიფოს მეთაურის
მიერ მისი უფლებამოსილების შესრულების ფარგლებში. გასარკვევია ქმედება ჩადენილ იყო
სახელმწიფოს ინტერესების გასაძლიერებლად - თუ განხორციელებული იყო პირის
სარგებელისა და სიამოვნებისათვის თუ გაკეთდა სახელმწიფოს მიერ... ის ფაქტი, რომ
15 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

სახელმწიფოსათვის განხორციელებული ქმედებები მოიცავს სისხლისსამართლებრივ

მოქმედებებს არ იწვევს იმუნიტეტის ჩამორთმევას...

შესაძლოა ითქვას, რომ სახელმწიფოს მეთაურის ფუნქციები არ მოიცვავს მისივე ქვეყნის

კანონებითა და კონსტიტუციით დასჯადი თუ საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლით
განსაზღვრული სისხლისსამართლებრივი ქმედებების ჩადენას. თუმცა, მე მიმაჩნია, რომ
საკითხისადმი ამგვარი მიდგომა არსებითად არასწორია. ratione materiae იმუნიტეტის პრინციპი
იცავს ყველა ქმედებას, რომელიც სახელმწიფოს მეთაურმა ჩაიდინა მის მიერ აღმასრულებელი
ფუნქციების განხორციელებისას. რისი მიზანიც გახლავთ მოცემული ქმედებების შემდგომი
ანალიზისაგან თავის დაცვა. ამ მიდგომიდან არსებობს მხოლოდ ორი გამონაკლისი, რომელიც
აღიარებულია ჩვეულებითი საერთაოშირისო სამართლით. პირველი ეხება
სისხლისსამართლებრივ ქმედებებს, რომელიც სახელმწიფოს მეთაურმა ჩაიდინა საკუთარი
უფლებამოსილებას ამოფარებით. თუმცა, რომელიც სინამდვილეში საკუთარი სიამოვნებისა თუ
სარგებლისაკენ იყო მიმართული ... მეორე კი ეხება ქმედებებს, რომელთა აკრძალვამაც მიიღო
საერთაშორისო სამართლით jus cogens სტატუსი ...“

50. ლორდმა ჰოუფმა დაასკვნა, რომ წამების წინააღმდეგ კონვენციის მიღების

შემდეგ მის ხელმომწერ სახელმწიფოებს აღარ გააჩნიათ საშუალება მოიხმონ ratione
materiae იმუნიტეტი კონვენციის ხელმოწერის შემდეგ ჩადენილი სისტემატური ან
ფართოდგავრცელებული წამების დროს, წარმოადგენს რა ეს უკანასკნელი
საერთაშორისო დანაშაულს. მან დასძინა:

„ ამ შემთხვევას არ განვიხილავდი იმუნიტეტის მოხსნის საფუძვლად. არც იმ აზრს ვიზიარებს,

რომ წამების კონვენცია გულისხმობს, რომ სახელმწიფოს ყოფილ მეთაურებს ჩამორთმეული
ჰქონდეს ratione materiae იმუნიტეტი ოფიციალური წამების ქმედებების მიმართ, ამ ტერმინის 1
მუხლში მოცემული განმარტების მიხედვით. მიმაჩნია, რომ ჩილეს მიერ კონვენციის
რატიფიცირების დროისათვის, ამგვარი სერიოზული საერთაშორისო დანაშაულების
შემთხვევაში ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლით აღიარებული ვალდებულებები
იმდენად სერიოზულია, რომ იგი გადაწონის ნებისმიერ მოთხოვნას ratione materiae იმუნიტეტის
შესახებ იმ დანაშაულებზე იურისდიქციის განხორციელებისას, რომელიც ჩადენილია
გაერთიანებული სამეფოს მიერ კონვენციის ხელმოწერის შემდეგ.“

51. ლორდმა ჰატონმა დაასკვნა, რომ წამების წინააღმდეგ კონვენციაში იკვეთებოდა

ნათელი მიზანი მასზედ, რომ ერთი სახელმწიფოს ოფიციალური პირი, რომელიც
ჩაიდენდა წამებას, უნდა მსჯავრდებულიყო სხვა სახელმწიფოში ყოფნის შემთხვევაში.
მან შესაბამისად მიიჩნია-მოპასუხე ვერ იდავებდა რომ წამების ჩადენა კონვენციის
ძალაში შესვლის შემდეგ წარმოადგენდა სახელმწიფოს მეთაურის ფუნქციებს.
მართალია წამების სავარაუდო ქმედებანი მოპასუხის მიერ განხორციელებული იყო
მისი, როგორც სახელმწიფოს მეთაურის მიერ, მაგრამ რთულია მოცემული ქმედებანი
მივიჩნიოთ სახელმწიფოს მეთაურის ფუნქციების შემადგენელ ნაწილად
საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, რადგან სწორედ საერთაშორისო სამართალი
ცალსახად კრძალავს წამებას როგორც ზომას, რომელიც შესაძლოა გამოყენებულ იქნას
სახელმწიფოს მიერ ნებისმიერ გარემოებებში და რომ იგი საერთაშორისო დანაშაულს
წარმოადგენს.

52. ლორდი სავილი ნიუდიგეითიდან დაეთანხმა, რომ წამების წინააღმდეგ

კონვენციის ძალაში შესვლის შემდეგ სახელმწიფოს ratione materiae იმუნიტეტი
16 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

წამებისათვის ვეღარ იარსებებდა მისი დებულებების დაურღვევლად. შესაბამისად,

გამომდინარეობდა, რომ სახელმწიფოს ratione materiae იმუნიტეტის ზოგადი წესიდან
გამონაკლისზე შეთანხმება არსებობდა ესპანეთს, ჩილესა და გაერთიანებულ სამეფოს
შორის მას შემდეგ, რაც ეს სამი სახელმწიფო გახდა კონვენციის მხარე.

53. ლორდმა მილემ დაადგინა, რომ კონვენციაში მოცემული წამების განმარტება

სრულ შეუსაბამობაში იყო ratione materiae იმუნიტეტის შეთანხმებასთან. მან აღნიშნა:

„... ჩილეს რესპუბლიკა წარმოადგენს წამების კონვენციის მხარეს, რის შედეგადაც იგულისხმება,
რომ იგი დაეთანხმა ვალდებულებას ეღიარებინა სხვა სახელმწიფოთა ეროვნული
სასამართლოების მიერ სისხლის სამართლის იურისდიქციის განხორციელება წამების
ოფიციალური გამოყენების შემთხვევაში. მე, შესაბამისად, არ მივიჩნევ, რომ ადგილი ჰქონდა
იმუნიტეტის მოხსნას. ჩემი აზრით არ არსებობდა იმუნიტეტი და ვერ მოხდებოდა მისი მოხსნა.
დანაშაული გახლავთ იმგვარი ბუნების, რომ მისი ჩადენა შესაძლებელია მხოლოდ ისეთ
შემთხვევებში, რომელიც, ჩვეულერივ, იმუნიტეტის ამოქმედებას გამოიწვევდა. საერთაშორისო
თანამეგობრობამ განსაზღვრა დანაშაული, რომლისთვისაც ვერ იარსებებს ratione materiae
იმუნიტეტი. საერთაშორისო სამართალი ვერ დაადგენდა დანაშაულს, რომელსაც jus cogens
ბუნება აქვს და ამავდროულად ვერ დააწესებდა იმუნიტეტს, რომელიც იარსებებდა იმ
ვალდებულებასთან ერთად, რომლის დაწესებაც არის განზრახული.“

54. მან განასხვავა ურთიერთოსაგან სამოქალაქო და სისხლის სამართლის წარმოება

და განმარტა:

„ ... ვერაფერს ვხედავ არალოგიკურს ან საჯარო პოლიტიკის საწინააღმდეგოს იმაში,

რომსახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული წამების მსხვერპლს უარი ეთქვას უჩივლოს დამნაშავე
სახელმწიფოს უცხო ქვეყნის სასამართლოში მაშინ, როდესაც ამავდროულად სხვა
სახელმწიფოებს ნება ეძლევათ (და ევალებათ კიდეც) მსჯავრი დასდონ და დასაჯონ
პასუხისმგებელი პირები თუკი დამნაშავე სახელმწიფო უარს განაცხადებს სათანადო ზომების
განხორციელებაზე. სწორედ ამგვარი გახლდათ წამების წინააღმდეგ კონვენციის მიზანი.
მნიშვნელოვანია ხაზი გავუსვათ, რომ სენატორ პინოჩეტს სიხლისსამართლებრივი ბრალი ედება
არა იმიტომ რომ იგი იყო სახელმწიფოს მეთაური მაშინ, როდესაც პასუხისმგებელმა
ოფიციალურმა პირებმა გამოიყენეს წამება მის ხელისუფლებაში დასატოვებლად. მას არ
ეკისრება საპირწონე პასუხისმგებლობა მის ქვეშევრდომთა მიერ ჩადენილი
სამართალდარღვევისათვის. არამედ მას ეკისრება პირდაპირი სისხლისსამართლებრივი
პასუხისმგებლობა მისი ქმედებებისათვის, როდესაც მან ბრძანა და განახორციელა ტერორის
კამპანია წამების გამოყენებით...“

55. ლორდმა ფილიპსმა ვორთ მატრავერსიდან ასევე გააკეთა კომენტარი

იმუნიტეტის სამართლის პრინციპების გამოყენებაზე სამოქალაქო
სამართალწარმოებისას და მიუთითა, რომ აუცილებელი არ გახლდათ
სისხლისსამართლებრივი დევნა. მან მიუთითა, რომ პინოჩეტის სამართალწარმოება
ბუნებით სამოქალაქო რომ ყოფილიყო, ჩილეს შეეძლებოდა ედავა, რომ იყო
არაპირდაპირ ჩართული სამართალწარმოებაში; თუმცა ეს არგუმენტი უსარგებლოა
მაშინ, როდესაც საქმე გვაქვს სისხლის სამართლის საქმისწარმოებასთან და როდესაც
იგი ეხება მოპასუხის პირად და არა ჩილეს პასუხისმგებლობას. საქმეში დასმულ
შეკითხვაზე ლორდმა ფილიპსმა, მსგავსად ლორდ სავილისა, განიხილა, რომ
სახელმწიფოს ratione materiae იმუნიტეტი ვერ იარსებებს საერთაშორისო დანაშაულის
17 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

არსთან ერთად. რადგან წამების შემთხვევაში ერთადერთი ქმედება რომელსაც ეხება

წამების წინააღმდეგ კონვენცია იყო ქმედება, რომელზეც გავრცელდებოდა ratione
materiae იმუნიტეტი, მაგრამ კონვენცია შეუსაბამობას ადგენდა ამგვარი იმუნიტეტის
გამოყენებასთან.

56. ლორდმა გოფმა ჩივლიდან არ გაიზიარა ზემორე მოსაზრებანი და მიიჩნია, რომ

თუკი სახელმწიფოს იმუნიტეტი წამებაზე გამოირიცხებოდა საქმეში, მაშინ ამგვარი
შეზღუდვა თავად წამების წინააღმდეგ კონვენციას უნდა დაედგინა. მან არ მიიჩნია,
რომ კარგად დამკვიდრებული პრინციპი - სახელმწიფოს მიერ იმუნიტეტის მოხსნა
უნდა იყოს აშკარა - შესაძლოა გადაფარულიყო იმის დადგენით, რომ წამება არ
წარმოადგენდა სახელმწიფოს ფუნქციის ნაწილს და რომ ratione materiae იმუნიტეტი
შესაბამისად ვერ გავრცელდებოდა მასზე. ლორდმა ხაზი გაუსვა, რომ არ არსებობდა
მტკიცებულება რომლის მიხედვითაც წამების კონვენციის მისაღებად წარმოებულ
მოლაპარაკებებში სახელმწიფოები შეთანხმდნენ იმუნიტეტის მოხსნზე. მან შემდგომ
მიუთითა, რომ თუკი ratione materiae იმუნიტეტი გამოირიცხებოდა, სახელმწიფოს
ყოფილი მეთაურებსა და მაღალჩინოსნებს მოუწევდათ ორჯერ მეტად დაფიქრება
საზღვარგარეთ მოგზაურობაზე სხვა პოლიტიკური მრწამსის მქონე ქვეყნებისაგან
გამომდინარე უსაფუძვლო ბრალდებების შიშით. შესაბამისად, მან დაასკვნა, რომ
სახელმწიფოს იმუნიტეტი გამოიყენებოდა.

დ. იურისდიქციის მიღმა საჩივრის მიწოდება

57. ინგლისისა და უელსის სამოქალაქო საპროცესო სამართლის მე-6 ნაწილი

არეგულირებს სარჩელის მიწოდებას იურისდიქციის მიღმა. იმ დროისათვის მუხლები
6.20 და 6.21 მიხედვით, იმისათვის რომ მომჩივანს მიეღო ნებართვა იურისდიქციის
მიღმა საჩივრის გაგზავნაზე, მას ევალდებოდა ეჩვენებინა, რომ არსებობდა საჩივრის
წარმატების გონირვული პერსპექტივა, დაეკმაყოფილებინა სასამართლო, რომ მის
წინაშე იყო ჯეროვანი საქმე, რომელშიც დისკრეციულად უნდა გაცემულიყო
გაგზავნაზე ნებართვა და ეჩვენებინათ, რომ ინგლისი და უელსი წარმოადგენდა
სათანადო იურისდიქციას საქმის განსახილველად.

ე. კომპენსაცია სისხლის სამართლის სამართალწარმოების ფარგლებში

58. სისხლის სამართლის სასამართლოების მიერ მსჯავრდების

უფლებამოსილებების შესახებ 2000 წლის კანონის 130-ე მუხლის მიხედვით სისხლის
სამართლის სასამართლოს უფლება აქვს განსაზღვროს კომპენსაცია სისხლის
სამართლით დასჯადი დანაშაულის შედეგად პირადი დაზარალების, დანაკარგისა თუ
ზიანის შემთხვევაში. თანმიმდევრობა განსაზღვრულია მარტივი და პირდაპირი
საქმეებისათვის, სადაც კომპენსაციის ოდენობა შესაძლოა მარტივად და პირდაპირ
განისაზღვროს და როდესაც მოსამართლეს გააჩნია აუცილებელი მტკიცებულებანი.
თუმცა, მოცემული დოკუმენტი არ ვრცელდება განმეორებად სამოქალაქო
სამართლებრივ ზიანზე, სადაც ზიანის ოდენობის დადგენა რთულია.

III. საერთაშორისო სამართლის შესაბამისი მასალა

18 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

ა. წამების აკრძალვა

59. გაერთიანებული სამეფო, საუდის არაბეთი და სხვა 151 სახელმწიფო არიან 1984
წლის გაეროს წამების წინააღმდეგ კონვენციის მხარეები. კონვენციის 1 მუხლი
აღნიშნავს შემდეგს:

„1. ამ კონვენციის მიზნებისათვის განსაზღვრება “წამება” ნიშნავს ნებისმიერ ქმედებას,

რომლითაც პირს განზრახ აყენებენ ძლიერ ტკივილს ან ტანჯვას, ფიზიკურს და გონებრივს,
რათა მისგან ან მესამე პირისაგან მიიღონ ინფორმაცია ან აღიარება, დასაჯონ ქმედებისათვის,
რომელიც მან ან მესამე პირმა ჩაიდინა ან რომლის ჩადენაშიც იგი ეჭვმიტანილია, აგრეთვე
დააშინონ ან აიძულონ იგი ან მესამე პირი ან ნებისმიერი მიზეზით, რომელსაც საფუძვლად
უდევს ნებისმიერი ხასიათის დისკრიმინაცია, როცა ასეთ ტკივილსა და ტანჯვას აყენებს
სახელმწიფოს მოხელე ან სხვა პირი ოფიციალური უფლებამოსილების ფარგლებში, ან მათი
წაქეზებით, ნებართვით და მდუმარე თანხმობით. ამ განსაზღვრებაში არ იგულისხმება ტკივილი
და ტანჯვა, რომლებიც წარმოიშვება მხოლოდ კანონიერ სანქციათა შედეგად, ამ სანქციათა
განუყოფელი ნაწილია ან შემთხვევით არის მათგან გამოწვეული.

2. ეს მუხლი გავლენას არ ახდენს რომელიმე საერთაშორისო ხელშეკრულებასა თუ ეროვნულ

კანონმდებლობაზე, რომელიც შეიცავს ან შეიძლება შეიცავდეს უფრო ფართო გამოყენების
დებულებებს. “

60. კონვენციის 2(1) მუხლი სახელმწიფოებისაგან მოითხოვს „ეფექტიანი

საკანონმდებლო, ადმინიტრაციული, სასამართლო და სხვა ღონისძიებების მიღებას მის
იურისდიქციაში შემავალ ნებისმიერ ტერიტორიაზე წამების აქტების თავიდან
ასაცილებლად.“

61. მე-4 მუხლი სახელმწიფოებს ვალდებულებას აკისრებს უზრნველყონ წამების

ყველა აქტის, მათ შორის წამების მცდელობისა თუ თანამონაწილეობის ან წამებაში
მონაწილეობის დასჯადობა სისხლის სამართლის კანონმდებლობით.

62. მე-5 მუხლი აღნიშნავს შემდეგს:

„1. ყოველი მონაწილე სახელმწიფო ვალდებულია მიიღოს იმგვარი ზომები, რომლებიც

შეიძლება საჭირო გახდეს მე-4 მუხლში აღნიშნულ დანაშაულებათა მიმართ მისი
იურისდიქციის დასადგენად შემდეგ შემთხვევებში:

a) როცა დანაშაული ჩადენილია მის იურისდიქციაში შემავალ ნებისმიერ ტერიტორიაზე, ან

ქვეყანაში რეგისტრირებულ საზღვაო ან საჰაერო ხომალდში;

b) როცა სავარაუდო დამნაშავე მოცემული სახელმწიფოს მოქალაქეა;

c) როცა მსხვერპლი მოცემული სახელმწიფოს მოქალაქეა, თუ მოცემულ სახელმწიფოს ეს

მიზანშეწონილად მიაჩნია.

2. ყოველი მონაწილე სახელმწიფო ანალოგიურად ვალდებულია მიიღოს იმგვარი ზომები,

რომლებიც შეიძლება საჭირო გახდეს, რათა დაადგინოს თავისი იურისდიქცია ასეთ
დანაშაულობათა მიმართ შემთხვევებში, თუკი სავარაუდო ბოროტმოქმედი იმყოფება მის
იურისდიქციაში შემავალ ნებისმიერ ტერიტორიაზე, და იგი მე-8 მუხლის შესაბამისად არ
გადასცემს მას ამ მუხლის I პარაგრაფში ნახსენებ ნებისმიერ სხვა სახელმწიფოს.
19 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

3. ეს კონვენცია არ გამორიცხავს ნებისმიერ სისხლის სამართლის იურისდიქციის

განხორციელებას შიდა კანონმდებლობის შესაბამისად. “

63. მე-14 მუხლის მიხედვით:

„1. ყოველი მონაწილე სახელმწიფო ვალდეულია საკუთარ სამართლებრივ სისტემაში

უზრუნველყოს წამების მსხვერპლის მიერ ანაზღაურების მიღება და სამართლებრივი სანქციით
განმტკიცებული სამართლიანი და ადექვატური კომპენსაციის უფლება, მათ შორის სრული
რეაბილიტაციისათვის მაქსიმალურად საჭირო სახსრების მიღების უფლება. წამების შედეგად
მსხვერპლის სიკვდილის შემთხვევაში კომპენსაციის უფლება ეძლევათ მის კმაყოფაზე მყოფთ.

2. ამ მუხლში არაფერი არ ეხება მსხვერპლის ან სხვა პირის კომპენსაციის ნებისმიერ უფლებას,

რომელიც შეიძლება არსებობდეს ეროვნული კანონმდებლობით. “

64. წამების წინააღდმეგ კონვენციის რატიფიკაციისას ამერიკის შეერთებულმა

შტატებმა დადო დათქმა, სადაც აღნიშნა, რომ მის მიერ მე-14 მუხლის აღქმა
საჭიროებდა წევრ სახელმწიფოს მიერ კერძო ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის
უფლების უზრუნველყოფას მხოლოდ წამების იმ აქტებისათვის, რომელიც
განხორციელდა იმავე წევრ სახელმწიფოს იურისდიქციის ქვეშ მყოფ ტერიტორიაზე.

65. საუდის არაბეთის (CAT/C/CR/28/5) მიერ წარმოგენილი პერიოდული მოხსენების

საპასუხო დასკვნებსა და რეკომენდაციებში 2002 წლის 12 ივნისს წამების
საწინააღმდეგო კომიტეტმა წუხილის საფუძვლად მიიჩნია ის ფაქტი, რომ საუდის
არაბეთში, აშკარად არ არსებობდა ეფექტიანი მექანიზმები წამების წინააღმდეგ
კონვენციის დარღვევების შესახებ წარმოდგენილი საჩივრების გამოსაძიებლად; და რომ
მიუხედავად იმისა, რომ კონვენციის დარღვევისათვის კომპენსაციის მექანიზმები
შექმნილი იყო, პრაქტიკაში კომპენსაციის მიღება იშვიათი გახლდათ და კონვენციით
გარანტირებული უფლებებით სრული სარგებლობაც, შესაბამისად, შეზღუდული იყო.

66. კანადის მიერ წარმოდგენილ პერიოდულ ანგარიშზე (CAT/C/CR/34/CAN)

დასკვნებსა და რეკომენდაციებში კომიტეტმა წუხილის საფუძვლად მიიჩნია ის ფაქტი,
რომ კანადაში არ არსებობდა წამების შემთხვევაში მსხვერპლთა მიერ სამოქალაქო
კომპენსირების ეფექტიანი ზომები. მართალია კომპენსაცია არსებობდა კანადაში
მიყენებული წამებისათვის, მაგრამ სხვაგან ჩადენილი წამებისათვის იგი არ არსებობდა.
კომიტეტმა კანადას რეკომენდაცია მისცა „გადაეხედა პოზიცია კონვენციის მე-14
მუხლის გათვალისწინებით და უზრუნველეყო კომპენსაციის მიცემა წამების ყველა
მსხვერპლისათვის მისი სამოქალაქო იურისდიქციის ფარგლებში“.

67. N.3 ზოგად კომენტარში (2012) კომიტეტმა განიხილა სახელმწიფოების მიერ მე-
14 მუხლის იმპლემენტაცია. სამართლებრივი დაცვის უფლებასთან დაკავშირებით მან
inter alia აღნიშნა:

„22. კონვენციით, წევრ სახელმწიფოებს ევალდებათ წამების სავარაუდო ჩამდენთა სამართალში

მიცემა ან გადაცემა თუკი ისინი იმყოფებიან მოცემული სახელმწიფოს იურისდიქციის ქვეშ
მყოფ ტერიტორიაზე ისევე როგორც მიიღონ აუცილებელი კანონმდებლობა რათა ეს ყოველივე
შესძლებელი შეიქნას. კომიტეტი მიიჩნევს, რომ მე-14 მუხლის გამოყენება არ იფარგლება იმ
მსხვერპლით, რომლებიც დაზიანდნენ ხელშემკვრელი სახელმწიფოს ტერიტორიაზე ან წევრ
20 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

სახელმწიფოს მოქალაქეებით ან მათ მიერ. კომიტეტი მიესალმება წევრ სახელმწიფოთა

მცდელობებს უზრუნველყონ სამართლებრივი დაცვის სამოქალაქო საშუალებანი იმ პირთა
მიმართ, რომლებიც დაექვემებარნენ წამებას ან არაჯეროვან მოპყრობას მათი ტერიტორიის
მიღმაც. მოცემული განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს როდესაც მსხვერპლს არ აქვს
საშუალება ისარგებლოს მე-14 მუხლით გარანტირებული უფლებებით იმ სახელმწიფოში, სადაც
განხორციელდა დარღვევა. მართლაც, მე-14 მუხლი წევრ სახელმწიფოებს აკისრებს
ვალდებულებას უზრუნველყოს წამებისა და არაჯეროვანი მოპყრობის ყველა მსხვერპს ჰქონდეს
სამართლებრივი დაცვასა და მისაგებელზე წვდომა.“

68. რაც შეეხება სახელმწიფო იმუნიტეტსა და მისაგებლის უფლებას, კომიტეტმა

აღნიშნა:

„42. ასევე, იმუნიტეტის მინიჭება საერთაშორისო სამართლის დარღვევით, ნებისმიერ

სახელმწიფოსა თუ მის აგენტზე/წარმომადგენელზე თუ არასახელმწიფო მონაწილეზე წამებისა
თუ არასათანადო მოპყრობისათვის, პირდაპირ ეწინააღმდეგება მსხვერპლთათვის
სამართლიანი მისაგებლის მინიჭების ვალდებულებას. როდესაც დაუსჯელობა დაიშვება
კანონით ან არსებობს de facto, იგი მსხვერპლს უზღუდავს სრული მისაგებლის მიღებას აძლევს
რა დამნაშავეებს დაუსჯელობის უფლებასა და უარს ეუბნება მსხვერპლებს მე-14 მუხლით
დადგენილი უფლებების დაცვაზე. კომიტეტი ხაზს უსვამს, რომ არავითარ შემთხვევაში არ
უნდა მოხდეს ეროვნული უსაფრთხოების შესახებ არგუმენტების მოხმობა და ამგვარად
მსხვერპლთათვის მისაგებლის მინიჭებაზე უარის გაცხადება.“

69. საქმეში Prosecutor v. Furundzija (1999) 38 ILM 317, ყოფილი იუგოსლავიის

საერთაშორისო სისხლის სამართლის ტრიბუნალმა („ICTY») დაადგინა, რომ წამების
აკრძალვა გახლდათ jus cogens ნორმა, რაც იმას ნიშნავს, რომ აკრძალვა წარმოადგენს
ერთ-ერთ ყველაზე ფუნდამენტურ სატანდარტს საერთაშორისო თანამეგობრობაში.
მსგავსი დასკვნები იქნა მიღებული შემდეგ საქმეებშიც: Prosecutor v. Delacic and Others (16
ნოემბერი 1998, საქმე no. IT-96-21-T) და Prosecutor v. Kunarac (22 თებერვალი 2001, საქმე
nos. IT-96-23-T და IT-96-23/1).

ბ. სახელმწიფო იმუნიტეტი

1. ევროპული კონვენცია სახელმწიფო იმუნიტეტის შესახებ („ბაზელის კონვენცია“)

70. ბაზელის კონვენციაზე ხელი მოწერილი აქვს ევროპის საბჭოს ცხრა წევრ
სახელმწიფოს, ხოლო რატიფიცირებული კი გახლავთ რვა მათგანის მიერ, მათ შორისაა
გაერთიანებული სამეფოც, 1979 წელს გაკეთებული რატიფიკაციით.

71. კონვენციის მე-15 მუხლის მიხედვით, ხელშემკვრელი სახელმწიფოები

სარგებლობენ იმუნიტეტით სხვა ხელშემკვრელი სახელმწიფოების სასამართლოების
იურისდიქციიდან, გარდა იმ სამართალწარმოების შემთხვევისა, რომელიც მოცემულია
კონვენციის 1-14 მუხლებში. 27-ე მუხლი აღნიშნავს, რომ ფრაზა „ხელშემკვრელი
სახელმწიფო“ არ მოიცავს ხელშემკვრელი სახელმწიფოს ნებისმიერ იურიდიულ პირს,
რომელიც ცალკე მდგომია და შეუძლია იჩივლოს ან უჩივლონ, მაშინაც კი, თუკი
მოცემული ორგანო ახორციელებს საჯარო ფუნქციებს.
21 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

72. 1-14 მუხლები მოიცავს სამართალწარმოებას შრომით კონტრაქტებზე (მუხლი

5)მონაწილეობა კომპანიებში ან სხვა კოლექტიურ ორგანოებში (მუხლი 6);
კომერციული ტრანზაქციები (მუხლი 7); ინტელექტუალური და ინდუსტრიული
საკუთრება (მუხლი 8); ქონების საკუთრება, ფლობა და სარგებლობა (მუხლი 9); პირადი
დაზიანებანი და ქონების ზიანი გამოწვეული მოქმედებით ან უმოქმედობით, რომელიც
განხორციელდა ხელშემკვრელი სახელმწიფოს ტერიტორიაზე (მუხლი 11); და
საარბიტრაჟო შეთანხმებანი (მუხლი 12).

73. მუხლი 24 სახელმწიფოს უფლებას აძლევს გამოაცხადოს, რომ მიუხედავად მე-

15 მუხლის დებულებებისა, იმ შემთხვევებში რომელიც არ ხვდება 1-13 მუხლებში, მის
სასამართლოებს ექნებათ ნება აწარმოონ სამართალწარმოება სხვა წევრ
სახელმწიფოების წინააღმდეგ იმავე მოცულობით, როგორც იმ სახელმწიფოების
შემთხვევაში, რომლებიც არ არიან კონვენციის წევრნი. ექვსმა სახელმწიფომ, მათ შორის
გაერთიანებულმა სამეფომ, გააკეთა ამგვარი დეკლარაცია.

2. გაეროს 2004 წლის კონვენცია სახელმწიფოთა და მათი ქონების იურისდიქციულ

იმუნიტეტზე („გაეროს კონვენცია იურისდიქციიდან იმუნიტეტზე“)

74. 1991 წელს საერთაშორისო სამართლის კომისიამ („სსკ“) მიიღო სახელმწიფოთა

იურისდიქციული იმუნიტეტის ჩარჩო დებულებანი.

75. გაეროს იურისდიქციული იმუნიტეტის კონვენცია, რომელიც დაეფუძნა ჩარჩო

დებულებებს, მიღებულ იქნა 2004 წელს. კონვენციას ყავს თოთხმეტი წევრი და
თვრამეტი ხელმომწერი სახელმწიფო. იგი ჯერ არ არის ძალაში შესული, რადგან
ამისათვის საჭიროებს ოცდაათ რატიფიკაციას. გაერთიანებულმა სამეფომ ხელი
მოაწერა, მაგრამ რატიფიცირება არ მოუხდენია ხსენებული კონვენციის, საუდის
არაბეთი კი მიუერთდა კონვენციას 2010 წლის 1 სექტემბერს.

76. კონვენციის მე-5 მუხლი აყალიბებს ზოგად პრინციპს, რომლის მიხედვითაც

სახელმწიფო სარგებლობს იმუნიტეტით სხვა სახელმწიფოს სასამართლოებში. მუხლი
2(1)(ბ)(iv) განმარტავს „სახელმწიფოს“ როგორც სახელმწიფოს წარმომადგენლებს,
რომლებიც მოქმედებენ ამგვარი უფლებამოსილების ფარგლებში. „სსკ“ კომენტარი 1991
წლის ჩარჩო დებულებების შესაბამის დებულებაზე (რომელიც გარდაისახა 2(1)(ბ)(iv)
მუხლად) შემდეგ განმარტებას იძლევა:

„(17) სახელმწიფოს იმუნიტეტის მეხუთე და საბოლოო ბენეფიციარები მოიცავენ ყველა

ფიზიკურ პირს, რომელიც უფლებამოსილია წარმოადგინოს სახელმწიფო ყველა მის ფუნქციაში,
რაც ემატება 1(ბ)-(iv) პარაგრაფებში ხსენებულ პირველ ოთხ კატეგორიას. შესაბამისად,
სუვერენები და სახელმწიფოს მეთაურები მათი საჯარო უფლებამოსილების ფარგლებში შედის
ამ, ისევე როგროც პირველ კატეგორიაში, რადგან ეს უკანასკნელი უფრო ფართო მნიშვნელობით
მოიცავს სახელმწიფოს მთავრობის ორგანოებსაც. სხვა წარმომადგენლები მოიცავენ
სახელმწიფოს მეთაურებს, სამინისტროს დეპარტამენტების უფროსებს, ელჩებს, მისიის
ხელმძღვანელებს, დიპლომატიურ აგენტებს/წარმომადგენლებს, საკონსულოს მოხელეებს, მათ
წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების ფარგლებში. 1(ბ)(v) პარაგრაფის ბოლოს მოცემული
მითითება „უფლებამოსილების ფარგლებში“ მიზნად ისახავს განმარტოს, რომ განხილული
22 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

იმუნიტეტი წარმომადგენლებს ენიჭებათ მხოლოდ ratione materiae უფლებამოსილების

ფარგლებში.“

77. გაეროს იურისდიქციული იმუნიტეტის კონვენციის 6(1) მუხლი აყალიბებს, რომ

სახელმწიფოს მოქმედებაში მოყავს იმუნიტეტი მისი სასამართლოების მიერ სხვა
სახელმწიფოს წინააღმდეგ იურისდიქციის განხორციელებისაგან თავის შეკავების
გზით. 6(2) მუხლის მიხედვით ერთი სახელმწიფოს სასამართლოში სამართალწარმოება
მეორეს წინააღმდეგ დაწყებულად ჩაითვლება, თუკი მეორე სახელმწიფო სახელდება
სამართალწარმოების მხარედ ან თუკი არ სახელდება მხარედ, მაგრამ
სამართალწარმოება მიზნად ისახავს გავლენა მოახდინოს მის ქონებაზე, უფლებებზე,
ინტერესებსა თუ საქმიანობებს.

78. კონვენციის III ნაწილი ჩამოთვლის გარემოებებს, როდესაც არ შეიძლება

იმუნიტეტის მოხმობა. ეს მოიცავს კომერციულ ტრანზაქციებს (მუხლი 10); შრომით
კონტრაქტებს (მუხლი 11); პირადი დაზიანებანი და ქონებისადმი ზიანი გამოწვეული
მოქმედებითა თუ უმოქმედობით, რომელიც სრულად ან ნაწილობრივ განხორიელდა
მონაწილე სახელმწიფოს ტერიტორიაზე (მუხლი 12); ქონების საკუთრება, ფლობა ან
სარგებლობა (მუხლი 13); ინტელექტუალური და ინდუსტრიული საკუთრება (მუხლი
14); მონაწილეობა კომპანიებსა თუ სხვა კოლექტიურ ორგანოებში (მუხლი 15);
სახელმწიფოს მიერ საკუთრებაში მყოფი ან ოპერირებული ხომალდები (მუხლი 16) და
საარბიტრაჟო შეთანხმებანი (მუხლი 17).

79. გაეროს კონვენცია იურისდიქციული იმუნიტეტის შესახებ არ აყალიბებს

სახელმწიფო იმუნიტეტის მოქმედების შეზღუდვას jus cogens ნორმების სავარაუდო
დარღვევის შემთხვევაში („jus cogens გამონაკლისი“). 1999 წლის ორმოცდამეთერთმედე
სესიაზე „სსკ“-მ შექმნა მუშა ჯგუფი სახელმწიფოთა და მათი ქონებაზე
იურისდიქციული იმუნიტეტების შესახებ გენერალური ასამბლეის 53/98 რეზოლუციის
შესაბამისად, მაშინდელი ჩარჩო დებულებების გათვალისწინებით. რეზოლუციაში,
გენერალურმა ასამბლეამ მოუწოდა „სსკ“-ს წარმოედგინა შესაძლო პირველადი
კომენტარები ჩარჩო დებულებების არსობრივი საკითხების მიმართ სახელმწიფო
პრაქტიკის ბოლოდროინდელი განვითარებებისა და ჩარჩო დებულებების მიღების
შემდგომი შექმნილი სხვა გარემოებების გათვალისწინებით. მუშა ჯგუფმა,
შესაბამისად, inter alia, განიხილა სფეროში იურისდიქციული იმუნიტეტის
ბოლოდროინდელი პრაქტიკა. მან აღნიშნა სახელმწიფო პრაქტიკისა და
კანონმდებლობის ბოლოდროინდელი განვითარებანი და ხაზი გაუსვა, რომ არსებობდა
გარკვეული მოწონება ხედვისა, რომლის მიხედვითაც სახელმწიფო მოხელეებს,
როგორც სამოქალაქო, ისე სისხლის სამართლის საქმეებში, არ უნდა ჰქონდეთ
იმუნიტეტის მოთხოვნის უფლება საკუთარ ტერიტორიაზე ჩადენილი წამების
შემთხვევაში. კონვენციის 2004 წელს მიღებამდე ჩარჩო დებულებებში ცვლილებების
შეთავაზება არ მომხდარა.

80. კონვენციის რატიფიცირებისას დეკლარაცია გააკეთა სამმა სახელმწიფომ.

ნორვეგიამ და შვედეთმა აღნიშნეს, რომ კონვენცია გავლენას არ მოახენდა ადამიანის
უფლებების დაცვის სფეროში ნებისმიერ მომავალ განვითარებებზე. შვეიცარიამ კი
23 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

მიიჩნია, რომ მე-12 მუხლი არ არეგულირებდა მატერიალური კომპენსაციის საკითხს

ადამიანის უფლებების სერიოზული დარღვევების შემთხვევაში, რომელიც
სავარაუდოდ სახელმწიფოს მიეკუთვნებოდა და რომელიც ჩადენილი იყო
სახელმწიფოს ტერიტორიის მიღმა. შესაბამისად, მან, მსგავსაც ნორვეგიისა და
შვედეთისა, განაცხადა, რომ კონვენცია გავლენას არ მოახდენდა ამ მხრივ
საერთაშორისო სამართლის განვითარებაზე.

3. საერთაშორისო სასამართლოთა შესაბამისი პრაქტიკა

(ა) პროკურორი ბლაშკიჩის წინააღმდეგ / Prosecutor v Blaškić (1997)110 ILR 607

81. Blaškić საქმეში, ყოფილი იუგოსლავიის ტრიბუნალის სააპელაციო პალატამ

განიხილა თუ რამდენად იყვნენ სახელმწიფო მოხელენი პირადად პასუხისმგებელნი
არამართლზომიერ მოქმედებებზე. მან აღნიშნა შემდეგი:

„38. სააპელაციო პალატა არ აკმაყოფილებს საერთაშორისო ტრიბუნალის მიერ ოფიციალური

უფლებამოსილების ფარგლებში მოქმედ სახელმწიფო მოხელეთა მიმართ სასამართლო
ორდერის გაგზავნის მოთხოვნას. ამგვარი მოხელენი წარმოადგენენ სახელმწიფოს
ინსტრუმენტებს და მათი ოფიციალური ქმედებანი მიეკუთვნება მხოლოდ სახელმწიფოს. ისინი
ვერ დაექვემდებარებიან სანქციებს ან სასჯელებს იმ ქმედებებისათვის, რომელიც არ არის
პირადი, არამედ ხორციელდება სახელმწიფოს სახელით. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, სახელმწიფო
მოხელენი არ უნდა აგებდნენ პასუხს იმ არამართლზომიერი ქმედებებისავის, რომლებიც არ
მიეკუთვნება მათ პირადად, არამედ განხორციელებულია სახელმწიფოს სახელით: ისინი
სარგებლობენ ე.წ. ფუნქციური იმუნიტეტით. აღნიშნული წარმოადგენს კარგად დამკვიდრებულ
წესს ჩვეულებით საერთაშორისო სამართალში, მომდინარეობს მეთვრამეტე-მეცხრამეტე
საუკუნეებიდან და მრავალგზის არის გაცხადებული. უფრო ახლო წარსულში, საფრანგეთმა
ანალოგიური პოზიცია გაატარა მოცემულ წესზე დაყრდნობით Rainbow Warrior საქმეში. იგივე
წესი ნათლად იქნა გამოყენებული ისრაელის უზენაესი სასამართლოს მიერ Eichmann საქმეშიც.

...

41. კარგად არის ცნობილი, რომ ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართალი იცავს ყოველი
სუვერენული სახელმწიფოს შიდა წყობას: იგი სუვერენულ სახელმწიფოებს უტოვებს უფლებას
თავად განსაზღვრონ შიდა სტრუქტურა, მათ შორის, განსაზღვრონ თუ რომელი ინდივიდები
იმოქმედებენ სახელმწიფოს წარმომადგენლებად ან ორგანოებად. ყოველ სუვერენულ
სახელმწიფოს აქვს უფლება მისცეს ინსტრუქციები მის ორგანოებს, რომლებიც მოქმედებენ შიდა
დონეზე თუ საერთაშორისო ურთიერთობებში, ასევე დაადგინოს სანქციები ან სხვა
მისაგებლები მოცემული ინსტრუქციების დაუცველობის შემთხვევებში. ამ ექსკლუზიური
უფლებამოსილებიდან გამომდინარეობს ყოველი სახელმწიფოს უფლება მოთხოვოს,
ოფიციალური უფლებამოსილების ფარგლებში მოქმედი მისი ორგანოების ქმედებების
მიკუთვნება სახელმწიფოზე, იმგვარად, რომ ცალკეული ორგანოები არ იყვნენ
პასუხისმგებელნი მოცემულ ქმედებებსა თუ ტრანზაქციებზე.“ (სქოლიო გამოტოვებულია)

ბ. პროკურორი ფურუნძიჯას წინააღმდეგ / Prosecutor v. Furundzija

82. Furundzija საქმეში, ყოფილი იუგოსლავიის ტრიბუნალმა პირდაპირ არ განიხილა

იმუნიტეტის საკითხი, მაგრამ შეეხო წამების ჩამდენ პირთა პირად პასუხისმგებლობასა
და მათ სასამართლოს წინაშე წარდგენას წამებისათვის:
24 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

„155. ის ფაქტი, რომ წამება წარმოადგენს საერთაშორისო სამართლით აბსოლუტურად

აკრძალულ ქმედებას, გავლენას ახდეს სახელმწიფოთაშორის და ინდივიდუალურ დონეებზე.
სახელმწიფოთაშორის დონეზე, იგი ახდენს საერთშორისო დელეგიტიმაციას წამების
ავტორიზებაზე საკანონმდებლო, ადმინსიტრაციულ თუ სასამართლო დონზე. აზრს
მოკლებული იქნებოდა ერთის მხრივ, jus cogens დონეზე წამების აკრძალვა და
ხელშეკრულებისა თუ ჩვეულებითი ნორმების ბათილობა ab initio და მეორეს მხრივ კი
სახელმწიფოს დონეზე მიგვეღო შიდასამართლებრივი ზომები, რომელიც უფლებას იძლევა ან
ლმობიერად უყურებს წამებას ან მის დამნაშავეებს იწყალებს ამინისტიის გზით. ამგვარი
ვითარების წარმოშობის შემთხვევაში, შიდასახელმწიფოებრივი ზომები, რომელიც არღვევენ
ზოგად პრინციპსა და შესაბამის სახელშეკრულებო დებულებას, წარმოშობდა ზემოთგანხილულ
სამართლებრივ შედეგს და ამასთანავე, ვერ მიიღებდა საერთაშორისო სამართლებრივ
აღიარებას. სამართალწარმოება შესაძლოა დაწყებულ იქნას პოტენციური მსხვერპლის მიერ
თუკი მათ ექნებოდათ locus standi კომპეტენტური საერთაშორისო ან ეროვნული
მართლმსაჯულებითი ორგანოს წინაშე, მოითხოვდა რა შიდასახელმწიფოებრივი ზომების
საერთაშიროსოდ უკანონოდ ცნობას; ან, მსხვერპლს შეეძლებოდა სამოქალაქო სარჩელის შეტანა
ზიანის მოთხოვნით, რომელიც inter alia მოითხოვდა იმ შიდასახელმწიფოებრივი კანონის
უგულვებელყოფას, რომელიც ახდენდა მის ავტორიზებას. კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, რომ
წამების ჩამდენნი რომლებიც იმოქმედებდნენ ან ისარგებლებდნენ ეროვნული ზომების
საფუძველზე, მაინც აგებდნენ პასუხს სისხლის სამართლით წამებისათვის უცხო ქვეყანაში
ყოფნისას ან საკუთარ სახელმწიფოში, რეჟიმის ცვლილების შემთხვევაში. მოკლედ, მიუხედავად
იმისა, რომ ეროვნულ დონეზე შესაძლებელია საკანონმდებლო ან მართლმსაჯულებითი
ორგანოების მიერ წამების ამკრძალავი პრინციპის დარღვევა, ინდივიდები მაინც ვალდებულნი
არიან დაექვემდებარონ აკრძალვას. როგროც საერთაშორისო სამხედრო ტრიბუნალმა განაცხადა
ნიუმბერგში: „ინდივიდებს გააჩნიათ საერთაშორისო ვალდებულებანი, რომელიც აღემატება
ცალკეული სახელმწიფოს მიერ დადგენილ მორჩილების ეროვნულ ვალდებულებებს“.“
(სქოლიო გამოტოვებულია)

(გ) კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა ბელგიის წინააღმდეგ (“დაკავების ორდერის

საქმე”) / Democratic Republic of the Congo v. Belgium [2002] ICJ Rep 3 (“the Arrest Warrant
case”)

83. ბელგიამ გამოსცა დაკავების ორდერი კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის

მოქმედი საგარეო საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ ჟენევის კონვენციების სერიოზული
დარღვევებისა და ადამიანურობის წინააღმდეგ დანაშაულისათვის.
მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლომ („მსს“) დაადგინა, რომ საკითხი და
ორდერის საერთაშორისო ცირკულაცია არღვევდა სისხლის სამართლის
იურისდიქციიდან იმუნიტეტს და ხელშეუხებლობას, რომლითაც სარგებლობს საგარეო
საქმეთა მინისტრი საერთაშორისო სამართლის მიხედვით. მან ხაზი გაუსვა, რომ საქმე
ეხებოდა მხოლოდ სისხლის სამართლებრივი იურისდიქციიდან იმუნიტეტსა და
მოქმედი საგარეო საქმეთა მინისტრის ხელშეუხებლობას. ასეთ პირზე მოქმედი
იმუნიტეტი იცავდა მას სხვა სახელმწიფოს მხრიდან ნებისმიერი ძალაუფლების
განხორციელებისაგან, რადგან იგი ხელს შეუშლიდა მას მისი საქმიანობის
განხორციელებაში. საქმეში ვერ გაიმიჯნა საგარეო საქმეთა მინისტრის მიერ
„ოფიციალური“და „პირადი“ უფლებამოსილების ფარგლებში განხორციელებული
ქმედებანი. სასამართლომ დასძინა:
25 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

„59. ამასთანავე უნდა აღინიშნოს, რომ ეროვნული სასამართლოების იურისდიქციის

მარეგულირებელი წესები გულდასმით უნდა გაიმიჯნოს იურისდიქციული იმუნიტეტის
მარეგულირებელი წესებისაგან: იურისდიქცია არ გულისხმობს იმუნიტეტის არარსებობას,
მაშინ როდესაც იმუნიტეტის არარსებობა არ გულისხმობს იურისდიქციას. შესაბამისად,
მართალია სხვადასხვა საერთაშორისო კონვენცია ცალკეული სერიოზული დანაშაულების
პრევენციისა და დასჯის შესახებ აკისრებს სახელმწიფოებს გასამართლების ან ექსტრადიციის
ვალდებულებას, და იქვე ითხოვენ სისხლის სამართლის იურისდიქციის ამოქმედებას, ამგვარი
იურისდიქცია არანაირად არ ახდენს გავლენას იმუნიტეტზე ჩვეულებითი საერთაშორისო
სამართლის და მათ შორის, არც საგარეო საქმეთა მინისტრის იმუნიტეტზე ვრცელდება...“

84. ერთობლივ განცალკევებულ მოსაზრებაში მოსამართლეებმა ჰიგინსმა,

კუიმანსმა და ბურგენთალმა აღნიშნეს, რომ მართალია იმუნიტეტი და იურისდიქცია
ორი განსხვავებული ნორმა იყო საერთაშორისო სამართალში, მაგრამ ეს ორი
„ურთიერთგადაჯაჭვული“ გახლდათ. იურისდიქციაზე მათ აღნიშნეს:

“სამოქალაქო საქმეებში, ჩვენ უკვე ვხედავთ ექსტრატერიტორიული იურისდიქციის ფართო

ფორმის წარმოშობას. აშშ-ს უცხოელთა მიერ ზიანის მოთხოვნის შესახებ კანონით, რომელიც
ეფუძნება 1978 წლის კანონს, დადგენილია იურისდიქცია საზღვარგარეთ არამოქალაქეების მიერ
ჩადენილ როგორც ადამიანის უფლებების დარღვევაზე, ისე საერთაშორისო სამართლის
მნიშვნელოვან დარღვევებზე. ამგვარი იურისდიქცია ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის
დადგენის შესაძლებლობით, გამოყენებულ იქნა სხვადასხვა ქვეყნებში ჩადენილი წამების
შემთხვევებში (პარაგვაი, ჩილე, არგენტინა, გვატემალა) და სხვა მნიშვნელოვანი ადამიანის
უფლებების დარღვევების შემთხვევებში სხვადასხვა ქვეყნებში. მართალია ამგვარმა
საერთაშორისო ღირებულებების დამცველის ფუნქციის ერთპიროვნულმა როლმა დიდი
დისკუსია გამოიწვია, იგი მაინც არ სარგებლობს ზოგადად სახელმწიფოების მიერ მოწონებით.“

85. იმუნიტეტის განხილვისას, მათ განასხვავეს სერიოზული საერთაშორისო

დანაშაულებისათვის დაუსჯელობაზე უარი, იურისდიქციის ფართო აღიარება და
იმუნიტეტი, როგორც ფარი - და მიუთითეს, რომ ყოველივე ჩამოთვლილი უფრო და
უფრო შეზღუდული ხასიათის მატარებელი ხდებოდა. მათ დასძინეს:

„ლიტერატურაში სულ უფრო ხშირად ვხვდებით... რომ სერიოზული საერთაშორისო

დანაშულები ვერ განიხილება ოფიციალურ ქმედებებად, რადგან ისინი არ წარმოადგენენ
სახელმწიფოს ჩვეულ ფუნქციებს და არც მხოლოდ ერთი სახელმწიფოს მიერ განხორციელებულ
ფუნქციად უნდა მივიჩნიოთ (განსხვავებით ინდივიდისაგან)... მოცემულ ხედვას ხაზს უსვამს
სახელმწიფოთა მოტივის მზარდი ოდენობა, რომლებიც ვერ განიხილება იმის მსაჯულად თუ რა
წარმოადგენს სახელმწიფოს საჯარო მოქმედებებს. ანალოგიური ხედვა თანდათანობით
პოულობს ასახვას სახელმწიფოთა პრაქტიკაშიც, რაც დასტურდება სასამართო
გადაწყვეტილებებითა და მოსაზრებებით.“

(დ)სისხლის სამართლის საქმეებში ურთიერთდახმარების შესახებ საკითხები (ჯიბუტი

საფრანგეთის წინააღმდეგ), 4 ივნისი 2008 („ჯიბუტი საფრანგეთის წინააღმდეგ“) /
Concerning certain questions of mutual assistance in criminal matters (Djibouti v. France), 4
June 2008 (“Djibouti v. France”)
26 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

86. საქმე ეხებოდა საფრანგეთში ჯიბუტის რესპუბლიკის პროკურორისა და

ეროვნული უშიშროების სამსახურის უფროსის მიმართ სისხლის სამართის დევნას.
„მსს“-მ აღნიშნა:

„194. ... საერთაშორისო სამართალში არ არსებობს საფუძვლები რომლითაც ვიტყოდით, რომ

სახელმწიფო მოხელენი, რომლებსაც აქვთ პირადი იმუნიტეტის უფლება, არ წარმოადგენენ
დიპლომატებს დიპლომატიური ურთიერთობების შესახებ ვენის 1961 წლის კონვენციის
მნიშვნელობით და რომ 1969 წლის კონვენცია სპეციალური მისიების შესახებ არ ვრცელდება
წინამდებარე საქმეზე.“

87. რაც შეეხება ratione materiae იმუნიტეტის არსებობას, სასამართლომ განმარტა:

„196. არცერთ ეტაპზე არ ყოფილან საფრანგეთის სასამართლოები (რომელთა წინაშეც უნდა

მომხდარიყო იურისდიქციის გასაჩივრება) და არც ეს სასამართლო, ინფორმირებული ჯიბუტის
მთავრობის მიერ, მასზედ, რომ საფრანგეთის მიერ გასაჩივრებული მოქმედებანი წარმოადგენდა
მის მოქმედებებს და რომ რესპუბლიკის პროკურორი და უშიშროების სამსახურის უფროსი
იყვნენ მისი ორგანოები, სააგენტოები ან ინსტრუმენტები მოცემული ფუნცქიების
განხორციელების გზაზე.

სახელმწიფოსაგან, რომელსაც სურს იმუნიტეტის მოთხოვნა ერთ-ერთი სახელმწიფო

ორგანოსათვის, ველით, რომ იგი შეატყობინებს მეორე სახელმწიფოს შესაბამის ორგანოებს ამის
შესახებ. ამის შედეგად მეორე სახელმწიფოს სასამართლოს მიეცემა საშუალება უზრუნველყოს
იმუნიტიტის დაუცველობის თავიდან აცილება და შესაძლოა დააყენოს მოცემული
სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის საკითხი. ამასთანავე, სახელმწიფო, რომელიც უცხო ქვეყნის
სასამართლოს უგზავნის შეტყობინებას, რომ სასამართლო განხილვის პროცესი არ უნდა
გაგრძელდეს იმუნიტეტის გამო მისი სახელმწიფოს ორგანოების წინააღმდეგ, კისრულობს
პასუხისმგებლობას ამ ორგანოების მიერ ჩადენილი ნებისმიერი საერთაშორისო
არამართლზომიერი მოქმედებისათვის.“

(ე) სახელმწიფოს იურისდიქციული იმუნიტეტი (გერმანია იტალიის წინააღმდეგ), 2012

წლის 3 თებერვალი / Jurisdictional Immunities of the State (Germany v. Italy), 3 February
2012

88. საქმე ეხება გერმანიის მიერ წარმოდგენილ საჩივარს, რომელიც მოყვა იტალიის
სასამართლოების გადაწყვეტილებების სერიას, რომლის მიხედვითაც გერმანიის
სახელმწიფომ არ ისარგებლა იმუნიტეტით გერმანიის მიერ იტალიაში მეორე მსოფლიო
ომის დროს ჩადენილ საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის სავარაუდო
დარღვევებზე და ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნას გერმანიის მისამართით. იტალიის
მთავრობამ ორი არგუმენტი წარმოადგინა: პირველი, რომ სახელმწიფო იმუნიტეტის
დოქტრინა უშვებდა გამონაკლისს მაშინ, როდესაც არამართლზომიერი მოქმედება
განხორციელდა იმ სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, სადაც მოხდა სარჩელის წარმოდგენა
(„ტერიტორიული დელიქტის პრინციპი“); და მეორე, რომ საერთაშორისო სამართლით
ნებადართული იყო სახელმწიფო იმუნიტეტის მინიჭებაზე უარი მაშინ, როდესაც საქმე
ეხებოდა საერთაშორისო სამართლის jus cogens ნორმების დარღვევას იმ შემთხვევაში,
როდესაც სხვა ფორმით მისაგებელი არ არსებობდა („ადამიანის უფლებების
გამონაკლისი“).
27 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

89. სახელმწიფო იმუნიტეტის უფლება გერმანიასა და იტალიას შორის

გამომდინარეობს ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლიდან. „მსს“-მ, შესაბამისად,
განიხილა არსებობდა თუ არა „დამკვიდრებული პრაქტიკა“ opinion juris-თან ერთად,
რათა დაედასტურებინა იმუნიტეტის არსებობა. მან მიიჩნია, რომ სახელმწიფო
იმუნიტეტის წესი მიღებული იყო საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის ზოგად
ნორმად და იკავებდა მნიშვნელოვან ადგილს საერთაშორისო სამართალსა და
საერთაშორისო ურთიერთობებში.

90. სასამართლომ არ დააკმაყოფილა იტალიის მიერ მოხმობილი ტერიტორიული

დელიქტის პრინციპი. რაც შეეხება ადამიანის უფლებების გამონაკლისს, სასამართლომ
მიიჩნია, რომ იგი წარმოადგენდა ლოგისტიკურ პრობლემას რადგან საჭიროებდა
არსებით განხილვას იმისათვის, რომ დაედგინა იურისდიქციის საკითხი. ამ
პრობლემასთან ერთად, სასამართლომ აღნიშნა, რომ თითქმის არ არსებობდა
სახელმწიფო პრაქტიკა რომელიც მხარს დაუჭერდა მიდგომას რომლის მიხედვითაც
სახელმწიფოს ასეთ შემთხვევებში ეზღუდებოდა იმუნიტეტი; ამგვარი გამონაკლისი
არც გაეროს იურისდიქციული იმუნიტეტის ბაზელის კონვენციაში არსებობდა (იხ.
შესაბამისად, პარაგრაფები 70-73 და 75-80 ზემოთ). მან ასევე მოიხმო საერთაშორისო
სამართლის კომისიის 1999 წლის მუშა ჯგუფის დასკვნა და ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ
1991 წლის ჩარჩო დებულებანი ცვლილებების გარეშე იქნა წარდგენილი 2004 წლის
გაეროს კონვენციის საფუძვლად (იხ. პარაგრაფი 79 ზემოთ).

91. მეორეს მხრივ, „მსს“-მ მიუთითა, რომ არსებობდა სახელმწიფოთა არსებითი

პრაქტიკა, რომლის მიხედვითაც ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართალი
სახელმწიფოს იმუნიტეტის უფლებას არ განიხილავდა იმ მოქმედების სიმძიმესთან
მიმართებაში, რომლის ჩადენაშიც იყო ბრალდება წარმოდგენილი, რის დასტურადაც
მოხმობილ იქნა კანადის, საფრანგეთის, სლოვენიის, ახალი ზელანდიის, პოლონეთისა
და გაერთიანებული სამეფოს ეროვნული სასამართლოების მიერ მიღებული
გადაწყვეტილებანი. მან ხაზი გაუსვა პინოჩეტის (N.3) საქმეს იმის გამო, რომ საქმე
ეხებოდა სახელმწიფოს ყოფილი მეთაურის იმუნიტეტს სისხლის სამართლებრივი
იურისდიქციიდან და არა თავად სახელმწიფოს იმუნიტეტს ზიანის ანაზღაურების
მიზნით სამართალწარმოების ფარგლებში. სასამართლომ შემდეგ მიუთითა ადამიანის
უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება ალ-ადსანი საქმეზე,
ციტირებული ზემოთ, და შემდგომი განჩინება საბერძნეთისა და გერმანიის წინააღმდეგ
Kalogeropoulou and Others v. Greece and Germany (dec.), no. 59021/00, ECHR 2002-X,
რომელმაც დაადგინა, რომ არ არსებობდა სათანადო საფუძველი დაესკვნა, რომ
საერთაშორისო სამართლით, სახელმწიფო აღარ სარგებლობს იმუნიტეტით
სამოქალაქო წარმოების ფარგლებში როდესაც საქმე ეხება წამების ჩადენაში
ბრალდებას.

92. „მსს“-მ შესაბამისად დაასკვნა, რომ გადაწყვეტილების გამოტანის დროისათვის

მოქმედი ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლით, სახელმწიფო არ კარგავდა
იმუნიტეტს იმის გამო, რომ მას ბრალი ედებოდა ადამიანის უფლებათა სერიოზულ
დარღვევაში ან საერთაშორისო შეიარაღებული კონფლიქტის წესების დარღვევაში. მან
მიუთითა:
28 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

„91. ... მოცემული დასკვნის გამოტანისას, სასამართლომ ხაზი უნდა გაუსვას, რომ იგი ეხება
მხოლოდ სახელმწიფოს იმუნიტეტს სხვა სახელმწიფოთა სასამართლოებში
სამართალწარმოებისას; საკითხი მასზე, თუ რამდენად და რა მასშტაბით უნდა გავრცელდეს
იმუნიტეტი სისხლის სამართლის სამართალწარმოებაზე სახელმწიფოს მოხელეზე არ
წარმოადგენს წინამდებარე საქმის არსს.“

93. რაც შეეხება jus cogens ნორმისა და სახელმწიფოს იმუნიტეტს შორის

ურთიერთობის განხილვას, სასამართლომ მიიჩნია რომ მათ შორის არ არსებობს
კონფლიქტი. ეს ორი წესი ეხება სხვადასხვა საკითხებს: სახელმწიფოს იმუნიტეტის
წესები პროცედურული ბუნებისაა და იზღუდება იმის დადგენით თუ რამდენად აქვს
ერთი სახელმწიფოს სასამართლოებს იურისდიქციის განხორციელების უფლება მეორე
სახელმწიფოს მისამართით; ისინი არ ისახავენ მიზნად განსაზღვრონ თუ რამდენად
იყო ქმედება, რომლის საფუძველზეც მიმდინარეობს სამართალწარმოება, კანონიერი ან
უკანონო. ასევე, არ არსებობს შემდგომი საფუძველი ვიფიქროთ, რომ წესი, რომელსაც
არ აქვს jus cogens სტატუსი ვერ გამოიყენება თუკი მისი გამოყენება ხელს შეუშლის jus
cogens წესის აღსრულებას. ამ მიდგომის გასამყარებლად სასამართლომ inter alia მოიხმო
Arrest Warrant საქმეში ციტირებული მისი გადაწყვეტილება (იხ. პარაგრაფი 83 ზემოთ),
ლორდთა პალატის გადაწყვეტილება წინამდებარე საქმეში და ადამიანის უფლებათა
ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება ალ-ადსანის საქმეში.

94. დაბოლოს, სასამართლომ არ გაიზიარა არგუმენტი მასზედ, რომ იმუნიტეტი

შესაძლოა უარყოფილ იქნას მაშინ, როდესაც კომპენსაციის მიღების ყველა სხვა
საშუალება უშედეგო აღმოჩნდა. მან მიიჩნია, რომ სახელმწიფოთა პრაქტიკა არ
იძლეოდა საფუძველს დაგვედგინა, რომ საერთაშორისო სამართალი სახელმწიფოს
იმუნიტეტზე უფლებას უქვემდებარებდა მისაგებლის მიღების ეფექტიანი
ალტერნატიული ზომების არსებობას. მან შემდგომ მიუთითა იმ პრაქტიკულ
სირთულეებზე, რომელსაც ამგვარი გამონაკლისი გამოიწვევდა.

4. საერთაშორისო სამართლის კომისიის შრომა უცხო სახელმწიფოს სისხლის

სამართლებრივი იურისდიქციიდან სახელმწიფო მოხელეთა იმუნიტეტის საკითხზე

95. 2007 წელს „სსკ“-მ გადაწყვიტა თემა „სახელმწიფო მოხელეთა იმუნიტეტი უცხო
ქვეყნის სისხლის სამართლის იურისდიქციიდან“ ჩაერთო მის სამუშაო პროგრამაში და
დანიშნა ბ-ნი კოლოდკინი სპეციალურ მომხსენებლად. ბ-ნმა კოლოდკინმა
წარმოადგინა სამი ანგარიში სადაც განსაზღვრა განსახილველი საკითხის მასშტაბი,
გაანალიზა უცხო ქვეყნის სისხლის სამართლის იურისდიქციიდან სახელმწიფო
მოხელეთა იმუნიტეტის რიგი არსობრივი საკითხები და განიხილა ამ ტიპის
იმუნიტეტთან დაკავშირებული პროცედურული ნიუანსები. მისი ანგარიშები
შეისწავლა „სსკ“-მ გაეროს გენერალური ასამბლეის მეექვსე კომიტეტმა 2008 და 2011
წლებში. 2012 წლის 22 მაისს ბ-ნი კოლოდკინის მაგიერ სპეციალურ მომხსენებლად
დაინიშნა ქ-ნი ჰერნანდესი, რომელიც უკვე აღარ იყო „სსკ“ წევრი. ქ-ნმა ჰერნანდესმა
წარმოადგინა სისხლის სამართლის იურისდიქციიდან სახელმწიფო მოხელეთა
იმუნიტეტის შესახებ პირველადი ანგარიში, რომელიც „სსკ“-მ განიხილა 2012 წელს.
მეორე ანგარიში წარმოდგენილ იქნა 2013 წელს.
29 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

96. მეორე ანგარიშში ბ-ნმა კოლოდკინმა განიხილა უცხო ქვეყნის იურისდიქციიდან

სახელმწიფო მოხელეთა იმუნიტეტთან დაკავშირებული განსხვავებული ხედვანი. მან
განმარტა:

„18. მიუხედავად სხვადასხვა ხედვის კუთხის მქონე დოქტრინისა, საკმაოდ ფართოდ არის
აღიარებული, რომ უცხო ქვეყნის იურისდიქციიდან იმუნიტეტი არის ნორმა ანუ ზოგადი წესი
ჩვეულებრივ ვითარებაში და მისი არარსებობა ცალკეულ შემთხვევებში წესიდან გამონაკლისად
უნდა იქნეს მიჩნეული. საინტერესოა საკითხი მაშინ, როდესაც იგი ეხება მაღალჩინოსნებს, სხვა
მომსახურე პერსონალსა თუ ყოფილი მოხელეების მოქმედებებს, რომელიც განხორციელდა მათ
მიერ თანამდებობის დაკავებისას, ოფიციალური უფლებამოსილების ფარგლებში; ასეთ
შემთხვევაში, ნორმის გაუვრცელებლობა თუ მისგან გამონაკლისი, ანუ იმუნიტეტის არარსებობა
და არა ამ ნორმის არსებობა და იმუნიტეტის მოქმედება უნდა დამტკიცდეს. იმის გამო, რომ
იმუნიტეტი ეფუძნება ზოგად საერთაშორისო სამართალს, მისი არარსებობა ... შესაძლოა
დადასტურდეს სპეციალური წესის ან პრაქტიკისა და opinion juris არსებობით, რაც იმაზე
მიუთითებს, რომ ზოგადი წესიდან გამონკალისი წარმოიშვა ან წარმოშობის სტადიაზეა ...“

97. უკანონო მოქმედებებზე ratione materiae იმუნიტეტის გამოყენების საკითხზე, მან

მიუთითა:

„31. ... იმის მტკიცება, რომ იმუნიტეტი არ ვრცელდება ამგვარ მოქმედებებზე აზრს უკარგავს
იმუნიტეტის იდეას. სისხლის სამართლის იურისდიქციის გავრცელების საკითხი ნებისმიერ
პირზე, მათ შორის უცხო სახელმწიფოს მოხელეზე წარმოიშვება მხოლოდ მაშინ, როდესაც
არსებობს ეჭვი, რომ მოქმედება უკანონოა და, რაც მთავარია, სისხლისსამართლებრივად
დასჯადია. შესაბამისად, სწორედ ამგვარ საქმეებში არის აუცილებელი იმუნიტეტი უცხო
ქვეყნის სისხლის სამართლის იურისდიქციისაგან ...“

98. ბ-ნმა კოლოდკინმა ასევე მიმოიხილა ის დისკუსია, რომელიც თან ახლავს jus
cogens გამონაკლისს, აღნიშნა რა შემდეგი:

„იმუნიტეტისაგან გამონაკლისის საჭიროება მიზნად უწინარესად, ისახავს ადამიანის

უფლებების დაცვას მათი ყველაზე უხეში და ფართომასშტაბიანი დარღვევებისაგან და
დაუსჯელობის დასამარცხებლად. ამ მხრივ დავა ეხება საერთაშორისო საზოგადოების,
მთლიანობაში, ინტერესების დაცვას და, შესაბამისად იმ ფაქტს, რომ მოცემული ინტერესები,
ისევე როგროც მძიმე საერთაშორისო დანაშაულების დამარცხების საჭიროება - რომელიც
ყველაზე ხშირად ხორციელდება სახელმწიფო მოხელეების მიერ - მიუთითებს იმ ქვეყანაში
პასუხისმგებლობის აუცილებლობაზე, რომელსაც გააჩნია იურისდიქცია. ეს კი, თავის მხრივ,
საჭიროებს გამონაკლისის დაშვებას სახელმწიფო მოხელეების იმუნიტეტზე უცხო
სახელმწიფოთა სისხლის სამართლის იურისდიქციიდან.

გამონაკლისები ... გამართლებდია სხვადასხვა ფორმით. მთავარი აზრი კი შემდეგია. პირველი,

როგორც უკვე აღინიშნა, არსებობს მოსაზრება, რომ მოხელეების მიერ ჩადენილი სისხლის
სამართლის აქტები საერთაშორისო სამართლით ვერ იქნება მიჩნეული ოფიციალური
უფლებამოსილების ფარგლებში ჩადენილად. მეორე, მიიჩნევა, რომ იმის გამო, რომ
საერთაშორისო დანაშაული ჩადენილია მოხელის მიერ ოფიციალური უფლებამოსილების
ფარგლებში იგი მიეკუთვნება არა მარტო სახელმწიფოს, არამედ მოხელესაც, ხოლო ეს
უკანასკნელი კი არ არის დაცული ratione materiae იმუნიტეტით სისხლის სამართლის
წარმოებისას. მესამე, მიიჩნევა, რომ საერთაშორისო სამართლის უმაღლესი ძალის მქონე
ნომრმები, რომლებიც კრძალავენ და დასჯადად აცხადებენ რიგ მოქმედებებს, უფრო მეტი
30 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

ძალის მქონეა ვიდრე ის ნორმები, რომელიც არეგულირებს იმუნიტეტის საკითხს და

იმუნიტეტის გამოყენებას ზღუდავს ამ ტიპის დანაშაულების შემთხვევაში. მეოთხე,
საერთაშორისო სამართალში ჩვეულებითი სამართლის ნორმა წარმოიშვა, რომელიც ადგენს
ratione materiae იმუნიტეტის შემთხვევაში გამონაკლისს მაშინ, თუკი მოხელე ჩაიდენს
საერთაშორისო სამართლით დასჯად მძიმე დანაშულს. მეხუთე, კავშირი უმძიმეს
დანაშაულებზე უნივერსალურ იურისდიქციასა და იმუნიტეტის ბათილობაზე ამგვარ
დანაშაულებზე. მეექვსე, ანალოგიური კავშირი დგინდება ვალდებულება aut dedere aut
judicareდა იმუნიტეტის ბათილობას შორის, რადგან იგი ვრცელდება იმ დანაშაულებზე,
რომელთან მიმართებაშიც არსებობს ხსენებული ვალდებულება.“ (სქოლიოები
გამოტოვებულია)

99. მან მიუთითა, რომ ხედვა მასზედ, რომ საერთაშორისო სამართლით მძიმე
დანაშაულები ვერ იქნება განხილული როგორც მოქმედებანი რომლებიც
განხორციელებულია ოფიციალური უფლებამოსილების ფარგლებში და რომ ratione
materiae იმუნიტეტი, შესაბამისად, ამგვარი ქმედებების ჩამდენს ვერ დაიცავს უცხო
ქვეყნის სისხლის სამართლის იურისდიქციისაგან, საკმაოდ ფართოდაა
გავრცელებული. პირველად ანგარიშში, ქ-ნმა ჰერნანდესმა შეაჯამა ამ საკითხზე
საერთაშორისო სამართლის კომისიის პოზიცია:

„35. კომისიის წევრებმა გამოხატეს საკუთარი მოსაზრებანი „ოფიციალურ აქტ“-თან

დაკავშირებით მისი მასშტაბისა და სახელმწიფოს საერთაშორისო ვალდებულებასთან
მიმართებაში. რიგ წევრებმა აღნიშნეს, რომ ნებისმიერი აქტი, რომელიც იყო ან იკვეთება რომ
იყო ჩადენილი „სახელმწიფო მოხელის“ მიერ უნდა განხილულ იქნას როგორც ოფიციალური
მოქმედება რომელზეც ვრცელდება იმუნიტეტი, გარდა იმ მოქმედებებისა,რ ომელიც შესაძლოა,
მაგალითად, წარმოადგენდეს საერთაშორისო დანაშაულს. ზოგიერთი წევრი ემხრობოდა
„ოფიციალური აქტის“ განხილვას განსხვავებულად, იმის შესაბამისად, მოქმედება
მიეკუთვნებოდა სახელმწიფოს მისი პასუხისმგებლობის კონტექსტში თუ ინდივიდს, სისხლის
სამართლის პასუხისმგებლობისა და იმუნიტეტის კონტექსტში.“

100. მეორე ანგარიშში ქ-ნმა ჰერნანდესმა გამოაქვეყნა ჩარჩო დებულებების პირველი

ნაწილი/ჯგუფი, რომელიც მოიცავდა განმარტებებსა და სისხლის სამართლის
წარმოებაში ratione personae იმუნიტეტის მასშტაბს. მესამე ანგარიში რომელიც შეეხება
ratione materiae იმუნიტეტს სისხლის სამართალწარმოებაში, მათ შორის „ოფიციალური
აქტების“ არსს და შესაბამის ჩარჩო დებულებებს „სსკ“-ს წარედგინება განსახილველად
2014 წლის სესიაზე.

101. ხუთივე ანგარიში ეხება სახელმწიფო მოხელეთა იმუნიტეტს უცხო

სახელმწიფოს სისხლის და არა სამოქალაქო, სამართლის წარმოებაში.

5. საერთაშორისო სამართლის ინსტიტუტის 2009 წლის რეზოლუცია

102. საერთაშორისო სამართლის ინსტიტუტი შეიქმნა 1873 წელს წამყვანი

საერთაშორისო სამართლის მეცნიერების მიერ და მიზნად ისახავს საერთაშორისო
სამართლის განვითარების ხელშეწყობას. იგი იღებს ნორმატიული ხასიათის
რეზოლუციებს, რომელიც შემდეგ წარედგინება სამთავრობო ორგანოებს,
საერთაშორისო ორგანიზაციებსა და სამეცნიერო საზოგადოებას. ამ მხრივ, ინსტიტუტი
ცდილობს ხაზი გაუსვას არსებული სამართლის დებულებებსა და ხელი შეუწყოს მათ
31 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

პატივისცემას. პერიოდულად იგი განსაზღვრავს de lege ferenda (ე.ი. სამომავლო კანონი)

რათა ხელი შეუწყოს საერთაშორისო სამართლის განვითარებას.

103. 2009 წლის სესიაზე ნეაპოლში, საერთაშორისო სამართლის ინსტიტუტმა მიიღო

რეზოლუცია სახელმწიფოსა და მის მოხელეთა იურისდიქციიდან იმუნიტეტზე
საერთაშორისო დანაშაულების შემთხვევაში. პირველი მუხლი განმარტავს
„იურისდიქციას“ როგორც ეროვნული სასამართლოების სისხლის, სამოქალაქო და
ადმინისტრაციულ იურისდიქციას; ხოლო „საერთაშორისო დანაშაულები“ კი მოიცავს
წამებას.

104. რეზოლუციის მეორე მუხლი აყალიბებს პრინციპებს. იგი განმარტავს, რომ

ხელშეკრულებებისა და ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლის მიხედვით,
სახელმწიფოებს აკისრიათ ვალდებულება მოახდინონ საერთაშორისო დანაშაულების
პრევენცია და ჩახშობა; და რომ იმუნიტეტი არ წარმოადგენს წინაღობას დანაშაულების
მსხვერპლთათვის შესაბამისი რეპარაციების უზრუნველყოფის გზაზე. იგი მოუწოდებს
სახელმწიფოებს განიხილონ იმუნიტეტის მოხსნა მისი წარმომადგენლების მიერ
სავარაუდო საერთაშორისო დანაშაულების ჩადენის შემთხვევაში.

105. რეზოლუციის მესამე მუხლი დასათაურებული როგორც „სახელმწიფოს

სახელით მოქმედ პირთა იმუნიტეტი“ აღნიშნავს შემდეგს:

„1. საერთაშორისო დანაშაულებზე არ ვრცელდება არანაირი იმუნიტეტი, გარდა საერთაშორისო

სამართლით დადგენილი პირადი იმუნიტეტისა.

2. პირადი იმუნიტეტით მოსარგებლე პირის თანამდებობის ან მისიის დასრულებისას,

იმუნიტეტიც წყვეტს მოქმედებას.

3. ზემორე დებულებანი გავლენას არ ახდენენ:

(ა) წინა პარაგრაფებში ხსენებულ პირთა საერთაშორისო სამართლით დადგენილ

პასუხისმგებლობაზე;

(ბ) სახელმწიფოსადმი ნებისმიერი ამგვარი პირის მიერ ჩადენილი მოქმედებების, რომელიც

წარმოადგენს საერთაშორისო დანაშაულს, მიკუთვნებაზე.“

106. IV მუხლი, სათაურით „სახელმწიფოების იმუნიტეტი“ აღნიშნავს:

„ზემორე დებულებანი გავლენას არ ახდენენ სამოქალაქო სამართალწარმოებისას სახელმწიფოს

მიერ უცხო სახელმწიფოს სასამართლოების წინაშე იმუნიტეტის სარგებლობაზე, როდესაც იგი
ეხება ხსენებული სახელმწიფოს წარმომადგენლის მიერ ჩადენილ საერთაშორისო დანაშაულს.“

გ. სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა

107. „სსკ“-მ 2001 წელს გამოაქვეყნა სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ჩარჩო

დებულებები. მე-4 მუხლი ადგენს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას მისი ორგანოების
მოქმედებებისათვის:

„1. სახელმწიფოს ნებისმიერი ორგანოს მოქმედება შეიძლება მიჩნეულ იქნას სახელმწიფოს

აქტად საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, როდესაც ორგანო ახორციელებს
32 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

საკანონმდებლო, აღმსასრულებელ, მართლმსაჯულებით თუ ნებისმიერ სხვა ფუნქციას, რა

პოზიციასაც არ უნდა იკავებდეს იგი სახელმწიფოს სისტემაში და როგორი ბუნებისაც არ უნდა
იყოს მოცემული ორგანო, იქნება იგი ცენტრალურ მთავრობაში თუ სახელმწიფოს
ტერიტორიულ ერთეულში.

2. ორგანო მოიცავს ნებისმიერ პირს ან ერთეულს, რომელსაც სახელმწიფოს შიდა სამართლით

მინიჭებული აქვს შესაბამისი სტატუსი.“

108. მე-5 მუხლის მიხედვით, პირის ან ერთეულის ქმედება, რომელიც არ გახლავთ

სახელმწიფოს ორგანო მე-4 მუხლის გაგებით, მაგრამ რომელიც „მოცემული
სახელმწიფოს კანონით უფლებამოსილია განახორციელოს სამთავრობო
უფლებამოსილების ელემენტები“ ასევე მიჩნეულ იქნება სახელმწიფოს აქტად
საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, იმ პირობით, რომ მოცემული პირი ან
ერთეული „მოქმედებს ამ უფლებამოსილებით“ კონკრეტულ მომენტში. მე-7 მუხლი
ადგენს, რომ სახელმწიფოს წარმომადგენლების მოცემული მოქმედებანი, იქნება იგი
ჩადენილი უფლებამოსილების ფარგლებში თუ მის მიღმა, მიჩნეულ იქნება
სახელმწიფოს აქტებად საერთაშორისო სამართლის მიხედვით.

109. დაბოლოს, 58-ე მუხლი განმარტავს პოზიციას თანმხვედრი ინდივიდუალური

პასუხისმგებლობის შესახებ:

„მოცემული მუხლები გავლენას არ ახდენენ სახელმწიფოს სახელით მოქმედი პირის

საერთაშორისო სამართლით ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობაზე.“

IV. შედარებითი სამართლის რელევანტური მასალები

110. მოპასუხე მთავრობამ წარმოადგინა კომენტარები სახელმწიფოს იმუნიტეტის

მოცულობაზე დაეფუძნა რა ევროპის საბჭოს წევრ სახელმწიფოთა ეროვნულ კანონებს.
მიღებულ იქნა ოცდაერთი პასუხი (ალბანეთი, აზერბაიჯანი, ბელგია, ბოსნია და
ჰერცეგოვინა, ჩეხეთის რესპუბლიკა, დანია, ესტონეთი, საფრანგეთი, გერმანია,
საბერძნეთი, უნგრეთი, ირლანდია, ლიტვა, მაკედონიის ყოფილი იუგოსლავიის
რესპუბლიკა, ნიდერლანდები, ნორვეგია, პოლონეთი, რუსეთი, შვედეთი, შვეიცარია და
თურქეთი). პასუხები აღნიშნავდა, რომ პრაქტიკაში მხოლოდ რამდენიმე სახელმწიფოს
დაუდგა პრობლემა იმის დადგენისას, თუ რამდენად არსებობდა ეროვნული თუ
ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლით წამებაზე იმუნიტეტი სამოქალაქო
სამართალწარმოების ფარგლებში. მათ შორის არცერთი არ ეხებოდა სახელმწიფო
მოხელის კონკრეტულ ვითარებას. პასუხები, შესაბამისად,არ ეფუძნებოდა
მტკიცებულებებს და დიდწილად ჰიპოთეტური და ანალიტიკური გახლდათ. რიგ
პასუხებში გაჟღერებულ იქნა იურისდიქციის საკითხიც: რამდენიმე სახელმწიფომ
დაადატურა, რომ მათ სასამართლოებს არ ექნებოდათ იურისდიქცია თუკი საქმე
შეეხებოდა საზღვარგარეთ, მესამე მხარის მოქალაქეების მიმართ ჩადენილ წამებას;
შედეგად, პრაქტიკში არ წარმოიშვება პასუხისმგებელი სახელმწიფო მოხელის
იმუნიტეტის საკითხი.

111. მოპასუხე მთავრობამ, მომჩივნებმა და მესამე მხარედ ჩართულმა პირებმა ასევე

წარმოადგინეს სხვა შედარებითი მასალა, რომელიც მიმოიხილავდა მსოფლიოს
33 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

სხვადასხვა ქვეყანაში არსებულ კანონებსა და პრაქტიკას. რამდენიმემ განიხილა

სახელმწიფოს იმუნიტეტის მარეგულირებელი კანონმდებლობა, ხოლო რამდენიმე
ეროვნულმა სასამართლომ კი, სამოქალაქო და სისხლის სამართლის საქმეების
კონტექსტში, გამოიტანა გადაწყვეტილება სახელმწიფო მოხელეების წინააღმდეგ.
ეროვნული კანონმდებლობისა და სასამართლო პრაქტიკის შემდეგი მიმოხილვა
უწინარესად აქცენტირებს სამოქალაქო საქმეებზე და არ ატარებს ამომწურავ ხასიათს.

ა. სამოქალაქო სარჩელები ნაგულვებ წამებაზე

1. ამერიკის შეერთებული შტატები

(ა) იურისდიქცია

112. 1789 წლის ამერიკის შეერთებული შტატების უცხოელთა დელიქტური

სამართლის წესდება („1789 კანონი“) ადგენს ფედერალურ იურისდიქციას ყველა
შემთხვევაზე, როდესაც საქმე გვაქვს უცხოელის მიერ დელიქტურ საჩივარზე, რომელიც
ჩადენილია ერთა კანონებისა თუ ამერიკის შეერთებული შტატების ხელშეკრულების
დარღვევით.

113. საქმეში Filartiga v. Pena-Irala (1980) 630 F 2d 876, სააპელაციო სასამართლომ

(მეორე ოლქი) მიიჩნია, რომ 1789 კანონი იურისდიქციას ადგენდა პარაგვაიში
წამებისათვის პოლიციის ოფიცრების წინააღმდეგ მიმართულ სარჩელში. როგორც ჩანს
სახელმწიფოს იმუნიტეტის საკითხი არ დამდგარა სასამართლოს წინაშე, მიუხედავად
იმისა, რომ მოპასუხე ეცადა აპელაციის ეტაპზე ედავა, რომ თუკი გასაჩივრებული
მოქმედება იყო პარაგვაის მთავრობის აქტი, სარჩელი დაუშვებლად უნდა ცნობილიყო
სახელმწიფოს მოქმედების დოქტრინის საფუძველზე. პასუხად სასამართლომ აღნიშნა
შემდეგი:

„ წარმოდგენილი არგუმენტი არ გაჟღერებულა აქამდე და შესაბამისად ვერც

აპელაციისას იქნება განხილული. თუმცა, ზოგადად მაინც აღვნიშნავთ, რომ ჩვენ ეჭვი
გვეპარება თუ რამდენად არის სახელმწიფო მოხელის მიერ კონსტიტუციისა და
პარაგვაის რესპუბლიკის კანონების დარღვევა, სრულად არარატიფიცირებული ქვეყნის
მთავრობის მიერ, შესაძლოა ჯეროვნად იქნეს მიჩნეული როგორც სახელმწიფოს
მოქმედება ... პარაგვაის მიერ წამების, როგორც სახელმწიფოს პოლიტიკის
ლეგიტიმური ინსტრუმენტის უარყოფა, არ ართმევს დელიქტს მის ხასიათს -
საერთაშორისო სამართლის დარღვევა, თუკი იგი განხორციელდა ხელისუფლების
ხელდასმით...“

114. გადაწყვეტილების შემდეგ მიღებულ იქნა 1991 წლის წამების მსხვერპლთა

დაცვის შესახებ კანონი, რათა მომხდარიყო Filartiga v. Pena-Irala საქმეში არსებული
დასკვნის კოდიფიცირება და გავრცელებულიყო იგი აშშ მოქალაქეებზე. კანონის 2(ა)(1)
მუხლი ადგენს, რომ „ნებისმიერი უცხო ქვეყნის პირი, რომელიც აშკარა ან მითითებითი
უფლებამოსილების ფარგლებში ან კანონის მოხმობით ... დაუქვემდებარებს ინდივიდს
წამებას, სამოქალაქო სამართალწარმოების ფარგლებში ვალდებულია ზიანი
აუნაზღაუროს ხსენებულ პირს.“
34 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

115. საქმეში Sosa v. Alvarez-Machain 542 U.S. 692 (2004) ამერიკის შეერთებული
შტატების უზენაესმა სასამართლომ განიხილა 1789 კანონის საფუძველზე
წარმოდგენილი სარჩელი inter alia მექსიკის მოქალაქის მიმართ გატაცების
ბრალდებით, რომელიც, ვითომდა განხორციელდა აშშ მთავრობის სახელით.
სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მომჩივნის მოთხოვნა მიიჩნია რა, რომ არ არსებობდა
არგუმენტის გამამყარებელი საფუძველი და რომ გატაცება წარმოადგენდა „ერთა
კანონების დარღვევას“ და შესაბამისად, საქმეზე არ არსებობდა იურისდიქცია.
სახელმწიფოს იმუნიტეტის საკითხი არ წარმოშობილა, მაგრამ განსხვავებულ
მოსაზრებაში, მოსამართლე ბრეიერმა განიხილა თუ რამდენად იყო 1789 კანონის
საფუძველზე იურისდიქციის განხორციელება შესაბამისობაში საერთაშორისო
ნაცვალგების წესებთან. მან აღნიშნა შემდეგი:

„დღეისათვის საერთაშორისო სამართალი ხანდახან ერთგვაროვნად განიხილავს არა

მართო არსობრივ შეთანხმებას რიგ უნივერსალურად დაგმობილ მოქმედებებზე,
არამედ ასევე არსებობს პროცედურული შეთანხმებაც, მასზედ რომ უნივერსალური
იურისდიქცია არსებობს რათა დასჯადი იყოს მოცემული მოქმედების უდიდესი
ნაწილი... სწორედ ის ნაწილი, რომელიც მოიცავს წამებას, გენოციდს, ადამიანურობის
წინააღმდეგ დანაშაულსა და ომის დანაშაულებს.

...

ის ფაქტი, რომ არსებობს მოცემული პროცედურული კონსესუსი მიუთითებს, რომ

უნივერსალური იურისდიქციის აღიარება რიგ შეზღუდულ ნორმებზე შესაბამისობაშია
საერთაშორისო ნაცვალგების პრინციპებთან. ანუ, ყველა ქვეყნის სასამართლოს აძლევს
უფლებას გაასამართლოს უცხო ქვეყანაში ჩადენილი მოქმედება, რომელიც მოიცავს
უცხო მხარეებს და ამ მხრივ დიდი საფრთხე არ შეუქნას პრაქტიკაში არსებულ იმ
ჰარმონიას, რომლისკენაც იღწვის ნაცვალგების პრინციპი. მოცემული კონსესუსი ეხება
სისხლის სამართლის იურისდიქციას, მაგრამ კონსესუსი უნივერსალურ სისხლის
სამართლებრივ იურისდიქციაზე თავადვე მიუთითებს, რომ უნივერსალური
დელიქტური იურისდიქცია უფრო საშიში არ იქნება ... ეს იმიტომ რომ მრავალი
სახელმწიფოს სისხლის სამართლის სასამართლოები აერთიანებენ სამოქალაქო და
სისხლის სამართალწარმოებას, უშვებენ რა სისხლის სამართლით დასჯადი
მოქმედებით დაზარალებული პირების წარმომადგენლობასა და ზიანის ანაზღაურებას
თავად სისხლის სამართლის პროცესში ... შესაბამისად, უნივერსალური სისხლის
სამართლის იურისდიქცია აუცილებლად მოიცავს სამოქალაქო დელიქტის აღდგენის
მნიშვნელოვან ნაწილს.“(გამოტოვებულია სქოლიო)

(ბ) იმუნიტეტი

(i) სახელმწიფოს იმუნიტეტი

116. 1976 წლის უცხო სუვერენის/სახელმწიფოს იმუნიტეტის შესახებ კანონი („უსიკ“)

აყალიბებს შემთხვევებს, როდესაც უცხო სახელმწიფოებს შესაძლოა უჩივლო აშშ
სასამართლოებში. იმისათვის, რომ ისარგებლოს იმუნიტეტით, მოპასუხემ უნდა
დაადგინოს, რომ წარმოადგენს „უცხო სახელმწიფოს“ კანონის მნიშვნელობით. ტერმინი
35 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

„უცხო სახელმწიფოს“ განიმარტება იმგვარად, რომ მოიცავს პოლიტიკურ

ქვედანაყოფებს, სააგენტოებს და უცხო სახელმწიფოს სხვა ინსტრუმენტებს.

117. რამდენიმე საქმეში, სააპელაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ „უსიკ“ არ მოიცავს

ზოგადი სუვერენული იმუნიტეტის მინიჭებაში ნაგულვებ გამონაკლისს - შემთხვევას
როდესაც სახელმწიფოს ბრალად ედება jus cogens ნორმის დარღვევა (იხ. Siderman de
Blake v. Argentina (1992) 965 F.2d 699 (Ninth Circuit); Princz v. Germany (1994) 26 F.3d 1166 (D.C.
Circuit); და Smith v. Libya (1997) 101 F.3d 239 (Second Circuit); და Sampson v. Germany (2001)
250 F.3d 1145 (Seventh Circuit)).

(ii) ratione personae იმუნიტეტი სახელმწიფოს მაღალჩინოსანთათვის

118. საქმეში Ye v. Zemin (2004) 383 F.3d 620 (მეშვიდე ოლქი) მომჩივნებმა გაასაჩივრეს
საოლქო სასამართლოს დასკვნა მასზედ, რომ ჩინეთის მაშინდელი პრეზიდენტი
სარგებლობდა ratione personae იმუნიტეტით. აღნიშნულზე დაყრდნობით ისინი
მიიჩნევდნენ, რომ სამოქალაქო სარჩელი არღვევდა jus cogens ნორმებს. ისინი
დავობდნენ, რომ აღმასრულებელს არ გააჩნდა უფლებამოსილება ჩვეულებითი
საერთაშორისო სამართლის მიხედვით შეეთავაზებინა იმუნიტეტი jus cogens ნორმების
დარღვევის შემთხვევაში. სააპელაციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ „უსიკ“ არ
არეგულირებდა უცხო სახელმწიფოთა მეთაურების იმუნიტეტის საკითხს და რომ
ზოგადი პრაქტიკის მიხედვით უნდა მომხდარიყო აღმასრულებლის პოზიციის
გაზიარება მსგავს ვითარებებში. სასამართლო დასკვნების გამოტანისას დაეყრდნო
სამფსონის საქმეს (იხ, პარაგრაფი 117 ზემოთ) რომლის მიხედვითაც არ არსებობდა jus
cogens გამონაკლისი „უსიკ“-დან და დაასკვნა, - იმის გამო რომ კანონმდებელის
გადაწყვეტილება იმუნიტეტის მინიჭებაზე ვერ გასაჩივრდებოდა სასამართლოში, ვერც
აღმასრულებლის გადაწყვეტილება უნდა დაქვემდებარებოდა განხილვას.
სასამართლომ მოიხმო სახელმწიფოთა შორის ურთიერთობებში იმუნიტეტის
მინიჭების გადაწყვეტილების მნიშვნელობა და მისი გავლენა.

(iii) სხვა სახელმწიფო მოხელეთა Ratione Materiae იმუნიტეტი

119. საქმეში In Chuidian v. Philippine National Bank and Daza (1990) 912 F.2d 1095,
სააპელაციო სასამართლომ (მეცხე ოლქი) დაადგინა, რომ ტერმინი „უცხო
სახელმწიფო“, რომელიც გვხვდება „უსიკ“-ში მოიცავდა პირს, რომელიც წარმოადგენს
სახელმწიფოს აღმასრულებელი ორგანოს წევრს. შესაბამისად, მან მიიჩნია, რომ ”უსიკ“
არ დაფარავდა პირს, რომელიც უფლებამოსილების ფარგლებს მიღმა მოქმედებდა. ამის
საფუძველზე, აშშ ფედერალურმა საოლქო სასამართლოებმა შესაბამისად უარი
განაცადეს იმუნიტეტი მიენიჭებინათ სახელმწიფო მოხელეებისათვის საქმეებში Xuncax
v. Gramajo (1995) 886 F. Supp 162 (სარჩელი გვატემალელი მაღალჩინოსანი არმიის
ოფიცრის წინააღმდეგ და თავდაცვის მინისტრის წინააღმდეგ წამებისათვის) და Cabiri v.
Assasie-Gyimah (1996) 921 F. Supp. 1189 (S.D.N.Y.) (სარჩელი განელი უშიშროების
მრჩეველისათვის წამების საფუძველზე). სასამართლოებმა, შესაბამის საქმეებში,
დაადგინეს, რომ მოქმედებანი Xuncax საქმეში „აჭარბებდა კანონიერების ფარგლებში
დადგენილ ნებისმიერ ზღვარს გრამაიოს ოფიციალური უფლებამოსილების
გათვალისწინებით“ და რომ მოპასუხეს Cabiri საქმეში არ ჰქონდა მოთხოვნილი წამების
36 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

ჩათვლა მის ოფიციალურ უფლებამოსილებად და არ უდავია, რომ მსგავსი

მოქმედებანი არ იკრძალებოდა განის კანონმდებლობით, ამგვარ არგუმენტს იგი ვერც
წარმოაყენებდა.

120. საქმეში Belhas v. Ya’alon (2008) 515 F.3d 1279 (D.C. Circuit) აპელანტი დავობდა, რომ
მოპასუხემ ჩაიდინა jus cogens ნორმების დარღვევა სამსახურეობრივი მოვალეობის
შესრულების ჟამს, როდესაც გახლდა არმიის დაზვერვის უფროსი. სააპელაციო
სასამართლომ დაადგინა, რომ „უსიკ“ გამოიყენებოდა და რომ არ არსებობდა
გაუწერელი გამონაკლისები ”უსიკ“-იდან (მოიხმო გადაწყვეტილება საქმეში Princz, იხ.
პარაგრაფი 117 ზემოთ). მოპასუხემ, შესაბამისად, ისარგებლა სახელმწიფო
იმუნიტეტით.

121. საქმეში Matar v. Dichter (2009) 563 F.3d 6 (Second Circuit), აპელანტმა უჩივლა
ისრაელის უშიშროების სააგენტოს ყოფილ უფროსს და ბრალი დასდო jus cogens
ნორმების დარღვევაში. აღმასრულებელი ამტკიცებდა, რომ გამოიყენებოდა ratione
materiae იმუნიტეტი. სააპელაციო სასამართლომ დაადგინა, რომ „უსიკ“ რომც არ
გამოიყენებოდეს იმის გამო, რომ მოპასუხე იყო ყოფილი და არა ამჟამინდელი მოხელე,
იგი მაინც იმუნიტეტის ქვეშ იქნება საერთო სამართლის მიხედვით. მან მიუთითა, რომ
„უსიკ“ ამოქმედებამდე, სასამართლომ აღმასრულებელ შტოს დაუთმო საკითხი თუ
რამდენად უნდა მომხდარიყო უცხო სუვერენების იმუნიტეტის აღიარება და რა საერთო
სამართლებრივი ინსტრუმენტები უნდა ყოფილიყო ამ მხრივ გამოყენებული.
მოცემული პრინციპები მოქმედებს „უსიკ“ მოქმედების შემდეგად. რაც შეეხება jus
cogens მოქმედებას, სასამართლომ მოიხმო საკუთარი დასკვნები სმით საქმეში (იხ.
პარაგრაფი 117 ზემოთ) და Ye საქმეში (იხ. პარაგრაფი 118 ზემოთ) სადაც აღნიშნა, რომ
საერთო სამართლის კონტექსტში, უცხო ქვეყნის ლიდერების იმუნიტეტთან
მიმართებაში ამგვარი გამონაკლისი „უსიკ“-ში არ არსებობს. მან, შესაბამისად, დაასკვნა,
რომ სარჩელი წარუმატებელი იყო.

122. საქმეში Samantar v. Yousuf (2010) 130 S. Ct. 2278, უზენაესმა სასამართლომ
ერთხმად დაადგინა, რომ უცხო სახელმწიფოთა მოხელეებზე არ ვრცელდებოდა „უსიკ“
და რომ მათი იმუნიტეტი განისაზღვრებოდა საერთო სამართლით. შესაბამისად, მან
საქმე განსახილველად დაუბრუნა ქვემდგომ სასამართლოებს რათა დაედგინათ
შეეძლოთ თუ არა უცხო სახელმწიფოთა მოხელეებს მაინც მოეხმოთ იმუნიტეტი
საერთო სამართლის მიხედვით. საოლქო სასამართლოს და შემდეგ უკვე სააპელაციო
სასამართლოს წინაშე, ბ-ნი სამანტერი დავობდა, რომ იგი სარგებლობდა როგორც
სახელმწიფოს მეთაურის, ისე უცხო სახელმწიფოს მოხელის იმუნიტეტით საერთო
სამართლის მიხედვით. 2012 წლის 2 ნოემბერს სააპელაციო სასამართლომ დაადგინა,
რომ საერთო სამართლით იგი არ სარგებლობდა იმუნიტეტით წამების საფუძველზე
წარმოდგენილ სამოქალაქო სარჩელზე (699 F. 3d 763 (Fourth Circuit)). სასამართლომ
მიუთითა, რომ პირველი, სასამართლოებს ევალებოდათ დალოდებოდნენ
აღმასრულებლის მოსაზრებას მასზედ თუ რამდენად სარგებლობდა პირი
სახელმწიფოს მეთაურის იმუნიტეტით (ratione personae); ამ შემთხვევაში
აღმასრულებელმა დაადგინა, რომ ბ-ნი სამანტერი არ იყო უფლებამოსილი ესარგებლა
37 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

ამგვარი იმუნიტეტით. და მეორე, უცხო სახელმწიფოს მოხელის იმუნიტეტთან

დაკავშირებით (ratione materiae), სააპელაციო სასამართლომ აღნიშნა:

„განსხვავებით კერძო აქტებისა, რომელიც არ ხვდება უცხო სახელმწიფოს მოხელის

იმუნიტეტის ფარგლებში, jus cogens დარღვევები შესაძლოა ჩადენილ იქნას სამართლის
მანტიით და, ამ მხრივ, წარმოადგენდეს სუვერენის მიერ უცხო სახელმწიფოს მოხელის
სამუშაოს ფარგლებში ჩადენილ მოქმედებებს. თუმცა, საერთაშორისო და ეროვნული
სამართლით, jus cogens დარღევები, განმარტების შესაბამისად, გახლავთ აქტები,
რომლებიც არ არის სუვერენის მიერ ოფიციალურად ავტორიზებული.“

123. სასამართომ ასევე მიუთითა, რომ საერთაშორისო სამართალში არსებობდა

მზარდი ტენდენცია უკან გამოხმობილიყო უცხო სახელმწიფოს მოხელის იმუნიტეტი
იმ პირების შემთხვევაში, რომლებმაც ჩაიდინეს აქტები, რომელიც სხვამხრივ
შეერაცხებოდა სახელმწიფოს და რომლებმაც დაარღვიეს jus cogens ნორმები.
სასამართლომ, მოიხმო რა Pinochet (No. 3) საქმე (იხ. პარაგრაფები 44-56 ზემოთ) მიიჩნია,
რომ არსებობდა უცხო სახელმწიფოთა ეროვნული სასამართლოების რიგი
გადაწყვეტილებანი, რომლებიც ასახავდნენ სურვილს უარი ეთქვას სისხლის
სამართლის კონტექსტში ყველა სავარაუდო jus cogens დარღვევაზე ოფიციალური
ქმედებისადმი იმუნიტეტის მინიჭებაზე. სასამართლომ დასძინა:

„... რიგი უცხო ქვეყნების ეროვნულმა სასამართლოებმა გადალახეს ოფიციალური-

აქტებისადმი იმუნიტეტის მინიჭების საკითხი jus cogens დარღვევების საფუძველზე
წარმოდგენილი სამოქალაქო საჩივრების შემთხვევაში, თუმცა jus cogens გამონაკლისი
ნაკლებად არის დამკვიდრებული სამოქალაქო კონტექსტში. შეადარეთ საქმეები Ferrini
v. Germany ... და Jones v. Saudi Arabia ...”

124. სასამართლომ დაადგინა:

„ამერიკის სასამართლოები, როგორც წესი ამგვარ მიდგომას იყენებენ, ასკვნიან, რომ

jus cogens დარღვევები არ წარმოადგენენ კანონიერ ოფიციალურ აქტებს და შესაბამისად
მათზე არ ვრცელდება უცხო სახელმწიფოთა მოხელეების იმუნიტეტი, თუმცა, მაინც
აღნიშნავენ, რომ სახელმწიფოს მეთაურის იმუნიტეტი, რომელიც ეფუძნება მის
სტატუსს, აბსოლუტური ბუნებისაა და ვრცელდება თვით jus cogens საჩივრებზეც... ჩვენ
ვასკვნით, რომ საერთაშორისო და ეროვნული სამართლით, სხვა ქვეყნების მოხელეები
არ არიან უფლებამოსილნი ისარგებლონ უცხო ქვეყნის მოხელეთა იმუნიტეტით jus
cogens დარღვევებზე, მაშნაც კი, თუკი მოქმედებანი ჩადენილი გახლდათ მოპასუხის
ოფიციალური უფლებამოსილების ფარგლებში.“

125. მომჩივანმა წარმოადგინა პეტიცია უზენაეს სასამართლოში განხილვაზე

(certiorari). პეტიცია განხილვის ეტაპზეა.

2. კანადა

126. სახელმწიფოს იმუნიტეტის შესახებ 1985 წლის კანონი („სიკ“) ადგენს კანადის
სასამართლოებში უცხო სახელმწიფოების წინააღმდეგ ჩივილის მასშტაბებს. მისი
38 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

სამართლებრივი მოცემულობა აშშ კანონმდებლობის მსგავსია. კერძოდ, იმისათვის,

რომ მოპასუხემ ისარგებლოს იმუნიტეტით, მან უნდა დაადგინოს, რომ იგი არის „უცხო
სახელმწიფო“ კანონის მნიშვნელობით და ტერმინი „უცხო სახელმწიფო“ მოიცავს
ნებისმიერ სუვერენს ან უცხო სახელმწიფოს სხვა მეთაურს, უცხო სახელმწიფო
ნებისმიერი მთავრობის ხელმძღვანელსა თუ უცხო სახელმწიფოს პოლიტიკური
დანაყოფის უფროსს, მათ შორის დეპარტამენტებს და, უცხო სახელმწიფოს ნებისმიერ
სააგენტოს.

127. საქმეში Jaffe v Miller 5 O.R. (2d) 133 ონტარიოს სააპელაციო სასამართლომ
დაადგინა, რომ უცხო სახელმწიფოს მოსამსახურეებზე, რომლებიც ასრულებენ საქმიან
ვალდებულებებს ვრცელდება „სახელმწიფოს“ ცნება „სიკ“ მნიშნველობით და
შესაბამისად, სარგებლობენ იმუნიტეტითაც. ის ფაქტი, რომ გასაჩივრებული
მოქმედებანი სავარაუდოდ უკანონო იყო და ბოროტი განზრახვის მატარებელი
გახლდათ, არ აყენებდა მათ სახელმწიფოს იმუნიტეტის მოქმედების სფეროს მიღმა.

128. საქმეში Bouzari v. Islamic Republic of Iran (2004) 71 OR (3d) 675 მომჩივანმა უჩივლა
ირანს იმ ზიანისათვის, რომელიც მას მიადგა ირანის ციხეში ყოფნის დროს წამების
შედეგად. ონტარიოს სააპელაციო სასამართლომ უცვლელი დატოვა ქვედა ინსტანციის
სასამართლოს დასკვნა მასზედ, რომ სარჩელი დაუშვებელი იყო „სიკ“ საფუძველზე.
სასამართლომ დაადგინა, რომ წამების წინააღმდეგ კონვენციის მე-14 მუხლი (იხ.
პარაგრაფი 63 ზემოთ) არ ვრცელდებოდა სამოქალაქო სამართლებრივი დაცვის
საშუალებაზე უცხო სახელმწიფოს წინააღმდეგ საზღვარგარეთ ჩადენილი წამების გამო.
იგივე დგინდებოდა ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლითაც: მიუხედავად წამების
აკრძალვის jus cogens ბუნებისა, სახელმწიფოს იმუნიტეტის პრინციპიდან გამონაკლისი
არ არსებობდა წამების შემთხვევაში.

129. საქმეში Hashemi v Islamic Republic of Iran and Others მომჩივანი გახლდათ ორმაგი
მოქალაქეობის, ირანისა და კანადის, მქონე პირის ვაჟი, რომელიც აწამეს ირანში, რის
შედეგადაც გარდაიცვალა. მას სურდა სამოქალაქო საჩივრის შეტანა ირანის, აიათოლა
საიდ ალი ხამეინისა და ორი მოხელის წინააღმდეგ, რომლებიც ჩართულნი იყვნენ მისი
დედის წამებაში. მისი სარჩელი დაუშვებლად იქნა ცნობილი პირველი ინსტანციის
სასამართლოს მიერ იმის გამო, რომ ირანის სახელმწიფო, სახელმწიფოს მეთაური და
ორი მოხელე სარგებლობდნენ სახელმწიფოს იმუნიტეტით „სიკ“ მიხედვით.

130. 2012 წლის 15 აგვისტოს კვებეკის სააპელაციო სასამართლომ უცვლელი დატოვა

პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება ((2012) QCCA 1449). მოსამართლემ
განიხილა მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს გადაწყვეტილება
გერმანია იტალიის წინააღმდეგ საქმეზე (იხ. პარაგრაფები 88-94 ზემოთ) და მიიჩნია,
რომ მსს დასკვნების საფუძველზე სახელმწიფოს იმუნიტეტი შესაძლოა გავრცელდეს
წამების მომცველ მოქმედებებზეც კი. მან შემდგომ დაადგინა, რომ კანადაში,
განსხვავევბით აშშ-სა, კანონმდებლობა წარმოადგენდა სახელმწიფოს იმუნიტეტის
სამართლის სრულ კოდიფიკაციას.
39 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

131. მასზედ, თუ რამდენად სარგებლობდა ორი მოხელე სახელმწიფოს იმუნიტეტით

„სიკ“ მიხედვით, მოსამართლემ აღნიშნა:

„[93] სხვა იურისდიქციების რიგი დამარწმუნებელი ავტორების პოზიციის

გათვალისწინებით, მე მივიჩნევ, რომ შუამდგომლობის განმხილველი მოსამართლე
მართალი გახლდათ ოდეს დაასკვნა, რომ „სიკ“ ვრცელდება უცხო სახელმწიფოს
ინდივიდუალურ წარმომადგენლებზე. მოცემული საკითხი საფუძვლიანად გახლდათ
განხილული ... Jaffe საქმეში 1993 წელს ონტარიოს სააპელაციო სასამართლოს მიერ.
Jones საქმეში, რომელზეც გადაწყვეტილება მიღებულ იქნა ცამეტი წლის შემდეგ,
ლორდთა პალატამ შეცვალა ინგლისის სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება,
რომლითაც მიღებული გახლდათ ის მტკიცების ხაზი, რომელიც განვითარდა
მომჩივნების მიერ ამჯერად მოცემულ საქმეში...“

132. არგუმენტზე - მოხელეთა მოქმედებანი, თავისი ბუნებით, ხელს უშლიდა მის

ჩამდენებს მოეთხოვათ სახელმწიფო იმუნიტეტით სარგებლობა - მოსამართლემ
განაცხადა:

„[94] მე მჯერა, ისევ და ისევ, რომ მოცემული საკითხი კარგად არის განხილული რიგი
წყაროების მიერ, მათ შორის, ყველაზე ბოლოდროინდელი გახლავთ Jones საქმე.“

133. მან მიიჩნია, რომ არგუმენტი იყო Jaffe საქმეში წარმოდგენილის იდენტური და
რომ იგი არ ესადაგებოდა წამებას, როგორც იგი განმარტებულია სხვადასხვა
სამართლებრივ ინსტრუმენტებში, მათ შორის წამების წინააღმდეგ კონვენციაში. მან
დაასკვნა, რომ ლორდ ჰოფმანის მოსაზრება ლორდთა პალატაში მომჩივნების საქმეზე
წარმოადგენდა განხილული არგუმენტის სრულ და თანმიმდევრულ გაბათილებას
რომლის მიხედვითაც გასაჩივრებული მოპყრობა გახლდათ „იმდენად უკანონო, რომ
სცილდებოდა ოფიციალური საქმიანობის მასშტაბს“.

134. აპელაცია მიღებული იქნა უზენაესი საამართლოს მიერ და საქმის განხილვა

შედგება 2014 წლის მარტში.

3. ახალი ზელნდია

135. 2006 წლის 21 დეკემბერს უმაღლესმა სასამართლომ გამოიტანა გადაწყვეტილება

საქმეზე Fang v. Jiang ([2007] NZAR 420). მომჩივნები ითხოვდნენ უფლებას გაეგზავნათ
უწყება ჩინეთის მთავრობის ყოფილი წვრებისათვის უჩიოდნენ რა ამ უკანასკნელთ inter
alia წამებაზე. ისინი აცხადებდნენ, რომ სახელმწიფოს იმუნიტეტი არ იცავდა
მოხელეებს წამების საფუძველზე წარმოდგენილი სამოქალაქო საჩივრებისაგან.
სასამართლო დიდწილად დაეფუძნა ლორდთა პალატის გადაწყვეტილებას ამ საქმეში,
ისევე როგროც შესაბამის საერთაშორისო ინსტრუმენტებს. მან დაადგინა, რომ
სახელმწიფოს იმუნიტეტი სხვათაშორის ratione materiae იმუნიტეტს ანიჭებდა
ინდივიდებს, მათ შორის სახელმწიფოს ყოფილ მეთაურებსა და ნებისმიერ სხვა პირებს,
რომელთა ქმედებაც სახელმწიფოს მიერ მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში
დგებოდა კითხვის ნიშნის ქვეშ. სახელმწიფოს იმუნიტეტიდან გამონაკლისი არ
არსებობს წამების საფუძველზე წარმოდგენილი საჩივრების შემთხვევაშიც, იმის გამო,
40 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

რომ წამების წინააღმდეგ კონვენციამ გამონაკლისი დაადგინა მხოლოდ სისხლის

სამართლის საქმეებში; გაეროს იუსიდიქციიდან იმუნიტეტის შესახებ კონვენცია არ
აწესებს გამონაკლისს წამებისათვის; და ახალი ზელანდიის საერთო სამართალი ასახავს
საერთაშორისო სამართალს. სასამართლომ დაასკვნა, რომ:

„71. შესაძლოა არსებობდეს ვითარებანი, როდესაც ახალი ზელანდიის სასამართლოები

პირველები იქნებიან საერთაშორისო სამართლის ახალი მიმდინარეობების აღიარებაში
მაგრამ ... მიმაჩნია, რომ სრულიად არაჯეროვანი იქნება ახალმა ზელანდიამ გაიზიაროს
მიდგომა, რომელიც ამდენად განსხვავდება ბოლოდროს ლორდთა პალატის მიერ
დადგენილი ხედვისაგან, მას შემდეგ რაც ამ უკანასკნელმა განახორციელა
საერთაშორისო სამართლის ტრადიციული წყაროების სიღრმისეული კვლევა ...

72. არც იმაში ვარ დარწმუნებული, რომ საჭიროა გადავუხვიო ლორდთა პალატის მიერ
Jones საქმეში მოხმობილ ლოგიკას, მიმაჩნია რა, რომ ამ საქმის გარემოებანი პირდაპირ
ემთხვევა განსახილველ ვითარებას.“

136. შესაბამისად, გაგზავნაზე სასამართლომ უარი განაცხადა.

4. ავსტრალია

137. უცხო სახელმწიფოების იმუნიტეტის შესახებ 1985 წლის კანონი („იმუნიტეტის

შესახებ კანონი“) ადგენს მასშტაბს თუ რამდენად არის შესაძლებელი უცხო
სახელმწიფოთა წინააღმდეგ საჩივრის შეტანა ავსტრალიის სასამართლოებში.
იმუნიტეტის შესახებ კანონის მე-9 მუხლი განსაზღვრავს იმუნიტეტს
იურისდიქციიდან, ხოლო 10-20 მუხლები კი განსაზღვრავენ მე-9 მუხლში მოცემულ
გამონაკლისებს. იმისათვის, რომ ისარგებლოს იმუნიტეტით, მოპასუხემ უნდა
დაადასტუროს, რომ კანონის მნიშვნელობით არის „უცხო სახელმწიფო“, რაც მოიცავს
უცხო სახელმწიფოს მეთაურს ან საჯარო უფლებამოსილების ფარგლებში
პოლიტიკური დანაყოფის მეთაურს; უცხო სახელმწიფოს აღმასრულებელ მთავრობას
ან აღმასრულებელი მთავრობის ნაწილს ან უცხო სახელმწიფოს პოლიტიკურ
დანაყოფს.

138. 2010 წლის 5 ოქტომბერს ახალი სამხრეთ უელსის სააპელაციო სასამართლომ

გამოიტანა გადაწყვეტილება საქმეზე Zhang v. Zemin ([2010] NSWCA 255), რომლის
ფარგლებშიც წარმოდგენილი იყო სამოქალაქო სარჩელი წამებისათვის და წარდგენილი
გახლდათ ჩინეთის ყოფილი პრეზიდენტის წინაღმდეგ, ჩინეთის მთავრობის
დეპარტამებტისა და ჩინეთის კომუნისტური პარტიის პოლიტბიუროს წევრის
წინააღმდეგ. სასამართლომ დაადგინა, რომ ინდივიდუალური დანაშაულები მოცული
გახლდათ იმუნიტეტის შესახებ კანონით, ამასთანავე აღნიშნა, რომ მათ ჰქონდათ
იმუნიტეტით სარგებლობის უფლება საერთო კანონმდებლობითა და რომ იმუნიტეტის
შესახებ კანონი ამ მხრივ არ ცვლიდა საერთო სამართალს. რადგან იმუნიტეტის შესახებ
კანონის მიზნების დაცვა ვერ მოხდება თუკი სამოქალაქო საჩივრების წარდგენა
შესაძლებელი იქნება ყოფილი მოხელეების წინააღმდეგ მათ მიერ სამსახურეობრივი
პოზიციის დაკავებისას ჩადენილი მოქმედებების გამო, ამიტომ კანონი ვრცელდება
ყოფილ მოხელეებზეც.
41 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

139. მომჩივანის არგუმენტების საპასუხოდ - რომ საერთაშორისო სამართლით

არსებობს jus cogens გამონაკლისი, ასევე, რომ jus cogens დარღვევით ჩადენილი
მოქმედებანი ვერ განხორციელდებოდა საჯარო ან ოფიციალური უფლებამოსილების
ფარგლებში იმუნიტეტის მიზნებისათვის - სასამართლომ განმარტა, რომ ავსტრალიის
სასამართლოები ვალდებულნი იყვნენ გამოეყენებინათ ადგილობრივი კანონები
მაშინაც კი, როდესაც ისინი კონფლიქტში მოდიოდნენ საერთაშორისო სამართალთან.
იმუნიტეტის შესახებ კანონი ცალსახად ადგენს იმუნიტეტის განმარტებით დებულებას,
მისი მინიჭებისა და მისგან გამონაკლისის პირობებს. ამიტომ, საერთაშორისო
სამართლიდან გამოტანილი დასკვნებით დამატებითი გამონაკლისების დადგენა
შეუძლებელი გახლდათ.

5. იტალია

140. საქმეში Ferrini v. Federal Republic of Germany (Decision No. 5044/2004, ILR Vol. 128, p.
658), იტალიის საკასაციო სასამართლომ დასაშვებად სცნო სამოქალაქო სარჩელი
გერმანიის წინააღმდეგ 1944-45 წლებში ჩადენილი ომის დანაშაულებისათვის და
უარყო იმუნიტეტი. სასამართლომ დაადგინა, რომ სახელმწიფოს იმუნიტეტის
პრინციპები განმარტებული უნდა იყოს საერთაშორისო დანაშაულებსა და jus cogens
ნორმებში მოცემული უნივერსალური ღირებულებების შესაბამისად. ადამიანის
უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება ალ-ადსანის საქმეზე
განსხვავებული გახლდათ იმით, რომ Ferrini საქმეში სავარაუდო დანაშაულები
იტალიის ტერიტორიაზე იყო ჩადენილი. იტალიის სასამართლოების მიერ მიღებულ
იქნა სხვა მსგავსი გადაწყვეტილებები.

141. 2008 წლის 23 დეკემბერს გერმანიამ დაიწყო სამართალწარმოება

მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს წინაშე აცხადებდა რა, რომ Ferrini
გადაწყვეტილებითა და შემდგომი სხვა გადაწყვეტილებებით, რომლითაც ეს
უკანასკნელი უცვლელი დარჩა, ისევე როგროც გერმანიის ქონების წინააღმდეგ
სხვადასხვა აღსრულების ზომების გამოყენებით იტალიამ არ დაიცვა საერთაშორისო
სამართლის მიხედვით დადგენილი გერმანიის იურისდიქციული იმუნიტეტი.
გადაწყვეტილება გერმანიის სასარგებლოდ იქნა მიღებული 2012 წელს (იხ.
პარაგრაფები 88-94 ზემოთ).

6. საბერძნეთი

142. საბერძნეთის უზენაესმა სასამართლომ (Areios Pagos) საქმეში Prefecture of Voiotia v

Germany, No. 11/2000, 4 მაისი 2000, დაადგინა, რომ საერთაშორისო სამართლის მძიმე
დარღვევების შემთხვევაში, სახელმწიფო არ სარგებლობდა იმუნიტეტით სამოქალაქო
სარჩელებზე.

143. უზენაესმა სასამართლომ მოგვიანებით უარი განაცხადა აღესრულებინა

გერმანიის წინააღმდეგ გადაწყვეტილება იმის გამო, რომ გერმანია სარგებლობდა
სახელმწიფო იმუნიტეტით. სასამართლომ inter alia მოიხმო ალ-ადსანი საქმეზე
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება. უზენაესი
სასამართლოს გადაწყვეტილება გასაჩივრდა სტრასბურგში ადამიანის უფლებათა
42 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

სასამართლოს წინაშე, თუმცა ზემოთციტირებულ Kalogeropoulou საქმეში საჩივარი

დაუშვებლად იქნა ცნობილი.

7. პოლონეთი

144. საქმეში Natoniewski v Germany (Ref. No. IV CSK 465/09, 29 ოქტომბერი 2010,
ინგლისურად ითარგმნა [2010] Polish Yearbook of International Law 299), მომჩივნებმა
დაიწყეს სამოქალაქო სამართლებრივი საქმეთაწარმოება გერმანიის შეიარაღებული
ძალების მიერ მეორე მსოფლიო ომის დროს მიყენებული ზიანისათვის. პოლონეთის
უზენაესმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა სარჩელი იმის გამო, რომ გერმანია
სარგებლობდა სახელმწიფო იმუნიტეტით. სასამართლომ განმარტა შემდეგი:

„ შეიარაღებული კონფლიქტების მიზეზების სპეციფიური ბუნება მიუთითებს, რომ

სახელმწიფოს იმუნიტეტი გამოყენებულ უნდა იქნას იმ მოქმედებებზე, რომლებიც
განხორციელდა კონფლიქტების ფარგლებში. შეიარაღებული კონფლიქტები - დიდი
მსხვერპლით, უზარმაზარი განადგურებით და ტანჯვით - ვერ დავა სახელმწიფო/დამნაშავე და
დაზარალებული პირს შორის ურთიერთობამდე; კონფლიქტები არსებობს ძირითადად
სახელმწიფოებს შორის. ტრადიციულად, ომის შედეგად წარმოშობილი ქონებრივი დავები
რეგულირდება მშვიდობის შესახებ შეთანხმებებში, რომლებიც მაქსიმალურად - საერთაშორისო
და ინდივიდუალურ დონეზე - ისახავენ მიზნად ომის შედეგების დარეგულირებას. ასეთ
შემთხვევებში, იურისდიქციული იმუნიტეტი საერთაშორისო სამართალს ანიჭებს საშუალებას
დაარეგულიროს ომიდან გამომდინარე ქონებრივი დავები. სასამართლოს იურისდიქციიდან
მთელი რიგი სამოქალაქო სარჩელების (ომით გამოწვეული) ამოღება მიზნად ისახავს ვითარების
საპასუხოდ მოქმედებას, როდესაც სახელმწიფოებს შორის ურთიერთობის ნორმალიზება
შესაძლოა დაბრკოლებების წინაშე აღმოჩნდეს ინდივიდების მიერ დიდი რაოდენობით
წარმოდგენილი სამართალწარმოების გამო ...“

145. რაც შეეხება არგუმენტს მასზედ, რომ სახელმწიფოს იმუნიტეტი არ მოქმედებს

როდესაც ნაგულვებია jus cogens ნორმების დარღვევა, სასამართლომ აღნიშნა:

„როგორც ჩანს საერთაშორისო და ეროვნულ სამართალში არსებობს ტენდენცია

შეიზღუდოს სახელმწიფოს იმუნიტეტი ადამიანის უფლებების დარღვევების
შემთხვევებში, თუმცა ამგვარი პრაქტიკა უნივერსალური არ გახლავთ.“

146. იმუნიტეტის მინიჭებასა და 6 § 1 მუხლს შორის შესაბამისობაზე, სასამართლომ

მიუთითა:

„ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის

მიხედვით, მოცემული გამონაკლისი არ არღვევს ეროვნულ სასამართლოებზე წვდომის
უფლებას, რომელიც გარანტირებულია კონვენციის 6.1 მუხლით... რთულია ვთქვათ,
რომ სახელმწიფო იმუნიტეტი არაპროპორციულ შეზღუდვას უწესებს სასამართლოზე
წვდომის უფლებას მაშინ, როდესაც მომჩივნებს ხელი მიუწვდებათ გონივრულად
ალტერნატიულ საშუალებებზე რათა ეფექტიანად დაიცვან საკუთარი უფლებები (იხ.
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე Waite and
Kennedy v. Germany 1999 წლის 18 თებერვალი).“

8. საფრანგეთი
43 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

147. საქმეში Bucheron v. Germany მომჩივანმა წარმოადგინა სამოქალაქო სარჩელი

დასაქმების ტრიბუნალში, აცხადებდა რა, რომ იგი დაექვემდებარა იძულებით შრომას
მეორე მსოფლიო ომის დროს. მისი სარჩელი არ დაკმაყოფილდა იმის გამო, რომ
გერმანია სარგებლობდა იმუნიტეტით. 2003 წელს საკასაციო სასამართლომ ძალაში
დატოვა საჩივრის დაუკმაყოფილებლობის შესახებ გადაწყვეტილება (No. 02-45961, 16
December 2003). იგივე გადაწყვეტილება მიიღო საკასაციო სასამართლომ საქმეში Grosz v.
Germany (No. 04-475040, 3 იანვარი 2006); მოცემული გადაწყვეტილება მოგვიანებით
უცვლელად იქნა დატოვებული ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ
საქმეში Grosz v. France (dec.), No. 14717/06, 16 ივნისი 2009.

9. სლოვენია

148. საქმეში A.A. v Germany (No. IP-13/99, 8 მარტი 2001), სლოვენიის საკონსტიტუციო
სასამართლომ არ დააკმაყოფილა სამოქალაქო სარჩელი მეორე მსოფლიო ომის დროს
გერმანიის ქმედებების შესახებ. მომჩივანი დავობდა, რომ ჩვეულებითი საერთაშორისო
სამართლით არსებობს jus cogens გამონაკლისი სახელმწიფო იმუნიტეტიდან.
სასამართლო დაეთანხმა, რომ იკვეთება მომავალში საერთაშორისო სამართლის
განვითარების ტენდენციის მანიშნებელი ადამიანის უფლებების სავარაუდო
დარღვევისას უცხო ქვეყნის სასამართლოების მიერ სახელმწიფოს იმუნიტეტის
შეზღუდვის შესახებ. თუმცა, სახელმწიფოთა ზოგად პრაქტიკას ჯერ არ მიუღია
კანონის ფორმა და შესაბამისად ჯერ ადრეა საუბარი საერთაშორისო ჩვეულებითი
სამართლის შექმნაზე.

149. რაც შეეხება კონვენციის 6.1 მუხლით წარმოდგენილ კონკრეტულ საჩივარს,

სასამართლომ მოიხმო ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს
გადწყვეტილება საქმეში Waite and Kennedy v. Germany [GC], no. 26083/94, ECHR 1999-I. მან
დაასკვნა, რომ შეზღუდვას მომჩივნის უფლებაზე ჰქონდეს წვდომა სასამართლოზე,
გააჩნდა კანონიერი მიზანი და იყო პროპორციული, აღნიშნა რა, რომ მომჩივანს ჰქონდა
საშუალება შეეტანა სამოქალაქო სარჩელი გერმანიაში.

ბ. სისხლის სამართლის საქმის წარმოება წამებისათვის

150. Ould Dah-ს სისხლის სამართლის საქმეზე მოპასუხემ, მავრიტანიის სახელმწიფო

მოხელე მიცემულ იქნა პასუხისგებაში და მოხდა მისი მსჯავრდება საფრანგეთის
სასამართლოს მიერ მავრიტანიაში ჩადენილი წამებისათვის. საქმეზე სააპელაციო
სარჩელი არ დაკმაყოფილდა (No. 02-85379, 23 October 2002). 2005 წლის 1 ივლისს
სასამართლომ ზიანის ანაზღაურება მიაკუთვნა საქმეში არსებულ სხვადასხვა
სამოქალაქო მხარეს. ანალოგიური შედეგი დადგა Khaled Ben Saïd სისხლის სამართლის
საქმეზეც.

2. ნიდერლანდები

151. ბუტერს საქმეში ბ-ნი ბუტერსი ითხოვდა იმუნიტეტს სისხლისსამართლებრივი

დევნიდან იმ პერიოდისათვის, როდესაც იგი გახლდათ სურინამის სახელმწიფოს
მეთაური. 2000 წლის 20 ნოემბერს ამსტერდამის სააპელაციო სასამართლომ უარი
44 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

განაცხადა მისდამი იმუნიტეტის მინიჭებაზე იმის გამო, რომ საქმე ეხებოდა ძალიან
სერიოზული დანაშაულების ჩადენას, რომელიც ვერ იქნებოდა სახელმწიფოს
მეთაურის ოფიციალური უფლებამოსილების ნაწილი.

3. შვეიცარია

152. 2012 წლის 25 ივლისის გადაწყვეტილებაში A. v Attorney General and Others

შვეიცარიის ფედერალურმა სისხლის სასამართლომ უარი განაცხადა
დაეკმაყოფილებინა იმუნიტეტის მოთხოვნა სისხლის სამართლის საქმეზე ალჟირის
მოქალაქის წინაღმდეგ ალჟირში ჩადენილ ომის დანაშაულებზე, მათ შორის წამების
აქტებზე. მოპასუხეს იმ დროისათვის ეკავა თავდაცვის მინისტრის პოსტი და
წარმოადგენდა იმ დროისათვის ალჟირის მმართველი ხუნტის ნაწილს. საქმე,
შესაბამისად, ეხებოდა იმ პირის ratione materiae იმუნიტეტს, რომელიც სარგებლობდა
ratione personae იმუნიტეტით სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებისას.
სასამართლომ განმარტა, რომ ratione materiae იმუნიტეტის მიზანი გახლდათ
მოხელეების დაცვა სახელმწიფოსადმი მიკუთვნებული ქმედებების შედეგებისაგან და
ამგვარად სახელმწიფო სუვერენიტეტის პატივისცემის უზრუნველყოფა.

153. სასამართლომ მოიხმო ლორდთა პალატის გადაწყვეტილება პინოჩეტის (3)

საქმეზე შეეხო რა ratione materiae იმუნიტეტიდან გამონაკლისის მზარდ ტენდენციას
სამართლებრივ დოქტრინაში. მან გაიაზრა, რომ დავა ეხებოდა იმას, თუ რამდენად
შესაძლო იყო უკანონო მოქმედებების მიჩნევა ოფიციალურ აქტად იმუნიტეტის
მიზნებისათვის. სასამართლომ დაასკვნა, რომ სამართლებრივი დოქტრინა, ისევე
როგორც სასამართლო პრაქტიკა ერთხმად აღარ ადასტურებდნენ, რომ ადამიანის
უფლებების სერიოზული დარღვევების შესახებ ბრალდებისას, ratione materiae
იმუნიტეტი მოიცავდა ყველა აქტს, რომელიც ჩადენილი გახლდათ პოსტზე ყოფნის
დროს. შესაბამისად, პარადოქსული იქნებოდა გვემტკიცებინა ადამიანის უფლებების
სერიოზული დარღვევის პრევენციის მიზანი და ამასთანავე დავთანხმებულიყავით
სახელმწიფოს ratione materiae იმუნიტეტის ფართო ინტერპრეტაციას სახელმწიფო
მოხელეთა სასარგებლოდ და ამით ხელი შეგვეშალა ბრალდებების ირგვლივ
მიმდინარე ძიებისათვის.

4. ბელგია

154. 1993 წლის 16 ივნისის კანონი საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის

სერიოზული დარღვევებისათვის დასჯის შესახებ განმარტავს რიგ აქტებს, მათ შორის
წამებასა და გენოციდს, როგორც საერთაშორისო დანაშაულებს, რომლებიც დასჯადია
კანონის დებულებების შესაბამისად. კანონის მე-5 მუხლი შეიცვალა 1999 წელს და
პირდაპირ მიუთითებს, რომ:

„პირის ოფიციალურ უფლებამოსილებასთან ერთად არსებული იმუნიტეტი არ

ზღუდავს წინამდებარე კანონის გამოყენებას.“
45 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

სამართალი

I. საჩივრების გაერთიანება

155. მსგავსი ფაქტობრივი და სამართლებრივი ვითარების გათვალისწინებით,

სასამართლომ გადაწყვიტა გააერთიანოს ორი საჩივარი სასამართლოს რეგლამენტის N.
42.1 მუხლის შესაბამისად.

II. LOCUS STANDI

156. მომჩივანი ბ-ნი სემფსონი გარდაიცვალა 2012 წლის მარტში მაშინ, როდესაც მისი
საქმე იხილებოდა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს წინაშე. მისი ერთ-
ერთი უახლოესი ნათესავი და მისი ქონების მმართველმა ქ-ნი ჯეინ მეიფილდმა
გამოთქვა სურვილი მისი სახელით მიყვეს საჩივარს.

157. სასამართლო იმეორებს, რომ რიგ საქმეებში, სადაც მომჩივანი გარდაიცვალა

სამართალწარმოებისას, სასამართლო ითვალისწინებს მომჩივნის მემკვიდრეებისა თუ
ოჯახის ახლო წევრების განცხადებებს, როდესაც ისინი გამოთქვამენ სურვილს
განაგრძონ სამართალწარმოება სასამართლოს წინაშე (იხ. მაგალითად, Dalban v. Romania
[GC], no. 28114/95, § 39, ECHR 1999-VI; Malhous v. the Czech Republic (dec.) [GC], no. 33071/96,
ECHR 2000-XII; და Asadbeyli and Others v. Azerbaijan, nos. 3653/05, 14729/05, 20908/05,
26242/05, 36083/05 და 16519/06, § 106, 11 დეკემბერი 2012). წინამდებარე საქმეში
მთავრობას არ გაუსაჩივრებია ქ-ნი მეიფილდის უფლება მიჰყვეს საჩივარს ბ-ნი
სემფსონის მაგივრად. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ბ-ნი სემფსონი გარდაიცვალა
საჩივრის შემოტანიდან ხუთი წლის შემდეგ და რომ საუდის არაბეთში
გათავისუფლების შემდგომი წლები მან გაატარა სამოქალაქო საჩივრის მიყოლასა და
სავარაუდო მწამებლების პასუხისმგებლობის ძიებაში. სასამართლო შესაბამისად
იზიარებს მისი ქონების მმართველის უფლებას აწარმოოს სამართალწარმოება
მომჩივნის სახელით. ბ-ნი სემფსონი შემდეგაც იქნება მოხსენიებული როგორც
მომჩივანი წინამდებარე საქმეში.

158. ბ-ნი ჯოუნსი აცხადებდა, რომ საუდის არაბეთის სამეფოსა და ინდივიდი

მოპასუხეებისათვის იმუნიტეტის მინიჭება მის საქმეში გახლდათ სასამართლოს
ხელმისაწვდომობის უფლების არაპროპორციული დარღვევა.

159. დანარჩენი მომჩივნები აცხადებდნენ, რომ იმუნიტეტის მინიჭება ინდივიდი

მოპასუხეებისათვის მათ საქმეებში წარმოადგენდა სასამართლოს ხელმისაწვდომობის
უფლების არაპროპორციულ დარღვევას.

160. მომჩივნები ეფუძნებოდნენ კონვენცის 6.1 მულს, რომელიც ადგენს შემდეგს:

„სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა განსაზღვრისას ... ყველას აქვს უფლება საქმის

სამართლიან... განხილვაზე ... სასამართლოს მიერ...“

ა. დასაშვებობა
46 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

1. მხარეთა არგუმენტები

161. მთავრობა აღნიშნავდა, რომ ყოველ სახელმწიფოს ჰქონდა ვალდებულება

ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლით მიენიჭებინათ იმუნიტეტი სხვა
სახელმწიფოებისათვის. პირველ რიგში არსებობს იმუნიტეტის ზოგადი წესი,
რომლიდანაც არსებობს ცალკეული გამონაკლისები. ხსენებული გამონაკლისები
მოცემულია ბაზელის კონვენციასა და გაეროს იურისდიქციებიდან იმუნტეტის შესახებ
კონვენციაში. ერთი სახელმწიფოს სასამართლოები, შესაბამისად, არ არიან
თავისუფლანი შეცვალონ იმუნიტეტები საკუთარი შეხედულებისამებრ. 1978 წლის
კანონმა მოახდინა მოპასუხე სახელმწიფოს ვალდებულებების იმპლემენტირება სხვა
სახელმწიფოებისადმი საერთაშორისო საჯარო სამართლის შესაბამად. 1978 წლის
კანონში მოცემული პოზიცია ნათელი გახლდათ: საუდის არაბეთი უფლებამოსილი
იყო ესარგებლა იმუნიტეტით, გარდა იმ გამონაკლისი შემთხვევებისა, რომელიც
მოცემული იყო 2-11 ნაწილში. აშკარა გახლდათ, რომ მოცემულ შემთხვევაში არცერთი
მათგანი არ იყო რელევანტური.

162. აღნიშნულის გათვალისწინებით, მთავრობამ შესთავაზა სასამართლოს

გადახედოს ალ-ადსანი საქმეში მოცემულ დასკვნას მასზედ, რომ სახელმწიფო
იმუნიტეტის შემთხვევაში ხდებოდა 6.1 მუხლის ამოქმედება. ისინი აცხადებდნენ, რომ
მე-6 მუხლი გამოიყენებოდა მხოლოდ საერთაშორისო სამართლით არსებული
იურისდიქციის მოქმედების ფარგლებში. შეუძლებელი იყო სახელმწიფოსათვის
მოეთხოვათ საკუთარი თავისათვის მიენიჭებინა განხილვის უფლებამოსილება,
რომელიც მას საერთაშორისო სამართლით არ გააჩნდა. შედეგად, ვერ მივიჩნევთ, რომ
სახელმწიფომ უარი განაცხადა სასამართლოზე წვდომაზე მაშინ, როდესაც მას ამგვარი
წვდომა არ ჰქონია.

163. მომჩივნები აცხადებდნენ, რომ 6.1 მუხლი მოქმედებდა საქმის გარემოებების

გათვალისწინებით და ამის მტკიცებისას დაეფუძნენ სასამართლოს ზემორე
ციტირებულ გადაწყვეტილებას ალ-ადსანი საქმეში.

2. სასამართლოს შეფასება

164. სასამართლომ ალ-ადსანის საქმეში, ციტირებული ზემოთ, პარაგრაფები 46-49,

დაადგინა, რომ 6.1 მუხლი გამოიყენება პირისადმი მიყენებული ზიანის ანაზღაურების
მოთხოვნით სახელმწიფოს წინააღმდეს ჩივილისას. მან დაადგინა, რომ იმუნიტეტის
მინიჭება არ წარმოადგენს არსობრივ უფლებას, არამედ წარმოადგენს პროცედურულ
დაბრკოლებას ეროვნული სასამართლოების უფლებამოსილებაზე განსაზღვრონ
უფლება. წინამდებარე საქმეში სხვაგვარი გადაწყვეტილების მიღების საფუძველს
სასამართლო ვერც ამ შემთხვევაში ხედავს. შესაბამისად, კონვენციის 6.1 მუხლი
გამოიყენება.

165. სასამართლო ამასთანავე აღნიშნავს, რომ საჩივარი არ არის აშკარად

დაუსაბუთებელი კონვენციის 35.3.(ა) მუხლითა და დაუშვებლობის არც სხვა
საფუძვლებს აკმაყოფილებს. შესაბამისად, იგი დაიშვება სასამართლო
განხილვისათვის.
47 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

ბ. არსებითი მხარე

1. მხარეთა არგუმენტები

(ა) მომჩივნები

(i) ბ-ნი ჯოუნსი

166. ბ-ნმა ჯოუნსმა აღნიშნა, რომ სასამართლოზე ხელმისაწვდომობის მისი

უფლების ნებისმიერი შეზღუდვა მიზნად უნდა ისახავდეს კანონიერ მიზანსა და უნდა
იყოს პროპორციული. ამ უკანასკნელ საკითხზე მან ხაზი გაუსვა, რომ რაც უფრო
ფართოა იმუნიტეტი, მით უფრო რთულია მისი გამართლება: სამოქალაქო საჩივრების
ფართოდ შეზღუდვა ძლიერ გამამართლებელ საფუძველს საჭიროებს (ციტატა საქმიდან
Fayed v. the United Kingdom, 21 სექტემბერი 1994, § 65, Series A no. 294-B). წინამდებარე
საქმეში, სასამართლოზე წვდომის უფლების მნიშვნელობა კიდევ უფრო გამძაფრებული
გახლდათ, რადგან განიხილებოდა სამოქალაქო სარჩელი წამებისათვის,
აკრძალვისათვის რომელსაც საერთაშორისო სამართლით jus cogens ძალა აქვს.

167. ბ-ნმა ჯოუნსმა განიხილა, რომ სასამართლოს მიერ ალ-ადსანი საქმეში

მიღებული მიდგომა, ციტირებული ზემოთ, არასწორი გახლდათ. მან აღნიშნა, რომ
ზემოთციტირებულ Waite and Kennedy, § 68, საქმეში, სასამართლო დაეყრდნო იმ ფაქტს,
რომ მომჩივნებს ჰქონდათ სამართლებრივი დაცვის სხვა გონივრული საშუალებანი
დაასკვნა რა, რომ ევროპის საჰაერო სააგენტოსათვის მინიჭებული იმუნიტეტი არ
წარმოადგენდა მომჩივნის მიერ სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებაში
არაპროპორციულ ჩარევას. თუმცა, სასამართლოს ალ-ადსანი საქმეში არ განუხილავს
არსებობდა თუ არა ალტერნატიული სამართლებრივი დაცვის საშუალებანი. შედეგად,
საქმეში მისი არგუმენტაცია სავალალოდ მცდარი აღმოჩნდა. მომჩივანს არ შეეძლო de
jure და de facto შეეტანა სარჩელი საუდის არაბეთში, რადგან იგი ვერ დაბრუნდებოდა
იმ ქვეყანაში, სადაც დაექვემდებარა წამებას და სადაც სასამართლოები არც
დამომოუკიდებელნი იყვნენ და არც მიუკერძოებელნი. იგი ამასთნავე აცხადებდა, რომ
მოპასუხე სახელმწიფო განეკუთვნებოდა იმ მცირე ქვეყანათა რიცხვს, სადაც
სახელმწიფო მოხელეები სარგებლობდნენ სრული იმუნიტეტით, რაც დასტუდება
მთავრობის მიერ მოწოდებული მონაცემებით და მიუთითებდა, რომ მხოლოდ ჩეხეთის
რესპუბლიკა, გერმანია, ირლანდია და რუსეთის ფედერაცია ანიჭებდა ამგვარი
მასშტაბის იმუნიტეტს საკუთარ მოხელეებს.

168. ამასთანავე, დანარჩენ მომჩივანთა არგუმენტებზე დაყრდნობით, მომჩივანმა

დაასკვნა, რომ არაპროპორციული გახლდათ სრული იმუნიტეტის (blanket immunity)
მინიჭება და სასამართლოს მიერ სამოქალაქო უფლების განსაზღვრის აბსოლუტური
შეზღუდვა სხვა არსებული ინტერესების დაბალანსების გარეშე. კერძოდ კი იმ
ინტერესებისა, რომელიც კავშირში იყო კონკრეტულ იმუნიტეტთან და ეხებოდა
სამართალწარმოების კონკრეტული საჩივრის ბუნებას.

ii. ბ-ნი მიტჩელი, ბ-ნი სემფსონი და ბ-ნი ვოკერი

48 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

169. მომჩივნები აცხადებდნენ, რომ საერთაშორისო სამართლის არცერთი წესი არ

ითხოვდა იმუნიტეტის გამოყენებას ამ საქმეზე და რომ ალ-ადსანი საქმეზე ანალიზის
დიდი ნაწილი არ მივიდა დასკვნამდე, რომ ჩარევა პროპორციული გახლდათ.
იმდენად, რამდენადაც იმუნიტეტი შესაძლოა მიჩნეულ იქნას საერთაშრისო
სამართლის წესად, იგი ხასიათდება ბუნებითა და სტატუსით, რომელიც არასაკმარისია
6.1 მუხლით დადგენილ უფლებებში ჩასარევად, იმის გამო, რომ შესაბამისი ბალანსის
დასაცავად არსებობდა უფრო მეტი ნუანსი, კონტროლის და საჩივრების შეზღუდვის
პროპორციული საშუალება.

170. მომჩივნები არ დაეთანხმნენ მთავრობის არგუმენტს მასზედ, რომ მოხელეები

ხვდებოდნენ „სახელმწიფოს“ განმარტებაში და რომ მომჩივნები რეალურად ჩიოდნენ
საუდის არაბეთის წინააღმდეგ. „სახელმწიფოს“ განმარტება 1978 წლის კანონის
მიხედვით არ არის საკითხის განმსაზღვრელი ჩვეულებითი საერთაშორისო
სამართლის მიხედვით. მათ მოიხმეს აშშ უზენაესი სასამართლოს დასკვნა Samantar
საქმეზე, რომლის მიხედვითაც სახელმწიფო მოხელეებზე არ ვრცელდებოდა „უსიკ“
მიერ სახელმწიფოს განმარტება, სადაც ეს ტერმინი 1978 წლის კანონის იდენტურად
იყო მოცემული. მათ ასევე აღნიშნეს, რომ იურისდიქციიდან იმუნიტეტის შესახებ
კონვენციის 2.1 მუხლი, რომელიც „სახელმწიფოს“ ცნებაში მოიცავს „სახელმწიფოს
წარმომადგენელს მისი უფლებამოსილების ფარგლებში“ მიზნად ისახავდა
სახელმწიფოს იმ წარმოამდგენლების მოცვას, რომლებიც სარგებლობენ ratione personae
იმუნიტეტით. ამ მხრივ ისინი დაეფუძნენ საერთაშორისო სამართლის კომისიის
კომენტარს მოცემულ საკითხზე.

171. მომჩივნების მიხედვით, სახელმწიფო იმუნიტეტისა და სახელმწიფოს

პასუხისმგებლობის მარეგულირებელ საერთაშორისო წესებს შორის არ არსებობს
სიმეტრია. ის ფაქტი, რომ სახელმწიფო მოხელის მოქმედება შეერაცხება სახელმწიფოს
საერთაშორისო სამართლის მიხედვით არ ნიშნავს, რომ მხოლოდ სახელმწიფოა
პასუხისმგებელი მოცემულ მოქმედებაზე მუნიციპალური სამართლის მიხედვით.
პრაქტიკა იცნობს არაერთ შემთხვევას, როდესაც სამოქალაქო მართლწინააღმდეგობის
შედეგად ზიანი მუნიციპალურ სამართალში და სახელმწიფოს წინააღმდეგ რეპარაცია
საერთაშორისო დარღვევისათვის ერთდროულად იქნა მოთხოვნილი. ლორდთა
პალატის დასკვნის მიხედვით, იმუნიტეტის შესახებ კანონის მიზანი გახლდათ
სახელმწიფოს მიერ იურისდიქციის განხორციელებისაგან პროცედურული დაცვა იმ
მოქმედებაზე, რომელიც, საერთაშორისო სამართლით, სახელმწიფოს მიეკუთვნება. ეს
გახლდათ სახელმწიფოს იმუნიტეტის არაორთოდოქსული და შემაშფოთებელი
გამართლება. სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის შესახებ ჩარჩო დებულებების
მიხედვით ნათელია, რომ სახელმწიფოს განმარტება მოცემული გახლდათ მხოლოდ
მიკუთვნებადობის, და არა სხვა მიზეზით. მოცემული დადასტურდა იმ ფაქტით, რომ
კონტრაქტის დარღვევა სახელმწიფო ორგანოს მიერ მიჩნეულ იქნა სახელმწიფოს
მოქმედებად სახელმწიფო პასუხისმგებლობის მიზნებისათვის ჩარჩო დებულებების
მიხედვით, მაშინ როდესაც კომერციულ საქმიანობებთან დაკავშირებულმა მოქმედებამ
არ აამოქმედა სამოქალაქო სამართალწარმოებისას სახელმწიფოს იმუნიტეტის საკითხი
ამავე პრინციპიდან ფართოდმიღებული jure gestionis გამონაკლისის საფუძველზე.
ანალოგიურად, სახელმწიფოში ჩადენილი საწამების აქტებს მოქმედებაში მოყავს
49 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა, მაგრამ არ სარგებლობს სახელმწიფოს იმუნიტეტით.

შემდეგ მომჩივნებმა ხაზი გაუსვას, რომ სახელმწიფოებს საერთაშორისო სამართლით
არ ეკისრებოდათ ვალდებულება ჩართულიყვნენ ინდივიდუალი მოხელეების
წინააღმდეგ ჯეროვნად გამოტანილ გადატყვეტილებაში. შესაბამისად, არ არსებობდა
საფუძველი გვედავა, რომ ამ გარემოებებში მოხელის წინააღმდეგ სარჩელი
არაპირდაპირ სამართალწარმოებაში რთავდა თავად სახელმწიფოს. ეროვნული
სამართალწარმოების ფარგლებში მიკუთვნებული ზიანის ანაზღაურება
გათვალისწინებული იქნებოდა საერთაშორისო ტრიბუნალის მიერ შესაბამისი
სამართლებრივი დაკმაყოფილების შეფასებისას, რითაც თავიდან იქნებოდა
აცილებული ორმაგი ანაზღაურების მიღება.

172. იმის გააზრებით, რომ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის შესახებ და

სახელმწიფო იმუნიტეტის შესახებ წესები სხვა მიზნებს ისახავდა, ნათელია, რომ ვერ
იქნებოდა დაშვება, რომლის მიხედვითაც „ოფიციალური აქტები“ ორივე კონტექსტში
იდენტურად განიხილება. ამგვარი კონტრასტი არსებობდა არა ოფიციალურ და პირად
აქტებს/მოქმედებებს შორის და არამედ სახელმწიფო იმუნიტეტით მოსარგებლე
ოფიციალურ აქტებსა და იმ ოფიციალურ აქტებს შორის, რომლებზეც იმუნიტეტი არ
ვრცელდება. მომჩივნები ასაჩივრებდნენ მიდგომას, რომლის მიხედვითაც, არსებობდა
შეუსაბამობა ამგვარ მიდგომასა და წამების წინააღმდეგ კონვენციის მიერ წამების
განმარტებას შორის: კონვენციის 1 მუხლი წარმოადგენდა წამების წინააღმდეგ
კონვენციით დადგენილი პირველადი ვალდებულებებისაკენ მავალ გზას; იგი არ
გახლდათ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის მიზნებისათვის ქმედებათა
მიკუთვნების/შერაცხვის დამდგენი წესი. მომჩივნებმა მიუთითეს რამდენიმე საქმეზე,
რომელიც ავითარებდა პოზიციას, რომლის მიხედვითაც სახელმწიფო მოხელე,
რომელიც ჩართულია სამართლის იმპერატიული ნორმების დარღვვის ტოლფას
მოქმედებაში, ვერ ისარგებლებს იურისდიქციიდან იმუნიტეტით (მოიხმეს, inter alia,
Prefecture of Voiotia, Ferrini და Furundzija, იხ. ზემოთ). ამგვარი მიდგომა განსაკუთრებით
მიღებული გახლდათ აშშ-ში (მოიხმეს, inter alia, Filartiga და Samantar, იხ. ზემოთ). მსს
ბოლოდრინდელი გადაწყვეტილება გერმანია იტალიის წინააღმდეგ საქმეში
რელევანტური გახლდათ მხოლოდ სახელმწიფოს წინააღმდეგ საჩივრებთან
მიმართებაში: იგი არ ეხებოდა მომჩივნების მსგავს საჩივრებს სახელმწიფო მოხელეების
წინააღმდეგ. რაც შეეხება მსს მიერ მოცემულ საქმეში jus cogens გამონაკლისის
უარყოფას, მომჩივნებმა კრიტიკულად განიხილეს გადაწყვეტილება სახელმწიფო
იმუნიტეტთან დაკავშირებით მოქმედი პრინციპების რეალურად გამოუყენებლობის
გამო. მათ ასევე გააკრიტიკეს სასამართლო jus cogens ნორმებსა და სახელმწიფოს
იმუნიტეტის მარებულირებელ ნორმათა შორის სავარაუდო კონფლიქტისადმი
ფორმალური მიდგომის გამო და შესთავაზეს ადამიანის უფლებათა ევროპულ
სასამართლოს უარი ეთქვა მიჰყოლოდა მსს მაგალითს და გადაეწყვიტა თუ როგორ
უნდა მოხდეს ბალანსის დაცვა ამ ორი საკითხის მარეგულირებელ ნორმებს შორის
იმგვარად, რომ დაცული იყოს მე-6 მუხლით დადგენილი პრინციპები.

173. დაბოლოს, მომჩივნები აცხადებდნენ, რომ განსხვავება სამოქალაქო და სისხლის

სამართლის წარმოებას შორის არარელევანტური იყო და არ ამართლებდა
განსხვავებულ მიდგომას სახელმწიფო მოხელეების მიმართ სამოქალაქო და სისხლის
50 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

სამართლის საქმეებში. მრავალ ქვეყანაში, მათ შორის გაერთიანებულ სამეფოში,

სისხლის სამართლის სასამართლოები უფლებამოსილნი არიან მსხვერპლებს
მიაკუთვნონ კომპენსაცია. მომჩივნებმა მოიხმეს Ould Dah საქმე, სადაც სისხლის
სამართლის წარმოებაში სამოქალაქო მხარეებს მიეკუთვნათ კომპენსაცია და სადაც
იმუნიტეტის საკითხი არც კი განხილულა. ამასთანავე, მომჩივნები აცხადებდნენ, რომ
შეუსაბამო იქნება ვივარაუდოთ, რომ სისხლის სამართლის და არა სამოქალაქო
პასუხისმგებლობა წამებისათვის უქმდებოდა კონვენციით. კონვენციის 4.2 მუხლი
სახელმწიფოებისაგან მოითხოვს წამების დანაშაულის დასჯადობას შესაბამისი
სასჯელებით, რომელიც ცალსახად მოიცავს კომპენსაციის გადახდას, ხოლო მე-14
მუხლით კი კომპენსაციას არ გააჩნია ტერიტორიული შეზღუდვა. მოლაპარაკებების
დროს შემოთავაზება დაწესებულიყო შეზღუდვა მე-14 მუხლზე სახელმწიფოს
იურისდიქციის ქვეშ მყოფი ტერიტორიით ამოღებულ იქნა ტექსტის საბოლოო
ვერსიიდან და მომჩივნების მიხედვით, ეს გახლდათ ნათელი დასტური იმისა, რომ
ტერიტორიული შეზღუდვა არ იყო გამიზნული. შესაბამისად, სახელმწიფოს
იმუნიტეტის პრინციპები ვერ აუკრძალავენ მონაწილე სახელმწიფოთა საამართლოებს
მოუწოდონ უცხო სახელმწიფოთა მოხელეებს გადაუხადონ კომპენსაცია წამების
მსხვერპლთ.

(ბ) მთავრობა

174. მთავრობა აცხადებდა, რომ იმუნიტეტის მინიჭება საუდის არაბეთის

სახელმწიფოსათვის ბ-ნი ჯოუნსის საქმეში ეფუძნებოდა კანონიერ მიზანს დაცული
ყოფილიყო საერთაშორისო სამართალი და სახელმწიფოთა სუვერენიტეტის
პატივისცემით სახელმწიფოთა შორის ზრდილობისა და კარგი ურთიერთობების
ხელშეწყობა. მთავრობა აცხადებდა, რომ სასამართლოზე წვდომასთან დაკავშირებით
არსებობდა შეფასების ზღვარი, რომელიც სახელმწიფოებს აძლევდა საშუალებას
ემოქმედათ საკუთარი შეხედულებებისამებრ, იმ პირობით, რომ მათი
გადაწყვეტილებანი გონივრულად მისაღები იქნებოდა საერთაშორისო საჯარო
სამართლით დადგენილი ვალდებულებების ფარგლებში. წინამდებარე საქმეში
რთულია ითქვას, რომ გაერთიანებული სამეფოს მიდგომა ეწინააღმდეგებოდა
საერთაშორისო სამართლის პრინციპებს ან ხვდებოდა ზოგადად მიღებული
საერთაშორისო სტანდარტებს მიღმა. მთავრობამ გამოყო ზემოთციტირებული Waite
and Kennedy საქმე, იმდენად რამდენადაც იგი ითხოვდა სამართლებრივი მისაგებლის
ალტერნატიული საშუალებების შესწავლას იმის გამო, რომ არსებობდა მნიშვნელოვანი
განსხვავება იმ საქმეებს შორის რომლებიც მოიცავდა საერთაშორისო ორგანიზაციების
იმუნიტეტს და სადაც არ არსებობდა ალტერნატიული საშუალებანი; და საქმეები,
რომელიც ეხებოდა სახელმწიფოს იმუნიტეტს, სადაც იურისდიქცია კონკრეტულ
საჩივარზე ჰქონდა სხვა სახელმწიფოს. მუნიციპალურ სასამართლოს, განსხვავებით
საერთაშორისო სამართლის ჩვეულებითი ნორმებისა, არ შეუქმნია სახელმწიფოს
იმუნიტეტისაგან გამონაკლისი იმისათვის, რომ გამოესწორებინა უცხო სახელმწიფოს
სასამართლოს მიერ დაშვებული შეცდომა, რომელსაც ჰქონდა, მაგრამ აირჩია არ
განეხორციელებინა, იურისდიქცია. მათ ასევე დასძინეს, რომ საკონსულო დახმარება
და მხარდაჭება, რომლითაც მთავრობამ უზრუნველყო მომჩივნები საუდის არაბეთში,
51 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

ისევე როგორც პატიმრობიდან გათავისუფლების შემდეგ, არ უნდა იყოს

უგულვებელყოფილი.

175. რაც შეეხება სახელმწიფო მოხელეებისათვის იმუნიტეტის მინიჭებას ორივე

საქმეში, მთავრობის უმთავრესი არგუმენტი გახლდათ ის, რომ საერთაშორისო
სამართლის კარგად დამკვიდრებული პრინციპის მიხედვით, სახელმწიფო
უფლებამოსილი იყო ესარგებლა იგივე მოცულობის იმუნიტეტით მისი მოხელეების
მიერ ჩადენილი ოფიციალური მოქმედებებისათვის, როდესაც სამართალწარმოებაში
მოპასუხე გახლდათ ერთ-ერთი მოპასუხე, როგროც ეს იქნებოდა იმ შემთხვევაში,
მოპასუხედ თავად სახელმწიფო რომ ყოფილიყო მითითებული. შეკითხვა,
შესაბამისად, მდგომარეობდა არა იმაში, თუ რამდენად ვრცელდებოდა სახელმწიფოს
იმუნიტეტი ამგვარ მოხელეებზე, არამედ თუ რამდენად იყვნენ ეს მოხელეები
სახელმწიფოს ნაწილი, რათა მათზე ავტომატურად გავრცელებულიყო იმუნიტეტი.
უფლებამოსილების ფარგლებში მოქმედი სახელმწიფოს მოხელეების მოქმედებანი არ
მიეკუთვნება/შეერაცხება მათ პირადად, არამედ მხოლოდ სახელმწიფოს განეკუთვნება.
ამიტომაც არსებობს სიმეტრია სახელმწიფოს იმუნიტეტთან და სახელმწიფოს
პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებულ საერთაშორისო სამართალს შორის. 1978 წლის
შესახებ კანონი ასახავს მოპასუხე სახელმწიფოს მიერ მეორე სახელმწიფოსადმი
არსებულ ვალდებულებებს საერთაშორისო საჯარო სამართლის მიხედვით. ამგვარი
მიდგომა გამყარებულია საერთაშორისო შეთანხმებებში არსებული „სახელმწიფოს“
განმარტებით, მათ შორის გაეროს კონვენცია იურისდიქციიდან იმუნიტეტის შესახებ
და სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის შესახებ ჩარჩო დებულებებში; ეროვნულ
კანონმდებლობასა და სასამართლო პრაქტიკაში, ყოფილი იუგოსლავიისათვის
საერთაშორისო სისხლის სამართლის ტრიბუნალის სააპელაციო პალატის
გადაწყვეტილებით ბლაშკიჩის საქმეში. შესაბამისად, თუკი მოქმედება მიეკუთვნება
სახელმწიფოს იმისათვის, რომ საერთაშორისო არენაზე სახელმწიფო იყოს მასზე
პასუხისმგებელი, მოცემული მოქმედება განხილულ უნდა იქნას როგორც
სახელმწიფოს მოქმედება საერთაშორისო სამართლის მიზნებისათვის, რომელზეც
მუნიციპალურ სასამართლოში სამართალწარმოებისას ვრცელდება სახელმწიფოს
იმუნიტეტით სარგებლობის უფლება. სწორედ ამგვარი მიდგომა არის ასახული
თანამედროვე რეალობაში. თუკი სახელმწიფოს მოხელის წინააღმდეგ მოხდება
სარჩელის შეტანა სხვა სახელმწიფოს ეროვნულ სასამართლოებში მის მიერ
ოფიციალური უფლებამოსილების ფარგლებში ჩადენილი მოქმედებებისათვის, მაშინ,
პრაქტიკაში, სახელმწიფო არაპირდაპირ ირთვება სამართალწარმოებაში, სადაც
არამარტო მისი მოქმედებანი დგება კითხვის ნიშნის ქვეშ, არამედ სავარაუდოდ
დაეკისრება ზიანის ანაზღაურება და დიდი ალბათობით, მხოლოდ ერთი წყაროდან
მოხდება ზიანის ანაზღაურების მიკუთვნება.

176. მთავრობამ აღნიშნა, რომ როგორც სააპელაციო სასამართლომ, ისე ლორდთა

პალატამ მართებულად არ გაიზიარეს არგუმენტი, რომლის მიხედვითაც წამების
აკრძალვის jus cogens სტატუსი სახელმწიფოს აკისრებს ვალდებულებას არ მიანიჭოს
იმუნიტეტი ამ აკრძალვის სავარაუდო დარღვევისათვის სახელმწიფოს წინააღმდეგ
წარმოებულ პროცესში. ეს არგუმენტი არაგონივრულია რამდენიმე მიზეზის გამო.
პირველი, სახელმწიფოს იმუნიტეტის წესი არ იძლევა უფლებას და არც
52 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

შემწყნარებლობას იჩენს წამებისადმი და, შესაბამისად, არ მოდის წამების

აკრძალვასთან წინააღმდეგობაში. იგი უბრალოდ ცვლის დარღვევის გამოსწორების
ერთ მეთოდს მეორეთი. მეორე, არგუმენტი არასდროს ყოფილა გაზიარებული
საერთაშორისო სასამართლოების მიერ (მოიხმესinter alia, the Arrest Warrant case და
Al-Adsani, იხ. ზემოთ). მესამე, საკითხი წამებისათვის სახელმწიფოს იმუნიტეტის
შესახებ რამდენჯერმე იქნა განხილული გაეროს იურისდიქციიდან იმუნიტეტის
შესახებ კონვენციის მოლაპარაკებებში და მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება, რომ
თანამედროვე საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართალი ამგვარ გამონაკლისს არ
ადგენს. დაბოლოს, არგუმენტი არ გაზიარებულა საკითხზე მომუშავე უმეტესი
ეროვნული სასამართლოების მიერ (მოიხმეს, inter alia, Bucheron, Siderman de Blake, Princz
და Bouzari, იხ. ზემოთ). მართალია რამდენიმე ეროვნულმა სასამართლომ საბერძნეთსა
და იტალიაში გაიზიარა jus cogens არგუმენტი, მოცემული საქმეები არ იყო საკმარისად
დამარწმუნებელი და არ მიუციათ საფუძველი დამკვიდრებული ზოგადი
პრაქტიკისათვის საერთაშირსო სამართალში. რამდენიმე განცალკევებულ
გადაწყვეტილებაზე დაფუძნება არ არის საკმარისი ჩვეულებითი ნორმის ცვლილების
დასამტკიცებლად. ამგვარი ხედვა იქნა მიღებული მსს მიერ გერმანია იტალიის
წინააღმდეგ საქმეშიც, რომელიც ჯეროვნად იქნა არგუმენტირებული და დაეფუძნა
სახელმწიფოს პრაქტიკის ვრცელ მიმოხილვასა და ანალიზს. მთავრობამ დასძინა, რომ
აშშ სასამარმთლო პრაქტიკა, სადაც მოხდა იურისდიქციის განხორციელება
საერთაშორისო სამართლის სერიოზულ დარღვევებზე სხვა სახელმწიფოთა
მოქალაქეებზე, არ ასახავდა სხვა სახელმწიფოების მიერ გაზიარებულ და ფართოდ
გამოყენებულ პრინციპებს.

177. მთავრობამ ასევე არ გაიზიარა მომჩივნების არგუმენტი მასზედ, რომ წამება არ

გახლდათ „ოფიციალური აქტი“ რომელიც მოქმედებაში მოიყვანდა სახელმწიფოს
იმუნიტეტს. ნათელი გახლდათ, რომ წამების შესახებ ბრალდებანი ვერ მიიჩნევა jure
gestionis აქტებად, ხვდებიან რა სუვერენული უფლებამოსილებების განხორციელების
კონცეფციაში. არცერთი ორგანო არ უჭერს მხარს ხედვას, რომლის მიხედვითაც
სუვერენული აქტების გარკვეულ სახეობებზე არ ვრცელდება სახელმწიფოს
იმუნიტეტი. მთავრობამ ასევე აღნიშნა, რომ წამების წინააღმდეგ კონვენციაში
მოცემული წამების განმარტება მოითხოვს აქტის/მოქმედების განხორციელებას საჯარო
მოხელისა თუ ოფიციალური უფლებამოსილების ფარგლებში მოქმედი პირის მიერ.
მოცემული მიდგომა ასახულია საერთაშორისო სამართლით რეგულირებულ
სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ნორმებში, რომელიც ადგენს სახელმწიფოს
პასუხისმგებლობის დადგენას მაშინ, როდესაც ამ უკანასკნელის მოხელეები,
უფლებამოსილების მოხმობით, აწამებენ სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეებს.

178. რაც შეეხება წამების წინააღმდეგ კონვენციის მე-14 მუხლით დადგენილ

ვალდებულებას მისაგებლის უზრუნველყოფაზე, მთავრობა მიიჩნევს, რომ იგი
სახელმწიფოებისაგან ითხოვს მისაგებლის უზრუნველყოფას მხოლოდ მათ საკუთარ
ტერიტორიაზე ჩადენილი წამების შემთხვევაში. ამგვარი ხედვა გამყარებულია
წამებისათვის სამოქალაქო იურისდიქციისა და სახელმწიფო იმუნიტეტის
მარეგულირებელი ეროვნული კანონმდებლობითა და სახელმწიფოთა პრაქტიკით. მე-
14 მუხლის სამუშაო ტექსტი განიმარტა მოლაპარაკებების დროს და აღინიშნა, რომ
53 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

მუხლი უნდა შეიზღუდოს სახელმწიფოთა ტერიტორიით, თუმცა გაურკვეველი

მიზეზების გამო, განმარტება ამოღებულ იქნა მუხლზე მუშაობის შემდგომ ეტაპზე.
მთავრობის აზრით ამ ნაწილის გამოტოვება შეცდომა გახლდათ და ამის დასტურად
მათ მოიხმეს წამების წინააღმდეგ კონვენციის მიმართ აშშ დეკლარაცია, რომელიც
ეხებოდა მე-14 მუხლის ტერიტორიულ აღქმას.

179. მთავრობამ აღიარა, რომ კონკრეტული სახელმწიფო მოხელეები შესაძლოა

გასამართლდნენ გაერთიანებულ სამეფოში მათი ქმედებისათვის. თუმცა, არსებობს
ჯეროვანი მიზეზები ურთიერთისაგან განვასხვავოთ ამ კონტექსტში არსებული
სისხლის და სამოქალაქო სამართალწარმოება. პირველი, წამების წინააღმდეგ კონვენცია
მოიცავს აშკარა დებულებას, რომელიც წევრ სახელმწიფოებს სთხოვს გაასამართლონ
უცხო სახელმწიფოთა მოხელეები ქვეყნის მიღმა ჩადენილი წამებისათვის. მეორე,
პინოჩეტის (N.3) საქმეში ლორდთა პალატის უმრავლესობამ მიიჩნია, რომ წამების
წინააღმდეგ კონვენციაზე დაყრდნობით და იმის გათვალისწინებით, რომ სამივე
მონაწილე სახელმწიფო წამების წინაღმდეგ კონვენციის ხელშემკვრელნი გახლდნენ,
წამებისათვის სისხლის სამართლის სამართალწარმოებაზე იმუნიტეტი არ
ვრცელდებოდა. მესამე, ინდივიდის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა,
საერთაშორისო სამართლით, არ წარმოადგენს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის
განუყოფელ ნაწილს, არამედ გახლავთ მისი პასუხისმგებლობიდან განცალკევებული.
დაბოლოს, ოფიციალური უფლებამოსილების ფარგლებში ჩადენილი
მოქმედებებისათვის სამოქალაქო სამართლებრივი პასუხისმგებლობა კავშირში
გახლდათ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობასთან, რადგან, პრაქტიკაში, მისი მოხელის
წინააღმდეგ ზიანის მოთხოვნა კავშირშია სახელმწიფოს პასუხისმგებლობასთან,
რადგან ზიანის ანაზღაურების ნებისმიერი მიკუთვნება გავლენას იქონიებს
სახელმწიფოს პასუხისმგებლობაზე. აღსანიშნავია, რომ მსს-მ ცალსახად განასხვავა
ურთიერთისაგან სამოქალაქო და სისხლის სამართლის სამართალწარმოება გერმანია
იტალიის წინააღმდეგ საქმეში, სადაც მოიხმო პინოჩეტი (N.3) გადაწყვეტილება.

(გ) მესამე მხარედ ჩართულნი

180. REDRESS, Amnesty International, INTERIGHTS და JUSTICE-მა წარმოადგინეს

ერთობლივი მესამე მხარის წერილობითი კომენტარები მოხელეთა სახელმწიფო
იმუნიტეტის საკითხთან დაკავშირებით.

181. მესამე მხარედ ჩართულმა ორგანიზაციებმა ხაზი გაუსვეს, რომ როდესაც

სარჩელი სახელმწიფოსა და მისი მოხელეების წინააღმდეგ შედის სასამართლოში,
აუცილებელია ყოველი მათგანის იმუნიტეტის ცალკეული განხილვა, რადგან ეს
უკანასკნელი არ არის მკაცრად განსაზღვრული. მათი განსხვავებული მოცულობა და
მიზანი გულისმობს - ლოგიკურად არ უნდა დავასკვნათ, რომ თუკი სახელმწიფოს აქვს
იმუნიტეტი, ასევე აქვს იმუნიტეტი მის მოხელეებსაც.

182. საერთაშორისო სამართლის მიხედვით წამება წარმოადგენს როგორც

ინდივიდუალური, ისე სახელმწიფო პასუხისმგებლობის საფუძველს. სარჩელი
მოხელის წინააღმდეგ წამების ჩადენაში მისი როლის საფუძველზე ვერ გაუტოლდება
თავად სახელმწიფოს წინააღმდეგ საჩივარს, და ამით იმის მტკიცებას, რომ საქმეში
54 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

უშუალოდ ხდება სახელმწიფოს ჩართვა. ამგვარი სარჩელი ემსახურება მოხელის

პირადი პასუხისმგებლობის დადგენას და კომპენსაციის შემდგომი სავარაუდო
მიკუთვნება აღსრულებადი იქნება თავად ინდივიდის და არა სახელმწიფოს ან მისი
ქონებიდან.

183. ორგანიზაციები აცხადებდნენ, რომ წინამდებარე საქმეში განხილული ratione

materiae იმუნიტეტი არ ვრცელდებოდა წამების შემთხვევაზე. მიუთითეს რა წამების
წინააღმდეგ კონვენციის ობიექტსა და მიზანზე, რომელიც მდგომარეობს წამებისათვის
პასუხისმგებლობის დადგენასა და დაუსჯელობის თავიდან აცილებაში, მათ მიიჩნიეს,
რომ სახელმწიფო მოხელისათვის იმუნიტეტის მინიჭება წამების შემთხვევაში
შეუსაბამო გახლდათ მიზანთან, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც არ არსებობდა
სამართლებრივი დაცვის სხვა ალტერნატიული საშუალებანი. ამასთანავე,
საფრანგეთში, იტალიაში, ნიდერლანდებსა და ესპანეთში არსებობს საერთაშორისო
სამართლით დადგენილი დანაშაულების ჩადენაში მსჯავრდებული მოქმედი და
ყოფილი მოხელეებისათვის სახელმწიფო იმუნიტეტზე უარის თქმის
ნათლადდამკვიდრებული სახელმწიფო პრაქტიკა. სამოქალაქო და სისხლის
სამართლის სამართალწარმოებას შორის არ არსებობს გამმიჯნავი ხაზი: ევროპის
საბჭოს რიგ წევრ სახელმწიფოებში სასამართლოები უფლებამოსილნი არიან
განიხილონ სამოქალაქო საჩივრები სისხლის სამართლის საქმეების action civile
განხრით. ამასთანავე, არსებობს საფრანგეთის სასამართლოების მიერ უცხო
სახელმწიფოთა მოხელეების წამებისათვის ან სხვა დანაშაულებისათვის მსჯავრდებისა
და parties civiles მსხვერპლთათვის რეპარაციების მიკუთვნების რამდენიმე შემთხვევა.

184. იმ საქმეებში, სადაც სახელმწიფო იმუნიტეტი მიენიჭათ მოხელეებს

წამებისათვის სამოქალაქო სამართალწარმოების ფარგლებში, მესამე მხარეებმა
აღნიშნეს, რომ სასამართლოზე წვდომის შეზღუდვა არ ისახავდა კანონიერ მიზანს და
არ იყო პროპორციული. ამ კონტექსტში სახელმწიფოს იმუნიტეტი არ უწყობს ხელს
სახელმწიფოს ჯეროვან ფუნქციონირებას და იმის გამო, რომ ადგილი არ ჰქონია
სახელმწიფოს ჩართვას სამართალწარმოებაში, სახელმწიფო იმუნიტეტის
გამამართლებელი არგუმენტები არ წარმოშობილა. ratione materiae იმუნიტეტის მიზანი
გახლავთ იმ სახელმწიფო მოხელეების წინააღმდეგ ჩივილის პრევენცია, რომელთაც არ
გააჩნით დამოუკიდებელი პასუხისმგებლობა, არამედ მოქმედებენ სახელმწიფოს
სახელით. მიზანი არ ვრცელდება წამების შემთხვევებზე, რადგან ეს უკანასკნელი
ხვდება მოხელის პირადი პასუხისმგებლობის ფარგლებში. ratione materiae იმუნიტეტის
მინიჭებით ხდება ერთადერთი ფუნქციის შესრულება - მოხელის პასუხისგებაში
მიცემის პრევენცია - რაც ვერ განიხილება 6.1 მუხლით დადგენილ კანონიერ მიზნად.

185. მესამე მხარედ ჩართულმა ორგანიზაციებმა ხაზი გაუსვეს, რომ ფართო

იმუნიტეტი უფრო ჯეროვან გამამართლებელ საფუძვლებს საჭიროებდა (მოიხმეს საქმე
Kart v. Turkey [GC], no. 8917/05, § 83, ECHR 2009 (ამონარიდები)). სასამართლომ
იმუნიტეტი ვიწროდ განმარტა იმ შემთხვევებში, როდესაც საქმე ეხებოდა
საპარლამენტო იმუნიტეტს. მან ასევე მიუთითა, რომ დემოკრატიულ საზოგადოებაში
კანონის უზენაესობასთან შეუსაბამო იქნებოდა სასამართლოს მიერ შეზღუდვისა თუ
კონტროლის გარეშე სასამართლოებისათვის იურისდიქციის შეზღუდვა მთელი რიგი
55 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

სამოქალაქო საჩივრებისათვის მთელ რიგ პირებზე იმუნიტეტის მინიჭებით (იხ. Fayed,

cited above, § 65; და Cordova v. Italy (no. 1), no. 40877/98, § 58, ECHR 2003-I). იმ დარღვევის
ბუნება, რომლის გამოსასწორებლადაც ხდებოდა სასამართლოსადმი მიმართვის
უფლების მოთხოვნა - კერძოდ კი წამება - საჭიროებს კიდევ უფრო ვიწრო მიდგომას
მანამდე, სანამ დაწესდება რაიმე სახის შეზღუდვა. ამ შემთხვევაში პროპორციულობაც
მნშვნელოვან როლს თამაშობს, არსებობდა თუ არა სამართლებრივი დაცვის
ალტერნატივები; მომჩივნების შემთხვევაში ამ შეითხვაზე პასუხი უარყოფითია.
კერძოდ, წამების წინააღმდეგ კონვენციის მე-14 მუხლით დადგენილი სამართლებრივი
დაცვის ეფექტიანი საშუალება მომჩივნებს არ ჰქონიათ საუდის არაბეთში, რადგან
საუდის კანონმდებლობის მიხედვით წამება არ წარმოადგენს განმარტებულ
დანაშაულს და მისთვის კონკრეტული სასჯელი არ არის განსაზღვრული. წამების
წინააღმდეგ კომიტეტმა დაადგინა, რომ საუდის არაბეთში წამების საჩივრების
გამოძიების ეფექტიანი მექანიზმები არ არსებობდა. დიპლომატიური დაცვა კი არ
წარმოადგენს ეფექტიან სამართლებრივ დაცვას: მართალია მოპასუხე მთავრობამ
მოიხმო ალ-ადსანი საქმეში ხსენებული მათი ხელმისაწვდომობა, მაგრამ არ არსებობს
მტკიცებულება, რომ მათ ოდესმე შესთავაზეს ბ-ნ ალ-ადსანის ამგვარი დაცვა.
დიპლომატიური დაცვა სრულად ხვდება მოქალაქეობის სახელმწიფოს დისკრეცული
უფლებამოსილების ფარგლებში და შეუძლებელია მთავრობის იძულება
წარმოადგინოს სარჩელი მისი მოქალაქეების სახელით.

2. სასამართლოს შეფასება

(ა) სახელმწიფო იმუნიტეტის კონტექსტში სასამართლოზე წვდომის მარეგულირებელი ზოგადი

პრინციპები

186. კონვენციის 6 § 1 მუხლი ყველას ანიჭებს უფლებას სამოქალაქო უფლებებთან და

ვალდებულებებთან დაკავშირებული სამართლებრივი დავა (6.1 მუხლის ფრანგულ
ვერსიაში (“contestation”) წარადგინოს სასამართლოს წინაშე. თუმცა, სასამართლოზე
წვდომა აბსოლუტურ უფლებას არ წარმოადგენს. იგი შესაძლოა დაექვემდებაროს
შეზღუდვებს, რადგან წვდომის უფლება მისი ბუნებით, საჭიროებს სახელმწიფოს მიერ
რეგულირებას. ამ მხრივ ხელშემკვრელი სახელმწიფოები სარგებლობენ შეფასების
გარკვეული ზღვარით, თუმცა კონვენციით დადგენილი მოთხოვნების დაცვის შესახებ
საბოლოო გადაწყვეტილებას ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო იღებს.
უნდა აღინიშნოს, რომ დადგენილი შეზღუდვები არ ზღუდავს ან ამცირებს პირისადმი
დარჩენილ წვდომას იმდენად, რომ დაზიანდეს უფლების არსი. ამასთანავე, შეზღუდვა
ვერ იქნება 6.1 მუხლთან შესაბამისობაში თუკი იგი არ ისახავს კანონიერ მიზანს და თუ
კი არ არსებობს გონივრულად პროპორციული კავშირი გამოყენებულ საშუალებებსა და
დასახულ მიზანს შორის (იხ. Fogarty v. the United Kingdom [GC], no. 37112/97, §§ 32-33,
ECHR 2001-XI (ამონარიდები); McElhinney v. Ireland [GC], no. 31253/96, §§ 33-34, ECHR 2001-XI
(extracts); Al-Adsani, ციტირებული ზემოთ, §§ 52-53; Kalogeropoulou and Others,
ციტირებული ზემოთ; Manoilescu and Dobrescu v. Romania and Russia (dec.), no. 60861/00,
§§ 66 and 68, ECHR 2005-VI; Cudak v. Lithuania [GC], no. 15869/02, §§ 54-55, ECHR 2010; და
Sabeh El Leil v. France [GC], no. 34869/05, §§ 46-47, 29 ივნისი 2011).
56 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

187. კონვენციური უფლებები იმგვარად უნდა იყოს დაცული, რომ არ დაიკარგოს

მათი პრაქტიკული და ეფექტიანი ხასიათი, კერძოდ, როდესაც საქმე ეხება
სასამართლოსადმი წვდომას, გათვალისწინებული უნდა იყოს სამართლიანი
სასამართლო განხილვის უფლების მნიშვნელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში.
შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში კანონის უზენაესობის პრინციპთან, ისევე
როგორც კონვენციის 6.1 მუხლის არსში არსებულ საბაზისო პრინციპთან - კერძოდ,
სამოქალაქო საჩივრების სასამართლო განხილვისათვის წარდგენის შესაძლებლობა
მოსამართლის წინაშე - შესაბამისობაში ვერ იქნება კანონის უზენაესობასთან თუკი
სახელმწიფოს შეეძლება, კონვენციის აღმასრულებელი ორგანოების მხრიდან
შეზღუდვისა თუ კონტროლის გარეშე, შეზღუდოს სასამართლოების იურისდიქცია
მთელ რიგ სამოქალაქო სამართლებრივ საქმეებზე და მიანიჭოს სამოქალაქო
პასუხისმგებლობაზე იმუნიტეტი პირთა კატეგორიებს. იმ საქმეებში, სადაც
იურისდიქციიდან სახელმწიფო იმუნიტეტის პრინციპის გამოყენება ზღუდავს
სასამართლოზე წვდომის უფლებას, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო
ვალდებულია განიხილოს თუ რამდენად ამართლებს ამგვარ შეზღუდვებს საქმის
გარემოებანი (Al-Adsani, ციტირებული ზემოთ, §§ 47-48; Cudak, ციტირებული ზემოთ, §§
58-59; და Sabeh El Leil, ციტირებული ზემოთ, §§ 50-51).

188. სასამართლომ არაერთზის აღნიშნა, რომ სუვერენული იმუნიტეტი

საერთაშორისო სამართლის კონცეფციაა, რომელიც განვითარდა par in parem non habet
imperium პრინციპზე დაყრდნობით და რომლის მიხედვითაც, სახელმწიფო არ უნდა
დაექვემდებაროს სხვა სახელმწიფოს იურისდიქციას. სამოქალაქო სამართალწარმოების
ფარგლებში სახელმწიფოსათვის სუვერენული იმუნიტეტის მინიჭება ისახავს სხვა
სახელმწიფოს სახელმწიფო სუვერენიტეტის დაცვით სახელმწიფოთა შორის
მშვიდობიანი თანაცხოვრებისა და კარგი ურთიერთობების დაცვის საერთაშორისო
სამართლებრივ კანონიერ მიზანს (იხ. Fogarty, ციტირებული ზემოთ, § 34; McElhinney,
ციტირებული ზემოთ, § 35; Al-Adsani, ციტირებული ზემოთ, § 54; Kalogeropoulou and
Others, ციტირებული ზემოთ; Cudak, ციტირებული ზემოთ, § 60; და Sabeh El Leil,
ციტირებული ზემოთ, § 52).

189. რაც შეეხება ამგვარი შეზღუდვის პროპორციულობას, ამ მხრივ აუცილებელია

კონვენციის განმარტება საერთაშორისო სამართალთან, მათ შორის სახელმწიფო
იმუნიტეტის პრინციპთან რომლის ნაწილსაც იგი წარმოადგენს, მაქსიმალური
ჰარმონიით. სწორედ ამ გარემოებამ სასამართლოს უბიძგა დაესკვნა, რომ სახელმწიფოს
მიერ მიღებული ზომები, რომელიც ასახავს სახელმწიფო იმუნიტეტთან მიმართებაში
საერთაშორისო საჯარო სამართლის ზოგადად აღიარებულ წესებს, თავისთვაად ვერ
ჩაითვლება კონვენციის 6.1 მუხლში დადგენილი სასამართლოზე წვდომის უფლების
შეზღუდვისადმი არაპროპორციულად. სასამართლომ განმარტა, რომ რადგან
სასამართლოზე წვდომის უფლება წარმოადგენს კონვენციის 6.1 მუხლით დადგენილი
სამართლიანი სასამართლოს გარანტიის განუყოფელ ნაწილს, ისევე ზოგიერთი
შეზღუდვაც უნდა მივიჩნიოთ განუყოფლად, მათ შორის საერთაშორისო
თანამეგობრობის მიერ ზოგადად აღიარებული შეზღუდვები, მათ შორის სახელმწიფო
იმუნიტეტის დოქტრინა (იხ.McElhinney, ციტირებული ზემოთ, § 36-37; Fogarty,
ციტირებული ზემოთ, §§ 35-36 Al-Adsani, ციტირებული ზემოთ, §§ 55-56; Kalogeropoulou
57 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

and Others, ციტირებული ზემოთ; Manoilescu and Dobrescu, ციტირებული ზემოთ, §§ 70

და 80; Cudak, ციტირებული ზემოთ, §§ 56-57; და Sabeh El Leil, ციტირებული ზემოთ, §§
48-49).

(ბ) პრინციპების გამოყენება არსებულ სახელმწიფო იმუნიტეტის საქმეებში

190. სასამართლომ განიხილა 6.1 მუხლში მოცემული სასამართლოზე წვდომის

უფლების დაცვა სახელმწიფო იმუნიტეტის მინიჭების კონტექსტში რიგი სამოქალაქო
სამართლებრივი საჩივრების კონტექსტში, მათ შორის დავები, რომელიც ეხებოდა
დასაქმებას საელჩოებში (Fogarty, Cudak and Sabeh El Leil, ყველა საქმე ციტირებულია
ზემოთ); პერსონალურ ზიანს სახელმწიფოში, სადაც მოხდა საჩივრის წარდგენა
(McElhinney, ციტირებული ზემოთ); საზღვარგარეთ წამების შედეგად პერსონალურ
ზიანს (Al-Adsani, ციტირებული ზემოთ); ომის დროს ჩადენილი ადამიანურობის
წინააღმდეგ დანაშაულებს (Kalogeropoulou and Others, ციტირებული ზემოთ);
სასამართლო შეტყობინებას (Wallishauser, ციტირებული ზემოთ); და საჩივრებს
ნაგულვები კერძო-სამართლებრივი დარღვევების შესახებ (Oleynikov v. Russia, no.
36703/04, 14 მარტი 2013). ყოველ ამ საქმეში ჩანდა თუ როგორ მოხდა აქამდე არსებული
აბსოლუტური სახელმწიფო იმუნიტეტის ცნების შეზღუდვა და ახალ, უფრო ვიწრო
იმუნიტეტამდე დაყვანა. კერძოდ, სასამართლომ განიხილა თუ რამდენად იყო
მოპასუხე სახელმწიფოს მოქმედებანი „ამჟამად მიღებულ საერთაშორისო სტანდარტებს
მიღმა“ (Fogarty, ციტირებული ზემოთ, § 37; და McElhinney, ციტირებული ზემოთ, § 38);
იყო „საერთაშორისო თანამეგობრობაში მიღებულ სახელმწიფოს იმუნიტეტის
დოქტრინასთან დადგენილ ზოგადად მღებულ შეზღუდვებთან შეუსაბამო“ (Al-Adsani,
cited above, § 66; და, მითითებით, Kalogeropoulou and Others, ციტირებული ზემოთ); ან
პოტენციურად ეწინააღმდეგებოდა მოქმედი ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლით
დადგენილი სახელმწიფოს იმუნიტეტის წესიდან გამონაკლისს (Cudak, ციტირებული
ზემოთ, § 67; Sabeh El Leil, ციტირებული ზემოთ, § 58; Wallishauser, ციტირებული ზემოთ,
§ 69; და Oleynikov, ციტირებული ზემოთ, § 68).

191. ზემოთციტირებული ალ-ადსანი საქმეში, რომელსაც სასამართლომ

გადაწყვეტილება 2001 წელს გამოუტანა, აღინიშნა, რომ დადგენილი არ გახლდათ იყო
თუ არა ჯერჯერობით საერთაშორისო სამართალში მიღებული ხედვა, რომლის
მიხედვითაც სახელმწიფო არ სარგებლობდა იმუნიტეტით იმ ზიანის ანაზღაურების
მოთხოვნით წარმოდგენილ სამოქალაქო საჩივრების მიმართ, რომელიც ეხებოდა
საჩივრის წარდგენის ქვეყანაში ჩადენილ სავარაუდო წამებას. შესაბამისად, ადგილი არ
ჰქონია კონვენციის 6.1 მუხლის დარღვევას მაშინ, როდესაც ეროვნულმა
სასამართლოებმა დაუშვებლად სცნეს მომჩივნის მიერ ქუვეითის წინააღმდეგ
წამებისათვის სამოქალაქო ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით წარმოდგენილი
სარჩელი, მოიხმეს რა 1978 წლის კანონში არსებული წესები სახელმწიფო იმუნიტეტის
შესახებ. იგივე დასკვნამდე მივიდა სასამართლო 2002 წელს ზემორეციტირებულ
Kalogeropoulou and Others საქმეში, რომელიც ეხებოდა საბერძნეთის იუსტიციის
მინისტრის უარს მომჩივნის მოთხოვნაზე, მოეხდინა 1944 წელს ჩადენილი
ადამიანურობის წინააღმდეგ დანაშაულთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების
პასუხად საბერძნეთში მდებარე გერმანიის საკუთრების ექსპროპრიაცია მათ
58 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

სასარგებლოდ მიღებული გადაწყვეტილების საფუძველზე. თუმცა, ამ საქმეში

სასამართლომ მიუთითა, რომ მისი დასკვნა ალ-ადსანი საქმეზე ხელს არ უშლიდა
საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის შემდგომ განვითარებას მომავალში.

192. სახელმწიფოს იმუნიტეტთან დაკავშირებულ რიგ მოგვიანებით განხილულ

საქმეებში სასამართლომ დაადგინა 6.1 მუხლის დარღვევა იმის საფუძველზე, რომ
გაეროს იურისდიქციიდან იმუნიტეტის შესახებ კონვენციის დებულებანი
ვრცელდებოდა მოპასუხე სახელმწიფოზე ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლით
და რომ იმუნიტეტის მინიჭება არ იყო პროპორციული რადგან ან არ შესაბამებოდა
საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის ნორმას ან გამოყენებულ იქნა ეროვნული
სასამართლოების მიერ საკითხის ჯეროვნად გაანალიზების გარეშე (Cudak,
ციტირებული ზემოთ, §§ 67-74; Sabeh El Leil, ციტირებული ზემოთ, §§ 58-67; Wallishauser,
ციტირებული ზემოთ, §§ 69-72; და Oleynikov, ციტირებული ზემოთ, §§ 68-72).

(გ) უნდა მოხდეს თუ არა ალ-ადსანის მიდგომის გადახედვა?

193. მომჩივნები აცხადებდნენ, რომ სასამართლომ უნდა გადაუხვიოს დიდი

პალატის მიერ ალ-ადსანი საქმეში მიღებულ მიდგომას იმდენად, რამდენადაც ამ
უკანასკნელს არ განუხორციელებია პროპორციული შეფასება, მაშ შორის
ინდივიდუალური საქმის გარემოებებისა და არსებითი ნაწილის შეფასება,
განსაკუთრებით კი არ განუხილავს არსებობდა თუ არა მისაგებლის ალტერნატიული
საშუალებანი.

194. ალ-ადსანი საქმეში გადამწყვეტი შეკითხვა გამოყენებული ზომების

პროპორციულობის შეფასებისას გახლავთ ის, თუ რამდენად ასახავდა სახელმწიფო
იმუნიტეტის შესახებ საერთაშორისო საჯარო სამართალში ზოგადად აღიარებულ
იმუნიტეტის მარეგულირებელი წესებს ეროვნული სასამართლოების მიერ მიღებული
გადაწყვეტილებანი (ციტირებული ზემოთ, პარა 55-56 და 66-67). მართალია
სასამართლოს ფორმალურად არ აქვს ვალდებულება მიყვეს მის წინარე
გადაწყვეტილებებს, სამართლებრივი სიცხადის, განჭვრეტადობისა და კანონის წინაშე
თანასწორობის ინტერესებიდან გამომდინარე სასურველია ადგილი არ ჰქონდეს წინა
საქმეებში დადგენილი პრეცედენტებისაგან გადახვევას ჯეროვანი მიზეზის არსებობის
გარეშე (იხ. მაგ., Christine Goodwin v. the United Kingdom [GC], no. 28957/95, § 74, ECHR
2002-VI; Scoppola v. Italy (no. 2) [GC], no. 10249/03, § 104, 17 September 2009; და Sabri Güneş v.
Turkey [GC], no. 27396/06, § 50, 29 ივნისი 2012). როდესაც საქმე გვაქვს შედარებით ახალ
პრეცედენტთან, რომელიც წარმოდგენილია დიდი პალატის ამომწურავ
გადაწყვეტილებაში, მსგავსად ამ შემთხვევისა, პალატა, რომელიც მზად არ არის მიყვეს
დადგენილ პრეცედენტს, ვალდებულია დააყენოს დიდი პალატისათვის საქმის
გადაცემის საკითხი. წინამდებარე საქმეში არცერთ მხარეს არ შემოუთავაზებია
იურისდიქციის დიდი პალატისათვის დათმობა, თუმცა ნებისმიერ შემთხვევაში მაინც
პალატის გადასაწყეტია იმოქმედოს თუ არა ამგვარი თხოვნის საპასუხოდ (იხ.
მაგალითად, Hartman v. Czech Republic, no. 53341/99, § 8 in fine, ECHR 2003-VIII
(ამონარიდები); და Kuznetsova v. Russia, no. 67579/01, § 5, 7 ივნისი 2007).
59 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

195. ალ-ადსანი საქმეში დადგენილი პრეცედენტისა და იმის გათვალისწინებით, რომ

შესაბამისი სამართლებრივი საკითხები მოცემულ გადაწყვეტილებაში დეტალურად
იყო განხილული სასამართლო პრაქტიკისა და საერთაშორისო სამართლის
გათვალისწინებით, სასამართლო საჭიროდ არ მიიჩნევს წინამდებარე საქმეში
იურისდიქციის დათმობას დიდი პალატისათვის. 6.1 მუხლისათვის რელევანტური
ტესტით შეფასებისას ალ-ადსანი გადაწყვეტილებაში სასამართლომ იმოქმედა მისი
ვალდებულების შესაბამისად, გაითვალისწინა რა საერთაშორისო სამართლის
შესატყვისი წესები და პრინციპები. მან განმარტა კონვეცია საერთაშორისო
სამართალთან ჰარმონიაში, რომლის ნაწილსაც იგი წარმოაგენს (იხ.Al-Adsani,
ციტირებული ზემოთ, § 55; იხ. ასევე Al-Saadoon and Mufdhi v. the United Kingdom, no.
61498/08, § 126, ECHR 2010 (ამონარიდები); Catan and Others v. the Republic of Moldova and
Russia [GC], nos. 43370/04, 8252/05 და 18454/06, § 136, ECHR 2012 (ამონარიდები); Nada v.
Switzerland [GC], no. 10593/08, §§ 171-172, ECHR 2012; და ვენის კონვენციის მუხლი 31 § 3
(გ)). შესაბამისად, სასამართლო მიიჩნევს, რომ უნდა მოხდეს დიდი პალატის მიერ ალ-
ადსანი საქმეში პროპორციულობასთან დაკავშირებით მიღებული მიდგომით
გამოყენება (იხ. პარა. 194 ზემოთ).

(დ) პრინციპების გამოყენება საუდის არაბეთის სამეფოს წინააღმდეგ სარჩელში

196. ბ-ნი ჯოუნსის სარჩელი საუდის არაბეთის წინააღმდეგ მისი სარჩელის

დაუშვებლობის შესახებ ფაქტობრივად არის ზემორეციტირებული ალ-ადსანი საქმეში
არსებული საჩივრის მსგავსი. სასამართლომ ალ-ადსანი საქმეში დაადგინა, რომ
იმუნიტეტის მინიჭება ემსახურებოდა საერთაშორისო სამართლის, კერძოდ
სახელმწიფოთა შორის კეთილმეზობლური და კარგი ურთიერთობების,დაცვის
ლეგიტიმურ მიზანს სხვა სახელმწიფოს სუვერენიტეტის პატივისცემის გზით. იგი
შესაბამისობაში გახლდათ 6.1 მუხლთან რადგან ასახავდა იმ დროს მოქმედ
სახელმწიფო იმუნიტეტის საერთაშორისო საჯარო სამართლის ზოგადად აღიარებულ
წესებს. სასამართლომ ამჯერად პასუხი უნდა გასცეს მთავარ შეკითხვას, თუ რამდენად
ჰქონდა ადგილი საერთაშორისო სტანდარტების განვითარებსა მომჩივნების საქმეების
ლორდთა პალატის მიერ 2006 წელს განხილვის შემდეგ, რომელთა მიხედვითაც წამება
გამონაკლისად უნდა იქნეს მიჩნეული სხელმწიფო იმუნიტეტის დოქტრინიდან ალ-
ადსანი გადაწyვეტილების შემდეგ, რის შედეგადაც შესაძლებელი იქნება დავასკვნათ,
რომ იმუნიტეტის მინიჭება ასეთ შემთხვევაში არ ასახავს სახელმწიფო იმუნიტეტის
შესახებ საერთაშორისო საჯარო სამართლის ზოგადად აღიარებულ წესებს.

197. ბოლო წლებში, ლორდთა პალატის მიერ ამ საქმეში მიღებულ

გადაწყვეტილებამდე და მის შემდეგ, არაერთმა ეროვნულმა იურისდიქციამ განიხილა
შეიქმნა თუ არა ახალი jus cogens გამონაკლისი სახელმწიფო იმუნიტეტიდან
სახელმწიფოს წინააღმდეგ სამოქალაქო სარჩელების კონტექსტში (მაგ. Siderman de Blake,
Princz, Smith and Sampson აშშ, პარაგრაფი 117 ზემოთ; Bouzari and Hashemi კანადაში,
პარაგრაფები 128-134 ზემოთ; Ferrini იტალიაში, პარაგრაფი 140 ზემოთ; Prefecture of
Voiotia საბერძნეთში, პარაგრაფი 142 ზემოთ; Natoniewski პოლონეთში, პარაგრაფები 144-
146 ზემოთ; Bucheron and Grosz საფრანგეთში, პარაგრაფები 147 ზემოთ; A.A. სლოვენიაში,
პარაგრაფები 148-149 ზემოთ; და Al-Adsani გაერთიანებულ სამეფოში).
60 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

198. თუმცა, სასამართლოსათვის აუცილებელი არ არის განიხილოს ყველა

განვითარებული მოვლენა დეტალებში, რადგან მართლმსაჯულების საერთაშორისო
სასამართლომ ბოლოდროინდელ გადაწყვეტილებაში საქმეზე გერმანია იტალიის
წინააღმდეგ (იხ. პარაგრაფები 88-94 ზემოთ) - რომელიც ამ სასამართლოს მიერ
მიჩნეულ უნდა იქნას ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლის შინაარსის
დადგენისათვის ავტორიტეტული წყაროდ- ნათლად ა დაადგინა, რომ 2012 წლის
თებერვლისათვის სახელმწიფო იმუნიტეტიდან jus cogens გამონაკლისი ჯერ
კრისტალიზებული არ იყო. ინგლისის სასამართლოების მიერ 1978 წლის კანონის
დებულებების გამოყენებით საუდის არაბეთის მიერ 2006 წელს იმუნიტეტის
მოთხოვნის დაკმაყოფილება, შესაბამისად, ვერ იქნება მიჩნეული მომჩივნების
სასამართლოზე წვდომის უფლების გაუმართლებელ შეზღუდვად. შესაბამისად,
აღნიშნულიდან გამომდიანრეობს, რომ ბ-ნი ჯოუნსის მიერ საუდის არაბეთის სამეფოს
წინაღმდეგ საჩივრის დაუშვებლობით ადგილი არ ჰქონია კონვენციის 6.1 მუხლის
დარღვევას.

(ე) პრინციპების გამოყენება სახელმწიფო მოხელეების წინააღმდეგ სარჩელში

199. ოთხივე მომჩივანი აცხადებდა, რომ ვერ შეძლეს სამოქალაქო სარჩელის

წარმოდგენა სახელმწიფო მოხელეების წინააღმდეგ ნაგულვები წამებისათვის.
სასამართლომ უნდა განიხილოს თუ რამდენად იყო მათთვის სარჩელის წარდგენაზე
უარი შესაბამისობაში კონვენციის 6.1 მუხლთან. განხილვის დროს სასამართლო
გამოიყენებს ალ-ადსანი საქმეში დადგენილ ზოგად მიგომას.

200. სასამართლოზე წვდომის შეზღუდვის მიზნის ლეგიტიმაციისათვის

მნიშვნელოვანი აღინიშნოს, რომ სასამართლოს მიერ აქამდე განხილული სახელმწიფო
იმუნიტეტის საქმეებში, სამოქალაქო სარჩელები წარმოდგენილი იყო თავად
სახელმწიფოს და არა დასახელებული ინდივიდების წინააღმდეგ. თუმცა, იმუნიტეტი,
რომელიც გამოიყენება სახელმწიფო მოხელეების საქმეებზე რჩება „სახელმწიფო“
იმუნიტეტად: მისი მოხმობა ხდება სახელმწიფოს მიერ და მისი მოხსნაც სახელმწიფოს
პრეროგატივაა. როდესაც, მსგავსად წინამდებარე საქმისა, ratione materiae იმუნიტეტის
მინიჭება მოხელეზე მიზნად ისახავს სახელმწიფო იმუნიტეტის შესახებ საერთაშორისო
სამართლის დაცვას, მაშინ, მსგავსად სახელმწიფოსათვის იმუნიტეტის მინიჭების
შემთხვევებისა, სასამართლოზე წვდომის შეზღუდვის მიზანი კანონიერ ხასიათს
ატარებს.

201. იმის გამო, რომ ზომები, რომელიც ასახავს სახელმწიფოთა იმუნიტეტის შესახებ
საერთაშორისო საჯარო სამართლის აღიარებულ წესებს, პრინციპში ვერ ჩაითვლება
სასამართლოზე წვდომის უფლებაზე არაპროპორციული შეზღუდვის დაწესებად.
მომჩივნების საჩივართან მიმართებაში მთავარი განსახილველი საკითხი გახლავთ ის,
თუ რამდენად ასახავს ამგვარ წესებს სახელმწიფო მოხელეებისათვის ratione materiae
იმუნიტეტის მინიჭება. სასამართლო, შესაბამისად, განიხილავს თუ რამდენად
ითხოვდა საერთაშორისო საჯარო სამართლით დადგენილი ზოგადი წესი ეროვნული
სასამართლოების მიერ საუდის არაბეთის მიერ სახელმწიფო იმუნიტეტის მოთხოვნის
დაკმაყოფილებას სახელმწიფო მოხელეებთან მიმართებაში; და თუკი პასუხი
61 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

დადებითია, არსებობს თუ არა რაიმე სპეციალური წესი ან გამონაკლისი, რომელიც

ეხება სავარაუდო წამების შემთხვევებს.

(i) ზოგადი წესის არსებობა

202. პირველი შეკითხვა შემდეგია: - ratione materiae იმუნიტეტის მინიჭება

სახელმწიფო მოხელეებისათვის ასახავს თუ არა საერთაშორისო საჯარო სამართლის
ზოგადად აღიარებულ წესებს. სასამართლომ აქამდე გაიზიარა ხედვა, რომ იმუნიტეტის
მინიჭება სახელმწიფოსათვის ამ წესებს ასახავს. იმის გამო, რომ მოქმედება
ხორციელედება არა სახელმწიფოს, არამედ სახელმწიფოს სახელით მოქმედი
ინდივიდების მიერ, სადაც იმუნიტეტი სახელმწიფოს მიერ შესაძლოა იყოს
მოხმობილი, მაშინ დასაწყისისათვის უნდა მივიჩნიოთ, რომ ratione materiae
იმუნიტეტი ვრცელდება სახელმწიფო მოხელეების მოქმედებებზე. სხვაგვარად რომ
ყოფილიყო, მაშინ სახელმწიფოს იმუნიტეტი ყოველთვის შეილახებოდა კონკრეტული
მოხელების წინააღმდეგ ჩივილით. ამგვარი პრაგმატული მიდგომა აისახება 2004 წლის
გაეროს კონვენციის მიხედვით (იხ. ზემოთ პარაგრაფი 76) მოცემულ „სახელმწიფოს“
განმარტებაში, რომელიც აღნიშნავს, რომ ტერმინი მოიცავს სახელმწიფოს
წარმოამდგენლებს, რომლებიც მოქმედებენ ოფიციალური უფლებამოსილების
ფარგლებში. საერთაშორისო სამართლის კომისიის მომხსენებელმა მეორე ანგარიშში
აღნიშნა, რომ „საკმაოდ ფართოდ აღიარებულია“, რომ სახელმწიფო მოხელის
იმუნიტეტი წარმოადგენს „ნორმას“ და რომ იმუნიტეტის არარსებობა კონკრეტულ
შემთხვევაში დამოკიდებულია სპეციალური წესის ან პრაქტიკის არსებობასა და opinion
juris-ზე, რომელიც იმის მანიშნებელია, რომ წარმოიშვა ზოგადი ნორმიდან
გამონაკლისები (იხ. პარაგრაფი 96 ზემოთ).

203. ამასთანავე, ეროვნულ და საერთაშორისო დონეზე არსებული სასამართლო

პრაქტიკა ცხადყოფს, რომ სახელმწიფო მოხელეების მიერ ოფიციალური
უფლებამოსილების ფარგლებში, პოსტზე ყოფნის დროს ჩადენილი მოქმედებანი,
სახელმწიფოს იმუნიტეტის მიზნებისათვის, მიეკუთვნება იმ სახელმწიფოს, რომლის
სახელითაც მოქმედებენ ეს უკანასკნელნი. შესაბამისად, Propend საქმეში ინგლისის
სააპელაციო სასამართლომ დაადგინა, რომ სახელმწიფოზე 1978 წლის კანონით
მიკუთვნებული იმუნიტეტი წაკითხულ უნდა იქნას იმგვარად, რომ კონკრეტულ
სახელმწიფო მოხელეეებს ანიჭებდეს „ისეთივე დაცვას, როგორითაც თავად
სახელმწიფო ისარგებლებდა“ (იხ. პარაგრაფები 42-43 ზემოთ). კანადაში, სააპელაციო
სასამართლომ Jaffe საქმეში დაადგინა, რომ „სახელმწიფოს“ ცნება სახელმწიფოს
იმუნიტეტის შესახებ კანონის მიზნებისათვის მოიცავდა სახელმწიფოს
მოსამსახურეებს, რომლებიც ასრულებდნენ ოფიციალურ სამუშაოს (იხ. პარაგრაფი 127
ზემოთ). Fang საქმეში ახალი ზელანდიის სასამართლომ დაადგინა, რომ სახელმწიფოს
იმუნიტეტი ამასთანავე ანიჭებდა ratione materiae იმუნიტეტს ინდივიდების
წინააღმდეგ სარჩელებზე იმ პირებს, რომელთა მოქმედებაც სახელმწიფოს
უფლებამოსილების განხორციელებისას კითხვის ნიშნის ქვეშ ხვდებოდა (იხ.
პარაგრაფი 135 ზემოთ). Zhang საქმეში ავსტრალიის სააპელაციო სასამართლომ
დაადგინა, რომ ინდივიდ მოხელეებზე ვრცელდებოდა იმუნიტეტის შესახებ კანონი,
რადგან მათ ჰქონდათ უფლება იმუნიტეტზე საერთო სამართლის მიხედვით და რომ ეს
62 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

უფლება კანონის მიერ არ შეცვლილა (იხ. პარაგრაფი 138 ზემოთ). მართალია ამერიკის
შეერთებული შტატების უზენაესმა სასამართლომ Samantar საქმეში დაადგინა, რომ
მოხელეები არ ხვდებოდნენ „სახელმწიფოს“ განმარტებაში ფედერალური სახელმწიფო
იმუნიტეტის შესახებ კანონით, მაგრამ იქვე განმარტა, რომ მათი იმუნიტეტები
განისაზღვრებოდა საერთო სამართლით, რადგან კანონი მხოლოდ ნაწილობრივ
ახდენდა იმუნიტეტების შესახებ კანონების კოდიფიცირებას ამერიკის შეერთებულ
შტატებში (იხ. პარაგრაფი 122 ზემოთ). სააპელაციო სასამართლომ (მეოთხე ოლქი)
შემდგომ გაიზიარა ხედვა, რომ, პრინციპში, სახელმწიფო მოხელეები უნდა
სარგებლობდნენ იმუნიტეტით იმ მოქმედებებისათვის, რომელიც მათ განახორციელეს
სახელმწიფოზე მუშაობის დროს (იხ. პარაგრაფები 122-124 ზემოთ). Blaškić საქმეში,
ყოფილი იუგოსლავიის ტრიბუნალმა სახელმწიფო მოხელეები განმარტა როგორც
პირები, რომლებიც მოქმედებენ ოფიციალური უფლებამოსილებით და წარმოადგენენ
„სახელმწიფოს ინსტრუმენტებს“ და იქვე აღნიშნა, რომ ისინი სარგებლობდნენ
„ფუნქციური იმუნიტეტით (იხ. პარაგრაფი 81 ზემოთ). საქმეში Djibouti v. France მსს-მ
მოიხმო ჯიბუტის მთავრობის შესაძლებლობა ედავა, რომ სახელმწიფოს ორი მოხელის
მოქმედებანი წარმოადგენდა მის მოქმედებას და რომ მოხელეები იყვნენ მისი
ორგანოები, სააგენტოები ან ინსტრუმენტები (იხ. პარაგრაფები 86-87 ზემოთ).

204. საერთაშორისო და ეროვნულ დონეზე არსებულ წყაროთა მიმოხილვა როგროც

ჩანს მხარს უჭერს ხედვას, რომლის მიხედვითაც, სახელმწიფოს იმუნიტეტი,
პრინციპში, უცხო სახელმწიფოს მოხელეებს თუ ოფიცრებს, სახელმწიფოს სახელით
განხორციელებულ მოქმედებებზე, სთავაზობს ისეთივე დაცვას, როგორიც იარსებებდა
თავად სახელმწიფოს შემთხვევაში.

(ii) სპეციალური წესის არსებობა წამების აქტების შემთხვევაში

205. ზემოთგანხილულიდან ნათელია, რომ ინდივიდები სარგებლობენ

სახელმწიფოს მხოლოდ ratione materiae იმუნიტეტით, როდესაც გასაჩივრებული
მოქმედებანი განხორციელებულია მათი ოფიციალური უფლებამოსილების
ფარგლებში. გაეროს იურისდიქციიდან იმუნიტეტის შესახებ კონვენცია სახელმწიფოს
წარმოამდგენლებს იხსენიებს როგორც „უფლებამოსილების ფარგლებში მოქმედ“
პირებს (იხ. პარაგრაფი 76 ზემოთ). ის ფაქტი, რომ არ არსებობს ზოგადი jus cogens
გამონაკლისი სახელმწიფო იმუნიტეტის წესებიდან, შესაბამისად არ არის ხსენებული
სახელმწიფო მოხელეების წინაღმდეგ საჩივრებისათვის წინაღობის შემქმნელი.

206. წამების წინააღმდეგ კონვენცია წამებას გამარტავს როგორც „საჯარო მოხელის ან

უფლებამოსილების ფარგლებში მოქმედი სხვა პირის“ მიერ განხორციელებულ
მოქმედებას/აქტს. როგორც ჩანს მოცემული განმარტება ამყარებს იმ არგუმენტსაც, რომ,
სახელმწიფო იმუნიტეტის მიზნებისათვის, წამების აქტები შესაძლოა ჩადენილ იქნას
„ოფიციალური უფლებამოსილებით“. მართალია, რომ სააპელაციო სასამართლოში
Mance LJ-ს არგუმენტი წინამდებარე საქმეში ეხებოდა ეჭვს, თუ რამდენად მოქმედებენ
საჯარო მოხელები „ოფიციალური უფლებამოსილებით“ როდესაც ჩადიან წამებას
წამების წინააღმდეგ კონვენციის 1 მუხლის მნიშვნელობით (იხ. პარაგაფი 16 ზემოთ).
თუმცა, საერთაშორისო სამართლის წყაროების საფუძვლიანი შესწავლის შემდეგ
63 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

ამგვარი მიდგომა ერთხმად იქნა უარყოფილი ლორდთა პალატის მიერ. კერძოდ კი,
ლორდმა ბინჰემმა, მიუთითა, რომ მომჩივნების მიერ საკუთარი არგუმენტების
გასამყარებლოდ მოხმობილი ერთადერთი პრაქტიკა მოდიოდა აშშ-დან და არ ასახავდა
სხვა ერების მიერ ფართოდ გაზიარებულ და დაცულ პრინციპებს (იხ. პარაგრაფი 28
ზემოთ).

207. სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის შესახებ ჩარჩო დებულებანი, ამ მხრივ,

მოქმედებებს მიაკუთვნებს სახელმწიფოს იმ შემთხვევაში, თუკი ისინი განხორციელდა
სახელმწიფოს ორგანოების მიერ, მუხლების მე-4 მუხლში მოცემული განმარტების
შესაბამისად ( იხ. პარაგრაფი 107 ზემოთ) ან სახელმწიფოს კანონმდებლობის მიხედვით
უფლებამოსილების მქონე პირების მიერ, რომლებიც სათანადო კანონის საფუძველზე
აორციელებენ სახელმწიფოს ულებამოსილებას და მოქმედებენ ამ უფლებამოსილების
ფარგლებში, როგროც ეს განმარტებულია ჩარჩო დებულებების მე-5 მუხლში (იხ.
პარაგრაფი 108 ზემოთ). მომჩივნებს არ უარყვიათ, რომ წამების აქტებს, რომელიც მათ
მიმართ განხორციელდა, მოქმედებაში მოყავდა საუდის არაბეთის სახელმწიფო
პასუხისმგებლობა. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ ჩარჩო დებულებანი ეხება მხოლოდ
იმას, თუ რამდენად არის სახელმწიფო პასუხისმგებელი გასაჩივრებულ ქმედებებზე,
რადგან მას შემდეგ რაც დადგება სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა, ზიანის
ანაზღაურების ვალდებულება უკვე წარმოიშვება საერთაშორისო სამართლის
შესაბამისად. უდავოა, რომ ინდივიდები შესაძლოა გარკვეულ ვითარებებში პირადად
იყვნენ პასუხისმგებელნი იმ სამართალდარღვევებისათვის, რომელიც აყენებს
სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას და რომ მოცემული პირადი პასუხისმგებლობა იმავე
ქმედებებისათვის არსებობს სახელმწიფოს ვალდებულებასთან ერთად. ამგვარი
პოტენციური ორმაგი პასუხისმგებლობა ასახულია სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის
ჩარჩო დებულებების 58-ე მუხლში, რომელიც ადგენს, რომ მიკუთვნების საკითხები
გავლენას არ ახდენს საერთაშორისო სამართლით ინდივიდუალურ
პასუსიხმგებლობაზე, რომელიც შესაძლოა გავრცელდეს სახელმწიფოს სახელით
მოქმედი პირებზეც (იხ. პარაგრაფი 109 ზემოთ). სისხლის სამართლის კონტექსტში ეს
ნათლად ჩანს, როდესაც წამების აქტებისათვის ინდივიდუალური სისხლის სამართლის
პასუხისმგებლობა არსებობს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობასთან ერთად (იხ.
პარაგარფები 44-56, 61 და 150-154 ზემოთ). შესაბამისად, თუკი ინდივიდუალური
სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის არსებობა ადასტურებს, რომ სახელმწიფოს
პასუხისმგებლობის მიზნებსიათვის ხდება მოქმედებების ოფიციალური ბუნების
აღიარება. ეს თავისთავად არ ნიშნავს, რომ საერთაშორისო სამართლის მიხედვით,
სახელმწიფოს იმუნიტეტი ყოველთვის იმოქმედებს ამდაგვარადვე.

208. არსებობს მოსაზრება, რომ საერთაშორისო საჯარო სამართლის ნებისმიერი წესი,

რომელიც იმუნიტეტს ანიჭებს სახელმწიფო მოხელეს შეიცვალა წამების წინააღმდეგ
კონვენციის მიღებით, რომელმაც, მე-14 მუხლით შემოიღო უნივერსალური
სამოქალაქო იურისდიქცია. მოცემულ არგუმენტს იზიარებს წამების წინააღმდეგ
კომიტეტი, რომელიც მხარს უჭერს მე-14 მუხლის იმგვარი ინტერპრეტირებას, რომლის
მიხედვითაც იგი სახელმწიფოებს ავალებს სამოქალაქო მისაგებლების
უზრუნველყოფას წამების შემთხვევაში- მიუხედავად იმისა თუ სად მოხდა წამება (იხ.
პარაგრაფები 66-68 ზემოთ). თუმცა, მომჩივნებს არ მოუხმიათ მსს-ს თუ საერთაშორისო
64 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

საარბიტრაჟო ტრიბუნალების გადაწყვეტილებანი ამ არგუმენტის გასამყარებლად. ეს

ინტერპრეტაცია შემდგომ უარყოფილ იქნა როგორც კანადის, ისე გაერთიანებული
სამეფოს სასამართლოების მიერ (იხ. პარაგრაფები 15, 29-30 და 128 ზემოთ). ამერიკის
შეერთებულმა შტატებმა კონვენციას გაუკეთა დათქმა, სადაც აღნიშნა მისი ხედვა,
რომლის მიხედვითაც განხილული დებულება მისაგებელს ითხოვდა მხოლოდ წამების
იმ აქტებზე, რომელიც ჩადენილ იქნა იმ ქვეყანაში, სადაც ხდება სარჩელის შეტანა (იხ.
პარაგრაფი 64 ზემოთ). შესაბამისად, საკითხი თუ რამდენად წარმოშვა წამების
წინააღმდეგ კონვენციამ უნივერსალური სამოქალაქო იურისდიქცია ჯერ კიდევ
საკმაოდ შორსაა დამკვიდრებისაგან.

209. საერთაშორისო სამართლის ინსტრუმენტები და მასალა სახელმწიფო

იმუნიტეტის შესახებ შეზღუდულ ყურადღებას უთმობს წამების აქტებისათვის
სახელმწიფო მოხელეების იმუნიტეტს. ეს საკითხი პირდაპირ არ არის განხილული არც
ბაზელის კონვენციაში და არც გაეროს იურისდიქციიდან იმუნიტეტების შესახებ
კონვენციაში. ამ უკანასკნელის მიღებამდე, საერთაშორისო სამართლის კომისიის მუშა
ჯგუფმა აღნიშნა, რომ არსებობდა გარკვეული მოწონება ხედვისა, რომლის მიხედვითაც
სამოქალაქო თუ სისხლის სამართლის სამართალწარმოების ფარგლებში, სახელმწიფო
მოხელეებს არ უნდა ჰქონდეთ უფლება მოითხოვონ იმუნიტეტი წამების აქტებისათვის,
რომელიც ჩადენილია მათ საკუთარ ტერიტორიაზე, თუმცა ცვილებების შეტანა ჩარჩო
დებულებებში არ შემოუთავაზებიათ (იხ. პარაგრაფი 79 ზემოთ). მართალია არსებობს
გარკვეული მისწრაფებანი დადგინდეს სახელმწიფო იმუნიტეტიდან გამონაკლისი
ასეთ შემთხვევებში, მაგრამ საკითხზე კონსესუსი მიღწეული ნამდვილად არაა.
აღსანიშნავია, რომ გაეროს იურისდიქციიდან იმუნიტეტის კონვენციის თოთხმეტი
წევრიდან სამს გაკეთებული აქვს დეკლარაცია, რომლის მიხედვითაც კონვენცია
გავლენას არ ახდენს ადამიანის უფლებების დაცვი საერთაშორისო სამართლის
განვითარებაზე (იხ. პარაგრაფი 80 ზემოთ). საერთაშორისო სამართლის ინსტიტუტის
2009 წლის რეზოლუცია მოუწოდებს სახელმწიფოებს განიხილონ იმუნიტეტის მოხსნა
იმ შემთხვევებში, თუკი მათ აგენტებს/წარმომაგენლებს ედებათ ბრალი საერთაშორისო
დანაშაულების ჩადენაში. მოცემული რეზოლუცია გაცხადებულ იქნა იმგვარად, რომ
გავლენა არ მოეხდინა სახელმწიფოსადმი მოქმედებების მიკუთვნებისა და თავად
სახელმწიფოს იმუნიტეტის მარეგულირებელ წესებზე (იხ. პარაგრაფები 103-106
ზემოთ). საქმეში Furundzija წამების აკრძალვის jus cogens ბუნების განხილვისას,
ყოფილი იუგოსლავიის ტრიბუნალმა აღნიშნა, რომ სახელმწიფოს იმ ზომების
მსხვერპლმა, რომლითაც ხდება წამების ავტორიზება ან შეწყნარება ან დამნაშავეთა
დაფარვა „უნდა წარმოადგინოს სამოქალაქო სარჩელი და მოითხოვოს ზიანის
ანაზღაურება უცხო სახელმწიფოს სასამართლოში“ (იხ. პარაგრაფი 82 ზემოთ); რისი
ხაზგასმა სურდა სასამართლოს ამ წინადადებით არ არის იკვეთება გადაწყვეტილებაში.
მოსამართლეებმა ჰიგინსმა, კუიმანსმა და ბურგენთალმა ერთობლივ განცალკევებულ
მოსაზრებაში მსს-ს Arrest Warrant საქმეში აღნიშნეს, რომ საერთაშორისო დანაშაულების
ოფიციალურ მოქმედებებად მიჩნევას სულ უფრო და უფრო მეტი მოწინააღმდეგე
ყავდა და მიუთითეს, რომ ამგვარ მიდგომას უკვე ხშირად ვხვდებით სახელმწიფოთა
პრაქტიკაშიც (იხ. პარაგრაფი 85 ზემოთ), თუმცა ლორდთა პალატის გადაწყვეტილებამ
მოცემულ საქმეში, ლორდ ბინჯემისა და ლორდ ჰოფმანის მოსაზრებით, ჩამოაყალიბა
65 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

სამართლებრივი მიზეზები თუ რატომ არ სჯეროდათ მათ ამგვარი მოთხოვნის (იხ,

განსაკუთრებით პარაგრაფები 30 და 35 ზემოთ).

210. როგორც ჩანს jus cogens დარღვევებისათვის სახელმწიფო მოხელეების

წინააღმდეგ სამოქალაქო სარჩელების წარდგენის მცირე ეროვნული პრაქტიკა
არსებობს. ბევრი ქვეყანა არ დამდგარა მოცემული საკითხის წინაშე პრაქტიკაში.
მოპასუხე სახელმწიფოს მიერ ევროპის საბჭოს სხვა წევრ სახელმწიფოებისაგან
მიღებული პასუხები (იხ. პარაგრაფი 110 ზემოთ) დიდწილად თეორიული იყო და არ
იძლევა დასკვნების გამოტანის საშუალებას მასზედ, თუ რამდენად აღიარებენ
ეროვნული კანონები წამების აქტების ოფიციალურ ბუნებას სახელმწიფო იმუნიტეტის
მიზნებისათვის. თუმცა, ამასთანავე არსებობს მაგალითები სხვა საერთო სამართლის
იურისდიქციებიდან. კანადაში განხილულ Hashemi საქმეში, კვებეკის სააპელაციო
სასამართლომ დაადგინა, რომ სიკ ვრცელდებოდა უცხო სახელმწიფოს
წარმომადგენლებზე წამების ბრალდებების შემთხვევაშიც. იგი დაეფუძნა წამების
წინააღმდეგ კონვეციაში მოცემულ წამების განმარტებას, მის წინა გადაწყვეტილებას
Jaffe საქმეში და ლორდ ჰოფმანის მოსახრებას ლორდთა პალატის მიერ განხილულ
მომჩივნის ამ საქმეში (იხ. პარაგრაფები 129-133 ზემოთ). თუმცა, საქმე ამჯერად
იხილება უზენაესი სასამართლოს წინაშე (იხ. პარაგრაფი 143 ზემოთ). ახალ
ზელანდიაში Fang საქმეში სასამართლო დაეფუძნა ლორდთა პალატის
გადაწყვეტილებას მომჩივნების საქმეზე და არ გაიზიარა არგუმენტი, რომლის
მიხედვითაც წამებისათვის სახელმწიფო მოხელეებზე სახელმწიფო იმუნიტეტი
გამონაკლისის სახით არ უნდა გავრცელდეს, მიიჩნიეს რა, რომ არაჯეროვანი იქნებოდა
ახალი ზელანდიის სასამართლოებს აეღოთ „წამყვანი როლი“ საერთაშორისო
სამართლის ახალი მიმდინარეობების დაფუძნებაში (იხ. პარაგრაფები 135-136 ზემოთ).
ავსტრალიაში, სააპელაციო სასამართლომ Zhang საქმეში უარი განაცხადა გაეზიარებინა
არგუმენტი, რომლის მიხედვითაც jus cogens დარღვევები ვერ იქნება ოფიციალური
აქტები სახელმწიფოს იმუნიტეტის მიზნებისათვის, დაეფუძნა რა ეროვნული
კანონმდებლობის არაბუნდოვან ბუნებასა და ავსტრალიის სასამართლოების
ვალდებულებას გამოეყენებინათ ხსენებული კანონმდებლობა (იხ. პარაგრაფები 138-139
ზემოთ).

211. ამერიკის შეერთებულ შტატებში საკითხი კიდევ უფრო ღრმად არის

განხილული. Chuidian საქმეში სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების მიხედვით,
„უსიკ“ მიხედვით, ტერმინი „სახელმწიფო“ შესაძლოა მოიცავდეს მოხელეს, მაგრამ
კანონმდებლობა ვერ დაიცავს უფლებამოსილების მიღმა მოქმედ მოხელეს. აშშ
ფედერალურმა სასამართლოებმა უარი განაცხადეს იმუნიტეტის მინიჭებაზე იმ
საქმეებში, რომელიც ეხებოდა წამებას იმის გამო, რომ ამგვარი აქტები ვერ
განიხილებოდა მოხელის კანონიერი უფლებამოსილების ნაწილად (იხ. პარაგრაფი 119
ზემოთ). მიუხედავად ამისა, მოგვიანებით სააპელაციო სასამართლოებმა Belhas და
Matar საქმეებში პირს მიანიჭეს ratione materiae იმუნიტეტი jus cogens ნორმების
სავარაუდო დარღვევების შემთხვევებში (იხ. პარაგრაფები 120-121 ზემოთ). თუმცა, ამ
გადაწყვეტილებების ავტორიტეტი კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგა მას შემდეგ რაც
უზენაესმა სასამართლომ მოგვიანებით განხილულ Samantar საქმეში მიიჩნია, რომ
„უსიკ“ საერთოდ არ ვრცელდებოდა სახელმწიფო მოხელეზე და რომ საკითხი
66 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

რეგულირდებოდა მხოლოდ საერთო სამართლით (იხ. პარაგაფი 122 ზემოთ). საერთო

სამართლის მიხედვით იმუნიტეტების შესახებ Samantar საქმეში სააპელაციო
სასამართლოს ბოლოდროინდელი გადაწყვეტილება უარყოფს სახელმწიფო მოხელეთა
ratione materiae იმუნიტეტს იმის გამო, რომ jus cogens დარღვევები არ წარმოადგენდა
ოფიციალურ აქტებს (იხ. პარაგრაფები 122-124 ზემოთ). ამ გადაწყვეტილების მიღების
დროისათვის საკითხი ჯერ ისევ განიხილება უზენაესი სასამართლოს წინაშე (იხ.
პარაგრაფი 125 ზემოთ).

212. სამოქალაქო სამართლის კონტექსტის მიღმა არსებობს გარკვეული მხარდაჭერა

პოზიციისა, რომლის მიხედვითაც წამება ვერ იქნება ჩადენილი „ოფიციალური
უფლებამოსილების“ ფარგლებში სისხლის სამართლის საქმეებში. Pinochet (No. 3)
საქმეში ლორდებმა ბრაუნ-ვილკინსონმა და ჰატონმა მიიჩნიეს, რომ აუცილებლად
უნდა არსებობდეს სერიოზული საფუძველი იმის სამტკიცებლად, რომ წამების
წინააღმდეგ კონვენციის ძალაში შესვლის შემდეგ წამების განხორციელება ვერ იქნება
სახელმწიფოს ფუნქცია (იხ. პარაგრაფები 47-48 და 51), თუმცა ამგვარი მიდგომა სხვა
მოსამართლეებმა არ მოიწონეს (იხ. განსაკუთრებით მოსამართლე ჰოუფის მოსაზრება,
ციტირებული ზემოთ, პარაგრაფში 49). ბუტერს საქმეში ამსტერდამის სააპელაციო
სასამართლომ დაადგინა, რომ ყველა სერიოზული დანაშაულის ჩდენა (ამ შემთხვევაში
წამების) ვერ განიხილებოდა სახელმწიფოს მეთაურის ოფიციალურ საქმიანობად (იხ.
პარაგრაფი 151 ზემოთ). საკითხი განიხილა შვეიცარიის ფედერალურმა სისხლის
სამართლის სასამართლომ ა. საქმეში, თუმცა დაუსჯელობის უარყოფა პირდაპირ არ
დაეფუძნა არგუმენტს, რომ წ ამება ვერ იქნება „ოფიციალური აქტი“ (იხ. პარაგრაფები
152-153 ზემოთ). ბ-ნმა კოლოდკინმა, რომელიც საერთაშორისო სამართლის კომისიის
სპეციალური მომხსენებელი გახლდათ და ახორციელებდა კვლევას უცხო
სახელმწიფოთა სისხლის სამართლის იურისდიქციიდან სახელმწიფო მოხლეების
იმუნიტეტის შესახებ, მეორე ანგარიშში აღნიშნა, რომ „საკმაოდ ფართოდ
გავრცელებული“ იყო ხედვა, რომლის მიხედვითაც საერთაშორისო სამართლის მძიმე
დანაშაულები არ უნდა განხილულიყო ოფიციალური უფლებამოსილების ფარგლებში
ჩადენილ მოქმედებად (იხ. პარაგრაფი 99 ზემოთ). თუმცა, ამ განცხადებას არ მოყოლია
ერთხმად აღიარება სსკ-ში; საკითხზე შემდგომ კომენტარებს წარმოადგენს ახალი
სპეციალური მომხსენებელი, ქ-ნი ჰერნანდესი 2014 წლისათვის (იხ. პარაგრაფი 100
ზემოთ). ნათელია, რომ იმის გათვალისწინებით, რომ რიგ ქვეყნებში დაზარალებულს
შეუძლია სამოქალაქო სამართლებრივი სარჩელი წარმოადგინოს და მოითხოვოს
ზიანის ანაზღაურება სისხლის სამართლის პროცესის ფარგლებში, ratione materiae
იმუნიტეტთან დაკავშირებით ნებისმიერი განსხვავება სამოქალაქო და სისხლის
სამართლის საქმეებს შორის გავლენას იქონიებს სამოქალაქო კომპენსაციის მასშტაბზე
ქვეყნების მიხედვით. თუმცა, მაშინ როდესაც ასეთი შემთხვევა უდავოდ საჭიროებს
შემდგომ ასახვას იმუნიტეტის შესახებ სასამართლოს გადაწყვეტილებებსა და
საერთაშორისო სამართლის ორგანოების საქმიანობაში, ამ სასამართლოსათვის იგი არ
წარმოადგენს საკმაო საფუძველს დაასკვნას, რომ იმუნიტეტის მინიჭება მოცემულ
საქმეში არ ასახავდა საერთაშორისო საჯარო სამართლის ზოგადად აღიარებულ წესებს.

213. ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, მართალია სასამართლო მიიჩნევს,

რომ საერთაშორისო საჯარო სამართალში წარმოშობის გზაზეა გარკვეული
67 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

სპეციალური წესი ან გამონაკლისი წამების შემთხვევაში უცხო სახელმწიფოს

მოხელეების წინააღმდეგ სამოქალაქო საჩივრებზე, დადგენილი ნორმების მიხედვით,
როგორც ეს ლორდმა ბინჰემმა აღნიშნა ლორდთა პალატის მიერ წინამდებარე საქმის
განხილვისას, სახელმწიფოს უფლება იმუნიტეტზე ვერ შეიკვეცება მის ნაცვლად
მისსავე მოხელეებზე ჩივილის დაშვებით. მომჩვნების არგუმენტების რაც შეიძლება
ფართოდ გაზიარების გათვალისწინებით, არსებობს მტკიცებულება, რომ
მიმდინარეობს განხილვა წამების წინააღმდეგ კონვენციის მიხედვით წამების
განმარტების შესახებ; სახელმწიფო იმუნიტეტსა და სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის
ჩარჩო დებულებების მიხედვით მიკუთვნების წესების შესახებ; და წამების წინააღმდეგ
კონვენციის მე-14 მუხლის მასშტაბების შესახებ (იხ. პარაგრაფები 206-208 ზემოთ).
თუმცა, სახელმწიფოთა პრაქტიკა მოცემულ საკითხზე ჯერ მერყევია და არსებობს
ratione materiae იმუნიტეტის მინიჭების შესახებ ორივე პოზიციის გამამყარებელი
პრაქტიკა. ეროვნულ უზენაეს სასამართლოებში ორი ამგვარი საქმე ჯერ კიდევ
განიხილება: ერთი ამერიკის შეერთებულ შტატებში და მეორე კანადაში (იხ.
პარაგრაფები 125 და 134 ზემოთ). საკითხზე საერთაშორისო მოსაზრება შეიძლება
ითქვას, რომ ახლა იწყებს განვითარებას, რაც დასტურდება საერთაშორისო სამართლის
კომისიის მიერ სისხლის სამართლის სფეროში მიმდინარე ბოლოდროინდელი
განხილვებით. აღნიშნული საქმიანობა პროცესშია და ველით შემდგომ განვითარებებს.

214. მოცემულ საქმეში ნათელია, რომ ლორდთა პალატამ სრულად განიხილა ყველა
შესაბამისი არგუმენტი წამების საფუძველზე წარმოდგენილი სამოქალაქო საჩივრების
შესახებ. მათ შორის სახელმწიფო იმუნიტეტის შესახებ ზოგადი წესიდან შესაძლო
გამონაკლისიც (შეადარეთ და იხ. განსხვავება საქმეებში Sabeh El Leil, ციტირებული
ზემოთ, §§ 63-67; Wallishauser, ციტირებული ზემოთ, § 70; და Oleynikov, ციტირებული
ზემოთ, §§ 69-72). ფართო და მრავლისმომცველ გადაწყვეტილებაში (იხ,. პარაგრაფები
24-38 ზემოთ) მათ დაასკვნეს, რომ ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართალი არ
უშვებდა გამონაკლისს - წამების ტოლფასი მოქმედების ბრალდებებთან მიმართებაში-
სახელმწიფო მოხელეთა ratione materiae იმუნიტეტის ზოგადი წესიდან სამოქალაქო
საჩივრების დროს მაშინ, როდესაც იმუნიტეტით სარგებლობდა თავად სახელმწიფო.
ლორდთა პალატის ლოგიკა არ შეიცავდა აშკარა შეცდომას, არამედ ეფუძნებოდა
საერთაშორისო სამართლის მასალების ფართო ანალიზსა და მომჩვნებისა და
სააპელაციო სასამართლოს სამართლებრივი არგუმენტების შესწავლას, სადაც
სააპელაციო სასამართლომ მომჩივნების სასარგებლოდ გამოიტანა გადაწყვეტილება.
სხვა ეროვნულმა სასამართლოებმა ჯეროვნად შეისწავლეს ლორდთა პალატის
გადაწყვეტილება მოცემულ საქმეში და მიიჩნიეს, რომ ეს უკანასკნელი ძლიერ
სარწმუნო გახლდათ (იხ. პარაგრაფები 131-133 დ 135 ზემოთ).

215. მოცემულ ვითარებაში, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო

მიიჩნევს, რომ მოცემულ საქმეში სახელმწიფო მოხელეებისათვის იმუნიტეტის
მინიჭება ასახავდა ზოგადად აღიარებულ საერთაშორისო საჯარო სამართლის წესებს.
მომჩივნების სამოქალაქო საქმეებში 1978 წლის კანონის დებულებების გამოყენება
სახელმწიფო მოხელეებისათვის იმუნიტეტის მინიჭებისას, შესაბამისად, არ
წარმოადგენდა მომჩივნების სასამართლოზე წვდომის უფლების გაუმართლებელ
შეზღუდვას. შესაბამისად, მოცემულ საქმეში ადგილი არ ჰქონია კონვენციის 6 § 1
68 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

დარღვევას. თუმცა, საერთაშორისო საჯარო სამართალში ამჟამად მიმდინარე

განვითარებების გათვალისწინებით, მოცემული საკითხი საჭიროებს ხელშემკვრელი
სახელმწიფოების მიერ შემდგომ განხილვას.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო

1. აცხადებს, ერთხმად, გადაწყვეტილებას საჩივრების გაერთიანების შესახებ;

2. აცხადებს, ერთხმად, საჩივრებს მისაღებად;

3. ადგენს, ექვსი ხმით ერთის წინააღმდეგ, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის 6 §

1 მუხლის დარღვევას ბ-ნი ჯოუნსის მიერ საუდის არაბეთის საჩივრის შემთხვევაში;

4. ადგენს, ექვსი ხმით ერთის წინააღმდეგ, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის 6 §

1 მუხლის დარღვევას მომჩვნების მიერ დასახელებული სახელმწიფო მოხელეების
წინააღმდეგ საჩივრის შემთხვევაში.

შესრულებულია ინგლისურ ენაზე და გაცხადებულია წერილობით 2014 წლის 14

იანვარს, სასამართლოს რეგლამენტის 77 §§ 2 და 3 მუხლის მიხედვით.

ფრანსუაზ ელენს-პასოს ინეტა ზიმელე

სასამართლოს გამწესრიგებელი პრეზიდენტი

კონვენციის 45 § 2 მუხლისა და რეგლამენტის 74 § 2 მუხლის თანახმად, წინამდებარე

გადაწყვეტილებას თან ერთვის მოსამართლე ბიანკუსა და მოსამართლე კალაჯიევას
ცალკეული მოსაზრებანი.

ი.ზ.
ფ.ე.პ

მოცემულ თარგმანს არ ერთვის განსხვავებული მოსაზრებანი, თუმცა იგი თან

ახლავს ოფიციალურ, ინგლისურ და/ან ფრანგულ ენაზე წარმოდგენილ
გადაწყვეტილებას და ხელმისაწვდომია სასამართლოს პრაქტიკის მონაცემთა
ბაზაში - HUDOC.

© ევროპის საბჭო/ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, 2014

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს ოფიციალური ენებია ინგლისური და
ფრანგული. წინამდებარე თარგმანი შესრულებულია ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა
სატრასტო ფონდის ხელშეწყობით (www.coe.int/humanrightstrustfund). იგი სასამართლოსათვის
სავალდებულო ხასიათს არ ატარებს და არც მის ხარისხზე აკისრებს პასუხისმგებლობას.
მოცემული დოკუმენტი შეიძლება ჩამოტვირთულ იქნას ადამიანის უფლებათა ევროპული
სასამართლოს HUDOC სასამართლო პრაქტიკის მონაცემთა ბაზიდან (http://hudoc.echr.coe.int) ან
ნებისმიერი სხვა მონაცემთა ბაზიდან, რომელთანაც სასამართლომ მოახდინა მისი გაზიარება.
დასაშვებია თარგმანის რეპროდუქცირება არაკომერციული მიზნებისათვის იმ პირობით, რომ
მოხდება საქმის სრული სახელწოდების ციტირება, მოცემულ საავტორო უფლებების აღნიშვნასა
და ადამიანის უფლებათა სატრასტო ფონდზე მითითებით. წინამდებარე თარგმანის ნებისმიერი
ნაწილის კომერციული მიზნებით გამოყენების სურვილის შემთხვევაში, გთხოვთ მოგვწეროთ
შემდეგ მისამართზე: publishing@echr.coe.int.
69 ჯოუნსი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

© Council of Europe/European Court of Human Rights, 2014

The official languages of the European Court of Human Rights are English and French. This translation
was commissioned with the support of the Human Rights Trust Fund of the Council of Europe
(www.coe.int/humanrightstrustfund). It does not bind the Court, nor does the Court take any
responsibility for the quality thereof. It may be downloaded from the HUDOC case-law database of the
European Court of Human Rights (http://hudoc.echr.coe.int) or from any other database with which the
Court has shared it. It may be reproduced for non-commercial purposes on condition that the full title of
the case is cited, together with the above copyright indication and reference to the Human Rights Trust
Fund. If it is intended to use any part of this translation for commercial purposes, please contact
publishing@echr.coe.int.

© Conseil de l’Europe/Cour européenne des droits de l’homme, 2014

Les langues officielles de la Cour européenne des droits de l’homme sont le français et l’anglais. La
présente traduction a été effectuée avec le soutien du Fonds fiduciaire pour les droits de l’homme du
Conseil de l’Europe (www.coe.int/humanrightstrustfund). Elle ne lie pas la Cour, et celle-ci décline toute
responsabilité quant à sa qualité. Elle peut être téléchargée à partir de HUDOC, la base de jurisprudence
de la Cour européenne des droits de l’homme (http://hudoc.echr.coe.int), ou de toute autre base de
données à laquelle HUDOC l’a communiquée. Elle peut être reproduite à des fins non commerciales, sous
réserve que le titre de l’affaire soit cité en entier et s’accompagne de l’indication de copyright ci-dessus
ainsi que de la référence au Fonds fiduciaire pour les droits de l’homme. Toute personne souhaitant se
servir de tout ou partie de la présente traduction à des fins commerciales est invitée à le signaler à
l’adresse suivante : publishing@echr.coe.int.