I Titel van de visule analyse Duits expressionisme - Franz Marc Toren van de blauwe paarden (1912) of dichterisch wohnet

der Mensch

II Algemene inleiding Duits expressionisme

Door middel van kleur en lijn probeerden de expressionisten de werkelijkheid weer te geven vanuit hun eigen perceptie en emoties. Kenmerken: kleurgebruik vanuit het gevoel veel beweging, rytme duidelijke verftoets felle kleuren (veel primair en secundair) veel kleurcontrasten

Het Duitse expressionisme valt op te delen in twee groepen: 1. Die Brucke [We hebben er natuurlijk over nagedacht hoe we naar buiten moesten treden. Op een avond, toen we naar huis liepen, hadden we het daar weer over. Schmidt-Rottluff zei dat we ons wel Brcke konden noemen Dat was een woord met vele betekenissen, zou geen programma inhouden, maar in zekere zin van de ene oever naar de andere voeren. (Heckel, 1958)] 2. Der Blaue Reiter [De definitieve naam vonden we ten slotte aan een caftafel in de Gartenlaube in Sindseldorf; we hielden allebei van blauw, Marc van paarden, ik van ruiters. Zo kwam de naam vanzelf. (Kandinsky)]

III Der Blaue Reiter Der Blaue Reiter was aanvankelijk de titel van een publikatie (almanak), die in 1912 door Wassily Kandinscky en Franz Marc in Mnchen werd geschreven. Deze kunstenaars organiseerden ook twee keer tentoonstellingen, waarin ze hun ideeen aan de hand van de kunstwerken naar buiten wilden brengen. Zij vonden emoties het belangrijkste argument om creatief bezig te zijn. Je bepaalde dus zelf, als kunstenaar, welke kleur je ging gebruiken voor een element in je schilderij. Der Blaue Reiter (evenals Die Brcke) vond zijn inspiratie in de voorlopers van het expressionisme. Van Gogh, Gauguin , Matisse en Munch waren belangrijke voorbeelden. De werken van deze schilders werden vaak tentoongesteld en de Der Blaue Reiterleden werden door hen genspireerd. De leden van Der Blaue Reiter hadden niet echt een collectieve stijl, maar toch zijn er overeenkomsten aan te wijzen. Ze begonnen figuratief, deelden hun schilderijen in onrealistische kleurvlakken die vaak een landschappelijke strekking hadden. Het gebruik van intense en felle kleuren was een kenmerk.

IV Franz Marc (1880-1916)

portret van Franz Marc, door Auguste Macke (1910) a. Franz Marcs echte ontwikkeling als kunstenaar begon toen hij in Parijs in 1903 in contact kwam met de schilderijen van Manet. Hij begon heldere kleuren te gebruiken en trok met zijn schildersezel de natuur in. Hij vereenvoudigde de vormen, en de vlakken kwamen naar voren zonder dat de kleuren op impressionistische wijze opgebracht werden. b. Een tweede, kort verblijf in Parijs in het jaar 1907, bracht hem in contact met het werk van Gauguin en Van Gogh. Uit hun schilderkunst kreeg hij nieuwe impulsen; vooral de invloed van Van Gogh is in zijn werk te zien. De vlakken werden minder statisch, de penseelvoering ritmischer en dynamisch. Het totale beeld kwam in beweging. Dieren speelden een steeds grotere rol in zijn schilderijen en verdrongen de mensen bijna helemaal uit zijn werk. [Marc was bijna geobsedeerd door dieren. Dieren waren mooiere wezens dan mensen, vond hij. Als wij mensen meer met dieren zouden omgaan dan stonden wij dichter bij de natuur dus dichter bij onze eigen emoties. Citaat: Het hert voelt. Hoe oneindig subtieler moet de sensitiviteit van de schilder zijn om dt te kunnen schilderen! Marc noemt de sensitiviteit van de schilder, zonder welke hij

niet in staat is om het innerlijke van het hert weer te geven. Uit dit citaat blijkt hoezeer hij probeerde het immaterile, dat wat wij niet kunnen zien, zichtbaar te maken op het doek. Franz Marc had daar zijn eigen ideen over. Zoals meer van zijn tijdgenoten dichtte hij aan kleuren bepaalde eigenschappen toe. (Dit is later in het analyse te vinden)]

IV Ter illustratie van (de kern van) zijn werk: Toren van de blauwe paarden

o Beschrijven 1913 Olieverf/waterkleuren op doek (maar ik ben niet zeker) 200x130 cm: vrij groot Nationaal Gallerij, Berlijn (reproductie) vier blaue paarden in beweging achter elkaar het originele werk is gemist sinds het tweede oorlog en wij kennen dit alleen d.m.v. reproducties (de handtekening is niet te vinden)

o Analyseren In dit figuratieve en toch gestileerd schilderij van Franz Marc staan vier blauwe paarden. Het gaat de kunstenaar niet om de zichtbare werkelijkheid, blauwe paarden bestaan immers niet. De paarden en landschap versmelten op een heel duidelijke verticale asymetrische compositie. Het is een opvallend verschil tussen de verdeeling in vlak, in massa en lijn. Hetaandachtcentrum van het vlak is naar rechts geplaatst waar de blauwe kleur dominant is. De ronde (eliptische) blauwe lijnen die open tegen elkaar ingaan, vormen een ritmisch patroon ondersteunend dezelfe verticaliteit van het vlak. Het lijk dat het motief van het paard door een prisma wordt gebroken en is uitsluitend opgebouwd met korte diagonalen, driehoeken en lijnen en circelvormen. Zo wordt voor de paarden een gelijktijdige dynamiek bereikt en krijgen zij meerdere gezichtspunten. Hoewel zijn de paarden op een vlakke ondergrond, zonder onderscheid, afgebeeld, maken ze op ons de indruk van ruimtelijkheid, van diepte: er is een overlapping, een gedeltelijke achter elkaar plaatsen van paarden. De grote zuivere blauwe kleurvlakken van de paarden komen naar voren en ze versterken de dieptewerking in contrast met rood en geel en oranje. De beschouwer kijkt van onder af naar de paarden, van een kikker perspectief. Het is een laag standpunt waardoor het ontwerp (de paarden) zo indrukkwekkend mogelijk voorgesteld wordt. Dit bezit ook een sterk psichologische effect. Marc gebruikt de kleur blauw omdat die kleur volgens hem de kracht van paarden, weergeeft. Door middel van kleur laat hij iets zien van het innerlijk van het paard: de viriliteit, de masculiniteit. Hij vervormt de werkelijkheid om kracht en energie uit te drukken. Hij gebruikt abstracte vormen in zijn compositie (cirkel, driehoeken) om een beeld van volmaakte harmonie te creren. Hij gebruikt ook zuivere kleur en lijn, los van een voorstelling, maar hij maakte geen abstracties. Hij voegt ook rood en geel tot oranje in contrast: maar alleen om de koude, spirituele blauw uit te drukken. De vormfragmenten lopen door elkaar heen en de kleuren krijgen een transparantie.

o Interpreteren De titel geeft al aan dat dit onmogelijk een uitbeelding van de werkelijkheid kan zijn: er bestaan geen blauwe paarden. Wat Marc wil is de gratie en de kracht van paarden laten zien. Daartoe geeft hij ze onnatuurlijke kleuren, vervormt hun hoofden tot hoekige vlakken en tekent ze zo boven elkaar dat er als het ware een toren van paarden ontstaat. De realiteit is hier dus gedeformeerd ten behoeve van wat de kunstenaar wil uitdrukken. Tegelijk worden de zachte pasteltinten van het impressionisme vervangen door hardere en contrasterende kleuren en worden de vage contouren scherper. Hoe sterker deze deformaties zijn, hoe moeilijker het is iets realistisch op het schilderij te onderscheiden. Ten slotte kan dit overgaan in abstracte of non-figuratieve kunst, waar elke herkenbaarheid is verdwenen en het schilderij alleen nog bestaat uit vormen en kleuren. Dit werk is een afbeelding van de kleurtheorie van Franz Marc. Hij ontwikkelde een theorie van complementaire contrasten, waarbij hij voor iedere primaire kleur zijn eigen karakteristieken gaf. Het blauw vertegenwoordigde voor hem het mannelijke principe, hard en verstandig, het geel stond daartegenover voor het vrouwelijke, zachte, blijmoedige, zinnelijke principe. Het rood belichaamde de materie, grof en zwaar werd het door andere kleuren bestreden, waarbij het gaat om de overwinning. Het mengen van de kleuren leidde ook tot een vermenging van de eigenschappen. Dit werk wordt gezien als een icoon in de Duitse schilderkunst. Het wordt geassocieerd met kracht, kleur en beweging. De vraag is: zijn het meerdere paarden of is het n paard waarvan je een bewegingssequentie ziet? Marc constateerde bezorgd dat de mensheid steeds verder buiten de natuurlijke kosmos geraakt was. Met zijn schilderijen vol harmonieuze samenhang trachtte hij mensen in staat te stellen de aansluiting met de kosmos te hervinden. V Expressionistische kenmerken in het werk van Franz Marc Eventuel andere werken laten zien

Franz Marc: Wij zullen niet meer het bos en het paard schilderen zoals zij zich aan ons voordoen of zoals zij ons aangenaam zijn, maar zoals het bos of het paard zichzelf voelen: hun absolute wezen dat leeft achter de schijnwereld