‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬

‫لومړی فصل‬
‫د هایدرولوژی پیژندنه‬
‫‪Introduction to Hydrology‬‬
‫‪.۱-۱‬هایدرولوژی او دهغی موضوع‬
‫هایدرولوژی یوه مرکبه التینی اصطالح ده چې )‪ (Hydro‬د اوبو او )‪ (logy‬د‬
‫علممم (پمموهی ) پممه مینممی دی ‪ .‬لممدی یایممه ویلممی هممو چممې هایممدرولوژی د اوبممو د‬
‫یممو‬ ‫مطممالیی د علممم عبممه عبممار دی ‪ .‬د هایممدرولوژی د علممم نوممموړی تیریمم‬
‫اصطالحی یا لغوی مفهوم لری ‪.‬‬
‫د اتمسفیر‪ ،‬یمکۍ او د یمکی الندی په ګډون د اوبو د رامنځ ته کیدو ‪ ،‬ویش‬
‫او حرک په هکله بحث کونکی علم د هایدرولوژی په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫هایدرولوژی د یمکۍ په کره کې د اوبو د مطالیی د علم عبه عبار دی چې د‬
‫اوبو د رامنځ ته کیدو ‪ ،‬دوران ‪ ،‬لیږد او توزیع ‪ ،‬د هغی د فزیکی ‪ ،‬کیمیاوی‬
‫بصوصیاتو او د ژوندی او جامد چاپیلایر سره د هغی د عکس الیمل په هکله‬
‫بحث کوی [‪. ]۳‬‬
‫هغه علم چې د هایدروسفیر د سمندرونو ‪ ،‬سمندرګیو ‪ ،‬جهیلونو ‪ ،‬سیندونو ‪ ،‬د‬
‫باورو اوبه ‪ ،‬واوره ‪ ،‬یبچالونه ‪ ،‬د اتمسفیر لمدبل (رطوب ) همدارنګه د هغو‬
‫پروسو بواص چې د اتمسفیر ‪ ،‬لیتو سفیر او هغه چاپیلایر چې ژوندی اجسام په‬
‫هغوی کې ژوند کوی اړیکې لری د بپلی مطالیی الندی نیسی د هایدرولوژی په‬
‫نامه یادیږي [‪.]۰۲‬‬

‫‪4‬‬
‫اوبه د مادی دبدلیدنی او د ارګانیزمو د پرابتیا اساسی وسیله ده ‪ .‬د ډیرو پبوا‬
‫زمانو راهیسی د انسان ژوند او د کلتور پرابتیا د اوبو سره تړاو لری ‪ .‬د اوبو‬
‫عبه په پرابه پیمانه په صنی ‪ ،‬د انرژی په تولید ‪ ،‬کرهڼه ‪ ،‬د کبانو په روزنه‬
‫‪ ،‬طب او داسی نورو یایونو کې کار ابیستل کیږی ‪ .‬د فزیک ‪ ،‬کیمیا ‪ ،‬میبانیک‬
‫او داسی نورو علومو د مطالیی اساسی موضوع د اوبو عبه عبار ده ‪.‬‬
‫اوبه په اتمسفیر کې د بړاس په هکل ‪ ،‬د یمکی پر مخ د اوبو او یخ (کنګل ) په‬
‫هکل او تر یمکی الندی د اوبو په هکل هتون لری ‪.‬‬
‫د یمکی اوبه چې په بپل ترکیب کې جامد مواد ‪ ،‬مایع ‪ ،‬ګاز ولری د طبییی‬
‫اوبو په نامه یادیږي ‪ .‬ددی اوبو زیاته بربه د سمندرګیو ‪ ،‬اوسمندرونو اوبه‬
‫تهکیلوی او کمه بربه یې د یمکی د وچې یا د غرنیو طبقو ( باورو ) په بربه‬
‫رسی ‪ .‬د یمکی دوچی د بربی اوبه میموالً د اتمسفیری ترسباتو (اورښ ) د‬
‫تل کیدنی له امله رامنیه ته کیږی ‪ .‬د ښودل هوو اتمسفیری ترسباتو اصلی‬
‫منبع هغه تببیر دی کوم چې د سمندرګیو او سمندرونو د سطحو عبه سرته‬
‫رسی ‪ .‬د اوبو هغه بربه چې په مبتلفو هکلونو سره د یمکې پرمخ هتون‬
‫ولری د سطحی اوبو په نامه یادیږی ‪ .‬د هایدرولوژی هغه بربه چې د یمکی د‬
‫‪(Surface‬‬ ‫وچی اوبه تر مطالیی الندی نیسی د وچی هایدرولوژی‬
‫) ‪ Hydrology‬په نامه یادیږي ‪ .‬د هایدرولوجی هغه بربه چې د سمندرګیو‬
‫او سمندرونو اوبه تر مطالیی الندی نیسی د سمندر پیژندنی‬
‫) ‪ (Oceanography‬په نامه یادیږي ‪ .‬د هایدرولوژی هغه بربه چې د‬
‫یمکی الندی اوبه د بپلی مطالیی الندی نیسی د هایدروجیولوجی‬
‫) ‪ (Hydrogeology‬په نامه یادیږی ‪.‬په هایدرولوژی کې د هایدروجیولوجی‬
‫هغه بربې هاملیږی په کومو کې چې د دسطحی او د یمکۍ الندی اوبو متقابلی‬
‫اغیزی ‪ ،‬د یمکۍ الندی اوبو په وسیله د سیندونو تغذیه تر مطالیی الندی‬
‫نیسی ‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫د هایدرولوژی د علم د مطالیی اساسی موضوع د هغه پدیدو ترمنځ د اړیکو‬
‫ټینګول دی چې هغه مطالیه کوی ‪ .‬نو پدی اساس ویالی هو چې د هایدرولوژی‬
‫د علم اساسی موضوع د سیندونو مطالیه ده یینی د سیند د بهیر رژیم او د هغو‬
‫عواملو تر منځ د اړیکو ټینګول دی کوم چې د سیند د بهیر مقدار له هغه امله‬
‫اغیزمن کیږي ‪.‬‬
‫دی ‪ .‬په‬ ‫د سطحی هایدرولوژی اساسی مفهوم د اوبو د موضوع عبه عبار‬
‫طبیی کې د اوبو واحدونه عبار دی له د اوبو له تګلورو ‪(Watercourse‬‬
‫) او ډنډونو ) ‪. (Reservoirs or Ponds‬‬
‫د اوبو واحدونه په کومو کې چې اوبه د یوړ ( میل) په لوری د یمکۍ د سطحې‬
‫په ژوری هوی بربې کې حرک کوی د سیندونو په نامه یادیږی ‪ .‬د اوبو ښودل‬
‫هوی بهیرونه په بپل وار سره په دوو واحدونو دایمی (په هغو کې چې اوبه په‬
‫ټول کال او یا د کال په زیاتره بربه کې بهیږی ) او موقتی ( په کومو کې چې‬
‫اوبه د کال په لږ وب کې بهیږی ) جال کیږی ‪.‬‬
‫د یمکۍ د وچې په ژورو بربو کې د اوبو واحدونه چې د اوبو د ډیر ورو (‬
‫و نه لری د ډنډونو په‬ ‫بطی) حرک سره ټاکل کیږی اویا دا چې هیڅ بویښ‬
‫نامه یادیږي ‪ .‬د اوبو ډنډونه هم په بپل وار په طبییی (د یمکی په ژورو بربو‬
‫کې په طبییی توګه اوبه سره راټولیږی ) او مصنوعی (کوم چې د انسان د‬
‫فیالی په پایله کې په طبییی ژورو او یا جوړو هوو بربو کې ټولیږی ) ویهی‬
‫[‪. ]۰۲‬‬

‫‪6‬‬
 ‫‪.۰-۱‬د هایدرولوژی د علم لنډ تاریخ‬
‫که عه هم د اوبو تاریخ د یمکۍ د پیدایښ سره تړاو لری ‪ ،‬الکن د اوبو سره د‬
‫لومړنیو انسانانو د پیژند ګلوی نیټه (تاریخ ) په دقیق ډول سره ندی ټاکل هوی‬
‫‪ .‬د تاریبی اسنادو او مدرکونو د عیړنو په اساس او لیکنو عبه دا جوته کیږی‬
‫چې نیږدی (‪ )۰۰۲۲‬کاله دمبه له میالد عبه انسانانو په بپل ژوند کې د اوبو‬
‫پر اهمی پوهیدلی وه ‪ .‬د ښودل هوی وب راپدی بوا په مجرأو کې د اوبو د‬
‫داغ (سطحې) په پورته او کښته تللو باندی دسرته رسیدلو اندازه کونو ته په پام‬
‫کې نیولو سره د اوبو لګولو کانالونو او د اوبو ګریونو بندونو جوړولوته‬
‫پاملرنه کړیده ‪.‬‬
‫د مسیح له میالد عبه (‪ )۳۰۲۲‬کاله دمبه د سکوریون پادهاه ‪(King‬‬
‫کې په مصر کې د اوبو لګولو د کانالونو د جوړولو‬ ‫)‪ Scorpion‬په وب‬
‫نښی لیدل هویدی او (‪ )۳۲۲۲‬کاله د میالد عبه د مبه د منیز پادهاه ‪(King‬‬
‫)‪ Menes‬لبوا د بپل پایتب یینی د میمفیس )‪ (Memphis‬ښارته د نیل د‬
‫سیند د اوبو د ګریولو لپاره د ګریونی بند )‪ (Diversion Dam‬د جوړولو‬
‫دستور ورکړ ‪ .‬له میالد عبه (‪ ) ۰۵۰۲‬کاله دمبه د قاهری د سهیل په عو‬
‫کیلومتری کې د سیدالفرأ بند ) ‪ (Sadd el – Kafar‬جوړ هویدی ‪ .‬عرنګه‬
‫چې د ښودل هوی بند په ترکیب کې د اضافی اوبو د پرچاوه کولو لپاره کوم‬
‫پرچاوه ای سابتمان په پام کې نه وه نیول هوی ‪ ،‬نو له همدی امله د اورښ‬
‫په لومړنی فصل کې د اوبو په وسیله ویجاړ هو ‪ .‬د میالد عبه (‪ )۱۰۲۲‬کاله‬
‫دمبه هموارابی )‪ (Hammarabi‬زمونږ په ګاونډ ایران کې د هایدرولیکی‬
‫ودانیو د بیلګی په توګه د اوبو لګولو کانالونو او اراټونو(هرهټ ) جوړولو‬
‫بنسټ ایښی دی[‪. ] ۰،۵‬‬
‫آناکساګورا‬ ‫د میالد عبه (‪ )۰۰۲‬کاله دمبه د لومړی یل لپاره یونانی فیلسو‬
‫)‪ (Anaxagura‬د اوبو د هایدرولوژیکی دوران مفهوم وړاندی کړ او هغه‬

‫‪7‬‬
‫پدی باور وه چې د لمر د وړانګو له امله د سیندونو د اوبو د سطحې عبه‬
‫اتمسفیر ته د اوبو مالیکولونه لیږدول کیږی او وروسته د اوبو پورته هوی‬
‫مالیکولونه د اورښ په هکل د یمکۍ پرمخ اوری (ترسب کوی ) چې د یمکۍ‬
‫کې د سیندونو د‬ ‫په دننه کې ذبیره او بیا د هرایطو مساعد کیدلو په صور‬
‫تغذیی سبب ګریی ‪.‬‬
‫)‪ (Theophrastus‬د‬ ‫د میالد عبه (‪ )۳۰۲‬کاله دمبه تؤفراستوس‬
‫هواپیژندنی په هکله په تی پرک ډول سره مطالب بپاره کړیدی ‪.‬‬
‫د پورتنیو مطالبو په پام کې نیولو سره د هایدرولوژیکی مطالیاتو تاریخ کوالی‬
‫هوو په اتو دورو سره بالصه کړو[‪.]۰‬‬
‫‪ -۱‬نظری دوره (‪ ۱۰۲۲‬م ) ‪ .‬پدی دوره کې د نړی مههوری هایدرولوژیکی‬
‫ودانی جوړی هویدی ‪ .‬له دوی عبه تر ټولو مهم کوالی هو چې په عربی‬
‫هیوادونو کې د تر یمکۍ الندی اوبو د السته راوړلو لپاره د کوهیانو کیندل ‪ ،‬په‬
‫ایران کې د مههورو کانالونو ‪ ،‬په مصر او بین النهرین کې د اوبو لګولو د یو‬
‫لړ پروژو ‪ ،‬د رومیانو په وسیله د اوبو لګولو نهرونو او د چین په هیواد کې د‬
‫زاه کښی د پرمبتللو سیستمونو جوړول و ښایو ‪ .‬ویتروویوس )‪(Vitruvius‬‬
‫وه چې پدی دوره کې ئې د هایدرولوژیکی پروسو او عملیو په‬ ‫لومړنی فیلسو‬
‫هکله مطالیا تر سره کړیدی او همدارنګه د اوبو د زیرمه کولو د کړنالرو په‬
‫هکله ئې بپل نظریا وړاندی کړیدی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬مهاهداتی دوره (‪ ۱۵۲۲ -۱۰۲۲‬م ) ‪ .‬پدی دوره کې لؤناردو داوینچي‬
‫وړ‬ ‫) ‪ (Leonardo da Vinci‬د اوبو د دوران په هکله بپلی د ارزښ‬
‫السته راوړنی ولیکلی ‪.‬‬
‫‪ -۳‬د محاسبی او اندازه کولو دوره (‪ ۱۰۲۲ – ۱۵۲۲‬م ) ‪ .‬پدی دوره کې د‬
‫)‪ (Runoff‬او تببیر‬ ‫)‪ ، (Precipitation‬سطحي جریان‬ ‫اورښ‬
‫) ‪ (Evaporation‬مقدارونه اندازه او همدارنګه د ارتیزیان )‪ ( Artisan‬د‬

‫‪8‬‬
‫ترسره هول ‪ .‬په ښودل هوی‬ ‫کوهیانو دپاسه د یانګړو موبو لپاره مطالیا‬
‫دوره کې د یینو هایدرولیکی پدیدو په هکله نسبتا ً دقیقی وړاند وینی سرته‬
‫رسیدلی دی ‪ .‬د هایدرولوژیکی دوران لومړنی مفاهیم په همدی دوره کې د‬
‫) ‪ (Perrault‬لبوا وړاندی هول او د سن ‪(Ia‬‬ ‫فرانسوی عیړونکی پراول‬
‫) ‪ scinc‬د یینو سیندونو د بهیر د اورښ مقدار د اندازه کولو عبه په الس‬
‫راغلی پایلی په (‪۱۵۶۰‬م) کال کې بپری هوی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬عملی – تجربوی دوره (‪ ۱۵۲۲ – ۱۰۲۲‬م ) ‪ .‬پدی دوره کې د‬
‫هایدرولوژیکی پارامترونو د مقدار د اندازه کولو او محاسبی لپاره نوی وسایل‬
‫رامنځ ته هول ‪ .‬پیزومتر )‪ ، (Piezometer‬برنولیس ) ‪ (Bernoulis‬او‬
‫)‪ (Pittot Tube‬پدی دوره کې د جوړو هوو وسایلو عبه‬ ‫نل‬ ‫د پیتو‬
‫عبار دی چې د هایدرولوژیکی عیړنو او مطالیاتو سره ئې مرسته وکړه ‪.‬‬
‫‪ -۰‬عصری دوره (‪ ۱۶۲۲ – ۱۵۲۲‬م ) ‪ .‬ددی دوری په اوږدو کې د‬
‫هایدرولوژی علم او د سطحی اوبو په هکله اساسی کوښښونه هوی دی ‪ .‬د‬
‫دارسی ) ‪ (Darcy Law‬او دالتون ) ‪ (Dalton Law‬قانون ‪ ،‬د پوئازوی‬
‫) ‪ ، (Poiseuullic’s‬د هیزی ) ‪ (Chezy‬او ماننګ ) ‪(Manning‬‬
‫میادله کوالی هوو چې د کوښښونو بیلګی وښایو ‪.‬‬
‫‪ -۵‬د آټکلونو (فرضیاتو ) د عرګندولو دوره (‪ . ) ۱۶۳۲ – ۱۶۲۲‬د‬
‫همیر انګیرونو( فرضیاتو )‬ ‫هایدرولوژیکی عملیو او پروسو په هکله د زیا‬
‫ښکاره کول ددی دوری د یانګړتیاو عیه عبار دی ‪ .‬په ښودل هوی دوره کې‬
‫ع یړونکو د هایدرولوژیکی پروسو د ارزونو لپاره زیاد همیر ریاضیکی افادی‬
‫وړاندی او په سیندی حوضو کې دبهیر د پارامترونو د اندازه کولو لپاره زیاتی‬
‫هعی سرته رسولی دی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د استدالل دوره (‪ ۱۶۰۲ – ۱۶۳۲‬م ) ‪ .‬د هایدرولوژی د اوسنیو مفاهیمو‬
‫‪(Le Raj‬‬ ‫اساس او طرح د (‪۱۶۳۲‬م) کال ته ګریی ‪،‬چې کله هرمان‬

‫‪9‬‬
‫‪(Unite‬‬ ‫)‪ K.Sherman‬هایدرولوژیکی مفاهیم د واحد هایدروګرا‬
‫)‪ Hydrograph‬په سطحي جریان د اضافی اورښ د بدلیدلو لپاره وړاندی‬
‫چې د سطحو د‬ ‫کړ ‪ .‬پدی دوره کې د هورتن )‪۱۶۳۰( (Horton‬م) مطالیا‬
‫د سطحی جریان او نفوذی‬ ‫نفوذ مننی د یانګړتیاو په هکله اضافی اورښ‬
‫(‪ ) Water penetration‬اوبو بدلیږی د هایدرولوژیکی مفاهیمو په افاده‬
‫کولو کې زیاته ونډه لری ‪.‬‬
‫په (‪ )۱۶۳۰‬کال کې د هایدرولیک په هکله د تیس )‪ ، (Thies‬په (‪)۱۶۰۰‬‬
‫د اعظمی مقدار د توزیع فرنکاس په هکله د ګامبل )‪ (Gumbell‬کارونه ‪ ،‬د‬
‫هواپیژندنی او هایدرولوژیکی مفاهیمو ترمنځ د اړیکو د ټینګولو په هکله د‬
‫برنارد ) ‪ (Bernard‬کارونه او همدارنګه د سیندونو دترسباتو په هکله د‬
‫اینهتاین )‪ (Einstein‬تیوری ددی دوری مهمو او رغنده کارونو او مطالیو‬
‫عبه ګڼل کیږي ‪ .‬په نوموړی دوره کې پر یادوهوو تیوریکی کارونو سربیره‬
‫زیاتره هایدرولوژیکی مودولونه ( سابتمانونه ) د عیړنو لپاره جوړ او کارول‬
‫هویدی ‪.‬‬
‫‪ – ۵‬د هایدرولوژیکی مفاهیمو په هکله د تیوری ګانو وړاندی کونه (د ‪۱۶۰۲‬‬
‫کال عبه تر نن پوری ) ‪ .‬د محاسبی او اندازه کونی د وسایلو پرمبتګ ‪ ،‬د‬
‫پارامترنو فورمول بندی او په هایدرولوژی علم کې د نوو تیوری ګانو وړاندی‬
‫کول ددی سبب هوه چې زیاتره هایدرولوژیکی فیالیتونه د نړی په سطح عملی‬
‫‪Water Resource‬‬ ‫هی او نړیوالی ټولنی د بیلګی په توګه‬
‫‪Development Center (WRDC); World Meteorological‬‬
‫;)‪Organization (WMO‬‬ ‫‪International Association of‬‬
‫‪Scientific Hydrology (IASH) ; International Hydrology‬‬
‫)‪ Decade (IHD‬رامنځ ته هوی ‪.‬‬

‫‪01‬‬
 ‫‪ .۳-۱‬د نورو علومو سره د هایدرولوژی اړیکی‬
‫له مبی چې د متحده ایاالتو د علومو د دولتی انجممن لمه بموا چمې‬ ‫د هغه تیری‬
‫هایدرولوژی ته ورکړل هویدی ویلی هو چې هایدرولوژی د یمکۍ په کره کې د‬
‫اوبو د مطالیی د علم عبه عبار دی چې د هغی منځ ته راتګ ‪ ،‬په طبییم کمې‬
‫د اوبممو دوران او د هغممی ویممش ‪ ،‬د اوبممو فزیکممی – کیمیمماوی یانګړتیمماو ‪ ،‬پممه‬
‫چاپیلایر کې د اوبو عکمس الیممل او دژونمدی موجوداتمو سمره د هغموی د اړیکمی‬
‫عبه بحث کوی [‪. ]۰‬‬
‫لدی یایه عبه ویلی هوو چې هایدرولوژی په طبیی کې د اوبو د داستان عبمه‬
‫عبار دی ‪ .‬هایدرولوژی د علم په عیر د ډیروعلومو سره نیږدی اړیکی لمری ‪.‬‬
‫نوممموړی اړیکممی پداسممی ډول دی چممې یمما د هایممدرولوژی د علممم بهممپړ (تکمیممل)‬
‫کونکی دی او یا داچې هایدرولوژی د هغوی بهپړونکی ګڼل کیږی ‪.‬‬

‫هایدرولوژی‬

‫اوهینو‬ ‫هایدرو‬ ‫هایدرو‬ ‫هایدرو‬

‫پوتامولوژی‬ ‫کرایولوژی‬ ‫لیمنولوژی‬ ‫هایدرولیک‬ ‫هایدرومتری‬
‫ګرافی‬ ‫ګرافی‬ ‫جیالوژی‬ ‫مترولوژی‬

‫سممممممممممره‬ ‫د ټولو په سرکې هایدرولوژی د هایدرومتری )‪(Hydrometry‬‬

‫چې د اوبو او دبهیر د پارامترنو اندازه کونه ‪ ،‬د اندازه کولو الری او وسمیلی تمر‬
‫مطالیی الندی نیسی نیږدی اړیکی لری ‪ .‬د هایدرومتری د علم په مرسته د اوبو‬
‫د حرک پارامترونه د بیلګی په توګه د بهیر ژوروالی ‪ ،‬مقدار ‪،‬سرع ‪ ،‬ترسبی‬
‫رژیمممم او د ترسمممباتو ډولونمممه او داسمممی نمممور انمممدازه کیمممږی ‪ ،‬چمممې ښمممودل هممموی‬
‫پارامترونمه د هایممدرولوژیکی محاسمبو د اساسممی ممدرکونو عبممه ګڼمل کیممږی ‪ .‬لممه‬
‫همدی امله ویلی هو چې هایدرومتری د هایدرولوژی د بهپړ کونکی بربی عبه‬
‫ده ‪.‬‬

‫‪00‬‬
‫‪ – ۰‬هایدرولوژی د هایدرومترولوژي )‪ ( Hydro metrology‬سره چې د‬
‫اتمسفیر او د هغه پروسو په هکله علم دی کومی چې په اتمسفیر کې هتون‬
‫لری او رامنځ کیږی نیږدی اړیکی لری ‪ .‬په لومړی قدم کې د هغی بربی سره‬
‫چې په هغې کې د اوبو د سطحو د لندبل او تببیر دوران ارزول کیږی اړیکی‬
‫لری ‪.‬‬
‫‪ – ۳‬هایدرولوژی د هایدرولیک ) ‪ (Hydraulic‬علم سره چې اوبه او نور ټول‬
‫ماییا د تیادل و سکون په حال کې مطالیه کوی نیږدی اړیکی لری ‪ .‬عرنګه‬
‫مطالیه کوی او‬ ‫قوانین او مهبصا‬ ‫چې هایدرولیک د اوبو د حرک‬
‫هایدرولوژی په بپله اوبه د مطالیی الندی نیسی له همدی امله د هایدرولوژی‬
‫سره نیږدی اړیکی لری ‪ .‬هایدرولوژی د یوی مجرأ د هایدرولیکی محاسبو لپاره‬
‫ضروری میلوما سره برابروی ‪.‬‬
‫) ‪ (Geomorphology‬سره اړیکی‬ ‫‪ -۰‬هایدرولوژی د جیومورفولوژی‬
‫لری ‪ .‬د اوبو د فیالی تر اغیزی الندی د یمکی د سطحې تهکیل د هایدروسفیر‬
‫او لیتو سفیر په ښکاره ډول سره لیدل کیږی ‪ .‬د یمکی سطحې هکل په بپل‬
‫وار سره د اوبو د بهیر په تهکیل کې مهمی اغیزی لري ‪ .‬له همدی امله‬
‫هایدرولوژی د جیومورفولوژی سره چې د یمکې د سطحې د تهکل او بدلون د‬
‫مطالیی له علم عبه عبار دی نیږدی اړیکه لری ‪.‬‬
‫‪ -۰‬هایدرولوژی د هایدروجیالوژی د هغی بربی سره نیږدی اړیکه لری په‬
‫کومه کې چې د یمکې الندې اوبو حرک ‪ ،‬ویش او منبع مطالیه کیږی ‪ .‬یکه‬
‫چې هایدروجیالوژی د یمکی الندی اوبه مطالیه کوی او هغه د هایدرولوژی‬
‫ترکیبی بربه ده له همدی امله نیږدی او مستقیمی اړیکی لری ‪.‬‬
‫‪ -۵‬لیمنولوژی ) ‪ - ( Limnology‬د یمکۍ د سطحي په دابل کې د اوبو‬
‫(جهیلونه ‪ ،‬ډنډونه او داسی نور ) د مطالیی د علم عبه عبار دی ‪ .‬پدی علم‬
‫کې د یمکۍ د وچې په دننه د سیندونو ‪ ،‬جهیلو ‪ ،‬ډنډونو او نورو هتو اوبو‬

‫‪01‬‬
‫فزیکی ‪ ،‬کیمیاوی او بیولوژیکی یانګړتیاوی تر مطالیی الندی نیسی ‪ .‬له همدی‬
‫امله هغه پروسی چې د ذبیره وی بندونو مخ ته سرته رسی همدارنګه د‬
‫ستروسیندونو مطالیه د لیمنولوژی په حدودو کې هاملیږی ‪.‬‬
‫‪ - ۰‬هایدرولوژی د کرایلوژی )‪ (Cryology‬یا کنګل پیژندی د علم سره‬
‫دی چې په هغی کې د‬ ‫نیږدی اړیکی لری ‪ .‬کرایلوژی د هغه علم عبه عبار‬
‫بصوصیا تر مطالیی او ارزونی‬ ‫اوبو جامد (واوره ‪ ،‬کنګل ) حال کې مبتل‬
‫الندی نیول کیږی ‪ .‬یا په عبار کرایلوژی د یبچالونو د بررسی او پیژندنی علم‬
‫دی ‪ .‬که عه هم یبچال پیژنده ) ‪ (glaciology‬په اوسنی وب کې د یانګړی‬
‫علم عانګه ده بوبیا هم کوالی هو چې هغه د کرایلوژی د علم د یوی عانګې په‬
‫توګه و پیژنو ‪.‬‬
‫‪ -۵‬پوتامولوژی ) ‪ . (Potamology‬په سیندونو کې د اوبو د بهیر په اړوند‬
‫مسایل تر مطالیی الندی نیسی ‪ .‬پدی اړوند د موضوع په فزیکی اړخ زیاتره‬
‫تائید کیږی نه په بیلوژیکی اړخ ‪.‬‬
‫او دهغی د فزیکی‬ ‫‪ – ۶‬هایدروګرافی )‪ - (Hydrographiy‬د اوبو حال‬
‫) د مطالیی علم د‬ ‫بصوصیاتو په یانګړی توګه د بیړیو (د اوبو ترانسپور‬
‫هایدروګرافی په نامه یادیږي ‪.‬‬
‫‪ -۱۲‬اوهینګرافی ) ‪ – (Oceanography‬په اوهینګرافی کې د سمندرونو‬
‫فزیکی ‪ ،‬کیمیاوی ‪ ،‬بیولوژیکی اونور بصوصیا تر مطالیی الندې نیول کیږی‬
‫‪ .‬د یادونی وړده چې اوهینګرافی د سمندر پیژندی )‪ (Oceanology‬د مهمو‬
‫بربو عبه ګڼل کیږی ‪.‬‬
‫په پای کې باید یادونه وهی چې که عه هم پورته یاد هوی علوم په یوه ډول‬
‫اوبه ترمطالیی الندی نیسی الکن دی ټولوته هایدرولوژی نهو‬ ‫سره په طبیی‬
‫ویلی له همدی امله ویلی هو چې د هایدرولوژی د علم سره اړیکی لری ‪.‬‬

‫‪01‬‬
 ‫‪ .۰-۱‬د اوبو په مبتلفو تأسیساتو کې د هایدرولوژی‬
‫اهمی‬
‫د هایدرولیکی ودانیو د طرح کولو او د هغې د ګټی ابیستنی په ټوله موده کې د‬
‫هغوی د اداره کولولپاره د هایدرولوژی د علم پر اساساتو پوهیدل اړین اوله‬
‫هغوی عبه پرته ناهونی دی ‪ .‬پدی مینی چې د هایدرولوژیکی میلوماتو عبه‬
‫پرته د هغوی د طرح کولو په هکله آن ببری کول هم د امکان عبه لیری دی ‪.‬‬
‫د اوبو د تاسیساتو په ټولو ساحو کې د هایدرولوژی په اساساتو پوهیدل‬
‫ضروری دی ‪ ،‬په یانګړی توګه په الندی ساحو کې د هغولپاره زیاته اړتیا لیدل‬
‫کیږي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د اوبو د انرژی د تولید په ساحه کې )‪ - (Water Power‬د اوبو د‬
‫ټاکل یا محاسبه د‬ ‫بریښنا د استیهن طرح ریزی او د هغی تولیدی قدر‬
‫ته د اوبو د جریان‬ ‫هایدرولوژیکی ارقامو پوری اړه لری کوم چې نظر وب‬
‫مقدار د بدلون او د یخ رژیم ښکارندوی دی ‪ .‬د اوبو دبریښنا د انرژي د تولید‬
‫لپاره د اوبو د سرچینو لټول ‪ ،‬د هغوی د توان اومقدار تثبیتول ‪ ،‬د سیندونو په‬
‫اوږدو د بریښنا د سټیهنونو د جوړولو لپاره د مناسبو یایونو ټاکل ‪ ،‬د بریښنا د‬
‫سټیهن ابیاد ‪ ،‬ډول او ترکیب د سیند د هایدرولوژیکی پارامترونو پوری اړه‬
‫لری ‪ .‬د بریښنا سټیهنونو ته د اوبو د رسولو د تګ لورو او عرنګوالی ټاکل ‪،‬‬
‫د بریښنا په سټیهن کې د الکترو – میبانیکی تجهیزاتو ابیاد ‪ ،‬همیر او ډول د‬
‫هایدرولوژیکی ارقامو پوری اړه لری ‪ .‬میموالً په هغه سیمو کي چې د سیند‬
‫سره سمون نلری د بریښنا د سټیهن په‬ ‫د اوبه ورکونی د ګرا‬ ‫هایدروګرا‬
‫ترکیب کې ذبیره وی بندونه په پام کې نیول کیږی چې د ذبیره وی بند ابیاد‬
‫(کاری ‪ ،‬اضافی حجم او آزاده ارتفاع) نظر د بهیر عوکلن منینی او اعظمی‬
‫مقدار ته ټاکل کیږی او همدارنګه د ذبیره وی کاسی مړه حجم ابیاد نظر د‬
‫سب بهیر مقدار (ترسباتو) ته محاسبه کیږی [ ‪. ]۰،۵‬‬

‫‪04‬‬
‫‪ -۰‬اوبه لګونه ) ‪ – (Irrigation‬د کرنیزو یمکو د اوبو کولو او د هغوی د‬
‫اصالح کولو لپاره ضروری ده چې د سیند د اوبو بهیر د مقدار ‪ ،‬د هغی د بدلون‬
‫د قانونمندی په هکله میلوما ولرو تر عو چې د هغی پربنسټ د یمکو د اوبو‬
‫کولو لپاره منبع و ټاکو ‪ .‬همدارنګه د هغه نم لرونکو یمکو د وچولو لپاره‬
‫) ‪ (Land drainage‬د هایدروجیالوجیکی ارقاموته اړتیا ده کوم چې د تر‬
‫یمکی الندی اوبو سطحه ښیی ‪ .‬د اوبولګولو د سیستم د ډول ‪ ،‬ترکیب او ابیاد‬
‫د منبع د هایدرولوژیکی ارقامو او د بهیر مقدار د اصغری ‪ ،‬عوکلن منینی او‬
‫اعظمی مقدار د بدلون پوری اړه لری ‪ .‬د بیلګی په توګه که چیری نظر وب د‬
‫کې کوالی هوچې‬ ‫‪ H  f T ‬ولرو پدی صور‬ ‫سیند د اوبو د سطحی ګرا‬
‫نظرد اوبه کونی ساحی اعظمی نښانی او په منبع کې د اوبود اصغری نښانی ته‬
‫)‪ (Intake‬په ترکیب کې د اوبه ګریونی بند‬ ‫د اوبه نیونکی سابتمان‬
‫) ‪ (Diversions Dam‬هامل کړو او که نه ‪ .‬او همدارنګه که چیری د سیند‬
‫د سب بهییر په هکله اړوند میلوما ولرو کوالی هو د اوبو لګولو د سیستم‬
‫په ترکیب د ترسبګاه د هاملو په اړوند تصمیم ونیسو ‪.‬‬
‫‪ -۳‬اوبه رسونه ) ‪ - (Water Supply‬د اوسیدنی او صنیتی سیمو اوبه‬
‫رسونه او همدارنګه د ښارونو ساتنه د اوبو د بدو اغیزو (سیالبونو) عبه د‬
‫سیندونو د رژیم د بدلون پوری اړه لری چې دا کار د هایدرولوژی پوری اړه‬
‫لری چې په سیندونو کې د اوبو مقدار نظر وب ته عرنګه بدلون مومی اوپه‬
‫هغوی کې د اوبو سطحه تر کوم حد پوری لوړیږی ‪ .‬په همدی ډول سره تر‬
‫یمکی الندی اوبو د کیفی په هکله هم باید میلوما هتون ولری ‪ .‬ترعو چې د‬
‫هغوی پر بنسټ د اوبه رسونی منبع و ټاکو ‪.‬‬
‫)‪ - (Water Transportation‬د اوبو ترانسپور‬ ‫‪ -۰‬د اوبو ترانسپور‬
‫موضوع اساس د سیندونو ‪ ،‬سمندرګیو ‪ ،‬سمندرونو د رژیم مطالیه تهکیلوی‬
‫‪.‬پدی مینی چې د وب په یانګړو هیبو کې د اوبو عمق ‪ ،‬سرع ‪،‬میالن ‪ ،‬د‬

‫‪05‬‬
‫د ډول د ټاکلو‬ ‫موج (عپو ) هتون او د هغی عوامل چې د اوبو د ترانسپور‬
‫لپاره د ضروری موادو عبه ګڼل کیږي ‪ .‬چې دا کار هم یوازی د هایدرولوژیکی‬
‫ارقامو د هتون په صور کې هونی دی ‪.‬‬
‫د کبانو روزنه ) ‪ - (Fish Culture and Wild life‬د کبانو د‬ ‫‪-۰‬‬
‫روزنی او ښکار لپاره د اوبو د زیرمو د رژیم مطالیه هم ډیره ضروری ده چې‬
‫دغه کار هم د هایدرولوژی عبه پرته هونی ندی ‪.‬‬
‫د ذبیره وی بندونو اویا د نورو‬ ‫په پای کی باید یادونه وهی چې‬
‫هایدروتبنیکی سابتمانونو د جوړولو لپاره د منبع د هایدرولوژی په هکله‬
‫میلومال یانګړی اهمی لری بی له هغی عبه امکان نه لری ‪.‬‬
‫د هایدرولوژی هغه بربه چې د پورته ښودل هوو ساحو د مسایلو اساسی حل‬
‫تر مطالیی الندی نیسی د انجینری هایدرولوژی په نامه یادیږی ‪.‬‬

‫‪ . ۰ -۱‬پایلې‬
‫د اتمسفیر‪ ،‬یمکۍ او د یمکی الندی په ګډون د اوبو د رامنځ ته کیدو ‪ ،‬ویش‬
‫او حرک په هکله بحث کونکی علم د هایدرولوژی په نامه یادیږی‪ .‬ددی فصل د‬
‫اړوندو پاراګرافونو د مطالیی عبه دی پایلې ته رسو چې د هر ډول هایدرولیکی‬
‫ودانیو او د اوبو د تاسیساتو طرح کول د هایدرولوژیکی مدرکونو د هتون عبه‬
‫پرته هونی ندی ‪ .‬که چیری کومه هایدرولیکی ودانی د طرحه کولو په هکله د‬
‫منبع (سیند ) په اوږدو د بهیر مقدارد بدلون د قانونمندی عبه پرته پریکړه‬
‫وهی درسته به نه وی ‪.‬‬

‫‪ . ۵ -۱‬کنترولی پوښتنی‬
‫کړی ‪.‬‬ ‫‪ -۱‬د هایدرولوژی علم تیری‬
‫‪ -۰‬د هایدرولوژی د علم د ترکیبی بربو نومونه وابلی ‪.‬‬
‫‪ -۳‬د هایدرومیتری علم کوم موضوعا مطالیه کوی ؟‬

‫‪06‬‬
 ‫‪ -۰‬د هایدرولوژی او د هایدرولیک علم ترمنځ د اړیکې وجهه عه ده ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د هایدرولوژی د علم د اساساتو عبه د اقتصاد په ساحو کې عه ډولکار‬
‫ابلی ؟‬
‫‪ -۵‬د اوبو د بریښنا د انرژی په تولید کې د هایدرولوژیکی پارامترنوو عبه په‬
‫عه ډول کار ابلی د مثال په وړاندی کولو سره ئې تهریح کړی ‪.‬‬

‫‪07‬‬
 ‫دوهم فصل‬
‫په طبیی کې د اوبو دوران‬
‫‪ .۱-۰‬سریزه‬
‫دیمکی د کری پرمخ او د هغی د چاپیلایر اتموسفیر کې د اوبو د حرک د هکل‬
‫بدلون ‪،‬د موقیی بدلیدنه ‪ ،‬تغذیه او ضاییا ټول پړاونه او ذبیره په طبیی کې‬
‫د اوبو دوران په نامه یادیږی ‪ .‬یا په بل عبار په هایدروسفیر‬
‫)‪ (Hydrosphere‬کې چې په عمومی توګه ‪ 16km‬پنډوالی لری چې لدی‬
‫جملی عبه یی ‪ 15km‬اتموسفیر او پاتی یو کیلومترد یمکی‬
‫)‪ (Lithosphere‬په دابل کې یای لری ) د اوبو د حرک د هکل بدلون ‪،‬د‬
‫موقیی بدلیدنه ‪ ،‬تغذیه او ضاییا ټول پړاونه او ذبیره په طبیی کې د اوبو د‬
‫دوران په نامه یادیږی ‪ .‬همدارنګه د اتموسفیراو د یمکی ترمنځ د لمدبل‬
‫(رطوب ) دایمی تبادله په طبیی کې داوبو د دوران عبه عبار دی ‪.‬‬
‫په هایدروسفیر کې اوبه د فزیکی جسم په توګه کوالی هی په دریو حاالتو‬
‫(جامد ‪ ،‬مایع ‪ ،‬غاز ) سره هتون ولری‪.‬‬
‫په اتموسفیر کې اوبه د بړاس په حال سره هتون لری لری ‪ .‬په جامد حال‬
‫سره اوبه د دایمی کنګلونو (یبچالونو ) او د واورو په هکل د یمکی پرمخ‬
‫هتون لری ‪ .‬د یمکی پرمخ اوبه د سطحی بهیر )‪ (Run-off‬په هکل په‬
‫سیندونو ‪ ،‬بوړونو ‪ ،‬ویالو او هیلو کې او د یمکې په الندینو طبقو کې د‬
‫یمکی الندی اوبو په هکل هتون لری ‪.‬‬
‫په طبیی کې د اوبو د دوران اصلی عامل (سبب) د لمر انرژی ده چې په منینی‬
‫توګه په کال کې ‪ 13,4.1023‬کیلو کالوری یمکی ته رسی چې د اوبو د تببیر سبب‬
‫ګریی [‪. ]۰‬‬

‫‪08‬‬
 ‫‪ .۰-۰‬په طبیی کې د اوبو دوران‬
‫دیمکی د کری پرمخ او د هغی د چاپیلایر اتموسفیر کې د اوبو د حرک د هکل‬
‫بدلون ‪،‬د موقیی بدلیدنه ‪ ،‬تغذیه و ضاییا ټول پړاونه او ذبیره په طبیی کې‬
‫د اوبو دوران په نامه یادیږی ‪ .‬یا په بل عبار په هایدروسفیر کې چې په‬
‫عمومی توګه ‪ 16km‬پنډوالی لری چې لدی جملی عبه یی ‪ 15km‬اتموسفیر او‬
‫پاتی یو کیلومترد یمکی )‪ (Lithosphere‬په دابل کې یای لری د اوبو د‬
‫حرک د هکل بدلون ‪،‬د موقیی بدلیدنه ‪ ،‬تغذیه او ضاییا ټول پړاونه او‬
‫ذبیره په طبیی کې د اوبو دوران په نامه یادیږی ‪ .‬همدارنګه د اتموسفیراو د‬
‫یمکی ترمنځ د لمدبل (رطوب ) دایمی تبادله په طبیی کې داوبو د دوران عبه‬
‫عبار دی ‪.‬‬
‫په طبیی کې د اوبو د دوران د پیل او پای نقطه میلومه نده ‪ .‬پدی ترتیب چې‬
‫اوبه د سمندرونو د سطحو او د یمکی د وچی د پورتنی بربې عبه د لمر د‬
‫وړانګو (د لمر انرژی ) له امله تببیر او اتموسفیر ته پورته کیږی او په‬
‫اتموسفیر کې د یانګړو عواملو او میبانیزمونو د هتون له امله د اوبو‬
‫بړاسونه د اتموسفیری ترسباتو په هکل (باران ‪ ،‬ږلی ‪ ،‬واوره ‪ )...‬د یمکی‬
‫پرسطح او یا د سمندرونو په سطح ترسب کوی ‪ .‬اتموسفیری ترسبا‬
‫)‪ (Precipitation‬کیدای هی د الندی حاالتو سره مبامخ هی ‪ :‬که چیری د‬
‫هغوی مقدار لږوی مبکې لدی چې یمکی ته ورسیږی بیرته په بړاس بدلیږی‬
‫او تببیر کیږی‪ ،‬یا مبکې لدی چې یمکې ته را ورسیږی د ونو یا نورو نباتاتو‬
‫لپاره تم کیږی چې نوموړی عملیی ته‬ ‫د پاڼو د پاسه د عه وب‬
‫کې د‬ ‫‪ Interception‬وایی چې وروسته د هرایطو د برابریدو په صور‬
‫اورښ نوموړی بربه هم بیرته اتموسفیر ته تببیر کیږی او یا د یمکی پرمخ‬
‫جاری کیږی (سطحی بهیر ) ‪ Run – off‬او یا په باورو کې نفوذ کوی ‪.‬‬
‫نفوذی اوبه هم په موقتی ډول سره د یمکی د کرنیز قهر په سوریو کې د لمدبل‬

‫‪09‬‬
‫) په هکل سره ذبیره کیږی ‪ ،‬چې وروستته د تببیر له امله هواته‬ ‫(رطوب‬
‫پورته کیږی او یا داچی د یمکی الندی اوبو زیرمی جوړوی چې پای کې د چینو‬
‫‪ ،‬کاریزو او د زیم له الری د سیندونو مجرأ ته دابلیږی او سر له نوی عبه د‬
‫یمکی پرمخ ښکاره کیږی ‪ .‬پدی ټولو حاالتو کې اتموسفیرته د اوبو په تببیر‬
‫کیدو سره هایدرولوژیکی سیکل (په طبیی کې د اوبو دوران ) بهپړ کیږی ‪ .‬په‬
‫(‪.۱-۱‬هکل) کې په طبیی کې د اوبو د دوران هیمأ ښودل هویده ‪ .‬عرنګه چې‬
‫په پیل کې یادونه وهوه چې په طبیی کې د اوبو دوران پیل او پای میلوم ندی‬
‫کې د اوبو دوران پیل ښایی چې د‬ ‫‪.‬الکن داسی ویل کیږی چې په طبیی‬
‫سمندرونو د سطحو عبه د اوبو د تببیر عبه پیل هي ‪ .‬یکه چې د یمکی کری‬
‫نیږدی ‪ 75%‬سمندرونه تهکیلوی ‪.‬‬

‫‪.۱-۱‬هکل‪ .‬په طبیی کې د اوبو د دوران هیمأ‬

‫‪ .۰-۳‬په طبیی کې د اوبو د دوران پروسی‬

‫کې د اوبو دوران یو ساده پروسه نده بلکی د عو یانګړو پروسو‬ ‫په طبیی‬
‫)‪، (Precipitation‬‬ ‫دی له ‪ :‬اورښ‬ ‫عبه مرکبه پروسه ده چې عبار‬
‫تببیر ) ‪ ، (Evaporation‬تیرق ) ‪ ، (Transpiration‬تببیر – تیرق‬

‫‪11‬‬
‫)‪ ، (Evapotranspiration‬نفوذ ) ‪ ، (Infiltration‬سطحی جریان‬
‫) ‪ ،(Run – off‬د یمکی الندی اوبو جریان ‪ .‬په طبیی کې د اوبو د دوران‬
‫ښودل هوی پروسی په لنډ ډول سره تر مطالیی الندی نیسو ‪.‬‬
‫)‪ : (Precipitation‬د اوبو هغه مقدار چې د یمکی د وچی او د‬ ‫اورښ‬
‫ډول د اتموسفیر په کښتنیو‬ ‫سمندرونو د سطحو عبه تببیر کیږی په مؤق‬
‫طبقو کې د بړاسونو په بڼه (هکل ) ذبیره کیږی‪ .‬د اوبو بړاسونه په اتموسفیر‬
‫کې د یانګړوفزیکی عملیو په ترڅ کې سره یویای کیږی (متراکم کیږی ) او د‬
‫ورییوپه هکل سره عرګندیږی چې د مهبوع کیدو عبه وروسته د اوبو د‬
‫عاعکو یا د کنګل د ذرو بڼه یانته غوره کوی او په یانګړو هکلونو سره د‬
‫بیلګې په توګه د باران ‪،‬واوری ‪ ،‬ږلی ‪ . .. ،‬چې د اتموسفیری ترسباتو په نامه‬
‫یادیږی د دوهم یل لپاره یمکی راګریی ‪ .‬یا په لنډ ډول ویالی هو چې د‬
‫اتموسفیر عبه یمکی مخ ته د هرډول لمدبل (رطوب ) لیږد د اورښ په نامه‬
‫یادیږي ‪ .‬اورښ داسی یوه پدیده چې ډیر کم کوالی هی چې په مستقیمه توګه‬
‫په هغه کې مدابله او هغه تبسیر کړی ‪ .‬لدی یایه دی پایلې ته رسیږو هغه نظر‬
‫ونه چې د یینو هایدرولیکی طرحو له الری د مصنوعی سیندونو ‪ ،‬جذیرو ‪،‬‬
‫ذبیره وی بندونو او د هنو ساحو د پرابتیا په وسیله د هوا تیدیل د اورښ د‬
‫زیاتوالی سبب ګریی ترزیاته حده پوری درس نده ‪ .‬په عمومی توګه هر کال د‬
‫سمندرونو پر سطح ‪ 1278mm‬او د یمکی د وچې پرمخ د ‪ 865mm‬په حدودو‬
‫کې اورښ هتون لری [ ‪. ] ۳‬‬
‫تببیر )‪: (Evaporation‬د هر ډول لمدی سطحی د بیلګې په توګه د اوبو‬
‫د آزادی سطحی او یا د لمدی باوری د سطحی عبه اوبه د مایع هکل عبه په‬
‫بړاس (بړاس د مایع او د غاز ترمنځ حال دی ) بدلون عملیه او اتموسفیر ته‬
‫دهغی د لیږد پدیده (پروسه ) د تببیر په نامه یادیږی ‪ .‬یا په بل عبار د لمر د‬
‫وړانګو له اغیزی د اوبو د آزادی سطحی یا د یمکۍ د لمدی سطحی عبه‬

‫‪10‬‬
‫اتموسفیر ته د اوبو د مالیکولونو د تیښتی (فرار ) عملیه د تببیر په نامه‬
‫یادیږی‪ .‬تببیر یانګړی ډولونه لری چې په بپل یای کې د هغو په هکله‬
‫میلوما وړاندی هی ‪ .‬د تببیر هوو اوبو مقدار د ډیرو عواملو پوری اړه لری‬
‫‪ ،‬د لمر د‬ ‫دی له د هوا د تودوبی درجه ‪ ،‬د باد سرع‬ ‫چې مهم یی عبار‬
‫وړانګو هد ‪ ،‬د هوا هد او داسی نور ‪ .‬د تببیر په هکله عیړنی ښیی چې د‬
‫نلری ‪ .‬د‬ ‫تببیر په پروسه کې د انسان مدابله په پرابه پیمانه چندان مؤثری‬
‫عیړینیزو ارقامو په اساس ویل کیږی چې په منینی توګه هرکال د سمندرونو د‬
‫سطوحو عبه ‪ 1400mm‬اوبه اتموسفیر ته تببیر کیږی [‪.]۳،۰۲‬‬
‫تیرق )‪ : (Transpiration‬وروسته لدی چې اوبه دسوریو (منفذونو )‬
‫له الری د باورو دابل ته ننویی یوه بربه د هغی د بوټو (نباتاتو ) د ریښو په‬
‫وسیله جذبیږی ‪ .‬هغه میدنی مواد چې په اوبو کی هتون لری د نبا د ریښو په‬
‫دریښو په‬ ‫کوی ‪ .‬د نبا‬ ‫په سابتمان کې حرک‬ ‫وسیله جذب او اوبه د نبا‬
‫په پاڼو کې هتون‬ ‫وسیله جذب هوی اوبه د هغه سوریو له الری چې د نبا‬
‫لری بارج او اتموسفیر ته لیږدی‪ .‬ښودل هوی فزیکی – بیولوژیکی پدیده د‬
‫له مبی د تببیر سره ورته والی‬ ‫بولی (تیرق ) په نامه یادیږی چې د ماهی‬
‫لری ‪ .‬په حقیق کې تیرق د نباتاتو د تنفس او د فوتو سنتز د عملیی د اجزاو‬
‫دی ‪ .‬د یاد ولو وړ ده چې د تیرق مقدار په نباتاتو کې د هغوی‬ ‫عبه عبار‬
‫فیزولویکی جوړښ پوری اړه لری ‪.‬‬
‫تببیر – تیرق )‪ : (Evapotranspiration‬پدی دلیل چې د آبریز په‬
‫حوضو کې د دو پدیدو یینی د باوری د لمدی سطحی عبه تببیر او د نباتاتو د‬
‫سطحو عبه د تیرق بیلول ستونزمن دی نو له همدی امله دغه دواړه پدیدی‬
‫سره یویای د تببیر – تیرق په نامه یادیږی ‪ .‬عیړنی ښیی چې د اوبو هغه‬
‫اندازه چې یمکی ته دابلیږی د هغی نیمه بربه د تببیر – تیرق له الری‬
‫اتموسفیر ته دابلیږی ‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫نفوذ ) ‪ : (Infiltration‬د باورو په سوریو (منفذونو) کې د اوبو ننوتل د‬
‫نفوذ په نامه یادیږی ‪ .‬عرنګه چې د اوبو د نفوذ سرع په باورو کې د باوری‬
‫د فزیکی – کیمیاوی یانګړتیاو پوری اړه لری نو له همدی امله د اوبو اندازه د‬
‫توپیر لری ‪ .‬نفوذ موندنه د باوری د‬ ‫یوی نقطی عبه بلی نقطی ته ډیر زیا‬
‫فزیکی یانګړتیاو عبه یو ه یانګړتیا ده چې په باورو کې د اوبو د ننوتو‬
‫هم د نفوذ‬ ‫ښکارندوی ده ‪ .‬د یمکۍ د سطحی وضیی‬ ‫(دابلیدو ) د سرع‬
‫پرمقدار زیاته اغیزه لری ‪ .‬متراکمی هوی باوری او یینی مصنوعی پوښښونه‬
‫د بیلګې په توګه د ډبرو فرش (سنګ فرش) ‪ ،‬کانکری ‪ ،‬اسفال کانکری او‬
‫داسی نور د نفوذ مقدار په کافی اندازه کمه وی ‪ .‬سربیره پردی چې نباتی‬
‫پوښښ هم د نفوذ پرمقدار اغیزه لری‪ .‬د بیلګی په توګه د ینګلی ساحی نفوذ‬
‫دی ‪ .‬د نفوذ پر مقدار نور‬ ‫متراکم هوی باوری ته ډیر زیا‬ ‫موندنه نسب‬
‫اغیزمن عوامل د یمکی میل ‪ ،‬لوړی او ژوری ‪ ،‬د باورو د سطحی زیږوالی او‬
‫د انسان فیالی و ښایو ‪.‬‬
‫عمقی نفوذ )‪ : (Deep percolation‬د اوبو هغه بربه چې د باورو‬
‫په دابل کې نفوذ کوی‪ ،‬د باورو په دابل کې بپل حرک ته تر هغی پوری دوام‬
‫ورکوی ترعو چې د یمکۍ اوبه لرونکو قهرونو سره یو یای هی ‪ .‬ښودل‬
‫هوی پروسه چې د یمکۍ الندی اوبو د حجم د زیاتوالی سبب ګریی د عمقی‬
‫نفوذ یا د یمکۍ الندی اوبو د تغذیی په نامه یادیږی ‪ .‬د یمکۍ الندی اوبو په‬
‫تغذیه او نفوذ کې اساسی محرک عامل د ثقل قوه او داوبود بهیر په مقابل کې د‬
‫باورو مقاوم عبه عبار دی ‪ .‬د یادونی وړده چې عمقی نفوذ د سطحی نفوذ‬
‫سره یو هی و نه بولو ‪ ،‬یکه چې سطحی نفوذ هوا عبه باورو ته د اوبو د‬
‫ننوتو عملیه ده او عمقی نفوذ د باورو په دابل کې د اوبو د یای په یای کیدو‬
‫) ‪ (Redistribution‬د عملیی عبه ګڼل کیږی ‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫سطحی بهیر )‪ : (Run-off‬د اتموسفیری ترسباتو هغه بربه چې د یمکۍ‬
‫پرمخ بهیږی او د سطحی اوبو زیرمی د بیلګې په توګه د سمندرونو ‪ ،‬سیندونو‬
‫‪ ،‬هیلو ‪،‬بوړونو ‪ ،‬ډنډونو سره یویای کیږی د سطحی بهیر په نامه یادیږی‬
‫اندازه په باورو کې د‬ ‫رامنځ ته کیږی چې د اورښ‬ ‫‪.‬سطحی بهیر هغه وب‬
‫اوبو د نفوذ سرع عبه زیا او همدارنګه د یمکی د مخ ناهمواریو (لوړو او‬
‫ژورو ) د ډکیدو عبه زیاد وي ‪ .‬د اوبو هغه مقدار چې د یمکۍ په سطحه کې‬
‫په موقتی توګه ساتل کیږی د سطحي ذبیری ) ‪ (surface storage‬یا د‬
‫)‪ (Depression storage‬په نامه یادیږی ‪ .‬که چیری د اتموسفیری‬
‫ترسباتو مقدار د سطحی جریان )‪ (Surface flow‬او د یمکۍ پرمخ د جریان‬
‫دی چې د هایدرولوژیکی سیکل په‬ ‫اصطالحا‬ ‫)‪ (Overland flow‬متراد‬
‫پیژندنی کې کارول کیږی ‪.‬‬
‫) ‪ : (Sub-surface flow‬د اوبو هغه‬ ‫د سطحی الندی جریان‬
‫بربه چې د باورو په دننه کې نفوذ کوی د بپل تګ الری په اوږدو د نفوذ نه‬
‫وړ طبقو سره د داسی بنډونو (موانیو ) سره مبامخ هي چې د هغوی له الری‬
‫د اوبو تیریدل ممکن نه وی ‪ .‬پدی صور کې د ښودل هوی طبقی د پاسه اوبه‬
‫وروسته له ټولیدو عبه اړبین حرک غوره کوی او د یوړ په اوږدو په حرک‬
‫رایي ‪ ،‬چې ددی کار په پایله کې د سیندونو ‪ ،‬جرونو ‪ ،‬هیلو او سمندرونو سره‬
‫یو یای کیږی ‪ .‬ښودل هوی پروسی ته دابلی بهیر )‪ (Inter-flow‬اویا د‬
‫سطحی الندی بهیر )‪ (Sub-surface flow‬ویل کیږی ‪ .‬یینی وبتونه نفوذی‬
‫اوبه په یانګړی توګه په میالن لرونکو یمکو کې د هغوی د میل په اوږدو د‬
‫باورو د سطحو الندی د سطحي بهیر سره موازی حرک کوی چې ښودل هوی‬
‫بهیر ته په ینډ رسیدونکی بهیر په نامه یادوی ‪ .‬دغه ډول بهیر د یمکې الندې‬
‫بهیرونو عبه ګڼل کیږی یوازنی توپیرچې د ‪ Sub-surface flow‬سره لری‬
‫هغه نظر د یمکۍ سطحی ته د هغی ژوروالی او محل دی ‪ .‬پدی ترتیب چې په‬

‫‪14‬‬
‫ینډ رسیدونکی بهیر د یمکۍ د سطحی عبه په کم ژوروالی سره بهیږی ‪ .‬د‬
‫بیلګې په توګه په یینو وچو سیندونو کې لیدل کیږي چې د سیند د تل (بستر)‬
‫الندی بهیږی ‪ .‬که چیری د هغوی په مقابل د یمکۍ الندی بند )‪ (Dam‬جوړهي‬
‫په تیریدو سره د بند هاته اوبه جمع کیږی او د یمکۍ سطحی ته‬ ‫د وب‬
‫راوزی ‪ .‬د یادولو وړ ده چې دسطحی الندی بهیرونه باید د یمکی الندی اوبو‬
‫ژور بهیر سره یو هان ونه بولو ‪.‬‬
‫د یمکۍ الندی اوبه )‪ : (Ground water‬د یمکۍ الندی هغه اوبو ته‬
‫ویل کیږی چې د یمکۍ الندی په مهبوع هوو طبقو کې سره ټولی هوی وی ‪.‬‬
‫ښودل هوی اوبه د هایدرولوژیکی سیکل کې د مجموعی اوبو ‪ 4%‬چې په فیال‬
‫ډول سره بربه ابلی تهکیلوی [‪ . ]۳‬د نړی نیږدی ‪ 50%‬وګړی بپل د‬
‫عښاک اوبه د یمکۍ الندی اوبو عبه برابروی ‪ .‬زمونږ په هیواد کې د اوبه‬
‫رسونی زیاتره هبکی بپل د اړتیا وړ اوبه د یمکی الندی اوبو د زیرمو عبه‬
‫برابروی ‪ .‬س ربیره پردی د ورستنیو وچ کالیو له امله د هیواد زیاتره بزګران د‬
‫بپل د یمکو د بړوبولو په منظور هم ددی ډول زیرمو عبه کار ابلی ‪ .‬د‬
‫یمکی الندی اوبو بهیر )‪ (Ground water‬په هایدرولوژیکی سیکل په پای‬
‫کې سیندونو او سمندرونو ته راویی اویا داچې په جهیلونو او ډنډونوکې پای ته‬
‫د مجموعی مقدار ‪ 865mm‬عبه چې په‬ ‫رسی ‪ .‬په عمومی توګه د اورښ‬
‫منیني ډول سره د اتموسفیر عبه د یمکۍ پرمخ د اتموسفیری ترسباتو په‬
‫هکل ترسب کوی ‪ .‬د ښودل هوی مقدار عبه ‪ 558mm‬د تببیر او تیرق په‬
‫د پاتي هوی مقدار عبه‬ ‫هکل سر له نوی اتموسفیر ته ګریی ‪ .‬داورښ‬
‫‪ 195mm‬د سطحي بهیر په بڼه د سیندونو له الری سمندرونو ته رسی او‬
‫‪ 112mm‬په باوره کې نفوذ کوی چې د یمکۍ الندی اوبه تهکیلوی ‪ .‬د یمکۍ‬
‫الندی اوبه په پای کې د چینو له الری او د یمکۍ الندی بهیر په هکل سیندی‬
‫مجرأو ته دابلیږي او له هغه یایه عبه سمندرونو ته رسی ‪ .‬لدی یایه ویلی‬

‫‪15‬‬
‫هوو چې په مجموعی توګه د یمکۍ د کری عبه د طبییی مجرأو له الری‬
‫بهیرونه چې سمندرونو ته رسی ‪ 307mm‬تهکیلوی ‪.‬‬

‫‪ .۰-۰‬د اوبو تیادل ( د اوبو بالنس )‬

‫په ټاکلی انتروال کې د یو ټاکلی ساحی ) ‪ (Object‬لپاره د ننوتونکو‬ ‫د وب‬
‫(دابلیدونکو) او وتونکو (بروجي) اوبو نسب د زیرمو په پام کې نیولو سره د‬
‫اوبو د تیادل په نامه یادیږی‪.‬‬
‫کې د اوبو د‬ ‫د مطالیی الندی د یویی ټاکلی ساحی لپاره په یوه ټاکلی وب‬
‫دابلیدونکی او بروجی مقدار پروسه د هغوی زیرمو د بدلون په پام کې نیولو‬
‫سره د اوبو د تیادل په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫ددی لپاره چې د یمکی د کری لپاره د اوبو د تیادل میادله ولیکو د یمکی د‬
‫وچی او سمندرونو ته د بهیر دابلیدونکي او د بروجي مقدار د مساوا هرایط‬
‫لیکو‬
‫د یمکۍ د کری د وچی بربی لپاره‬
‫‪P0  R  E0‬‬ ‫(‪)۰-۱‬‬
‫د سمندرونو لپاره‬

‫‪Ps  R  Es‬‬ ‫(‪)۰-۰‬‬

‫جمع کولو عبه په الس رایي‬ ‫په طر‬ ‫د (‪ )۰-۱‬ا و(‪ )۰-۰‬د مساواتونو د طر‬

‫‪Ps  P0  Es  E0‬‬ ‫(‪)۰-۳‬‬

‫‪16‬‬
‫پورتنی میادله ددی ښکارندوی ده چې د یمکۍ د وچی او د سمندرونو د‬
‫سطحو عبه د تببیر مقدار د اتموسفیری ترسباتو د هغه مقدار سره مساوی دی‬
‫چې د یمکۍ د وچی او د سمندرونو ‪ ،‬سمندرګیو ‪ ،‬جهیلونو پر سطحو ترسب‬
‫کوی ‪.‬‬
‫ریاضیکی افاده چې د اوبو تیادل تهریح کوی د اوبو د تیادل ‪(Water‬‬
‫) ‪ Balance equation‬میادلی په نامه یادیږی ‪ .‬د اوبو د تیادل میادله‬
‫کیدای هی چې د اوبو د یو ټاکلی ساحی ( ډنډ ‪ ،‬ذبیره وی بند او داسی نور ) ‪،‬‬
‫سیندی حوزی ‪ ،‬دیوه مساح د یوی بربی ‪ ،‬د هایدرولوژیکی منطقی ‪ ،‬هیواد ‪،‬‬
‫قاره او د یمکۍ کری لپاره ترتیب هی ‪ .‬د اوبو د تیادل میادله د مادی د تحفظ‬
‫قانون افاده کوی ‪.‬‬
‫افاده‬ ‫(‪ )۰-۳‬میادله د یمکۍ لپاره د اوبو د تیادل میادلی اجزأو ترمنځ نسب‬
‫کوی ‪.‬‬
‫په پورتنیو رابطو کې ‪:‬‬
‫‪ - E0‬د سمندرونو ‪ ،‬سمندرګیو د سطحی عبه اتمسفیر ته د کلنی تببیر منینی‬
‫مقدار ؛‬
‫‪ - E s‬د یمکی د وچی د سطحې عبه اتمسفیر ته د کلنی تببیر منینی مقدار ؛‬

‫(اتمسفیری‬ ‫‪ - P0‬د سمندرونو او سمندرګیو د سطحو د پاسه د اورښ‬

‫ترسباتو ) منینی کلنی مقدار ؛‬
‫‪ - Ps‬د یمکی د وچی دسطحو له پاسه د اورښ (اتمسفیری ترسباتو ) منینی‬
‫کلنی مقدار ؛‬
‫‪ - R‬د سطحی جریان قهر دی چې د یمکی د وچی عبه سمندر ته رسی ‪.‬‬
‫د براعظم (قاری) د عوکلن پړاو لپاره د اوبو د تیادل میادله کوالی هوچې په‬
‫الندی هکل سره ولیکو‬

‫‪17‬‬
 ‫‪Pa  PE  Pk  R  U  E‬‬ ‫(‪)۰-۰‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - Pa‬د اتمسفیری ترسباتو د هغه مقدار عبه عبار دی چې د سمندر او یا د‬
‫ټاکلی ساحی عبه د رطوب د لیږد له امله رامنځ ته کیږی ؛‬
‫‪ - PE‬د اتمسفیری ترسباتو له هغه مقدار عبه عبار دی چې د یائی ( موضیی‬
‫) تببیر له امله رامنځ ته کیږی ؛‬
‫(متراکموالی )‬ ‫‪ - Pk‬د اتمسفیری ترسباتو هغه مقدار دی چې د رطوب تکاث‬
‫له امله رامنځ ته کیږی ؛‬
‫‪ - R‬سیندی (دریائی ) بهیر یا د سطحی قهر ؛‬
‫‪ - U‬د یمکی الندی اوبه ؛‬
‫‪ - E‬مجموعی تببیر ‪.‬‬
‫عرنګه چې د اورښ بیلول نظر د هغوی المل ته ګران دی نو له همدی امله په‬
‫عملی محاسبو کې هغه په مجموعی هکل په پام کې نیسی چې په پایله کې د‬
‫اوبو د تیادل میادلی ترکیبی اجزاوی په ساده هکل سره کاروی‬

‫‪P  R U  E‬‬ ‫(‪)۰-۰‬‬

‫په پورتنی میادله کې ‪:‬‬

‫‪ - P‬د براعظم د پاسه د لمدبل د تراکم په همول د اتمسفیری ترسباتو مجموعی‬
‫مقدار چې په یینو سیموکې کیدای هی په کافی اندازه مقدار جوړکړی ‪.‬‬
‫او محدود دی لدی یایه عبه د‬ ‫د یمکۍ په کره کې د هتو اوبو مقدار ثاب‬
‫یمکۍ د هایدرولوژیکی سیستم کوالی هو چې یوتړلی سیستم فرض کړو ‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫عرنګه چې په عملی ساحه کې میموالً دیوه واړه سیستم سره سروکار لرو د‬
‫بیلګی په توګه د آبریزد یوی حوزی ‪ ،‬ذبیره وی بند او داسی نور پدی صور‬
‫کې نهو کوالی دا ډول سیستمونه تړلی فرض کړو ‪ .‬پدی حال کې د اوبو تیادل‬
‫کوالی هو د الندی ریاضیکی رابطی په هکل سره ولیکو‬

‫‪I  Q  S‬‬ ‫(‪)۰-۵‬‬

‫او که چیری وب هم هامل کړو په هغه صور کې نوموړی رابطه الندی هکل‬
‫غوره کوی‬
‫‪I t   Q(t )  S t ‬‬ ‫(‪)۰-۰‬‬
‫په پورتنی میادله کې ‪:‬‬
‫‪ - I t ‬سیستم ته نظر وب ته دبولی بهیر مقدار ؛‬
‫‪ - Qt ‬د سیستم عبه نظر وب ته د بروجی بهیر مقدار؛‬
‫‪ - S t ‬په سیستم کې نظر وب ته د اوبو د مقدار بدلون اندازه ښیی ‪.‬‬
‫عرنګه چې مبکې یادونه وهوه (‪ )۰-۰(،)۰-۳‬او (‪ )۰-۰‬میادلی د اوبو د تیادل‬
‫اساسی میادلو عبه عبار دی چې د اوبو د بیالنس په محاسبو کې نظر د آبریز‬
‫د حوضی سیستم ( د اوبو تأسیساتو ) ته تری کار ابیستل کیږی ‪ .‬د بیلګی په‬
‫توګه که چیری (‪ )۰-۰‬میادله نظر (‪.۱-۱‬هکل) ته ولیکو الندی هکل غوره‬
‫کوی‬
‫‪P  R  G  E  T  S‬‬ ‫(‪)۰-۵‬‬
‫پدی ترتیب سره دآبریز په حوزه کې د اوبومقدار چې ذبیره کیږی د اورښ‬
‫سره مساوی دی چې عبار د سطحي بهیر‬ ‫مقدار ‪ P ‬او د ضاییاتو د تفاو‬
‫‪ ، R ‬د یمکۍ الندی اوبه ‪ ، G ‬تببیر ‪ ، E ‬تیرق ‪ . T ‬عرنګه چې مبکې‬
‫یادونه وهوه د تببیر او د تیرق بیلول ګران کار دی او میموالً هغه سره یو‬

‫‪19‬‬
‫یای یینی تببیر – تیرق ‪ ET ‬په هکل اندازه کیږی چې په پایله کې پورتنی‬
‫رابطه الندی بڼه غوره کوی‬

‫‪P  R  G  ET  S‬‬ ‫(‪)۰-۶‬‬

‫او ټاکلی‬ ‫د ښودل هوی میادلی په کاورولو کوالی هو چې په یوه ټاکلی وب‬
‫ساحی عبه د تببیر مقدار یا د سطحی بهیر قهر او داسی نور اړوند پارامترونه‬
‫محاسبه کړو ‪.‬‬

‫‪ . ۰-۰‬د سیندی حوزی د اوبو د تیادل میادله‬

‫د سیند (یا د سیندی سیستم) اوبرغړلی (آبریز) ساحه ‪(Drainage Basin‬‬
‫) ‪ or Catchment area‬او د یمکی ټول پنډوالی (ضبام ) چې د هغوی‬
‫اوبه په سیند کې توئیږی (راټولیږی) د سیندی حوزی په نامه یادیږي ‪ .‬د‬
‫سیندونو مجموعه چې سره یویای کیږي او بپلی اوبه په ګډ ډول د مجموعی‬
‫بهیر په هکل سره لیږدوی د سیندونو د سیستم په نامه یادیږی ‪ .‬د هرسیند‬
‫(جهیل ‪ ،‬ذبیره وی بند ‪ ) ...‬د اوبرغړلی حوزه د سطحی اوبو او د یمکی الندی‬
‫اوبو د اوبرغړلو عبه متهکله ده ‪ ،‬چې د دوی پولې سره منطبق ندی ‪ .‬د‬
‫یمکی د وچې هغه بربه چې اوبه ئې سیند ‪ ،‬جهیل یا د سیندونو سیستم ته‬
‫جریان کوی د سیند د سطحی اوبرغړلی (آبریز) د ساحی په نامه یادیږی ‪ .‬د‬
‫باوری (یمکی) پنډوالی چې د هغوی عبه اوبه سیند (جهیل ‪ ،‬د اوبو ذبیری )‬
‫لوری ته جریان لری ( یا توئیږی ) د یمکی الندی اوبرغړلی ساحی په نامه‬
‫یادیږی ‪ .‬ددی مطابق بهیر په سطحی او یمکی الندی ویهی ‪ .‬په الندی هکل‬
‫کې د سیندی حوزی د تیادل هیمأ ښودل هویده ‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫د اوبو د ټولیدو د حوزی سطحه د ابریزه یی پولو) ‪( Watershed‬په وسیله‬
‫وی وی ‪ ،‬چې دغه بطونه د همغه سطحې د لوړو نقطو عبه تیریږي ‪ ،‬او د‬
‫جغرافیه وی نقهو او پالنونو په وسیله ټاکل کیږي ‪ .‬د سیندونو سطحی او د‬
‫یمکۍ الندی اوبرغړلی حوزی له یوبل سره مطابق نلری ‪ .‬دغه نه مطابقتوالی‬
‫په کوچینیو سیندونو کې او په هغه سیندونو کې چې د جیولوجیکی هرایطو له‬
‫امله د حوزو ترمنځ په پرابه پیمانه د اوبو تبادله ترسره کیږی لیدل کیږی ‪.‬‬

‫‪ -۰‬هکل ‪ .‬د سیندی حوزی د اوبو د تیادل هیمأ‬

‫‪ -۱‬اتموسفیری ترسبا ؛ ‪ -۰‬انفلتریهن ؛ ‪ -۳‬د یمکی الندی اوبو بهیر؛ ‪-۰‬‬
‫سطحی بهیر؛ ‪ -۰‬تببیر ؛ ‪ -۵‬کاپیلیاری پورته کیدنه (صیود ) ‪.‬‬
‫د سیندی حوزی د اوبو د تیادل د میادلی اساسی اجزاوی عبار دی له ترسباتو‬
‫( ‪ ، ) P‬سطحی بهیر ( ‪ ) R‬او تببیر ( ‪ . ) E‬په یو ه ټاکلی او محدود وب ( کال‬
‫) کې د سیندی حوزی د اوبو د تیادل د میادلی د ترتیب کولو په‬ ‫‪ ،‬میاه‬
‫صور کې الزمه ده چې د رطوب ( ‪ ) U‬بدلون په حوزه کې د واوری د قهر د‬
‫پنډوالی زیاتوالی او کموالی ‪ ،‬د اوبو د زیرمو بدلون ( جهیلونو ‪ ،‬سیندونو ‪،‬‬
‫کیدل او اضافه کیدل په‬ ‫سمندرونو ) ‪ ،‬د سطحي او د یمکی الندی اوبو مصر‬
‫او یا منفی وی ؛ په‬ ‫کیدای هی چې مثب‬ ‫پام کې ونیول هی ‪ .‬د ( ‪ ) U‬کمی‬

‫‪10‬‬
‫همدی ترتیب د ګاونډیو حوزو د یمکی الندی اوبه ( ‪ ) W‬نظر د سطحی او د‬
‫کولو ته په پام کې نیسی ‪ .‬د ( ‪ ) W‬مقدار هم‬ ‫یمکی الندو حوزو نه مطابق‬
‫وی ‪ .‬په پایله کې د اوبو د تیادل میادله الندی‬ ‫کیدای هی چې منفی یا مثب‬
‫هکل غوره کوی‬
‫‪P  R  E U W‬‬ ‫(‪)۰-۱۲‬‬

‫د ( ‪ ) W‬کمی د اوبرغړلی د مساح په زیاتیدو سره کمیږی ‪ .‬له همدی امله د‬

‫سترو مساحتونو لپاره هغه د صفر سره مساوی قبلوی ( ‪ . ) W  0‬ددی کار په‬
‫پایله کې پورتنی میادله الندی هکل غوره کوی‬

‫‪P  R  E U‬‬ ‫(‪)۰-۱۱‬‬

‫ددی میادلی عبه د وب د یو کلن انتروال لپاره کارابلی ‪.‬‬

‫د وب د ‪ n‬کالونو په انتروال کې د اوبو د تیادل میادله الندی هکل غوره‬
‫کوی ‪.‬‬

‫‪1 i n‬‬ ‫‪1 i n‬‬ ‫‪1 i n‬‬ ‫‪1 i n‬‬

‫‪ n‬‬
‫‪n i 1‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪‬‬
‫‪i 1‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ n‬‬
‫‪n i 1‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪‬‬
‫‪i 1‬‬
‫‪U‬‬ ‫(‪)۰-۱۰‬‬

‫د نوموړی میادلی په ښی بوا کې دریم جز صفر ته تقرب کوی یینی‬

‫‪1 i n‬‬
‫‪ .‬په پایله کې پورتنی میادله الندی هکل غوره کوی‬ ‫‪U  0‬‬
‫‪n i 1‬‬

‫‪P0  R0  E0‬‬
‫(‪)۰-۱۳‬‬

‫په پورتنی میادله کې ‪:‬‬

‫‪11‬‬
‫‪ - E 0‬د تببیر نورم (د تببیر عوکلن منینی مقدار ) ؛ ‪ - R0‬د بهیر نورم ( د‬
‫بهیر عوکلن منینی مقدار ) ؛ ‪ - X 0‬د اورښ نورم ( د اورښ عوکلن منینی‬
‫مقدار ) ‪.‬‬
‫د هایدرولوژیکی (میترولوژیکی ) رژیم مهبصاتو حسابی اوسط د وب د اوږد‬
‫پړاو (مودی ) د داسی دوام سره چې د هغی په زیاتوالی سره د هغی منینی‬
‫قیمتونه عمالً بدلون نه مومی د هایدرولوژیکی ( میترولوژیکی ) کمیتونو د‬
‫نورم په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫په ویهلو سره په الس رایی‬ ‫په ‪ P0‬د (‪ )۰-۱۳‬میادلی د اطرا‬

‫‪R0 E0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫(‪)۰-۱۰‬‬
‫‪P0 P0‬‬

‫د اوبرغړلی د ساحی د مساح د پاسه د اورښ پر مقدار د بهیر د قهر نسب‬

‫د بهیر د ضریب په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫‪R‬‬
‫‪‬‬
‫‪P‬‬

‫د اوبرغړلی د ساحی د مساح د پاسه د اورښ پر مقدار د بهیر د قهر نسب‬

‫د بهیر د ضریب په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫‪R0‬‬
‫‪‬‬
‫‪P0‬‬

‫د اوبرغړلی د ساحی د مساح د پاسه د اورښ پرمقدار د تببیر نسب د تببیر‬

‫د ضریب په نامه یادیږی‬
‫‪E‬‬
‫‪‬‬
‫‪P‬‬
‫په پایله کې (‪ )۰-۱۰‬میادله الندی هکل غوره کوی‬

‫‪11‬‬
 ‫‪ 0  0  1‬‬
‫(‪)۱-۱۰‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - 0‬د بهیر د ضریب نورم ؛ ‪ - 0‬د تببیر د ضریب نورم ‪.‬‬
‫د ښودل هوو ضریبونو عددی قیم د ‪ 0  1‬په حدودو کې بدلون کوی ‪.‬‬

‫‪ .۰-۵‬د نړی د اوبو زیرمی‬

‫‪ 510.106 km2‬سره مساوی دی ‪.‬‬ ‫عرنګه چې د یمکۍ کری د مجموعی مساح‬

‫د هغی له جملی نړیوال سمندر ‪ 361,3.106 km2‬یا نیږدی ‪ 71%‬تهکیلوی ‪ .‬د‬
‫یمکۍ د وچې د هغی بربی عبه اوبه د سیندی بهیر په بڼه (هکل) نړیوال‬
‫سمندر ته دابلیږی د بهرنی بهیر په نامه یادیږی او هغه ‪ 78%‬تهکیلوی ‪ .‬د‬
‫یمکۍ د وچې هغه بربی چې سمندر ته جریان نلری د دابلی ساحی په نامه‬
‫یادیږی ‪ ، 72%‬د اوبو مجموعی زیرمی د ‪ 1386.106 km3‬تهکیلوی ‪ .‬د هغو له‬
‫جملی عبه یوازی ‪ 35.106 km3‬یینی نیږدی ‪ 2.5%‬یی بوږی دی ‪ .‬الکن بوږی‬
‫اوبه د انسان په ژوند او فیالی کې مهم رول لوبوی ‪ .‬سیندی اوبه تر ټولو عبه‬
‫په زیا هد سره کارول کیږی او نسبتا ً ډیر ژر د اوبو د دوران په پروسه کې‬
‫سر له نوی بربه ابلی ‪ .‬نوموړی اوبه د بوږو اوبو د مجموعی مقدار عبه‬
‫‪ 0.006%‬تهکیلوی ‪ .‬نظراستفادی (ګټی ابیستنی) ته دوهم مقام د یمکې الندې‬
‫اوبه ابلی او دریم مقام د جهیلونو اوبه دی ‪.‬‬
‫په الندی جدول کې د نړی د اوبو زیرمی ښودل هویدی (جدول ‪.)۱-۰‬‬

‫‪14‬‬
 ‫‪ .۰-۱‬جدول ‪ .‬د نړی د اوبو زیرمی [‪۰۲‬؛‪. ]۳‬‬
‫نظر نړیوالی زیرمو ته په ‪%‬‬
‫د بوږو اوبو‬ ‫د زیرمو د‬ ‫حجم ‪km3‬‬ ‫د اوبو ډول‬
‫مجموع عبه د زیرمو عبه‬
‫‪-‬‬ ‫‪96.5‬‬ ‫‪1338000000‬‬ ‫د نړیوال سمندر اوبه‬
‫د یمکۍ الندی اوبه (زیاتره بربه‬
‫‪30.1‬‬ ‫‪0.76‬‬ ‫‪10530000‬‬
‫بوږی)‬
‫‪68.7‬‬ ‫‪1.74‬‬ ‫‪24064100‬‬ ‫یبچالونه او دایمی د واوری پوښښ‬
‫‪0.26‬‬ ‫‪0.007‬‬ ‫‪90000‬‬ ‫په غدیروکې داوبو زیرمی (بوږی)‬
‫‪0.03‬‬ ‫‪0.0008‬‬ ‫‪11470‬‬ ‫د دلدلذارو (جبی )‬
‫‪0.006‬‬ ‫‪0.0002‬‬ ‫‪2120‬‬ ‫د سیندونو په مجرأو کې اوبه‬
‫‪0.003‬‬ ‫‪0.0001‬‬ ‫‪1120‬‬ ‫بیولوژیکی اوبه‬
‫‪0.04‬‬ ‫‪0.011‬‬ ‫‪12900‬‬ ‫اوبه په اتمسفیر کې‬
‫‪-‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪1385984610‬‬ ‫د اوبو مجموعی زیرمی‬
‫‪100‬‬ ‫‪2.53‬‬ ‫‪35029210‬‬ ‫بوږی اوبه‬

‫‪ . ۰ -۰‬په هایدرولوژی کې د اندازه کولو واحدونه‬

‫د انجینری هایدرولوژی په عملی او تیوریکی ساحه کې زمونږ سرو کار د‬
‫کمیتونو سره دی چې د اوبو مقدار ‪ ،‬په اوبو کې د هته میلقو موادو ‪ ،‬په اوبو‬
‫لپاره کارول کیږی‬ ‫کې د حل هوو موادو مقدار لرو ‪.‬هغه واحدونه چې ددی هد‬
‫په متریک سیستم )‪ (SI‬یا په انګلیسی سیستم کې دی چې په (‪ .۰-۰‬جدول )‬
‫کې ښودل هویدی ‪.‬‬
‫‪ .۰-۰‬جدول ‪.‬په انجینری هایدرولوژی کې د اندازه کولو یینی مروج واحدونه‬
‫انګلیسی واحد‬ ‫متریک واحد‬ ‫کمی‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫ایکر ‪، ac ‬میل مربع ‪mi ‬‬
‫‪2‬‬
‫هکتار ‪، ha ‬کیلو متر مربع ‪km ‬‬
‫‪2‬‬
‫د حوزی مساح‬
‫ایکر ‪، ac ‬میل مربع ‪mi ‬‬
‫‪2‬‬
‫هکتار ‪، ha ‬کیلو متر مربع ‪km ‬‬
‫‪2‬‬
‫د سمندرګی سطح‬

‫اینچ ‪in ‬‬ ‫میلی متر ‪، mm‬سانتی متر ‪cm ‬‬ ‫د ورښ قهر‬
‫(ارتفاع)‬
‫اینچ په ساع کی ‪in hour ‬‬ ‫میلی متر پر ساع ‪mm hour ‬‬
‫میلی متر په میاه کې‬
‫اینچ په میاه کې ‪in month‬‬ ‫‪mm month‬‬ ‫د ورښ هد‬

‫اینچ په ورځ کې ‪in day ‬‬ ‫میلی متر په ورځ کې ‪mm day ‬‬

‫‪15‬‬
 ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪in‬‬ ‫اینچ په ورخ کې ‪day ‬‬ ‫میلی متر په ورځ کې ‪mm day ‬‬
‫اینچ په ساع کې ‪in hour ‬‬ ‫میلی متر په ساع کې ‪mm hour ‬‬
‫میلی متر په میاه کې‬ ‫د تببیرهد (قهر)‬
‫اینچ په میاه کې ‪in month‬‬ ‫‪mm month‬‬
‫اینچ په کال کې ‪in year ‬‬ ‫میلی متر په کال کې ‪mm year ‬‬
‫اینچ په ساع کې ‪in hour ‬‬ ‫میلی متر په ساع کې ‪mm hour ‬‬
‫میلی متر په میاه کې‬
‫اینچ په میاه کې ‪in month‬‬ ‫‪mm month‬‬ ‫د نفوذ سرع‬

‫اینچ په کال کې ‪in year ‬‬ ‫‪mm‬‬ ‫میلی متر په کال کې ‪year ‬‬
‫فوټ مکیب ‪ ft ‬‬
‫‪3‬‬
‫مترمکیب ‪m ‬‬
‫‪3‬‬
‫د اوبو حجم‬
‫ایکر‪ -‬فوټ ‪ac  ft ‬‬ ‫هکتار – متر ‪ha  m‬‬
‫فوټ مکیب په ثانیه کې‬ ‫مترمکیب په ثانیه کې‬
‫‪ ft‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪sec ; cfs‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪sec ; cms‬‬ ‫‪‬‬ ‫د بهیر مقدار‬

‫‪ ft‬‬ ‫فوټ په ثانیه کې ‪sec‬‬ ‫متر په ثانیه کې ‪m sec‬‬ ‫د بهیر سرع‬

‫‪gal‬‬ ‫ګیلن په ورځ کې ‪day ‬‬ ‫لیتر په ورخ کې ‪lit day ‬‬ ‫د اوبو غوښتنی‬
‫نورم‬

‫په پورتنی جدول کې ینی وبتونه د مترمکیب پر ثانیه لپاره ‪ cms ‬او د فوټ‬
‫مکیب پر ثانیه لپاره ‪ cumec ‬یا ‪ cu sec‬عبه کار ابلی ‪.‬‬

‫‪ .۵ -۰‬عملی سوالونه‬
‫‪ -۱‬د آبریز یوه ساحه کې چې ‪ A  2500km2‬مساح لری په منینی توګه د یوه‬
‫مقدار ‪ P  1300mm‬او د ساحی عبه وتونکی‬ ‫کال په ترڅ کې د اورښ‬
‫بروجی مقدار ‪ Q  30 m3 sec‬ثب هوی دی ‪ .‬د ښودل هوو ارقامو په پام کې‬
‫نیولو سره د آبریز د حوزی عبه د ضایع هوو اوبو مقدار (تببیر – تیرق او د‬
‫یمکۍ الندی اوبه ) او د بهیر ضریب محاسبه کړی ‪ .‬سربیره پردی د سطحی‬
‫بهیر مقدار )‪ (Run –off‬چې د آبریز د حوزی عبه سیندونو ته توئیږی(ویی‬
‫) په سانتی متر سره محاسبه کړی ‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫حل ‪ :‬که چیری داسی فرض هی چې د یو کال عبه بل کال ته داوبو د‬
‫ذبیرو بدلون د صفر سره مساوی قبول هی یینی ‪ ، S  0‬پدی‬
‫صور کې (‪ )۶ -۰‬میادله الندې هکل غوره کوی‬

‫‪P  R  G  ET  0‬‬
‫لدی یایه عبه لیکلی هو‬
‫‪ET  G  P  R.‬‬

‫د اولیه ارقامو په وضع کولو عبه په الس رایی‬

‫)‪(30 m3 sec)(86400 sec day )(365 day sec)(100cm‬‬

‫‪ET  G  130 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(2500km2 )(1000 m km) 2‬‬
‫‪ 130cm  37.9cm.‬‬

‫‪ET  G  92.1cm‬‬

‫پدی ترتیب په حوزه کې داوبو ضاییا (د اورښ عبه الس ته راغلی اوبه )‬
‫چې د تببیر – تیرق او اود یمکي الندی اوبه په برکې نیسی د ‪ 92.1cm ‬سره‬
‫پاتی بربه د سطحي بهیر د قهر په هکل د یمکي‬ ‫مساوی کیږی ‪ .‬د اورښ‬
‫پرمخ بهیږی یینی‬
‫‪R  P  ( ET  G)  130  92.1  39.7cm.‬‬

‫د سطحی بهیر د قهر د محاسبی عبه د الندی فورمول عبه په ګټه ابیستلو د‬
‫بهیر ضریب محاسبه کوو‬
‫‪R 39.9‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.29  29%‬‬
‫‪P 130‬‬

‫لدی عبه دا پایله په الس رایي چې د اورښ هغه مقدار چې په سطحی بهیر‬
‫بدلیږی د ‪ 29%‬سره مساوی دی ‪.‬‬

‫‪17‬‬
‫لری د دوو‬ ‫‪ -۰‬د یوه ذبیره وی بند د کاسی لپاسه چې ‪ A  65km2‬مساح‬
‫میاهتو په موده کې د ‪ P  254mm‬اورښ وړاند وینه هوی ده ‪ .‬داسی اټکل‬
‫‪ 85mm‬په تببیر – تیرق ‪ 20mm ،‬په‬ ‫کیږی چې د ښودل هوی اورښ‬
‫باوره کې نفوذ کوی او پاتی بربه یی د یمکي پرمخ د سطحی بهیر په هکل‬
‫بهیږی ‪ .‬دسطحی بهیر مقدار د پورتنیو هرایطو په پام کې نیولو سره محاسبه‬
‫کړی ‪ .‬سربیره پردی که چیری په ‪ 24‬ساعتو کې د هستوګنی – عښاک د‬
‫اړتیاو لپاره دیوه نفر د اوبو لګښټ ‪ q  160 lit day‬وی ‪ .‬محاسبه کړی چې د‬
‫سطحی بهیر تهکیل هوی مقدار د دوو میاهتو په موده کې د عو نفرو اړتیاوی‬
‫پوره کوالی هی ‪.‬‬
‫محاسبه د تیر مثال په هان پدی فرضیی سره تر سره کوو چې ‪S  0‬‬ ‫حل ‪:‬‬
‫دی ‪.‬‬
‫‪ -۱‬د الندی میادلی عبه په کار ابیستلو د سطحی بهیر قهر محاسبه کوو‬

‫‪R  P  ET  G  234  85  20  149mm.‬‬

‫‪ -۰‬د تهکیل هوی سطحی بهیر عبه د الس ته راغلو اوبو حجم په الندی ډول‬
‫محاسبه کوو‬
‫‪W  RA  14910 3 (65)10 6  9.68510 6 ; m3‬‬

‫‪ -۳‬د دوو میاهتو په موده کې د یوه نفر د اړتیا وړ اوبو مقدار محاسبه کوو‬
‫‪WR  qt  160 * 2 * 30  9600; lit‬‬

‫‪ -۰‬د الندی رابطی عبه په کار ابیستلو د کسانو همیر محاسبه کوو‬

‫‪N‬‬
‫‪W‬‬
‫‪‬‬
‫‪9.68510 9  100895416.7  100.89 *10 6 ; person.‬‬
‫‪WR‬‬ ‫‪9600‬‬

‫‪18‬‬
 ‫‪ .۶ - ۰‬پایلې‬
‫ددی فصل په لوستلو سره لوستونکې په طبیی کې د اوبو د دوران او د هغې د‬
‫‪ ،‬تببیر ‪ ،‬تیرق ‪ ،‬تراکم ‪ ،‬اننفلتریهن ‪ ،‬سطحی بهیر ‪،‬‬ ‫پروسو ( اورښ‬
‫فلتریهن او داسې نورو ) په هکله بهپړ میلوما ترالسه کوی ‪ .‬ددی سربیره‬
‫پدی فصل کې د اوبو د تیادل او همدارنګه د سیندی حوزی لپاره د اوبو د تیادل‬
‫میادلې په هکله د اړتیا وړ مواد سره راټول هویدی چې لوستونکي ئې په‬
‫لوستلو سره کوالی هی چې د یمکې د وچې د ټاکلی سیمی لپاره د اوبو د تیادل‬
‫میادله ترتیب کړی ‪ .‬په کمدی ترتیب سره د اوبو د زیرمو د محاسبې او یا د‬
‫بیالنس د ترتیب کولو لپاره د هغې عبه کار وابلی ‪ .‬د فصل په وروستی بربه‬
‫کې په هایدرولوژی کې د مروجو واحداتو په هکله اړین مواد لیکل هوی دی‬
‫چې د هغوی عبه په کار ابیستلو سره هایدرولوژیکی پارامترونه د یوه سیستم‬
‫عبه پل ته انتقال کړو ‪.‬‬

‫‪ .۶-۰‬کنترولی پوښتنی‬
‫کړی ‪.‬‬ ‫‪ -۱‬په طبیی کې د اوبو دوران تیری‬
‫‪ -۰‬په طبیی کې داوبو د دوران د پروسو نومونه وابلی ‪.‬‬
‫‪ -۳‬سطحي بهیر عه ته وایی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د اوبو تیادل عه مفهوم افاده کوی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د یوی ټاکلی ساحی لپاره د اوبو د تیادل میادله ولیکی ‪.‬‬
‫‪ -۵‬د اوبو د تیادل میادله عه تهریح کوی ‪.‬‬
‫کې د واحداتو د کومو‬ ‫هایدرولوژیکی پدیدو د مطالیی په صور‬ ‫‪ -۰‬د‬
‫سیستمونوعبه کار ابیستل کیږی ‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫دریم فصل‬
‫سیندونه‬
‫‪ .۱-۳‬سریزه‬
‫بهری د تاریخ د پیل عبه ترنن پوری سیندونه د زیا ارزښ لرونکی دی ‪.‬‬
‫ژوند د سیندونو تر عنګ هروع هوی ‪ ،‬د وب په تیریدو او د پوهی په زیاتیدو‬
‫سره یی د سیندونو عبه لری یایونو ته الر پیدا کړی ده ‪ .‬هغه سیندونه چې د‬
‫بهری د تمدن په هکله تاریبی ارزښ لری او بلک ئې نومونو سره بلد دی‬
‫عبار دی د نیل او اردن د سیندونو عبه په عربی ملکوکې ‪ ،‬د آباسین او ګنګا‬
‫سیندونه په منینی اسیا کې ‪ ،‬دینګتز سیند په چین او دراین او دانیوب سیندونه‬
‫په اروپا کې ‪ .‬په دی فصل کې په عمومی توګه سره د سیندونو د یانګړتیاو ‪ ،‬د‬
‫هغوی د پارامترونه چې د سیند طولی عرضی پروفیل ‪ ،‬طولی او عرضی میل په‬
‫وړاندی هوی دی ‪ .‬سربیره پردی د سیندنو د تغذیی ‪ ،‬په‬ ‫هکله الزم میلوما‬
‫سیندونو کې د لږو او ډیرو اوبو او سیالبی مرحلو په هکله مکمل میلوما‬
‫د هایدرولیک انجینر لپاره چې د‬ ‫راټول هوی دی ‪ .‬ښودل هوی میلوما‬
‫هایدرولیکی ودانیو په د ډیزاین دنده په غاړه لری ډیر اړین دی ‪ .‬ددی فصل‬
‫یانګړی بربې په سیندونو کې د اوبو د حرک د رژیم ته یانګړی هوی دی ‪.‬‬

‫‪ .۳-۰‬سیندونه‬
‫د واوری ‪ ،‬باران او ږلی په هکل یمکې ته په رسیدو د‬ ‫اتموسفیری ترسبا‬
‫د یمکې‬ ‫سیندی بهیر اساسی زیرمی جوړوی او په یوه لوری د میالن په طر‬
‫د سطحې د لوړو نقطو عبه ټیټو نقطو ته حرک کوی ‪ .‬ښودل هوی حرک د‬

‫‪41‬‬
‫یمکې د سطحې د جاذبی د قوی له امله ترسره کیږی چې په پایله کې بهیر‬
‫رامنځ ته کوی ‪.‬‬
‫په یوه مجرأ کې د بهیرونو د یولړ عانګو په یویای کیدو سره سیند رامنځ ته‬
‫کړو‪.‬‬ ‫کوی ‪ .‬لدی یایه عبه کوالی هو چې سیند په الندی توګه سره تیری‬
‫دی چې د یمکې په‬ ‫طبییی بهیر عبه عبار‬ ‫سیند د دایمی مجرأ لرونکی‬
‫الندنی (کښتنی ) تګ لوری کې حرک کوی یا په بل عبار سیند د هغه طبییی‬
‫دی چې په هغې کې د یوه ټاکلی سیمی اوبه سره را‬ ‫تګ لوری عبه عبار‬
‫ټولیږی او د یمکې د جاذبی (ثقل ) قوی تر اغیزی الندی جریان ولری[ ‪. ] ۰۲‬‬
‫یا په بل عبار د اوبو بهیر عبه عبار دی چې په طبییی مجرأ کې بهیږی او‬
‫د سیندی حوزی د سطحی او د یمکې الندې بهیرونو عبه تغذیه کیږی ‪ .‬د‬
‫یادونی وړ ده چې اتمسفیری ترسبا په سم السی ټوګه په سیند کې نه توئیږی ‪.‬‬
‫د اتمسفیری ترسباتو د ویلی کیدو او تل کیدنی په مرحله کې د هغوی بهیر د‬
‫موقتی بهیرونو په هکل رامنځ ته کیږی ‪ .‬د هغو د یویای کیدو عبه ثاب‬
‫بهیرونه ‪ ،‬بیالی (لښتی ) ‪ ،‬جرونه ‪ ،‬هیلی ‪ ،‬کوچنی سیدونه اوسیندونه منځ ته‬
‫رایی ‪ .‬د سیندونو اوبه لرنه د یمکې الندی بهیرونو په وسیله چې د سیندی‬
‫مجرا زاکښی عبه په الس رایی زیاتیږی ‪ .‬سیندونه بپلی اوبه سمندرونو ‪،‬‬
‫سمندګیواو جهیلو ته لیږدوی ‪ .‬هغه سیندونه چې بپلی اوبه پورته ښودل هوو‬
‫زیرمو ته لیږدوی (رسوی ) د اصلی سیند او هغه سیندونه چې بپلی اوبه په‬
‫اصلی سیند کې تویوی د مرستیال سیند په نامه یادیږی ‪ .‬د ټولو سیندونو‬
‫مجموعه چې د اصلی سیند له الری بپلی اوبه سمندر ‪ ،‬سمندرګی او جهیل ته‬
‫تویوی د سیندی سیستم یا سیندی هبکې په نامه یادوی ‪.‬‬
‫سیندونه ‪ ،‬جهیلونه ‪ ،‬جبی (باطالق ) ‪ ،‬بوړونه ‪ ،‬جرونه د ټاکل هوی ساحی د‬
‫هایدروګرافیکی هبکی په نامه یادیږی ‪ .‬پدی ترتیب سره سیندی هبکه د‬
‫هایدروګرافیکی هبکی د یوی بربې عبه عبار ده ‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫ټولی سطحي اوبه په دوو ګروپونو‪ :‬دایمی اوبه سیندونه او جاری موقتی اوبو‬
‫ویهی ‪.‬‬
‫د یمکې هغه بربه چې د هغی عبه سیند پیل کیږی د سیند د سرچبنی (منبع )‬
‫په نامه یادیږی ‪ .‬دا کیدای هی چې چینه ‪ ،‬یبچال ‪ ،‬جهیل ‪ ،‬جبه ذار وی ‪.‬‬
‫د سیند دهنه (مصب) – د هغه یای عبه یای عبار دی چې یو سیند بل سیند‬
‫او یا سمندر ‪ ،‬سمندرګی ته توئیږی ‪ .‬په هغو سیمو کې چې د تود او وچ اقلیم‬
‫لرونکی وی ینیی سیندونه هتون لری چې بپلی اوبه د بپل تګ لوری په‬
‫اوږدو ټولی یاد کرنیزو یمکو په بړوبولو کې ‪ ،‬یا په تببیر او یا داچې د ساحی‬
‫رسی او‬ ‫د باورو فزیکی – میبانیکی یانګړتیاوو ته په فلتریهن کې په مصر‬
‫دهنه نلری (هکل ‪.)۳-۱.‬‬

‫‪ .۳-۱‬هکل ‪ .‬د سیند هیما‬

‫‪ -۱‬د سیند سرچینه ؛ ‪ -۰‬اصلی سیند ؛ ‪ -۳‬لومړی درجه مرستیال سیند ؛‬
‫‪ -۰‬دوهمه درجه مرستیال سیند ؛ ‪ -۰‬دریمه درجه مرستیال سیند؛ ‪ -۵‬مصب (دهنه) ‪.‬‬
‫د مرفولوجیکی یانګړتیاو له مبی د هغه سیندونو په دهنو کې چې په سیندونو‬
‫کې توئیږی او د هغه سیندونو دهنی چې په سمندرګیو کې توئیږی سره توپیر‬
‫کې د دوو سیندونو یو یای کیدل ترسره کیږی او په‬ ‫لری ‪ .‬په لومړی حال‬
‫دوهم حال کې د سیند توئیدل په تقریبا ً د اوبو نا محدودې فضا ته سرته رسیږی‬

‫‪41‬‬
‫چې ساحلی بهیرونه ‪ ،‬بادی عپی ‪ ،‬د ساحلونو بیا سرله نوی تهکیل او نورو‬
‫پروسو سره د یانګړتیاو لرونکی ده ‪.‬‬
‫د سمندرګي سره د سیندی بهیر د یویای کیدو (اتصال ) دوه اساسی هکلونه ‪:‬‬
‫دلتا او ایستوار هتون لری ‪ .‬هغه سیندونه چې د ترسباتو(ترسبی موادو ) زیا‬
‫مقدار لیږدوی سمندرګي ته دتوئیدو په صور کې تل کیږی ‪ .‬د ترسباتو یویای‬
‫کیدل (ټولیدل ) د پرابیدونکی عوعانګه کیدونکی مجرأ چې د اوبو د لیږدولو‬
‫وړتیا ئې کمه ده د تهکیل سبب ګریی ‪ .‬عو عانګه لرونکې مجرأ چې سمندرګی‬
‫کې د بپلو ترسباتو د پاسه جوړیږی د دلتا په نامه‬ ‫ته د توئیدو په صور‬
‫یادیږی (هکل ‪. ) ۳-۰.‬‬

‫‪Delta‬‬

‫‪River‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪ .۳-۰‬هکل ‪ .‬د سیند د دلتا هیمأ‬

‫د سیند ترسبا د هنی د حدودو ترها د لږ اوبه لرونکی ساحلی غاړی او زیاتره‬
‫د کوچنیو جزیرو په هکل مجراوی جوړوی چې د بار په نامه یادیږی‬
‫( هکل ‪. ) ۳-۳ .‬‬
‫د سیند په اوبو کې د ترسباتو د لږ هتون په صور کې سیند په زیاترو حاالتو‬
‫کې د یوی پرابې مجرأ په هکل په سمندر کې توئیږی چې د ایستواری په نامه‬
‫یادیږی (‪ .۳-۰‬هکل) ‪.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫هکل ‪ .۳-۳ .‬د سیند بار‬

‫‪ ۰-۳‬هکل ‪ .‬د سیند ایستواری‬

‫) ‪(Density‬‬ ‫د سیندی هبکی بله کمی (مقداری) یانګړتیا د هغی ګڼوالی تکاث‬
‫دی ‪ .‬د سیندی هبکی ګڼوالی د ګڼوالی ضریب ‪ K D ‬په وسیله ارزول کیږی ‪ .‬د‬
‫یوی ساحی د واحد مساح عبه د سیندی هبکی تیریدونکی اوږدوالی سیندی‬
‫هبکی د ګڼوالی ضریب په نامه یادیږی ‪ .‬د سیندی حوزی په حدوو کې د سیندی‬
‫هبکی ګڼوالی د محاسبی وړ دی ‪ .‬د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو سره‬
‫کوالی هوو چې د سیندی هبکی د ګڼوالی ضریب محاسبه کړو‬

‫‪KD ‬‬ ‫‪ l ; km km‬‬ ‫‪2‬‬

‫(‪)۳-۱‬‬
‫‪A‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪44‬‬
 ‫‪ -  l‬په مطالیه کیدونکی مساح کې د ټولو سیندونو اوږدوالی په ‪ Km‬؛‬
‫‪ - A‬مطالیه کیدونکی مساح ‪. Km2 ‬‬
‫د سیندی هبکی ګڼوالی د اتموسفیری ترسباتو د زیاتیدو سره زیاتیږی او د‬
‫باوری د نفوذ پذیری ‪ ،‬د ساحی د جبه زار کیدو او ښوره کیدو په زیاتوالی سره‬
‫کمیږی ‪.‬‬
‫د سیند اوږدوالی – د سیند د سرچینی عبه د هغی تر دهنی پوری واټن د سیند‬
‫د اوږدوالی په نامه یادیږی چې د جغرافیه ای نقهی له مبې ټاکل کیږی ‪.‬‬
‫سیندونه د اوږدوالی او کږلیچو لرونکی دی ‪ .‬په عمومی توګه د سیند ژوروالی‬
‫او سور د سرچینی عبه په زیاتیدو سره په دهنه کې زیاتیږی ‪ .‬د سور او‬
‫ژوروالی ناعاپی بدلون په هغه یایونو کې چې دوه سیندونه سره یویای کیږی‬
‫رامنځ ته کیږی‪.‬‬
‫د سیندونو کږلیچی)‪ (Curvature‬د کږلیچی د ضریب په وسیله ټاکل کیږی ‪ .‬د‬
‫سیندونو د کږلیچی ضریب د سیند پر مستقیم اوږدوالی د هغه د حقیقی (بهپړ )‬
‫دی چې په ټولو حاالتو کې د یوه عبه ستردی‬ ‫عبه عبار‬ ‫اوږدوالی د نسب‬
‫(‪.۰-۳‬هکل)‪ .‬د سیندونو د کږلیچی ضریب د الندی رابطی عبه په ګټه ابستلو‬
‫سره محاسبه کیږی‬

‫‪L‬‬ ‫(‪)۰-۳‬‬
‫‪K cur ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪L1‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - L‬د سیند حقیقی اوږدوالی عبه عبار دی چې د نقهی له مبی ابیستل کیږی‬
‫؛‬
‫‪ - l‬د سیند د سرچینی عبه تر دهنی پوری مستقیم اوږدوالی ‪.‬‬

‫‪45‬‬
 ‫‪L‬‬
‫‪L‬‬

‫‪L‬‬
‫‪L1‬‬

‫‪.۳-۰‬هکل ‪ .‬د سیند د کږلیچی هیمأ‬

‫او جغرافیه‬ ‫د سیند اوبه لرنه د دوو فکتورنو په وسیله چې د حوزی مساح‬
‫وی موقیی ( اقلیم) عبه عبار دی ټاکل کیږی ‪ .‬په (‪ .۳-۱‬جدول) کې د آبریز‬
‫د مساح او مقدار له مبی د نړی یینی مههور سیندونه ښودل هویدی[‪. ]۰۰‬‬
‫‪.۳-۱‬جدول ‪ .‬د آبریز د مساح او مقدار له مبی د نړی مههور سیندونه‬
‫د بهیر مقدار ‪103 m3 sec‬‬ ‫‪106 km2‬‬ ‫د حوزی مساح‬ ‫سیند‬
‫‪220.00‬‬ ‫‪7.18‬‬ ‫آمازون‬
‫‪46.00‬‬ ‫‪3.70‬‬ ‫کانګو‬
‫‪19.00‬‬ ‫‪3.26‬‬ ‫مسیسپي‬
‫‪12.70‬‬ ‫‪3.00‬‬ ‫اوبی‬
‫‪2.60‬‬ ‫‪2.87‬‬ ‫نیل‬
‫‪19.80‬‬ ‫‪2.58‬‬ ‫اینسی‬
‫‪17.00‬‬ ‫‪2.49‬‬ ‫لینا‬
‫‪9.30‬‬ ‫‪2.09‬‬ ‫نیګر‬
‫‪10.90‬‬ ‫‪1.86‬‬ ‫امور‬
‫‪34.00‬‬ ‫‪1.81‬‬ ‫یانیس‬
‫‪7.70‬‬ ‫‪1.36‬‬ ‫والګا‬
‫‪6.43‬‬ ‫‪0.82‬‬ ‫دونای‬
‫‪2.00‬‬ ‫‪0.77‬‬ ‫بوانبی‬
‫‪1.67‬‬ ‫‪0.50‬‬ ‫دینپر‬
‫‪0.94‬‬ ‫‪0.42‬‬ ‫دون‬
‫‪3.50‬‬ ‫‪0.36‬‬ ‫سی دوینا‬
‫‪2.53‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫نیوا‬
‫‪2.50‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫رین‬

‫‪46‬‬
 ‫‪ .۳-۳‬د سیندونو ویش‬
‫سیند د هغی طبییی تګ لوری عبه عبار دی چې د یوی ټاکلی ساحی اوبه په‬
‫هغی کې ټولیږی او د یمکې د ثقل قوی تراغیزی الندی د لوړو نقطو عبه‬
‫کوی ‪ .‬سیندونه نظر مبتلفو یانګړتیاوو (نښو ) ته‬ ‫کښتنی نقطو ته حرک‬
‫ویهل کیږی ‪.‬‬
‫نظر د اوبو لیږدولو ته ‪:‬‬
‫دی چې د بپل تګ الری په اوږدو‬ ‫اصلی سیند ‪ -:‬د هغه سیند عبه عبار‬
‫ورسره ستر او کوچنی سیندونه یویای کیږی او په سمندر ‪ ،‬سمندرګیو او یا په‬
‫جهیل کې بپلی اوبه تویوی ( تبلیه کوی) [‪ . ]۰۲‬ینیی سیندونه په صحراو کې‬
‫هم وچیږی ‪.‬‬
‫مرستیال سیند‪ -:‬د هغه سیند عبه عبار دی چې بپلی اوبه د ساحی عبه ابلی‬
‫او په اصلی سیند کې تویوی ( د اصلی سیند سره ګدیږی ) [‪ . ]۰۲‬مرستیال‬
‫سیندونه په بپل وار سره په لومړی درجه مرستیال ‪ ،‬دوهمه درجه ‪ ،‬دریمه‬
‫درجه او داسی نورو ویهل کیږي ( ‪ .۳-۱‬هکل ) ‪.‬‬
‫ته سیندونه په سترو ‪،‬منینیو او کوچنیو ویهل‬ ‫نظر د آبریز ساحی مساح‬
‫کیږی ‪.‬‬
‫ستر سیندونه ‪ -:‬د هغو سیندونو عبه عبار دی چې د آبریزساحی مساح یی‬
‫له پنیوسو کیلومترمربع عبه ستروی یینی ‪. A  50000km2 ‬‬
‫منینی سیندونه ‪ -:‬د هغو سیندونو عبه عبار دی چې د آبریزساحی مساح‬
‫یی له پنیوسو کیلومترمربع عبه کوچنی او له دوو زرو عبه ستروی یینی‬
‫‪. 2000km2  A  50000km2 ‬‬
‫کوچنی سیندونه ‪ -:‬د هغو سیندونو عبه عبار دی چې د آبریزساحی مساح‬
‫یی له دوو زرو کیلومترمربع عبه کوچنی وی یینی ‪. A  2000km2 ‬‬

‫‪47‬‬
 ‫‪ .۵-۱‬هکل‪ .‬د اصلی او مرستیال سیندونو هیمأ‬
‫‪ -۱‬د سیند سرچینه ؛ ‪ -۰‬اصلی سیند ؛ ‪ -۳‬لومړی درجه مرستیال سیند ؛‬
‫‪ -۰‬دوهمه درجه مرستیال سیند ؛ ‪ -۰‬دریمه درجه مرستیال سیند؛ ‪ -۵‬مصب (دهنه) ‪.‬‬

‫سیندونه نظر د اوبو هتون او دوام ته د لنډی مودی )‪، (Ephemeral‬‬

‫موسمی ) ‪ (Intermittent‬او همیهه اوبو لرونکی )‪ (Perennial‬سیندونو‬
‫ویهی ‪.‬‬
‫له امله منځ ته راغلی‬ ‫دلنډی مودی د سیندونو د اوبو منابع یوازی د اورښ‬
‫سطحی بهیرونه اویا د ویلیکیدونکو واورو اوبه دی لدوی عبه پرته اوبه نلری‬
‫‪ .‬دغه ډول سیندونه دایمی اوټاکلی تګ لوری نلری ‪ .‬میموالً د یمکې د میل‬
‫عبه په ګټه ابستلو سره په پراګنده ډول بپله تګ لوری ټاکي ‪ .‬د لنډی مودی‬
‫سیندونه د یمکې الندی اوبو الر نلری اونه په هغو کې د اوبو بهیر په دوامداره‬
‫بڼه هتون لری ‪ .‬داچې ولی ددی ډول سیندونو سره د یمکې الندی اوبه نه‬
‫ملګری کیږی کیدای هی دوه المله هتون ولری ‪ .‬یوداچې د لنډی مودی‬
‫سیندونه د اوبو د آبریز ساحې جیالوجیکی جوړښ د یمکې مخ ته د یمکې‬

‫‪48‬‬
‫الندی اوبو د راوتلو مبنیوی کوی او بل داچې د یمکې الندی اوبو سطحه ددی‬
‫ډول سیندونو د تل په پرتله ټیټ موقیی لری ‪.‬‬
‫موسمی سیندونه په عمومی توګه په لندو (لمدو) موسمونو کې اوبه لری او په‬
‫نورو و بتونو کې وچ دی ‪ .‬د یمکې الندی اوبو سطحه په لندو موسمونو کې‬
‫ددی ډول سیندونو له تل عبه لوړه وی او پدی ترتیب سره د یمکې الندې اوبو‬
‫عبه سیندونو ته اوبه ورکول کیږی ‪ .‬په وچو موسمونو کې د یمکې الندی اوبو‬
‫سطحه ښکته یي او سیندونو ته ئی د اوبو د ورکولو الر قطع کیږی ‪ .‬د موسمی‬
‫سیندونو اساسی منبع سطحی اوبه او په لمدو موسمونو کې د یمکې الندی‬
‫زیرمو عبه هم مرسته ورسیږی ‪.‬‬
‫همیهه اوبه لرونکی سیندونه لکه چې د نامه عبه ئی میلومه ده هروب اوبه‬
‫لری ‪ .‬دغه ډول سیندونه د اوبو د کموالی یا په وچو موسمونو کې هم نه‬
‫وچیږی ‪ .‬تل اوبه لرونکی سیندونه یا د یمکې الندی اوبو عبه چی سطحه ئی‬
‫د سیندونو دتل عبه لوړه او کافی اوبه لری سرچینه ابلی او یاهم د‬ ‫هروب‬
‫سترو او د اوبو په لحاظ په ډیرو بډای یبچالو پوری تړلی ده ‪.‬‬
‫نظر د تغذیی منبع ته سیندونه په واورینو ‪ ،‬یبچالی (کنګلی ) او بارانی ویهی‬
‫[‪.]۰۲‬‬
‫واورین سیندونه ‪ -:‬د هغه سیندونو عبه عبار دی چې بپلی اوبه د واورو د‬
‫ه غه کتلو له ویلی کیدو عبه برابروی کومی چې د منی او ژمی په موسم کې د‬
‫غرونو په عوکو کې زیرمه هوی دی ‪.‬‬
‫بارانی سیندونه ‪ -:‬هغه سیندونه د بارانی سیندونو په نامه نومول کیږی چې‬
‫بپلی اوبه د باران د اوریدو عبه تکمیلوی یینی په مجرأو کې د بهیر هتون د‬
‫باران پوری اړه لری ‪.‬‬

‫‪49‬‬
‫دی چې بپلی اوبه د هغه‬ ‫یبچالی سیندونه ‪ -:‬د هغو سیندونو عبه عبار‬
‫طبییی یبچالو د ویلی کیدو عبه برابروی چې د اوړی په موسم کې د تودوبي د‬
‫درجی په لوړوالی سره ویلی کیږی ‪.‬‬
‫د یادونی وړ ده چې په ښودل هوو سیندونو کې د اوبو د رژیم پړاونه نظر د‬
‫تغذیی ډول ته هم توپیر لری د بیلګی په توګه هغه سیندونه چې بپلی اوبه د‬
‫واورو عبه ابلی د زیاتو اوبو پړاو پدی ډول سیندونو کې د غبرګولی – زمری‬
‫په میاهتو کې وی ‪.‬‬
‫ته سیندونه په غرنیو ‪،‬‬ ‫سربیره پردی یینی وبتونه نظر جغرافیه ای موقیی‬
‫نیمه غرنیو او د هموارو سیمو ویهل کیږی ‪ .‬همدارنګه سیندونه نظر د مجرأ‬
‫استواری ته په الندی ډولونو ویهی ‪:‬‬
‫‪ -‬هغه سیندونه دی چې د ثابتی مجرأ لرونکی دی او د مجرأ استواری زیاته ده ‪.‬‬
‫دا ډول سیندونه په هغه سیمو کې تیریږی چې د هغې سیمی باوری د اوبو په‬
‫وسیله د توږنې وړ نه وی ( د اوبو په وسیله د هغوی توږل ناهونی دی ) ؛‬
‫‪ -‬هغه سیندونه دی چې لږه استواری لری او یینی وبوتونه بپله مجرأ بدلوی ‪،‬‬
‫الکن بیا هم د اوبو په وسیله د هغې توږنه او د موادو تل کیدنه په هغو کې‬
‫دمره زیاته نه وی ؛‬
‫‪ -‬هغه سیندونه دی چې تل بپل بستر بدلوی او د هغوی د مجرأ استواری ډیره‬
‫لږه وی ‪ .‬پدی ډول سیندونو کې د پلُیسونو او پریکاتو همیره زیاته ترسترګو‬
‫کیږی ‪.‬‬

‫‪ . ۰-۳‬د سیند حوزه‬

‫د سیند حوزه یوه هایدرولوژیکی اصطالح ده چې په هغی کې د نسبی والی‬
‫مفهوم نغښتی دی او د هغی پیژندنه (په ښودلو ) کې باید د وتلو )‪(Outlet‬‬
‫د‬ ‫نقطه ټاکلی وی ‪ .‬د سیندی د حوزی د مطالیی لپاره یانګړی اصطالحا‬

‫‪51‬‬
‫بیلګی په توګه په هغه متنونو کې چې په انګلیسی او فرانسوی ژبو کې لیکل‬
‫هویدی د ) ‪ ، (Basin‬په امریکائی متنونو کې د ) ‪ (Watershed‬یا‬
‫) ‪ (Catchments area‬او داسی نوری کارول کیږی ‪ .‬سیندی حوزه د‬
‫یمکې د سطحې د هغه مساح عبه عبار دی چې د اورښ له امله سطحي‬
‫بهیر د هغی دپاسه په طبییی توګه سره حرک کوی او په یوه نقطه کې پای ته‬
‫رسی ‪ .‬که په دقیق ډول سره وویل هی سیندی حوزه د آبریز د عوفرعی ساحو‬
‫د مجموعی عبه عبار ده چې د هغو اوبه په ترتیب سره په طبییی تګ لوری‬
‫کې توئیږی(‪.۳-۵‬هکل) [‪. ]۳‬‬
‫سیندی حوزه د فزیکی – جغرافیه یی او مورفومیترکی یانګړتیاو لرونکی ده‬
‫دی له ‪:‬‬ ‫[‪ . ]۰۲‬د سیندی حوزی فزیکی – جغرافیه یی یانګړتیاوی عبار‬
‫او د باوری‬ ‫؛ اقلیمی هرایط ؛ جیولوجیکی جوړښ‬ ‫جغرافیه یی موقیی‬
‫؛ نباتی قهر ؛ د کرنیز قهر کنګل کیدنه ؛ د ینګل لرنی‬ ‫پوښښ ؛ د ابریز ریلی‬
‫ضریب ؛ د سیندی حوزی جهیل کیدنه ‪.‬‬
‫‪ ،‬سمندرګیو ‪ ،‬صحراو او د غرونو لړیو ته نیږدیوالی د‬ ‫جغرافیه یی کاردینا‬
‫سیندی حوزی د جغرافیه یی موقیی عبه عبار دی ‪.‬‬
‫د سیندی حوزی‬ ‫کمښ‬ ‫‪ ،‬تودوبه ‪ ،‬د هوا د رطوب‬ ‫اتموسفیری ترسبا‬
‫موسمی (اقلیمی ) هرایطو عبه عبار دی ‪.‬‬
‫د طبقاتو درزلرنه ‪ ،‬کارستی پدیدی ‪ ،‬د باورو میبانیکی ترکیب ‪ ،‬د باورو نفوذ‬
‫او د باورین‬ ‫پذیری او داسی نور د سیندی حوزی د جیولوجیکی جوړښ‬
‫پوښښ د یانګړتیاو عبه ګڼل کیږی ‪.‬‬
‫د یمکې د سطحې میالن ‪ ،‬چې د اوبو د بهیدو په سرع باندی اغیزه لری د‬
‫د مهبصاتو پوری اړه لری ‪.‬‬ ‫ابریز د ریلی‬
‫د باورو کنګل کیدنه د کنګل کیدنی جغرافیه یی بپریدنه ‪ ،‬د موسمی کنګل کیدنی‬
‫قهر او د دایمی کنګل کیدنی عبه جوړه هوی یانګړتیا ده ‪.‬‬

‫‪50‬‬
‫د سیندی حوزی د ینګل لرنی درجه د ینګل لرنی د ضریب په وسیله افاده‬
‫په حوزه کې د ینګلی ساحی د مساح‬ ‫کیږی ‪ .‬د سیندی حوزی پر مساح‬
‫د ینګل لرنی د ضریب په نامه یادیږی ‪ .‬د الندی رابطی عبه په کار‬ ‫نسب‬
‫ابیستلو د ینګل لرنی ضریب محاسبه کوی [‪]۰۲‬‬

‫‪AF‬‬
‫‪KF ‬‬ ‫;‬
‫‪A‬‬ ‫( ‪) ۳ -۳‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - AF‬د ینګل په وسیله د پوښل هوی ساحې مساح ؛‬
‫‪ - A‬د سیندی حوزی مساح ‪.‬‬
‫د سیندی حوزی جهیل کیدنه د جهیل کیدنی د ضریب په وسیله تهریح کیږی چې‬
‫د الندی تناسب عبه په کار ابیستلو ئې محاسبه کوی [‪]۰۲‬‬

‫‪AL‬‬
‫‪KL ‬‬ ‫;‬
‫‪A‬‬ ‫( ‪) ۰ -۳‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - AL‬په سیندی حوزه کې د جهیلونو د آینه یی سطحې مساح ؛‬
‫د سیندی حوزی جبه زار کیدنه ) ‪ (Swamp or marshy Land‬د جبه‬
‫زارکیدو د ضریب په وسیله ښودل کیږی ‪ .‬د حوزی د جبه زارکیدو ضریب د‬
‫الندی رابطی عبه په کار ابیستلو سره محاسبه کوی [‪]۰۲‬‬

‫‪AS‬‬
‫‪KS ‬‬ ‫;‬
‫‪A‬‬ ‫( ‪) ۰ -۳‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - AS‬په سیندی حوزه کې د جبو یا زیم لرونکو ساحو مساح ‪.‬‬

‫‪51‬‬
‫د سیند آبریز د هکل پارامترونه د سیندی حوزی د مورفومتریکی یانګړتیاو‬
‫عبه عبار دی ‪.‬‬
‫سیندی حوزه په پالن کې پیچلی هکل لری چې داوبو د ویهونکو بطونو‬
‫)‪ (Water divides‬په وسیله احاطه هویده چې د سیندی حوزی د لوړو‬
‫نقطو عبه تیریږی ‪ .‬ښودل هوی بطونه د حوزی د پولو په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫د سیندی حوزی د‬ ‫د هغی دایری د محیط پر اوږدوالی چې د هغی مساح‬
‫د ویهونکو‬ ‫سره برابر وی د اوبو ویهونکی بط د اوږدوالی نسب‬ ‫مساح‬
‫بطونو د پرابتیا د ضریب عبه عبار دی ‪ ،‬چې په ‪ KW .d‬سره ښودل کیږی‬

‫‪LW .d‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬

‫‪KW .d ‬‬ ‫; ‪ W .d  0.28 W .d‬‬ ‫( ‪) ۵ -۳‬‬
‫‪A 2 A‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬

‫د مورفومتریکی پارامتر په توګه کیدای هی چې د حوزی پر منینی سور د‬

‫حوزی نسب وکارول هی ‪ .‬تر ټولو مناسب پارامتر بی واحده نسب دی یینی‬

‫‪A‬‬
‫‪K W .d ‬‬ ‫;‬ ‫( ‪) ۰ -۳‬‬
‫‪LR‬‬

‫په پورتنیو رابطو کې ‪:‬‬

‫‪ - LW .d‬د اوبو ویهونکی بط اوږدوالی په ‪ Km‬؛‬
‫‪ - LR‬د سیند اوږدوالی په ‪ Km‬؛‬
‫‪ - A‬د سیندی حوزی مساح په ‪. Km2‬‬

‫‪ .۰-۳‬د سیند د آبریز ساحه‬

‫د یمکی د وچې سطحه او د کرنیز (زراعتی ) قهر ټول پنډوالی (ضبام ) چې‬
‫د دوی د سطحو اوبه په سیند کې ټولیږی د سیند آبریز د ساحې په نامه یادیږی‪.‬‬

‫‪51‬‬
‫لدی یایه عبه ویلی هو چې هر سیند د ابریز یا د اوبو د ټولو دوه حوزی لری‬
‫چې یوه د آبریز سطحی ساحه او دوهمه د یمکې الندی اوبو ساحه ده ‪ .‬په‬
‫پایله کې ویلی هوو چې د یمکې د وچې هغه بربه چې د هغې د سطحې اوبه په‬
‫سیند کې توئیږی د سیند د سطحی آبریز ساحې په نامه یادیږی ‪ .‬د کرنیز قهر‬
‫ټول هغه پنډوالی چې د هغوی د سطحې اوبه په سیند کې ټولیږی د سیند د‬
‫یمکې الندی آبریز ساحې په نامه یادیږی ‪ .‬د یوه سیند د اوبو د ټولولو ( د‬
‫آبریز ) ساحه د بطونو په وسیله چې د همغه ساحې د لوړو نقطو عبه تیریږی‬
‫محاط هویده ‪ .‬ښودل هوی بطونه د اوبو ویهونکو ) ‪ (Water divides‬یا‬
‫د آبریز د ساحې د پولو په نامه یادیږی ‪ .‬د اوبو ویهونکی بطونه د ساحی د‬
‫پالنونو او جغرافیه یی نقهو په وسیله ټاکل کیږی ( ‪. ۳-۰‬هکل ) ‪ .‬د سیند د‬
‫ته د دوو هیمأو لرونکی ده ‪ .‬د‬ ‫آبریز ساحه نظر د سیند جغرافیه یی موقیی‬
‫هموارو سیمو د سیندونو د آبریز ساحه میموالً پلن هکل ) ‪(Fan-shaped‬‬
‫)‪.‬‬ ‫لری (‪.۳-۵‬هکل ‪.‬ال‬

‫‪ .۵-۳‬هکل ‪ .‬د سیندونو د آبریز د ساحې هیمأ ‪:‬‬

‫– د همواروسیمو د سیندونوهیمأ ؛ ب‪ -‬غرنیوسیمو د سیندونو هیمأ‬ ‫ال‬
‫عرنګه چې وړاندی یادونه وهوه ټول سیندونه د آبریز دوه ډوله ساحه لری چې‬
‫یوه سطحی او دوهمه د یمکې الندی حوزه چې د دوی پولې یو له بل سره په‬

‫‪54‬‬
‫بهپړ ډول مطابق نلری( ‪ .۳-۰‬هکل ) ‪ .‬عرنګه چې د سیندونو د یمکې الندې‬
‫حوزی ټاکل ډیر ستونزمن کار دی نولد همدی امله په محاسبو کې یوازی د اوبو‬
‫نیونی د سطحی ساحی په مساح باندی اکتفأ کوی ‪.‬‬

‫‪ .۰-۳‬هکل ‪ .‬د سیند د یمکې الندی آبریز ساحه‬

‫د هرسیند د ابریز د ساحې مساح د اوبو د ویهونکو بطونو په وسیله چاپیر‬
‫‪Km ‬‬‫‪2‬‬
‫سره ښودل کیږی او د اندازه ګیری واحد یی‬ ‫هوی د ‪ A‬په حر‬
‫کیلومتر مربع دی ‪ .‬د آبریز د ساحی مساح د توپوګرافیکی نقهو له مبی د‬
‫پالنیمیتر)‪ (Planimeter‬په وسیله اندازه کیږی (‪ .۵ -۳‬هکل)‪.‬‬

‫‪ ،‬ب ـ میبانیکی ؛ ج – ډیجیتل ‪.‬‬ ‫‪ .۵-۳‬هکل ‪ .‬د پالنومتر ډولونه ‪:‬ال‬

‫‪55‬‬
‫د سیند د اوبو ټولونکی ساحی مساح د سیند د تګ لوری په اوږدو د سرچینی‬
‫هکل لری ( ‪ . ۶ -۳‬هکل ) ‪ .‬ښودل هوی‬ ‫عبه تر دهنی پوری د صیودی ګرا‬
‫د زینی د پتی په هکل دی ‪ ،‬په هغه یایونو کې چې د اصلی سیند سره‬ ‫ګرا‬
‫مرستیال سیند یویای کیږی (اضافه هی) ‪ ،‬د اصلی سیند د ابریز د ساحی‬
‫په ناعاپی توګه د مرستیال سیند د آبریز د ساحی په اندازه لوړیږی ‪.‬‬ ‫مساح‬

‫‪ .۶-۳‬هکل ‪ .‬نظر د سیند اوږدوالی ته د ابریز د ساحی صیودی مساح‬

‫‪ .۵-۳‬د سیند دره او مجرأ‬

‫‪ .۱ -۵ -۳‬د سیند دره ‪.‬‬
‫د یمکې تنګه (لږ سورلرونکی ) ‪ ،‬ژوره او میوجه بربه چې په هغی کې د‬
‫سیند اوبه بهیږی او سطحی اوبه په هغی کې رأسا ً توئیږی د سیند دري‬
‫)‪ (River’s Valley‬په نامه یادیږی ‪ .‬د دري په اړبونو کې مایع اتمسفیری‬
‫ترسبا په کوچنیو لښتیو کې سره ټولیږی او وروسته بیا د دري په تل کې په‬
‫سترو مجرأو کې حرک کوي ‪.‬‬
‫دري د هغوی د رامنیته کیدو له مبي په تکتونیکی ‪ ،‬اورغوریونکی (اتش‬
‫فهانی) ‪ ،‬یبچالی او ایروژنی ویهل کیږی ‪ .‬د عرضی مقطیې د هکل له مبې د‬
‫سیندونو دري په کنیونی ‪،‬تنګي ‪ ،‬ذوذنقه یی او لګن ډوله ویهی ‪ .‬هغه دري چې‬
‫لږ سور ‪ ،‬زیاد ژوروالی او زیاد اړبین میل ولری د کنیونی درو په نامه یادیږی‬

‫‪56‬‬
‫‪ .‬همدارنګه سوروری (عریضی) دري چې اړبین میل نسبتا هموار وی هتون‬
‫لری چې د هموارو سیمو د سیندونو لپاره عمومی لری ‪.‬‬
‫د هغه عواملو په پام کې د نیولو عبه پرته چې لومړنی دري رامنځ ته هویدی د‬
‫هغوی د هکل (بڼی ) وروستنی بدلیدنه د الندی الملونو پوری اړه لری ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د اوبو د بهیر په وسیله د سیند د اړبونو او تل سولیدل او یا مینیل ؛‬
‫‪ -۰‬د بادونو تبریبا او د باد د بهیر په وسیله د درو د اړبونو د موادو‬
‫لیږدونه ؛‬
‫‪ -۳‬په دره کې د ترسبی موادو ټولیدنه او یا اکومولیهن ‪.‬‬
‫د دري تل ‪ ،‬تالویګه‪ ،‬د سیند مجرأ ‪،‬پویمه‪ ،‬د دري اړبونه ( یوړ ) ‪،‬‬
‫تیراسونه او عنډی د سیند له اساسی بربوعبه عبار دی ‪ .‬د دري تل یا بستر‬
‫– د دري ترټولو ټیټي بربی عبه عبار دی ‪ .‬تالویګه – د هغه میوج بط عبه‬
‫عبار چې د دری ترټولو عبه ټیټی نقطی سره وصلوی ‪ .‬د دري تل په طولی‬
‫لوری سیندی مجرأ قطع کوی ‪ .‬د اوبو د بهیر په وسیله ژوره هوی بربه د‬
‫سیند د مجرأ په نامه یادیږی ‪ .‬پویمه یا لوند ساحل – د سیند د عنګونو یا‬
‫اړبونو د هغی بربی عبه عبار دی چې په متناوب هکل د اوبو الندی وی ‪ .‬د‬
‫دری اړبونه یا لمن ډیر لږ داسی پیښیږی چې همواره اوسي ‪ .‬هغه همواری او‬
‫مرتبه لرونکی سطحې چې د سیند په دواړو او یا یوه بواکې د تل عبه لوړی‬
‫موقیی لری د تیراس په نامه یادیږی او یا د سیند د بهیر پبوانی تګ لوری ته‬
‫ته په اکومولیهنی ‪،‬‬ ‫تیراس وایی ‪ .‬سیندی تیراسونه نظرجیولوجیکی جوړښ‬
‫ایروژنی او مبتلط ویهی ‪ .‬تجمیی یا اکومولیهنی د هغه تیراسونو عبه عبار‬
‫دی چې په بپله ټوله ارتفاع د الووی ترسباتو عبه جوړوی او د هغی تل یا‬
‫قاعده د سیند د اوبو عبه ټیټه ده‪ .‬ایروژنی تیراسونه د هغو تیراسونو عبه‬
‫په‬ ‫دی چې اصلی ډبری( احجار) د اړبینو تبریباتو(ایروژن) د فیالی‬ ‫عبار‬
‫پایله کې د یمکې په سطحه لوعیږي او ددی امکان هتون لری چې ینی‬

‫‪57‬‬
‫وبتونه ښودل هوی سطحې د الووی ترسباتو د نازک قهر په وسیله و پوښل‬
‫هي ‪ .‬مبتلط تیراسونه د الووی ترسباتو او ډبرو عبه متهکل وی ‪ .‬هغه بط‬
‫چې د دري اړخ د ګاوندی همواری سطحې سره نښلوی (وصلوی ) د ساحل‬
‫(ورویي ) په نامه یادیږی ‪ .‬په (‪ . ۳-۱۲‬هکل ) کې د سیندی دري ترکیبی‬
‫بربې ښودل هویدی ‪.‬‬
‫‪ ،‬د هغوی هکل ‪ ،‬ابیاد په دره کې د پیښدونکو‬ ‫د سیندی دري جوړښ‬
‫هایدرولوژیکی پروسو ‪ ،‬د سیند بواصو او د هغی رژیم په یانګړتیاو ډیره‬
‫زیاته اغیزه لری ‪ .‬د دري د اړبونو لږ او ډیر نیغوالی سیندی مجرأ ته دهغوی د‬
‫سطحې عبه د بهیر د وتلو د ګړیندیتوب او ینډیدو‪ ،‬د دري د اړبو دسطحو د‬
‫کیدو او په پایله کې‬ ‫د زیاتیدو اوضیی‬ ‫تبریب او ایروژن د پروسی د هد‬
‫سیندی مجرأ ته د ایروژن د محصوالتو د لیږدولو سبب ګریی ‪ .‬د سیند په دره‬
‫کې د الووی ترسباتو زیا حجم ټولیدل د یمکې الندی اوبو ښه زیرمه ده چې د‬
‫یمکې الندی اوبو په وسیله د سیند په تغذیه ښه اغیزه کوی ‪.‬‬

‫‪ .۱۲-۳‬هکل ‪ .‬د سیندی دری ترکیبی بربی‬

‫د سیندی پویمی ابیاد په سیند کې د اوبو دسطحو او دبهیر مقدارپه رژیم ډیر‬
‫زیا اهمی لری ‪ .‬د اوبو د سطحو د لوړیدو په مرحله کې د سیند پویمه د اوبو‬
‫حجم زیرمه کوی ترعو چې په سیند کې د اوبو د سطحې د ټیټدو په‬ ‫زیا‬
‫کې سیند ته اوبه ورکړی ‪ .‬پدی ترتیب سره ویالی هوو چې پویمه د‬ ‫صور‬

‫‪58‬‬
‫سیند د اوبو د رژیم طبییی تنظیم کونکی دی ‪ .‬په سیند کې د اوبو د لوړو سطحو‬
‫په پړاو کې د پویمی د پاسه د سیندی ترسباتو د زیرمه کیدو پروسه ترسره‬
‫کیږی ‪.‬‬
‫‪ .۳-۵-۰‬د سیند مجرأ‬
‫د اوبو د بهیر په وسیله د یمکې ژوره هوی بربه د سیند د مجرأ ‪(Water‬‬
‫)‪ way or River’s Channel‬په نامه یادیږی چې دا بربه دسیند په‬
‫اوږدو دره جوړوی ‪ .‬یا په بل عبار د سیندی بهیر په وسیله جوړهوی بستر‬
‫ترعو چې پویمی ته ویي تیریږی د سیندی مجرأ په‬ ‫چې د هغی د پاسه بهیر‬
‫نامه یادیږی ‪ .‬د سیندی مجرأ د تل هغه بربه چې د ترسباتو عبه جوړه هوی‬
‫او په وقفه ای هکل سره د ډیرو اوبو او سیالبی پړاونو کې د اوبو الندی کیږی‬
‫د پویمی په نامه یادیږی ‪ .‬د سیندی مجرأ او پویمی ترمنځ اساسی توپیر پدی کې‬
‫دی چې د سیند مجرأ په ښکاره ډول سره د سواحلو او ورویو په وسیله ټاکل‬
‫کیږی ‪ .‬حال داچې پویمه دا ډول ښکاره سرحدا (پولي) د دري په اړبو کې‬
‫نلری ‪ ،‬یکه چې د سیالبی او د ډیرو اوبو په پړاو کې د اوبو سطحه (ارتفاع)‬
‫تل د بدلون په حال کې وی ‪ .‬د باورو د دانه یی ترکیب له مبې د سیندی مجرأ‬
‫تند هکل لری ‪،‬‬ ‫تل نسب پویمی ته زیاته متجانسه او مالیمه ده ‪ .‬دپویمی ریلی‬
‫هکل نسبتا ً هموار دی ‪ .‬سربیره‬ ‫پداسی حال کې چې د سیندی مجرأ د ریلی‬
‫پردی د پویمی بله یانګړتیا په هغی کې د واښو ‪ ،‬بوټو ‪ ،‬جلګو او ونو هتون‬
‫دی ‪ .‬له همدی امله پویمی مجرأ نسب سیندی مجرأ ته د اوبو د حرک په مقابل‬
‫ښیی ‪ .‬مجرأ یی او پویمی بهیرونه په پیچلی متقابل عمل کې‬ ‫مقاوم‬ ‫زیا‬
‫قراردی ‪.‬‬
‫د سیندی مجرأ هکل او ابیاد دهغې د سیند په اوږدو ډیر زیا بدلون مومی ‪ .‬د‬
‫او د‬ ‫سیندی مجرأ ښودل هوی بدلون د سیند داوبو لرنی ‪ ،‬د دري د جوړښ‬

‫‪59‬‬
‫هغو طبقاتو د یانګړتیاو پوری اړه لری دکومو عبه چې مجرأ جوړه هویده ‪ .‬د‬
‫سیندی مجرأ تل نظر د بپل چاپیلایر نقطو ته د ټیټی نښانی لرونکی ده ‪.‬‬
‫په ‪ ۳-۱۱‬هکل کې د سیندی مجرأ عرضی مقطیه ښودل هویده ‪.‬‬

‫‪.۳-۱۱‬هکل‪ .‬د سیندی مجرأ عرضی مقطیه‬

‫په پورتنی هکل کې‪:‬‬
‫‪ -۱‬د ښی او کیڼ سواحلو یوړ (میالنونه ) ؛‪ -۰‬ورویه ‪ :‬هغه بط عبه عبار دی چې یوړ‬
‫(میل ) د یمکې د هموار سطحې سره نښلوی ؛‪ -۳‬د مجرأ تل ‪:‬چې د ټولو عبه د کم لوړوالی‬
‫لرونکی دی ؛ ‪ -۰‬د لږو اوبو مجرأ ‪ :‬د مجرأ الندینی بربه چې د تل لپاره په یوه ټاکلی‬
‫ژوروالی سره اوبه لری د لږو اوبو (کم آبی ) مجرأ په نامه یادیږی؛‪ -۵‬مرستیال سیند ؛‪-۰‬‬
‫دره ( پویمه )‪ :‬د مجرأ میل لرونکی بربه ده چې د سیند د ډیرو اوبو په پړاو کې تر اوبو‬
‫الندی کیږی ؛ ‪ -‬د سواحلو د ورویو ترمنځ واټن ‪.‬‬

‫‪ .۳-۵-۳‬د مجرأ ژوندی مقطع‬

‫د مجرأ مورفولوجیکی یانګړتیاوی کیدای هی چې د مجرأ د عرضی پروفایل او‬
‫د هغه پالنونو په مرسته چې د هغی دپاسه ایزوباتونه او هاریزانتالونه ښودل‬
‫هویدی و ټاکل هی‪ .‬د مجرأ په مقطع کې عمودی سطحه چې د بهیرپه لوری‬
‫عمود ده د بهیر د اوبو د مقطیی په نامه یادیږی ‪ .‬یا پل عبار د بهیر مقطع د‬

‫‪61‬‬
‫هغی عرضی مقطی عبه عبار ده چې د هغی په هره نقطه د جریان بط عمود‬
‫هغه بربه چې هلته د اوبو سرع‬ ‫وی ‪ .‬د اوبو د مقطی د مساح‬
‫ترسترګوکیږی د ژوندی مقطیی د مساح په نامه یادیږی ‪ .‬د اوبو د مقطیی د‬
‫په نامه‬ ‫پکی هتون نلری د غیرکاری مساح‬ ‫هغه بربه چې حرک‬ ‫مساح‬
‫یادیږی ‪.‬‬
‫‪  A‬د مجرأ د ژوندی مقطع لوند محیط ‪Pw ‬‬ ‫د ژوندی مقطیی مساح‬
‫‪،‬هایدرولیکی هیاع ‪ ، R ‬د مجرأ پسور (عرض) ‪ ، B ‬اعظمی ژوروالی ‪hmax ‬‬
‫‪،‬منینی ژوروالی ‪ hav ‬د ژوندی مقطع د اساسی عناصرو عبه عبار دی ‪.‬‬
‫دی چې‬ ‫د ژوندی مقطع لوند محیط ‪ Pw ‬د هغه بط د اوږدوالی عبه عبار‬
‫اوبه ورسره په تماس کې وی ‪ .‬د ژوندی مقطیی پر لوند محیط د ژوندی مقطیی‬
‫د هایدرولیکی هیاع په نامه یادیږی یینی ‪ . R  A Pw‬د مجرأ‬ ‫نسب‬ ‫مساح‬
‫پسور د مساح نسب د منیني ژوروالی په نامه یادیږی یینی ‪. h  A B‬‬
‫ندی ‪ .‬د هغوی قیمتونه په سیند کې د اوبو د‬ ‫د ژوندی مقطیی عناصر ثاب‬
‫ارتفاع تابع دی یینی د اوبو د ارتفاع دزیاتوالی سره زیاتیږی او برعکس ‪.‬‬
‫د سیند ژوندی مقطع د هغو ارتفاعاتو له مبی چې د سیند په دننه کې اندازه‬
‫هویدی محاسبه کیږی ‪ .‬ددی ارتفاعاتو همیر د عرضی مقطیی د هکل له مبی‬
‫ټاکل کیږی (‪.۳-۱۰‬هکل )‪ .‬د ژوندی مقطع عناصر دالندی فورمولو عبه په کار‬
‫ابیستلو سره محاسبه کیږی ‪.‬‬
‫‪ -‬د ژوندی مقطیی مساح‬

‫‪h1b2 h1  h2‬‬ ‫‪h b‬‬ ‫‪hb‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪b2  .....  n1 n bn  n n‬‬ ‫(‪)۳-۵‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - h1, h2 ,...., hn‬د ژوندی مقطیې په مبتلفو نقطو کې اندازه هوی ارتفاع په متر ؛‬

‫‪60‬‬
 ‫‪ - b1, b2 ,.....bn‬د اندازه هووارتفاعو ترمنځ واټن په متر؛‬
‫‪ -‬د ژوندی مقطیې لوند محیط‬

‫; ‪Pw  b12  h12  b22  h2  h1   ....  bn2  hn2‬‬ ‫(‪)۳-۶‬‬

‫‪2‬‬

‫‪ -‬د ژوندی مقطیې هایدرولیکی هیاع محاسبه کوو‬

‫‪R‬‬
‫‪A‬‬ ‫(‪)۱۲ -۳‬‬
‫‪Pn‬‬

‫‪ -‬د ژوندی مقطیې منینی ارتفاع محاسبه کوو‬

‫‪A‬‬
‫‪hav ‬‬
‫‪B‬‬ ‫(‪)۳-۱۱‬‬

‫‪ . ۱۰-۳‬د بهیر ژوندی مقطع‬

‫‪61‬‬
 ‫‪ .۰-۳‬د سیند پالن ‪ ،‬طولی اوعرضی پروفایل‬
‫‪ .۳-۰-۱‬د سیند پالن‬
‫سیندونه په پالن کې میوج (کږلیچ) هکل لری ‪ .‬په پالن کې د سیندونو ننوتنه‬
‫(بمیدګی ) د سیند دکجي په نامه یادیږی ‪ .‬د سیندونو ننوتنه زیاتره د الندې‬
‫‪ ،‬د بپل محور په‬ ‫عواملو‪ :‬د بهیر د توربولینتی ) ‪ (Turbulent‬حرک‬
‫چاپیلایر (هاوبوا ) د یمکې عربیدل او د اړبینو بهیرونو د هتون له امله‬
‫رامنځ ته کیږی ‪ .‬هغه بط چې د سیند مساوی ژوروالی سره نښلوی د ایزوبا‬
‫په نامه یادیږی ‪ .‬په هموارو ساحو کې نیږدی ټول سیندونه په پالن کې میوج‬
‫هکل لری ‪ .‬د مجرا کجي د مجرا د کږلیچی د ضریب ‪ Kcur  L L1 ‬په وسیله‬
‫ټاکل کیږی ‪.‬‬
‫د سیند اوږدوالی میموالً د سرچینی عبه د سیند په غاړه مخ کښته تر ټولوزیا‬
‫ژوروالی (لیکی) بط د پاسه اندازه کیږی ‪ .‬د ښودل هوی بط موقیی د بیړی‬
‫الر (فارواتر) د کوم دپاسه چې په عملی توګه بیړی حرک کوی ټاکل کیږی ‪ .‬د‬
‫بیړی الر (فارواتر) چې د اصلی سیند د هابې د پاسه تیریږی د اصلی فارواتر‬
‫په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫د مجرأ د منځ ته راتګ د ارزونی په صور کې د ستر ژوروالی د لیکی (بط)‬
‫سربیره د « بهیر د ډینامیکی محور» د مفهوم عبه هم کار ابلی ‪ .‬د سیند د‬
‫پالن دپاسه هغه کرښه ده چې د هغې په هره نقطه کې د بهیر سرع په ژوندی‬
‫مقطع کې قیم لری د بهیر ډینامیکی محور په نامه یادیږی ‪ .‬هغه کرښه چې د‬
‫بهیر په ژوندی مقطع کې اعظمی سرعتونه سره نښلوی د ستیرژن په نامه‬
‫یادیږی ‪ .‬که چیری اعظمی سرعتونه د اوبو په سطحه کې هتون ولری پدی‬
‫حال کې دبهیر ډینامیکی محور او ستیرژن سره منطبق کیږی ‪ .‬د سیندی مجرأ‬
‫کږوږه (ډیری پیچیدګۍ لرونکی ) بربه چې د ننوتنی (بمیدګی ) د دوو ګاوډیو‬
‫نقطو ترمنځ موقیی لری د هغی محورکرښه د سیند کږلیچی په نامه یادیږی ‪.‬‬

‫‪61‬‬
‫د مجرأ د ابیادو بدلون او یانګړی مجرأ منځ ته راتلنه چې د ترسباتو له حد‬
‫عبه زیا ترسب کیدنی سره تړاو لری مجرائی تغیر هکل ‪(Deformation‬‬
‫) په نامه یادیږی ‪ .‬د مجرأ منځ ته راتلنی عبه مفهوم د هغه بوینده ترسباتو‬
‫یو یای کیدنه چې د سیندی مجرأ مورفولوژیکی جوړښ ټاکی ‪.‬‬
‫د سیندی کږلیچو منظم پالنی تغییر هکل کوم چې د مجرأ او سیندی بهیر د‬
‫متقابل عمل په نتیجه کې رامنځ ته کیږی د مجرأ د کږیدنی ( میاندری کیدنی ) په‬
‫نامه یادیږی ‪ .‬په کږه وږه هوی (میاندرهوی ) مجرأ کې د ژوروالی د بپریدو‬
‫ترټولو میمولی هکل د بهیر په اوږدو د لږ او ډیر ژوروالی لرونکو بربو په‬
‫وسیله ټاکل کیږی چې د پریکا او پل ُیس په نامه یادیږی (‪. ۳-۱۰‬هکل ) ‪.‬‬
‫هکل دی چې د‬ ‫د هموارو سیمو د سیندونو یانګړتیا د هغی د تل (قیری) ریلی‬
‫ترسبی موادو د یو یای کیدو عبه تهکیل او میموالً د یوی سوروری کواړی (‬
‫د اوبو الندی غرونو سلسلی ) په بڼه چې د بهیر په جه مجرأ په یوه زاویی‬
‫سبب ګرزي د‬ ‫سره قطع او دیو ساحل عبه بل ساحل ته د هغی د انحرا‬
‫پریکا په نامه یادیږی ‪ .‬د سیند د زیا ژوروالی ( د ډیرو اوبو لرونکی) بربه‬
‫چې د دوو پریکاتو ترمنځ یای لری د پل ُیس په نامه یادیږي ‪ .‬په ( ‪.۳-۱۰‬هکل‬
‫) کې په هیماتیکی ډول سره د عوکۍ سره پریکا ‪ 5‬ښودل هویدی چې د ‪1‬‬
‫لری ‪ .‬هغه منحنی چې د پورتنی پل ُیسی هیلې‬ ‫او ‪ 3‬پل ُیسونو ترمنځ موقیی‬
‫کښتنۍ بربه ‪ 1‬د کښتنۍ پل ُیسی هیلې پورتنۍ بربه ‪ 3‬سره نښلوی د سیند‬
‫په پالن کې د بیړی د الر ‪ 6‬موقیی ښیی ‪ .‬پل ُیسونه د سیند په مقیر ساحل کې‬
‫یای لری ‪ .‬د سیند د محدبو ساحلونو مبامخ عبه یو عه الندی ګودر (چړ ‪ ،‬د‬
‫لږو اوبو ساحې ) ‪ 4‬او ‪ 2‬هتون لری چې د فرعی ساحلونو په نامه یادیږی‬
‫‪ .‬د لږو اوبو په پړاو کې په محدب ساحل کې وچیدونکی ټول هوی ( یویای‬
‫هوی) ترسبی مواد د سیند د هګلنی غاړی په نامه یادیږی ‪.‬‬

‫‪64‬‬
 ‫‪ . ۱۰ -۳‬هکل ‪ .‬د مجرأیی کامپلکس پل ُیس – پریکا – پل ُیس موقیی هیمأ‬
‫‪ -۱‬پورتنۍ پل ُیس ؛ ‪ -۰‬پورتنۍ فرعی ساحل ؛ ‪ -۳‬کښتنۍ پل ُیس ‪ -۰:‬کښتنۍ فرعی ساحل ؛ ‪-۰‬‬
‫د پریکا عوکه ؛ ‪ -۵‬د بیړی الر (فارواټر ) ؛ ‪ -۰‬د سیند عرضی پروفایل ‪.‬‬

‫د پریکاتو مطالیه په سیندونو کې د بیړیو د حرک لپاره د نورمالو هرایطو د‬

‫تأمین لپاره ضروری ده ‪.‬‬
‫په پای کې باید یادونه وهي چې د سیندونو کږلیچي او د پل ُیسړ او پریکاتو‬
‫تهکیل ( رامنځ ته کیدنه ) د بهیر د عرضی سیرکولیهن (دوران) په پایله کې د‬
‫سیند مقیری غاړی تبریبیږی او تبریب هوی مواد په محدب ساحل کې یای په‬
‫یای کوی ‪.‬‬

‫‪ .۰-۰-۳‬د سیند طولی پروفایل‬

‫د سیند طولی پروفایل د سیندی مجرأ او د اوبو د سطحې د طولی فروفایل په‬
‫وسیله ټاکل کیږی ‪ .‬د سیند په اوږدو په دونقطو کې د اوبو د سطحو توپیر‬
‫‪ H ‬د اوبو د سطحې د لویدنی (سقوط ) په نامه یادیږی ‪.‬‬

‫‪65‬‬
‫د سیند د دوو ټاکلو نقطو ترمنځ پر واټن ‪ L ‬د اوبو د سطحو دلویدنی ‪H ‬‬
‫د سیند دطولی میل ‪ I ‬په نامه یادیږی ‪ .‬د سیند طولی میل د سیند د‬ ‫نسب‬
‫مهمو یانګړتیاو عبه ګڼل کیږی چې د الندی رابطې عبه په کار ابیستلو‬
‫محاسبه کیږی‬

‫‪1   2 H1  H 2‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪‬‬ ‫;‬ ‫( ‪)۳-۱۰‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - 1‬د سیند د مطالیه کیدونکې بربې په پیل کې د یمکې سطحې نسبی نښانه‬
‫په متر ؛‬
‫‪ -  2‬د سیند د مطالیه کیدونکې بربې په پای کې د یمکې سطحې نسبی نښانه‬
‫په متر ؛‬
‫‪ - H1‬د سیند د مطالیه کیدونکې بربې په پیل کې د یمکې سطحې نسبی نښانه‬
‫نظر د سمندر سطحې ته په متر ؛‬
‫‪ - H 2‬د سیند د مطالیه کیدونکې بربې په پای کې د یمکې سطحې نسبی نښانه‬
‫نظر د سمندر سطحې ته په متر ؛‬
‫‪ - L‬د سیند دمطالیه کیدونکې بربۍ د دوو نقطو ترمنځ واټن په متر ‪.‬‬
‫د سیند په اوږدو د دوو ټاکلو نقطو ترمنځ د سطحو لویدنه په متر سره افاده‬
‫کیږی چې په پایله کې د سیند میل یو بی ابیاده پارامتر دی ‪.‬‬
‫د یادونی وړ ده چې د سیند طولی میل د هغی په اوږدو یو هان ته ندی ‪ ،‬بلکې د‬
‫سرچینی عبه بیا تر دهنی پوری کمیږی ‪.‬په سیند کې د اوبو د سطحو بدلون‬
‫سره د هغې میل هم بدلون مومی ‪ .‬د سیند په اوږدو د اوبو د سطحو د زیاتیدو‬
‫سره د سیند میل کمیږی ‪ .‬په الندی (‪ .۳-۱۰‬هکل ) کې د سیند په اوږدو د میل‬
‫بدلون او د هغې اغیزی ښودل هوی دی ‪.‬‬

‫‪66‬‬
 ‫‪ .۱۳-۳‬هکل ‪ .‬د طولی میل محاسبوی هیمأ‬
‫عرنګه چې وړاندی یادونه وهوه د سیند طولی پروفایل د سیند د بهیر په اوږدو‬
‫د هغوی د تل او د اوبو د سطحو د نښانو د بدلون په وسیله ټاکل کیږی ‪ .‬میموالً‬
‫د سیند طولی پروفایل د ډیرو اوبو (زیا ژوروالی ) د بط مطابق رسمیږی ‪ .‬د‬
‫اوبو د سطحې د طولی پروفایل د رسمولو په صور کې د اساس په توګه د لږو‬
‫او یا داچې د‬ ‫اوبو د مرحلی سطحه یا یوه سیالب د سطحې لحظوی موقیی‬
‫ټولو موجوده لحظوی سالبونو د هکل کښته کیدنه په پام کې نیول کیږی ‪ .‬د‬
‫یانګړو سیندونو طولی پروفایل اساسا ً نظر د سیند د دري میل ‪ ،‬د هغوباورو‬
‫او طبقاتو یانګړتیاو ته چې د سیند مجرأ تری جوړه هویده له یو بل سره توپیر‬
‫لری ‪ .‬د یانګړو سیندونو د عمومی توپوګرافیکی او هایدرومیتریک ارقامو له‬
‫مبې د سیند طولي پروفایل په علور ډولونو ویهل کیږي (‪ .۳-۱۰‬هکل )‬
‫[‪. ]۰۲،۰۳‬‬
‫دی چې د تل میل د هغې په اوږدو‬ ‫‪ -۱‬مقیرډوله د هغه پروفایل عبه عبار‬
‫یینې له سرچینی عبه تر دهنی (مصب ) پوری کمیږی ‪ .‬د سیند پورتنۍ بربه‬
‫کې میل ډیر تند اوپه کښتنۍ بربه همواریږی ‪ .‬د مقیر ډوله پروفایل نوم لدی‬
‫امله ورکړل هوی دی چې مقیر هکل لری ‪ .‬د طولی پروفایل دا ډول زیاتره‬
‫ترسترګو کیږی او تیادلی په نامه یادیږی ‪ .‬نوموړی پروفایل د متیادل توږلو (‬

‫‪67‬‬
‫ایروژون ) په صور کې د توږلو ‪ ،‬ترانسپورتیهن او د ترسباتو د یویای کیدو‬
‫په پایله کې رامنځ ته کیږی ‪ .‬په حقیق کې د ښودل هوو پروسو ترمنځ تیادل‬
‫نه ترسترګو کیږی ‪ ،‬نو له همدی امله په بپله د « د تیادلی پروفایل » مفهوم‬
‫هرطی دی ‪ .‬تیادلی پروفایل کیدای هی چې د سیند د تل د حدی پروفایل په عیر‬
‫مطالیه هی ‪ ،‬د کوم لپاره چې سیند هعه کوی ‪ .‬د سیندونو ددی ډول پروفایلونو‬
‫د تهریح لپاره په زیاته اندازه د لوګارتیم عبه کار ابلي [‪. ]۰۲‬‬

‫‪ .۱۰-۳‬هکل ‪ .‬د سیند په اوږدو د میل کمښ او د هغی پایلی‬

‫دی چې د سیند په‬ ‫‪ -۰‬مستقیم البطه پروفایل – د هغه پروفایل عبه عبار‬
‫اوږدو د میل او د اوبو د سطحو لویدنی بپریدل منظم (مساوی ) دی ‪ .‬د پروفایل‬
‫دا ډول د کوچنیو او د هموارو سیندونویانګړتیا ده ‪.‬‬
‫دی چې د سیند په‬ ‫‪ -۳‬پرچاوه ډوله پروفایل – د هغه پروفایل عبه عبار‬
‫پورتنۍ بربه کې د هغۍ لویدنه کمه او په کښتنیو بربو کې زیاته ده او د‬
‫پارابولی منحني هکل لری ‪.‬‬

‫‪68‬‬
‫‪ -۰‬پته ای پروفایل – د سیندونو ددی ډول پروفایل یانګړتیا پدی کې ده چې د‬
‫اوبو د سطحې لویدنه کمه ‪ ،‬متمرکزه او ینی وبتونه د عمودی لوړو ژورو‬
‫لرونکی ده ‪.‬‬

‫‪. ۱۰-۳‬هکل ‪ .‬د سیند د طولی پروفایل ډولونه‬

‫‪ -۱‬تیادلی پروفایل ؛ ‪ -۰‬مستقیم البطی پروفایل ؛ ‪ – ۳‬پرچاوه ای (پرچاوه ډوله ) پروفایل ؛‬
‫‪ -۰‬پته ای پروفایل ‪.‬‬
‫د متمرکزه لویدنی او طغیانی بهیرونو سره د سیندونو هغه بربې چې د تبریب‬
‫کوی د درهل په نامه یادوی ‪.‬‬ ‫کیدونکو سطحو د بروجی محلونو سره تصاد‬
‫د لوړ عمودی یای عبه د اوبو لویدنه د آبهار (هرهری ) په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫همیر‬ ‫هغه پته ای پروفایلونه چې په اوږدو د آبهارونو او درهلونو د زیا‬
‫لرونکی وی دغرنیو سیندونو یانګړتیا ده ‪.‬‬
‫د هموارو سیمو د سیندونو په پروفایلونو کې ماتیدنه او پتې هم ترسترګو کیږی‬
‫( کیدای هی چې هتون ولری ) ‪.‬‬
‫که چیری د سیندونو طولي پروفایل په دقیق ډول سره مطالیه هی ‪ ،‬لیدل کیږی‬
‫چې د سیند ینی بربې د منحنیاتو د پیچلی هکل عبه عبار دی ‪ .‬پدی صور‬

‫‪69‬‬
‫کې د سیند تل طولی پروفایل نسبتا ً لږ بدلیږی الکن د اوبو د سطحو طولی‬
‫پروفایل بدلیدنه د زیاتو او بارانی سیالبونو اوبو دپړاونو سره تړاو لری ‪.‬‬

‫‪ .۳-۰-۳‬د سیند د اوبو عرضی پروفایل‬

‫په سیند کې د اوبو د آزادی سطحې عرضی پروفایل افقی بط نه بلکی د سیند د‬
‫یوی غاړی عبه بلی غاړی ته د اوبو د سطحې د لوړوالی سره یانګړی کیږی ‪.‬‬
‫د سیند په یوه غاړه کې د اوبو د سطحې لوړوالی نسب د متقابلی غاړی سطحې‬
‫ته د الندی الملونوسره تړاو لری ‪ .‬د سیند د مجرأ تل د تل لپاره مستقیم البطه‬
‫(همواره ) نه وی ‪ .‬د سیند کږو هوو (کږلیچیو ) بربو کې د اوبو د حرک په‬
‫صور کې د مرکز عبه د تیښتې قوه ) ‪ (Centrifugals Force‬زیاتیږی ‪.‬‬
‫د مجرأ د انحنأ (کږیدو ) درجه د تش په نامه انحنأ د هیاع په وسیله ټاکل کیږی‬
‫‪ .‬د انحنأ هیاع د هغې دایری د هیاع عبه عبار دی چې د هغې قوس د هغه‬
‫منحني سره مطابق لری کومه چې د مجرأ په نوموړی بربه کې د مجرأ هکل‬
‫منیکس کوی ‪ .‬د اوبو هره ذره چې د مجرأ په ګږه هوی بربه کې حرک کوی‬
‫د مرکز عبه د تیښتی د قوی اغیزی زغمی چې د تأثیر لوری یی د انحنأ د هیاع‬
‫په لوری دی ‪ .‬د ښودل هوی قوی مقدار د الندی رابطې عبه په کار ابیستلو‬
‫محاسبه کیږی‬
‫‪mV 2‬‬
‫‪Fc. f‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪; kg‬‬
‫‪R‬‬
‫‪mV 2‬‬
‫‪Fcf ‬‬ ‫‪; kg‬‬ ‫( ‪)۳-۱۳‬‬
‫‪R‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - m‬د مایع د ذری کتله ‪ kg m3‬؛‬
‫‪ m sec‬؛‬ ‫‪ - V‬د مایع د ذری افقی (طولی ) سرع‬
‫‪ - R‬د انحنأ هیاع ‪ m‬؛‬

‫‪71‬‬
‫‪.‬هکل) کې نوموړی قوه د ویکتور په هکل ښودل هویده ‪،‬‬ ‫په (‪ – ۳-۱۵‬ال‬
‫چې د تأثیر لوری یې د سیند د مقیری غاړی لوری دی ‪ .‬د ښودل هوی قوی تر‬
‫اغیزی الندی د مایع ذره د سیند مقیری غاړی ته نیږدی کیږی ‪.‬‬
‫سربیره پردی د مایع هره ذره د ثقل د قوي ‪ Fcg‬تر اغیزی الندی واقع ده چې په‬

‫(‪ -۱۵ -۳‬ب‪ .‬هکل ) کې د ویکتور په وسیله ښودل هویدی چې د تأثیر لوری‬
‫یې مخ کښته عمود دی ‪ .‬په ښودل هوی هکل کې د مرکز عبه د تیښتی قوه‬
‫‪ Fcf‬د افقي بط په هکل ښودل هویده ‪.‬‬

‫د دوواړو قوو محصله ‪ F‬د ‪ Fcg‬د عمودی ویکتور سره د ‪ ‬زاویه جوړوی ‪.‬‬
‫ښکاره ده چې همواره سطحه د تل لپاره د هغه ټولو قوو پر محصلو عموده ده‬
‫کومې چې پدی عمل کوي ‪.‬‬

‫‪ .۱۵-۳‬په انحنأ (کږه هوی بربه ) کې د اوبو په سطحه د مرکز عبه تیښتې قوې اغیزی‪.‬‬
‫– د سیند د مطالیی الندی بربې پالن ؛ ب ‪ -‬ژوندی مقطع ‪.‬‬ ‫ال‬
‫پدی ترتیب سره همواره سطحه د دواړو قوو تر اغیزی الندی – د مرکز عبه د‬
‫غوره کوی ¸د ‪ AC‬سره د‬ ‫تیښتی قوه ‪ Fcf‬او د ثقل قوه ‪ Fcg‬د ‪ DE‬موقیی‬

‫‪ ‬زاویه جوړوی چې د هغې زاوئی سره مساوی ده کومه چې د ‪ F‬محصلی او‬

‫‪70‬‬
‫‪ Fcg‬سره تهکیلوی ‪ ،‬یکه چې ‪ Fcg MF‬او ‪ EMC‬زاویو ضلیی سره متقابالً‬

‫عمودی دی ‪ .‬پوهیږو چې د ثقل قوه مساوی ده په‬

‫‪Fcg  mg‬‬ ‫‪) ۱۰ -۳‬‬ ‫(‬

‫پدی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - m‬د مایع د ذری کتله ؛‬
‫‪ - g‬د ثقل قوي تیجیل ‪.‬‬
‫د ‪ Fcg MF‬مثلث عبه په ښکاره لیدل کیږي چې‬

‫‪ mV 2 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Fcf  R  V 2‬‬ ‫( ‪) ۱۰ -۳‬‬
‫‪tg ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪Fcg‬‬ ‫‪mg‬‬ ‫‪Rg‬‬

‫عرنګه چې د ‪ ‬زاویه ډیره زیاته نده نو له همدی یایه کوالی هوو چې قبول‬
‫کړو ‪ . tg  sin ‬د ‪ EMC‬مثلث عبه نتیجه ابلو چې‬

‫‪B V2‬‬
‫‪h ‬‬ ‫;‬
‫‪2 Rg‬‬ ‫( ‪) ۱۵ -۳‬‬

‫چیری چې ‪ - B‬د مجرأ عرض ‪.‬‬

‫دوهم عامل چې دهغې هتون له امله د سیند د متقابلوو غاړو د اوبو د سطحو‬
‫ترمنځ توپیر را منځ ته کیږی هغه د کاریلوس قوه ‪ F2‬ده‬

‫;‪F2  2mV sin ‬‬ ‫( ‪) ۱۰ -۳‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - m‬د مایع د ذری کتله ؛‬

‫‪71‬‬
 ‫‪ - ‬د یمکې ورینی عربیدلو زاویه ای سرع ؛‬
‫‪ - ‬د ساحي د عرض البلد زاویه ‪.‬‬
‫د تیر حال په عیر د دوو قوو د ثقل قوه ‪ Fcg‬او د کاریلوس دقوي ‪ F2‬محصله به‬
‫د ثقل د قوی د جه سره زاویه جوړوی ‪ ،‬چې په پایله کې د اوبو سطحه د افقی‬
‫سطحې سره ورته زاویه جوړوی ‪ .‬لدی یایه د سیند عرضی میل چې د‬
‫کاریلوس قوی د ‪ F2‬د اغیزی له امله رامنځ ته کیږی مساوی دی په ‪:‬‬

‫‪F2 2mV sin  2V sin ‬‬

‫‪i‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫( ‪) ۱۵ -۳‬‬
‫‪Fcg‬‬ ‫‪mg‬‬ ‫‪g‬‬

‫عرنګه چې ‪ 2  0.0001458‬دی ‪ .‬په پایله کې پورتنی رابطه په الندی هکل‬

‫سره لیکو ‪:‬‬
‫‪0.0001458V sin ‬‬
‫‪i‬‬ ‫;‬ ‫(‪)۳-۱۶‬‬
‫‪g‬‬

‫په هغو حاالتو کې چې د کاریلوس د قوي د اغیزی لوری د ثقل د قوی د لوری‬
‫سره طابق ولری پدی صور کې ددی دوو قوو محصله د هغو د مجموع سره‬
‫مساوی ده یینی ‪ ، F1  F2 ‬اوپه هغه حال کې چې د ښودل هوو قوو د اغیزي‬
‫وي پدی صور کې محصله قوه د ښودل هوو قوو د توپیر سره‬ ‫جه مبال‬
‫مساوی ده یینی ‪. F1  F2 ‬‬
‫په یوه سلسله حاالتو کې په سیند کې د اوبو د سطحې هکل یو پیچلی حال‬
‫غوره کوی ‪ :‬د اوبو د سطحې د لوړیدو په صور کې هغه محدب او د اوبو د‬
‫کښته کیدو په صور کې مقیر هکل غوره کوي ‪ .‬د ښودل هوی پیښی عامل په‬
‫سیند کې د لږواو ډیرو اوبو په پړاونو کې په ژوندی مقطع کې د سرعتنامنظم‬

‫‪71‬‬
‫ویش دی ‪ .‬په پایله کې ویلی هوو چې د سیند عرضی میل دالندی عواملو له‬
‫کیږی ‪:‬‬ ‫امله رامنځ ته‬
‫‪ -۱‬په ګوالئی بربو کې د مرکز عبه د تیښتي د قوي ‪(Centrifugal‬‬
‫)‪ force‬اغیزه ؛‬
‫‪ -۰‬په ژوندی مقطع کې د بهیر سرع نامنظم ویش ؛‬
‫‪ -۳‬د بپل محور په چاپیر د یمکې حرک ‪.‬‬
‫د پورتنیو عواملو له امله د سیند په ګوالئی بربه (یا د سیند په بمیدګي) کې‬
‫داوبو سطحه عرضی میل لری ‪ ،‬چې د سیند مقیر لوری عبه محدب لوری ته‬
‫دی ‪.‬‬

‫‪ .۵-۳‬د بهیر توربولینتی او لمیناری رژیم‬

‫په طبیی کې ټول ماییا په هغه جمله کې اوبه هم د دوو رژیمو مطابق حرک‬
‫کوی ‪.‬‬
‫د حرک لمیناری )‪ (Laminar‬رژیم د ماییاتو د هغه حرک عبه عبار دی‬
‫چې مایع ذرا د موازی قهرونو په هکل حرک کوی ‪ .‬پدی مفهوم چې د مایع‬
‫مقدار په‬ ‫یو ذره د بلی ذری تګ لوری نه قطع کوی ‪ .‬د اوبو بهیر د ثاب‬
‫(مقدار) او‬ ‫‪ ،‬نظرکمی‬ ‫د بهیر په هره نقطه کې نظر وب‬ ‫کې سرع‬ ‫صور‬
‫نظر لوری ته ثاب دی ‪ .‬په سربالصو بهیرونو کې سرع د مجرأ د تل عبه‬
‫چیری چې د صفر سره مساوی دی په تدریجي هکل سره زیاتیږی ‪ ،‬چې تر‬
‫ټولو عبه لوړ سرع د بهیر په آزاده سطحه کې دی ‪ .‬حرک د مایع لزوجی‬
‫سره متناسب دی اړه‬ ‫د لمړی طاق‬ ‫سره چې د سرع‬ ‫مقاوم‬ ‫‪،‬او د حرک‬
‫لری ‪ .‬په بهیر کې ګډیدنه د مالیکولی نفوذ (ګډیدو) یانګړتیا لری ‪ .‬په طبیی‬

‫‪74‬‬
‫کې لمیناری رژیم په میده دانه باورو کې د یمکې الندی اوبو د حرک یانګړتیا‬
‫ده ‪.‬‬
‫)‪ (Turbulent‬دی ‪.‬‬ ‫رژیم توربولینتی‬ ‫په سیندی بهیرونو کې د حرک‬
‫)‪ (Turbulent‬یوه التینی اصطالح ده چې د ګډوډ یا متالطم‬ ‫توربولین‬
‫دی چې د‬ ‫عبه عبار‬ ‫توربولینتی رژیم د هغه حرک‬ ‫مفهوم لری ‪ .‬د حرک‬
‫د یو بل تګ لوری قطع کوی ‪ ،‬پر طولی‬ ‫کې د مایع ذرا‬ ‫هغې په صور‬
‫د توربولینتی‬ ‫هم لری ‪ .‬د حرک‬ ‫سربیره د مایع ذری دورانی سرع‬ ‫سرع‬
‫دی ‪ ،‬یینی د بهیر‬ ‫د ضربان عبه عبار‬ ‫رژیم باصی یانګړتیاوی د سرع‬
‫دی ‪ .‬د سرع دغه‬ ‫سرع نظر وب او نظر لوری ته په هره نقطه کې مبتل‬
‫نوسانونه په هره نقطه کې چې د نیږدی ثابتو قیمتونو لرونکي دی عملی کیږی‬
‫‪ ،‬د کومو د پاسه چې په هایدرولوژی کې اتکأ کوی ‪ .‬د بهیر د سرعتونو تر‬
‫ټولو لوړ قیمتونه د بهیر په سطحه کې هتون لری ‪ .‬د مجرأ تل لوری ته په‬
‫نیږدی کیدو سره سرع نسبتا ً لږ کمیږی او نظر تل ته په منینی بربه کې په‬
‫کافی اندازه ستر قیمتونه لری ‪ .‬پدی ترتیب سره ویلی هو چې په سیندی بهیر‬
‫کې تل ته نیږدی سرع تقریبا ً د صفر سره مساوی دی ‪ .‬د توربولینتی بهیر‬
‫په تیوریتیکی عیړنو کې تل ته نیږی نری سرحدی قهر هتون ثاب هوی چې‬
‫په هغې کې د بهیر سرع ډیر ژر (سم دالسه ) تر صفر پوری کمیږی ‪.‬‬
‫توربولینتی حرک د لزوجی پوری میموالً اړه نه لری ‪ .‬د حرک مقاومتونه په‬
‫توربولینتی حرک کې د سرع د مربع سره متناسب دی ‪.‬‬
‫رسیدلی ده چې د لمیناری حرک عبه توربولینتی‬ ‫د تجربو په وسیله په ثبو‬
‫ته او د توربولینتی عبه لمیناری ته د حرک بدلیدنه د بهیر د منیني ژوروالي‬
‫کې ترسره کیږی ‪.‬‬ ‫‪ Vav‬د یو ټاکلي تناسب په صور‬ ‫‪ hav‬او منیني سرع‬
‫ښودل هوی تناسب د بی ابیاده عدد په وسیله چې د رینولدس عدد‬

‫‪75‬‬
‫) ‪ (Ronald’s Number‬په نامه یادیږی افاده کیږی ‪ .‬د رینولدس عدد د‬
‫الندی رابطې عبه په کار ابیستلو محاسبه کوی‬

‫‪Re ‬‬
‫‪Vavhav‬‬
‫;‬
‫‪) ۰۲ -۳‬‬ ‫(‬
‫‪‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ -‬د اوبو ( مایع ) د کنیماتیکی لزوجی ضریب دی چې عددی قیم یې د اوبو‬
‫د تودوبې د درجې پوری اړه لری په ‪ cm2 sec ; m2 sec‬؛‬
‫‪ - hav‬د بهیر منیني ژوروالی ‪ m ‬؛‬
‫‪ - Vav‬د بهیر منیني سرع ‪. m sec‬‬
‫کې د اوبو ( ماییاتو ) د‬ ‫چې د هغې په صور‬ ‫د رینولدس عدد هغه قیم‬
‫حرک رژیم د لمینار عبه توربولین او یا د توربولین عبه لمینار ته بدلیږی د‬
‫رینولدس د بحرانی عدد ‪ Re .cr ‬په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫د سربالصو کانالونو لپاره درینولدس بحرانی عدد ‪ ، Re .cr ‬چې د هغه په‬
‫دی له‬ ‫بدلیږی عبار‬ ‫د لمینار عبه په توربولین‬ ‫کې حرک‬ ‫صور‬
‫‪.] ۰ [ Re.cr  300  1200‬‬
‫په سیندی بهیرونو کې د سرعتونو کوچنیی قیمتونه د حرک د توربولینتی رژیم‬
‫یانګړتیا ده ‪.‬‬
‫کې د‬ ‫دی چې د هغې په صور‬ ‫د بهیر هغه منیي سرع‬ ‫بحرانی سرع‬
‫لمیناری عبه توربولینتی رژیم او یا برعکس سرته رسی ‪.‬‬
‫د میاصرو اټکلونو په اساس د توربولینتی بهیر په دابل کې په مبتلفو لورو او‬
‫کې ‪ ،‬د اوبو د جزئی حجمونه‬ ‫د نسبی سرعتونو د مبتلفو قیمتونو په صور‬
‫په لنډو‬ ‫چې یانګړی ابیاد لری ګډیدنه سرته رسی ‪ .‬پدی ترتیب سره د وب‬
‫سره د اوبو د یانګړو کتلو مستقل هتون‬ ‫لحظو کې د بهیری عمومی حرک‬
‫لیدلی هوی دی ‪ .‬ددی عبه دا ښکاره کیږی چې د توربولینتی بهیر په آزاده‬

‫‪76‬‬
‫سطحه کې کوچنی ګردابی ساحې رامنځ ته کیږی ‪ .‬په کومه اندازه چې ګردابی‬
‫ساحې ژر رامنځ ته کیږي په همغه اندازه ژر له منیه یي ‪ .‬د هغوی له منیه‬
‫تلل په داسی ډول سرته رسی لکه چې په ټوله کتله کې حل کیږی ‪ .‬ددي سره نه‬
‫یوازی د بهیر د سرعتونو د ضربانونو هتون تهریح کیږی بلکه د بړوالی ‪ ،‬د‬
‫تودوبې درجه ‪ ،‬د حل هوو مالګو غلظ ضربانونه هم تهریح کوی ‪.‬‬
‫په سیندونو کې د اوبو د حرک توربولینتی یانګړتیاوي د اوبو د کتلو د ګډیدو‬
‫سبب ګریی ‪ .‬د بهیر د سرع د زیاتیدو سره د ګډیدنی هد هم زیاتیږی ‪ .‬د‬
‫ګدیدو پیښه زیاتره هایدرولوژیکی اهمی لری ‪ .‬د ګډیدو پیښه په ژوندی مقطع‬
‫او حل هوو ذرو په متوازن کیدو کې‬ ‫‪ ،‬د میلقو ذرو د غلظ‬ ‫کې د حرار‬
‫مرسته کوی ‪.‬‬

‫‪ .۶-۳‬په سیندونو کې د اوبو حرک‬

‫کوی ‪.‬‬ ‫په سیندونو کې اوبه د ثقل قوی (د جاذبی د قوی) ‪ Fcg‬له امله حرک‬
‫ښودل هوی قوه کوالی هی په دوو مرکبو تجزیه هي ‪ :‬افقی ( د تل سره‬
‫موازی ) مرکبه ‪ Fcg . x‬او عمودی مرکبه ‪ ۱۵ -۳ ( Fcg . y‬ـهکل) ‪ .‬د ‪ Fcg . y‬د‬

‫مجرأ د تل د عکس الیمل قوه سره میادله (مساوی) ده ‪ .‬د ‪ Fcg . x‬قوه د مجرأ د‬
‫تل د میل پوری اړه لری چې د اوبو د حرک سبب ګریي ‪ .‬نوموړی قوه په ثاب‬
‫هکل سره عمل کوی باید د حرک د تیجیل د رامنځ ته کیدو سبب هي ‪ .‬دغه‬
‫د قوی سره کومه چې د‬ ‫کار نه پیښیږي یکه چې ښودل هوی قوه د مقاوم‬
‫مایع د ذراتو ترمنځ د اصطکاک قوی او د اوبو د بویدنه کتلې د اصطکاک‬
‫قوی سره مساوی ده ‪ .‬د میل ‪ ،‬د تل زیږوالی‪ ،‬د مجرأ تنګیدنه او پرابتیا د‬
‫د قوو تناسب د بدلون سبب ګریی چې دا کار په‬ ‫د قوو او د مقاوم‬ ‫حرک‬
‫ژوندی مقطع او د مجرأ په اوږدو د سرع د بدلون سبب ګریی ‪.‬‬

‫‪77‬‬
 ‫په بهیرونو کې د حرک الندی ډولونه هتون لری ‪:‬‬
‫‪ -۱‬منظم حرک ؛‬
‫‪ -۰‬نا منظم حرک ؛‬
‫‪ -۳‬نامستقر حرک ‪.‬‬
‫د منظم حرک په صور کې د بهیر په اوږدو د بهیر سرع ‪ ،‬ژوندی مقطع ‪،‬‬
‫مقدار ثاب او نظر وب ته بدلون نه کوی ‪ .‬د حرک دا ډول په هغو کانالونو‬
‫کې چې منهوری مجرأ ولری ترسترګو کیږی ‪ .‬د یادونی وړده چې د انجینری‬
‫عملی ساحه کې دوه ډوله سربالصی مجرأوی هتون لری ‪ :‬منهوری او غیر‬
‫منهوری ‪.‬‬
‫ده چې د بهیر په اوږدو د هغې د‬ ‫منهوری مجرأ د هغې مجرأ عبه عبار‬
‫‪  A‬د یوه پارامتر یینی د بهیر د ژوروالی‬ ‫ژوندی مقطع یانګړتیا مساح‬
‫پوری اړه لری ‪ . A  f h‬غیرمنهوری مجرأ د هغې مجرأ عبه عبار ده چې‬
‫ښودل هوی یانګړتیا د دوو پارامترو پوری اړه لری ‪ - S . A  f h; S ‬د‬
‫ژوندی مقطع بطی پارامتر دی [‪.]۰‬‬
‫د نامنظم حرک په صور کې په ژوندی مقطع کې میل ‪ ،‬سرع په ټاکلی وب‬
‫کې بدلون نه کوی الکن د بهیر په اوږدو ښودل هوی پارامترونه بدلون مومی ‪.‬‬
‫د حرک دا ډول په سیندونو کې د لږو اوبو په مرحله کې د بهیر ثاب مقدار په‬
‫صور کې او همدارنګه د اوبو د دمه کیدو په صور کې چې د بند د جوړیدو‬
‫په پایله کې رامنځ ته کیږی لیدلی هو ‪.‬‬
‫نا مستقر حرک د هغه حرک عبه عبار دی د هغی په صور کې د بهیر ټول‬
‫) په مطالیه‬ ‫‪ ،‬د ژوندی مقطع مساح‬ ‫هایدرولیکی پارامترونه (میل ‪ ،‬سرع‬
‫کیدونکی بربه کې هم نظر وب او هم نظر د بهیر اوږدوالی ته بدلون کوی ‪.‬‬
‫نامستقر حرک د سیندونو د ډیرو اوبو او سیالبی پړاونو یانګړتیا ده یینی په‬
‫ښودل هوو پړاونو په سیندونو کې حرک نامستقر دی ‪.‬‬

‫‪78‬‬
‫د منظم حرک په صور کې د بهیر د سطحې میل ‪ I‬د مجرأ د تل میل ‪ i‬سره‬
‫مساوی دی او د اوبو سطحه د مجرأ د تل سره موازی ده ‪ .‬نا منظم حرک‬
‫کې د‬ ‫په صور‬ ‫کیدای هی ینډیدونکی او یا تیجیلی وی ‪ .‬د ینډیدلی حرک‬
‫سیند د بهیر په کښته لوری د بهیر آزاده سطحه د صیودی منحني هکل یانته‬
‫غوره کوی ‪ .‬پدی حال کې د بهیر د آزادی سطحې میل د مجرأ د تل د میل عبه‬
‫کوچنی کیږی ‪ I  i ‬او ژوروالی د بهیر په اوږدو ( د بهییر په لوری ) زیاتیږی‬
‫‪ .‬د ګړندی (تیجیلی ) حرک په صور کې د بهیر د آزادي سطحې منحنی نزولی‬
‫هکل غوره کوی ‪ ،‬د بهییر په لوری مخ کښته ژوروالی کمیږی ‪ ،‬میل او سرع‬
‫(‪ .۳-۱۵‬هکل ) ‪.‬‬ ‫زیاتیږی‬

‫‪۳‬ـ ‪ -۱۰‬هکل ‪ .‬د اوبو د آزادي سطحې د منحنی مثال ‪:‬‬

‫– صیودی منحنی ؛ ب – نزولی منحنی ‪.‬‬ ‫ال‬

‫‪79‬‬
 ‫‪ .۱۲-۳‬د اوبو د بهیر سرع او په ژوندی مقطع کې د‬
‫هغۍ ویش‬
‫په سیندونو کې د بهیر سرع په یانګړو نقطو کې یو هان ته ندی ‪ :‬هغه هم‬
‫نظر د بهیر ژوروالی او هم نظر د ژوندی مقطع عرض ته بدلون کوی ‪ .‬دا پدی‬
‫مینی ده په هره اندازه چې د سیند د غاړی عبه د سیند مرکز ته نیږدی کیږو په‬
‫زیاتږی او برعکس ‪ .‬په همدی ترتیب په کومه‬ ‫همغه اندازه د بهیر سرع‬
‫اندازه چې د مجرأ د تل عبه د بهیر آزادی سطحې ته نیږدی کیږو په همغه‬
‫اندازه د بهیر سرع زیاتیږی او برعکس ‪ .‬د اندازه ګیری په هر یانګړی عمود‬
‫کې د بهیر د ټولو عبه کوچنی سرع د مجرأ تل ته نیږدی هتون لری ‪ ،‬د مجرأ‬
‫د تل عبه د هغې د آزادی سطحې په لور په پیل کې د سرع زیاتوالی ژر تر‬
‫ژره کیږی او وروسته ښودل هوی زیاتوالی مومی ‪ .‬په آزادو مجرأو کې د بهیر‬
‫اعظمی سرع د آزادی سطحې عبه د ‪ 0.2H ‬په ژوروالی کې هتون لری ‪ .‬که‬
‫چییری په عمودی محور د بهیر ژوروالی او د بهیر په لوری ( افقی محور ) د‬
‫اندازه هوی سرع د قبول هوی مقیاس له مبې وضع کړو ‪ ،‬هندسی هکل په‬
‫الس رایي چې د سرع دیاګرام په نامه یادیږی ‪ .‬د سرع دیاګرام د بهیر په‬
‫ژوروالی په یانګړو نقطو کې د سرع ویش افاده کوی (‪ . ۳-۱۵‬هکل ) ‪ .‬د‬
‫نا هموار والی ‪ ،‬د کنګل پوښښ ‪ ،‬باد او واښه نظر عمود‬ ‫مجرأ د تل د ریلی‬
‫پر ویش ترټولو عبه زیاتی آغیزی لری ‪ .‬د مجرأ په تل کې د‬ ‫ته د سرع‬
‫ناهمواروالی د هتوالی په صور کې د مانع مخ ته د بهیر سرع د تل لوری‬
‫ته ډیر زیا کمیږی ‪ .‬تل ته په نږدی قهرونو د وښوو هتون چې د مجرأ د تل د‬
‫زیږوالی د زیاتیدو المل ګریی چې دا کار د بهیر دسرع کمښ سبب ګریي ‪.‬‬
‫په ژمی کې د هوا سړیدل د بهیر د پورتنی بربۍ د کنګل کیدو المل ګریي ‪ .‬د‬
‫په‬ ‫کنګل الندینی سطحه چې د بهیر سره په تماس کې ده د بهیر د حرک‬

‫‪81‬‬
 ‫مقابل کې اضافی زیږوالی ښیي چې په پایله کې د بهیر اعظمی سرع موقیی‬
‫چې د اوبو آزادی سطحې ته په نږدی قهروکې هتون درلود بدلون موموی ‪.‬‬
‫د اندازه ګیری د عمود په منیني بربه کې یای‬ ‫ښودل هوی اعظمی سرع‬
‫لری ‪ .‬په ژوندی مقطع کې د سرع پرویش او د هغې پر موقیی د باد سرع‬
‫او لوری هم زیاته اغیزه لری ‪ .‬که چیری د باد د لګیدو لوری د بهیر د لوری‬
‫په آزاده سطحه تر‬ ‫کې د بهیر اعظمی سرع‬ ‫سره سمون ولری پدی حال‬
‫لوری‬ ‫سترګو کیږی ‪ .‬په هغه حاالتو کې چې د باد چلیدو لوری د بهیر په مبال‬
‫وي پدی صور کې د بهیر اعظمی سرع په آزاده سطحه کې کم وی ‪ .‬د هغې‬
‫ته چې باد هتون ونه لری (په آرامه هوا کې ) د‬ ‫هغه حال‬ ‫نسب‬ ‫موقیی‬
‫آزادی سطحې په ډیر ژوروالی سره یای لری ‪ .‬په (‪.۱۵ -۳‬هکل ) کې د بهیر‬
‫په ژوروالی د سرع ویش ښودل هوید ی ‪.‬‬
‫د بهیر پسور هم د سطحې اوهم د منیني سرع بدلیدنه په ډیر مالیم ( هموار‬
‫) هکل سره ترسره کیږي ‪ .‬عرنګه چې وړاندی یادونه وهوه د سیند (مجرأ )‬
‫غاړو ته په نږدی بربو کې د بهیر سرع د قیم له مبې اصغری اود سیند په‬
‫منینی بربه کې اعظمی دی ‪ .‬پدی مفهوم په کومه اندازه چې د مجرأ د غاړی‬
‫(ساحل ) عبه مرکز لوری ته نیږدی کیږو په همغه اندازه د بهیر سرع بپل‬
‫اعظمی قیم ته رسی او برعکس ‪.‬‬
‫هغه بط چې د سیند په آزاده سطحه کې د لوړسرع لرونکی نقطی سره نښلوی‬
‫پوهیدل د هغو‬ ‫(وصلوی ) د ستیرژن په نامه یادیږی ‪ .‬د ستیرژن د موقیی‬
‫سیندونو لپاره چې د اوبو د ترانسپور ( د بیړی چلولو ) ‪ ،‬د لرګیو د لیږدولو‬
‫لپاره کارول کیږي زیا ارزښ لری ‪.‬‬
‫د‬ ‫د ویش (بپریدو ) په هکله ښکاره میلوما‬ ‫په ژوندی مقطع کې د سرع‬
‫ایزوتابونو د رسمولو عبه حاصلیدلی هي ‪ .‬ایزوتاخ د هغه بط عبه عبار‬
‫دی چې د بهیر په ژوندی (کاری ) مقطع کې هغه نقطې سره وصلوی چې‬

‫‪80‬‬
‫مساوی سرع ولری یا په بل عبار د مساوی (ورته ) سرعتونو بط دایزوتاخ‬
‫په نامه یادیږي (‪ .۳-۱۶‬هکل ) ‪.‬‬

‫‪ .۱۵ -۳‬هکل ‪ .‬د سرع دیاګرام (ویش) ‪:‬‬

‫– سربالصه مجرأ ؛ ب – د مانع په (مخ) مقابل کې ؛ ج – کنګلی پوښښ ؛‬ ‫ال‬
‫د – د کنګل او واورو د ټوټو یویای کیدنه‬
‫د اعظمی سرعتونو ساحه میموالً د آزادی سطحې عبه په یوه ژوروالی کې‬
‫لری ‪ .‬هغه بط چې د بهیر په اوږدو د یانګړو (مبتلفو) مقطیو د‬ ‫موقیی‬
‫اعظمی سرع لرونکی نقطې سره وصلوی د بهیر د هایدروډینامیکی محور په‬
‫د ویش دیاګرام د‬ ‫نامه یادیږی ‪ .‬د اندازی ګیری عمود په ژوروالي د سرع‬
‫مساح د ویهلو عبه د اندازه ګیری په عمود کې منیني سرع په الس رایي‬
‫‪ .‬په یوه مجرأ کې د بهیر منینی سرع کیدای هی په عو طریقو سره حاصل‬
‫هی ‪:‬‬
‫– یوه نقطه ئې کړنالره – د اوبو د سرع د اندازه کولو پدی کړنالره‬ ‫ال‬
‫کې یوازی په یوه نقطه کې او هغه هم د بهیر په منځ کې ‪ .‬ددی کار لپاره‬
‫لومړی نسب د اوبو آزادی سطحې ته یو عمود (قائم ) بط په پام کې نیسی او د‬
‫په هغه نقطه کې چې د آوبو د آزادې‬ ‫ښودل هوی بط د پاسه د بهیر سرع‬

‫‪81‬‬
‫سطحې عبه د هغې واټن ‪ 0.5  0.7H‬په حدودو کې وی اندازه کیږی ‪ .‬میموالً‬
‫پدی مورد کې د اوبو سرع د اوبو د آزادې سطحې عبه د ‪ 0.6H ‬په ژوروالي‬
‫په هکل یی منی ‪ .‬د ‪ 0.6H ‬د تجربو‬ ‫سره ټاکل کیږی او د منینی سرع‬
‫اساس په الس راغلی ‪ .‬دد ی کړنالری عبه په هغه حال کې کار ابلی چې کله‬
‫لږ وی ‪.‬‬ ‫د بهیر ژوروالی له‬
‫ب – دوه نقطه ئې کړنالره ‪ :‬د دوه نقطه ئې کړنالرې عبه په هغه حال‬
‫کې کار ابلی ‪ ،‬چې کله په سیند (مجرأ) کې د بهیر ژوروالی له اویا سانتی مترو‬
‫په هر‬ ‫کې د اوبو سرع‬ ‫‪ .‬پدی حال‬ ‫وی یینی‬ ‫عبه زیا‬
‫د اوبو د‬ ‫( او بله یی په‬ ‫پړاو کې په دوو نقطو کې یوه د‬
‫آزادې سطحې عبه اندازه کیږی چې وروسته د الندې فورمول عبه په کار‬
‫محاسبه کوی‬ ‫ابستلو سره د بهیر منینی سرع‬

‫;‪Vav  0.5V0.2 H  V0.8 H ‬‬

‫(‪)۰۱ -۳‬‬
‫پدی رابطه کې ‪:‬‬
‫– په ترتیب سره د بهیر سرع د اوبو د آزادې سطحې عبه‬ ‫او‬
‫د )‪ (0.2H‬او )‪ (0.8H‬ژوروالی سره ‪.‬‬
‫ج – پنیه نقطه ئې کړنالره ‪ :‬پدی طریقه کې د اوبو سرع د اوبو په آزاده‬
‫او همدارنګه د اوبو د‬ ‫( او تل ته په نږدی بربه کې‬ ‫سطح )‬
‫آزادې سطحې عبه د اوبو د آزادې سطحې عبه په ‪ 0.6H;0.2H‬او ‪0.8H‬‬
‫انداره کیږی ‪ .‬په ښودل هو نقطو‬ ‫ژوروالي یینې‬
‫د اندازه کولو وروسته د الندې فورمول عبه په کار‬ ‫کې د بهیر د سرع‬
‫ابیستلو سره د بهیر منینی سرع محاسبه کوی‬

‫‪Vav ‬‬
‫‪1‬‬
‫;‪Vsur  3V0.2 H  2V0.6 H  3V0.8 H  Vbed ‬‬ ‫(‪)۳-۰۰‬‬
‫‪10‬‬

‫‪81‬‬
‫‪ .۱۶-۳‬هکل ‪ .‬د سیندی بهیر په ژوندی مقطع کې د مساوی سرعتونو بطونه (ایزوتابونه )‬

‫‪ . ۱۱ -۳‬په ژوندی مقطع کې منینی سرع ‪ .‬د هیزی‬

‫فورمول ‪.‬‬
‫د تجربوی ارقامو د نهتوالی په صور کې د بهیر په ژوندی مقطع کې د منینی‬

‫سرع د محاسبې لپاره د هیزی ( ‪ ) Chezy‬فورمول عبه کار ابلی ‪ .‬د‬

‫هیزی د فورمول د السته راوړلو لپاره په بهیر کې د دوو ‪ 1 1‬او ‪2  2‬‬
‫مقطیو ترمنځ احاطه هوی د اوبو حجم په پام کې نیسو ( ‪ . ۳-۰۲‬هکل ) ‪.‬‬

‫‪84‬‬
 ‫‪ .۰۲-۳‬هکل ‪ .‬د هیزی د فورمول د الس ته راوړلولپاره محاسبوی هیمأ‬
‫د احاطه کونکو مقطیو ترمنځ د اوبو حجم عبار دی له‬

‫‪W  Adx‬‬ ‫( ‪) ۳-۰۳‬‬

‫پدی یای کې ‪:‬‬
‫‪ - A‬د ژوندی مقطع مساح په ‪ m 2‬؛‬
‫‪ - dx‬د مقطیو ترمنځ واټن په ‪. m‬‬
‫د اوبو په جالهوی حجم عمل کونکی قوی عبار دی له ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د هایدروډینامیکی فهار محصله قوه ‪ Fd‬؛‬
‫‪ -۰‬د ثقل قوه ‪ Fcg‬؛‬
‫‪ -۳‬د مقاوم ( اصطکاک ) ‪ T‬؛‬
‫‪ -۰‬د هایدروستاتیکی فهار قوه ‪. Fst‬‬
‫عرنګه چې له یویی بوا د بهیر د دبولي او بروجي ژوندی مقطع مساح سره‬
‫مساوی دی او بلی لبوا د میل د ثابتوالی په صور کې د هایدروستاتیکی فهار‬
‫قوه چې په ښودل هوو مقطیو عمل کوی سره مساوی دی یینی ‪. Fst1  Fst 2‬‬
‫‪ -‬د ثقل قوی مقدار مساوی دی‬
‫‪Fcg  Adx‬‬ ‫( ‪) ۳-۰۰‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - ‬د مایع حجمی وزن ‪.‬‬
‫د ثقل قوه په دوو مرکبو تجزیه کوو‬
‫‪ -‬افقی مرکبه ( د تل سره موازی )‬
‫‪Fcg . x  A.dx.sin ‬‬

‫‪85‬‬
 ‫‪Fcg . y  Adx. cos ‬‬ ‫‪ -‬عمودی مرکبه‬
‫عرنګه چې وړاندی یادونه وهوه چې د بهیر حرک د ثقل قوې د افقي مرکبی‬
‫‪ Fcg . x ‬له امله سرته رسی ‪ .‬د مستقر منظم حرک په صور کې ښودل هوی‬

‫هایدروډینامیکی (اصطکاک ) قوی سره مساوی کیږی ‪ .‬د‬ ‫قوه د مقاوم‬

‫اصطکاک د قوې مقدار د اصطکاک د سطحې ‪ Pw .dx ‬او د بهیر د منینی‬
‫سرع د مربع ‪ Vav2 ‬سره متناسب دی ‪.‬‬
‫‪T  Fcg . x‬‬ ‫پدی تریب سره‬
‫یا‬
‫‪KPwdxVav2  Adx. sin ‬‬
‫( ‪) ۳-۰۰‬‬
‫په پورتنۍ رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - Pw‬د بهیر د ژوندی مقطع لوند محیط ؛‬
‫‪ - K‬د تناسب ضریب دی چې ‪ K   C 2‬؛‬
‫‪ - C‬متحول دی ‪.‬‬
‫د فورمول د حاصلولو لپاره د الندی ښونو عبه کار ابیستل هوی دی ‪:‬‬
‫‪dz‬‬
‫‪ sin  ‬؛‬ ‫‪ -‬د بهیر میالن (میل ) ‪ I‬‬
‫‪dx‬‬
‫‪A‬‬
‫‪.R ‬‬ ‫‪ -‬هایدرولیکی هیاع‬
‫‪Pw‬‬

‫د پورتنیو ښودنو په پام کې نیولو سره په الس رایي‬

‫‪1 2‬‬
‫‪Vav  RI‬‬
‫‪C2‬‬
‫یا‬

‫‪Vav  C Rav I‬‬ ‫( ‪) ۳-۰۵‬‬

‫‪86‬‬
 ‫(‪ )۳-۰۵‬میادله د هیزی )‪ (Chezy‬د فورمول په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫‪ - C‬د هیزی ضریب دی چې د هغې قیم ثاب ندی ‪ .‬د هیزی ضریب قیم د‬
‫بهیر د ژوروالی او د مجرأ د زیږوالی پوری اړه لری ‪ .‬د نوموړی ضریب د‬
‫محاسبې لپاره یانګړی تجربوی فورمولونه هتون لری چې پدی یای کې د یو‬
‫عو یادونه کوو ‪:‬‬
‫‪ -‬د ماننګ فورمول ‪Mooning‬‬
‫‪1‬‬
‫‪C  R1 6‬‬ ‫(‪) ۰۰ -۳‬‬
‫‪n‬‬

‫‪ -‬د ی ‪.‬ی‪.‬اګروسکین فورمول ‪E.E. Agroskin‬‬

‫‪1‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪ 17.72 lg R.‬‬ ‫( ‪) ۰۵ -۳‬‬
‫‪n‬‬

‫‪ ، D.V.Shtrinlkht‬ی‪.‬ی‪ .‬اګروسکین‬ ‫‪ -‬د د‪.‬و ‪.‬هترین لیب‬

‫‪ E.E.Agroskin‬فورمول‬
‫‪C  C1  B lg R‬‬ ‫( ‪) ۰۶ - ۳‬‬
‫پدی فورمول کې‬
‫‪1‬‬
‫; ‪C1 ‬‬
‫‪n‬‬

‫‪B  27.5  300n‬‬

‫‪ -‬د فاولوفسکی ‪ N.N.Pavlovsky‬فورمول‬

‫‪1 y‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪R‬‬ ‫( ‪) ۳۲ -۳‬‬
‫‪n‬‬

‫‪87‬‬
‫‪ N.N.Pavlovsky‬د زیا همیر تجربوی ارقامو پر بنسټ ‪0.1m  R  3m‬‬
‫ورسوله چې د هیزی ضریب لپاره په فورمول کې د‬ ‫په حدودو کې په اثبا‬
‫طاق ښودونکي ثاب ندی ‪ ،‬بلکه متحول دی‬

‫‪y  2.5 n  0.13  0.75 R‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪n  0.1‬‬‫‪‬‬

‫د ‪ R  1m‬په صور کې ‪. y  1.5 n‬‬
‫د ‪ R  1m‬په صور کې ‪. y  1.3 n‬‬
‫‪ -‬د هان هیل – کوارتز فورمول‬

‫‪1‬‬
‫‪23 ‬‬
‫‪n .‬‬ ‫( ‪)۳۱ -۳‬‬
‫‪C‬‬
‫‪n‬‬
‫‪1  23‬‬
‫‪n‬‬

‫‪ - n‬د زیږوالی ضریب دی چې د هغی عددی قیم د مجرأ پوری اړه لری چې په‬
‫یانګړو جدولونو کې قیمتونه لری هتون لری [ ‪. ]۰۶‬‬
‫جدول ‪ . ۱-۳ .‬د سیندونو لپاره د زیږوالی ضریب ‪. ]۰۶[ n‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪n‬‬ ‫د مجرأ یانګړتیا‬ ‫کتیګوری‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫د هموارو سیمو سیندونه‬
‫د زرڼی لرونکی (الی دار) ترسباتو د نازک‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪0.020‬‬ ‫قهرسره په متراکمو باورو کې د کانال هوو‬ ‫‪I‬‬
‫سیندونو مستقیمی بربې‬
‫د زرڼی لرونکی (الی دار) ترسباتو د نازک‬
‫‪0.022‬‬ ‫قهرسره په متراکمو باورو کې د کانال هوو‬ ‫‪II‬‬
‫سیندونو کږی (کږلیچی ) بربې‬
‫‪0.025‬‬ ‫باورینی مجراوی په ډیرو ښوو او مناسبو هراطو‬ ‫‪III‬‬

‫‪88‬‬
 ‫کې ‪ ،‬پاکی (صفا) او مستقیمی بربې د آرام بهیر‬
‫سره‬
‫په ورته هرایطو کې کریړی او جغل لرونکی‬
‫‪1/5‬‬ ‫‪0.030‬‬ ‫‪IV‬‬
‫مجرأوی‬
‫د دایمی سیندونو ( د اوبو لیږدونکو ) مجرأوی ‪،‬‬
‫زیاتره ستر او منینی سیندونه چې د اوبو بهیر او‬
‫‪0.035‬‬ ‫‪V‬‬
‫تل (بستر) په ډیرو ښو او مناسبو هرایطو کې‬

‫په عادی هرایطو کې د دایمی سیندونو صافې‬

‫مجراوی ‪ ،‬د بهیر له لوری سره یو عه نا درسته‬
‫‪0.040‬‬ ‫کږی هوی مجرأوی یا مستقیمی بربې ‪ ،‬نو د تل د‬ ‫‪VI‬‬
‫نامنظم پروفیل سره (چړونه ‪ ،‬کنده ‪ ،‬یای یای‬
‫تیږو سره ‪ ،‬و چې ) پویمی‬
‫په کافی اندازه بندی هوی ‪ ،‬کږی (کږلیچی ) او‬
‫‪1/4‬‬ ‫‪0.050‬‬ ‫یای یای هنه هوی ‪ ،‬ډبرینی د نا آرام بهیر سره د‬ ‫‪VII‬‬
‫سترو او منینیو سیندونو مجرأوی‬

‫د اوبو وقفه ای بهیرونو مجرأوی ‪ ،‬په کافی اندازه‬

‫هنه هوی ‪ ،‬کږی هوی ‪ .‬نسبتا ً هنه ‪،‬ناهمواری ‪،‬‬
‫‪0.065‬‬ ‫د سیندونو پویمی بدی تهکیل هوی جوړی‬ ‫‪VIII‬‬

‫هوی(مسیل ؛ بوتي ‪ ،‬ونی د کوچنیو جهیلونو‬

‫هتون)‪ .‬د هموارو سیمو سیندونو بالی یایونه ‪.‬‬
‫د ډیرو ژورو مسیلو سره ‪ ،‬ډیری زیاتی بندی هوی‬
‫‪1/3‬‬ ‫‪0.080‬‬ ‫‪IX‬‬
‫بهیر سره ) مجرأوی او پویمی‬ ‫( د ضیی‬
‫د پورتنیو کتګوری )‪ (IX‬ورته هرایطوکې پویمی‬
‫‪0.100‬‬ ‫الکن د نامنظم غیر مستقیمو بهیرو سره و د کوچنیو‬ ‫‪X‬‬
‫جهیلونو سره ‪ ،‬او نور‬
‫‪0.120‬‬ ‫دلدلزار(باطالق ) ډوله سیندونه (ینګلی ‪ ،‬لوټي ‪ ،‬په‬ ‫‪XI‬‬

‫‪89‬‬
 ‫ډیرو یایو کې نیږدی والړی اوبه او داسی نور) ‪.‬‬
‫ینګلي پویمی د ډیر زیا غیر فیالی فضأ سره ‪ ،‬د‬
‫یائی ژورکیدنی ‪ ،‬جزیری او نور ‪.‬‬
‫تړلی (بندی هوی ) پویمی ‪ ،‬سرترسره ینګل ‪ ،‬د‬
‫‪0.200‬‬ ‫تایګاه ډول ‪.‬‬ ‫‪XII‬‬

‫غرنی سیندونه او د اوبو موقتی بهیرونه‬

‫د سیندی مجرأوو مصنوعی عانګې چې په صا‬
‫‪1/6‬‬ ‫‪0.020‬‬ ‫‪I‬‬
‫ډول سره په صبره کې پری ( کیندل ) هوی وی ‪.‬‬
‫ورته مجرأوی (‪ )II‬چې د هغوی سطحه په منیني‬
‫‪0.022‬‬ ‫‪II‬‬
‫هکل سره کار هوی وی ‪.‬‬
‫د سیندونو طبییی مجراوی چې پیدایښ ئی غرنی‬
‫وی ‪ ،‬په مناسبو هرایطو کې الکن د هموارو میالنو‬
‫‪0.025‬‬ ‫سره ؛ صافۍ – مستقیمی باورینی ( بټه ‪ ،‬ریګ ‪،‬‬ ‫‪III‬‬
‫میده دانه جغل ) مجرأ د ‪I  0.0005  0.0008‬‬
‫میل سره ‪.‬‬
‫په ورته هرایطو کې (‪ )III‬کریړی – جغله ای‬
‫‪1/5‬‬ ‫‪0.030‬‬ ‫‪IV‬‬
‫مجرأوی ‪I  0.0008  0.001‬‬
‫د اوبو موقتی بهیرونه (ستر او کوچنی ) د مجرأ د‬
‫تل هکل او سطحه په ډیر ښه حال کې ‪ .‬کریړی –‬
‫‪0.035‬‬ ‫جغله ای مجرأوی د (‪ )IV‬کتګوری په ورته‬ ‫‪V‬‬
‫هرایطوالکن د ډیرو غټو غرګیو سره‬
‫‪. I  0.001  0.003‬‬
‫د اوبو موقتی بهیرونه باورینی مجرأوی (وچ‬
‫بوړونه ) په مناسبو هرایطو کې ‪ .‬غرنی سیندونه‬
‫‪0.040‬‬ ‫‪VI‬‬
‫د بهیر په لوری مخ کښته ‪ ،‬ښی کارول هوی‬
‫کریړی مجرأ ‪. I  0.003  0.007‬‬

‫‪91‬‬
 ‫د (سترو او منینیو سیندونو ) مجرأوی د کافی‬
‫اندازی بندیدنی سره ‪ ،‬کږلیچي ( کږی وږی بربې)‬
‫او یای یای هنه هوی بربې ‪ ،‬ډبرینی د نا آرام‬
‫‪1/4‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫‪VII‬‬
‫بهیر سره ‪ .‬د اوبو موقتی بهیرونه (پسرلنی –‬
‫بارانی ) چې تل ئی د سترو کریړو په وسیله پوښل‬
‫هوی وی یا د ګیاو سره ‪I  0.007  0.015‬‬
‫د اوبو موقتی بهیرونه ‪ ،‬په ډیره پیمانه بندی هوی‬
‫او کږی وږی هږی مجرأوی ‪ .‬کریړی – کلوله‬
‫‪0.065‬‬ ‫‪VIII‬‬
‫ډبری غرنۍ ډوله مجرأوی ( په منینیو بربو کې) د‬
‫اوبو د نامنظمی سطحې سره ‪. I  0.015  0.05‬‬
‫د غرنیو سیندونو د کلوله ډبری (قله سنګ) ‪ ،‬غر‬
‫ډوله مجرأو( په پورتنیو او منینیو بربو کې ) ‪ ،‬د‬
‫‪1/3‬‬ ‫‪0.08‬‬ ‫اوبو موقتی بهیرونه د زګلن بحرانی بهیر سره ‪ ،‬د‬ ‫‪IX‬‬
‫اوبو د سطحې د زیاتی کنده کیدنی ( مخ پورته د‬
‫اوبو د پاهلو سره ) ‪. I  0.015  0.09‬‬
‫غرنی – آبهار(یړوبی) ډوله مجرأوی چې عمدتا ً د‬
‫سیند په پورتنۍ بربه کې چې تل ئی د غټو صبرو‬
‫(کمرونو ) او کږلیچونو لرونکی وي ‪ ،‬آبهارونه‬
‫‪0.100‬‬ ‫(یړوبی) د ښکاره زګنونو سره ‪ ،‬د اوبو د زګنو‬ ‫‪X‬‬
‫اندازه ئی دومره زیاته ده چې اوبو ته ظی سپین‬
‫رنګ ورکړی وي ‪ ،‬د اوبوغږ په نورو ټولو غږونو‬
‫حاکم وی ‪. I  0.09  0.2‬‬
‫د غرنیو سیندونو ټولی یانګړتیاوی د (‪ )X‬کتګوری‬
‫‪0.140‬‬ ‫‪XI‬‬
‫سره ورته دی ‪ ،‬الکن د ډیر زیا مقاوم سره ‪.‬‬
‫‪1/2‬‬ ‫‪0.200‬‬ ‫د غرنیو سیندونو د لوړ حدی مقاوم سره ‪.‬‬ ‫‪XII‬‬

‫د هایدرولیکی هیاع او‬ ‫د هیزی فورمول عبه عرګندیږی چې د بهیر سرع‬

‫منیني ژوروالی د زیاتوالی سره زیاتیږی ‪ .‬دا لدی امله ترسره کیږی چې دبهیر‬

‫‪90‬‬
‫کمیږی او‬ ‫په قیم‬ ‫د سرع‬ ‫د ژوروالی د زیاتوالی سره د زیږوالی تأثیرا‬
‫چې د کوچینو سرعتوتو په‬ ‫په دیاګرام کې هغه مساح‬ ‫همدارنګه د سرع‬
‫وسیله پوښل هویدی کمیږی ‪ .‬د هایدرولیکی هیاع زیاتوالی د هیزی ضریب‬
‫‪ C ‬د زیاتوالی سبب ګریي ‪ .‬د هیزی د فورمول عبه نتیجه ابلو چې د بهیر‬
‫سرع د میل د زیاتوالی سره زیاتیږی ‪ .‬د یادونی وړده چې د توربولینتی حرک‬
‫په صور کې دغه زیاتوالی نسب لمیناری ته کم دی ‪.‬‬

‫‪ .۱۰-۳‬د هموارو – غرنیو سیمو د سیندونو د بهیر‬

‫سرع‬
‫غرنیو سیندونو ته ډیر آرام دی ‪ .‬د هموارو‬ ‫د هموارو سیندونو د بهیر نسب‬
‫سیمو سیندونو د اوبو سطحه نسبتا ً ډیر همواره ده ‪ .‬هغه بنډ (بندیز) چې د‬
‫بهیر په مقابل کې هتون لری بهیر په مالیم هکل د هغې د پاسه تیریږی ‪ ،‬د‬
‫مانع په مقابل کې صیودی منحني تهکیلیږی ‪ ،‬د مانع عبه پورته موقیی‬
‫لرونکي بربه کې د اوبو د آزادی سطحې سره په مالیم ډول سره وصلیږی ‪.‬‬
‫غرنی سیندونه ( د غرنیو سیمو سیندونه) د هموارو سیمو د سیندونو عبه د‬
‫اوبو د ډیری ناهمواری سطحې د لرنی له امله ( زګلنوعوکو ‪ ،‬کندو ‪ )....‬توپیر‬
‫لری ‪ .‬په سیندونو کې د اوبو د سطحې لویدنه زیاتره د مانع په مقابل ( د مجرأ‬
‫په تل کې د کوټه کیدو ) یا د تل د میل دزیاتی کمیدنی په صور کې رامنځ ته‬
‫کیږی ‪ .‬په هایدرولیک کې ښودل هوی پروسه د هایدرولیکی ټوپ په نامه‬
‫یادیږی ‪ .‬هغه کیدای هی دهغه یوګونی عپی په هکل چې د اوبو د سطحې د‬
‫پاسه د مانع په مقابل کې رامنځ ته کیږی مطالیه هی ‪ .‬د بهیر په سطحه کې د‬
‫د الندی فورمول عبه په کارابیستلو‬ ‫ښودل هوی عپې د بپریدو سرع‬
‫محاسبه کوي‬

‫‪91‬‬
 ‫‪C  gH‬‬ ‫( ‪) ۳۰ -۳‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - g‬د یمکۍ ثقل د قوی تیجیل ‪ m sec2‬؛‬
‫‪ - H‬د بهیر ژوروالی ‪. m‬‬
‫سره مساوی او ستر‬ ‫‪ Vav‬د عپې د بپریدو سرع‬ ‫که چیری د بهیر سرع‬
‫اوسی ‪ Vav  C ‬پدی صور کې د مانع په مقابل کې تهکیل هوی عپه د بهیر‬
‫په لوری مخ پورته نهي بپریدلی او د عپې رامنځ ته کیدونکی عامل ته نږدی‬
‫تم کیږی ‪ .‬تم هوی عپه د ګډیدونکی عپې د رامنځ ته کیدو سبب ګریي ‪.‬‬
‫فرض کوو چې ‪ ، C  Vav‬په (‪ )۳-۰۰‬میادله کې د نوموړی قیم په وضع کولو‬
‫سره په الس رایي‬

‫‪Vav  gH‬‬ ‫( ‪)۳۳ -۳‬‬

‫یا‬

‫‪Vav2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪gH‬‬ ‫( ‪)۳-۳۰‬‬

‫)‪ (Froude number‬د عدد ‪ Fr ‬عبه‬ ‫د پورتنی رابطی اړخ د فرود‬
‫عبار دی ‪ .‬د فرود عدد ‪ Fr ‬عبه د بهیر د حال ( طغیانی ‪ ،‬بحرانی او آرام )‬
‫د ټاکنی یا ارزونی لپاره کار ابلی ‪:‬‬
‫‪ -‬د ‪ Fr  1‬په صور کې بهیر په طغیانی حال کې قرار لری ؛‬
‫‪ -‬د ‪ Fr  1‬په صور کې بهیر په آرام حال کې قرار لری ؛‬
‫‪ -‬د ‪ Fr  1‬په صور کې بهیر په بحرانی حال کې قرار لری ‪.‬‬
‫‪ ،‬ژوروالی او میل ترمنځ الند‬ ‫پدی ترتیب سره د بهیر د یانګړتیاو سرع‬
‫تناسبونه هتون لری ‪:‬‬

‫‪91‬‬
‫‪ -‬د بهیر د ثاب مقدار په صور کې د سرع او میالن د زیاتیدو او ژوروالی د‬
‫کمیدو سره بهیر طغیانی حال غوره کوی ؛‬
‫‪ -‬د بهیر د ثاب مقدار په صور کې د بهیر د ژوروالی د زیاتوالی او د سرع‬
‫او میل د کمیدو سره بهیر آرام حال غوره کوی ‪.‬‬
‫په غرنیو سیندونو کې د بهیر حال طغیانی او د هموارو سیمو په سیندونو کې‬
‫آرام وی ‪ .‬د هموارو سیمو د سیندونو په بالی (ګوګونو) بربو‬ ‫د بهیر حال‬
‫د بهیر د انتقال په‬ ‫هم هتون لری ‪ .‬طغیانی حال‬ ‫کې د بهیر طغیانی حال‬
‫صور کې د بهیر د توربولینتوالی هد زیاتیږی ‪.‬‬

‫‪ .۱۳-۳‬عرضی سرکولیهن‬
‫په سیندونو کې د اوبو د بهیر یوه یانګړتیا د هغه بهیر د بطونو غیر موازی‬
‫د موازی قهرونو په‬ ‫والی دی ‪ ،‬پدی مفهوم چې په سیندونو کې د اوبو ذرا‬
‫نه کوی ‪ .‬د عرضی سرکولیهن پیښه په ښکاره ډول سره د‬ ‫هکل حرک‬
‫( کږو هووبربو ) کې رامنځ کیږی او د سیندونو په‬ ‫سیندونو په کږلیچو‬
‫مستقیم البطو بربو کې ترسترګو کیږی ‪ .‬سره له موازی سواحلو د بهیر حرک‬
‫په مجموع کې په بهیر کې دابلی جریانونه هتون لری ‪ .‬ښودل هوی دابلی‬
‫بهیرونه د بهیر د حرک سره مبتلفی زاوئی جوړوی چې د بهیر جه په سور‬
‫(عرض) د اوبو د کتلو د بوییدو سبب ګریي ‪ .‬دی پدیدی ته په تیره پیړی کې‬
‫روسی عالم ‪ N.C.Leyavsky‬متوجه هو ‪ .‬هغه په الندی ډول سره د دابلی‬
‫بهیر جوړښ تهریح کړ ‪ .‬په ستیرژن کې د بهیر د لوړو سرعتونو د هتون له‬
‫امله د اوبو په سطحه کې د اړبونو لبوا د بهیر د فوارو ننه ایستنه تر سره‬
‫کیږي چې پایله کې د بهیر په مرکز کې یو اندازه د اوبو سطحه لوړیږی ‪ .‬ددی‬
‫کار په پایله کې په هغه سطحه کې چې د بهیر په لوری عموده ده ‪ ،‬د تړلی‬
‫کونتور مطابق په تل کې بپریدونکی دوه سرکولیهنی بهیرونه رامنځ ته کیږي‬

‫‪94‬‬
‫‪ .‬هکل ) ‪ .‬د تصاعدی حرک سره په یویای والی ښودل هوی د‬ ‫(‪ -۳-۰۳‬ال‬
‫( مار پیچ هکله ) هکل غوره‬ ‫عرضی سرکولیهن بهیرونه د دورانی حرک‬
‫کوی ‪.‬‬

‫‪ -‬د سیند په مستقیمو بربو کې ؛ ب – د سیند په‬ ‫‪ .۰۳-۳‬هکل ‪ .‬سرکولیهنی بهیر ‪ :‬ال‬
‫کږلیچو (کږو بربو ) کې ‪ -۱ .‬د سطحې او قیری بهیرونو (د بهیر فوارو) پالن ؛ ‪ -۰‬په‬
‫عمودی مستوی کې سرکولیهنی بهیر ؛ ‪ -۳‬دوارانی (پیچ ډوله ) بهیر ‪.‬‬
‫د سیند د مجرأ په کږو (کږلیچي ) بربو کې ‪ ،‬د اوبو فواره چې د مقیر ساحل‬
‫سره د مبامخ کیدو سره بل لوری ته ګریي ‪ .‬د اوبو کتلی چې د نوموړو‬
‫منیکس هوو فوارو په وسیله لیږدول کیږی د کوچنیو سرعتونو لرونکی دی ‪،‬‬
‫د اوبو د هغو کتلو دپاسه یای په یای کیږی چې د دوی پسی وروسته فواری‬
‫انتقال کړیدی ‪ ،‬چې په پایله کې مقیر غاړه کې د اوبو سطحه لوړیږی ‪ .‬ددی‬
‫کار په پایله کې د اوبو د سطحې او د اوبو د فوارو کږیدنه چې په مقیر ساحل‬
‫کې هتون لری ترسره کیږی ‪ ،‬په اړبو کې کښته کیږی او قیری قهرو سره‬

‫‪95‬‬
‫لری ‪ .‬د سیند په کږوبربو سرکولیهینی بهیر‬ ‫متقابل محدب لوری ته جه‬
‫ترسره کیږي( ‪ -۳-۰۳‬ب ‪ .‬هکل )‪.‬‬
‫د دابلی بهیرونو د یانګړتیاو مطالیه په البراتواری هرایطو کې د‬
‫‪ A.E.Losivsky‬په وسیله مطالیه هویدی ‪ A.E.Losivsky .‬د بپلو‬
‫البراتواری عیړنو له مبې د سرکولیهینی بهیرونو ډولونه نظر د بهیر ژوروالی‬
‫‪ h / B ‬ته تثبی او په علو ډولو یی سره وښودل (‪ .۳-۰۰‬هکل‬ ‫او سور نسب‬
‫) [‪.]۰۱‬‬

‫‪ .۰۰ -۳‬هکل ‪ .‬د دابلی بهیرونو هیمأ‪ -۱:‬سطحي فواره ؛ ‪ -۰‬قیری فواره ‪.‬‬
‫د سرکولیهنی دابلی بهیرونو ‪ I ‬او ‪ II ‬ډولونه د دوو متناظرو سرکولیهنونو‬
‫په وسیله ښودل کیږی ‪ .‬د سرکولیهن په ‪ I ‬ډول کې د بهیر په سطحه کې د‬
‫بهیر د فوارو یویای کیدنه او په تل کې د هغوی بیلیدنه (جال کیدنه ) سرته‬
‫دی چې ژوروالی یی کم او‬ ‫رسی ‪ .‬د سرکولیهن دا ډول د هغه بهیر باصی‬
‫عرض یی زیا وی کله چې په بهیر د مجرأ د غاړو اغیزی لږی وی ‪ .‬په دوهم‬
‫حال کې د قیری فوارو لوری د غاړو عبه د بهیر منځ ته دی ‪ .‬د سرکولیهن‬
‫دا ډول د هغو بهیرونو یانګړتیا ده چې د زیا ژوروالی او سرع لرونکی وی‬
‫‪ .‬د سرکولیهن دریم ډول ‪ III ‬د یو طرفه سرکولیهن په نامه یادیږی په هغو‬

‫‪96‬‬
‫مجرأو کې چې مثلثي هکل لری رامنځ ته کیږی ‪ .‬د سرکولیهن ‪ IV ‬ډول‬
‫کې‬ ‫– د سرکولیهن ‪ I ‬او ‪ II ‬ډول ته د انتقال په صور‬ ‫لحظوی حال‬
‫رامنځ ته کیږی ‪ .‬پدی حال کې فواری د بهیر په منځ کې کیدای هي چې سره‬
‫نږدی او یا لیری هي او په همدی ترتیب سره د سیند په غاړو کې هم سره‬
‫نږدی او یا لیری هي ‪ .‬د سیند په کږلیچو ( په کږو هوو بربو ) د عرضی‬
‫بهیر رامنځ ته کیدنه پدی یای کې د مرکز عبه د تیښتی د انرهیأ قوه چې د‬
‫پرابتیا او د هغۍ سره په تړاو کې د بهیر د آزادی سطحې عرضی میل تهریح‬
‫کوی ‪ .‬د مرکز عبه د تیښتې انرهیأ قوه چې د سیند په کږلیچو کې رامنځ ته‬
‫کیږي د بهیر په ټول ژوروالی یو هان ته ندی ‪ .‬په آزاده سطحه کې د هغې‬
‫مقدار زیا او په تل کې لږ دی ‪ .‬د ښودل هوی قوي د کموالی عل د ژوروالی‬
‫‪.‬هکل ) ‪ .‬د‬ ‫د کمیدو سره تړاو لری (‪ -۳-۰۰‬ال‬ ‫او د بهیر د طولی سرع‬
‫( ناعاپی لویدنه) ) ‪ (Misalignment‬په صور‬ ‫اوبو د سطحې دکمیدو‬
‫کې اضافی فهار ‪ icras ‬رامنځ ته کیږی ( ‪ - ‬د واحد حجم وزن ؛ ‪ - icrass‬عرضی‬
‫میل ) ‪ .‬د اندازه ګیری عمود د هری نقطې لپاره د هغې قیم سره یوهان دی او‬
‫لوری عمل کوی (‪ -۳-۰۰‬ب ‪ ،‬ج ‪.‬‬ ‫د مرکز عبه د تیښتی د انرهیأ په مبال‬
‫کې د عمود دپاسه په‬ ‫هکل ) ‪ .‬د نوموړو قوو د نا مساوی والی په صور‬
‫یانګړو نقطو په بهیر کې عرضی سرکولیهن رامنځ ته کیږی (‪ -۳-۰۰‬د ‪ .‬هکل‬
‫)‪.‬‬
‫نظر د کږلیچي لوری ته د کاریلوس انحرافی قوه د سیند په کږو بربو کې یا د‬
‫کیدو المل ګریی‪.‬‬ ‫عرضی بهیرونو د هدید (قوی ) کیدو او یا د هغوی د ضیی‬
‫ښودل هوی قوه د سیند په مستقیمو ( مستقیم البطو ) بربو کې هم د عرضی‬
‫بهیر د رامنځ ته کیدو المل ګریي ‪.‬‬
‫کې سرکولیهنی‬ ‫د سیند په کږو بربو کې د بهیر د کم ژوروالی په صور‬
‫بهیرونه تقریبا ً هتون نلری ‪ .‬داوبو د سطحې د لوړوالی ‪ ،‬د سرع او د مرکز‬

‫‪97‬‬
‫عبه د تیښتي د قوي د زیاتوالی سره سرکولیهنی بهیر په ښکاره ډول سره‬
‫عرګندیږی ‪ .‬د عرضی بهیر سرع نسب د سرع طولی مرکبی ته په لسګونو‬
‫یلی کوچنی دی ‪.‬‬
‫د سرکولیهنی بهیر تهریح هوی یاکګړتیاوی پویمی ته د بهیر دتلو پوری لیدل‬
‫کیږی ‪ .‬د هغې لحظی عبه چې اوبه د پویمی عبه ویي په سیند کې دوه‬
‫بهیرونه تهکیلوي ‪ :‬پورتنی بهیر د دری په لوری او کښتنی په اصلی مجرأ کې‬
‫تراوسه پوری په کافی‬ ‫‪ .‬د ښودل هوو بهیرونو متقابلی اغیزی پیچلی دی‬
‫اندازه ندی مطالیه هوی ‪ .‬په پای کې باید یادونه وهی چې سرکولیهنی او‬
‫دورانی حرکتونه د ترسباتو په لیږدونه او د سیندی مجرأ په تهکل کې ستر رول‬
‫لوبوی ‪.‬‬

‫‪ .۰۰-۳‬هکل ‪ .‬د قوو د یویای کیدو هیمأ چې سرکولیهن سبب ګریي ‪:‬‬
‫ب‪ -‬اضافی‬ ‫– د اندازه ګیری د عمود دپاسه د مرکز عبه د تیښتی قوي ‪ Fcf‬بدلون ؛‬ ‫ال‬

‫فهار ؛ ج – پر عمود د مرکز عبه د تیښتې قوی او د اضافی فهار د قوي نتیجه ای دیاګرام ‪.‬‬

‫‪98‬‬
 ‫‪ .۱۰ -۳‬عملي سوالونه‬
‫‪ ، V  1.5 m sec‬د سیند د مجرأ عرض‬ ‫‪ -۱‬که چیری په مجرأ کې د بهیر سرع‬
‫‪ B  200m‬او د انحنأ هیاع ‪ R  250m‬وي ‪ .‬د ښودل هوو ارقامو په پام کې‬
‫نیولو سره عرضي میل او د اوبو د سطحو د لوړوالی تفاو محاسبه کړی‪.‬‬
‫حل ‪ :‬محاسبه په الندی ترتیب سره اجرأ کوو ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د الندی فورمول عبه په ګټه ابستلو د سیند عرضی میل محاسبه کوو‬

‫‪i  tg ‬‬

‫‪V2‬‬
‫‪‬‬
‫‪1.5  0.0009‬‬
‫‪2‬‬

‫‪Rg 250 * 9.81‬‬

‫‪ -۰‬د سیند د یوې غاړی او بلی غاړی ترمنځ د اوبو د سطحو توبیر محاسبه‬
‫کوو‬
‫‪B‬‬
‫‪h ‬‬ ‫‪sin ‬‬
‫‪2‬‬

‫عرنګه چې وړاندی مونږ قبوله کړه چې ‪ tg  sin ‬سره دی په پایله کې په‬
‫الس رایی‬
‫‪B‬‬ ‫‪200‬‬
‫‪h ‬‬ ‫‪tg ‬‬ ‫‪0.0009  9cm‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫محدبی‬ ‫په پایله کې ویالی هوو چې په مقیره غاړه کې د اوبو سطحه نسب‬
‫غاړی ته ‪ 18cm ‬لوړه ده ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د الندی ارقامو د هتون په صور کې د سیند عرضی میل محاسبه کړی ‪ :‬د‬
‫‪ V  1,5 cm sec‬؛ د ساحې عرض البلد‬ ‫مجرأ عرض ‪ B  200m‬؛ د بهیر سرع‬
‫‪.   550‬‬
‫حل ‪:‬‬

‫‪99‬‬
 ‫‪ -۱‬د الندی فورمول عبه په کارابیستلو د سیند عرضی میل محاسبه کوو‬

‫‪0.0001458V sin  0.0001458 *1.5. sin 55‬‬

‫‪i‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.0002‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪9.81‬‬
‫کیڼي غاړی ته‬ ‫‪ -۰‬د سیند په ښیی غاړه کې د اوبو سطحې لوړوالی نسب‬
‫مساوی دی په‬
‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪h ‬‬ ‫‪sin   i  100 * 0.0002  0.2cm.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫محاسبه کړی چې د‬ ‫کې د بهیر منینی سرع‬ ‫‪ -۳‬د الندی ارقامو په صور‬
‫په توربولینتی بدلیږی ‪ :‬د اوبو د لزجی‬ ‫کې لمیناری حرک‬ ‫هغې په صور‬
‫کنیماتیکی ضریب ‪ ،   0.011cm 2 sec‬د رینولدس بحرانی عدد ‪Re .cr  360‬‬

‫او د بهیر منیی ژوروالی ‪. hav  100cm ، hav  10cm‬‬

‫نظر د بهیر ژوروالی ته په الندی ترتیب سره‬ ‫حل ‪ :‬د بهیر منینی سرع‬
‫محاسبه کوو ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د ‪ hav  10cm‬په صور کې‬
‫‪Vavhav‬‬
‫‪Re .cr ‬‬
‫‪‬‬
‫لدی یایه عبه د بهیر منینی سرع محاسبه کوو‬
‫‪Re .cr 360 * 0.011‬‬
‫‪Vav ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.4; cm sec‬‬
‫‪hav‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪ - ۰‬د ‪ hav  100cm‬په صور کې‬

‫‪Re .cr 360 * 0.011‬‬
‫‪Vav ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.04; cm sec‬‬
‫‪hav‬‬ ‫‪100‬‬

‫‪ – ۰‬د الندې اولیه ارقامو په پام کې نیولو سره د ژوندی مقطع پداسې حال کې‬
‫صفر د ‪ 1205m‬جیودوزیکی مطلقه نښانې سره مطابق لری رسم‬ ‫چې د ګرا‬
‫او د هایدرولیکی پارامترونه محاسبه کړی ‪.‬‬

‫‪011‬‬
 ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫د نقطو همیره ‪RWL‬‬
‫‪LWL‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫واټن په ‪m‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ژوروال په ‪m‬‬
‫حل ‪ .‬محاسبه په الندې ترتیب سره اجرأ کوو ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د نقطو د همیری او د هغوی ترمنځ د واټن په پام کې نیولو سره د سیند‬
‫ژوندی مقطع رسمو‪.‬‬
‫‪ - ۰‬د محاسبوی فورمولونو مطابق د ژوندی هایدرولیکی پارامترونه محاسبه‬
‫کوو‪:‬‬
‫‪ -‬د ژوندی مقطع مساح محاسبه کوو‬

‫‪h1b0 1 * 5‬‬
‫‪A0 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫; ‪ 2 . 5m 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪h h‬‬ ‫‪1  1. 2‬‬
‫‪A1  1 2 b1 ‬‬ ‫; ‪5  5. 5 m 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪h h‬‬ ‫‪1. 2  1 . 8‬‬
‫‪A2  2 3 b2 ‬‬ ‫; ‪5  7 . 5m 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪h h‬‬ ‫‪1. 8  2‬‬
‫‪A3  3 4 b3 ‬‬ ‫; ‪8  15.2m 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪h h‬‬ ‫‪2  1. 6‬‬
‫‪A4  4 5 b4 ‬‬ ‫; ‪5  9m 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪h h‬‬ ‫‪1.6  1.4‬‬
‫‪A5  5 6 b5 ‬‬ ‫; ‪5  7.5m 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪h6  h7‬‬ ‫‪1. 4  1‬‬
‫‪A6 ‬‬ ‫‪b6 ‬‬ ‫; ‪5  6m 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪h7‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪A7  b4  5  2.5m 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬د ژوندی مقطع مجموعی مساح محاسبه کوو‬

‫; ‪A   Ai  A0  A1  A2  A3  A4  A5  A6  A7‬‬
‫‪A  2.5  5.5  7.5  15.2  9  7.5  6  2.5  55.7m2‬‬

‫‪010‬‬
 ‫ مثال محاسبوی هیمأ‬۰ ‫ د‬. ‫ هکل‬-۰
‫ د ژوندی مقطع لوند محیط محاسبه کوو‬-

PW 0  0  h1 2  b02   12  52  5.1m;

PW 1  h1  h2 2  b12  1  1.22  52  5m;

PW 2  h2  h3 2  b2 2  1.2  1.82  52  5.036m 2 ;

PW 3  h3  h4 2  b32  1.8  2  2

 82  8m 2 ;

PW 4  h4  h5 2  b42  2  1.62  52  5.01m 2

PW 5  h5  h6 2  b52  1.6  1.42  52  5m 2 ;

PW 6  h6  h7 2  b62  1.4  12  52  5.01m 2

PW 7  h72  b72  12  52  5.1m 2 .

‫ د ژوندی مقطع مجموعی لوند محیط محاسبه کوو‬-

PW   PWi ; m
PW  PW 1  PW 2  PW 3  PW 4  PW 5  PW 6  PW 7 ;
PW  5.1  5  5.036  8  5.01  5  5.01  5.1  44m
011
 ‫‪ -‬هایدرولیکی هیاع محاسبه کوو‬

‫‪A 55.7‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1.2m‬‬
‫‪PW‬‬ ‫‪44‬‬

‫‪ -‬د بهیر منینی ژوروالی محاسبه کوو‬

‫‪A 55.7‬‬
‫‪hav ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1.295m‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪43‬‬

‫‪ -‬د بهیر په عرض د اوبو په آزاده سطحه کې محاسبه کوو‬

‫‪B  b0  b1  b2  b3  b4  b5  b6  b7  43m‬‬

‫‪ . ۱۰-۳‬پایلې‬
‫ددی فصل په مطالیه کولو سره لوستونکې د سیندونو د ویش او همدارنګه د‬
‫سیندونو د مبتلفو یانګوتیاو په هکله د بیلګې په توګه د سیندونو د طولی او‬
‫عرضی پروفیل ‪ ،‬طولی او عرضی میل ‪ ،‬د سیند د دری او مجرأ د سیند د‬
‫کږلیچی ضریب په هکله بهپړ میلوما ترالسه کوی ‪ .‬سربیره پردی پدی فصل‬
‫وړاندی‬ ‫کې د سیندی حوزی او د هغې د یانګړتاو په هکله اړین میلوما‬
‫کې لوستونکو‬ ‫هویدی چې د سیندی بهیر د پارامترونو د محاسبې په صور‬
‫سره مرسته کوی ‪ .‬ددی فصل یانګړی بربه د سیندونو د درو او مجرأو په‬
‫هکله یانګړی هویده چې د هغې مطالیه هم په بپل یای کې د اهمی وړ ده ‪ .‬د‬

‫‪011‬‬
‫فصل په ورسستیو بربو کې د حرک د توربولینتی او لمیناری رژیم ‪ ،‬عرضی‬
‫او د بهیر د عرضی مقطع په مبتلفو‬ ‫سیرکولیهن او د بهیر د منینی سرع‬
‫نقطو د هغې د ویش په هکله بهپړ اړین میلوما وړاندی هویدی ‪ .‬ددی بربې‬
‫میلوماتو مطالیه لوستونکی ته ددی توانمندی ورکوی چې د سیندی مجرأ‬
‫یانګړو بربو کې د بهیر منینی سرع محاسبه او تری کار وابلی ‪.‬‬

‫‪ .۱۵-۳‬کنترولی پوښتنې‬
‫کړی ‪.‬‬ ‫‪ -۱‬سیند تیری‬
‫کړی ‪.‬‬ ‫‪ - ۰‬د سیند دره او د سیند مجرأ تیری‬
‫‪ - ۳‬سیندونه د کومو نښو په پام کې نیولو سره ویهل کیږی ‪.‬‬
‫په کومو ډولو نو ویهل کیږی په‬ ‫‪ – ۰‬سیندونه نظر د ابریز د ساحې مساح‬
‫هکله بپل میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫‪ – ۰‬د سیند عرضی میل د رامنځ ته کیدو اساسی عوامل کوم دی ‪.‬‬
‫‪ – ۵‬د سیند د کږلیچی ضریب د کومی رابطې په وسیله محاسبه کوی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د سیند د دری د بدلیدنی عوامل کوم دی نوم ئې وابلی ‪.‬‬

‫‪014‬‬
 ‫علورم فصل‬
‫د سیند تغذیه‬
‫‪ .۰-۱‬سریزه‬
‫پدی فصل کې د سیند د تغذیې ‪ ،‬د هغی د ډولونو په هکله په بهپړ ډول سره‬
‫وړاندی هویدی ‪ .‬په سیند کې د اوبو مقدار او د هغوی د سطحې‬ ‫میلوما‬
‫لوړوالی میموالً د سیندد تغذیې پوری اړه لری او حتی د کال د فصلونو پوری‬
‫اړه لری د بیلګې په توګه هغه سیندونه چې بپلی اوبه د واورو د ویلی کیدو‬
‫عبه برابروی د ډیرو اوبو (پړاو ) مرحله د غبرګولی – زمری میاهتو کې لیدل‬
‫کیږي ‪ .‬سربیره پردې پدی فصل کې په سیندونو کې نظر وب ته په سیند کې د‬
‫اوبو د سطحو دبدلون رژیم ‪ ،‬په سیند کې داوبو د پړاونو د بهیر د مقدار بدلون‬
‫په نامه یادیږی د هغې د ډولونو ‪ ،‬د اهمی او د ګټې‬ ‫چې د هایدروګرا‬ ‫ګرا‬
‫ورکړل هوی ‪ .‬د یوه سیند د پاسه د هایدرولیکی‬ ‫ابستلو په هلکه میلوما‬
‫هتون یانګړی اهمی لری ‪.‬‬ ‫ودانیو د ډیزاین لپاره د هایدروګرا‬

‫‪ . ۰-۰‬د سیند د تغذیې ډولونه‬

‫د یمکې د کرې پرمخ د ټولو سیندونو د تغذیې اساسي منبع اتمسفیری ترسبا‬
‫تهکیلوی ‪ .‬په ټاکلو هرایطو کې (د مایع په هکل ) د اتمسفیری ترسباتو یوه‬
‫بربه د سطحي بهیر د منځ ته راتګ المل ګریی چې په سیالبی پړاو کې‬
‫مستقیما ً د سیند د تغذیې منبع تهکیلوی ‪ .‬د اتمسفیری ترسباتو (اورښ ) هغه‬
‫بربه چې په جامد هکل سره لیږدی د یمکې پرمخ د واورین قهر ( پوښښ )‬
‫په هکل سره یویای کیږی ‪ .‬د هموارو سیمو او د منینیو (لږارتفاع لرونکو)‬

‫‪015‬‬
‫غرونو دپاسه د ژمی په موسم کې ذبیره هوی واورې چې په تود موسم کې‬
‫ویلې کېږي ‪ ،‬همدارنګه د سیند د تغذیې منبع تهکیلوی ‪.‬‬
‫د واورو هغه بربه چې د لوړو غرونو په عوکو کې د ژمي په موسم کې زیرمه‬
‫هویدی په ینیو کلونوکې ټولې نه ویلی کیږي ‪ ،‬چې په پایله کې د تل پاتی‬
‫په تیریدو سره د کنګلونو‬ ‫(دایمی ) واورو زیرمې پوره کوی او د وب‬
‫(یبچالونو) د رامنځ ته کیدو بنسټ ږدی ‪ .‬د یادوهوو واورو او کنګلونو د ویلی‬
‫کیدو عبه الس ته راغلې اوبه د سیندونو د تغذیې یو بله منبع تهکیلوی ‪.‬‬
‫د بارانو او د واورو ‪ ،‬یبچالونو د ویلی کیدو عبه الس ته راغلو اوبو یوه بربه‬
‫د یمکې د پورتني قهر (کرنیز قهر )په وسیله جذبیږي اود ینیو هرایطو د‬
‫کې د زیم په هکل د سیند دسواحلو له الری د سیند د اوبو‬ ‫هتون په صور‬
‫سره یویای کیږی ‪ .‬چې پدی صور کې په سیندی هبکه کې د نوموړو اوبود‬
‫بهیر پروسه اوږدیږی ( ‪ -۱ -۰‬هکل )‪ .‬د بارانونو او د واورو او کنګلونو د‬
‫ویلې کیدو عبه د الس ته راغلو اوبو یوه بربه د یمکې الندې اوبو د زیرمو په‬
‫رسی او په ډیر ینډ سره سیندی مجرأ ته توئیږی ‪.‬‬ ‫زیاتیدو کې په مصر‬
‫همدارنګه دیمکې الندې اوبه د سیندونو د تغذیې بله منبع جوړوی او د سیندی‬
‫بهیر دایمی والی تأمینوی ‪ .‬لدی یایه عبه ویلی هو چې د سنیدونو د تغذیې‬
‫‪ ،‬واورین پوښښ ‪ ،‬د لوړو غرونو‬ ‫علور ډولونه هتون لری ‪ :‬اوبلن ترسبا‬
‫واوری او کنګلونه او د یمکې الندې اوبه ‪ .‬په لنډ ډول سره ویلی هوو چې د‬
‫یمکې پرمخ ټول سیندونه د تغذیې دری ډوله منبع لري‪ :‬سطحي ‪ ،‬د یمکې‬
‫الندې او ګډه تغذیه ‪.‬‬
‫د سیند سطحي تغذیه په بپل وار سره په بارانی ‪ ،‬واورینه او کنګلي (یحچالی )‬
‫ویهل کیږي ‪ .‬په (‪ . ۰-۰‬هکل ) کې د سیندونو د تغذیی د ډولونو دیاګرام ښودل‬
‫هوی دی ‪.‬‬

‫‪016‬‬
 ‫د سیند د تغذیې منبع‬

‫ګډه تغذیه‬ ‫د یمکې الندې تغذیه‬ ‫سطحي تغذیه‬

‫‪Combine‬‬ ‫‪Ground Water‬‬ ‫‪Surface‬‬

‫د یمکې الندې سطحي اوبه‬

‫‪ Rain‬باران‬
‫‪Surface GW‬‬

‫د یمکې الندې ژوری اوبه‬

‫‪ Snow‬واوره‬
‫‪Deep GW‬‬

‫‪ Ice‬یبچال‬
‫)کنګل (‬

‫‪ .۰-۰‬هکل ‪ .‬د سیند د تغذیی ډولونو ډیاګرام‬

‫عرنګه چې د پورتني دیاګرام عبه لیدل کېږي د سیند سطحي تغذیه په بپل وار‬
‫سره په باراني ‪ ،‬واورینه او یبچالی ویهل کېږی ‪.‬‬
‫د اوبو هغه مقدار چې سسیندونه ئې د تغذیې ددی ډول منابیو عبه الس ته‬
‫راوړی سره توپیر لري او حتی د کال د موسمونو پوری هم اړه لری ‪.‬د سیندونو‬
‫د اوبو د بهیر د مقدار توپیرد هغې سیمې د اقلیمی (موسمي) هرایطو پوری اړه‬
‫لري په کومه کې چې سیند تیریږي ‪ .‬په همدې ترتیب سره د سیندونو په تغذیه‬
‫‪ ،‬د تودوبې درجه ډیر زیا (مهم ) رول لری ‪ .‬سربیره پراقلیمی‬ ‫کې اورښ‬
‫هرایطو د سیندونو په تغذیه کې نور الملونه د بیلګې په توګه د سیندی حوزې‬
‫‪ ،‬د هغوي باوری ‪ ،‬نباتی قهر ‪ ،‬جزیرو هتون او‬ ‫جیولوجیکي جوړښ‬
‫همدارنګه د انسان فیالی [ ‪. ] ۰۵‬‬
‫د کال په اوږدو کې باراني رژیم او د هوا تودوبه یوهان ته نده ‪ ،‬الکن په‬
‫یانګړو سیمو کې یانګړې ده او د کال په اوږدو کې د سیند دتغذیې د پاسه‬
‫عمده رول لری ‪.‬‬

‫‪017‬‬
‫نظر د اورښ ډول او وب ته په سیند کې تغذیه په الندی ډولونو سره سرته‬
‫رسي ‪ :‬په هغه سیمو کې چې مونسوني بارانونه اوری زیاتره د سیندونو تغذیه‬
‫د بارانو له الری وي چې زیاتره د اوړی او منی په فصلونو کې وي ‪ .‬عرنګه‬
‫چې وړاندی یادونه وهوه د بارانو عبه الس ته راغلی اوبه ټولی په سیندونو‬
‫کې نه توئیږی ‪ ،‬بلکه یوه بربه د یمکې الندې اوبو سره یویای کېږي ‪.‬‬
‫د سیندونو واورینه تغذیه زیاتره د پسرلي په موسم کې ترسره کیدای هي ‪ .‬د‬
‫اوبو حجم چې د واورو د ویلې کیدو عبه په سیندونو کې بهیږي د ژمی په‬
‫موسم کې د ذبیره هوو واورو د حجم پوری اړه لری ‪.‬‬
‫د سیندونوکنګلي ( یبچالی ) تغذیه د غرنیو او لوړو سیمو په هرایطو کې‬
‫ترسترګوکېږی چې ددی سېمی سیندونه بپلې اوبه د دایمي یبچالونو او واورو‬
‫د ویلې کیدو عبه بپلې اوبه پوره کوي ‪ .‬د واورو او کنګلونو په ویلې کیدو کې‬
‫د هوا تودوبه او د لمر حرارتی انرژی ستر رول لوبوي‪.‬‬
‫د سیندونو د یمکې الندې تغذیه د الندی پروسی له امله ترسره کېږي ‪ :‬د‬
‫هموارو سیمو د زیاترو سیندونه سواحل د اوبو د نفوذ وړ موادو عبه جوړ‬
‫هویدی‪ .‬د سیندونو د ډیرو اوبو او سیالبی پړاونو کې چې کله په سیندونو کې د‬
‫اوبو سطحه لوړموقیی لري د سیند سواحل د اوبو الندې کېږی چې په پایله کې‬
‫د سواحلو باورې د اوبو په وسیله مهبوع کیږي‪ .‬د لږو اوبو په پړاو کې چې‬
‫کله په سیندونو کې د اوبو سطحه کښته وي د سیند د سواحلو په باورو کې‬
‫زیرمه هوی اوبه د سیندونو په مجرأ کې سره ټولیږی ‪ .‬د سیند په مجرأ کې‬
‫ټولې هوی اوبه د سیند دتغذیې المل ګریي (‪ .۰-۳‬هکل ) ‪.‬‬
‫سربیره پرښودل هوو (د یمکې الندې سطحي ) اوبو ددی امکان هم هتون لري‬
‫چې سیندونه د یمکې الندې ژورو اوبو عبه هم تغذیه هی ( ‪.۰-۰‬هکل ) ‪ .‬په‬
‫پای کې د یادونې وړده چې هرسیند په کمه او زیاته پیمانه دیمکې الندې اوبو‬
‫په وسیله تغذیه کیږی ‪ .‬د سیندونو ښودل هوی تغذیه نږدی د کال په اوږدو کې‬

‫‪018‬‬
‫کې ئې په ښکاره ډول سره لیدلی هوو (‬ ‫ثابته ده چې د سیندونو په هایدروګرا‬
‫‪ .۶ -۰ ،۵ -۰‬هکلونه ) ‪.‬‬

‫‪ .۰-۳‬هکل ‪ .‬د سیند د یمکې الندې اوبو د تغذیی هیمأ‬

‫‪ .۰-۰‬هکل ‪ .‬د سیند د یمکې الندې ژورو اوبو تغذیه‬

‫‪019‬‬
‫د یینو سیمو سیندونه ګډه ( مهترکه ) تغذیه لری پدی مفهوم چې بپلې اوبه د‬
‫بارانونو د اوریدو د واورو او کنګلونو د ویلی کیدو او د یمکې الندې اوبو عبه‬
‫برابروی ‪ .‬دا ډول سیندونه د کال په اوږدو کې په دایمي ډول سره اوبه لری ‪.‬‬
‫د سیند د تغذیې د بدلون په پایله کې د کال په اوږدو کې په سیند کې د اوبو د‬
‫سطحې بدلیدنه رامنځ ته کیږي ‪ .‬د اوبو د سطحې ښودل هوی بدلون په یانګړو‬
‫سیمو کې توپیر لری ‪.‬‬
‫‪ H  f t ‬د‬ ‫د یوه کال په اوږدو کې د سیند د اوبو د سطحې د بدلون ګرا‬
‫په نامه یادیږي ( ‪. ۰-۰‬هکل) ‪.‬‬ ‫سیند د اوبو د سطحې د بدلون (تغیراتو) ګرا‬

‫‪H  f t ‬‬ ‫‪.۰-۰‬هکل ‪ .‬د سیند د اوبو د سطحو د بدلون ګرا‬

‫‪ Q  f t ‬د‬ ‫ته په سیند کې د بهیر د مقدار د بدلون ګرا‬ ‫نظر وب‬
‫) ‪ (Hydrographs‬په نامه یادیږی (‪ .۵-۰‬هکل) ‪ .‬په سیند کې‬ ‫هایدروګرا‬
‫د اوبو د سطحې د بدلون او د بهیرد مقدار د بدلون (هایدروګرا ) ترمنځ اړیکه‬
‫د منحني په وسیله تأمین کېږي چې د بهیر د مقدار د منحني په نامه یادیږي‬
‫یینی ‪.۰-۰( Q  f H ‬هکل) ‪ .‬د بهیر د مقدار منحني د ښودل هوو ګرافونو‬
‫‪ H  f t ‬او ‪ Q  f t ‬د یو یای کیدو عبه په الس رایي ‪.‬‬

‫‪001‬‬
‫د اوبو د سطحې د بدلون او د بهیرد مقدار د بدلون په ګرافونو کې د لږو اوبو ‪،‬‬
‫زیاتو اوبو او سیالبی پړاونه لیدل کیږي ‪.‬‬

‫‪Q  f t ‬‬ ‫‪ . ۰-۵‬هکل ‪ .‬د سیند هایدروګرا‬

‫‪ . ۰-۰‬هکل ‪ .‬د بهیر د مقدار منحنی ‪Q  f H ‬‬

‫‪000‬‬
‫په (‪ . ۵ -۰‬هکل ) او (‪ . ۶ -۰‬هکل ) کې د هموارو او غرنیو سیمو د سیندونو‬
‫د تغذیې د ډول په پام کې نیولو سره ښودل هویدي ‪.‬‬ ‫هایدروګرا‬

‫‪ . ۵ - ۰‬هکل ‪ .‬د تغذیې د ډول په پام کې نیولو سره د هموار سیمو د سیندونو هایدروګرا‬

‫‪ .۰-۶‬هکل ‪ .‬د تغذیې د ډول په پام کې نیولو سره د غرنیو سیمو د سیندونو هایدروګرا‬

‫‪001‬‬
‫د سیندنو د ثانیه وی بهیر مقدار د تغذیې د ډول په پام کې نیولو سره کوالی‬
‫هوو د الندی فورمول په هکل سره وښایو‬
‫‪Q  Qsurf  QG.W‬‬ ‫(‪)۰-۱‬‬
‫په پورتني فورمول کې ‪:‬‬
‫دي چې د سطحي تغذیې عبه په الس‬ ‫‪ - Qsurf‬د بهیر هغه مقدار عبه عبار‬
‫رایي یا په بل عبار د سطحي بهیر مقدار دی ؛‬
‫‪ - QG.W‬د بهیر هغه مقدار دی چې د یمکې الندې تغذیې عبه په الس رایي ‪.‬‬
‫که چیری د بهیر هغه مقدار چې د یمکې الندې سطحي اوبو عبه په الس رایي‬
‫په ‪ QSur.G.W‬او د بهیر هغه مقدار چې د یمکې الندې ژورو اوبو عبه په الس‬
‫رایي په ‪ QD.G.W‬سره و ښودل هي په پایله کې د یمکې الندې اوبو د بهیر‬
‫مجموعي مقدار مساوی دی په‬

‫‪QG.W  QSur.G.W  QD.G.W‬‬ ‫(‪)۰-۰‬‬

‫عرنګه چې وړاندی یادونه وهوه د سیند سطحي تغذیه امکان لری چې د باران‬
‫داوریدو ‪ ،‬د واورو د ویلې کیدو او همدارنګه د دایمي کنګلونو د ویلې کیدو له‬
‫امله ترسره هي ‪ ،‬نو د پورته ښودل هوو الملونو په پام کې نیولو سره د سیند‬
‫عمومي تغذیه کوالی هو په الندې هکل سره ولیکو‬

‫‪Q  QSurf  QG.W  QRain  QSnow  QIce  QSur.G.W  QD.G.W‬‬ ‫( ‪)۳-۰‬‬

‫‪001‬‬
 ‫‪ .۳-۰‬د سیمې (ساحې) د اقلیمي هرایطو له مبې د‬
‫سیندونو ویش‬
‫)‪ (A.E.Vaykov‬سیندونه د سیندی حوزی د اقلیم د‬ ‫ال ‪ .‬ی‪ .‬وایکو‬
‫محصول (زیږیدنې) په توګه د عیړنې په پای کې دې پایلې ته ورسید چې د‬
‫کیدای هي چې د اقلیم د هابص په توګه وکارول‬ ‫سیندونونو رژیم مهبصا‬
‫ته د رسیدو په هیله ‪ A.E.Vaykov‬د سیندونو الندی ویش‬ ‫هي ‪ .‬دی هد‬
‫وړاندی کړیدی [ ‪. ]۰۵‬‬
‫د ‪ - A‬ګروپ ‪ :‬د سیندونو پدی ګروپ کې هغه سیندونه هاملیږی چې بپلې‬
‫اوبه د هغه واورو د ویلې کیدو عبه برابروی کومی چې د هموارو سیمو او‬
‫ټیټو غرونو (د سمندر د سطحې عبه تر ‪ 1000m‬پوری ) د پاسه موقیی ولری ‪.‬‬
‫په باص ډول سره د سیندونو ښودل هوی ګروپ هیڅ چیری هتون نلری ‪ .‬د‬
‫سیندونو دی ګروپ ته ورته سیندونه د سابیریا په همالی بربو او په همالی‬
‫امریکا کې لیدل کیږی ‪ .‬په ښودل هوو سیمو کې نیږدی ‪ 8  10‬میاهتی واوره‬
‫پرته وی او د اوبو زیاته بربه یې د واورو د ویلې کیدو عبه الس ته رایي ‪.‬‬
‫دی چې‬ ‫د ‪ – B‬ګروپ ‪ :‬د ‪ B‬ګروپ سیندونه د هغه سیندونو عبه عبار‬
‫بپلې اوبه په غرونو کې د واورو د ویلې کیدو عبه په الس راوړی ‪ .‬د ‪B‬‬
‫ګروپ سیندونه د ‪ A‬ګروپ د سیندونو په عیر په سوچه (بالص) ډول سره‬
‫هتون نلري ‪ .‬د منینې آسیا د غرونو د سلسلې سیندونه (تاریم ‪،‬اینډ ‪،‬سردریا) د‬
‫سیندونو ددی ګروپ پوری اړه لری ‪ .‬د هوا د تودوبې منظم لوړوالی د دوبی په‬
‫موسم کې د ډیرو اوبو پړاو سره مهبص کیږي ‪.‬‬
‫د ‪ - C‬ګروپ ‪ :‬د ‪ C‬په ګروپ کې هغه سیندونه هاملیږی چې بپلی اوبه د‬
‫بارانو عبه ابلی ‪ .‬پدی سیندونو کې دزیاتو (ډیرو) اوبو پړاو د دوبي په موسم‬
‫کې وی ‪ .‬دا ډول سیندونه د هغو ساحو یانګړتیا دی چیری چې موسمی او‬

‫‪004‬‬
‫میتدله بارانونه (‪ )Tropical rain and monsoon‬اوری ‪ .‬د بیلګې په‬
‫توګه د ‪Congo, Orinoco, Ganges, Brahmaputra ،Amazon‬‬
‫سیندونه او د روسی د والدی وستوک (لیری بتیځ ) سیندونه ‪.‬‬
‫د ‪ – D‬ګروپ‪ :‬که عه هم ددی ګروپ سیندونو د اوبو زیاته بربه د بارانونو‬
‫په وسیله پوره کیږی الکن د زیاتو اوبو پړاو د واورو د پسرلني ویلې کیدنی او‬
‫یا د دوبی د پیل ویلې کیدنی له امله سرته رسی ‪ .‬ددی ګرپ سیندونو کې د هغو‬
‫سیمو سیندونه ورګډیږي چې ډیر سب واورین ژمی او سب بارانی پسرلی او‬
‫دوبی ولری ‪ .‬د بیلګې په توګه د پبوانی هوروی اتحاد د هموارو سیمو زیاتره‬
‫سیندونه ( د بتییی اروپا همواری سیمی ‪ ،‬لودییه سابیریا د سایبیریا هواری‬
‫سیمی ) ‪ ،‬د سکاندناویا)‪ (Scandinavia‬سیندونه ‪ ،‬بتیځ المان ‪ ،‬د متحده‬
‫ایاالتو د همالی بربو سیندونه ‪.‬‬
‫د ‪ – E‬ګروپ‪ :‬ددی ګروپ سیندونه بپلې اوبه د بارانونو د اوریدو عبه پوره‬
‫کوي ‪ .‬پدی سیندونو کې د اوبو لوړه سطحه د کال په سړو میاهتو ترسترګو‬
‫کیږي ‪ .‬الکن د یادونی وړده چې پدی سیندونو کې داوبو د سطحې د لوړوالی‬
‫ندی ‪ .‬د مرکزي او لودییی اروپا سیندونه د ‪ E‬ګروپ‬ ‫نوسانونه دومره زیا‬
‫پوری اړه لری ‪ ،‬د ویزیرا)‪ (Vzera‬د سیند حوزه ‪Scheldt، Meuse،‬‬
‫‪ ، Seine،‬د انګلستان سیندونه (پرته د همال – غرب عبه ) او داسی نور ‪.‬‬
‫د ‪ – F‬ګروپ ‪ :‬د ‪ F‬ګروپ سیندونه بپلې اوبه د بارانوعبه پوره کوي‪ .‬د‬
‫ته په سوړ موسم کې د اوبو‬ ‫د کال ګرم وب‬ ‫سیندونو پدی ګروپ کې نسب‬
‫دی ‪ .‬ښودل هوی‬ ‫سطحه لوړه وي او د اوبو د سطحو توپیر یې ډیر زیا‬
‫سیندونه یوازی بپلې اوبه د ژمي او پسرلنی بارانونو کې ترالسه کوي ‪ .‬د دوبی‬
‫په موسم کې دوی وچ وي (وچیږي) ‪ .‬د هسپانی سیندونه ‪ ،‬د ایران د یینو‬
‫بربوسیندونه ‪ ،‬د منینی اسیا ‪ ،‬د افریقا همالی سواحل (له تونس عبه تر‬
‫مراکش پوری) ‪ ،‬چیلی کالیفورنا ‪ ،‬د استرلیا جنوبی او غربی بربو سیندونه ‪.‬‬

‫‪005‬‬
‫د ‪ - G‬ګروپ ‪ :‬د سیمې د وچ اقلیم له امله سیندونه او په مجموع کې دایمی‬
‫دی له صحرا ‪،‬‬ ‫مجرأوی هتون نلری ‪ .‬هغه سیمې چې سیندونه نلری عبار‬
‫قراقوم او قزلقوم ‪ ،‬د عربستان زیاتره بربه ‪،‬د منینی اسیا لوړی سطحې او د‬
‫همالی امریکا لوړی سطحې او داسی نور ‪.‬‬
‫د ‪ – H‬ګروپ ‪ :‬د سیندونو پدی ګروپ کې د هغو هیوادونوسیندونه هاملیږی‬
‫چیری چې بارانی موسم ډیر لنډ وي ‪،‬او سیندونه یوازی هغه وب او لږعه د‬
‫هغې عبه وروسته اوبه لری او د کال پاتی موده کې وچیږی او یا په مجرأو‬
‫بدلیږی چې ددغو لحظو ترمنځ یمکې الندې بهیرونه (زیم آب ) لری ‪ .‬یادی‬
‫هوی سیمې د بیلګی په توګه د کریمیا همالی صحرا بربې ‪ ،‬د کوریا او اراکسا‬
‫صحراوی د بهیر په لوري مخ کښته ‪ ،‬د منګولیا ینې بربې اوداسی نوری ‪.‬‬
‫د ‪ – I‬ګروپ ‪ :‬دسیندونو دا ګروپ د هغو هیوادو سیندونه دی چې د دایمی‬
‫واورو او کنګلونو په وسیله پوښل هویدی پدی مفهوم چې سیندونه په کنګل‬
‫بدل هویدی او د کنګل الندی بهیرونه لری ‪ .‬ددی ډول هیوادونو بیلګه کوالی‬
‫هوو ګرینلېنډ و ښایو ‪.‬‬

‫‪ .۰-۰‬په سیندونو کې د اوبو پړاونه‬

‫د سیندونو د اوبو د رژیم کلنی دوران کوالی هوو په عو یانګړو دورو چې د‬
‫اوبود رژیم د پړاو په نامه یادیږی وویهو ‪ .‬دښودل هوو پړاونو د یانګړتیاو‬
‫مهبصا او د هغوی مداوم د تغذیې د هرایطو ‪ ،‬د کال په اوږدو ( د کال په‬
‫دننه ) کې ددې هرایطو بدلون چې په بپل وار سره د سیمې د اقلیمی هرایطو‬
‫پوری اړه لری ټاکل کیږی ‪ .‬ددې پړاونو همیره د یانګړو سیندونو لپاره یوهان‬
‫ته نده ‪ ،‬له دوو عبه تر علورو پړاونو پوری رسی ‪ .‬په یو همیر سیندونو کې د‬
‫بیلګې په توګه د هموارو سیمو په سیندونو کې د اوبو د رژیم علور پړاونه‬
‫هتون لری ‪ :‬د پسرلی طغیاني (د زیاتو اوبو پړاو ) )‪ ،(Flood phase‬د‬

‫‪006‬‬
‫اوړی (دوبی) دد لږو اوبو پړاو) ‪ ، (Low water phase‬د منی سیالبی‬
‫پړاو‪ ،‬د ژمی د لږو اوبو پړاو ‪ .‬په یینو سیندونو کې د بارانونو د نه اوریدو له‬
‫امله مني بارانی سیالبی پړاو (مرحله ) هتون نلری ‪ ،‬او په هغه سیندونو کې‬
‫داوړی چې د ډیرو اوبو اوږد پړاو لری د اوړی د لږو اوبو پړاو نلری ‪.‬‬
‫طغیانی پړاو ‪ :‬د اوبو د رژیم د هغه پړاو عبه عبار دی چې هرکال په عین‬
‫لپاره د تکراریدو سره یانګړی کیږی چې د اوبو‬ ‫کې د یوه اوږد وب‬ ‫وب‬
‫دسطحې د لوړوالی سبب ګریی ‪ .‬په طغیانی پړاو کې د سیند اوبه میموالً پویمی‬
‫)‪ (Floodplain‬تر اوبه الندی کیږی ‪ .‬یینی وبتونه په ډیره اندازه د اوبو د‬
‫سطحې لوړیدل د حادثه وی اوبه الندی کیدو المل ګریی ‪.‬‬
‫په یانګړو اقلیمی ساحو (زونو ) کې دزیاتو اوبو ( طغیانی) پړاو د کال په‬
‫مبتلفو فصلونو کې تر سترګو کیږی ‪ .‬که چیری د تغذیې اساسی منبع د فصلی‬
‫واورو یا کنګلونو د ویلی کیدو عبه الس ته راغلې اوبه وی ‪ ،‬پدی صور کې‬
‫طغیانی پړاو په پسرلی او اوړی کې سرته رسی ‪ .‬پسرلنی طغیانی پړاو د‬
‫هموارو سیمو سیندونه چې بری آب وهوا ولری د هغوی یانګړتیا ده ‪ .‬د همالی‬
‫سیمو سیندونه چې اوږد ژمی لری او د واورو ویلی کیدنه وروسته پیل کیږی‬
‫پدی ډله کې نه ورګډیږی ‪ .‬پدی سیندونو کې طغیانی پړاو په دوبي کې ترسترګو‬
‫کیږی ( د ‪ Anadyr‬او ‪ Yokan‬سیندونه ) [ ‪ . ] ۰۵‬د فصلی واورو د ویلې‬
‫کیدنې د پروسې د اوږدوالی له امله د غرنیو سیندونو طغیانی پړاو د دوبی‬
‫موسم زیا وب په دربر کې نیسی ‪ .‬د لوړو غرونو سیندونه چې د هغوی په‬
‫تغذیه کې د لوړو غرونو د کنګلونو ویلې کیدنه بربه ابلی د هغوی طغیانی پړاو‬
‫په دوبو کې دی ( د پامیر ‪ ،‬قفقاز ‪ Tien Shan ،‬سیندونه ) ‪.‬‬
‫د سیندونو طغیانی پړاو چې المل یې باران دی د کال په ټولو فصلونو کې وی ‪.‬‬
‫د هغې د پیل وب د اورښ او د هوا د تودوبې درجې د رژیم په وسیله ټاکل‬
‫کیږي ‪ .‬د اوږده وب په ترڅ کې هرکال تکراریدونکې بارانونه د بارانی طغیانی‬

‫‪007‬‬
‫مرحلی د رامنځ ته کیدو هرط دی ‪ .‬د هوا د تودبې د درجې لوړیدل او د هوا‬
‫) ‪ ،‬په انفلتریهن (نفوذ) او تببیر کې د باران‬ ‫کمښ‬ ‫وچوالی ( د رطوب‬
‫مصرفیدل د بارانی طغیانی پړاو د پیښیدو امکانا لږوی ‪.‬‬
‫هغه سیمې چې د موسونی اقلیم لرونکې دی بارانی طغیانی پړاو نیږدی د کال‬
‫ټول ګرم موسم د پسرلی او دوبی په ګدون په بر کې نیسی ( د بیلګې په توګه د‬
‫لیری بتیځ سیندونه ) ‪ .‬د اروپا د منینې بربو ‪ ،‬سکاندناویا د جنوبی ‪ ،‬همالی‬
‫امریکا )‪ ، (USA‬د منینې آسیا د همالی بربو او د کاسپین د سمندرګی د عڼدو‬
‫په اوږدو سیندونه بارانی طغیانی پړاو د کال په پسرلی موسم کې سرته رسی ‪.‬‬
‫د استوائی ساحو ( د ‪Amazon‬د بهیر په کښتنۍ بربه ‪ ،‬د هغې د ښي او کین‬
‫الس مرستیال سیندونه ‪ ،‬د ‪ Nile‬او ‪ Niger‬او نور سیندونه ) سیندونو طغیانی‬
‫پړاو د منی په موسم کې ترسترګو کیږی ‪ .‬ژمنی طغیانی پړاو د هغو سیمو د‬
‫سیندو یانګړتیا ده چې مدیترانه ای اقلیم لری ‪ .‬سهیل – لودییه اروپا ‪ ،‬سهیل‬
‫– لودییه آسیا ‪ ،‬د استرلیا لودییې او سهیلی بربې ‪ ،‬نوی زیالند ‪ ،‬همالی‬
‫افریقا (الجزایر )‪ ،‬د آرام سمندر عنډی ‪ ،‬سهیلی او همالی امریکا سیمی د هغو‬
‫سیمو پوری تړاو لری چې د سیندونو د ژمنی بهیر مقدار یې زیا دی ‪.‬‬
‫بارانی سیالبی پړاو‪ :‬په سیندی حوزی کې د ډیرو هدیدو اورښتونو له امله‬
‫کې د اوبو د سطحې چټکه لوړیدنه ‪ ،‬په سیندی حوزه کې د‬ ‫په نسبتا ً لنډوب‬
‫له وجهی دبهیر د مقدار زیاتیدنه او د هغوی ګړندی سقوط د بارانی‬ ‫اورښ‬
‫کې د سیالب تیریدنه ‪ ،‬د‬ ‫سیالبی پړاو په نامه یادیږی ‪ .‬په نسبتا ً لنډ وب‬
‫طغیانی پړاو په پرتله د بهیر کم حجم او د کال په اوږدو کې په عین سیند کې په‬
‫یانګړو وبتو کې تیریدونکی بهیر د بارانی سیالبی او طغیانی پړاو اساسی‬
‫توپیرونه جوړوی ‪ .‬په لنډ ډول سره ویلی هوو چې سیالبی پړاو د ډیرو اوبو د‬
‫کې نه‬ ‫دی چې په یو سیند کې هر کال په عین وب‬ ‫هغه پړاو عبه عبار‬
‫ډیر کم وی ‪.‬‬ ‫تکراریږی او هم د تیریدو وب یې د طغیانی پړاو پر بال‬

‫‪008‬‬
‫په یو لړ سیندونو کې سیالبی پړاو په پسرلی کې سرته رسی د بیلګې په توګه‬
‫( د روسیی د هموارو سیمو سیندونه ‪ ،‬د لویدیې سابیریا هموارو سیمو‬
‫سیندونه ) او په ینیو نورو سیندونو کې په زیاته پیمانه سیالبی پړاو په ژمی –‬
‫پسرلی کې تیریږی ( د کریمیا ‪ ،‬د ایټالیا د مرکزی او سهیلی بربو ) ‪ ،‬او د‬
‫سیندونو په دریم ګروپ کې په دوبی کې تیریږی ‪ .‬ینیی وبتونه سیالبونه‬
‫(سیالبی پړاو ) د ټول کال په اوږدو کې هتون لری د بیلګې په توګه هغه‬
‫سیندونه چې د کارپا دغرونو عبه بهیږی ‪ .‬پدې حال کې د اوبو د رژیم په‬
‫کلنی دوران کې د یانګړو پړاونو بیلول هرطی بڼه لری ‪.‬‬
‫د لږو اوبو پړاو ) ‪ :(Low water phase‬د اوبو د رژیم د هغه پړاو‬
‫د طغیانی او سیالبی پړاو ته د د لږو اوبو د لرنې‬ ‫ده چې نسب‬ ‫عبه عبار‬
‫سره یانګړی کیږی ‪ .‬د لږو اوبو پړاو د زیاتواوبو (طغیانی ) پړاو په عیر‬
‫نیږدی هر کال په عین وب کې د یوه مودی لپاره په سیندونو کې هتون لری ‪.‬‬
‫په سیندونو کې د لږو اوبو د پړاو رامنځ ته کیدنی اصلی المل د ابریز د ساحې‬
‫عبه سیند ته توئیدونکو زیا کمښ دی ‪.‬‬
‫د لږو اوبو پړاو په بپل وار سره په دوبنیو او ژمنیو پړاونو ویهل کیږی ‪ .‬د‬
‫لږو اوبو په دوبنی پړاو کې سیندونه زیاتره د یمکې الندې اوبو او همدارنګه د‬
‫نامنظمو اتمسفیری ترسباتو په وسیله تغذیه کیږي ‪ .‬د لږو اوبو دوبنی پړاو‬
‫کیدای هي په ثاب ډول سره دوامداره او همدارنګه نامؤزونه وی ‪ .‬د لږو اوبو‬
‫پړاو اوږده او ثابته ده‪ ،‬یینی وبتونه د دوبنی – منی د لږو اوبو پړاو د طغیانی‬
‫پړاو د پای عبه د دوبی د پای پوری د بهیر مقدار د کمیدو سره یانګړی‬
‫کیږي ‪ .‬د منی د لږو اوبو پړاو د یمکې الندې اوبو د زیرمو د بتمیدو سره‬
‫اړیکې لری‪ .‬پدی ډول سیندونو کې د لږو اوبو په پړاو کې سیالبونه ډیرلږ وی ‪.‬‬
‫په کوچنیو سیندونو کې د یمکې الندې اوبو د زیرمو کمیدنه په دوبی کې د‬
‫هغوی د وچیدو المل ګریي ‪ .‬د لږو اوبو پړاو چې د بارانی سیالبو له امله له‬

‫‪009‬‬
‫منیه یي ثاهبته نده قطع کیږي ‪ .‬د سیالبونو ترمنځ د لږ اوبه لرنې پړاو ډیری‬
‫لنډ د ‪ ،‬په یینو وبتو کې عووریې دوام لري ‪.‬‬
‫د لږو اوبو ژمنی پړاو د بری آب و هوا لرونکو سیمو کې میموالً د کنګل کیدنې‬
‫د پړاو سره مطابق کوی ‪ .‬پدی لړ کې هغه غرني سیندونه هاملیږی چې د بهیر‬
‫د زیا سرع له وجهی په هغو کې کنګل کیدنه هتون نلری ‪ .‬د ژمنی لږو اوبو‬
‫په پړاو کې سیندونه د یمکې الندې اوبو عبه او قسما ً د ژمی په ګرمو وبتو‬
‫کې د واورو د ویلې کیدو عبه الس ته راغلو اوبو په وسیله تغذیه کیږي ‪ .‬د‬
‫سیندونو د اوبو مقدار د کنګل کیدنې د پیل عبه په تدریجي ډول سره کمیږي او‬
‫بپل اصغری قیم مبکې له لوعیدنې ته رسیږی ‪ .‬په هغه سیمو کې چې سوړ‬
‫موسم لری ‪ ،‬په یانګړی ډول سره په هغه ساحو کې چې عو کلنه کنګل کیدنه‬
‫وی زیاتره سیندونه په کنګل بدلیږی ‪ .‬په کنګل بدلیدنه نه یوازی په مجرأ کې د‬
‫یمکې الندې اوبو د قطع کیدنې له امله پیهږي بلکه په کنګل بدلیدو داوبو‬
‫له وجهې هم ترسره کېږي ‪.‬‬ ‫مصر‬
‫د اوبو د رژیم په مبتلفو ډولونو په ډله کې سیندونه د ساده او پیچلو رژیمو‬
‫سره جال کیږي ‪ .‬د اوبو پیچلی رژیم د هغه سترو سیندونو یانګړتیا ده چې د‬
‫هغوی مرستیال سیندونه بپلې اوبه د آبریزو د ساحو عبه چې په یانګړو‬
‫جغرافیه اي زونو( ساحو ) کې موقیی لري ټولوي د بیلګې په توګه ‪Neal,‬‬
‫‪ Amur,Yenisey,Pechora,Danbe‬او داسې نور ‪ .‬کوچني او منیني‬
‫سیندونه چې هرطا ً د هغوی د ابریز د ساحو مساح یې ‪ A  5000km2‬وی او د‬
‫یویې جغرافیه وی ساحې په حدودو کې رامنځ ته کیږی دد ساده رژیم لرونکي‬
‫کې د کوچنیو سیندونو د اوبو رژیم په یینو وبتو کې په‬ ‫دی ‪ .‬په عین وب‬
‫کافی اندازه د سیمه ایزو عواملو له اغیزی الندی د منطقوی رژیم د یانګړتیاو‬
‫سره توپیر لری ‪ .‬د بیلګې په توګه د سیندی حوزې جیلوجیکي جوړښ د کوم‬
‫سره چې د یمکې الندې اوبو تغذیه نیږدی اړیکې لری ‪.‬‬

‫‪011‬‬
 ‫‪ .۰-۰‬په سیند کې د اوبود سطحې بدلون‬
‫نسب هرطی افقی سطحې ته د اوبو د سطحې ارتفاع د اوبو د سطحې په نامه‬
‫یادیږی ‪ .‬په سیندونو کې د اوبو د سطحې بدلون (نوسان) ترټولو عبه لومړی د‬
‫سیند د بهیر مقدار )‪ (Discharge‬پوری اړه لری ‪ .‬پدی ترتیب سره په‬
‫سیندونو کې داوبو د سطحې رژیم د هغو الملونو (فاکتورونو ) تر اغیزی پوری‬
‫اړه لری کوم چې د سیند د بهیر پر رژیم اغیزه لری ‪ .‬ښودل هوی الملونه د‬
‫تغذیې د منابیو یانګړتیاوو‪ ،‬په سیندی حوزه کې د رطوب د زیرمو د مصر‬
‫پوری اړه لری ‪ .‬د سیندونو د اوبو د سطحې او د بهیر د رژیم ورته والی په‬
‫عرګند ډول سره د اوبو د سطحې د بدلون (نوسانونه ) او د بهیر د مقدار د‬
‫ګرافو د پرتله کولو عبه لیدل کیږی ‪ .‬د بهیر د مقدار منحنی چې نظر دبهیر‬
‫ژوروالی (د اوبو سطح ) د بهیر د مقدار بدلون ښیې یینی ‪ Q  f h‬پدی هکله‬
‫ښه دالل کوی ‪.‬‬
‫نظر د مجرأ او پویمی )‪ (Floodplain‬مورفولوژیکی بدلون ته د سیند په‬
‫یانګړو بربو کې د اوبو د سطحې رژیم مهبصا یو تربله په کافی اندازه سره‬
‫توپیر لری ‪ .‬که چیری د مجرأ سور زیا او ژوروالی یې لږ وی د بهیر د عین‬
‫مقدار په صور کې د ژوری او تنګې مجرأ په پرتله د اوبو د سطحې بدلون ډیر‬
‫زیا دی ‪ .‬د سیند په اوږدو په سترو پویمو کې د اوبو د کتلو د یویای کیدو‬
‫(اکومولیهن ) په پایله کې د اوبو د سطحې د امپلیتود د کمښ سبب ګریي ‪ .‬د‬
‫بیلګې په توګه د اوکې د سیند )‪ (R. Oka‬د کالوګه )‪ (Kaluga‬په سیمه کې‬
‫چیری چې پویمه هتون نلری د اوبو د سطحې د بدلون امپلیتود ‪ 19m‬ته رسی‬
‫او د ریزان )‪ (Ryazan‬په سیمه کې چیری چې سوروره پویمه هتون لری د‬
‫اوبو د سطحې د بدلون امپلیتود تر ‪ 8m‬پوری کښته کیږی [ ‪. ] ۰۵‬‬
‫سربیره پردی په سیند کې د اوبو د سطحې د بدلون پر امپلیتود د دری تنګیدل‬
‫او د اوبو دمه کیدل (د سیالبی او زیاتو اوبو په پړاوکې) زیاته اغیزه لری ‪.‬‬

‫‪010‬‬
‫د اصلی سیند سره کوم ستر مرستیال د یو یای کیدو په صور کې داوبو دمه‬
‫کیدنه سرته رسي ‪ .‬که چیری په مرستیال سیند کې د سیالبی او زیاتو اوبو پړاو‬
‫( مرحلی ) عپه نسب اصلی سیند ته وړاندی ترسره هي د مرستیال سیند دهنی‬
‫عبه پورتنی (وړاندنی) بربه کې په اصلی سیند کې د اوبودمه کیدل ترسره‬
‫کیږی ‪ ،‬چې په پایله کې داوبو د سطحې د لوړوالی سبب ګریی ‪ .‬که چیری د‬
‫سیالبی یا د زیاتو اوبو عپه په اصلی سیند کې نسب مرستیال سیند ته وړاندی‬
‫ترسره هی ‪ ،‬په پایله کې په مرستیال سیند کې د اوبو سطحه لوړیږی ‪ .‬په‬
‫همدی ډول سره د سیند په اوږدو کې د اوبو د سطحې لوړیدل (دمه کیدل) د‬
‫انسان د فیالی په پایله کې هم ترسره کیږی ‪ .‬د بیلګې په توګه د سیند په اوږدو‬
‫د بند )‪ (Dams‬د هتون په صور کې ؛ د لرګیو د لیږد په صور کې ‪.‬‬
‫د بهیر عین (ثاب ) مقدار په صور کې د مجرأ د هنه کیدو په صور کې په‬
‫سیند کې د اوبو سطحه نسب هغه حال ته چې په مجرأ کې ګیاه هتون ونلری‬
‫لوړموقیی لری ‪ .‬د بهیر د مساوی مقدارو په صور کې د مجرأ وینیل (توږنه‬
‫) د اوبو د سطحې د ټیټدو او د ترسباتو تل کیدنه د اوبو د سطحې د لوړیدو المل‬
‫ګریی ‪.‬‬
‫د ژمی په موسم کې کنګلی پوښښ د اوبو د سطحې او د بهیر د مقدار ترمنځ د‬
‫میمول سره سم مطابق والی ( سمون) له منیه وړی ‪،‬د بهیر د ثاب مقدار په‬
‫هرایطو کې د کنګل د حرک په صور کې د اوبو سطحه نسب هغه حال ته‬
‫چې په بهیر کې کنګل هتون ونلری لوړه ده ‪ .‬د اوبو د سطحې نوسانونه د‬
‫کنګل کیدنی د پړاو عبه دمبه د زیاتو ډولونو په وسیله مهبص کیږی ‪ .‬د اوبو‬
‫کې د اوبو د سطحې‬ ‫د سطحې د کمیدو په لوری د عمومی تمایل په صور‬
‫ګړندی لوړیدنه اویا کښته کیدنه تر سترګو کیږی ‪ .‬په ښکاره ډول د لنډ وب‬
‫لپاره د اوبو د سطحې هدیده ټیټدنه د سیند د کنګل کیدنې عبه مبکې په هغه‬
‫سیندونو کې ترسترګو کیږی په کومو کې چې کنګل کیدنه د سیند په پورتنی‬

‫‪011‬‬
‫بربه اویا هم په یوه وب د سیند په ټول اوږدوالی سره پیل کیږي ‪ .‬د اوبو د‬
‫سطحې دا ډول بدلیدنه (نوسانونه) د کنګل په رامنځ ته کیدو کې د مجرائی اوبو‬
‫کیدو ‪ ،‬د سطحی بهیر د قطع کیدو له امله د تغذیی زیاته کمیدنه او د‬ ‫د مصر‬
‫کنګل کیدنی په صور کې د اوبو د دمه کیدو له وجهی تهریح کیدای هی ‪ .‬د‬
‫سیند په مجرأ کې په کافی اندازه د اوبو د سطحې لوړیدنه د منی – ژمی په پړاو‬
‫کې په بهیر کې د کنګلونو له وجهی د اوبو د لزوجی د زیاتوالی او د بندیزونه‬
‫د رامنځ ته کیدو په صور کې پیښیږی ‪ .‬سربیره پردی د پسرلی په موسم کې‬
‫چې کله د اوبو د کنګل هوو سطحو ټوټه کیدنه او ویلی کیدنه پیل کیږی د بهیر‬
‫په اوږدو پسرلنی بندیزونه را منځ ته کیږی ‪ .‬د ښودل هوو بندیزونو د رامنیه‬
‫کیدو په پایله کې د سیند په یانګړو بربو کې د اوبوسطحه عومتره پورته یی‬
‫چې یینی وبتونه د سیند د سواحلو اوسیمو د غرقیدو سبب ګریی ‪.‬‬
‫د سیند د دهنو په بربه کې د اوبو د سطحې د بدلون رژیم یو پیچلی او یانګړی‬
‫باصی یانته غوره کوي ‪.‬‬
‫پدی یای کې د اوبو د سطحو بدلون ‪ ،‬د اوبه ورکونی سربیره د مد او جذر‬
‫سره اړه لری او په هغه سیندونو کې چې بپلې اوبه سمندرونو ته تبلیه کوی د‬
‫مد او جذر پوری اړه لری ‪ .‬د مد او جذر پیښه د زیاترو سیندونو په دهنو کې‬
‫ترسترګو کیږی ‪ ،‬چیری چې هغوی د باد د اغیزی له امله چې په ډیر سرع په‬
‫یوه لوری سره چلیږی رامنځ ته کیږي [ ‪. ] ۰۵‬‬

‫‪ .۰-۵‬پایلې‬
‫د یمکې د کرې پرمخ د ټولو سیندونو د تغذیې اساسي منبع اتمسفیری ترسبا‬
‫تهکیلوی ‪ .‬ددی فصل په مطالیه کولو سره لوستونکی د سیندونو د تغذیې د‬
‫اساسی ډولونو په هکله په کافی اندازه میلوما حاصلوی ‪ .‬د سیند د تغذیې د‬
‫ډولونو په پوهیدو سره لوستونکي کوالی هي چې د سیند د اوبو د پړاونو او‬

‫‪011‬‬
 ‫همدارنګه په سیند کې نظر و ب ته د اوبو د سطحو د بدلون پړاو او نظر وب‬
‫په نامه یادیږی په هکله‬ ‫چې د هایدروګرا‬ ‫ته د بهیر د مقدار د بدلون ګرا‬
‫میلوما حاصل کړی د بیلګی په توګه هغه سیندونه چې د واوری او کنګلونو‬
‫عبه تغذیه کیږی د زیاتو اوبو ‪ ،‬دلږو اوبو او سیالبی پړاو په کوم کې سرته‬
‫رسی ‪ .‬د سابتمانی چارو د تنظیم لپاره د یوه سیند د زیاتو ‪ ،‬د لږو اوبو او‬
‫سیالبی پړاو په هکله میلوما ډیر اړین دی ‪ .‬سربیره پردی په سیند کې د اوبو‬
‫د سطحې بدلون د رژیم په پوهیدو سره کوالی هوو چې د سیندونو د سواحلو د‬
‫تحکیماتو چاری په ښه ډول سره ترسره کړو ‪.‬‬

‫‪ .۰-۰‬کنترولی پوښتنی‬
‫‪ -۱‬د سیندونو د تغذیې د ډولونو نومونه وابلی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬نظر د تغذیې ډول ته سیندونه په کومو ګروپوویهل کیږی ؟‬
‫کې کوم پړاونه هتون‬ ‫‪ -۳‬په سیند کې د اوبو د سطحې د بدلون په ګرا‬
‫لری ؟‬
‫‪ -۰‬آیا په سیند کې د اوبو د رژیم پړاونه د تغذیې د ډول سره کومه اړیکه لری‬
‫او که یه ؟‬
‫عه ښیی ؟‬ ‫‪ – ۰‬د سیند هایدروګرا‬
‫‪ -۵‬د سیندونو د سطحي تغذیې په هکله بپل لنډ میلوما وړاندی کړی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬په کوم حال کې د سیند د یمکې الندې تغذیه ترسره کیږی ؟‬

‫‪014‬‬
 ‫پنیم فصل‬
‫بهیر او د هغې عوامل‬
‫‪ .۰-۱‬سریزه‬
‫بهیر د اوبو د هغه مقدار عبه عبار دی چې د یوې ټاکلی حوزی عبه په ټاکلی‬
‫وب کې را ټولیږی او تیریږي ‪ .‬بهیر (جریان) په سطحی او تر یمکی الندې‬
‫ویهی ‪ .‬سطحۍ بهیر د اتمسفیری ترسباتو عبه را منځ ته کیږی چې د یمکۍ‬
‫پر وچه بهیږي ‪ ،‬د یمکی الندې بهیر د فلتریهن او په باورو کې د اوبو د‬
‫متراکم کیدو عبه رامنځ ته کیږي ‪ .‬د بهیر عوامل د مستقیمواو غیر مستقیمو‬
‫اهمی‬ ‫دي چې د سیندی بهیر په جوړونی کې زیا‬ ‫فکتورونو عبه عبار‬
‫لری ‪.‬‬
‫په سیندونو کې د اوبو د بهیر مقدار د یو همیر عواملو پوری اړه لری ‪ ،‬چې‬
‫ینیی د هغ وی د اوبو د مقدار د زیاتوالی او یینی نور ئی د بهیر د مقدار د‬
‫کمیدو سبب ګریی ‪ .‬په عمومی توګه نوموړی عوامل په الندې ګروپونو ویهل‬
‫کیږي ‪ :‬اقلیمی ‪ ،‬فزیکی – جغرافیه ای ‪ .‬پدی فصل کې په مفصله توګه د بهیرد‬
‫اقلیمی عواملو د بیلګې په توګه د تببیر ‪ ،‬لمدبل ‪ ،‬اورښ او داسې نورو په‬
‫هکله اړین میلوما را ټول هویدی ‪ .‬سربیره پر اقلیمی عواملو د بهیر فزیکی‬
‫– جغرافیه ای په کافی اندازه مطالیه هوی دی ‪ .‬د ښودل هوی فصل په پای کې‬
‫په کافی اندازه محاسبوی مسایل کار هویدی ‪.‬‬

‫‪ . ۰-۰‬د سیندونو د بهیر جوړیدنه‬

‫بهیر د باران د اوریدو او یا په غرونو کې د واورو او کنګلونو (یبچالونو ) د‬
‫ویلې کیدو په پایله کې رامنځ ته کیږی ‪ .‬په دواړو حاالتو کې د یمکې سطحې ته‬

‫‪015‬‬
‫د رسیدونکو اوبو یوه بربه د یمکې پرمخ د ناهمواریو په ډکیدو او د باورو‬
‫رسی ‪ .‬د‬ ‫په مهبوع کیدو ( د باورو په وسیله په زبیښلو ) کې په مصر‬
‫یمکې پرمخ د هتو(موجوده) ناهمواریو د ډکیدو عبه وروسته او سربیره پردی‬
‫د هغې لحظې عبه چې د باران او یا د واورو او کنګلونو د ویلې کیدو هد د‬
‫هي لومړنی بهیررامنځ ته‬ ‫عبه زیا‬ ‫انفلتریهن )‪ (Infiltration‬د هد‬
‫کیږی ‪.‬‬
‫اوبه د یمکې پرمخ میموالً د بهپړ قهر په هکل سره نه ‪ ،‬بلکه د یانګړو‬
‫فوارو او لښتیو په هکل سره حرک کوی ‪ ،‬چې وروسته له یویای کیدو عبه‬
‫مجرأو ته رسی ‪ .‬په پیل کې موقتی او وروسته بیا دایمی بهیرونه جوړی چې‬
‫بپلی اوبه تهکیل هوو مجرأو ته لیږدوی ‪ .‬د اوبو بهیر چې د یمکې پرمخ‬
‫بهیږی د سطحي بهیر )‪ (Surface runoff‬په نامه یادیږی ‪ .‬د اوبو بهیر‬
‫چې د آبریز دساحې په مجرأوی هبکو کې بهیږی د مجرأئی یا د سیندی بهیر په‬
‫نامه یادیږی ‪ .‬د سیندونو ‪ ،‬جهیلونو او د ذبیره وی بندونو اوبه د سطحي اوبو‬
‫په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫په ډیرو یایونوکې د بیلګې په توګه په ینګلی ساحه کې سطحي بهیر دومره‬
‫زیا نه وی ‪ ،‬او حتی په یینو وبتونو هیڅ هتون نلری ‪ .‬د واورینو او بارانی‬
‫اوبه زیاتره بربه د نورو الرو عبه بهیږی ‪ .‬د کرنیز قهر له الری جذب هوی‬
‫اوبه د یمکې الندې اوبو زیرمې تقویه کوی او د یمکنیو الرو له الری سیندی‬
‫هبکو ته د یمکې الندې بهیر (‪ )Soil and Soil runoff‬په هکل د ایریهن‬
‫د ساحې او د باورینی ساحې (د ژورو اوبه لرونکو قهرو ) ته رسی ‪ .‬په دی‬
‫اړوند بهیرونه په باورینو بهیرونو )‪ (subsurface runoff‬او د یمکې‬
‫الندې بهیرونو )‪ (Underground or groundwater runoff‬ویهل‬
‫کیږی ‪ .‬سیندی بهیر د سطحي او د یمکې الندې بهیرو د ټولګې عبه عبار‬
‫دی ‪.‬‬

‫‪016‬‬
‫د تجزیې په پر بنسټ په دوو مرکبو ‪ :‬په سطحي او یمکې الندې‬ ‫د هایدروګرا‬
‫ویهی ‪ .‬د سیندی بهیر د یمکې الندې مرکبه ترټولو عبه ثابته (استواره ) ده ‪.‬‬
‫په یانګړو )‪ (Landscape‬ساحو او دابلی ساحو کې د سطحي او د یمکې‬
‫الندې بهیرونو ترمنځ تناسب سره یو هان ته ندی ‪ ،‬چې د سیندی بهیر د رژیم‬
‫جوړوی ‪ .‬په پای کې‬ ‫او نظر ساحې ته د هغوی د ویش یانګړی بصوصیا‬
‫دی چې د‬ ‫د یویې پیچلې پروسې عبه عبار‬ ‫ویلی هوو چې بهیر د طبیی‬
‫فزیکی – جغرافیه اي عواملو د مجموع او د انسان د فیالی د اغیزو سره تړاو‬
‫لری ‪.‬‬

‫‪ .۳-۰‬د بهیر عوامل‬

‫بهیر د اوبو د هغه مقدار عبه عبار دی چې د یوې ټاکلی حوزی عبه په ټاکلی‬
‫کې را ټولیږی او تیریږي ‪ .‬بهیر(جریان په سطحی او تر یمکی الندې)‬ ‫وب‬
‫ویهی ‪ .‬سطحۍ بهیر د اتمسفیری ترسباتو عبه را منځ ته کیږی چې د یمکۍ‬
‫پر وچه بهیږي ‪ ،‬د یمکی الندې بهیر د فلتریهن او په باورو کې د اوبو د‬
‫متراکم کیدو عبه رامنځ ته کیږي ‪ .‬د بهیر عوامل د مستقیمواوغیر مستقیمو‬
‫فکټورونو عبه عبار دي چې د سیندی بهیرپه جوړونی کې زیا اهمی لری‪.‬‬
‫په سیندونو کې د اوبو د بهیر مقدار د یو همیر عواملو پوری اړه لری ‪ ،‬چې‬
‫ینیی د هغوی د اوبو د مقدار د زیاتوالی او یینی نور ئی د بهیر د مقدار د‬
‫کمیدو سبب ګریی ‪ .‬په عمومی توګه نوموړی عوامل په الندې ګروپونو ویهل‬
‫کیږي ‪ :‬اقلیمی ‪ ،‬فزیکی – جغرافیه ای ‪.‬‬
‫اساسی عوامل چې د بهیر د زیاتوالی ټاکونی دی د اقلیمی عواملو عبه عبار‬
‫دی ‪ .‬په عمومی توګه د بهیر په تهکیل او اندازه کې د اقلیمی عواملو اغیزی د‬
‫نورو غیر اقلیمی عواملو د زیږدني المل ګریی ‪ .‬د هغوی اندازی په هغه اندازه‬

‫‪017‬‬
‫ښکاره دی ‪ ،‬په کومه اندازه چې د آبریز مساح کم وی ‪ ،‬او عومره چې پړاو‬
‫لنډ وی په کومه کې چې ښودل هوی آغیزی مطالیه کیږی ‪.‬‬
‫موسم په بهیر نه یوازی په مستقیمه توګه اغیزه کوی ‪ ،‬الکن د نورو طبییی‬
‫) ‪ (Relief‬له الری هم‬ ‫عواملو د بیلګې په توګه باوره ‪ ،‬نباتی قهر‪ ،‬ریلی‬
‫اغیزه لری ‪ .‬ټول ښودل هوی عوامل په ثاب ډول متقابلی اغیزی لری ‪.‬‬
‫د طبییی یانګړو عواملو اغیزه په یانګړی ډول سره عرګندیږی (عمل کوی) ‪.‬‬
‫یو لړیې د یمکې پرمخ د اتموسفیری ترسباتو د بهیدو المل ګریی او نوریې‬
‫برعکس د بهیر د رامنځ ته کیدو د ینډیدو او یا داچې د بهیر د جوړیدو بنډ‬
‫ګریي ‪ .‬یو د عواملو او همدارنګه په بپل منځ کې د هغوی متقابل عمل د‬
‫سیندی بهیر په رامنځ ته کیدو کې اساسی او نور الملون یې دوهمه درجه رول‬
‫لوبوی (‪.۱-۰‬هکل) ‪.‬‬
‫او د هغې په رژیم اغیزه‬ ‫فزیکی – جغرافیه ای عوامل د کلنی بهیر په کمی‬
‫لری ‪.‬‬
‫د بهیر او فزیکی – جغرافیه ای عواملو ترمنځ متقابلی اړیکې د اوبو د تیادل د‬
‫یوه عنصر په عیر د هغې د مطالیې په صور کې عرګندیږی ‪ .‬د اوبو د تیادل‬
‫میادله کوالی هوو چې د هری سیندی حوزی لپاره ترتیب کړو یا یې ولیکو ‪.‬‬
‫د یوه ټاکلی کال لپاره ښودل هوی میادله د الندې هکل لرونکی ده‬
‫;‪P  R  E  U‬‬ ‫( ‪)۰-۱‬‬
‫په پورتنی میادله کې ‪:‬‬
‫‪ - P‬د اتمسفیری ترسباتو مجموعه ؛‬
‫‪ - R  Rsur  RGr‬مکمل (بهپړ) سیندی بهیر ( ‪ - Rs u r‬سطحي بهیر ‪- RGr ،‬‬
‫یمکې الندې بهیر ) ؛‬
‫‪ - E‬تببیر ؛‬

‫‪018‬‬
‫(ضایع کیدنه‬ ‫‪ - U‬په سیندی حوزه کې د رطوب زیرمه کیدنه یا د هغې مصر‬
‫)‪.‬‬
‫که چیری په ښودل هوی کال کې د اتمسفیری ترسباتو مجموعه ‪ P ‬د سیندی‬
‫بهیر او د تببیر د کمیتونو د مجموع ‪ R  E ‬عبه زیا وی یینې ‪P  R  E ‬‬
‫زیرمه کیدنه ترسره‬ ‫کې د سیندی حوزی په حدودوکې د رطوب‬ ‫‪ ،‬پدی حال‬
‫کیږی او په (‪ )۰-۱‬میادله کې د ‪ U ‬کمی د مثبتی نښې ( عالمی ) سره په پام‬
‫کې ښودل هوی کمی د منفی ‪  ‬نښې سره ‪.‬‬ ‫کې نیول کیږی ‪ ،‬ددی په بال‬
‫)‬ ‫په اوږده مهال کې په یوه سیندی حوزه کې فرضیږی چې د لمدبل (رطوب‬
‫سره مساوی دی یا یو بل سره تالفی کوی ‪ .‬د‬ ‫زیرمه کیدنه او د هغې مصر‬
‫نوموړی فرضیې عبه په کارابستلو د سیندی حوزی د تیادل میادلی (‪)۰-۱‬‬
‫کیږی چې په پایله کې د عوکلن منینی تیادل میادله‬ ‫حذ‬ ‫عبه د ‪ U ‬کمی‬
‫الندې هکل غوره کوی‬

‫;‪R  P  E‬‬ ‫(‪)۰-۰‬‬

‫(اتمسفیری ترسباتو ) ‪ ،‬بهیر او‬ ‫په پورتنی میادله کې ‪ - P, Y , E :‬د اورښ‬

‫تببیر عوکلن منینی پارامترونه دی ‪ .‬ښودل هوی میادله په هغه حال کې د‬
‫تطبیق وړ ده چې د سیندی حوزی سطحی او یمکی الندې پولې یوله بل سره‬
‫کې چې د آبریز د ساحې سطحي ا و یمکې‬ ‫ولری ‪ .‬په هغه صور‬ ‫مطابق‬
‫الندې پولې سره مطابق ونلری د ګاونډی ساحې عبه په تل پاتی هکل سره یا‬
‫اوبه دابلیږی او یا اوبه هغې ساحې ته دابلیږی ‪ . W‬پدی حال کې به د سیندی‬
‫حوزی د اوبو د تیادل میادله د الندې هکل لرونکی وي‬
‫(‪)۰-۳‬‬
‫‪R  P  E W‬‬

‫‪019‬‬
 ‫‪ .۱-۰‬هکل ‪ .‬د فزیکی – جغرافیه ئی اغیزو سره د سیندی بهیر متقابلو اړیکو هیمأ ‪-۱ :‬‬
‫لومړی درجه (مهم) اغیزی ؛ ‪ -۰‬دوهمه درجه اغیزی [‪.] ۰۵‬‬

‫‪ .۰-۰‬د بهیر اقلیمی عوامل‬

‫د‬ ‫‪R  P  E ‬‬ ‫د سیندی حوزی د اوږد مهال لپاره د اوبو د تیادل میادلی‬
‫ارزونی (تحلیل ) عبه دی پایلی ته رسوو چې عوکلن منینی بهیر تر ټولو‬
‫ړومبی (مبکې) په اقلیمی عواملو پوری اړه لری ‪ .‬د بهیر اقلیمی عوامل د‬
‫هواپیژندنی ( ‪ )Metrology‬په سټیهنونو کې تر عارنې (مطالیی ) الندې نیول‬
‫کیږي ‪ .‬د هوا پیژندنی سټیهنونه په دریو ګروپو ویهل کیږي ‪ .‬په لومړی‬
‫ګروپ کې هغه سټیهنونه هامل دی چې په هغو کې د میترولوژی د ټولو‬
‫کیږی ‪ .‬په دوهم ګروپ کې د اتمسفیری‬ ‫ثب‬ ‫موضوعاتو په هکله میلوما‬
‫ترسباتو (باران ‪ ،‬واوره ) باد ‪ ،‬د هوا تودوبه او رطوب عبه عارنه کیږی ‪ .‬په‬
‫دریم ګروپ کې هغه سټیهنونه هامل دی چې یوازی د ترسباتو او د هوا د‬
‫تودوبی عبه عارنه کوي ‪.‬‬

‫‪011‬‬
‫)‪ ، (Precipitation‬تببیر‬ ‫دی له اورښ‬ ‫د بهیر اقلیمی عوامل عبار‬
‫)‪ ،(Evaporation‬د لمروړانګی ) ‪ ، (Solar radiation‬د باد د چلیدو‬
‫)‪ ، (wind speed and direction‬رطوب‬ ‫لوری او سرع‬
‫) ‪ (Humidity‬او د هوا او باوری تودوبه ) ‪ ، (Temperature‬چې‬
‫هریو په یانګړی ډول سره مطالیه کوو ‪.‬‬

‫‪ .۱-۰-۰‬تودوبه‬
‫د هوا تودوبه د اقلیمی عواملو له ډلی عبه یو عامل دی چې د بهیر د مقدار‬
‫اندازه په هغه پوری اړه لری ‪ .‬د لمر دانرژی یوه بربه د یمکې د سطحې په‬
‫وسیله جذب او په حرارتی انرژی) ‪ (thermal energy‬بدلیږی ‪ .‬نوموړی‬
‫انرژی بپل یان د تودوبې د درجې په بڼه عرګندوی ‪ .‬ښودل هوی انرژی د‬
‫لرونکې ده ‪ .‬تودوبه د یوه‬ ‫اوبو او هوا د پارامترو ترمنځ د یانګړی اهمی‬
‫سیمې د باصی عبه عبار دی چې له هغې عبه د تودوبې بهیر‬ ‫جسم یا‬
‫(جریان) امکان لری دابل او یا بهر هتون ولری‪ .‬ددی باصی د ښودلو لپاره‬
‫زیاتره د منینی تودوبې یا عادی اصطالحاتو کارول میمول دی ‪ ،‬چې میموالً د‬
‫ریاضیکی عملیو په پایله کې ترالسه کیږی [‪. ] ۰‬‬
‫د یمکې په سطحه کې د لمر د انرژی پر جذب سربیره نورالملونه چې د یمکې‬
‫د سطحې (مخ) د مبتلفو سیمو په تودوبه کې اغیزمن دی د یمکې د سطحې‬
‫ارتفاع ‪ ،‬ناهمواری ‪ ،‬د لمر د وړانګو د یلیدو لوری ‪ ،‬د هوا افقی او عمودی‬
‫یای په یای والی ‪ ،‬د یمکې په پورتني قهر کې د تودوبې هدای ‪ ،‬د لمر د‬
‫یلیدو هرایط او د یمکې د سطحې د عوارضو سره د هغوی اړیکی او د ورییو‬
‫د هتوالي عبه عبار دی ‪.‬‬
‫آتمسفیر اساسا ً د یمکې سطحه توده وی ‪ ،‬له همدی امله د هوا تودوبه د‬
‫ارتفاع په زیاتوالی پوری لږه اړه لری ‪ .‬ددی کمښ اندازه (مقدار) د تودوبې د‬

‫‪010‬‬
‫عمودی بدلونونو د میالن ) ‪ (Lapse rate‬په نامه یادیږی ‪ ،‬چې میموالً د هر‬
‫کې د ‪ 1.0  0.5C 0‬زیاتیږی ‪ .‬حتی‬ ‫سلو مترو ‪ 100m‬د ارتفاع په صور‬
‫یینی وبتونه د ارتفاع په زیاتوالی سره د تودوبې درجه زیاته هویده او یا د‬
‫کې د تودوبې د درجې‬ ‫دی ‪ ،‬چې پدی حال‬ ‫تودوبې عمودی بدلونونه مثب‬
‫بدلون ترسره هویدی ‪ .‬د تودوبې ددی د بدلیدنی د رامنځ ته کیدلو هرایط‬
‫(ګرییدنه ) دی چې په پایله کې د یمکې‬ ‫انحر‬ ‫میموالً د لمر د یلیدو زیا‬
‫دی ‪ .‬دا ډول وضع‬ ‫سطحې زیاته سړیدنه او د آرامی هوا هتون عبه عبار‬
‫(حال ) په ژمي کې په وچه کې د واورو په مخ رامنځ ته کیږی ‪ .‬د لمر د‬
‫وړانګو د اغیزو عبه پرته ‪ ،‬د سړی هوا جریان هم کیدای هی د هوا د تودوبې‬
‫د بدلیدو المل وګریی ‪.‬‬
‫یائی نا همواری کیدای هی د هوا د تودوبې د عمودی ویش اغیزمن کړی ‪.‬‬
‫ژوری کندی او دری میموالً په یوړونو کې د سړی هوا د یویای کیدو منبع‬
‫همیرل کیږی او د هغوی هتون د تودوبې د بدلیدنې د پیښیدو لپاره ښه هرایط‬
‫غونډی او لږی ارتفاع لرونکي سیمی د متیدلو‬ ‫برابروی ‪ .‬ددی په بال‬
‫هرایطو په رامنځ ته کیدو کې مرسته کوی ‪ .‬یکه چې نظر د لمر د یلیدولو‬
‫حال ته ددی ډول ساحو د موقیی په اساس د یمکې سطحې ته نیږدی هوا د‬
‫ورویو په اوږدو په هد سره نه هی ګرمیدالی او د راغو (د غرو د لمنو ) ته‬
‫هوا سره چې زیاته تودبه نه لری‬ ‫نیږدی ګرمه هوی هوا د ټیټو سیمو د اطرا‬
‫یو یای هی ‪ .‬په یوړونو کې هم سړه هوا د راغو (د غرونو د لمنو) پرمخ‬
‫کښته پورته کیږی چې په پایله کې د لوړو ارتفاعاتو ګرمه هوا د هغو یای‬
‫نظر لمر ابیستنی ته د باوری‬ ‫موقیی‬ ‫نیسی ‪ .‬له بله پلوه د راغوو مبتل‬
‫حرارتی هرایط او په پایله کې د هوا د متفاوتو حرارتی هرایطو د‬ ‫متفاو‬
‫رامنځ ته کیدو سبب ګریی ‪.‬‬

‫‪011‬‬
‫په یوه سیمه (یای ) کې تودوبه او د هغې بدلون تر زیاته حده پوری د سړی‬
‫او ګرمې هوا د افقی یای پریای کیدو پوری اړه لری چې کیدای هی د سیند د‬
‫سواحلو د نسیم په هکل نظر وچې ته د هپی او وریی په یانګړو ساعتونو‬
‫محدودو وی او د موسمی بادونو په هکله چې د کال په یانګړوفصلونو کې‬
‫جریان لری ‪.‬‬
‫د ورییو هتون د لمر د وړانګود یلیدو د کمښ سبب ګریی چې په پای کې د‬
‫لمرګټوره (مؤثره) یلیدنه کمه وی ‪ .‬له همدی امله د هپي او وریې د یلیدنی‬
‫توپیر ( تضاد) په هغه حاالتو کې چې د ورییو پنډه الیه هتون ولری متیدل‬
‫کیږی ‪ ،‬دا کارد ورینی د ټیټی تودوبې د زیاتوالی او د لوړی تودوبې د کمښ‬
‫المل ګریي ‪ .‬ددی کار په پایله کې د تودوبې د نوساناتو لمن او د لوړی او ټیټی‬
‫تودوبې ترمنځ توپیر دلمرینو وریو په پرتله په هغو وریو کې چې آسمان‬
‫وریځ وی لږ دی ‪.‬‬
‫د یادونی وړ ده چې د یمکې عبه اتمسفیر او اتمسفیر عبه یمکې ته د تودبې‬
‫(حرار ) تبادله د محسوسی او نامحسوسی تودبې په هکل ترسره کیږی‪.‬‬
‫سنج یا‬ ‫دی چې د حرار‬ ‫محسوسه تودوبه د هغی تودبې عبه عبار‬
‫ترمامیتیر) ‪ (Thermometer‬په وسیله اندازه کیږی ‪ .‬نا محسوسه تودوبه د‬
‫هغی تودوبې عبه عبار دی چې د یویې عملیې ترسره کولو له اثره د بیلګی‬
‫په توګه د تببیر عملیه یا د اوبو د بړاسونو د ترکم عملیه او یا د یوه جسم عبه‬
‫بل جسم ته د تودوبې د لیږدولو په عملیه ترسره کیږی ‪.‬‬
‫‪(Latent Heat of‬‬ ‫د یوه جسم د تببیر نا محسوسه تودوبې‬
‫) ‪ - Evaporation‬د تودوبې د هغه مقدار عبه عبار دی چې ښودل جسم‬
‫په درجه کې د‬ ‫د بدلون په حال کې ( د حرار‬ ‫عبه ګاز حال‬ ‫د مایع حال‬
‫عبه ګاز ته یا‬ ‫بدلون عبه پرته ) کوالی هی چې جذب کړی ‪ .‬د مایح حال‬
‫داوبود تببیردعملیی لپاره ‪ 2260 joules ‬او یا ‪ 539calory ‬ته‬ ‫برعکس حال‬

‫‪011‬‬
‫اړتیا ده تر عو چې د یوه ګرام اوبو مقدار د ګاز حل عبه مایع ته او میکوس‬
‫ته تبدیل هی ( ‪ . ) 1calory  4186 joules‬د اوبو د تببیر د عملیی تودوبې‬
‫‪ HV ‬د تودوبې د درجې تابع دی چې سانتی ګیرد تر‪ 40C 0 ‬پوری د الندې‬
‫میادلی عبه په کار ابیستلو محاسبه کیږی [‪]۰‬‬

‫‪HV  597.3  0.564T ; gr calory‬‬

‫(‪)۰-۰‬‬

‫د اوبو د ویلیې کیدود عملیی نا محسوسه تودوبه ‪(Latent Heat of‬‬

‫)‪ - Fusion‬د تودوبې د هغه مقدار عبه عبار دی چې یو ګرام کنګل (یخ)‬
‫د تودوبې په عین درجه کې په مایع بدلوی ‪ .‬کله چې یو ګرام اوبه د تودوبې‬
‫په صفر درجه کې په کنګل بدلیږی ‪ ،‬له ګرام عبه وتونکی نامحسوسه تودوبه‬
‫د ‪ 234 joules ‬یا ‪ 79.8calory ‬دی [ ‪. ]۰‬‬
‫ورینی منینی تودوبه )‪ - (Mean daily temperature‬د هوا‬
‫تودوبې د وریې په اوږدو او په یانګړو ساعتونو کې بدلون کوی ‪ .‬له همدی‬
‫امله د وریې په اوږدو د هوا د تودوبې د درجی د یرګندولو لپاره ورینی‬
‫منینی تودوبې مفهوم ته اړتیا ده ‪ ،‬چې د هپې او وریی په اوږدو کې د هوا د‬
‫تودوبې ښودونکی دی ‪ .‬ورینی منینی تودوبه د ساعتوار او یا د هغه ارقامو‬
‫عبه په الس رایي چې د ‪ 3  6‬ساعتونو په انتروال د هپی او وریی په‬
‫اوږدو اندازه هوی وی ‪ .‬ورینی منینی تودوبه د هپی او وریې د تودوبې د‬
‫لوړی او ټیټی درجی د منینی قیم عبه عبار دی ‪ .‬د ورینی منینی تودوبې‬
‫قیم د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو محاسبه کیږی‬

‫‪Tmax  Tmin‬‬
‫‪Tmean ‬‬ ‫;‬
‫‪2‬‬ ‫(‪)۰-۰‬‬

‫‪014‬‬
‫د هوا میاهتنی منینی تودوبه د ورینی منینی تودوبې د لوړو او ټیټو درجو د‬
‫اوسط عبه په الس رایی ‪ .‬همدارنګه کلنی منینی تودوبه د میاهتنیو منینیو‬
‫تودوبو د اوسط عبه عبار دی ‪.‬‬
‫د واوری د ویلې کیدو د تودوبې د محاسبی لپاره د وریی د تودوحې د درجې‬
‫عبه چې د وریی د تودوبې درجې سره توپیر یوه ټاکلی درجه وی کار ابلی ‪.‬‬
‫پدی صور کې د صفر عبه کښته درجی په پام کې نه نیول کیږی ‪.‬‬
‫ورینی نورماله تودوبه ‪ : Normal daily temperature‬د‬
‫ورینی منینی تودوبې عبه عبار دی چې د یوې دیرش کلنی ‪30 years ‬‬
‫دوری د ارقامو له مبې چې هتون لری په الس رایی ‪.‬‬
‫ورځ – درجه )‪: (Degree-day‬‬
‫د هوا د تودبی درجه چې د اوبو ببارونه له مترام کیدو پیل کوی او د هغې‬
‫عبه د اوبو عاعکی جوړیږی د پربې (هبنم) د تهکیل د نقطی ‪(Dew‬‬
‫)‪ Point‬په نامه یادیږی ‪ .‬په هر یو کیلومتر ارتفاع کې د پربې (هبنم)د نقطی‬
‫حرار د سانتی ګیرد د دوو درجو ‪ 2C 0 ‬په اندازه دی ‪.‬‬
‫د هوا د تودوبې درجه د ترمامیتر) ‪ (Thermometer‬په وسیله اندازه کیږی‬
‫‪ .‬ترمامیتر د یو نری هیهه ای نل عبه عبار دی چې دواړه بواوی (طرفونه)‬
‫تړلی او د هغی د دابل عبه هوا تبلیه هویده ‪ .‬د ښودل هوی نل په پای کې‬
‫کوچنی مبزن هتون لری چې د سیمابو او یا د الکولو عبه ډک هویدی‬
‫( ‪.۰-۰‬هکل ) ‪.‬‬
‫د هوا ګرمیدل د ترمامیترد مبزن د ګرمیدو المل ګریی ‪ ،‬د مبزن ګرمیدل د‬
‫سیمابو او د الکولو د ګرمیدو سبب ګریی ‪ ،‬چې په پای کې د سیمابو او یا‬
‫الکولو ګرمیدل د هغوی د حجمی انبساط المل ګریی ‪ .‬د ترمامیتر په مبزن کې د‬
‫سیمابو او یا د الکولو حجمی انبساط د ترمامیتر نل د په دابل مایع کې مخ‬
‫کوی ‪ .‬که چیری ترمامیتر د اوبو او کنګل په مبلوط کې یای‬ ‫پورته حرک‬

‫‪015‬‬
‫پریای کړو ‪،‬پدی صور کې د سیمابو او الکولو سطحه د نل په دننه کې ثابته‬
‫پاتی کیږی چې د سانتی ګیرد د مقیاس په درجه بندی کې دغه ثابتی نقطی ته‬
‫صفر وائیی ‪.‬‬

‫– ستندرد ؛ ب – اعظمی ؛ ج – اصغری‪.‬‬ ‫‪.۰-۰‬هکل‪ .‬ترمامیترونه ‪:‬ال‬

‫که چیری ښودل هوی ترمامیتر په ایهیدلو اوبو کې کښته کړو‬ ‫ددی پر بال‬
‫کې د سیمابو او یا الکولو سطحه په یوه بلی ثابتی نقطې کې‬ ‫پدی صور‬
‫پاتیږی چې هغه د سلو ‪ 100‬درجو په نامه یادوی ‪ .‬که چیری د صفر او ‪100‬‬
‫ترمنځ واټن په سلو مساوی بربو وویهو هری بربې ته د سانتی ګیرد ‪C ‬‬
‫‪0‬‬

‫یا د سلیوس یوه درجه وایی ‪ .‬اوس په همدی ترتیب سره کوالی هو چې د صفر‬
‫‪ 0‬عبه پورتنی او کښتنی او د سلو ‪ 100‬عبه لوړ درجه بندی کړو ترعو‬
‫درجه اندازه کړو ‪ .‬سربیره پردی د‬ ‫چې د صفر عبه د کښته او لوړحرا‬
‫د درجه بندی بل سیستم هم هتون لری چې د فارنهای‬ ‫حرار‬
‫)‪ (Fahrenheit‬په نامه یادیږی چې د صفر پریای د ‪ 32‬او د ‪100‬‬
‫پریای د ‪ 212‬عدد لیکل هویدی ‪ .‬که چیری دښودل هوی حدود ترمنځ واټن‬

‫‪016‬‬
‫په ‪ 180‬مساوی بربو ویهو ‪ ،‬چې هری بربې ته د فارنهای یوه درجه وایی ‪.‬‬
‫د میمولی ترمامیترونو عبه یینی وبتونه ددی اړتیا لیدل کیږی چې د وب په‬
‫یوه ټاکلی انتروال ‪ :‬د بیلګی په توګه په هپه او ورځ یینی په ‪ 24hours‬کې د‬
‫تودوبې ترټولو عبه لوړه او ټیټه درجه میلومه کړو ‪ .‬دټاکل هوی موبې ته‬
‫درسیدو په هیله د ترمامیترو د یانګړو ډولونو عبه چې د اعظمی ترمامیتر‬
‫‪(Minimum‬‬ ‫)‪ (Maximum thermometer‬او اصغری ترمامیتر‬
‫)‪ thermometer‬په نامه نومول کیږی کار ابلی ‪ .‬په پای کې د یادونی وړ ده‬
‫چې د هوا د تودوبې د درجې داندازه کولو لپاره په اوسنی وب د ترمامیترونو‬
‫ډیر پرمخ تللی ډولونه هتون لری چې په ډیره آسانی سره د هوا د تودوبې‬
‫درجه اندازه کوی چې پدی یای کې د هغوی د یادونی عبه ډوډه کوو ‪.‬‬
‫د هوا د تودوبی درجی په اندازه کولو میموالً د علورو مقیاسو عبه کارابلی ‪:‬‬
‫‪ -‬د سلیوس (سانتی ګیرد ) د اندازه کولو مقیاس چې په ‪ C 0 ‬سره ښودل‬
‫کیږی ؛‬
‫)‪ (Fahrenheit‬د اندازه کولو مقیاس چې د ‪ F 0 ‬په توری سره‬ ‫‪ -‬د فارنهای‬
‫ښودل کیږی ؛‬
‫‪ -‬مطلق (کلوین ‪ ) Kelvin‬د اندازه کولو مقیاس چې د ‪ K 0 ‬په توری سره‬
‫ښودل کیږی ؛‬
‫‪ -‬رانکین )‪ (Rankin‬د اندازه کولو مقیاس چې د ‪ R 0 ‬په توری سره ښودل‬
‫کیږی ؛‬
‫درجې داندازه کولو د هغه واحدونو (مقیاسو)‬ ‫د حرار‬ ‫سلیوس او فارنهای‬
‫دی چې په عمومی ډول سره کارول کیږی او پاتی دوه مقیاسونه‬ ‫عبه عبار‬
‫میموالً په علمی کارو کې کارول کیږی ‪.‬‬
‫د اندازه کولو د یوه مقیاس عبه بل مقیاس ته د هوا د تودوبې درجې بدلولو‬
‫لپاره د الندې فورمولونو عبه کار ابلی‬

‫‪017‬‬
 ‫‪ -‬سانتی ګیرد په فارنهای‬
‫‪9‬‬
‫‪F 0  1.8C 0  32  C 0  32‬‬ ‫(‪)۵ -۰‬‬
‫‪5‬‬
‫په سانتی ګیرد‬ ‫‪ -‬فارنهای‬
‫‪C 0  0.56F 0  17.78‬‬ ‫(‪)۰-۰‬‬
‫‪ -‬سانتی ګیرد په کلوین‬
‫‪K  C  273‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫(‪)۵-۰‬‬
‫‪ -‬فارنهای په رانکین‬
‫(‪)۰-۶‬‬
‫‪R0  F 0  459.67‬‬
‫‪ -‬کلوین په رانکین‬
‫‪R 0  1.8K 0‬‬ ‫(‪)۰-۱۲‬‬

‫‪ .۰-۰-۰‬د اتموسفیر فهار‬

‫عمل کونکی قوه د فهار‬ ‫د فزیکی جسم د سطحی پرواحد مساح‬
‫(‪ )Pressure‬په نامه یادیږی ‪ .‬هرکله چې یو فزیکی جسم د مایع او یا ګاز په‬
‫دابل کې یای پریای هی ‪ ،‬د ښودل هوی مایع یا ګاز لبوا د فزیکی جسم پر‬
‫سطحه په عمودی هکل سره قوه (وزن ) عمل کوی ‪ .‬د فزیکی جسم د سطحی‬
‫ښودل هوی عمل کونکی قوه د فهار په نامه یادیږی ‪ .‬په‬ ‫پر واحد مساح‬
‫حقیق کې پرجسم د مایع یا ګاز عمل کونکی قوه د مایع یا د ګاز د هغو طبقو د‬
‫وزن سره مساوی دی چې د جسم دپاسه قرار لری ‪ .‬لدی یایه ویلی هو چې د‬
‫مایع لبوا پر جسم د عمل کونکی قوی مقدار د مایع په دابل کې د فزیکی جسم‬
‫د اتمسفیری‬ ‫پوری اړه لری ‪ .‬د یمکې د سطحې پرواحد مساح‬ ‫ر موقیی‬
‫‪Atmospheric‬‬ ‫طبقاتو لبوا عمل کونکی قوه د اتمسفیری فهار‬
‫‪ Pressure‬په نامه یادیږی چې د سمند ر په سطح کې د هغې عددی قیم د‬

‫‪018‬‬
‫‪kg‬‬ ‫‪‬‬
‫سیمابو د ستون د ‪ ، 760mm  Hg ‬یا د یوکیلو ګرام په سانتی مربع ‪cm 2‬‬

‫سره مساوی دی ‪.‬‬

‫عرنګه چې د هوا تراکم د ارتفاع په زیاتوالی سره کمیږی ‪ ،‬لدی یایه عبه‬
‫ویلی هو چې د هوا فهار د ارتفاع په زیاتوالی سره کمیږی ‪ .‬پدی مفهوم په‬
‫لری په همغه‬ ‫هراندازه چې یوه ساحه د سمندر د سطحې عبه لوړ موقیی‬
‫کمیږی ‪ .‬د یادونی وړ ده چې د فهار بدلون نظر‬ ‫اندازه د فهار عددی قیم‬
‫ارتفاع ته منظم ندی ‪ ،‬په عمومی توګه د یمکې د سطحې عبه تر ‪1000m‬‬
‫مترو ارتفاع پوری په هر سلو مترو ‪ 100m‬ارتفاع کې د هوا فهار د‬
‫‪ 12mbar ‬ملی بارپه اندازه کمیږی او په پورتنیو طبقو کې دا بدلون (کمښ )‬
‫لږ دی ‪.‬‬
‫د یوی ساحې په مبتلفو نقطو کې د بارومتریکی فهار ترمنځ توپیر د لوړ او‬
‫ټیټ فهار ترمنځ فهاری میالن ) ‪ (Pressure gradient‬رامنځ ته کوی ‪.‬‬
‫د فهاری میالن د هتون په صور کې د هوا مالیکولونه د ټیټ فهار په لوری‬
‫په حرک رایی ‪ .‬هغه قوه چې د هوا مالیکولونه د لوړ فهار د ساحې عبه د‬
‫راوړی د فهاری میالن د قوی‬ ‫ټیټ فهار د ساحې په لوری په حرک‬
‫)‪ (Pressure gradient force‬په نامه یادیږی ‪ .‬د فهاری میالن د قوی‬
‫مقدار د فهاری میالن پوری اړه لری [ ‪. ]۰‬‬
‫د هوا فهار (اتمسفیری فهار) میموالً د بارومتر )‪ (Barometer‬په وسیله‬
‫بیلګی په توګه سیمابی ‪،‬‬ ‫ډولونه لرید‬ ‫اندازه کیږي ‪ .‬بارومترونه زیا‬
‫میبانیکی ‪ ،‬ډیجیتلی ‪ .‬په (‪۳-۰‬هکل ) کې د بیلګی په ډول سره یو میبانیکی‬
‫بارومتر ښودل هویدی ‪ .‬په محاسبو کې نظراړتیا ته اتمسفیری فهار یا په‬
‫مجموع کې فهار د یانګړو مقیاسونو یا واحداتو له جنسه افاده کیږي ‪ .‬د فهار‬
‫‪ ، N‬پاسکال ‪ ، Pa ‬بار ‪bar ‬‬ ‫‪‬‬
‫دی له ‪ :‬نیوټن پر مترمربع ‪m2‬‬ ‫واحدا عبار‬

‫‪019‬‬
‫‪،‬ملی بار ‪ ، mbar ‬ډاین ‪ ، dine ‬اتمسفیر ‪ ، atm ‬د اوبو د ستون ارتفاع‬
‫‪ ، m.of .W .C ‬او د سیمابو ارتفاع ‪. mm  Hg ‬‬

‫‪.۳-۰‬هکل‪ .‬میبانیکی بارومتر‬

‫د فهار واحدا چې په عمومی ډول سره په عملی ساحه کې تری کار ابیستل‬
‫کیږی په بپل منځ کې الندې تناسبونه لری ‪:‬‬

‫; ‪1.KPa  1 N m 2‬‬
‫; ‪1KPa  1bar‬‬
‫; ‪1bar  10 dine cm 2‬‬
‫;) ‪1dine  1( gr  cm sec 2‬‬
‫‪1atm  1.013 *105 Pa‬‬
‫; ‪1atm  10m.of .W .C‬‬
‫; ‪1atm  14.7 P inc‬‬
‫; ‪1atm  1.036 kg cm 2‬‬

‫‪041‬‬
‫‪ - Vapours pressure‬په هوا کې داوبو د‬ ‫د اوبو د ببار فهار‬
‫ببارد موجوده فهار عبه حاصل هوی ابتدائی فهار د اوبو ببار فهار ‪ e ‬په‬
‫نامه یادوی ‪ .‬یا په بل عبار هغه فهار چې د اوبو ببارونه د هوا په یوه کتله‬
‫دابلوی د ببار فهار په نامه یادیږی ‪ .‬د اوبو ببار فهار(د لمدی او وچې هوا د‬
‫دی چې د الندې میادلی (‪ )۱۱ -۰‬عبه په الس‬ ‫فهار توپیر ) عبه عبار‬
‫رایي ‪ .‬د بیلګې په توګه په عادی هرایطو کې د هوا فهار ‪ 1013mbar ‬دی ‪،‬‬
‫د بهپړ رطوب د حذفیدو په صور کې په هغې کې فهار تر ‪ 1010mbar ‬پوری‬
‫کمیږی ‪ ،‬پدی ډول هوا کې د اوبو د ببار فهار د ‪ 3mbar ‬سره میادل دی ‪.‬‬
‫‪e  ps  pd‬‬ ‫(‪)۰-۱۱‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - ps‬د ببار فهار په لوند حال کې په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - pd‬د وچې هوا فهار په ‪. mbar ‬‬
‫کې چې هوا په بپل یان کې د اوبو ببارونو‬ ‫د اوبو ببار فهار په هغه حال‬
‫اعظمی حد وساتلی هی د مهبوع په حال کې وی دا ډول فهار د اهباع ببار‬
‫فهار)‪ es  (Saturated vapour pressure‬په نامه یادیږی ‪ .‬د اهباع‬
‫ببار فهار د هوا د تودوبې درجی تابع دی چې د ماګنوس )‪ (Magnus‬د‬
‫فورمول عبه په کار ابیستلو کوالی هو هغه محاسبه کړو‬

‫‪ 17.269Ta‬‬ ‫‪‬‬

‫‪es  6.11exp ‬‬
‫‪ 237.3  Ta‬‬
‫‪‬‬ ‫(‪)۰-۱۰‬‬
‫‪‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - es‬د اهباع ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - Ta‬د هوا تودوبه په سانتی ګیرد ‪.C0‬‬

‫‪040‬‬
 ‫سربیره پردی د اهباع ببار فهار د محاسبی لپاره د الندې رابطی عبه هم‬
‫کوالی هو کار وابلو[‪]۰‬‬

‫‪‬‬
‫(‪es  33.8639 0.00738T  0.8072  0.0000191.8T  48  0.001316 )۰-۱۳‬‬
‫‪3‬‬
‫‪‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - T‬د هوا د تودوبې درجه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ - es‬د اهباع ببار فهار په ‪. mbar ‬‬
‫درجې ته اهباع ببار فهار قیمتونه‬ ‫په ‪ .۰-۱‬جدول کې نظر د هوا د حرار‬
‫ښودل هویدی‬
‫‪ .۰-۱‬جدول‪ .‬نظرد هوا تودوبې د مبتلفو درجو ته د اهباع ببار فهار‬
‫د اهباع ببار فهار‬
‫‪cm  Hg ‬‬ ‫‪kg‬‬ ‫‪cm 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪mbar ‬‬ ‫‪C ‬‬
‫‪0‬‬
‫حرار‬
‫‪0.216‬‬ ‫‪0.0030‬‬ ‫‪2.87‬‬ ‫‪-10‬‬
‫‪0.316‬‬ ‫‪0.0044‬‬ ‫‪4.21‬‬ ‫‪-5‬‬
‫‪0.46‬‬ ‫‪0.0063‬‬ ‫‪6.11‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0.66‬‬ ‫‪0.0091‬‬ ‫‪8.75‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪0.91‬‬ ‫‪0.0126‬‬ ‫‪12.19‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪1.27‬‬ ‫‪0.0176‬‬ ‫‪16.91‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪1.75‬‬ ‫‪0.0242‬‬ ‫‪23.33‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪2.37‬‬ ‫‪0.0328‬‬ ‫‪31.66‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪3.18‬‬ ‫‪0.0440‬‬ ‫‪42.45‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪4.22‬‬ ‫‪0.0583‬‬ ‫‪56.28‬‬ ‫‪35‬‬

‫د اوبو د ببار فهار ‪ e ‬او اهباع ببار د فهار ‪ es ‬ترمنځ رابطه د وچې‬
‫تودوبې ) ‪ (Dry-bulb temperature‬او لندی تودوبې ‪(Wet-bulb‬‬
‫د هغه ترمامتر په وسیله چې د‬ ‫) ‪ temperature‬تابع دی ‪ .‬لوند حرار‬
‫د لوند ټوکر په وسیله پیچل هوی وی اندازه کیږی ‪ .‬د‬ ‫هغې د محزن اطرا‬
‫هغې د لوند ساتلو لپاره د نبی ټوکر پای د تل لپاره د اوبو په هغه لوښی کې چې‬

‫‪041‬‬
‫له اوبو عبه ډک هویدی یای لری ‪ .‬پدی اساس د ‪ e ‬او ‪ es ‬ترمنځ ارتباط په‬
‫الندې هکل سره سرته نیسی‬

‫‪‬‬ ‫‪T ‬‬ ‫(‪)۰-۱۰‬‬

‫‪e  es  0.0006606 Pa T  TW 1  W ‬‬
‫‪ 872.78 ‬‬

‫‪ - e‬د اوبو د ببار فهتر په ‪ mbar ‬؛‬

‫په‬ ‫‪ - es‬د اهباع ببار فهار د لوند ترمامتر د تودوبې د درجې په صور‬
‫‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - T‬د وچ ترمامتر د تودوبې درجه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ - TW‬د لوند ترمامتر د تودوبې درجه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ - Pa‬د هوا فهار په ‪. mbar ‬‬
‫لدی یایه عبه ویلی هو هرعومره چې د وچ او لوند ترمامترونو د تودوبې د‬
‫مهبوع‬ ‫درجو ترمنځ ترمنځ توپیر لږ وی ‪ ،‬په همغه اندازه د هوا رطوب‬
‫(اهباع ) حال ته نیږدی وی ‪.‬‬

‫‪ .۰-۰-۳‬د هوا لمدبل(رطوب )‬

‫داوبو مقدارچې په هواکې هتون لری د لمدبل (رطوب ) په نامه یادیږي ‪ .‬یا بل‬
‫) په نامه یادیږی ‪ .‬په‬ ‫دلمدبل (رطوب‬ ‫په هوا کې د اوبو موجودی‬ ‫عبار‬
‫طبیی کې وچه هوا هیڅ هتون نلری ‪ .‬حتی تر دی چې و چو دښتو او صحراو‬
‫هتون لری ‪ .‬په هوا کې د اوبو د‬ ‫ظاهراً وچه هوای کې یو اندازه رطوب‬
‫ببارونو هتون د تودوبې ‪ ،‬فهار ‪ ،‬د باد د چلیدو د لوری ‪ ،‬د کال وب ‪ ،‬ورځ‬
‫او د ساحې ارتفاع ‪ ،‬د باوری بصوصیا (یانګړتیاوی) ‪ ،‬د اوبو د‬ ‫‪ ،‬ریلی‬
‫زیرمو او نباتاتو هتون پوری اړه لری ‪.‬‬

‫‪041‬‬
‫د اتمسفیر‬ ‫د سمندرونو په سطح کې په ډیرو ښو هرایطو کې د هوا رطوب‬
‫(جو) ترکیب علور سلنه ‪ 4%‬جوړوی ‪ .‬په میمولی هرایطو کې د اوبو د‬
‫ببارونو مقدار په اتموسفیر کې په ګرمومیاهتو کې ‪ 1.3%‬او په سړو میاهتو‬
‫کې ‪ 0.4%‬عبه تجاوز نه کوی ‪.‬‬
‫رطوب د ببار ‪ ،‬مایع او جامد حال سره هتون لری ‪ .‬په صافه او میمولی هوا‬
‫کې رطوب د ببار په بڼه هتون لری ‪ .‬په ورییو کې رطوب د اوبو د عاعکو‬
‫او یا د کنګل د کرستالونو په هکل هتون لری ‪ ،‬چې په یانکړیو هرایطو کې د‬
‫اتمسفیر عبه تبلیه کیږی ‪ .‬له همدی امله په اتمسفیر (فضأ) کې لمدبل‬
‫) زیاتره د ببار په بڼه هتون لری ‪ .‬په اتمسفیر یا فضأ کې د اوبو‬ ‫(رطوب‬
‫ببارونه د اتمسفیر او د یمکې د انرژی په بیالنس کې عمده او اساسی رول‬
‫لری ‪ .‬د بیلګې په توګه د لمر انرژی لنډ امواج ینډوی او د یمکې د انرژی لوړ‬
‫اغیزه‬ ‫امواج جذب کوی ‪ ،‬چې پدی ترتیب سره د یمکې په حرارتی بدلون‬
‫کوی ‪ .‬د اوبو د همدی ببارونو له طرفه د تببیر او اورښ عملیو په ترڅ کې‬
‫د اتمسفیر انرژی یای په یای کوی ‪.‬‬
‫سره د هوا‬ ‫که عه هم د اتمسفیر د اوبو ببار د انرژی د تولید او مصر‬
‫تودوبه کنترولوی ‪ ،‬په بپله هم د تودوبې د مستقیم کنترول الندې دی ‪ ،‬یینی د‬
‫اتمسفیر د اوبو د ببار مقدار د هغی د حرار سره مستقیما ً اړیکی لری ‪ .‬پدی‬
‫ترتیب سره هرعومره د تودوبې درجه لوړیږی په همه اندازه د اتمسفیر‬
‫رطوبتی ظرفی زیاتیږی ‪.‬‬
‫د لمدی هوا مبصوص وزن )‪ .(Density of moist air‬د هوا په‬
‫واحد حجم کې د اوبو د ببار او وچې هوا د مجموعی وزن عبه عبار دی چې‬
‫په یوه سانتی مترمکیب کې په ګرام ښودل کیږي ‪ .‬عرنګه چې د اوبو ببار‬
‫مبصوص وزن ‪ 0.622‬د تودوبې په عین درجه د وچې هوا د مبصوص وزن‬

‫‪044‬‬
‫سره مساوی دی ‪ ،‬په پایله کې د اوبو د ببار مبصوص وزن د الندې رابطی‬
‫عبه په کار ابیستلو سره محاسبه کیږی [ ‪] ۰،۰‬‬

‫‪e‬‬
‫‪V  0.622‬‬ ‫;‬ ‫(‪)۱۰ -۰‬‬
‫‪R273  T ‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - V‬د اوبو د ببار مبصوص وزن په ‪ gr cm3 ‬؛‬
‫‪ - e‬د اوبو ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - R‬د ګاز ثاب دی چې د وچې هوا لپاره ‪ R  2.87 *103 cm2 K .sec2‬؛‬
‫‪ - T‬د تودوبې درجه په ‪. C 0 ‬‬
‫د وچې هوا مبصوص وزن مساوی دی په‬

‫‪d ‬‬
‫‪Pd‬‬
‫;‬ ‫(‪)۰-۱۵‬‬
‫‪R273  t ‬‬

‫پدی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ -  d‬د وچې هوا مبصوص وزن په ‪ gr cm3 ‬؛‬
‫‪ - Pd‬د وچې هوا فهار په ‪. mbar ‬‬
‫د (‪ )۱۰ -۰‬او (‪ )۱۵ -۰‬رابطو عبه د لمدی (مرطوبی) هوا مبصوص وزن په‬
‫الس رایي‬

‫‪Pa‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪e ‬‬

‫‪a ‬‬ ‫;‪1  0.378 ‬‬
‫‪R273  T  ‬‬ ‫‪Pa ‬‬ ‫(‪)۱۰ -۰‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ -  s‬د لمدی هوا مبصوص وزن په ‪ gr cm3 ‬؛‬

‫‪045‬‬
 ‫‪ - Pa‬د لمدی هوا فهار په ‪. mbar ‬‬
‫د (‪ )۱۰ -۰‬رابطه ددی ښکارندوی ده چې د ثاب فهار تودوبې په صور کې‬
‫وچې هوا ته سپکه ده ‪ .‬د (‪ )۱۵ -۰‬رابطې په اساس د وچې‬ ‫لمده هوا نسب‬
‫هوا مبصوص وزن د تودوبې ‪ T  15C 0 ‬او ‪ Pa  1010mbar ‬په صور‬
‫کې ‪ 1.22 gr cm3‬یا ‪ 1.22 kg m3‬دی ‪.‬‬
‫د هوا لمدبل په عمومی ډول سره په الندې علورو هکلونو ویهی ‪:‬حدی ‪،‬‬
‫مطلقه ‪ ،‬نسبتی او د لمدبل کمښ ‪.‬‬

‫) ‪ . Limited humidity‬د اوبود ببار د هغه‬ ‫حدی لمدبل (رطوب‬

‫مقدار عبه عبار دی چې د تودوبې په ټاکلی درجه کې د بهپړی هوا د مهبوع‬
‫کولو لپاره ضروری وی ‪.‬‬
‫د هوا د درجی د کمیدو په صور کې د اوبو ببارونه چې د حدی لمدبل عبه‬
‫تجاوز کوی په عاعکو بدلیږي او د هبنم په هکل پر یمکه ترسب کوی (یمکۍ‬
‫ته را ښکته کیږي ) ‪.‬‬
‫مطلقه لمدبل ‪ . Absolute humidity‬د اوبو د ببار د هغه مقدار‬
‫عبه عبار دی چې د هوا د تودوبې په ټاکلی درجه کې هتون ولری ‪ .‬مطلقه‬
‫رطوب د اوبود ببارونو ارتجاعی ټاکی او په ‪ mm-Hg‬یا په ‪ mbar‬اندازه‬
‫کیږي ‪ .‬د ببار د مقدار ‪ Q‬او د هغوی د ارتجاعی ترمنځ رابطه کوالی هو چې‬
‫په الندې هکل سره ولیکو‬

‫‪Q‬‬
‫‪1.06 E‬‬
‫;‬
‫(‪)۱۵ -۰‬‬
‫‪1  T‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ -   0,004‬د هوا د حجمی انبساط ضریب ؛‬

‫‪046‬‬
 ‫‪ - T‬د هوا د تودوبی درجه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫د ‪ T  0‬په صور کې پورتنی رابطه الندې هکل غوره کوی‬

‫;‪Q  1.06E‬‬ ‫(‪)۱۶ - ۰‬‬

‫په یوه مترمکیب هوا کې د اوبو د ببارو مقدار په ګرام سره د‬ ‫یا په بل عبار‬
‫مطلقه لمدبل عبه عبار دی ‪ .‬د الندې میادلی په وسیله د اوبو د ببار فهار او‬
‫تودوبې سره د مطلقه لمدبل رابطه ښودل کیږی[‪. ] ۰،۰‬‬

‫‪e‬‬
‫‪AH  216.68‬‬ ‫;‬ ‫(‪)۰۲ - ۰‬‬
‫‪273  T ‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - AH‬د هوا مطلقه لمدبل په ‪ gr m3 ‬؛‬
‫‪ - e‬د اوبو د ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - T‬د تودوبې درجه په ‪. C 0 ‬‬
‫نسبتی (نسبی) لمدبل ‪ . Relative humidity‬د هوا پر حدی لمدبل د‬
‫مطلقه لمدبل د نسب عبه عبار دی ‪ .‬یا په حدی لمدبل د موجوده لمدبل د‬
‫مقدار د نسب عبه عبار دی ‪.‬د بیلګی په توګه اویا سلنه ‪ 70%‬ددی‬
‫ښکارندوی دی چې په اوسنی حال هوا د اوبو د ببارونو د اویا سلنه ‪70%‬‬
‫د جذبولو ظرفی لری ‪ .‬د هوا نسبی لمدبل کوالی هوچې د الندې رابطی عبه په‬
‫الس راوړو‬

‫‪RH ‬‬
‫‪Q1‬‬
‫;‪100%‬‬
‫(‪)۰۱ -۰‬‬
‫‪Q‬‬

‫‪047‬‬
 ‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - Q1‬د اوبو د ببارونو د هغه مقدار عبه عبار دی چې په یوه مترمکیب هوا‬
‫‪ 1m 3 ‬کې د نظار په لحظه کې هتون ولري ؛‬
‫‪ - Q‬د اوبو د ببارونو هغه مقدار دی چې د تودوبې په ټاکلی درجه کې ( د‬
‫نظار په وب ) د یوه متر مکیب د هوا د مهبوع کولو لپاره ضروری وي ‪.‬‬
‫نسبتی لمدبل د مطلقه لمدبل په عیر کولی هو چې د ببارو د ارتجاعی له‬
‫جنسه افاده هی‬
‫‪e‬‬ ‫(‪)۰۰ - ۰‬‬
‫‪RH ‬‬ ‫‪100%‬‬
‫‪es‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - e‬د اوبو د ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - es‬د اهباع ببار فهار په ‪. mbar ‬‬
‫همدارنګه د هوا نسبی لمدبل په مسقیمه توګه د هوا د تودوبې درجې او د هبنم‬
‫د نقطی د حرا د هتون په صور کې د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو‬
‫سره محاسبه کوو [ ‪]۰‬‬

‫‪112  0.1T  Td ‬‬

‫‪8‬‬

‫‪RH  100‬‬ ‫(‪)۰۳ -۰‬‬

‫; ‪‬‬
‫‪ 112  0.9T ‬‬

‫په پورتنی میادله کې د هوا تودبې درجه او د هبنم د نقطی د تودوبې درجه په‬
‫سانتی ګیرد ښودل هوی دی ‪.‬‬
‫سربیره پردی د هوا د نسبتی لمدبل د سلنی محاسبه د وچ او النده ترمامترونو د‬
‫کې د (‪.۰-۰‬جدول ) د ارقامو عبه په ګټه‬ ‫تودوبې درجو د هتون په صور‬
‫کوو‪.‬‬ ‫محاسبه‬ ‫ابیستلو‬

‫‪048‬‬
 ‫‪.۰-۰‬جدول ‪ .‬د وچ او النده ترمامترونو د تودوبې د درجی په اساس د نسبتی‬
‫لمدبل ټاکل [‪]۵‬‬
‫دوچ او النده ترمامترونو د تودوبې درجې توپیر ‪T ;C ‬‬
‫‪0‬‬
‫‪T ;C ‬‬‫‪0‬‬

‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪-10‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪-8‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪-6‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪96‬‬ ‫‪-4‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪61‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪22‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪26‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪28‬‬
‫‪17‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪61‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪32‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪34‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪36‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪61‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪38‬‬
‫‪29‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪40‬‬

‫‪ . Deficit of humidity‬د حدی او مطلقه لمدبل تر‬ ‫د لمدبل کمښ‬

‫منځ توپیر عبه عبار دی‬

‫‪d  es  e‬‬ ‫(‪)۰۰ -۰‬‬

‫‪049‬‬
‫مبصوصه لمدبل ‪ . Specific humidity‬د لمدی هوا په واحد وزن‬
‫‪gr‬‬ ‫‪kg ‬‬ ‫کې د اوبو د ببارونو د مقدار عیه عبار دی چې په عمومی توګه د‬
‫له جنسه افاده کیږی ‪ .‬د هوا مبصوصه لمدبل د هوا د فهار او د اوبو د ببار‬
‫فهار ترمنځ الندې رابطه هتون لری [ ‪]۰‬‬

‫‪SH ‬‬
‫‪622e‬‬
‫;‬ ‫(‪)۰-۰۰‬‬
‫‪P  0.378e‬‬

‫پدی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - SH‬د هوا مبصوصه رطوب په ‪ gr kg‬؛‬
‫‪ - e‬د اوبو د ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - P‬د هوا فهار په ‪. mbar ‬‬
‫د هبنم نقطه ‪ . Dew point‬د هبنم نقطه (یا د هبنم د تهکیل درجه) د د‬
‫تودوبې د درجې عبه عبار دی چې د هغې په صور کې په هوا کې د هتو‬
‫(موجوده ) اوبو د ببار فهار ‪ e ‬د اهباع ببار په فهار ‪ es ‬بدلیږی ‪ ،‬او دغه‬
‫عملیه پرته د اوبو د ببار د واردولو عبه یوازی د سړیدو له الری ترسره‬
‫کیږی ‪ .‬د هبنم نقطه د سانتی ګیرد درجی له جنسه ښودل کیږی ‪.‬‬
‫د یادولو وړ ده چې د هوا نسبتی لمدبل کوالی هوو چې د هبنم د نقطی له الری‬
‫کې د‬ ‫په اساس د هبنم د نقطې د تودوبې په صور‬ ‫محاسبه هی ‪ .‬د تیری‬
‫اهباع ببار فهار او د نسبی رطوب ترمنځ الندې رابطه هتون لری‬

‫‪ eT T ‬‬
‫‪RH    d 100‬‬
‫‪ es ‬‬ ‫(‪)۰۵ -۰‬‬

‫‪051‬‬
‫لدی یایه عبه په الس رایی چې په هغې کې ‪ eT T‬د هبنم نقطې په تودوبه‬
‫‪d‬‬

‫کې د اهباع ببار فهار او ‪ es ‬د هوا په میمولی تودوبه کې د اهباع ببار فهار‬
‫دی ‪ .‬د هبنم نقطه همدارنګه کوالی هوو چې د وچ او لوند ترمامتر د تودوبې‬
‫د توپیر په اساس د (‪ .۰-۳‬جدول) ارقامو په کارولو سره محاسبه کړو ‪.‬‬
‫د (‪ .۰-۳‬جدول ) په کارولو د هبنم د نقطې تودوبه او د هغې متناظر د اهباع‬
‫فهار ببار د میمولی هوا او هبنم په ټاکلو سره د (‪ )۰-۰۵‬رابطې عبه د هوا‬
‫نسبی رطوب محاسبه کوو‪.‬‬

‫‪ .۰-۰-۰‬د لمدبل اندازه کول‬

‫د هوا د لمدبل دهوا پیژندنی په مرکزونو (سټیهنو) کې د میمولی سایکرومتر‬
‫)‪ (Psychrometer‬عبه په کار ابلیستلو اندازه کوی ‪ .‬سایکرومتر د دوو‬
‫عادی ورته سیمابی ترمامترو عبه جوړه هوی وسیله ده چې د یوه ترمامتر‬
‫مبزن (هغه بربه چې هغې کې سیماب هتون لری) په هاوبوا پبته ای ټوکر‬
‫تاو هوی او د ټوکر پای د اوبو په لوښی کې یای په یای هوی دی‬
‫(‪.۰-۰‬هکل) ‪ .‬د سایکرومتر دغه بربه د النده ترمامیتر ‪(Wet bulb‬‬
‫) ‪ thermometer‬په نامه او دوهمه بربه یې د وچ ترمامیتر ‪(Dry bulb‬‬
‫) ‪ thermometer‬په نامه یادیږي ‪ .‬لوند ترمامتر تل د هوا د بهیر په مقابل‬
‫کې چې ‪ 1  3 m sec‬سرع لری یای کې یای په یای کیږی‪ .‬د ښودل هوی‬
‫سرع د تأمین لپاره میموالً د کوچنی برقی یا میبانیکی باد پکي عبه کار ابلی‬
‫چې د ترمامتر مبزن ته نیږدی قرار لری ‪ .‬د وچ او د النده ترمامیتر د حرار‬
‫درجی توپیر د هوا د لمدبل مییار دی ‪ ،‬یکه هر عومره چې هوا وچه وی ‪ ،‬د‬
‫لوښي په دابل او د تاو هوی ټوکر عبه تببیر زیاتیږی ‪ .‬عرنګه چې د تببیر‬
‫سره تړاو لری له همدی امله لوند ترمامترد حرار‬ ‫عملیه د انرژی د مصر‬
‫د توپیر له مبی د ترتیب هوو‬ ‫د حرار‬ ‫درجی زیاته لویدنه ښایی ‪.‬‬

‫‪050‬‬
‫فیصدی‬ ‫جدولونو(‪ .۳-۰‬جدول) عبه په ګټه ابیستلو د هوا د نسبی رطوب‬
‫میلوموی‪.‬‬

‫‪ .۰ -۰‬هکل ‪ .‬سایکرومتر یا رطوب سنج‬

‫‪051‬‬
 ‫‪ .۰-۳‬جدول ‪ .‬د وچ او النده ترمامتر د تودوبې د توپیر په اساس د هبنم د تهکیل د نقطی او نسبتی لمدبل ټاکل‬
‫د وچ او لوند ترمانتر توپیر ‪T ;C ‬‬
‫‪0‬‬
‫د اهباع ببار فهار‬
‫‪ ‬‬
‫‪T , C0‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪mm  Hg ‬‬ ‫‪mbar ‬‬
‫‪-24‬‬ ‫‪-16‬‬ ‫‪-11‬‬ ‫‪2.15‬‬ ‫‪2.86‬‬ ‫‪-10‬‬
‫‪-33‬‬ ‫‪-20‬‬ ‫‪-13‬‬ ‫‪-9‬‬ ‫‪2.52‬‬ ‫‪3.35‬‬ ‫‪-8‬‬
‫‪-24‬‬ ‫‪-16‬‬ ‫‪-11‬‬ ‫‪-7‬‬ ‫‪2.94‬‬ ‫‪3.91‬‬ ‫‪-6‬‬
‫‪-32‬‬ ‫‪-19‬‬ ‫‪-12‬‬ ‫‪-8‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪3.42‬‬ ‫‪4.55‬‬ ‫‪-4‬‬
‫‪-22‬‬ ‫‪-14‬‬ ‫‪-9‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪3.97‬‬ ‫‪5.28‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪-27‬‬ ‫‪-16‬‬ ‫‪-11‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4.59‬‬ ‫‪6.11‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪-33‬‬ ‫‪-19‬‬ ‫‪-12‬‬ ‫‪-7‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5.30‬‬ ‫‪7.05‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪-47‬‬ ‫‪-21‬‬ ‫‪-13‬‬ ‫‪-8‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6.11‬‬ ‫‪8.13‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪-23‬‬ ‫‪-14‬‬ ‫‪-9‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7.03‬‬ ‫‪9.35‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪-26‬‬ ‫‪-15‬‬ ‫‪-9‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8.06‬‬ ‫‪10.72‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪-29‬‬ ‫‪-17‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9.23‬‬ ‫‪12.27‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪-34‬‬ ‫‪-18‬‬ ‫‪-11‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪10.54‬‬ ‫‪14.02‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪-19‬‬ ‫‪-11‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪12.02‬‬ ‫‪15.98‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪-11‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪13.66‬‬ ‫‪18.17‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪-10‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪15.51‬‬ ‫‪20.63‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪-4‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪17.57‬‬ ‫‪23.37‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪-5‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪19.87‬‬ ‫‪26.43‬‬ ‫‪22‬‬
‫‪-10‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪22.43‬‬ ‫‪29.83‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪-9‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25.27‬‬ ‫‪33.61‬‬ ‫‪26‬‬
‫‪-3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪28.42‬‬ ‫‪37.80‬‬ ‫‪28‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪31.90‬‬ ‫‪42.43‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪35.75‬‬ ‫‪47.55‬‬ ‫‪32‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪40.00‬‬ ‫‪53.20‬‬ ‫‪34‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪44.68‬‬ ‫‪59.32‬‬ ‫‪36‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪49.82‬‬ ‫‪66.26‬‬ ‫‪38‬‬
‫‪19‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪55.47‬‬ ‫‪73.78‬‬ ‫‪40‬‬

‫‪051‬‬
 ‫‪ .۰-۰-۰‬باد‬
‫یو‬ ‫دی چې د هوا پیژندنی د نورو پارامترونو بال‬ ‫باد د هوا افقی حرک‬
‫ویکتوری پارامتر دی ‪ .‬بادونه او هوائی بهیرونه (جریانونه ) د لمر عبه‬
‫ابیستل هوی تودبه د یمکې پرمخ ویهی ؛ او هوائی کتلی د لوړ فهار د سیمو‬
‫عبه د ټیټ فهار سیمو ته ویهی ‪ .‬د باد ویکتور د نورو ویکتوری پارامترونو‬
‫په عیر هم لوری او هم اندازه لری چې د باد د سرع ښودونکی دی ‪ .‬بادونه‬
‫میموالً د الی په وسیله چې انمامیتر)‪ (Anemometer‬نومیږی اندازه کیږی‪.‬‬
‫د باد لوری د هغه لوری عبه عبار د کوم لوری عبه چې باد چلیږی ‪ .‬د باد د‬
‫لوری د ټاکلو لپاره په هوا پیژنده کې عومقیاسه هتون لری چې یویی ‪36‬‬
‫قلوریی مقیاس د ( د لسو درجو ‪ 100‬په فاصله ) دی ‪ .‬پدی ډول سره چې د‬
‫آسمان دایره په ‪ 36‬مساوی بربو ویهی او د باد لوری د هغې په اساس ټاکي ‪.‬‬
‫سربیره پردی د باد د لوری د ټاکلو لپاره میموالً د قطب نما لوری په هپاړسو‬
‫‪ 16‬بربو ویهل کیږی یینی قطب ‪ ، N ‬قطب قطب بتیځ ‪ ، NNE ‬قطب بتیځ‬
‫‪ ، NE ‬بتیځ قطب بتیځ ‪ ، ENE ‬بتیځ ‪، E ‬بتیځ سهیل بتیځ ‪ ، ESE ‬سهیل‬
‫لویدیځ ‪ ، SE ‬سهیل سهیل بتیځ ‪ ، SSE ‬سهیل ‪ ، S ‬همدارنګه لویدیځ لوری‬
‫لوری بندی کیږی ‪ .‬ښودل هوی لوری بندی په (‪.۰-۰‬هکل ) ښودل هویده‬
‫[‪.]۰‬‬

‫‪.۰-۰‬هکل ‪ .‬د باد د چلیدو د لوری لوری بندی‬

‫‪054‬‬
‫کې طی‬ ‫دی چې باد یې په واحد وب‬ ‫د هغه واټن عبه عبار‬ ‫د باد سرع‬
‫کوی ‪ .‬په (‪ .۰-۵‬هکل ) کې د باد سرع د اندازه کولو وسیله ( سرع سنج)‬
‫انمامیتر)‪ (Anemometer‬ښودل هویدی ‪ .‬عرنګه په عکس کې (هکل )‬
‫لیدل کیږی انمامیتر په بپل پای کې ثب کونکی وسیله )‪ (Recorder‬لری ‪.‬‬
‫کې د پیالو د عربیدو (دوران)‬ ‫کونکی وسیله په ټاکلی وب‬ ‫ښودل هوی ثب‬
‫همیره ښیی ‪ .‬عرنګه چې د پیالو فاصله د هیاع د مرکز عبه دایره جوړوی ‪،‬‬
‫نو له همدی امله د پیالی د عربیدنی په هردور کې طی هوی فاصله محاسبه او‬
‫په پایله کې د باد سرع محاسبه کیږی ‪.‬‬

‫‪.۵-۰‬هکل ‪ .‬د باد د سرع او لوری د اندازه کولو وسیله )‪(Anemometer‬‬

‫د باد سرع د یانګړو واحداتو له جنسه اندازه کیږی ‪ :‬د ګره له جنسه ( یو‬
‫ګره د ‪ 1.852 km hour‬سره میادل دی ) ‪ ،‬متر پر ثانیه ‪ ( m sec‬متر پر ثانیه‬
‫‪km hour ‬‬ ‫د ‪ 1m sec  3.6 km h0ur‬سره میادل دی ) او کیلومتر پر ساع‬
‫سره ښودل کیږی ‪.‬‬

‫‪055‬‬
‫که چیری د باد سرع او د لوری بدلون په هد سره تر سره هی او یا داچې د‬
‫باد سرع او لوری د ډیرزیا (هدید ) بدلون سره مبامخ هی دی ډول باد ته‬
‫متالطم ) ‪ (Turbulent‬ویل کیږی ‪ .‬سربیره پردی په هواپیژندنه کې د بادونو‬
‫کې د یینو نورو مفاهیمو عبه هم کار ابیستل کیږی چې‬ ‫د مطالیې په وب‬
‫عبار دی له ‪ :‬د باد د لحظه ئی سرع اندازه ( ‪The instantaneous‬‬
‫‪ ،)wind speed‬د باد منینی سرع (‪ ،) average wind speed‬د باد‬
‫واټن (‪ ) wind distance‬او د باد منینی واټن ( ‪The mean distance‬‬
‫‪.)of the wind‬‬

‫د باد واټن ‪:‬ـ د واحد واټن (فاصلی) د وهلو د وب د ټاکلو عبه عبار دی ‪.‬‬

‫کې‬ ‫چې باد ئې په ټاکلی وب‬ ‫د باد منینی واټن ‪ –:‬د هغه واټن عبه عبار‬
‫وهی ‪.‬‬

‫د باد د لحظه ئی سرع اندازه ‪ –:‬د وب په ټاکلی لحظه ( د بوښې په ټاکلی‬

‫لحظه ) کې د حاکم سرع عبه عبار دی ‪.‬‬

‫د باد منینی سرع ـ په یوه ټاکلی وب کې د باد د اندازه هوو سرعتونو پر‬
‫همیر د سرع د مجموعی مقدار د نسب عبه عبار دی ‪.‬‬

‫(توان) د اندازه کولو لپاره بل مقیاس عبه چې د بوفور‬ ‫د باد د قدر‬

‫)‪ (Beaufort‬په نامه یادیږی هم کارابلی ‪ .‬بوفور په حقیق کې په وچه او‬
‫د انسان د ژوندانه په فضا کې یو تربله د باد د هد او اغیزی (تأثیرا ) پام کې‬
‫له جنسه د یمکۍ د‬ ‫کې ښودل مقیاس د باد سرع‬ ‫نیولی دی ‪ .‬اوسنی وب‬
‫سطحې عبه د لسو مترو ‪ 10m‬په لوړوالی (ارتفاع) ټاکل کیږی ‪.‬‬
‫اوپارمترونو ترمنځ‬ ‫مقیاس او د باد هد‬ ‫په (‪ .۰-۰‬جدول ) کې د بوفور‬
‫رابطه ښودل هوی ده [ ‪.] ۰‬‬

‫‪056‬‬
 ‫‪.۰-۰‬جدول ‪ .‬د بوفور په مقیاس کې د باد هد اوپارمترو ترمنځ رابطه‬

‫هد‬ ‫د‬
‫د باد یانګړتیاوی‬ ‫د باد ډول‬ ‫بوفور‬
‫متر پر‬ ‫کیلومتر‬ ‫درجه‬
‫ګره‬
‫ثانیه‬ ‫پرساع‬
‫د دود عمودی لوړیدنه‬ ‫‪0.2 -0‬‬ ‫‪<1‬‬ ‫‪<1‬‬ ‫آرام‬ ‫‪0‬‬

‫د دود سرو د هوا د حرک لوری د‬ ‫د هوا آرام‬

‫‪1.5 - 0.3‬‬ ‫‪5–1‬‬ ‫‪3–1‬‬ ‫‪1‬‬
‫اټکل کیدنی وړ ندی‬ ‫حرک‬
‫د مخ او سر د پاسه باد‬
‫‪3.2–1.6‬‬ ‫‪11 – 6‬‬ ‫‪6–4‬‬ ‫سپک نسیم‬ ‫‪2‬‬
‫احساسیږی‬
‫د ونو کوچنیی عانګی او پاڼی‬
‫‪5.4-3.4‬‬ ‫‪19 – 12‬‬ ‫‪10 – 7‬‬ ‫مالیم نسیم‬ ‫‪3‬‬
‫حرک کوی‬
‫باوری او ګردونه پورته کیږی او‬
‫‪7.9-5.5‬‬ ‫‪28 – 20‬‬ ‫‪16 - 11‬‬ ‫اهسته باد‬ ‫‪4‬‬
‫د ونو عانګی بوییږی (زانګي)‬

‫کوچنی ونی بوییږی( زانګي)‬ ‫‪10.7-8.0‬‬ ‫‪38 -29‬‬ ‫‪21 - 17‬‬ ‫مالیم باد‬ ‫‪5‬‬

‫لوی ښابونه زانګی او د تلیګرا‬

‫‪13.8-10.8‬‬ ‫‪49 – 39‬‬ ‫‪27 - 22‬‬ ‫تند باد‬ ‫‪6‬‬
‫سیمونه هو باسی (هپیلی وهی)‬
‫ټولی و زانګی او د باد په مبال‬
‫‪17.1-13.9‬‬ ‫‪61 – 50‬‬ ‫‪33 - 28‬‬ ‫هدید باد‬ ‫‪7‬‬
‫لوری حرک ګران دی‬
‫د ونو منډان او عانګی ماتیږی او‬
‫د باد په مبال لوری حرک‬ ‫‪20.7-17.2‬‬ ‫‪74 – 62‬‬ ‫‪40 - 34‬‬ ‫توفانی باد‬ ‫‪8‬‬
‫ممکن ندی‬
‫د بام د باسه کاهی او د دود کهی‬
‫‪24.4-20.8‬‬ ‫‪88 – 75‬‬ ‫‪47 - 41‬‬ ‫توفان‬ ‫‪9‬‬
‫نلونه د بپل یایه بیلیږی‬
‫ونی د بیخ راوزی او ودانیو‬
‫‪28.4-24.5‬‬ ‫‪102 – 89‬‬ ‫‪55 - 48‬‬ ‫هدید توفان‬ ‫‪10‬‬
‫زیانونه رسوی‬
‫ډیر لږ په وچه کې رامنځ ته کیږی‬ ‫هاریکن‬
‫‪32.6-28.5‬‬ ‫‪117-103‬‬ ‫‪63 – 56‬‬ ‫‪11‬‬
‫او په زیاته پیمانه زیانونه رسوی‬ ‫وار توفان‬

‫فاجیی رامنځ ته کوی‬ ‫‪≤ 32.7‬‬ ‫‪≤ 118‬‬ ‫‪≤ 64‬‬ ‫هاریکن‬ ‫‪12‬‬

‫د عمود (قائم ) په اوږدو یو هان ته ندی او د یمکې د‬ ‫د باد افقی سرع‬

‫سطحې عبه په لوړیدو (ارتفاع) سره بدلون مومی یینی پدی مفهوم چې د‬
‫یمکې د سطحې د ارتفاع په زیاتیدو سره د باد افقی سرع زیاتیږی ‪ .‬یو د هغه‬
‫مهمو عواملو عبه چې د باد په سرع اغیزه کوی هغه د یمکې د سطحې د‬

‫‪057‬‬
‫عوارضو فزیکی یانګړتیاوی دی ‪ .‬یکه چې هغه موانع کومی چې د باد د‬
‫لګیدو په لوری کې هتون لری د هغو په په جمله کې ونی او ودانۍ د هوا د‬
‫بویینده کتلو د تالطم او اغتهاش المل ګریی چې په پایله کې دا کار د باد د‬
‫بدلون د یمکې د‬ ‫سبب ګریي ‪ .‬د باد د افقی سرع‬ ‫د کمښ‬ ‫افقی سرع‬
‫سطحې عبه په یانګړی توګه د اتمسفیر په الندنیو قهرونو کې ډیر عرګند او د‬
‫پام وړ دی ‪.‬‬

‫بدلون د الندې تابع په هکل افاده‬ ‫نظر د یمکې سطحې ته د باد افقی سرع‬
‫کیږی [‪] ۰‬‬
‫‪a‬‬
‫‪ x‬‬
‫‪Ux Uz ‬‬ ‫(‪)۰۰ -۰‬‬
‫‪z‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫د ‪ x ‬په ارتفاع د یمکې د سطحې عبه په‬ ‫‪ - U x‬د باد منینی افقی سرع‬
‫‪ km hour ‬؛‬

‫د ‪ z ‬په ارتفاع د یمکې د سطحې عبه په‬ ‫‪ - U z‬د باد منینی افقی سرع‬
‫‪ km hour ‬؛‬

‫د باد په مقابل کې د یمکې د‬ ‫ضریب دی چې د هغې عددی قیم‬ ‫‪ - a‬ثاب‬

‫پوری اړه لری ( ‪ - a  0.4‬د ښاری سیمو لپاره ؛‬ ‫سطحې د عوارضو مقاوم‬
‫‪ - a  0.28‬ښار ته د نږدیو سیمو لپاره ؛ ‪ - a  0.16‬سمندرونو ته نیږدی‬
‫سیمو لپاره ) ‪.‬‬

‫د یادونی وړ ده چې د هوا پیژندی په مرکزونو (سټیهنونو ) کې د باد سرع د‬

‫یمکې د سطحې عبه میموالً په ‪ 10;1.5;1m‬مترو سره اندازه کیږی ‪.‬‬

‫‪058‬‬
 ‫‪ .۵ -۰-۰‬تببیر‬
‫د اوبو د مایع او جامد حال عبه ببارته د بدلون عملیه پبوا لدی چې اوبه د‬
‫جوش نقطی ته ورسیږی د تببیر په نامه یادیږی ‪ .‬یا په بل عبار د اوبو د‬
‫سطحې عبه د اوبو د مالیکولونو د جال کیدو عملیه چې د لمر د وړانګو له امله‬
‫سرته رسی د تببیر په نامه یادیږی ‪ .‬د اوبو د آزادی سطحې یا د لمدی باوری‬
‫عبه د اوبو د مایع حال عبه د اوبو په ببار د بدلیدنی پروسه د تببیر په نامه‬
‫یادیږی ‪.‬‬
‫په نری (نازک) قهر کې د اوبو سطح د نامهبوع هوا سره په تماس کې ده د‬
‫اوبو او د هوا د مالیکولونو تبادله په دایمی توګه د دغه نازک قهر له الری‬
‫جریان لری ‪.‬‬
‫هوا ته د اوبو د مالیکولونو د تیښتې عملیه چې تببیر نومیږي د هوا د تودوبې‬
‫د درجی د لوړیدو سره ګړندی کیږی او د تودوبې د درجی د ټیټدو سره ورو‬
‫(آهسته ) کیږی ‪.‬‬
‫تببیر کیدای هی چې د د ونو او بوټو (نباتاتو ) د تنی ‪ ،‬پاڼواو عانګو عبه‬
‫ترسره هی ‪ .‬د یادونی وړ ده چې دا هغه اوبه یا رطوب دی چې د اورښ له‬
‫امله د ونو ‪ ،‬بوټو او نورو نباتاتو د سطحو د پاسه یای په یای هویدی ‪ .‬د ونو‬
‫او بوټو د پاڼو ‪ ،‬تنو او عانګو عبه د یانګړو الملونو د هتون په صور کې د‬
‫هغو اوبو د جالکیدو او هوا ته د لیږد عملیه چې نبا د یمکي عبه د بپلو‬
‫ریښو په وسیله جذب کړی وی د بولې یا تیرق )‪ (Transpiration‬په نامه‬
‫یادیږی ‪.‬‬
‫د اوبو تببیر د سمندرونو ‪ ،‬جهیلونو ‪ ،‬سیندونو ‪ ،‬د واورو او لمدی یمکې د‬
‫سطحو او حتی په هوا کې د باران د عاعکو عبه ترسره کیږی ‪ .‬د اوبو د‬
‫مالیکولونو بپریدل په هوا کې او د هوا د مالیکولو بپریدل په اوبو کې تر هغه‬
‫وب پوری دوام لری ترعو چې ددغه دووسیالو ترمنځ تیادل برقرار هی ‪ .‬یا په‬

‫‪059‬‬
‫بل عبار هوا د اوبو بباراتو په وسیله او اوبه د هغه ګازونو په وسیله چې په‬
‫هوا کې هتون لري او په اوبو کې بپریدلی هی مهبوع هي ‪.‬‬
‫کې د هوا او د اوبو ترمنځ د مالیکولی تیادل د نهتوالی له امله‬ ‫په حقیق‬
‫)‪ (Gradient‬رامنځ ته کیږی چې ددی )‪ (Gradient‬له الری‬ ‫ګرادین‬
‫مالیکولی تبادله سرته رسی ‪.‬‬
‫د اوبو اعظمی مقدار چې د سمندرونو ‪ ،‬جهیلونو ‪ ،‬اویا د ټولو سطحي اوبو د‬
‫‪(Potential‬‬ ‫آزادی سطحې عبه تببیر کیږي د پوتنسیالی تببیر‬
‫) ‪ Evaporation‬په نامه یادیږي ‪ .‬د اوبو مقدار چې هوا ئی په بپل یان‬
‫‪ ،‬د اوبو هغه‬ ‫کې جذبوی د پوتنسیالی تببیر عبه تجاوز نه کوي ‪ .‬ددی په بال‬
‫مقدار چې په واقیی ډول سره د یمکې عبه اتمسفیر ته تببیر کیږی د حقیقی‬
‫تببیر په نامه سره یادیږی ) ‪ . (Actual Evaporation‬د اوبو هغه مقدار‬
‫چې په واقیی توګه د هتو (موجوده ) اوبو د سطحو او یا د یمکې لمدی سطحو‬
‫عبه هوا ته تببیر کیږی د پوتنسیالی تببیر عبه لږ دی ‪.‬‬

‫‪ .۰-۰-۰‬د اوبو د تببیر عوامل‬

‫هوا ته د اوبو د تببیر مقدار په یانګړو عواملو پوری اړه لري ‪ ،‬چې یو لړ یی‬
‫د تببیر د عملی د ګړندی کیدو او نور یی د هغی د ورو کیدو المل ګریی ‪ .‬د‬
‫دی له ‪ :‬د انرژی منبع ؛ د نامهبوع هوا هتون ؛ د باد‬ ‫تببیر عوامل عبار‬
‫سرع ؛ د نباتی قهر هتون ؛ د اوبو د زیرمو هتون (لمدبل ) ؛ د هوا فهار ؛ د‬
‫اوبو کیفی ؛ د اوبو ژوروالی ؛ او داسی نور ‪.‬‬
‫د انرژی منبع ‪:‬‬
‫د انرژی د منبع هتون ددی المل ګریی چې سطحی اوبه ګرمی او د اوبو د‬
‫سطحې عبه د مالیکولونو د جال کیدو لپاره هرایط برابریږی ‪.‬‬

‫‪061‬‬
 ‫د نامهبوع هوا هتون‪:‬‬
‫دوهم المل چې اتمسفیر ته د اوبو د لیږد پروسه (تببیر) ګړندی کوی هغه د‬
‫سطحی اوبو د پاسه د نامهبوع هوا هتون دی ‪ .‬دا یکه چې توده هوا نسب‬
‫لمدی هوا ته د اوبو د ببارونو د زیا‬ ‫سړې (یبې) ته ‪ ،‬او وچه هوا نسب‬
‫مقدار د جذب وړتیا (قابلی ) لری ‪.‬‬

‫د اوبو د ببار فهار‪:‬‬

‫د دالتن )‪ (John Dalton‬د قانون پر بنسټ د تببیر مقدار د اوبو د تودوبې د‬
‫درجی مطابق د اهباع ببار فهار ‪ eW ‬او په هوا کې د واقیی ببار فهار ‪ ea ‬د‬
‫توپیر سره متناسب دی‪ .‬ددی پربنسټ د ډالتن قانون د الندې رابطی په هکل‬
‫وړاندی کیږی[ ‪: ] ۰،۱۰،۰۲‬‬
‫‪E  C eW  ea ‬‬ ‫( ‪)۰۵ -۰‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - E‬د تببیر مقدار په ‪ mm day ‬؛‬
‫‪ - eW‬د اوبو د تودوبې په درجه کې د اهباع ببار فهار په ‪ mm  Hg ‬؛‬
‫‪ - ea‬د هوا د تودوبی په درجه کې د واقیی ببار فهار په ‪ mm  Hg ‬؛‬
‫د هوا د فهار ‪ ،‬د تودوبې د‬ ‫ضریب دی چې د هغۍ عددی قیم‬ ‫‪ - C‬ثاب‬
‫درجی ‪ ،‬د باد سرع او اتمسفیری پارامترونو پوری اړه لری ‪.‬‬
‫یکه ترعو چې ‪ eW  ea ‬وی ‪ ،‬تببیر هتون لری او هرکله چې ‪ eW  ea ‬یینی‬
‫ګرادین له منیه الړ هی تببیر دریږی ‪.‬‬
‫تودوبه ‪:‬‬
‫هرکله چې ټول هغه الملونه چې د هغوی له امله د تببیر پروسه اغیزمنه کیږی‬
‫پاتی هی ‪ ،‬لیدل کیږی چې د هوا د تودوبی د درجی بدلون د تببیر د‬ ‫ثاب‬

‫‪060‬‬
‫اندازی سره مستقیما ً اړیکه لری ‪ .‬پدی ترتیب سره چې د اوبو د تودوبې د‬
‫زیاتیدو سره ‪ ،‬د اوبو د مالیکولونو حرکی انرژی زیاتیږی‪ .‬د حرکی انرژی‬
‫زیاتوالی د اوبو د مالیکولونو ته ددی توانمندی ورپه بربه کوی ترعو د اوبو د‬
‫کتلی عبه وتښتی (فرار وکړی ) ‪ ،‬چې په پایله کې د اوبو د تببیر کچه لوړیږی‬
‫او د تودوبې درجی په کمیدوسره میکوسه پروسه ترسره کیږی [‪. ]۰‬‬

‫د باد سرع ‪:‬‬

‫که عه هم باد د تببیر د عملیی د رامنیه ته کیدو عامل ندی ‪ ،‬الکن د تببیر د‬
‫سرع د زیاتیدو المل ګریی ‪ .‬باد د اوبو د پاسه د نامهبوع هوا د یای په یای‬
‫کیدو المل ګریی ‪ ،‬پدی ترتیب سره د یای په یای کیدونکی هوای تببیری‬
‫پوتنسیال زیاتوی ‪ .‬د باد د سرع د زیاتیدو سره ‪ ،‬د اوبو د سطحې د پاسه د‬
‫نامهبوع هوا یای په یای کیدنه په چټکی سره ترسره کیږی ‪ .‬دا کار د تببیر د‬
‫زیاتوالی سبب ګریی ‪.‬‬
‫د هوا فهار ‪:‬‬
‫د سمندر د آزادی سطحي عبه د ارتفاع په زیاتوالی سره د اتمسفیر فهار‬
‫کمیږی له همدی امله د تببیر اندازه د ورته هرایطو په نسب زیاته ده ‪ .‬یا په‬
‫هرعومره چې د سمندر د آزادی سطحې عبه ارتفاع زیاتیږی په‬ ‫بل عبار‬
‫همغه اندازه د تببیر کچه زیاتیږی ‪.‬‬
‫د اوبو کیفی ‪:‬‬
‫په هره اندازه چې په اوبو کې د حل هوو موادو د بیلګی په توګه مالګو ډولونه‬
‫وی په هغمه اندازه د‬ ‫‪ ،‬کتیونونه )‪ (Cation‬او آنینونونه )‪ (Anion‬زیا‬
‫اوبو د ببار فهار په هغې کې کمیږی ‪ ،‬یکه چې د ډالتن د قانون پر بنسټ ددی‬
‫ډول اوبو د سطحې عبه د تببیر کچه نسب بالصواوبو ته لږه ده ‪ .‬د بیلګی په‬
‫توګه د ورته هرایطو په صور کې د سمندرونو د ترو اوبو د سطحې عبه د‬

‫‪061‬‬
‫تببیر اندازه نسب د بوږو اوبو د سطحو عبه د ‪ 2  3%‬ټیټه ده ‪ .‬د [‪]۰،۵‬‬
‫د عیړنو پربنسټ د ترو اوبود کثاف د هر یو سلنی ‪ 1%‬زیاتوالی سره د تببیر‬
‫په مقدارکی د یوسلنی ‪ 1%‬په اندازه کمښ رایی ‪.‬‬
‫د اوبو ژوروالی ‪:‬‬
‫د اوبو حرارتی ظرفی د اوبو دژوروالی سره مستقیما ً تړاو لری ‪ .‬د اوبو هغه‬
‫زیرمی چې په هغو کې د اوبو ژوروالی زیا نسب هغه زیرمو ته چې د هغوی‬
‫ژوروالی لږدی د زیا (لوړ) حرارتی ظرفی لرونکی دی ‪ .‬عرنګه چې د اوبو‬
‫هغه زیرمی چې په هغو کې د اوبه ژوارلی لږ دی ډیر ژر د لمر عبه آغیزمن‬
‫کیږی له همدی امله د هغو عبه د تببیر کچه زیاته ده ‪.‬د باران اوبه چې د‬
‫یمکې پرمخ په ناهمواریو کې او یا داچې د نباتاتو او ونو د پاڼو او تنو د پاسه‬
‫د یو عه وب لپاره پاتی کیږی‪ ،‬د لږی تودبی ترالسه کولو سره تببیر کیږی ‪.‬‬
‫له همدی امله د هغو یمکو پرمخ باران اوری نسب د اوبو د ژوروالی کمښ‬
‫د اوبو یو‬ ‫ته ژر ګرمیږی او د هغوی عبه د تببیر پروسه چټک کیږی ‪.‬‬
‫ذبیره وی بند چې د زیا ژوروالی لرونکی وی ددی امکان هتون لری چې د‬
‫لمر هغه انرژی چې د دوبی په موسم کې ابیستی ده او په بپل یان کې ئې‬
‫زیرمه کړیده د ژمی په موسم کې د السه (آزاده) ورکړی ‪ .‬له همدی امله په‬
‫ژمی کې ددی ډول اوبو عبه د تببیر اندازه نسب د لږ ژوروالی لرونکو اوبو‬
‫ته زیاته وی ‪.‬‬
‫د یمکې د سطحې پوښښ ‪:‬‬
‫د یمکې د سطحې پوښښ د اوبو په تببیر کې ډیر مهم رول لوبوی ‪ .‬په هغه‬
‫یایونو کې چې د یمکې مخ یا سطح د ونو بوټو په وسیله پوښل هوی وی د‬
‫باران د اوبو یوه زیاته اندازه د ونو د پاڼو ‪ ،‬عانګو او د هغوی د تنو دپاسه‬
‫پاتیږی ‪ .‬له بله پلوه هغه اوبه چې د نبا د ریښو په وسیله جذبیږی ‪ ،‬د نبا په‬
‫جوړښ کې حرک کوی ( د نبا د ریښی عبه د هغی تنی ‪ ،‬عانګو او پاڼو ته‬

‫‪061‬‬
‫لیږدول کیږی ) ‪ .‬وروسته لدی چې د نبا لبوا هغه میدنی حل هوی توکې چې‬
‫په اوبو کې هتون لری جذب هی ‪ ،‬پاتی هونی اوبه د نبا د پاڼو له الری تببیر‬
‫کیږی ‪ .‬له همدی امله ویالی هو چې د یمکې د وچې هغه بربی چې د نباتی‬
‫قهرپه وسیله پوښل هوی وی د هغوی هوا نسب نورو سیمو ته مرطوبه وی‬
‫یکه چې هلته د تببیر اندازه زیاته ده ‪.‬‬

‫‪ .۵ -۰ -۰‬د تببیر اندازه کول‬

‫د تببیر د مقدار محاسبه د هایدرولیکی ودانیو د طرح کولو ‪ ،‬پالنولو او د‬
‫ساتنی اوعارنی لپاره ډیر اړین دی ‪ .‬سربیره پردی د تببیر محاسبه او د هغی‬
‫کنترول د هغه سیمو لپاره چې وچ اقلیم لری او د اوبو د زیرمو هتون محدود‬
‫دی ډیر مهم او اړین دی ‪ .‬په هغو هایدرولوژیکی محاسبو کې چې د‬
‫هایدرولیکی ودانیو (سابتمانونو) د طرح ریزی لپاره (ذبیزه وی بندونه ‪ ،‬د‬
‫اوبو لګولو سیستمونه او داسی نور ) سرته رسی د تببیر مقدار په پام کې نیول‬
‫ډیر ضروری دی ‪ .‬که چیری په ښودل هوو محاسبو کې د تببیر اندازه په پام‬
‫کې ونه نیول ‪ ،‬په هغه صور کې سرته رسیدلی محاسبی نیمګړی دی ‪ .‬تببیر‬
‫د تل لپاره په واحد وب کې (په هپه او ورځ ‪ ،‬په میاه ‪ ،‬په کال ) د ضایع‬
‫هوو اوبو قهر (ژوروالی ) له جنسه محاسبه کیږی د بیلګی په توګه‬
‫‪ ، mm day; cm day ‬یا ‪ . mm year ; cm year ‬که عه هم داوبو د سترو‬
‫ذیرمو عبه د تببیر اندزه کول په مستقیمه توګه په ساده ډول سره ممکن نده‬
‫یا دا چې تقریبی ده ‪ .‬میموالً د الندې طریقو عبه په کار ابیستلو سره د تببیر‬
‫مقدار اندازه او محاسبه کوی[‪: ]۰،۵،۰،۱۰‬‬
‫‪ Pan measurement methods‬؛‬ ‫‪ . ۱‬د ته په وسیله‬
‫‪Using empirical‬‬ ‫‪ . ۰‬د تجربوی فورمولونو عبه په ګټه ابیستلو‬
‫‪formulae‬؛‬

‫‪064‬‬
 ‫‪ . ۳‬د ذبیره وی میادلی په کارولو ‪ Storage equation method‬؛‬
‫‪ . ۰‬د انرژی د تحفظ د طریقی په وسیله ‪. Energy budget method‬‬

‫‪ .۶ -۰ -۰‬د ته په وسیله د تببیر اندازه کول‬

‫پدی طریقه د هغه تهتونو(لوښو) عبه چې ستندرد ابیاد لری او د اوبو عبه په‬
‫ټاکلی ژوروالی سره ډک هوی وی کار ابلی ‪ .‬د تببیر هوو اوبو مقدارپه واحد‬
‫( پنډوالی ) له جنسه اندازه‬ ‫وب کې له واحد مساح عبه د تببیر د ضبام‬
‫کیږي ‪ .‬د تببیر هوو اوبو مقدار د ته (لوښی ) په ضریب کې ضربوی او د‬
‫تببیر هوو اوبو حقیقی مقدار محاسبه کوی ‪ .‬د اصالح هوی ضریب کارول د‬
‫الندې عواملو په پام کې نیول کیږی ‪:‬‬
‫– د اندازه کونی د ته حرارتی (تودوبې) ظرفی د اوبو د ستر مبزن د‬ ‫ال‬
‫تودوبې ظرفی سره یو هان ندی ‪ ،‬همداررنګه د ته د دیوال او د هغی د تل‬
‫دی ‪ ،‬په داسی حال کې‬ ‫د تببیر اندازی ته زیا‬ ‫د تودوبې لیږد اغیزی نسب‬
‫چې یادهوی تأثیرا په سترو ذبیرو کې لږدی ؛‬
‫د دیوالونو لوړوالی پر‬ ‫ب – په ته کې د اوبو د آزادی سطحې عبه د ته‬
‫تببیر د باد اغیزی کموی او نسب سترو ذبیرو ته د تببیر د سرع د کمښ‬
‫سبب ګریی ؛‬
‫ج – د لمر وړانګې د اندازه کونی د ته د دیوالو او تل د ګرمیدو سبب ګریی‬
‫او نسب سترو ذبیرو ته د ته عبه د زیاتو اوبو د تببیر المل ګریی ‪.‬‬
‫د اوبو د آزادی سطحې عبه په مستقیم ډول سره د تببیر د مقدار د اندازه کولو‬
‫لپاره انجنیرانو د تهتونو یانګړی هکلونه ډیزاین کړی دی چې ډیر مههور‬
‫عبار دی له ‪:‬‬
‫; ‪1- U.S. Weather Bureau Class A Pan‬‬
‫;‪2- Colorado Sunken Pan‬‬

‫‪065‬‬
 ‫; ‪3- U.S. Geological Survey Floating Pan‬‬
‫‪4- I.S.I. Standard Pan .‬‬

‫‪U.S. Weather Bureau Class A‬‬ ‫‪ . ۱‬د ‪ A‬کالس ته‬

‫‪Pan‬‬
‫مههور ډول د ته چې دهغی عبه په ګټه ابیستلو سره کوالی هو په مستقیم‬
‫ډول د تببیر مقدار اندازه کړو د ‪U.S. Weather Bureau Class A‬‬
‫‪ Pan‬ته عبه عبار دی چې په (‪. ۰-۰‬هکل ) کې ښودل هویدی ‪ .‬د هغی‬
‫دابلی قطر ‪ din  1200mm‬او ارتفاع ئی ‪ h  250mm‬ده ‪ .‬باید کوهش وهی‬
‫کې د اوبو ژوروالی ‪ hw  180  200mm‬په حدودو کې وساتل‬ ‫چې په ته‬
‫د زنگ ضد فوالدی ورقو عبه برابر هویدی ‪ .‬د‬ ‫هي ‪ .‬د اندازه کولو ته‬
‫د لرګیو پایو دپاسه چې د یمکې د سطحې عبه د ‪ 15cm‬په‬ ‫اندازه کولو ته‬
‫لوړوالی ایښودل هویدی‪ .‬تر عو چې له یویی بوا د یمکي سره د تودوبې د‬
‫تبادلی عبه بوندی وی او له بلی بوا عبه د هغی الندې د هوا دوران (جریان)‬
‫تأمین وی ‪ .‬په ټاکلی وب د تببیر مقدار په ته کې د اوبو د سطحې د کموالی‬
‫(توپیر) سره مساوی دی‪.‬‬
‫عرنګه چې مبکې یادونه وهوه د ته عبه د تببیر اندازه د سترو ذبیره وی‬
‫بندونو د آزادی سطحې عبه مناسب مودول ندی ‪ .‬د یینو عواملو په پام کې‬
‫د ضریب )‪ (Pan Coefficient‬په وسیله هغه اصالح‬ ‫نیولو سره د ته‬
‫لپاره نوموړی ضریب مساوي دی په‬ ‫کوی چې د ښودل هوی ته‬
‫‪ . C p  0,6  0,8‬میموالً هغه ‪ C p  0.7‬قبلوی ‪.‬‬

‫‪066‬‬
 ‫– هیمأ ؛ ب – عکس‬ ‫‪ .۵ -۰‬د تببیر د اندازه کولو ‪ A‬ته ‪ :‬ال‬

‫‪ -۰‬د کولورادو سنکین ته ‪Colorado Sunken Pan‬‬

‫لرونکی‬ ‫یو نوی سانتی مربیی ئی ‪ A  90cm2 ‬مساح‬ ‫د کولورادوسنکینته‬
‫د یمکی په دابل کې ایښودل هویدی ‪.‬‬ ‫لوښی دی چې د مبکنی لوښی په بال‬
‫د تببیر د اندازه کونی د ښودل هوی لوښی ارتفاع د دیرهو او نوی سانتی‬
‫مترو ‪ h  30  90cm‬په حدودو کې ده ‪ .‬نوموړی لوښی د یمکې په دابل کې‬
‫یای په یای هویدی او یوازی د هغی ارتفاع ‪ 10cm ‬د یمکې د پاسه موقیی‬
‫لری ‪ .‬عرنګه چې په ( ‪.۶ -۰‬هکل) کې لیدل کیږی په لوښی کې د اوبو آزاده‬
‫سطحه د یمکې د سطحې عبه د ‪ 2.5cm ‬کښته موقیی لری ‪ .‬د ددی لوښی‬
‫دی ‪ ،‬چې په عمومی ډول سره‬ ‫‪C‬‬ ‫‪p‬‬ ‫اصالحی ضریب ‪ 0.75  0.86‬‬

‫‪ C p  0.78‬قبلیږی ‪.‬‬

‫‪067‬‬
 ‫‪ .۶-۰‬هکل ‪ .‬د کولورادو سنکین ته‬

‫‪ -۳‬د تببیر اندازه کولو ‪ U.S. Geological Survey Floating‬لوښی‬

‫یو مربع ئی هکله لوښی دی چې ‪ A  90cm2 ‬مساح او ‪ h  45cm‬ارتفاع‬
‫لری د المبو وهونکی جی )‪ (drum‬دپاسه محکم یا تړل هویدی ‪.‬‬
‫)‪ (Raft‬په منځ کې چې‬ ‫المبووهونکی )‪ (drum‬د یویی کوچنی کښتی‬
‫لری یای په یای هویدی ‪ .‬د تببیر د اندازه‬ ‫‪  A  14 *16‬فوټه مساح‬
‫کونکی لوښی او د لوښی د احاطه کونکو اوبو آزاده سطحه یو موقیی لری ‪.‬‬
‫ددی لپاره چې د لوښی اوبه د سریزه کیدو عبه بوندی وی د لوښی دیوالونه د‬
‫اوبو د آزادی سطحې عبه د ‪ 7.5cm ‬په اندازه لوړدی ‪ .‬ددی ډول لوښو‬
‫اصالحی ضریب په عمومی ډول سره ‪ C p  0.80‬قبلوی ‪.‬‬

‫‪ -۰‬د تببیر اندازه کولو ستندرد ‪I.S.I. Standard Pan‬‬

‫د تببیر د اندازه کونی دغه لوښی عرنګه چې په ‪ IS-5973-1970‬یانګړی‬
‫هویده دا د ‪ Class A‬یو اصالح هوی ډول دی ‪ .‬په (‪ .۱۲ -۰‬هکل ) کې د‬
‫نوموړی لوښی هیمأ د ترکیبی بربو سره ښودل هویدی ‪ .‬ددی لوښی په‬

‫‪068‬‬
‫د ‪ Class A‬لوښی ته ‪ 14%‬لږ‬ ‫وسیله د تببیر اندازه هوی مقدار نسب‬
‫ښیی ‪.‬‬

‫‪I.S.I. Standard Pan‬‬ ‫‪ .۶-۰‬هکل ‪ .‬د تببیر د اندازه کونی ته‬

‫کې د ‪ Class A‬سره ورته دی ‪ .‬د لوښی دابلی قطر‬ ‫دا لوښی په حقیق‬
‫‪ d  1225mm‬او ‪ h  255mm‬ارتفاع لری ‪ ،‬یوازی توپیر چې ‪Class A‬‬
‫لوښی سره لری هغه داچې ددی لوښی سریی د ملمیه هوی سیمی جالی په‬
‫وسیله پوښل هویدی ‪ .‬ددی کار موبه داده چې مرغان ونهی کړای ددی لوښی‬
‫د اوبو عبه ګټه وابلی او بل داچې د وریی او د هپی په اوږدو کې د اوبو د‬
‫تودوبې درجه منظمه وی ‪ .‬د تببیر د اندازه کولو دا لوښی د لرګیو عبه د‬
‫لری ایښودل هویدی ‪ .‬د‬ ‫دپاسه چې ‪ d  1.225m2‬مساح‬ ‫جوړهوی چوکا‬
‫لوښی د الندې د جریان د تأمین لپاره د چوکاټ تل سطحه د یمکې عبه د‬
‫‪ 10cm ‬په اندازه لوړه موقیی لری ‪ .‬د لوښی ضریب د ‪ C p  0.8‬په حدودو کې‬
‫دی ‪.‬‬
‫سربیره پردی د اوبو د سترو زیرمو د سطحو عبه د تببیر مقدار میمو ْال د هغه‬
‫او دوه متره ‪ 2m‬ژوروالی لری او‬ ‫حوضو په وسیله چې عوکیلومتره مساح‬

‫‪069‬‬
‫د والړو اوبو یا زیرمو د ساحل په اوږدو قرار لری اندازه کیږي ‪.‬د نوموړی‬
‫حوض دیوالونه اوتل د نفوذ نه وړ موادو (د هایدروتبنیکی کانکریتو) عبه‬
‫جوړیږی ‪ .‬په الندې هکل کې د ښودل هوی حوض هیمأ ښودل هویده ‪.‬‬

‫‪ . ۱۲ -۰‬هکل‪ .‬د اوبو د آزادی سطحې عبه د تببیر مقدار د اندازه کولو حوض‬
‫په ټاکلی وب کې داوبو د سطحې عبه د تببیر مقدار د الندې فورمول عبه په‬
‫کار ابیستلو محاسبه کیږي‬

‫‪E  P  h1  h2 K ; mm day‬‬

‫(‪)۰۶ -۰‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - P‬د اورښ قهر په ‪ mm‬؛‬
‫‪ h1‬او ‪ - h2‬په ترتیب سره داوبو ارتفاع د نظار په پیل او پای کې په ‪ mm‬؛‬
‫‪ - K‬اصالحي ضریب دی چې د تجربی له الری محاسبه کیږي ‪.‬‬

‫‪071‬‬
 ‫‪ .۱۲-۰-۰‬د تببیر د محاسبی لپاره تجربوی فورمولونه‬
‫همیر‬ ‫د اوبو د آزادی سطحې عبه د تببیر د مقدار د محاسبی لپاره زیا‬
‫فورمولونه پیهنهاد هوی دی چې د هغې عبه په کار ابیستلو سره کوالی هو‬
‫چې د اوبو د آزادو سطحو عبه چې ستر مساحتونه لری د تببیر مقدار محاسبه‬
‫کړو ‪ .‬د تببیر د مقدار د محاسبی لپاره ټول پیهنهاد هوی فورمولونه د ډالتن‬
‫قانون ) ‪ (Dalton’s Law‬پر بنسټ په الس راغلی دی ‪ .‬د هرپیهنهاد هوی‬
‫فورمول عبه په یانګړو هرایطو کې ګټه ابیستل کیږی ‪.‬‬

‫د مایر فورمول ‪Mayer’s Formula‬‬

‫په اساس چې د اوبو د سطحې عبه د‬ ‫مایربپل فورمول د باد د هغه سرع‬
‫‪ 9m‬په ارتفاع اندازه هویدی الس ته راوړی چې الندې هکل‬
‫لری[‪:]۱۰،۰،۵،۰‬‬

‫‪ V ‬‬ ‫(‪)۳۲ -۰‬‬

‫‪E  km 1  9 ew ea ; mm day‬‬
‫‪ 16 ‬‬

‫یا‬
‫‪E  km 1  0.06215V0 ew  ea ; mm day‬‬ ‫(‪)۳۱ - ۰‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫ضریب دی چې د ژورو اوبو لپاره ‪ k m  0,36‬او هغه اوبو لپاره‬ ‫‪ - k m‬ثاب‬
‫‪ k m  0,5‬په پام کې نیسی ؛‬ ‫چې لږ ژوروالی ولری د هغی قیم‬
‫‪ - ew‬د اوبو د تودوبې درجی په صور کې د اهباع ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - ea‬د هوا تودوبې په صور کې د ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬

‫‪070‬‬
‫‪ - V9‬د باد منینی میاهتنی سرع دی چې د یمکې د سطحی عبه د ‪ 9m‬په‬
‫ارتفاع اندازه هوی وی ‪ .‬په هغه حاالتو کې چې د باد سرع د یمکې د سطحې‬
‫عبه په بله ارتفاع اندازه هوی وی په هغه صور کې په ارتفاع کې د سرع‬
‫د ویش د تابع عبه کارابلی (‪. )۰۰ -۰‬‬

‫د الیک هفنر فورمول ‪Lake Hefner Formula‬‬

‫الیک هفنر د اوبو د آزادی سطحې عیه د تببیر د مقدار د محاسبی لپاره بپل‬
‫فورمول د ډالټن د قانون پر بنسټ په الندې هکل الس ته راوړ [‪]۰،۵‬‬

‫‪E  0.097ew  e8 V8 ; cm day‬‬ ‫(‪)۲۳ - ۵‬‬

‫پدی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - E‬ورینی تببیر په ‪ cm day ‬؛‬

‫‪ - ew‬د اوبو د حرار درجی په صور کې د اهباع ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬

‫‪ -‬د اوبو د سطحې عبه د اته مترو ‪ 8m‬په ارتفاع د ببار فهار په ‪mbar ‬‬ ‫‪e8‬‬

‫؛‬

‫‪ - V8‬د باد افقی میاهتنی منینی سرع چې د یمکې د سطحې عبه د اته مترو‬
‫‪ 8m‬په ارتفاع اندازه هوی وی په ‪. m sec‬‬

‫د روهور فورمول ‪Rohwer’s Formula‬‬

‫روهور د اوبو د آزادی سطحې عبه د تببیر د محاسبی لپاره بپل فورمول د‬
‫ډالټن د قانون پر بنسټ د هوا فهار ‪ Pa ‬او د باد د افقی میاهتنی منینی‬

‫‪071‬‬
 ‫سرع په پام کې نیولو سره چې د یمکې د سطحې عبه د هپیتو سانتی مترو‬
‫‪ 60cm ‬په ارتفاع اندازه هویدی په الندې ډول سره په الس راوړ‬
‫[‪]۰،۵،۱۰،۰‬‬

‫‪E  0.07711.465  0.00073Pa 0.44  0.0733V0.6 ew  ea ‬‬ ‫(‪ ۰‬ـ‪)۳۳‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - E‬د اوبو د آزادی سطحې عبه ورینی منینی تببیر په ‪ mm day ‬؛‬

‫‪ - ew‬د اوبو د تودوبې درجی په صور کې د اهباع ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬

‫‪ - ea‬د هوا تودوبې په صور کې د ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬

‫‪ - Pa‬د اتمسفیر فهار په ‪. mm  Hg ‬‬

‫د ‪ USBR‬د اداری فورمول‬

‫د امریکا د متحده ایاالتو د اوبولګولو بیرو (‪ )USBR‬لبو ا د اوبو د آزادی‬
‫سطحې عبه د تببیر د مقدار د محاسبی لپاره الندې فورمول وړاندی کړیدی‬
‫[‪]۰‬‬

‫‪E  0.8334.57t  43.3‬‬

‫(‪)۳۰ -۰‬‬
‫پدی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - t‬د هوا د تودوبې میاهتنی منینی درجه په سانتی ګیرد ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ - E‬د تببیر مقدار په ‪. mm month‬‬
‫عرنګه چې لیدل کیږی دا یو عمومی فورمول دی او تببیر مقدار یوازی د هوا د‬
‫تودوبې تابع دی ‪.‬‬

‫‪071‬‬
 ‫د هاهتین فورمول )‪(Shahtin‬‬
‫هاهتین د اوبو د آزادی سطحې عبه د تببیر د مقدار د محاسبی لپاره الندې‬
‫فورمول د بپلو عیړنو پر بنسټ وړاندی کړی دی [‪]۰‬‬

‫‪‬‬
‫‪E  0.116  0.017V  ew  ea‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)۳۰ -۰‬‬

‫د مارسیانو فورمول )‪(Marciano‬‬

‫مار سیانو د تببیر د محاسبی لپاره الندې فورمول وړاندی کړیدی [‪]۰‬‬

‫‪E  0.03V ew  ea ‬‬ ‫(‪)۳۵ -۰‬‬

‫په پورتنیو فورمولونو کې ‪:‬‬
‫کې د اهباع ببار فهار په‬ ‫‪ - ew‬د اوبو د تودوبې درجې په صور‬
‫‪ mm  Hg ‬؛‬
‫‪ - ea‬د هوا د تودوبې درجی په صور کې د ببار فهار په ‪ mm  Hg ‬؛‬
‫‪ - V‬د باد افقی منینی میاهتنی سرع ‪. km hour ‬‬

‫‪ . ۰ -۰‬د تببیر د مقدار د محاسبی تحلیلی طریقی‬

‫د تببیر د مقدار د اندازه کولو د مستقیمی الری سربیره نوری الری (طریقی)‬
‫هم هتون لری چې د هغوی په مرسته کوالی د تببیر په مقدار پوه هو ‪ .‬په‬
‫تحلیلی ډول سره او د هوا پیژندنی د پارامترونو عبه په کار ابیستلو او د اوبو‬
‫د بیالنس نورپارامترونه هتون لری چې په دریو اصلی ګروپونو ویهل کیږی‬
‫چې عبار دی له د اوبو د بیالنس طریقه )‪، (Water- budget method‬‬

‫‪074‬‬
‫د انرژی د بیالنس طریقه ) ‪ (Energy – balance method‬او د کتلی د‬
‫انتقال طریقه )‪ . (Mass – transfer method‬د ښودل هوو طریقو عبه‬
‫هره یوه یی په یانګړی ډول سره تر مطالیی الندې نیسو ‪.‬‬

‫‪ -۱‬د اوبو د بیالنس طریقه‬

‫د اوبو د بیالنس طریقه په حقیق کې د ټاکلی سیمی لپاره چې هلته تببیر د پام‬
‫وړ وی د دوام ( متامادیتو ) د میالی عبه کار ابیستل دی ‪ .‬د بیالنس د عمومی‬
‫میادلی په اساس لرو‬
‫‪E  I  O  S‬‬ ‫(‪)۳۰ -۰‬‬
‫په پورتنی میادله کې ‪:‬‬
‫‪ - E‬تببیر ؛‬
‫‪ - I‬سیمی ته دابلیدونکی بهیر ؛‬
‫‪ - O‬د سیمی عبه وتونکی بهیر ؛‬
‫‪ - S‬په زیرمه کې بدلون ‪.‬‬
‫د (‪ ) ۳۵ -۰‬میادلی هرجز د سطحی بهیر لپاره د ‪ s ‬اندیکس سره او د یمکې‬
‫الندې بهیر لپاره د ‪ g ‬اندیکس سره لیکو ‪ .‬په پایله کې په عمومی حال کې د‬
‫د سیمی عبه د وتونکو او دابلیدونو بهیر لپاره په عمومی ډول سره لرو‬

‫‪E  P  R1  R2   G1  G2   T  S s  S g ‬‬ ‫(‪)۳۰ -۰‬‬

‫په پورتنی میادله کې ‪:‬‬

‫‪ - P‬اورښ ؛‬
‫‪ - R1‬سیمی ته دابلیدونکی سطحی بهیر ؛‬
‫‪ - R2‬د سیمی عبه وتونکی سطحی بهیر ؛‬
‫‪ - G1‬سیمی ته د یمکې الندې دابلیدونکی بهیر ؛‬

‫‪075‬‬
 ‫‪ - G2‬د سیمی عبه د یمکې الندې وتونکی بهیر ؛‬
‫‪ - T‬تیرق ) ‪ (Transpiration‬؛‬
‫‪ - S s‬د اوبو د سطحی په زیرمو کې بدلون ؛‬
‫‪ - S g‬د اوبو د یمکې الندې زیرمو کې بدلون ‪.‬‬
‫د تببیر د مقدار د میلومولو لپاره د اوبو بیالنس دطریقی عبه کار ابیستل په‬
‫هغه وب کې هونی دی چې په هغی کې هاملو پارامترونو ته الس رسی ولرو ‪.‬‬
‫په یانګړی ډول سره د یمکې الندې اوبو د بهیر او د هغی په زیرمو کې د‬
‫بدلون په هکله دقیقو ارقامو ته اړتیا ده‪.‬‬
‫د میادلی د پارامترونو د ټاکلو د ساده والی له امله د ذبیره ئی بندونو عبه د‬
‫تببیر د مقدار د محاسبی لپاره د نوموړی کارول ډیر ساده دی ‪.‬‬

‫‪ -۰‬د ذبیره وی میادلی په کارولو‬

‫د ذبیره وی بندونو او سیندونو د آزادو سطحو عبه د تببیر د مقدار د محاسبی‬
‫‪(Storage equation method‬‬ ‫بله طریقه د ذبیره وی میادلی طریقه‬
‫ده چې د الندې رابطې په هکل سره ښودل هویده [‪]۱۰‬‬ ‫)‬

‫‪P  Qi  Qu  E  Qo  Qs‬‬
‫(‪)۰-۳۵‬‬
‫پدی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - P‬د اوبو په آزاده سطحه مجموعی اورښ په ‪ mm; cm‬؛‬
‫‪ - Qi‬ذبیره وی بند ته مجموعی دابلیدونکی سطحی بهیر ؛‬
‫‪ - Qu‬د یمکې الندې اوبو مجموعی دابلیدونکی یا وتونکی بهیر (د‬
‫دابلیدونکی مقدارته مثب ‪ +‬او د وتونکی مقدار لپاره د منفی – نښی عبه کار‬
‫ابیستل کیږی ) ؛‬

‫‪076‬‬
 ‫‪ - Qo‬د ذبیره ئی بند عبه مجموعی وتونکی سطحی بهیر ؛‬
‫‪ - Qs‬په ذبیره کې بدلون ښیی ( د ذبیری د زیاتوالی په صور کې د مثبتی‬
‫‪ +‬او د کمښ په صور کې د منفی – نښی عبه کار ابیستل کیږی ) ‪.‬‬
‫په پورتنی میادله کې ټول هامل پارامترونه د یوه واحد له جنسه کارول کیږی ‪.‬‬
‫که چیری په ښودل هوی میادله کې نور ټول پارامترونه میلوم وی په هغه‬
‫صور کې کوالی هو چې د ذبیره وی بند عبه د تببیر کچه محاسبه کړو ‪.‬‬

‫‪ - ۳‬د انرژی د بیالنس طریقه‬

‫د اوبو د آزادی سطحې عبه د تببیر د محاسبی لپاره بله مروجه طریقه د‬
‫انرژی د بیالنس طریقه ده چې د انژی د تحفظ (پایښ ) قانون پربنسټ استواره‬
‫ده ‪ .‬دغه طریقه د حرارتی انرژي د تحفظ او د تببیر له امله د سړیدنی په اصل‬
‫په یوه ټاکلی انتروال کې د دابلیدونکی‬ ‫بنأ (استوار) دی ‪ .‬پدی ترتیب د وب‬
‫انرژی ‪ ،‬د وتونکی (بروجی ) انرژي او د اوبو په حجم (د ذبیره ئی بند په‬
‫کاسه) کې د ذبیره هوی انرژي په پام کې نیولو سره محاسبه کیږی ‪.‬‬
‫د ان رژی بیالنس د میادلي د الس ته راوړلو لپاره عرنګه چې په‬
‫( ‪ .۰-۱۱‬هکل ) کې ښودل هویدی د اوبو یو حجم په پام کې نیسو ‪ .‬په واحد‬
‫وب کې ( د بیلګی په توګه په ورځ ) کې په تببیری سطحه (د اوبو په آزاده‬
‫سطحه ) کې د انرژی بیالنس عبار دی له [‪: ]۱۰‬‬
‫عرنګ ه چې د تببیر په عملیه کې د سیستم د انرژی یومقدار په تببیر کې په‬
‫رسی ‪ ،‬په نورو عانګو کې انرژی کمیږی‪ .‬پدی ترتیب سره د انرژی د‬ ‫مصر‬
‫تحفظ د میادلی عبه په کار ابیستلو د انرژی هغه مقدار چې د تببیر په رامنځ‬
‫رسیدلی محاسبه او وروسته بیا هغه د تببیر هوو اوبو‬ ‫ته کیدو کې په مصر‬
‫په ارتفاع بدلوو ‪.‬‬

‫‪077‬‬
 ‫دیادونی وړ ده که چیری د سیستم په انرژی کې هامل پارامترونه او عوامل په‬
‫ښه ډول سره محاسبه هی ‪ ،‬د تببیر په مقدار کې چې د انرژی د بیالنس په‬
‫طریقه محاسبه هویدی هغی اهتباه د ژمی په موسم کې ‪ 20%‬او د دوبی‬
‫موسم کې نوموړی اهتباه د ‪ 10%‬په حدودو کې جوړوی[ ‪. ]۰،۱۰‬‬
‫د انرژی د بقأ (پایښ ) د اصل پر بنسټ او د ‪.۰-۱۱‬هکل په پام کې نیولو سره‬
‫د انرژی د بیالنس عمومی میادله الندې هکل غوره کوی‬

‫‪.۱۱-۰‬هکل ‪ .‬د اوبو په یوه مبزن کې د انرژی بیالنس‬

‫‪H o  H s  H r  H a  H ar  HV  H bs  H e  H h  HW‬‬ ‫(‪)۳۶ – ۰‬‬

‫په پورتنی میادله کې ‪:‬‬

‫‪ - H o‬د اوبو په حجم کې د زیرمه هوی انرژی زیاتوالی ؛‬
‫‪ - H s‬د لمر انرژی چې د اوبو سطحې ته رسی ؛‬
‫‪ - H r‬د اوبو د سطحې عبه منیکس هوی انرژی ؛‬
‫‪ - H a‬د اوږدو امواجو(عپو ) انرژی چې د اتمسفیر عبه رسی ؛‬

‫‪078‬‬
‫‪ - H V‬د بالصی انرژی مقدار دی چې د اوبو حجم ته د دبولی او بروجی انرژی‬
‫د الجبری جمع عبه الس ته رایی ؛‬
‫‪ - H ar‬د اوږدو امواجو انرژی ده چې د اوبو د سطحې عبه منیکسه کیږی ؛‬
‫‪ - H bs‬بالصه انرژی ده چې د اوبو د حجم او اتمسفیر ترمنځ د انرژی د تبادلی‬
‫په پایله کې د اوږدو عپو په هکل د سیستم عیه بارجیږی ؛‬
‫هوی انرژی ؛‬ ‫‪ - H e‬په تببیر کې مصر‬
‫‪ - H h‬د انرژی هغه مقدار چې د اوبو د حجم عبه د محسوس تودوبې‬
‫)‪ (Sensible heat‬په هکل اتمسفیر ته لیږدول کیږی ؛‬
‫‪ - H W‬د اوبو د تببیر له امله انتقالی انرژی ‪.‬‬
‫په (‪ )۰-۳۶‬میادله کې د انرژی د ټول ډولونه د کالوری پر سانتي متر مربع‬
‫‪ cal cm 2 ‬له جنسه ده ‪.‬‬
‫د یادونی وړ ده چې د انرژی د بیالنس (‪ )۳۶-۰‬میادله پرته لدی چې هغه‬
‫تودوبه کومه چې د کیمیایی او بیولوژیکی پروسو له امله رامنځ ته کیږی او‬
‫همدارنګه د مبزن د اوبو او د هغی تل او دیوالو ترمنځ د تودوبې تبادلی د پام‬
‫کې نیولو عبه پرته لیکل هویده ‪.‬‬
‫د انرژی د بیالنس میادله د اوبو د سطحې عبه د هفته وار‪ ،‬میاهتنی او کلنی‬
‫تببیر د محاسبی لپاره وړاندی کیږی (کارول کیږی ) ‪ ،‬د ورینی تببیر د اټکل‬
‫لپاره د هغی کارول نه توصیه کیږی ‪ .‬ددی لپاره چې د انرژی د بیالنس میادلي‬
‫د (‪ )۳۶-۰‬میادلی په هکل و کارول هی د ینیو پارامترونو محاسبی ته د الندې‬
‫رابطو پر بنسټ اړتیاده ‪.‬‬
‫‪Hh‬‬
‫‪‬‬ ‫(‪)۰۲-۰‬‬
‫‪He‬‬

‫‪C p H e Te  Tb ‬‬

‫‪HW ‬‬ ‫(‪)۰۱-۰‬‬
‫‪L‬‬

‫‪079‬‬
 ‫په پورتنیو رابطو کې ‪:‬‬
‫)‪ (Bowen’s ratio‬؛‬ ‫‪ - ‬د باون نسب‬
‫‪ - C p‬د اوبو مبصوصه تودوبه )‪ (specific heat of water‬په‬

‫‪ cal gr.C 0 ‬؛‬

‫‪ - Te‬د تببیر کیدونکو اوبو تودوبه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ Tb -‬د پایی تودوبه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ - L‬د تببیر پټ (مبفی ) تودوبه )‪ (Latent heat of evaporation‬په‬
‫‪. cal gr ‬‬
‫په (‪ )۳۶-۰‬میادله کې د (‪ )۰۲-۰‬او (‪ )۰۱-۰‬میدلو په وضع کولو او د ‪H e ‬‬
‫په محاسبی سره لرو‬

‫‪H s  H r  H a  H ar  H o  HV‬‬
‫‪He ‬‬ ‫(‪)۰۰-۰‬‬
‫‪1    C p Te  Tb  L‬‬

‫پدی ترتیب سره په واحد وب کې د تببیر هوو اوبو میادل ارتفاع مساوی ده‬
‫په‬
‫‪He‬‬
‫‪E‬‬ ‫(‪)۰۳-۰‬‬
‫‪L‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - E‬د اوبو د آزادی سطحې عبه تببیر په ‪ cm day ‬؛‬
‫‪ - ‬د تببیر هوو اوبو مبصوصه کتله په ‪. gr cm 3 ‬‬
‫په (‪ )۰۳-۰‬میادله کې د (‪ )۰۰-۰‬په وضع کولو سره په الس رایی‬

‫‪H s  H r  H a  H ar  H bs  H 0  HV‬‬
‫‪E‬‬
‫‪‬‬
‫‪ L1     C p Te  Tb ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)۰۰-۰‬‬

‫‪081‬‬
 ‫همدارنګه د باون نسب د الندې میادلی عبه محاسبه کوو‬

‫‪Pa  Te  Tb ‬‬
‫‪ C‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1000  ew  ea ‬‬ ‫(‪)۰۰-۰‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - Pa‬د اتمسفیر فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - Te‬د اوبو د سطحې د تودوبې درجه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ - Ta‬د هوا د تودوبې درجه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ - ew‬د اوبو د سطحې د تودوبې په درجه کې د اهباع فهار ببار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - ea‬د هوا د ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - C‬ثاب ضریب دی چې عددی قیم ئې د ‪ 0.66  0.58‬په حدودو کې دی چې‬
‫میموالً ‪. C  0.61‬‬
‫د باون نسب عمالً د هغه انرژی چې د اوبو د حجم عبه د محسوس تودوبې په‬
‫هکل اتمسفیر ته لیږدول کیږی او د هغی انرژی ترمنځ نسب دی کوم چې په‬
‫رسی ‪ .‬له کومه یایه چې د ‪ H h ‬په مستقیم ډول سره‬ ‫تببیر کې په مصر‬
‫اندازه کول او ټاکل امکان نه لری ‪ ،‬پدی ترتیب سره د باون د نسب عبه په کار‬
‫ابیستلو دا پارمتر ‪ H h ‬د انرژی د بیالنس په میادله کې په غیر مستقیم ډول‬
‫سره د (‪ )۰۰-۰‬میادلی د پارامترونو په اساس هاملیږی ‪.‬‬
‫د لمر د وړانګو د مقدار د اندازه کولو لپاره یا مستقیما ً د رادیومترونو‬
‫)‪ (Radiometer‬او یا د نورو جانبی عواملو په اساس کار ابیستل کیږی ‪.‬‬
‫میموالً د اندازه کولو مستقیمه طریقه لږ کاروی او زیاتره د محل د جغرافیه ئي‬
‫او لمرین ساعتونه ‪ ،‬دلمر انرژی مقدار ‪ ، H s ،‬د رابطو او د رابطو‬ ‫موقیی‬
‫عبه د استبراج هوو جدولونو عبه کار ابلی ‪ .‬په ( ‪ .۰ -۰‬جدول) کې یمکې‬
‫سطحې ته او د هغې حدودو ته د لمر رسیدونکو منینی میاهتنی وړانګې ‪H A ،‬‬

‫‪080‬‬
‫او میاهتو ته د ملی متر په ورځ ‪ mm day ‬له‬ ‫‪ ،‬نظر جغرافیه ئی موقیی‬
‫جنسه قیمتونه ښودل هویدی ‪ .‬عرنګه چې د جدول ارقام په ‪ mm day ‬ښودل‬
‫هویدی د محاسبی لپاره باید هغه په ‪ cal cm2 .day ‬تبدیل هی ‪ ،‬ددی موبی‬
‫لپاره د جدول ارقام باید په ‪ 58.48‬ضرب هی ‪ .‬د ‪ H A‬مقدار باید په اتمسفیر کې‬
‫د لمر د وړانګو جذب ‪ ،‬انیکاس او بپریدنه اصالح تر عو د یمکې د سطحې د‬
‫مقدار ‪ H s‬په الس راوړو ‪ .‬د ‪ H A‬بدلول په ‪ H s‬د الندې‬ ‫لمر د انرژی هد‬
‫رابطی عبه کار ابلو‬
‫(‪)۰۵-۰‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ mm‬؛‪H s  H A  a  b‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ - H‬د یمکې په سطحه کې د لمر انرژی په ‪n  day ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪ - H A‬د اتمسفیر د پاسه د لمر انرژی (‪.۰-۰‬جدول) ‪ mm day ‬؛‬
‫‪ - n‬لمرین ساعتونه ‪ hr ‬؛‬
‫‪ - N‬د لمرینو ساعتو اعظمی مقدار ‪ hr ‬؛‬
‫‪ - a, b‬ثاب ضریبونه دی ‪.‬‬
‫د لمرینو ساعتو اعظمی مقدار (حد اکثر مقدار) ‪ N‬د جغرافیه ئی موقیی او د‬
‫کال د میاهتو پوری اړه لری چې په (‪ .۵-۰‬جدول) کې منینی قیمتونه ښودل‬
‫هویدی ‪ .‬د ‪ a, b‬ضریبونو قیمتونه د تجربو په وسیله ټاکل هویدی ‪ .‬د ‪a ‬‬
‫ضریب قیمتونه ‪ a  0.18  0.25‬په حدودو کې بدلون کوی چې میموالً په‬
‫محاسبو کې ‪ a  0.22‬کارول کیږی ‪ .‬د ‪ b ‬ضریب قیمتونه د ‪b  0.52  0.6‬‬
‫په حدودو کې بدلیږی ‪،‬چې میموالً ‪ b  0.54‬قبلیږی ‪.‬‬

‫‪081‬‬
‫ په نیمه همالی کره کې د اتمسفیر په حدودو کې د لمرینو وړانګو‬. ‫جدول‬.۰-۰
]۰[ mm day  ‫منینی مقدار په‬
Latitude
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
month
January 14.5 12.8 10.8 8.5 6.0 3.6 1.3 - - -
February 15.0 13.9 12.3 10.5 8.3 5.9 3.5 1.1 - -
March 15.2 14.8 13.9 12.7 11.0 9.1 6.8 4.3 1.8 -
April 14.7 15.2 15.2 14.8 13.9 12.7 11.1 9.1 7.8 7.9
May 13.9 15.0 15.7 16.0 15.9 15.4 14.6 13.6 14.6 14.9
June 13.4 14.8 15.8 16.5 16.7 16.7 16.5 17.0 17.8 18.1
July 13.5 14.8 15.7 16.2 16.3 16.1 15.7 15.8 16.5 16.8
August 14.2 15.0 15.3 15.3 14.8 13.9 12.7 11.4 10.6 11.2
September 14.9 14.9 14.4 13.5 12.2 10.5 8.5 6.8 4.0 2.6
October 15.0 14.1 12.9 11.3 9.3 7.1 4.7 2.4 0.2 -
November 14.6 13.1 11.2 9.1 6.7 4.3 1.9 0.1 - -
December 14.3 12.4 10.3 7.9 5.5 3.0 0.9 - - -

‫ د وریی په اوږدو په نیمه همالی کره کې د لمرینو ساعاتونو اعظمی حد‬.۵-۰

]۰[ hour  ‫قیمتونه په‬
Latitude
0 10 20 30 35 40 45 50
Month
January 12.48 12.0 11.4 10.8 10.44 10.08 9.6 8.88
February 11.28 10.92 10.8 10.44 10.2 9.96 9.72 9.36
March 12.48 12.36 12.36 12.36 12.36 12.36 12.24 12.24
April 12.12 12.36 12.6 12.96 13.08 13.32 13.56 13.8
May 12.48 12.96 13.56 14.16 14.52 14.88 15.36 15.96
June 12.12 12.72 13.32 14.04 14.52 15.0 15.48 16.32
July 12.48 12.96 13.68 14.4 14.76 15.24 15.72 16.44
August 12.48 12.84 13.32 13.68 13.92 14.16 14.52 15.0
September 12.12 12.24 12.24 12.36 12.36 12.48 12.48 12.72
October 12.48 12.24 12.0 11.76 11.64 11.52 11.28 11.04
November 12.12 11.76 11.16 10.68 10.32 9.96 9.48 9.12
December 12.48 11.88 11.28 10.56 10.2 9.72 9.0 8.40

081
‫د لمر د وړانګو د انرژی یوه بربه وروسته لدی چې د یمکې د سطحې سره‬
‫تصادم وکړی بیرته اتمسفیر ته منیکس کیږی ‪ .‬د لمر د وړانګی د انیکاس‬
‫اندازه ‪، H r ‬د منیکس کونکی د سطحې د یانګړتیاوو ‪ ،‬د بړتیا له لحاظ د‬
‫اتمسفیر یانګړتیاوو او د وړانګو د یلیدو زاوئې پوری اړه لری ‪ .‬په هر حال د‬
‫انیکاس اندازه کوالی هو چې د لمر د وړانګی د مقدار ضریب په هکل و پیژنو‬

‫‪H r  rH s‬‬ ‫(‪)۰۰-۰‬‬

‫پدی رابطه کې ‪ r ‬د انیکاس ضریب دی چې د هغې قیمتونه د لنډو امواجو د‬

‫انیکاس لپاره په ‪ .۰-۰‬جدول کې ښودل هویدی [‪.]۰‬‬
‫‪.۰-۰‬جدول ‪ .‬د لنډو اموجو لپاره د مبتلفو سطحو عبه د انیکاس ضریب‬
‫د انیکاس‬ ‫د انیکاس‬
‫د سطحې ډول‬ ‫د سطحې ډول‬
‫ضریب ‪r ‬‬ ‫ضریب ‪r ‬‬
‫‪0.05 - 0.2‬‬ ‫ینګلی ساحه ‪ ،‬ګیاهی هین پوښښ‬ ‫‪0.8 – 0.9‬‬ ‫تازه واوره‬
‫‪0.15 – 0.3‬‬ ‫کرهنیزی یمکې او کښتونه‬ ‫‪0.6 – 0.8‬‬ ‫زړه واوره‬
‫‪0.1 – 0.2‬‬ ‫ریګ‬ ‫‪0.4 – 0.6‬‬ ‫واوره د ویلیی کیدو په حال کې‬
‫‪0.15 –0.25‬‬ ‫وچ واښه‬ ‫‪0 4 – 0.5‬‬ ‫کنګل‬
‫‪0.05-0.45‬‬ ‫هغه یمکي چې کیاهی پوښښ نه لری‬ ‫‪0.05 – 0.15‬‬ ‫اوبه‬

‫اوږدی عپی عمده تا ً د یمکې د سطحې په وسیله جذب کیږی‪ ،‬له همدی امله د‬
‫اوږدو عپو یوه بربه چې د یمکې سطحې ته رسی ‪ ، H a ‬د یمکې د سطحې او‬
‫د اوبو د آزادی سطحې په وسیله اتمسفیر ته منیکس کیږی ‪ ، H ar ‬او بله بربه‬
‫یی د یمکې او اتمسفیر ترمنځ دانرژی د تبادلی په نتیجه کې د سیستم عبه‬
‫بارجیږی ‪ . H bs ‬ددی پر بنسټ د اوږدو امواجو سره بالصه انرژی جذبیږی د‬
‫‪ H a  H ar  Hbs ‬سره مساوی ده ‪.‬‬
‫د بالصی انرژی اندازه چې د امواجو عبه د اوږدو عپو په وسیله جذبیږی‬
‫اساسا ً په هوا کې د اوبو د موجوده ببارو او د هوا د وریځ والی اندازی پوری‬

‫‪084‬‬
‫اړه لری ‪ .‬هر کله چې د عپو د اندازه ګیری له پلوه د اوږدو امواجو په هکله‬
‫کافی اطالعا هتون ونه لری د اوږدو عپو سره د عپو د بالصی انرژی مقدار‬
‫چې د‬
‫‪H b  H a  H ar  H bs‬‬ ‫(‪)۰۵-۰‬‬

‫سره مساوی ده د ټاکلو لپاره دوه تجربوی طریقی هتون لری‪.‬‬

‫لومړی طریقه ‪ :‬د تجربوی فورمولونو عبه کار ابیستنه‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪n ‬‬

‫‪H b  0.79Ta4   1 0.1  0.9 ‬‬ ‫(‪)۰۶-۰‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪N ‬‬

‫‪  a  b ea‬‬ ‫(‪)۰۲-۰‬‬

‫په پورتنیو فورمولونو کې ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪cal ‬‬
‫‪ ‬؛‬ ‫‪3‬‬
‫‪ - H b‬د اوږدو عپو سره د عپو بالصه انرژی چې جذب هویده په ‪‬‬
‫‪ cm .day ‬‬

‫ثاب‬ ‫)‪(Stefan-Boltzmann‬‬ ‫بولتزن‬ ‫–‬ ‫ستفن‬ ‫د‬ ‫‪-‬‬

‫‪‬‬ ‫‪cal‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1.17 *10 7  2 4‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ cm / k / day ‬‬

‫‪ - Ta‬د سطحې د تودوبې درجه ‪ k ‬؛‬

‫‪ - ‬د وړانګو د بپریدو قابلی )‪ (Emissivity‬؛‬
‫‪ - ea‬په هوا کې د ببار فهار چې میموالً د دوه مترو ‪ 2m‬په ارتفاع اندازه‬
‫کیږی په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ n‬او ‪ - N‬پارامترونه وړاندی تهریح هویدی ‪.‬‬
‫د ‪ a ‬ضریب مقدار د ‪ 0.44  0.68‬په حدودو کې تحول کوی چې میموالً‬
‫‪ a  0.5‬په پام کې نیول کیږی ‪ .‬همدارنګه د ‪ b ‬ضریب چې مقدار یی د‬

‫‪085‬‬
‫‪ 0.029  0.082‬په حدودو کې بدلون کوی چې په عمومی ډول سره د هغی‬
‫عددی قیم ‪ b  0.05‬په پام کې نیسی ‪.‬‬
‫دوهمه طریقه ‪ :‬د اندرسون فورمول )‪ (Anderson‬عبه په کار ابیستلو‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪H b  1.141 Ta4  T24 a  be2  *107‬‬ ‫(‪)۰۱-۰‬‬

‫‪a  0.74  0.082ce 0.1916h‬‬ ‫(‪)۰۰-۰‬‬

‫‪b  0.0049  0.0177ce 0.1968h‬‬ ‫(‪)۰۳-۰‬‬

‫په پورتنیو فورمولونو کې ‪:‬‬
‫‪ - Ta‬د اوبو د سطحې تودوبه په ‪ k ‬؛‬
‫‪ - T2‬د هوا تودوبه د دوه مترو په ارتفاع ‪ k ‬؛‬
‫‪ - e2‬د یمکې د سطحې عبه د ‪ 2m‬په ارتفاع د ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - c‬د ورییو پوښښ [ ( ‪])Cloud cover (ten episodes‬؛‬
‫‪ - h‬د وریځ ارتفاع (د زرو مترو له جنسه) ‪.‬‬
‫د انرژی بله بربه چې ذبیره وی بند ته دابلیږی او یا تر ویی ‪ ،‬د دبولی او‬
‫بروجی بهیرونو په وسیله ‪ ،‬اورښ او نفوذ دی ‪ .‬د انرژی ددی بدلون د ټاکلو‬
‫لپاره د تودوبې د درجی زیاتو (پرله پسی ) اندازه کولوته اړتیا ده ‪ .‬تر کوم‬
‫یایه چې ددی الملونو د اغیزو له امله د تودبې انرژی بدلون د نورو عواملو په‬
‫پرتله ډیرلږ دی او له بلی بوا د هغې اټکل او اندازه کول هم ستونزمن کار دی ‪،‬‬
‫نو له همدی امله د انرژی د بدلون دا مقدار ‪ H r ‬په پام کې نه نیسی ‪.‬‬
‫د اوبو په حجم د ذبیره هوی انرژی بدلون ‪ H 0 ‬اندازه کول هم ګران کار دی‬
‫او د اوبو په ذبیره هوی حجم کې د تودوبې درجی د بدلون په هکل پوری اړه‬
‫لری ‪ .‬محاسبوی رابطه چې د ‪ H 0 ‬ټاکلو لپاره کارول کیږی په الندې هکل‬
‫ده[‪]۰‬‬

‫‪086‬‬
‫‪H 0  1C pV1 T1  Tb   2C pV2 T2  Tb ‬‬ ‫(‪)۰۰ -۰‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - 1; 2‬په ترتیب سره د وب په پام کې نیول هوی دوری په پیل او پای کې د‬
‫اوبو کثاف په ‪ kg m3 ‬؛‬
‫‪ - V1;V2‬د وب په پام کې نیول هوی دوری په پیل او پای کې د ذبیره وی بند د‬
‫اوبو حجم په ‪ m 3 ‬؛‬
‫‪ - T1;T2‬د وب په پام کې نیول هوی دوری په پیل او پای کې د اوبو د تودوبی‬
‫منینی درجه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ - C p‬د اوبو مبصوصه تودوبه په ‪ cal gr.C 0 ‬؛‬

‫‪ Base temperature‬په ‪. C 0 ‬‬ ‫‪- Tb‬‬

‫‪-۰‬د کتلی د انتقال طریقه‬

‫د کتلی د انتقال د طریقی بنسټ اتمسفیر ته د اوبو د آزادی سطحې عبه د اوبو د‬
‫انتقال ببارونو د کتلی محاسبه جوړوی ‪ .‬د ډالتن قانون پر بنسټ د اوبو د‬
‫سطحې عبه د اوبو ببارونو انتقال هوی کتلی مقدار د اهباع په حال کې د هوا‬
‫ببار فهار د توپیر سره متناسب دی ‪ .‬له همدی امله‬
‫‪E  k ew  ea ‬‬ ‫(‪)۰۰-۰‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ mm ‬‬
‫‪ ‬؛‬ ‫‪ - E‬د اوبو د آزادی سطحې عبه د تببیر مقدار په ‪‬‬
‫‪ day ‬‬

‫او نورو‬ ‫د هوا فهار ‪ ،‬د باد سرع‬ ‫‪ - k‬ضریب دی چې د هغی عددی قیم‬
‫عواملو پوری اړه لری ؛‬

‫‪087‬‬
‫‪ - ew ; ea‬په ترتیب سره د اوبو د تودوبې درجی مطابق اهباع ببار فهار او د‬
‫هوا د تودوبې د درجې مطابق هوا د ببار فهار په ‪. mbar ‬‬
‫د کتلی د انتقال د طریقی مطابق د اوبو د آزادی سطحې عبه د تببییر د محاسبی‬
‫لپاره دوه میادلی چې ډیری زیاتی کارول کیږی عبار دی له ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د ‪ Sverdrup –mixing length theory‬میادله‬

‫‪0.633K 02V8 ew  e8 ‬‬

‫‪E‬‬
‫‪ 800 ‬‬
‫‪2‬‬
‫(‪)۰۵-۰‬‬
‫‪Pa  Ln‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪z0 ‬‬

‫‪ -۰‬د ‪ Thornthwaite and Holzman equation‬میادله‬

‫‪0.633K 02 V8  V2 ew  e8 ‬‬

‫‪E‬‬ ‫‪2‬‬ ‫(‪)۰۰-۰‬‬
‫‪ 800 ‬‬
‫‪Pa  Ln‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 200 ‬‬

‫په پورتنیو میادلو کې ‪:‬‬

‫‪ - E‬تببیر په ‪ cm sec‬؛‬
‫‪ ‬د هوا کثاف په ‪ gr cm 3 ‬؛‬
‫‪ - K 0‬د فون – کارمن ثاب ) ‪ (Von- Karman’s constant‬؛‬
‫‪ - ew‬د اوبو د سطحې د تودوبې مطابق داهباع ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - e2 ;e8‬د سطحې عبه د ‪ 2‬او ‪ 8‬مترو په ارتفاع د ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - Pa‬د اتمسفیر فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - z 0‬د زیږوالی پارامتر )‪(Roughness parameter‬په ‪. cm ‬‬

‫‪088‬‬
‫د زیږوالی د پارامتر مقدار ‪ z 0‬د سطحې د استفادی پوری اړه لری د بیلګی په‬
‫توګه د اوبو د آزادی سطحې او لمدی باوری لپاره ‪ z0  0.001cm‬د واوری د‬
‫سطحې لپاره ‪ z0  0.005cm‬حدودو کې دی ‪.‬‬
‫هم د سطحو د زیږوالی د ډول او د‬ ‫په همدی ترتیب سره د فون‪ -‬کارمن ثاب‬
‫اتمسفیر ثبا د هرایطو پوری اړه چې د هغی عددی قیم د ‪K0  0.1  0.6‬‬
‫په حدودو کې بدلون مومی ‪ .‬په هره اندازه چې هوا با ثباته وی همغه اندازه د‬
‫‪ 0.1‬ته نیږدی کیږی ‪.‬‬ ‫‪ K 0‬قیم‬

‫‪ -۰‬د تببیر د مقدار د محاسبی ترکیبی طریقه‬

‫د اوبو د آزادی سطحې عبه د تببیر د مقدار د محاسبی بله مروجه طریقه د‬
‫ترکیبی طریقی عبه عبار ده ‪ .‬پنمن )‪ (Penman‬د کتلی د تحفظ (بقا ) او‬
‫انرژی د بقا د میادلو په یویای کولو او دهغوی عبه د اوبو په سطحه کې د‬
‫کولو سره کوالی هو چې د اوبو د آزادی سطحي د‬ ‫تودبې د درجی په حذ‬
‫تببیر مقدار محاسبه کړو ‪ .‬د پنمن د میادلی عمومی هکل چې د اوبو د بیالنس‬
‫او د انرژی د بیالنس د میادلو ترکیبی طریقه ده په الندې هکل سره ده [‪]۰‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪E  ‬‬ ‫‪Qn  ‬‬ ‫‪ Ea‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)۰۵-۰‬‬

‫په پورتنی میادله کې‪:‬‬

‫‪ - E‬د اوبو د آزادی سطحې عبه تببیر په ‪ mm day ‬؛‬
‫‪ - Qn‬د تببیرلپاره موجوده بالصه انرژی چې د تببیر هوو اوبو میادل ارتفاع‬
‫له جنسه ‪ mm day ‬؛‬

‫‪089‬‬
 ‫‪ - Ea‬د میادلی ایرو ډینامیک بربه په ‪ mm day ‬؛‬
‫)‪ (Psychometric constant‬په‬ ‫‪ - ‬د سایکرومتریک ضریب‬
‫‪. mbar C 0 ‬‬
‫‪ - ‬نظر د تودوبې درجی ته داهباع ببارد فهار منحنی میالن دی په‬
‫‪ mm day ‬؛‬
‫په هغه صور کې چې د هوا د تودوبه درجه ‪ Ta  25C 0 ‬وی د اهباع ببار‬
‫د ببار منحنی میالن د الندې رابطی عبه په الس رایی‬

‫‪  0.00815Ta  0.8912‬‬

‫‪7‬‬
‫(‪)۰۶-۰‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪ Ta‬د هوا د تودوبې منینی درجه په سانتی ګرید سره ‪.‬‬
‫د سایکرومتریک ضریب ‪ ،  ‬د هوا د فهار تابع دی چې د الندې رابطی عبه‬
‫محاسبه کیږی‬
‫‪0.66 Pa‬‬
‫‪‬‬ ‫(‪)۵۲-۰‬‬
‫‪1000‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪ Pa ‬د اتمسفیر فهار دی چې د الندې رابطی عبه په کار‬
‫ابیستلو سره محاسبه کیږی‬
‫‪Pa  1013  0.1152h  0.544 *106 h 2‬‬ ‫(‪)۵۱-۰‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪ h ‬د سمندر د آزادی سطحې عبه ارتفاع په متر ‪.‬‬
‫دپنمن د میادلی ایروډینامیک جزء د ډالتن د قانون پر بنسټ په الندې هکل سره‬
‫لیکل کیږی‬

‫‪‬‬ ‫‪V ‬‬

‫‪Ea  0.2625 0.5  2 ew  ea ‬‬ ‫(‪)۵۰-۰‬‬
‫‪‬‬ ‫‪160 ‬‬

‫‪091‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪ V2 ‬د باد سرع د یمکې د سطحې عبه د دوو مترو په‬
‫ارتفاع ‪ h  2m‬په ‪ ، km day ‬او ‪ ew ; ea ‬په ‪ mbar ‬سره وضع کیږی ‪.‬‬
‫د تببیر لپاره د بالصی انرژی مقدار کوالی هو دالندې فورمول عبه په کار‬
‫ابیستلو سره محاسبه کړو‬

‫‪Qn  7.14 *10 3 H s  5.26 *106 H s Ta  17.8‬‬ ‫‪‬‬

‫‪1.87‬‬

‫(‪)۵۳-۰‬‬
‫‪ 3.94 *106 H s2  2.39 *109 H s2 Ta  7.2  1.02‬‬
‫‪2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪H s  0.95 0.29CosZ  0.52  H A‬‬
‫‪‬‬ ‫‪N‬‬ ‫(‪)۵۰-۰‬‬
‫په پورتنیو میادلو کې ‪:‬‬
‫‪ - Z‬جغرافیه وی عرض ‪ 00  Z  600 ‬؛‬
‫‪‬‬ ‫‪cal ‬‬
‫‪ ‬؛‬ ‫‪2‬‬
‫‪ - H s‬د لڼدو امواجو په هکل لمرینی پیدا هوی وړانګی ‪‬‬
‫‪ cm .day ‬‬

‫‪ - n‬په ورځ کې د لمرینو ساعتونو همیر په ‪ hour ‬؛‬

‫‪ - N‬د لمرینو ساعتونو ممکنه اکثر حد چې د (‪ .۰-۰‬جدول) عبه ټاکل کیږی په‬
‫‪ hour ‬؛‬
‫‪ - H A‬د اتمسفیر د پاسه د لمر انرژی د (‪ .۵-۰‬جدول ) عبه ابیستل کیږی په‬
‫‪‬‬ ‫‪cal ‬‬
‫‪. ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪ cm .day ‬‬
‫کې (‪ )۵۰-۰‬د (‪ )۰۵۲-۰‬میادلی بل هکل دی چې د جغرافیه وی‬ ‫په حقیق‬
‫په اساس پدی فرضیی سره لیکل هوی ده چې د انیکاس ضریب‬ ‫موقیی‬
‫‪ r  0.05‬دی ‪.‬‬

‫‪090‬‬
 ‫‪ -۵ -۰‬د واوری د سطحې عبه تببیر‬
‫د واوری په وسیله د پوښل هوو سطحو عبه د تببیر مقدار نظر د چاپیلایر د‬
‫هوا ټیټي درجی ‪ ،‬د واورو د سپینو سطحو عبه د لمر دوړانګو ډیر زیاد (هدید)‬
‫انیکاس او د هوا د نسبی رطوب د زیاتوالی له امله ډیر کم دی ‪ .‬په همدی دلیل‬
‫سره په هایدرولوژیکی مطالیاتو کې هغه په پام کې نه نیسی ‪ .‬سره لدی هم د‬
‫وا ورو او کنګلونو د عیړنو په مرکزونو زیاتی طریقی او تجربوی فورمولونه‬
‫هتون لری چې د هغوی په مرسته کوالی هو چې د واوری او یا د کنګل د‬
‫سطحي عبه د تببیر اندازه محاسبه هی ‪ .‬د بیلګی په توګه د هغو له جملی‬
‫[‪]۰‬‬ ‫کوو‬ ‫یادونه‬ ‫عبه‬ ‫میادلی‬ ‫الندې‬ ‫د‬ ‫یای‬ ‫پدی‬ ‫عبه‬

‫‪E  0.18  0.098V10 ew  ed ‬‬ ‫(‪)۵۰-۰‬‬

‫پدی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - E‬د واوری د سطحې عبه تببیر په ‪ mm day ‬؛‬
‫‪ - V10‬د یمکې د سطحې عبه د لس مترو ‪ 10m‬په ارتفاع د باد منینی سرع‬
‫په ‪ m sec‬؛‬
‫‪ - ew‬د اهباع ببار فهار د واوری په سطح کې په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - ea‬د ببار فهار د هوا د تودوبې په صور کې چې د واوری د سطحې عبه‬
‫د دوه مترو ‪ 2m‬په ارتفاع اندازه هوی وی په ‪. mbar ‬‬

‫‪ .۰ -۰‬بوله (تیرق)‬
‫د نبا (ګیاه ) په وسیله اتمسفیر ته د اوبو دلیږد (انتقال) پروسه چې د نبا د‬
‫تنی ‪ ،‬ساقی او د پاڼو له الری سرته رسی د تیرق په نامه یادیږی ‪ .‬نبا اوبه د‬
‫ابیستل هوی اوبه د ریښو له‬ ‫بپلو ریښو په وسیله د یمکې عبه ابلی ‪ .‬نبا‬

‫‪091‬‬
‫الری تنی او پاڼوته لیږدوی او د تودوبی د اغیزی له امله د ښودل هوو سطحو‬
‫عبه اتمسفیر ته تببیر کیږی ‪ .‬په تیرق کې اغیزمن عوامل عبار دی له ‪ :‬د‬
‫هوا د ببار فهار ‪ ،‬تودوبه ‪ ،‬باد ‪ ،‬د لمر د وړانګو هد او د نبا یانګړتیاوی‬
‫) چې د ریښو سیستم او پاڼی تهکیلوی ‪ .‬د اوبو د آزادو سطحو‬ ‫(مهبصا‬
‫عبه د تببیر او تیرق ترمنځ اساسی توپیر پدی کې دی چې تیرق اصوالً په‬
‫هغه ساعتو کې ترسره کیږی چې د لمر رڼا هتون ولری او د هغي مقدار (اندازه‬
‫د ودې او نمو دوری پوری اړه لری ‪ ،‬او حال داچې د اوبو د آزادو‬ ‫) د نبا‬
‫سطحو تببیر یو متداومه (تړلی ) عملیه چې د هپی او وریی په اوږدو کې‬
‫ترسره کیږی ‪ .‬د اوبو د آزادی سطحې عبه د تببیر هد د هپی په نسب په‬
‫ورځ کې زیا وی ‪.‬‬
‫عرنګه چې له یویی بوا د نبا عبه د تیرق د مقدار اندازه کول عمالً یو پیچلی‬
‫کار دی او له بلی بوا د سیمی د اوبو په بیالنس کې د اغیزی کموالی (لږوالی )‬
‫په دلیل هغه د تببیر سره یو یای یینی د مجموع په هکل سره په پام کې نیول‬
‫کیږی چې د تببیر – تیرق )‪ (Evapotranspiration‬په نامه یادیږی ‪.‬‬

‫‪ .۵ -۰‬تببیر – تیرق‬
‫د تببیر او تیرق د مقدارو مجموعه د تببیراو تیرق په نامه یادیږی ‪ .‬د تببیر‬
‫او تیرق په مجموع کې د نباتاتو د سطحو عبه ‪ ،‬د لمدو باورو د سطحو او د‬
‫اوبو د آزادو سطحو تر سره کیږی ‪ .‬په عملی ساحو کې د تببیر او تیرق مقدار‬
‫په یویای ئی په ستر مقیاس سره د یوسیمی لپاره له یوله بل سره محاسبه‬
‫کیږی ‪ .‬په یانګړو اقلیمی هرایطو کې د تببیر او تیرق اندازه یا مقدار سربیره‬
‫پر هغه عواملو چې د تببیر پرمقدار یی اغیزه لرله ‪ ،‬ینی نور عوامل د بیلګی‬
‫په توګه د باوری رطوب ‪ ،‬د نباتی (ګیاهی ) پوښښ سلنه او د نبا ډول هم‬
‫اغیزه لری ‪ .‬عرنګه چې ښودل هوی الملونه د وب په اوږدو ثاب ندی نو له‬

‫‪091‬‬
‫همدی امله د تببیر او تیرق اندازه هم د هغوی سره متناسب بدلون کوی ‪ .‬په‬
‫هایدرولوژیکی محاسبو کې تببیر او تیرق له دوو لورو عبه د اهمی وړ دی ‪.‬‬
‫یو یی د ابریز (سیندی ) حوزی کې د اوبو د ضاییاتو محاسبه کې او دوهم یی د‬
‫هغو هایدرولیکی و دانیو د طرح ریزی لپاره کومی چې د اوبو لګولو د آړتیا‬
‫پوره کولوپه موبه د اوبو د مهارولو لپاره جوړیږی ‪.‬‬

‫‪ .۶ -۰‬واقیی تببیر او تیرق‬

‫په طبییی هرایطو کې د لمدی باوری عبه تببیر او د نباتی قهر (نباتاتو د‬
‫سطحې ) په وسیله د تیرق مجموعه د واقیی تببیر او تیرق په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫چې د پوتانسیالی تببیر او تیرق عبه لږ وی‪ ،‬الکن د اوبو د کافی مقدار د‬
‫کې د پوتانسیالی تببیر او تیرق سره برابر دی ‪ .‬د واقیی‬ ‫هتون په صور‬
‫تببیر او تیرق مقدار د اندازه کولو په وسیله ټاکل کیږی ‪ .‬په عملی ساحه کې د‬
‫واقیی تببیر او تیرق اندازه کول ډیر مهکل دی او عمالً د امکان وړ هم ندی ‪،‬‬
‫حتی د اجرأ په صور کې هم د قناع وړ پایلی په الس نهی راتللی ‪ .‬په عملی‬
‫ساحه کې د واقیی تببیر او تیرق د مقدار د اندازه کولو دوه طریقی یوه د‬
‫الیسیمتر )‪ (Lysimeter‬عبه په کار ابیستلو او بله یی د صحرایی کوچنیو‬
‫قطیاتو )‪ (Field plots‬طریقه ډیره میموله ده ‪ .‬الیسیمتر ) ‪(Lysimeter‬‬
‫یوه ساده دستګاه عبه عبار ده چې د ‪ ۱۵۵۵‬کال راپدی بوا د اوبو او باورو‬
‫په عیړنو کې کارول کیږی ‪ .‬الیسیمتر د یوه ساده ټانګ او یا مبزن عبه جوړه‬
‫هوی وسیله دی چې د باوری یحه ډکه ده او په هغې کې د نبا (ګیاه) د کښ‬
‫او آبیاری هرایط برابر هویدی ‪ .‬د اضافی اوبو مقدار د زیم په بڼه (په هکل )‬
‫سره ټولوی ‪ .‬له همدی امله د وب په یو ټاکلی دوره کې د بیلګی په توګه په‬
‫کې د واقیی تببیر او تیرق مقدار د اوبو هغه مجموع‬ ‫ورځ ‪ ،‬اونۍ یا میاه‬
‫له الری الیسیمتر ته دابلیږی د اوبو د هغه‬ ‫عبه چې داوبولګو یا د اورښ‬

‫‪094‬‬
‫مقدار په منفی کولو سره چې زیم له الری د الیسمیمتر عبه بارجیږی په الس‬
‫ډولونه لری چې یینی د زیم کښ ‪(Drainage‬‬ ‫رایي ‪ .‬الیسمترونه زیا‬
‫)‪ lysimeter‬لرونکی دی ‪ .‬عرنګه چې په (‪.۱۱-۰‬هکل) کې لیدل کیږی‬
‫اضافی اوبه د زیم کښ نل له الری په بل اضافی لوښی کې تولیږی چې د‬
‫مجموعی اوبو عبه د ذبیره هوو اوبو توپیر دواقیی تببیر او تیرق د مقدار‬
‫عبه عبار دی [‪.]۰‬‬

‫‪ . ۱۰-۰‬هکل ‪ .‬د زیمکښ ډوله الیسمیتر هیمأ‬

‫‪(Weighting‬‬ ‫د الیسمیتر تر ټولوعبه دقیق ډول هغه وزنی الیلوریر‬

‫سره د وزن کولو‬ ‫‪ lysimeter‬دی چې په هغې ټانګ د باورو او نبا‬
‫دستګاه ( ترازو) د پاسه ایښودل کیږی ‪ .‬د اوبو هغه مقدار چې په تببیراو تیرق‬
‫رسی د ټانګ د وزن د کمښ عیه په الس رایی ‪ .‬یکه چې د‬ ‫کې په مصر‬
‫وب په یوه ټاکلی دوره کې د ټانک د وزن کمښ د اوبو د هغه حجم له وزن‬
‫سره مساوی دی کوم چې د زیم په هکل د ټانګ د پای عبه په مبصوص‬
‫لوښی کې تبلیه هویدی او یا دا چې د تببیر او تیرق په هکل د ټانګ د سطحې‬
‫او په هغه کې د موجوده نباتاتو له سطحې عبه تیرق هوی وی ‪ .‬د الیسمیتر‬

‫‪095‬‬
‫ته‬ ‫په وسیله د تببیر او تیرق د مقدار اندازه کول زیا وب او زیا مصر‬
‫اړتیا لری ‪.‬‬
‫د کوچنیو صحرایی قطیو په طریقه کې د یمکې په یوه کوچنی ټوټه کې د اوبو‬
‫د بیالنس ټولی ترکیبی بربې د بیلګې په توګه د بهیر دبولی مقدار ‪ ،‬اورښ ‪،‬‬
‫سطحي بهیر ‪ ،‬د باوری د لمدبل په ذبیره کې بدلون ‪ ،‬او د یمکې الندې اوبو‬
‫په منځ ته کیدو کې د سطحی بهیر ضاییا ‪ ،‬د ټاکلی دوری لپاره اندازه او اوبو‬
‫د بیالنس میادلی عبه په کارابیستلو د تببیر او تیرق مقدار محاسبه کوی‬

‫(‪)۵۵-۰‬‬
‫‪AEP  P  I  R  S  SG‬‬

‫په پورتنی میادله کې ‪:‬‬

‫‪ - P‬د یمکې په سطحه د اورښ حجم په ‪ m3 ‬؛‬
‫‪ - I‬د مطالیی الندې ساحې د اوبو کولو لپاره د دبولی اوبو حجم په‪ m3 ‬؛‬
‫‪ - R‬د ساحې عبه د وتونکی (بروجي ) سطحی بهیر حجم په ‪ m3 ‬؛‬
‫په‬ ‫رسیدلی‬ ‫‪ - S‬د اوبو هغه حجم چې د لمدبل په زیاتوالی کې په مصر‬
‫‪ m3 ‬؛‬
‫‪ - SG‬د اوبو هغه حجم چې د یمکې الندې اوبو په تغذیه کې په مصر‬
‫رسیدلی دی په ‪. m3 ‬‬
‫عرنګه چې د اوبو د بیالنس (‪ )۵۵-۰‬میادله په حجمی هکل سره ترتیب هویده‬
‫‪ ،‬له همدی امله د تببیر او تیرق داندازی محاسبی لپاره د مطالیی الندې ساحي‬
‫د ویهولو په پایله کې په ملی متر پر ورځ‬ ‫او د اندازه ګیری وب‬ ‫پرمساح‬
‫‪ mm day ‬د تببیر او تیرق مقدار په الس رایی ‪.‬‬
‫کې هغه یمکې ته ترجیح‬ ‫د یادونی وړ ده چې د یمکې د انتباب په صور‬
‫ورکول کیږی چې د یمکې الندې اوبو سطحه ټیټه وی ‪ .‬پدی صور کې د اوبو‬

‫‪096‬‬
‫نظر کوی ‪ ،‬چې پایله کې د‬ ‫د بیالنس په میادله کې د ‪ QG‬جز عبه صر‬
‫میادلی حل ساده کیږی ‪ .‬د صحرایی کوچنیو قطیاتو طریقه د الیسمیتر د طریقی‬
‫لږوالی ‪ ،‬د‬ ‫دی له د مصر‬ ‫یینی یانګړتیاوی لری چې عبار‬ ‫په نسب‬
‫د ډول له پلوه د چاپیلایر واقیی‬ ‫باو ری د رطوبتی رژیم ‪ ،‬باوری او نبا‬
‫هرایطو سره ښه مطابق لری ‪.‬‬
‫د ښودل هوو طریقو سربیره هایدرولوژي د عانګو پوهانو تل هعه کړی چې د‬
‫هوا پیژندنی ارقامو عبه په کار ابیستلو سره د آبریز دحوزو د سطحو عبه د‬
‫تببیر او تیرق د محاسبی لپاره ساده طریقی وړاندی کړی ‪ .‬که عه هم د واقیی‬
‫همیر فورمولونه هتون لری ‪ ،‬الکن د‬ ‫تببیر او تیرق د محاسبی لپاره زیا‬
‫یینو محدودیتونو لرونکی دی ‪ .‬د هغوی له جملی عبه کوالی هوو د تورک‬
‫)‪ (Turc‬میادلی نوم وابلو [‪.]۰‬‬
‫تورک د بپلو تجربو او د نورو عیړونکو د عیړنو د پایلو پر بنسټ د کلنی‬
‫واقیی تببیر او تیرق د محاسبی لپاره فورمول پیهنهاد کړ چې الندې هکل لری‬

‫‪P‬‬ ‫(‪)۵۰-۰‬‬
‫‪E‬‬
‫‪0.90  P I  ‬‬
‫‪2 0.5‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - E‬واقیی تببیر او تیرق کلنی اندازه په ‪ mm yaer ‬؛‬
‫‪ - P‬د اورښ کلنی مقدار په ‪ mm yaer ‬؛‬
‫‪ - I‬المل دی چې مقدار یی د هوا د تودوبې درجی پوری اړه لری او د الندې‬
‫فورمول عبه په کار ابیستلو محاسبه کیږی‬

‫‪I  300  25T  0.05T 3‬‬ ‫(‪)۵۵-۰‬‬

‫پدی یای کې ‪:‬‬

‫‪097‬‬
 ‫‪ - T‬د تودوبې منینی کلنی درجه په ‪. C 0 ‬‬
‫وی په هغه‬ ‫مقدار زیا‬ ‫د تورک فورمول په هغه حاالتو کې چې د اورښ‬
‫کې د واقیی تببیر او تیرق اندازه زیاته ټاکي ‪ .‬نوله همدی امله ددی‬ ‫صور‬
‫فورمول په کار ابیستلو کې باید احتیاط وهی ‪ .‬عرنګه چې لیدل کیږی د واقیی‬
‫تببیر او تیرق اندازی (مقدار ) الس ته راوړل مهکل کار دی ‪ ،‬له همدی امله‬
‫او‬ ‫په هایدرولوژی کې پوتنسیالی تببیراو تیرق عبه د سیمی یا محل طاق‬
‫تببیری قابلی په هکل کار ابیستل کیږی ‪ .‬د پوتنسیالی تببییراوتیرق د الس‬
‫ته راوړولو عبه وروسته په هغه ضریب کې د ضربولوسره چې د هغی عددی‬
‫قیم د طبییی هرایطو او د نبا د ډول پوری اړه لری واقیی تببیر او تیرق‬
‫په الس رایی ‪.‬‬

‫‪ .۱۲ -۰‬پوتنسیالی تببیر او تیرق‬

‫عرنګه چې له یوی بوا د واقیی تببیر او تیرق محاسبوی فورمولونه میموالً‬
‫مطلوبه پایلوته نه رسی او له بلی بوا د الیسمیتر کارول په ټولو هرایطو کې‬
‫هم ناهونی دی ‪ ،‬له همدی امله په هایدرولوژي کې د واقیی تببیر او تیرق‬
‫محاسبه کیږی چې د پوتنسیالی‬ ‫پریای د یویی سیمی د تببیر او تیرق قابلی‬
‫تببیر او تیرق )‪ (PET‬په نامه یادیږی‪ .‬ددی موبې لپاره بی همیره غیر‬
‫مستقیمی طریقی په پام کې نیول هویدی چې د پوتنسیالی تببیر او‬
‫تیرق )‪ (PET‬تجربوی میادلی یوه ددی طریقو عیه ګڼل کیږی ‪ .‬پوتنسیالی‬
‫تببیر او تیرق )‪ (PET‬د تببیراو تیرق اعظمی مقدار دی چې د چاپیلایر د اقلیم‬
‫نه وی د‬ ‫په یوه ټاکلی وضیی کې چې د اوبو د هتون له پلوه کوم محدودی‬
‫یوه بهپړ (کامل ) نباتی پوښښ د بیلګی په توګه د چمن عبه سرته رسی ‪.‬‬
‫په هایدرولوژي کې د پوتنسیالی تببیر او تیرق )‪ (PET‬د محاسبی لپاره زیاتی‬
‫تجربوی او نیمه تجربوی میادلی وړاندی هویدی چې د هغو له جملی عبه‬

‫‪098‬‬
‫) ‪ ، (Thornthwaite‬پنمن )‪ ، (Penman‬الری‬ ‫وای‬ ‫زیاتره د ترن‬
‫جانسون )‪ ، (Lawry- Johnson‬جنسن – هیز ) ‪، (Jensen – Haise‬‬
‫بالنی کرایدل ) ‪ (Blaney – Criddle‬طریقو عبه کار ابیستل کیږی ‪.‬‬

‫‪ .۱ -۱۲ -۰‬د ترن وای طریقه‬

‫نوموړی طریقی په پیل کې د امریکا د بتیځ لپاره پرابتیا وموندله ‪ .‬د ترن‬
‫وای په طریقه کې پوتنسیالی تببیر او تیرق)‪ (PET‬د کال هری میاهتی لپاره‬
‫په یانګړی هکل سره محاسبه کیږی ‪ .‬ددی طریقی اساس یا بنسټ د هوا د‬
‫میاهتنی منینی تودوبې درجه جوړوی ‪ .‬پدی طریقه کې د محاسبی د اچرأ‬
‫تسلسل په الندې ترتیب دی ‪.‬‬
‫‪ -۱‬په پیل کې د کال د هرمیاهتی لپاره د تودوبې (حرارتی) اندیکس ‪im ‬‬
‫قیم د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو محاسبه کوو [‪]۰‬‬
‫‪T ‬‬
‫‪1.51‬‬
‫(‪)۵۶-۰‬‬
‫‪im   m ‬‬
‫‪ 5 ‬‬

‫په پورتنی میادله کې ‪:‬‬

‫‪ - im‬میاهتی تودوبې اندیکس ؛‬
‫‪ - Tm‬د مطالیه کیدونکی میاهتی د تودوبی منیني درجه په سانتی ګرید ‪ C 0 ‬؛‬
‫دا کار د کال د دولس میاهتو لپاره ترسره کیږی ‪ .‬که چیری د میاهتی د تودوبې‬
‫درجه منفی یا صفر وی په هغه صور کې د همدی میاهتی لپاره د ‪ im ‬قیم‬
‫صفر په پام کې نیول کیږی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو د کال تودوبې اندیکس ‪ I ‬چې د کال‬
‫د میاهتی د تودوبې اندیکس د مجموع عبه عبار دی محاسبه کوو ‪.‬‬

‫‪099‬‬
 ‫(‪)۰۲-۰‬‬
‫‪12‬‬
‫‪I   im‬‬
‫‪n 1‬‬

‫‪ -۳‬د کلنی حرارتی اندیکس ‪ I ‬په لرلو سره د الندې رابطې عبه په کار‬
‫ابیستلو د ‪ a ‬ضریب محاسبه کوو‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪a  6.75 *107 I 3  7.71*105 I 2  1.792 *102 I  0.492‬‬ ‫(‪)۰۱-۰‬‬

‫‪ -۰‬د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو د هری میاهتی لپاره د پوتنسیالی‬
‫تببیر او تیرق)‪ (PET‬د ملی متر له جنسه محاسبه کوو‬
‫‪a‬‬
‫‪ 10Tm ‬‬
‫‪PET  16‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ I ‬‬ ‫(‪)۰۰-۰‬‬

‫‪ -۰‬د (‪ )۰۰-۰‬فورمول عبه په کار ابیستلو د پوتنسیالی تببیر او‬

‫تیرق)‪ (PET‬مقدار محاسبه ددی فرضیی پربنسټ وه چې د هرمیاهتی د وریو‬
‫همیر دیرش ‪ 30day ‬او په هره ورځ کې د روښانه ساعتو همیره دولس‬
‫ساعته ‪ 12hours‬ده ‪ ،‬حال دا چې د په هره میاه کې د وریو همیره او په‬
‫هرورځ کې د روښانه ساعتو همیره د کال په یانګړو میاهتو کې مبتلفه ده ‪.‬‬
‫نو له همدی امله د پوتنسیالی تببیر او تیرق)‪ (PET‬محاسبه هوی مقدار په‬
‫اصالحی ضریب ‪ N m ‬کې ضربوی ‪ .‬د اصالحی ضریب ‪ N m ‬قیمتونه په‬
‫په پآم کې نیولو‬ ‫(‪ .۵-۰‬جدول ) د میاهتو او د ساحې د جغرافیه ئی موقیی‬
‫سره ښودل هویدی ‪.‬‬

‫‪111‬‬
‫‪.۵-۰‬جدول ‪ .‬قیمتونه د ساحې د جغرافیه ئی موقیی په پام کې نیولو سره د کال‬
‫په یانګړو میاهتوکې د ترن وای په میادله کې اصالحی ضریب ‪]۰[ N m ‬‬
‫‪Latitude‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪350‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪450‬‬ ‫‪500‬‬
‫‪Month‬‬
‫‪January‬‬ ‫‪1.04‬‬ ‫‪1.00‬‬ ‫‪0.95‬‬ ‫‪0.90‬‬ ‫‪0.87‬‬ ‫‪0.84‬‬ ‫‪0.80‬‬ ‫‪0.74‬‬
‫‪February‬‬ ‫‪0.94‬‬ ‫‪0.91‬‬ ‫‪0.90‬‬ ‫‪0.87‬‬ ‫‪0.85‬‬ ‫‪0.83‬‬ ‫‪0.81‬‬ ‫‪0.78‬‬
‫‪March‬‬ ‫‪1.04‬‬ ‫‪1.03‬‬ ‫‪1.03‬‬ ‫‪1.03‬‬ ‫‪1.03‬‬ ‫‪1.03‬‬ ‫‪1.02‬‬ ‫‪1.02‬‬
‫‪April‬‬ ‫‪1.01‬‬ ‫‪1.03‬‬ ‫‪1.05‬‬ ‫‪1.08‬‬ ‫‪1.09‬‬ ‫‪1.11‬‬ ‫‪1.13‬‬ ‫‪1.15‬‬
‫‪May‬‬ ‫‪1.04‬‬ ‫‪1.08‬‬ ‫‪1.13‬‬ ‫‪1.18‬‬ ‫‪1.21‬‬ ‫‪1.24‬‬ ‫‪1.28‬‬ ‫‪1.33‬‬
‫‪June‬‬ ‫‪1.01‬‬ ‫‪1.06‬‬ ‫‪1.11‬‬ ‫‪1.17‬‬ ‫‪1.21‬‬ ‫‪1.25‬‬ ‫‪1.29‬‬ ‫‪1.36‬‬
‫‪July‬‬ ‫‪1.04‬‬ ‫‪1.08‬‬ ‫‪1.14‬‬ ‫‪1.20‬‬ ‫‪1.23‬‬ ‫‪1.27‬‬ ‫‪1.31‬‬ ‫‪1.37‬‬
‫‪August‬‬ ‫‪1.01‬‬ ‫‪1.07‬‬ ‫‪1.11‬‬ ‫‪1.14‬‬ ‫‪1.16‬‬ ‫‪1.18‬‬ ‫‪1.21‬‬ ‫‪1.25‬‬
‫‪September‬‬ ‫‪1.04‬‬ ‫‪1.02‬‬ ‫‪1.02‬‬ ‫‪1.03‬‬ ‫‪1.03‬‬ ‫‪1.04‬‬ ‫‪1.04‬‬ ‫‪1.06‬‬
‫‪October‬‬ ‫‪1.01‬‬ ‫‪1.02‬‬ ‫‪1.00‬‬ ‫‪0.98‬‬ ‫‪0.97‬‬ ‫‪0.96‬‬ ‫‪0.94‬‬ ‫‪0.92‬‬
‫‪November‬‬ ‫‪1.04‬‬ ‫‪0.98‬‬ ‫‪0.93‬‬ ‫‪0.89‬‬ ‫‪0.86‬‬ ‫‪0.83‬‬ ‫‪0.79‬‬ ‫‪0.76‬‬
‫‪December‬‬ ‫‪1.01‬‬ ‫‪0.99‬‬ ‫‪0.94‬‬ ‫‪0.88‬‬ ‫‪0.85‬‬ ‫‪0.81‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪0.70‬‬

‫‪ .۰ -۱۲ -۰‬د پنمن طریقه‬

‫د پنمن طریقه په ‪ ۱۶۰۵‬میالدی کال انګلیسی عالم پنمن )‪ (Penman‬د‬
‫پوتنسیالی تببیر او تیرق)‪ (PET‬د مقدار د محاسبی لپاره د انرژی میادلی او‬
‫آیروډینامیک فورمول د ترکیب (یویایوالی ) لپاره وړاندی کړ‪ .‬د وب په تیریدو‬
‫سره د هایدرولوژی ‪ ،‬د اوبو او د باورو پوهانو اصالح او د کار ابیستلو لپاره‬
‫وړاندی کړ او په یانګړو نومونو سره ونومول هول ‪ ،‬د بیلګی په توګه د پنمن‬
‫) ‪ ، (Penman – Right‬د پنمن – فائو طریقه‬ ‫طریقه‬ ‫– رای‬
‫)‪ ،(Penman – FAO‬پنمن – کیمبرلی )‪، (Penman – Kimberly‬‬
‫پنمن – مونتی ) ‪ (Penman – Monteith‬او یینی نور ‪ .‬پدی یای کې‬
‫مونږ د د پنمن – فائو طریقه )‪ (Penman – FAO‬چې زیاتره کارول کیږی‬
‫تر مطالیی الندې نیسو ‪ .‬د پوتنسیالی تببیر او تیرق )‪ (PET‬د مقدار د‬
‫محاسبی لپاره د پنمن – فائو په طریقه کې الندې فورمول وړاندی کړ‬

‫‪110‬‬
 ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪PET  ‬‬ ‫‪R0 ‬‬ ‫‪0.271.0  0.01V2 ew  ea ‬‬ ‫(‪)۰۳-۰‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬

‫عرنګه چې لیدل کیږی د پنمن – فائو په طریقه کې د تببیر او تیرق د محاسبې‬

‫پارامترونه هتون ولری ‪ .‬په (‪ )۰۳-۰‬فورمول کې د‬ ‫لپاره باید نسبتا ً زیا‬
‫هاملو پارامترونو د محاسبی لپاره تجربوی فورمولونه هتون لری چې یو د بل‬
‫عبه هغه په الس راوړو ‪ .‬که عه هم فورمولونه تجربوی بو بیا هم د لوړ دق‬
‫لرونکی دی ‪ .‬د پنمن – فائو د طریقی مطابق د پوتینسیالی تببیر او تیرق مقدار‬
‫محاسبه په الندې ترتیب سره ترسره کیږی ‪.‬‬
‫‪ -۱‬نظر د تودوبې درجې ته ‪ ‬یا د اوبو د ببار فهار منحنی میالن‬
‫‪ ، mbar C 0 ‬د هوا د تودوبې د هتون په صور کې د الندې رابطی عبه په‬
‫کار ابیستلو سره محاسبه کوو‬

‫‪  2.000.00738Tmean  0.8072  0.00116‬‬

‫‪7‬‬
‫(‪)۰۰-۰‬‬
‫پدی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - Tmean‬په مطالیه کیدونکی وب کې د هوا د تودوبې منینی درجه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ -۰‬رطوبتی یا سایکرومتریکی ضریب ‪ mbar C 0 ‬‬

‫او د وچ او النده ترمامتر د‬ ‫رطوبتی ضریب د اوبو د ببار فهار دکمښ‬

‫تودوبې د درجې د توپیر ترمنځ رابطه ده ‪ .‬رطوبتی یا سایکرومتریکی ضریب د‬
‫الندې رابطی عبه په کار ابیستلو سره محاسبه کوو‬

‫‪P‬‬
‫‪  1.6134‬‬
‫‪L‬‬ ‫(‪)۰۰-۰‬‬
‫پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - P‬د هوا فهار ؛‬

‫‪111‬‬
 ‫‪ - L‬د تببیر مبفی تودوبې ‪.‬‬
‫د تجربوی ارقامو مطابق د ‪ P ‬او ‪ L ‬قیمتونه د الندې رابطو عبه په کار‬
‫ابیستلو محاسبه کوی‬
‫‪P  1013 0.1055E‬‬ ‫(‪)۰۵-۰‬‬

‫‪L  2500.78  1.3601Tmean‬‬

‫(‪)۰۰-۰‬‬
‫په پورتنیو رابطو کې ‪:‬‬
‫‪ - P‬د هوا فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - L‬د تببیر مبفی تودوبه په ‪ KJ Kg ‬؛‬
‫‪ - Tmean‬د هوا د تودوبې منینی درجه په ‪. C 0 ‬‬
‫‪ -۳‬د اهباع ببار فهار ‪ ew‬په ‪. mbar ‬‬
‫د اهباع ببار فهار د تودوبې درجې تابع دی ‪ ،‬چې د الندې رابطې عبه په کار‬
‫ابیستلو سره محاسبه کیږی‬

‫(‪)۰۵-۰‬‬
‫‪0.00738Tmean  0.80728 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ew  33.8639‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0.0000191.8Tmean  48  0.001316‬‬

‫‪ -۰‬بالصی وړانګی ( ‪Rn , mm day  ) Net radiation‬‬

‫د بالصو وړانګو مقدار د الندې فورمول مطابق محاسبه کوو‬

‫‪Rn  1   Rs  Rb‬‬ ‫(‪)۰۶-۰‬‬
‫پدی رابطه کې ‪:‬‬
‫( ‪Sun reflection‬‬ ‫‪ - ‬البیدو یا د وړانګو د انیکاس ضریب‬
‫‪ )coefficient‬چې د پنمن – فائو په فورمول کې د هغې عددی قیم‬

‫‪111‬‬
‫‪   0.25‬په پام کې نیسی ‪ .‬د البیدو یا د وړانګو د انیکاس ضریب عددی‬
‫قیمتونه نظر د سطحې یانګړتیاو ته په (‪ .۶-۰‬جدول) کې ښودل هویدی ‪.‬‬
‫‪ .۶-۰‬جدول ‪ .‬د یانګړو سطحو د البیدو یا د وړانګو د انیکاس ضریب عددی‬
‫قیمتونه [‪]۱۰‬‬
‫سطحه‬ ‫د ‪ ‬حدود‬
‫بهپړه هنه ساحه‬ ‫‪0.15 – 0.25‬‬
‫ډاګونه‬ ‫‪0.05 -0.45‬‬
‫د اوبو آزاده سطحه‬ ‫‪0.05‬‬
‫واوره‬ ‫‪0.45 – 0.90‬‬

‫‪ - Rs‬د لمر رسیدونکی (دبولی ) د لنډو عپو لرونکی وړانګی چې د الندې‬

‫رابطی عبه کوالی هوو محاسبه کړو‬

‫‪‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪Rs  Ra  0.23  0.48 ‬‬ ‫(‪)۵۲-۰‬‬
‫‪‬‬ ‫‪N‬‬

‫او یا د الندې رابطې عبه په کار ابیستلو سره محاسبه کوی‬

‫‪‬‬ ‫‪n‬‬ ‫(‪)۵۱-۰‬‬

‫‪Rs   a  b  Rso‬‬
‫‪‬‬ ‫‪N‬‬

‫‪ a‬او ‪ b‬محلی ضریبونه دی چې د هری سیمی لپاره باید محاسبه هی ‪ ،‬چې په‬
‫منینی ډول سره ‪ a  0.35‬او ‪ b  0.61‬په پام کې نیول کیږی ‪ .‬په پایله کې‬
‫پورتنی رابطه (‪ )۵۱-۰‬الندې هکل غوره کوی‬
‫‪‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪Rs   0.35  0.61  Rso‬‬
‫‪‬‬ ‫‪N‬‬
‫(‪)۵۰-۰‬‬
‫‪ - Ra‬د مطالیی الندې میاه کې د لمر وړانګی د اتمسفیر د پاسه او مبکې لدی‬
‫چې اتمسفیر ته دابل هی چې د (‪ .۱۲ -۰‬جدول) عبه ابیستل کیږی ‪.‬‬

‫‪114‬‬
 ‫‪ - Rb‬د اوږدو عپو په هکل د یمکې عبه بروجی وړانګی ؛‬
‫‪ - n‬په ورځ کې د لمر واقیی ساعتونه ؛‬
‫‪ - N‬په ورځ کې د لمرینواعظمی ساعتونو همیر چې مقدار یی د کال د یانګړو‬
‫میاهتو او جغرافیه ئی موقیی په (‪ .۱۱ -۰‬جدول ) کې ښودل هویدی ؛‬
‫‪ - Rso‬په هنه آسمان ( په صافه هوا ) کې د لمر د دبولی وړانګو حد اکثر‬
‫مقدار په (‪ .۱۰ -۰‬جدول ) کې د کال د یانګړو میاهتو او جغرافیه وی موقیی‬
‫ښودل هوی دی ‪.‬‬
‫‪ .۱۲ -۰‬جدول ‪ .‬د اتمسفیر د پاسه دلمر د وړانګو میاهتنی منینی مقدارونه په‬
‫‪‬‬ ‫‪cal ‬‬
‫‪.]۰[ ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪ cm .day ‬‬
‫‪Latitude‬‬ ‫‪Jan‬‬ ‫‪Feb‬‬ ‫‪Mar‬‬ ‫‪Apr‬‬ ‫‪May‬‬ ‫‪Jun‬‬ ‫‪Jul‬‬ ‫‪Aug‬‬ ‫‪Sep‬‬ ‫‪Oct‬‬ ‫‪Nov‬‬ ‫‪Dec‬‬
‫‪0‬‬
‫‪90 N‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪465‬‬ ‫‪880‬‬ ‫‪1070‬‬ ‫‪930‬‬ ‫‪660‬‬ ‫‪155‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪80‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪460‬‬ ‫‪860‬‬ ‫‪1050‬‬ ‫‪970‬‬ ‫‪625‬‬ ‫‪235‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪70‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪255‬‬ ‫‪540‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪870‬‬ ‫‪670‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪205‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪655‬‬ ‫‪860‬‬ ‫‪975‬‬ ‫‪925‬‬ ‫‪750‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪275‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪55‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪350‬‬ ‫‪540‬‬ ‫‪750‬‬ ‫‪910‬‬ ‫‪985‬‬ ‫‪950‬‬ ‫‪820‬‬ ‫‪620‬‬ ‫‪430‬‬ ‫‪155‬‬ ‫‪175‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪355‬‬ ‫‪490‬‬ ‫‪650‬‬ ‫‪820‬‬ ‫‪880‬‬ ‫‪985‬‬ ‫‪960‬‬ ‫‪870‬‬ ‫‪740‬‬ ‫‪550‬‬ ‫‪395‬‬ ‫‪325‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪620‬‬ ‫‪750‬‬ ‫‪870‬‬ ‫‪945‬‬ ‫‪975‬‬ ‫‪955‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪795‬‬ ‫‪670‬‬ ‫‪540‬‬ ‫‪465‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪640‬‬ ‫‪725‬‬ ‫‪820‬‬ ‫‪895‬‬ ‫‪930‬‬ ‫‪930‬‬ ‫‪930‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪850‬‬ ‫‪760‬‬ ‫‪660‬‬ ‫‪610‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪755‬‬ ‫‪820‬‬ ‫‪870‬‬ ‫‪895‬‬ ‫‪885‬‬ ‫‪870‬‬ ‫‪870‬‬ ‫‪885‬‬ ‫‪880‬‬ ‫‪830‬‬ ‫‪770‬‬ ‫‪730‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪855‬‬ ‫‪885‬‬ ‫‪895‬‬ ‫‪870‬‬ ‫‪820‬‬ ‫‪790‬‬ ‫‪795‬‬ ‫‪840‬‬ ‫‪880‬‬ ‫‪885‬‬ ‫‪860‬‬ ‫‪840‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪930‬‬ ‫‪930‬‬ ‫‪885‬‬ ‫‪810‬‬ ‫‪730‬‬ ‫‪685‬‬ ‫‪705‬‬ ‫‪770‬‬ ‫‪845‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪920‬‬ ‫‪930‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪985‬‬ ‫‪940‬‬ ‫‪855‬‬ ‫‪740‬‬ ‫‪630‬‬ ‫‪570‬‬ ‫‪595‬‬ ‫‪680‬‬ ‫‪790‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪965‬‬ ‫‪990‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪1015‬‬ ‫‪930‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪640‬‬ ‫‪505‬‬ ‫‪445‬‬ ‫‪465‬‬ ‫‪575‬‬ ‫‪725‬‬ ‫‪870‬‬ ‫‪985‬‬ ‫‪1030‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪1020‬‬ ‫‪895‬‬ ‫‪715‬‬ ‫‪525‬‬ ‫‪375‬‬ ‫‪305‬‬ ‫‪335‬‬ ‫‪450‬‬ ‫‪630‬‬ ‫‪810‬‬ ‫‪960‬‬ ‫‪1045‬‬
‫‪0‬‬
‫‪50 S‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪835‬‬ ‫‪620‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪240‬‬ ‫‪175‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪315‬‬ ‫‪505‬‬ ‫‪735‬‬ ‫‪950‬‬ ‫‪1040‬‬
‫نوټ ‪ :‬ددی لپاره چې د جدول ارقام د ‪ cal cm2 .day ‬عبه په ‪ mm day ‬تبدیل‬
‫کړو د جدول ارقام په ‪ 58.5‬ویهو ‪.‬‬

‫‪115‬‬
 ‫‪ .۱۱ -۰‬جدول ‪ .‬نظر د کال یانګړو میاهتو او یانګړو جغرافیه وی عرض‬
‫البلدو ته ممکنه لمرینو ساعتو اعظمی حد ‪]۰[ N ‬‬
‫‪Latitude‬‬ ‫‪Jan‬‬ ‫‪Feb‬‬ ‫‪Mar‬‬ ‫‪Apr‬‬ ‫‪May‬‬ ‫‪Jun‬‬ ‫‪Jul‬‬ ‫‪Aug‬‬ ‫‪Sep‬‬ ‫‪Oct‬‬ ‫‪Nov‬‬ ‫‪Dec‬‬
‫‪0‬‬
‫‪50 N‬‬ ‫‪8.5‬‬ ‫‪10.1‬‬ ‫‪11.8‬‬ ‫‪13.8‬‬ ‫‪15.4‬‬ ‫‪16.3‬‬ ‫‪15.9‬‬ ‫‪14.5‬‬ ‫‪12.7‬‬ ‫‪10.8‬‬ ‫‪9.1‬‬ ‫‪8.1‬‬
‫‪48‬‬ ‫‪8.8‬‬ ‫‪10.2‬‬ ‫‪11.8‬‬ ‫‪13.6‬‬ ‫‪15.2‬‬ ‫‪16.0‬‬ ‫‪15.6‬‬ ‫‪14.3‬‬ ‫‪12.6‬‬ ‫‪10.6‬‬ ‫‪9.3‬‬ ‫‪8.3‬‬
‫‪46‬‬ ‫‪9.1‬‬ ‫‪10.4‬‬ ‫‪11.9‬‬ ‫‪13.5‬‬ ‫‪14.9‬‬ ‫‪15.7‬‬ ‫‪15.4‬‬ ‫‪14.2‬‬ ‫‪12.6‬‬ ‫‪10.9‬‬ ‫‪9.5‬‬ ‫‪8.7‬‬
‫‪44‬‬ ‫‪9.3‬‬ ‫‪10.5‬‬ ‫‪11.9‬‬ ‫‪13.4‬‬ ‫‪14.7‬‬ ‫‪15.4‬‬ ‫‪15.2‬‬ ‫‪14.0‬‬ ‫‪12.6‬‬ ‫‪11.0‬‬ ‫‪9.7‬‬ ‫‪8.9‬‬
‫‪42‬‬ ‫‪9.4‬‬ ‫‪10.6‬‬ ‫‪11.9‬‬ ‫‪13.4‬‬ ‫‪14.6‬‬ ‫‪15.2‬‬ ‫‪14.9‬‬ ‫‪13.9‬‬ ‫‪15.6‬‬ ‫‪11.1‬‬ ‫‪9.8‬‬ ‫‪9.1‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪9.6‬‬ ‫‪10.7‬‬ ‫‪11.9‬‬ ‫‪13.3‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫‪15.0‬‬ ‫‪14.7‬‬ ‫‪13.7‬‬ ‫‪12.5‬‬ ‫‪11.2‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪9.3‬‬
‫‪35‬‬ ‫‪10.1‬‬ ‫‪11.0‬‬ ‫‪11.9‬‬ ‫‪13.1‬‬ ‫‪14.0‬‬ ‫‪14.5‬‬ ‫‪14.3‬‬ ‫‪13.5‬‬ ‫‪12.4‬‬ ‫‪11.3‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫‪9.8‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪10.4‬‬ ‫‪11.1‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪12.9‬‬ ‫‪13.6‬‬ ‫‪14.0‬‬ ‫‪13.9‬‬ ‫‪13.2‬‬ ‫‪12.4‬‬ ‫‪11.5‬‬ ‫‪10.6‬‬ ‫‪10.2‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪10.7‬‬ ‫‪11.3‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪12.7‬‬ ‫‪13.3‬‬ ‫‪13.7‬‬ ‫‪13.5‬‬ ‫‪13.0‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪10.9‬‬ ‫‪10.6‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪11.0‬‬ ‫‪11.5‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪12.6‬‬ ‫‪13.1‬‬ ‫‪13.3‬‬ ‫‪13.2‬‬ ‫‪12.8‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪11.7‬‬ ‫‪11.2‬‬ ‫‪10.9‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪11.3‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪12.5‬‬ ‫‪12.8‬‬ ‫‪13.0‬‬ ‫‪12.9‬‬ ‫‪12.6‬‬ ‫‪12.2‬‬ ‫‪11.8‬‬ ‫‪11.4‬‬ ‫‪11.2‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪11.8‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪12.6‬‬ ‫‪12.7‬‬ ‫‪12.6‬‬ ‫‪12.4‬‬ ‫‪12.1‬‬ ‫‪11.8‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪11.5‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪11.8‬‬ ‫‪11.9‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪12.2‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪12.4‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪12.1‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪11.9‬‬ ‫‪11.8‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪12.1‬‬ ‫‪12.1‬‬ ‫‪12.1‬‬ ‫‪12.1‬‬ ‫‪12.1‬‬ ‫‪12.1‬‬ ‫‪12.1‬‬ ‫‪12.1‬‬ ‫‪12.1‬‬ ‫‪12.1‬‬ ‫‪12.1‬‬ ‫‪12.1‬‬

‫‪ .۱۰-۰‬جدول ‪ .‬د هنه اسمان ( د صافې هوا) په صور کې د کال د یانګړو‬

‫میاهتو او عرض البلدو لپاره د یمکې سطحې ته د لمر د دبولی وړانګو ممکنه‬
‫اعظمی حد په ‪]۰[ cal cm2 .day ‬‬
‫‪Latitude‬‬ ‫‪Jan‬‬ ‫‪Feb‬‬ ‫‪Mar‬‬ ‫‪Apr‬‬ ‫‪May‬‬ ‫‪Jun‬‬ ‫‪Jul‬‬ ‫‪Aug‬‬ ‫‪Sep‬‬ ‫‪Oct‬‬ ‫‪Nov‬‬ ‫‪Dec‬‬
‫‪0‬‬
‫‪60 N‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪152‬‬ ‫‪319‬‬ ‫‪533‬‬ ‫‪671‬‬ ‫‪763‬‬ ‫‪690‬‬ ‫‪539‬‬ ‫‪377‬‬ ‫‪197‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪35‬‬
‫‪55‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪219‬‬ ‫‪377‬‬ ‫‪558‬‬ ‫‪690‬‬ ‫‪780‬‬ ‫‪706‬‬ ‫‪577‬‬ ‫‪430‬‬ ‫‪252‬‬ ‫‪133‬‬ ‫‪74‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪155‬‬ ‫‪290‬‬ ‫‪429‬‬ ‫‪617‬‬ ‫‪716‬‬ ‫‪790‬‬ ‫‪729‬‬ ‫‪616‬‬ ‫‪480‬‬ ‫‪313‬‬ ‫‪193‬‬ ‫‪126‬‬
‫‪45‬‬ ‫‪216‬‬ ‫‪365‬‬ ‫‪477‬‬ ‫‪650‬‬ ‫‪729‬‬ ‫‪797‬‬ ‫‪748‬‬ ‫‪648‬‬ ‫‪527‬‬ ‫‪371‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪190‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪284‬‬ ‫‪432‬‬ ‫‪529‬‬ ‫‪677‬‬ ‫‪742‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪755‬‬ ‫‪674‬‬ ‫‪567‬‬ ‫‪426‬‬ ‫‪323‬‬ ‫‪248‬‬
‫‪35‬‬ ‫‪345‬‬ ‫‪496‬‬ ‫‪568‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪742‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪761‬‬ ‫‪697‬‬ ‫‪603‬‬ ‫‪474‬‬ ‫‪380‬‬ ‫‪313‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪403‬‬ ‫‪549‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪713‬‬ ‫‪742‬‬ ‫‪793‬‬ ‫‪755‬‬ ‫‪703‬‬ ‫‪637‬‬ ‫‪516‬‬ ‫‪437‬‬ ‫‪371‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪455‬‬ ‫‪595‬‬ ‫‪629‬‬ ‫‪720‬‬ ‫‪742‬‬ ‫‪780‬‬ ‫‪745‬‬ ‫‪703‬‬ ‫‪660‬‬ ‫‪561‬‬ ‫‪486‬‬ ‫‪423‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪634‬‬ ‫‪652‬‬ ‫‪720‬‬ ‫‪726‬‬ ‫‪760‬‬ ‫‪729‬‬ ‫‪697‬‬ ‫‪680‬‬ ‫‪597‬‬ ‫‪537‬‬ ‫‪474‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪545‬‬ ‫‪673‬‬ ‫‪671‬‬ ‫‪713‬‬ ‫‪706‬‬ ‫‪733‬‬ ‫‪706‬‬ ‫‪684‬‬ ‫‪697‬‬ ‫‪623‬‬ ‫‪580‬‬ ‫‪519‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪584‬‬ ‫‪701‬‬ ‫‪681‬‬ ‫‪707‬‬ ‫‪684‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪681‬‬ ‫‪665‬‬ ‫‪707‬‬ ‫‪648‬‬ ‫‪617‬‬ ‫‪565‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪623‬‬ ‫‪722‬‬ ‫‪690‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪652‬‬ ‫‪663‬‬ ‫‪645‬‬ ‫‪645‬‬ ‫‪710‬‬ ‫‪665‬‬ ‫‪650‬‬ ‫‪606‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪652‬‬ ‫‪740‬‬ ‫‪694‬‬ ‫‪680‬‬ ‫‪623‬‬ ‫‪627‬‬ ‫‪616‬‬ ‫‪623‬‬ ‫‪707‬‬ ‫‪681‬‬ ‫‪680‬‬ ‫‪619‬‬
‫نوټ ‪ :‬ددی لپاره چې د جدول ارقام د ‪ cal cm2 .day ‬عبه په ‪ mm day ‬تبدیل‬
‫کړو د جدول ارقام په ‪ 58.5‬ویهو ‪.‬‬
‫‪ - Rb‬د یمکې د سطحې عبه داوږدو امواجو په هکل د بروجی وړانګو مقدار‬
‫چې د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو سره محاسبه کیږی‬

‫‪116‬‬
 ‫‪ R‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Rb   a s  b  Rbo‬‬
‫‪ Rso‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)۵۳-۰‬‬
‫‪ a ‬او ‪ - b ‬ضریبونه د هر محل لپاره باید محاسبه هی ‪ ،‬الکن په تقریبی ډول‬
‫‪ a  1.2‬او ‪ b  0.2‬قبلوی ‪.‬‬
‫د بروجي بالصو وړانګو ‪ Rbo ‬مقدار د الندې میادلی عبه په کار ابیستلو‬
‫سره محاسبه کیږی چې د اندازه کولو واحد یی ‪ KJ m2day ‬دی ‪.‬‬

‫‪ Tmax‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ Tmin‬‬
‫‪4‬‬
‫‪‬‬
‫‪Rbo   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)۵۰-۰‬‬

‫ضریب دی چې ‪ 4.8995 *103 J m2 .d .K 4 ‬سره‬ ‫‪ - ‬د اسففان بولتزمن ثاب‬

‫مساوی دی ؛‬
‫‪ - Tmax‬په کلوین د هوا د تودوبې اعظمی درجه ‪ K  C 0  273‬؛‬
‫‪ - Tmin‬په کلوین د هوا د تودوبې اصغری درجه ‪ K  C 0  273‬؛‬
‫‪ - ‬د سطحې د وړانګی ضریب (‪ ) The radiation coefficient‬چې‬
‫مقدار ئې د الندې رابطې عبه په کارابیستلو سره محاسبه کوو‬

‫‪‬‬
‫‪  0.02  0.261exp  7.77 *104 Tmean 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)۵۰-۰‬‬

‫‪ - T mean‬د هوا د تودوبې منینی درجه په ‪. C 0 ‬‬

‫‪ -۰‬د ببار فهار کمښ ‪ ew  ea ‬په ‪mbar ‬‬
‫د محاسبی لپاره د (‪ )۰۵-۰‬رابطې عبه په کار ابیستلو‬ ‫د ببار فهار کمښ‬
‫سره د اهباع ببار فهار ‪ ew ‬محاسبه کوی ‪ .‬د ببار فهار مقدار د الندې رابطې‬
‫په کارولو سره محاسبه کیږی‬

‫‪117‬‬
 ‫‪ew .RH‬‬
‫‪ea ‬‬
‫‪100‬‬ ‫(‪)۵۵-۰‬‬
‫‪ -۵‬د وریی په اوږدو کې د یمکې د سطحې عبه د دوه مترو په ارتفاع د باد‬
‫‪. V2‬‬ ‫منینی سرع‬
‫د باد پارامترد هپی او وریی د سرعتونو له نسبتونو عبه الس ته راغلی‬
‫چې د یمکې د سطحې د دوه مترو په ارتفاع هتون لری ‪ .‬په‬ ‫منینی سرع‬
‫د یمکې د سطحې عبه په بله ارتفاع‬ ‫کې چیری چې د باد سرع‬ ‫هغه حال‬
‫د تیدیل لپاره په ارتفاع د‬ ‫اندازه هوی وی په مطلوبه ارتفاع کې د سرع‬
‫سرع د ویش تابع (‪ )۰۰-۰‬عبه کار ابلی ‪.‬‬

‫‪ .۳ -۱۲ – ۰‬د الری – جانسون طریقه‬

‫الری – جانسون د پوتینسالی تببیر او تیرق ‪ PET ‬او مبصوصتودوبې تر‬
‫منځ بطی رابطه په الندې هکل سره وړاندی کړه [‪: ]۰‬‬

‫‪PET  0.004755Dm  24.4‬‬

‫(‪)۵۰-۰‬‬
‫پدی میادله کې ‪ Dm‬د مطالیې د وب په اوږدو کې د هوا د تودوبې د اعظمی‬
‫درجو مجموعه ده ( د کنګل کیدلو موسم په پام کې که نیول کیږی ) ‪ .‬پدی‬
‫سره کارول کیږی چې په پایله کې د پوتینسالی‬ ‫رابطه کې ‪ Dm‬په فارنهای‬
‫تببیر او تیرق ‪ PET ‬مقدار د سانتی متر له جنسه په الس رایی ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۱۲ -۰‬د جنسن – هیز طریقه‬

‫جنسن – هیز د ‪ 3000‬مهاهداتی ارقامو پر بنسټ چې د پنیه دیرش ‪35‬‬
‫کالونو په ترڅ کې ئې د عیړنو په پایله کې سرا ټول کړی وه د پوتینسالی تببیر‬

‫‪118‬‬
 ‫( ‪Reference‬‬ ‫او تیرق ‪ PET ‬مقدارد محاسبی لپاره چې د مرجع نبا‬
‫‪ ) plant‬ریهقی سره میادل دی الندې میادله وړاندی کړیده ‪:‬‬

‫(‪)۵۵-۰‬‬
‫‪PET  Cc T  Tc Ra‬‬

‫پدی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Cc ‬‬ ‫(‪)۵۶-۰‬‬
‫‪C1  7.6CH‬‬

‫‪CH ‬‬
‫‪50‬‬ ‫(‪)۶۲-۰‬‬
‫‪e2  e1 ‬‬

‫‪C1  38 ‬‬
‫‪2C‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪* Elevation‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)۶۱-۰‬‬
‫‪305‬‬

‫پدی رابطو کې ‪:‬‬

‫کې د اتمسفیر په پورتنی بربه کې د لمر وړانګی‬ ‫‪ - Ra‬د مطالیې په وب‬
‫(یلیدنه ) ‪ Sunshine‬په ‪ mm day ‬؛‬
‫‪ - e2‬د کال تر ټولو عبه په ګرمه میاه کې د تودوبې اعظمی درجی په صور‬
‫کې د اهباع ببارمنینی فهارپه ‪ mbar ‬؛‬
‫کې د تودوبې اصغری درجی په‬ ‫‪ - e1‬د کال تر ټولو عبه په ګرمه میاه‬
‫صور کې د اهباع ببارمنینی فهارپه ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - T‬د هوا د تودوبې منینی درجه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ - Tc‬د الندې رابطی عبه محاسبه کیږی‬

‫‪Tc  2.5  0.14e2  e1  ‬‬

‫‪H‬‬ ‫(‪)۶۰-۰‬‬
‫‪550‬‬

‫‪119‬‬
 ‫‪ . ۱۱ -۰‬د اساسی نبا تببیر او تیرق‬
‫د موجوده ستندردوطریقو پر بنسټ د اوبو د سیستیمونو ( هایدرولیکی ودانیو )‬
‫په طرح ریزی کې د ضروری اوبو په محاسبه کې د پوتینسیالی تببیر او تیرق‬
‫پریای د بل مفهوم د اساسی (مرجع ) نبا د تببیر او تیرق عبه کار ابلی چې‬
‫د اساسی ( مرجع) نبا‬ ‫په لنډ ډول سره د ‪ ET0 ‬سره ښودل کیږی ‪.‬‬
‫) ‪ (Reference crop‬اصطالح د لومړی یل لپاره د پنمن او وروسته د‬
‫وکارول هوه چې کله د‬ ‫)‪ (Pruitt‬اودهغو د ملګرو لبوا هغه وب‬ ‫پرو‬
‫وړ اوبو د اټکل لپاره دستورالیمل چې په‬ ‫نباتاتو د ښې ودی لپاره د ضرور‬
‫‪ FAO-24‬په نامه مههور دی ترتیب کیده ‪ .‬په ښودل هوی دستورالیمل‬
‫فورمول‬ ‫‪ FAO-24‬کې د ‪ Reference crop‬اصطالح لپاره الندې تیری‬
‫بندی هویدی ‪ :‬د یوی فرضی سطحې عبه چې په بهپړ ډول د داسی کبل (چمن)‬
‫پوسیله پوښل هوی وی چې د هغې قد (لوړوالی) ‪ h  8  10cm‬او پرابتیا یی‬
‫ډیره زیاته وی ‪ ،‬پرته لدی چې د کومی ناروغی او آف تر اغیزی الندې وی او‬
‫له نظره کوم محدودی هتون ونه لری او ښه وده‬ ‫همدارنګه د اوبو د مصر‬
‫او نمو ولری ‪ .‬که عه هم په پیل کې د مرجع نبا ‪ Reference crop‬په‬
‫حیث کبل منل هوی وه ‪ ،‬الکن وروسته نور فورمولونه د مرجع نبا په حیث د‬
‫ریهقی په پام کې نیولو سره ( د پنمن – رای طریقه ) یا د فرضی مرجع نبا‬
‫( د پنمن – مونتی طریقه) د ‪ ET0 ‬محاسبې لپاره وړاندی هوه ‪.‬‬
‫په اوسنی وب کې د ‪ ET0 ‬د محاسبی لپاره لږتر لږه هل ‪ 20‬اساسی طریقې‬
‫هتون لری ‪ .‬د نوموړو طریقو د سرته رسیدلو محاسبو پایلی د هغه پایلو سره‬
‫ډیری نیږدی دی کومی چې د نړی په یانګړو بربو کې په یولس ‪ 11‬یانګړو‬
‫اقلیمی هرایطو کې د دقیقو وزنی الیسیمترونو ) ‪(Weighting Lysimeter‬‬
‫په مرکزونو کې سرته رسیدلی دی ‪ .‬د ‪ ET0 ‬د محاسبی یینی طریقی چې د‬

‫‪101‬‬
‫لری بررسی کوو ‪ .‬د ‪FAO -‬‬ ‫‪ ET0 ‬واقیی مقدار سره ډیر نیږدی مطابق‬
‫‪ Penman – Monteith‬طریقی د ارزونی عبه دې پایلی ته رسیږو‪ ،‬چې د‬
‫نوموړی طریقی عبه هم د وچ اقلیم لرونکو سیمو او هم لوند ( مرطوب ) اقلیم‬
‫لرونکو سیمو لپاره د تطبیق وړ ده ‪ .‬پدی مفهوم چې د – ‪FAO - Penman‬‬
‫‪ Monteith‬طریقی عبه هم د وچو سیمو او هم لمدو سیمو لپاره کار وابلو ‪.‬‬
‫اوبو د آټکل لپاره ښودل‬ ‫له همدی امله د ‪ FAO‬سازمان د نباتاتو د ضرور‬
‫هوی طریقه د ستندرد )‪ (Standards‬په هکل پیژندلی ده ‪ .‬د ‪ FAO‬سازمان‬
‫د ‪ FAO - Penman – Monteith‬طریقی مطابق د نباتاتو د ضرور وړ‬
‫ویر‬ ‫‪ CROPWAT‬تر نامه الندې یو ساف‬ ‫اوبو د محاسبی لپاره د‬
‫)‪ (software‬ترتیب کړیدی ‪ ،‬چې په اوسنی وب کې په پرابه پیمانه کارول‬
‫کیږی ‪.‬‬
‫د ‪ ET0 ‬د محاسبی لپاره بله طریقه چې په هایدرولوژی کې زیاته کارول کیږی‬
‫هغه د ‪ FAO‬سازمان په وسیله د بالنی – کریدل ) ‪(Blaney – Criddle‬‬
‫اصالح هوی طریقه د ‪ FAO- Blaney – Criddle‬طریقه ده ‪ .‬د ‪FAO-‬‬
‫‪ Blaney – Criddle‬د هغه دوه ښیګڼو له امله چې یوه لږو ارقامو ته اړتیا‬
‫او دوهمه ساده والی دی چې نسب نورو طریقو ته ډیره زیاته کارول کیږی ‪ .‬د‬
‫) ‪ (Reference crop‬د تببیر او تیرق د محاسبی لپاره بله‬ ‫مرجع نبا‬
‫طریقه چې یوازی د هوا د تودوبې درجی ته اړتیا لری د هارګریوز‬
‫)‪ (Hargreaves‬طریقه ده ‪ .‬د ‪ Penman – FAO‬فورمول مطابق د‬
‫تببیراو تیرق محاسبه هوی مقدار د هغه سیمو لپاره چې لوند اقلیم لری د‬
‫‪ 35%‬په حدودو کې او د وچو سیمو لپاره ‪ 8%‬په اندازه د تببیراو تیرق د‬
‫دی ‪ .‬پداسی حال کې چې د بالنی – کریدل ‪FAO-‬‬ ‫اصلی مقدار عبه زیا‬
‫‪ Blaney – Criddle‬فورمول په وسیله د وچو سیمو لپاره د تببیراو تیرق‬
‫محاسبه هوی مقدار د تببیر او تیرق د واقیی مقدار سره مطابق لری او لوند‬

‫‪100‬‬
‫اقلیم لرونکو سیمو لپاره د محاسبه هوی مقدار د تببیر او تیرق د واقیی مقدار‬
‫اټکل هویدی ‪ .‬د – ‪FAO - Penman‬‬ ‫عبه د ‪ 16%‬په اندازه زیا‬
‫‪ Monteith‬د طریقی مطابق د تببیر او تیرق محاسبه هوی مقدار په وچو‬
‫سیمو کې ‪ 1%‬په اندازه د اصلی مقدار عبه لږ ښایی او د لمدو (مرطوبو )‬
‫سیمو لپاره ‪ 4%‬په اندازه د واقیی مقدار زیا ښایی ‪ .‬د تببیر او تیرق مقدار‬
‫چې د ترن – وای )‪ (Thornthwaite‬د طریقی مطابق محاسبه هوی د هغه‬
‫سیمو لپاره چې لوند اقلیم لری ‪ 4%‬د اصلی مقدار عبه لږ او د وچ اقلیم‬
‫لرونکو سیمو لپاره ‪ 37%‬د تببیر او تیرق د واقیی مقدار عبه زیا په الس‬
‫راغلی دی ‪.‬‬

‫‪ .۱ -۱۱ -۰‬د بالنی – کریدل طریقه‬

‫د بالنی – کریدل طریقه د پوتینسیالی تببیر او تیرق د محاسبی لپاره یوه له‬
‫ټولو پبوانی طریقه ده ‪ ،‬چې وروسته د کالیفورنیا د پوهنتون پبوانی استاد‬
‫) ‪ (Pruitt‬لبوا د بالنی – کریدل پیهنهاد هوی فورمول د عیړنی او‬ ‫پرو‬
‫ارزونی الندې ونیوه ‪ .‬پرو ) ‪ (Pruitt‬د مرجع نبا په حیث کبل (چمن) قبول‬
‫کړاو د پوتینسیالی تببیر او تیرق د محاسبی لپاره د بالنی – کریدل پیهنهاد‬
‫هوی فورمول په الندې هکل سره وړاندی کړ‬

‫‪ET0  a  bP0.46T  8.13‬‬

‫(‪)۶۳-۰‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - ET0‬د مرجع نبا (کبل ) تببیر او تیرق په ‪ mm day ‬؛‬
‫‪ - T‬د هوا د تودوبې منینی میاهتنی درجه په ‪ C 0 ‬؛‬

‫‪101‬‬
 ‫‪ - P‬نظر ټول کال ته د وریی منینیو لمرینو ساعتو سلنه ‪ .‬ضریب دی چې د‬
‫وریی د اوږدوالی پوری اړه لری یا په میاه کې د لمرینو ساعتو کلنی سلنه‬
‫ده چې په ورځ سره ښودل کیږی‪.‬‬
‫‪ - a; b‬اقلیمی (موسمی ) ضریبونه ‪.‬‬
‫د عرض البلد د مبتلفو درجو او یانګړو میاهتو لپاره د ‪ P ‬قیمتونه په‬
‫(‪.۱۳-۰‬جدول) کې ښودل هویدی ‪ .‬د بیلګې په توګه د سپټامبر په میاه کې د‬
‫عرض البلد د ‪ 350 ‬لپاره ‪ P  0.28‬دی‪.‬‬
‫‪ .۱۳-۰‬جدول ‪ .‬د کال په یانګړو میاهتو کې نظر ټول کال ته په ورځ کې د‬
‫لمرینو ساعتو سلنه (فیصدی ) یا ( د بالنی – کریدل‪ FAO-‬په فورمل کې د ‪P‬‬
‫ضریب قیمتونه )[‪]۰‬‬
‫‪Latitude‬‬ ‫‪Jan‬‬ ‫‪Feb‬‬ ‫‪Mar‬‬ ‫‪Apr‬‬ ‫‪May‬‬ ‫‪Jun‬‬ ‫‪Jul‬‬ ‫‪Aug‬‬ ‫‪Sep‬‬ ‫‪Oct‬‬ ‫‪Nov‬‬ ‫‪Dec‬‬
‫‪0‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫‪0.20‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪0.32‬‬ ‫‪0.38‬‬ ‫‪0.41‬‬ ‫‪0.40‬‬ ‫‪0.34‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.22‬‬ ‫‪0.17‬‬ ‫‪0.13‬‬
‫‪58‬‬ ‫‪0.16‬‬ ‫‪0.21‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪0.32‬‬ ‫‪0.37‬‬ ‫‪0.40‬‬ ‫‪0.39‬‬ ‫‪0.34‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.23‬‬ ‫‪0.18‬‬ ‫‪0.15‬‬
‫‪56‬‬ ‫‪0.17‬‬ ‫‪0.21‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪0.32‬‬ ‫‪0.36‬‬ ‫‪0.39‬‬ ‫‪0.38‬‬ ‫‪0.33‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.23‬‬ ‫‪0.18‬‬ ‫‪0.16‬‬
‫‪54‬‬ ‫‪0.18‬‬ ‫‪0.22‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.36‬‬ ‫‪0.38‬‬ ‫‪0.37‬‬ ‫‪0.33‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.23‬‬ ‫‪0.19‬‬ ‫‪0.17‬‬
‫‪52‬‬ ‫‪0.19‬‬ ‫‪0.22‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.35‬‬ ‫‪0.37‬‬ ‫‪0.36‬‬ ‫‪0.33‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.24‬‬ ‫‪0.20‬‬ ‫‪0.17‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪0.19‬‬ ‫‪0.23‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.34‬‬ ‫‪0.36‬‬ ‫‪0.35‬‬ ‫‪0.32‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.24‬‬ ‫‪0.20‬‬ ‫‪0.18‬‬
‫‪48‬‬ ‫‪0.20‬‬ ‫‪0.23‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.34‬‬ ‫‪0.36‬‬ ‫‪0.35‬‬ ‫‪0.32‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.24‬‬ ‫‪0.21‬‬ ‫‪0.19‬‬
‫‪46‬‬ ‫‪0.20‬‬ ‫‪0.23‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫‪0.34‬‬ ‫‪0.35‬‬ ‫‪0.34‬‬ ‫‪0.32‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.24‬‬ ‫‪0.21‬‬ ‫‪0.20‬‬
‫‪44‬‬ ‫‪0.21‬‬ ‫‪0.24‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫‪0.33‬‬ ‫‪0.34‬‬ ‫‪0.33‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪0.22‬‬ ‫‪0.20‬‬
‫‪42‬‬ ‫‪0.21‬‬ ‫‪0.24‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫‪0.33‬‬ ‫‪0.34‬‬ ‫‪0.33‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪0.22‬‬ ‫‪0.21‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪0.22‬‬ ‫‪0.24‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫‪0.32‬‬ ‫‪0.34‬‬ ‫‪0.33‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪0.22‬‬ ‫‪0.21‬‬
‫‪35‬‬ ‫‪0.23‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.29‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.32‬‬ ‫‪0.32‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪0.23‬‬ ‫‪0.22‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪0.24‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.29‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.32‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪0.24‬‬ ‫‪0.23‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪0.24‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.29‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.29‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪0.24‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.29‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫‪0.29‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪0.25‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.29‬‬ ‫‪0.29‬‬ ‫‪0.29‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪0.25‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.29‬‬ ‫‪0.29‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪0.26‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪0.27‬‬

‫‪ ، RH min ‬د واقیی‬ ‫د ‪ a ‬او ‪ b ‬ضریبو قیمتونه د هوا اصغری نسبی رطوب‬
‫پوری‬ ‫لمرینو ساعتونو ‪ n ‬او د ممکنه اعظمی لمرینو ساعتونو ‪ N ‬د نسب‬
‫‪ Vday ‬پوری اړه لری ‪ .‬یا په بل‬ ‫یینی ‪ n N ‬او په ورځ کې د باد د سرع‬

‫‪101‬‬
 ‫د ‪ a ‬او ‪ b ‬د بالنی کریدل طریقی لپاره اصالحی ضریبونه دی چې د‬ ‫عبار‬
‫هوا د اصغری رطوب ‪ ،‬د لمر وړانګو ( لمرینو ساعتونو ) او د باد د سرع‬
‫تابع دی ‪ .‬د هوا اصغری نسبی رطوب ‪ RH min ‬د هوا پیژندی په مرکزونو کې‬
‫د وچ او لوند ترمامترنوو د تودوبې د درجو د توپیر پر بنسټ ټاکل کیږی ‪ .‬د‬
‫وریی په اوږدو کې د واقیی لمرینو ساعتونو همیره ‪ n ‬د لمر د عارونکو په‬
‫وسیله اندازه کیږی او د ممکنه اعظمی لمرینو ساعتونو ‪ N ‬قیمتونه په هره‬
‫نقطه کې د عرض البلد د درجی پوری اړه لری ‪ ،‬چې د یانګړو میاهتو لپاره په‬
‫(‪ .۱۱-۰‬جدول ) کې ښودل هویدی ‪.‬‬
‫د بیلګی په توګه ددی جدول مطابق په هغه نقطه کې چې د عرض البلد په ‪35 ‬‬
‫‪0‬‬

‫کې موقیی لری د سپټامبر په میاه کې په منینی ډول سره په هره ورځ کې د‬
‫اعظمی لمرینو ساعتونو همیره ‪ N  12.4‬دی ‪ .‬که چیری د لمرعارونکو‬
‫اندازه ګیری ښودلی وی چې هرورځ د اتو ساعتو ‪ n  8hours‬لپاره لمر لرو‬

‫‪  ‬دی ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪n‬‬ ‫‪8‬‬
‫پدی صور کې د ‪ 0.64 ‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪12.4‬‬ ‫‪‬‬

‫د ‪ a ‬او ‪ b ‬ضریبونو قیمتونه د الندی رابطو عبه په کار ابیستلو محاسبه‬

‫کوی [‪:]۰‬‬
‫‪a  0.0043RH min  ‬‬
‫‪n‬‬
‫‪ 1.41‬‬ ‫(‪)۶۰-۰‬‬
‫‪N‬‬

‫‪b  0.82  0.0041RH min   1.07n N  ‬‬ ‫(‪)۶۰-۰‬‬

‫‪ 0.066Vday   0.006RH min   0.0006RH min Vday ‬‬
‫‪n‬‬
‫‪N‬‬

‫پدی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - n‬د لمر د واقیی ساعتونو همیره ؛‬
‫‪ - N‬د ممکنه اعظمی لمرینو ساعتونوهمیر ؛‬

‫‪104‬‬
 ‫‪ - RH min‬د هوا اصغری نسبی رطوب سلنه ؛‬
‫چې د یمکې د سطحې عبه د دوه‬ ‫‪ - Vday‬د وریې په اوږدو کې د باد سرع‬

‫مترو په ارتفاع هتون لری په ‪. m sec‬‬

‫د یادونی وړ ده که چیری د باد سرع د یمکې د سطحې عبه په بله ارتفاع‬
‫اندازه هوی وی ‪ ،‬په هغه صور کې په مطلوبه ارتفاع کې د سرع د محاسبی‬
‫لپاره په ارتفاع د سرع د ویش د تابع (‪ )۰۰-۰‬عبه کار ابلو ‪.‬‬
‫‪ .۰-۱۰‬نظر د عرض البلد مبتلفو درجو ته د یمکې د پاسه د ‪ Ra‬قیمتونه د‬
‫اوبو د تببیر له جنسه په ‪mm day ‬‬
‫د عرض البلد درجه‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪Month‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪90‬‬
‫‪Jan.‬‬ ‫‪14.5‬‬ ‫‪12.8‬‬ ‫‪10.8‬‬ ‫‪8.5‬‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Feb.‬‬ ‫‪15.0‬‬ ‫‪13.9‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪10.5‬‬ ‫‪8.3‬‬ ‫‪5.9‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Mar.‬‬ ‫‪15.2‬‬ ‫‪14.8‬‬ ‫‪13.9‬‬ ‫‪12.7 11.0‬‬ ‫‪9.1‬‬ ‫‪6.8‬‬ ‫‪4.3‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Apr.‬‬ ‫‪14.7‬‬ ‫‪15.2‬‬ ‫‪15.2‬‬ ‫‪14.8 13.9 12.7‬‬ ‫‪11.1‬‬ ‫‪9.1‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫‪7.9‬‬
‫‪May.‬‬ ‫‪13.9‬‬ ‫‪15.0‬‬ ‫‪15.7‬‬ ‫‪16.0 15.9 15.4‬‬ ‫‪14.6‬‬ ‫‪13.6‬‬ ‫‪14.6‬‬ ‫‪14.9‬‬
‫‪Jun.‬‬ ‫‪13.4‬‬ ‫‪14.8‬‬ ‫‪15.8‬‬ ‫‪16.5 16.7 16.7‬‬ ‫‪16.5‬‬ ‫‪17.0‬‬ ‫‪17.8‬‬ ‫‪18.1‬‬
‫‪Jul.‬‬ ‫‪13.5‬‬ ‫‪14.8‬‬ ‫‪15.7‬‬ ‫‪16.2 16.3 16.1‬‬ ‫‪15.7‬‬ ‫‪15.8‬‬ ‫‪16.5‬‬ ‫‪16.8‬‬
‫‪Aug.‬‬ ‫‪14.2‬‬ ‫‪15.0‬‬ ‫‪15.3‬‬ ‫‪15.3 14.8 13.9‬‬ ‫‪12.7‬‬ ‫‪11.4‬‬ ‫‪10.6‬‬ ‫‪11.2‬‬
‫‪Sep.‬‬ ‫‪14.9‬‬ ‫‪14.9‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫‪13.5 12.2 10.5‬‬ ‫‪8.5‬‬ ‫‪6.8‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪2.6‬‬
‫‪Oct.‬‬ ‫‪15.0‬‬ ‫‪14.1‬‬ ‫‪12.9‬‬ ‫‪11.3‬‬ ‫‪9.3‬‬ ‫‪7.1‬‬ ‫‪4.7‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Nov.‬‬ ‫‪14.6‬‬ ‫‪13.1‬‬ ‫‪11.2‬‬ ‫‪9.1‬‬ ‫‪6.7‬‬ ‫‪4.3‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Dec.‬‬ ‫‪14.3‬‬ ‫‪12.4‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫‪7.9‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪3.0‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ .۰ -۱۱ -۰‬د هارګریوز طریقه‬

‫د پوتینسیالی تببیر او تیرق ‪ ET0 ‬د محاسبی بله طریقه چې یوازی د هوا د‬
‫تودوبې درجې ته اړتیا لری د هارګریوز یا د هارګریوز – سامانی په طریقه‬
‫میروفه ده ‪ .‬پدی طریقه کې د مطالیه کیدونکی دوری لپاره د هوا د تودوبې‬
‫منینی درجې ‪ ، T ‬د هوا د تودوبې د اعظمی او اصغری درجې توپیر ‪ TR‬ته‬
‫اړتیا ده ‪ .‬د لمرینو وړانګو د مقدار ‪ Ra ‬په لرلو سره د الندی رابطی عبه په‬
‫کار ابیستلو د تببیر او تیرق مقدار ‪ ET0 ‬محاسبه کوو ‪:‬‬

‫‪105‬‬
 ‫‪ET0  0.0023Ra T  17.8 TR‬‬ ‫(‪)۶۵-۰‬‬

‫‪TR  Tmax  Tmin‬‬ ‫(‪)۶۰-۰‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪ TR‬د تودوبې د درجې توپیر په سانتی ګرید او ‪ET0 ‬‬
‫د هغه واحد له جنسه محاسبه کیږی کوم چې د ‪ Ra ‬لپاره انتباب هوی وی ‪ .‬د‬
‫بیلګې په توګه که چیری ‪ Ra ‬په ‪ mm day ‬وی په هغه صور کې د ‪ET0 ‬‬
‫په (‪.۰-۰‬جدول ) کې‬ ‫واحد هم په ‪ mm day ‬په الس رایي ‪ .‬د ‪ Ra ‬قیم‬
‫نظرد عرض البلد د یانګړو درجو او د کال د مبتلفو میاهتو ته په‬
‫‪ cal‬ښودل هویدی ‪ ،‬که چیری وغواړو چې هغه په ‪mm day ‬‬ ‫‪cm 2 .day‬‬ ‫‪‬‬
‫ولرو باید په جدول کې ښودل هوی ارقام په ‪ 58.5‬و ویهو ‪ .‬د (‪)۶۵-۰‬‬
‫میادلی عبه د کارابیستلو په صور کې د ‪ Ra ‬قیم مستقیما ً د (‪.۵-۰‬جدول‬
‫) عبه ابلو ‪.‬‬

‫‪ .۱۰ -۰‬د نبا د ضریب محاسبه‬

‫ټولی هغه کړنالری چې د هغوی په مرسته د مرجع نبا تببیر او تیرق ‪ET0 ‬‬
‫محاسبه کیږی ‪ ،‬ددی لپاره چې وکوالی هوو الس ته راغلی پایلی د مطالیی‬
‫) ‪ ،‬عړیایونو ‪،‬‬ ‫الندی نباتی پوښښ د بیلګی په توګه د زراعتی کلتور (نبا‬
‫باغونو او ینګلونو لپاره عمومی پیداکړی ‪ ،‬الس ته راغلی قیمتونه د نبا په‬
‫ضریب ‪ K c ‬کې باید ضرب هی (‪ . )۶۵-۰‬نباتی ضریب د ‪ ET0 ‬د مقدار‬
‫سربیره د نورو عواملو پوری د بیلګی په توګه د نبا د ډول ‪ ،‬د نبا د ودې د‬
‫پړاو او اقلیمی هرایطو پوری اړه لری ‪.‬‬

‫‪ETcrop  Kc ET0 ‬‬ ‫(‪)۶۵-۰‬‬

‫‪106‬‬
‫ضریب ‪ K c ‬د تل لپاره ثاب ندی ‪ ،‬بلکی‬ ‫د یادونی وړ ده چې د نبا د مصر‬
‫د ودې او نمو د پړاو (مرحلی ) پوری اړه لری او بدلون مومی ‪ .‬د‬ ‫د نبا‬
‫ضریب د نبا د ودی په ابتدائی پړاو‬ ‫‪ FAO‬د وړاندیز مطابق د نبا د مصر‬
‫کې ‪ ، Kc.ini ‬په منینی پړاو کې ‪ Kc.mid ‬او په نهائی پړاو کې ‪ Kc.end ‬د یینو‬
‫نباتی پوښښونو لپاره په (‪ .۱۰-۰‬جدول ) کې ښودل هوی دی ‪ .‬ددی جدول د‬
‫تببیر او‬ ‫کې کار ابیستلی هو چې د مرجع نبا‬ ‫ارقامو عبه په هغه صور‬
‫تیرق د ‪ FAO - Penman – Monteith‬په طریقه محاسبه هوی وی ‪.‬‬
‫‪ .۱۰ -۰‬جدول ‪ .‬د ‪ FAO - Penman – Monteith‬په طریقه کې د نبا‬
‫ضریب ‪Kc ‬‬
‫د نبا ضریب‬ ‫د نبا ضریب‬
‫د نبا ډول‬ ‫د نبا ډول‬
‫‪Kc  end‬‬ ‫‪K c  mid‬‬ ‫‪K c  ini‬‬ ‫‪Kc  end‬‬ ‫‪K c  mid‬‬ ‫‪K c  ini‬‬
‫کاج و سرو‬ ‫‪1.05‬‬ ‫‪1.05‬‬ ‫‪1.00‬‬ ‫پنبه‬ ‫‪0.70‬‬ ‫‪1.15‬‬ ‫‪0.32‬‬
‫مڼی‬ ‫‪0.95‬‬ ‫‪0.95‬‬ ‫‪0.45‬‬ ‫کتان‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪1.10‬‬ ‫‪0.32‬‬
‫هفتالو‬ ‫‪0.65‬‬ ‫‪0.90‬‬ ‫‪0.45‬‬ ‫ګلرنګ‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪1.15‬‬ ‫‪0.32‬‬
‫ناک‬ ‫‪0.90‬‬ ‫‪0.90‬‬ ‫‪0.45‬‬ ‫لمر پرس‬ ‫‪0.32‬‬ ‫‪1.15‬‬ ‫‪0.32‬‬
‫زیتون‬ ‫‪0.70‬‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪0.65‬‬ ‫غنم‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪1.15‬‬ ‫‪0.30‬‬
‫برما‬ ‫‪0.95‬‬ ‫‪0.95‬‬ ‫‪0.95‬‬ ‫اوربهی‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪1.15‬‬ ‫‪0.30‬‬
‫پسته‬ ‫‪0.45‬‬ ‫‪1.15‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫باجره‬ ‫‪0.22‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪0.30‬‬
‫وریجی‬
‫غوز(چهارمغز)‬ ‫‪0.65‬‬ ‫‪1.10‬‬ ‫‪0.50‬‬ ‫‪0.90‬‬ ‫‪1.20‬‬ ‫‪1.10‬‬
‫(هولی)‬
‫سټروس‬ ‫‪0.65‬‬ ‫‪0.70‬‬ ‫‪0.65‬‬ ‫ریهقه‬ ‫‪1.15‬‬ ‫‪1.20‬‬ ‫‪0.40‬‬
‫بادام‬ ‫‪0.65‬‬ ‫‪0.95‬‬ ‫‪0.40‬‬ ‫ګنی‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪1.25‬‬ ‫‪0.40‬‬
‫کیوی‬ ‫‪1.05‬‬ ‫‪1.05‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫پالیز‬ ‫‪0.75‬‬ ‫‪1.05‬‬ ‫‪0.40‬‬
‫انګور‬ ‫‪0.45‬‬ ‫‪0.85‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫ترکاری‬ ‫‪0.80‬‬ ‫‪1.15‬‬ ‫‪0.40‬‬
‫چای‬ ‫‪0.65‬‬ ‫‪0.95‬‬ ‫‪0.40‬‬ ‫د قند جغندر‬ ‫‪0.60‬‬ ‫‪1.20‬‬ ‫‪0.35‬‬
‫د تو د کورنی‬ ‫‪0.50‬‬ ‫‪1.05‬‬ ‫‪0.30‬‬
‫تببیر او تیرق د هارګریوز( ‪ )Hargreaves‬د‬ ‫که چیری د مرجع نبا‬
‫کې د وړاندی تهریح هوی‬ ‫طریقی مطابق محاسبه هوی وی ‪ ،‬پدی صور‬
‫ضریب ‪ K c ‬عبه کارابلو ‪ .‬هارګریوز د‬ ‫د مصر‬ ‫طریقی په عیر د نبا‬
‫د ضریب قیمتونه د نبا‬ ‫طریقی مطابق په (‪ .۱۵-۰‬جدول ) کې د نبا د مصر‬
‫ضریب د ودی د ابتدائی‬ ‫د ودی د پړاو مطابق ښودل هویدی ‪ .‬د نبا د مصر‬

‫‪107‬‬
‫پړاو لپاره ‪ ، K c 1‬د منینی پړاو لپاره په ‪ Kc 2‬او وروستنی پړاو لپاره په‬
‫‪ Kc 3‬ښودل هویدی ‪.‬‬
‫د تببیر او تیرق ‪ ET0 ‬د محاسبی لپاره‬ ‫د یادونی وړده چې د مرجع نبا‬
‫پیهنهاد هوی طریقی او فورمولونه یوازی د هغو سیمو لپاره د تطبیق وړ دی‬
‫چې په بهپړ ډول سره پو ښل هوی وی او د سیندونو د ابریز د ساحو لپاره د‬
‫هغوی کارول درس ندی ‪.‬‬
‫‪ .۰-۱۵‬جدول ‪ .‬د هارګریور فورمول د کار ابیستلو لپاره د نبا ضریب ‪Kc ‬‬
‫[‪]۰‬‬
‫نبا‬ ‫‪Kc 1‬‬ ‫‪Kc 2‬‬ ‫‪Kc 3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫ریهقه‬ ‫‪0.40-0.50‬‬ ‫‪1.00-1.40‬‬ ‫‪0.95-1.35‬‬
‫ارتیهو‬ ‫‪0.90-1.00‬‬ ‫‪0.95-1.05‬‬ ‫‪0.90-1.00‬‬
‫مارچوبه‬ ‫‪0.25-0.30‬‬ ‫‪0.95‬‬ ‫‪0.25‬‬
‫کیله‬ ‫‪0.40-0.65‬‬ ‫‪1.00-1.20‬‬ ‫‪0.75-1.15‬‬
‫اوربهی‬ ‫‪0.25-0.30‬‬ ‫‪1.00-1.10‬‬ ‫‪0.10-0.20‬‬
‫فاصلیا‬ ‫‪0.30-0.4‬‬ ‫‪0.95-1.05‬‬ ‫‪0.50-0.95‬‬
‫کربې (لوبیا )‬ ‫‪0.30-0.40‬‬ ‫‪1.05-1.20‬‬ ‫‪0.25-0.30‬‬
‫جغندر‬ ‫‪0.24-0.40‬‬ ‫‪1.05-1.20‬‬ ‫‪0.25-0.30‬‬
‫کرم‬ ‫‪0.30-0.50‬‬ ‫‪0.95-1.10‬‬ ‫‪0.80-0.95‬‬
‫بټکی ( یو ډول کوچنی بټکی )‬ ‫‪0.15-0.40‬‬ ‫‪1.00-1.10‬‬ ‫‪0.30-0.90‬‬
‫ګازری‬ ‫‪0.40-0.50‬‬ ‫‪1.05‬‬ ‫‪0.75‬‬
‫جیفری‬ ‫‪0.25-0.35‬‬ ‫‪1.00-1.15‬‬ ‫‪0.90-1.05‬‬
‫سټروس‬ ‫‪0.65‬‬ ‫‪0.65-0.75‬‬ ‫‪0.65‬‬
‫جوار‬ ‫‪0.20-0.50‬‬ ‫‪1.05-1.20‬‬ ‫‪0.35-0.60‬‬
‫بواږه جوار‬ ‫‪0.20-0.50‬‬ ‫‪1.05-1.20‬‬ ‫‪0.70-0.80‬‬
‫پنبه‬ ‫‪0.20-0.50‬‬ ‫‪1.05-1.30‬‬ ‫‪0.30-0.60‬‬
‫بادرنګ‬ ‫‪0.20-0.40‬‬ ‫‪0.90-1.00‬‬ ‫‪0.70-0.80‬‬
‫د میوو یو فصله ونی ‪Deciduous fruit trees‬‬ ‫‪0.50‬‬ ‫‪0.85-1.20‬‬ ‫‪0.50-0.85‬‬
‫باغونه چې بیبونه د نباتاتو په وسیله پوښل هوی وی‬ ‫‪0.75-0.85‬‬ ‫‪1.10-1.25‬‬ ‫‪0.70-1.10‬‬
‫تور بادنجان‬ ‫‪0.25-0.50‬‬ ‫‪0.95-1.10‬‬ ‫‪0.80-0.90‬‬
‫د هاهدانې بوټی‬ ‫‪0.20-0.40‬‬ ‫‪1.00-1.15‬‬ ‫‪0.20-0.25‬‬
‫انګور‬ ‫‪0.20-0.50‬‬ ‫‪0.74-0.85‬‬ ‫‪0.20-0.42‬‬
‫ممپلي‬ ‫‪0.30-.50‬‬ ‫‪0.5-1.00‬‬ ‫‪0.50-0.60‬‬
‫کیوی‬ ‫‪0.30‬‬ ‫‪1.05‬‬ ‫‪1.05‬‬
‫عدس (نسک)‬ ‫‪0.20-0.30‬‬ ‫‪1.05-1.20‬‬ ‫‪0.25-0.30‬‬
‫کاهو‬ ‫‪0.20-0.30‬‬ ‫‪0.85-1.05‬‬ ‫‪0.45‬‬
‫ږدن‬ ‫‪0.20-0.40‬‬ ‫‪1.00-1.15‬‬ ‫‪0.25-0.30‬‬
‫جودر‬ ‫‪0.20-0.40‬‬ ‫‪1.05-1.20‬‬ ‫‪0.20-0.25‬‬
‫زیتون‬ ‫‪0.60‬‬ ‫‪0.80‬‬ ‫‪0.80‬‬
‫پیاز‬ ‫‪0.40-0.60‬‬ ‫‪0.95-1.10‬‬ ‫‪0.75-0.85‬‬
‫نوش پیاز‬ ‫‪0.40-0.60‬‬ ‫‪0.95-1.05‬‬ ‫‪0.95-1.05‬‬
‫مټر‬ ‫‪0.40-0.50‬‬ ‫‪1.05-1.20‬‬ ‫‪0.95-1.10‬‬
‫مرچ‬ ‫‪0.30-0.40‬‬ ‫‪0.95-1.10‬‬ ‫‪0.80-0.90‬‬
‫پسته‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪1.10‬‬ ‫‪0.35‬‬
‫پټاټی (کچالو)‬ ‫‪0.40-0.55‬‬ ‫‪1.10-1.20‬‬ ‫‪0.40-0.75‬‬
‫حبوبا‬ ‫‪0.20-0.40‬‬ ‫‪1.05-1.20‬‬ ‫‪0.25-0.30‬‬

‫‪108‬‬
 ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫هولی (وریجی)‬ ‫‪1.10-1.15‬‬ ‫‪1.10-1.30‬‬ ‫‪1.10‬‬
‫ګلرنګ‬ ‫‪0.30-0.40‬‬ ‫‪1.05-1.20‬‬ ‫‪0.20-0.25‬‬
‫غله ‪ ،‬دانی حبوبا‬ ‫‪0.20-0.40‬‬ ‫‪1.10-1.30‬‬ ‫‪0.20-0.35‬‬
‫باجره‬ ‫‪0.15-0.40‬‬ ‫‪1.05-1.20‬‬ ‫‪030-0.50‬‬
‫سویا‬ ‫‪0.30-0.40‬‬ ‫‪1.00-1.15‬‬ ‫‪0.45-0.55‬‬
‫پالک‬ ‫‪0.20-0.30‬‬ ‫‪0.95-1.05‬‬ ‫‪0.90-1.00‬‬
‫کډو‬ ‫‪0.20-0.40‬‬ ‫‪0.90-1.00‬‬ ‫‪0.70-0.80‬‬
‫جغندر‬ ‫‪0.20-0.40‬‬ ‫‪1.05-1.20‬‬ ‫‪0.70-1.00‬‬
‫ګنی‬ ‫‪0.20-0.50‬‬ ‫‪1.00-1.30‬‬ ‫‪0.50-0.60‬‬
‫لمر پرس‬ ‫‪0.30-0.40‬‬ ‫‪1.05-1.20‬‬ ‫‪0.35-0.45‬‬
‫تنباکو‬ ‫‪0.30-0.40‬‬ ‫‪1.00-1.20‬‬ ‫‪0.75-0.85‬‬
‫ټماټر( رومی باندجان)‬ ‫‪0.25-0.52‬‬ ‫‪1.05-1.25‬‬ ‫‪0.60-0.85‬‬
‫هندوانه‬ ‫‪0.25-0.50‬‬ ‫‪1.00-1.10‬‬ ‫‪0.20-0.700‬‬
‫غنم‬ ‫‪0.20-0.40‬‬ ‫‪1.05-1.25‬‬ ‫‪0.20-0.30‬‬

‫‪ .۱۳ -۰‬اورښ‬
‫کوالی هو د مهم المل په توګه و پیژنو چې په مستقیمه توګه په‬ ‫اورښ‬
‫کې د اوبو په دوران ) کې بربه لری ‪ .‬د‬ ‫هایدرولوژیکی سیکل (په طبیی‬
‫عبه موبه په اتمسفیر کې د اوبو د هتو (موجوده) ببارونو راکښته‬ ‫اورښ‬
‫کیدل د مایع ‪ ،‬جامد او یا په دواړو هکلونو دی ‪ .‬اورښ هغه وب پیښږی چې‬
‫لمده هوا او د هغې د پورته کولو المل دواړه یو یای په سیمه کې هتون ولری ‪.‬‬
‫لمده هوا باید تر یوه ټاکلی ارتفاع پورته هی ‪ ،‬ترعو چې د‬ ‫یا په بل عبار‬
‫سړیدو له امله د اهباع نقطې ته ورسی او په وروستنی پړاو کې وریځ اورښ‬
‫رامنځ ته کوی ‪ .‬ددی دوو الملونو عبه د هریوه نهتوالی د اورښ د نه رامنځ‬
‫ته کیدو سبب ګریی ‪ .‬له همدی امله د یمکې پر مخ سیمې نظر مساوی اورښ‬
‫ته هتون نلری ‪ .‬د هواپیژندنی پوهانو د یمکې پرمخ سیمی په دریو ګروپونو‬
‫سره ویهی ‪ :‬ډیر باران لرونکی سیمی ( یا زیاتی مرطوبی سیمی ) ‪ ،‬منینی‬
‫باران لرونکی سیمی او لږ باران لرونکی سیمی (لږ اوبه لرونکی سیمی ) ‪ .‬د‬
‫هوا پیژندنی په پوهه کې نظر رامنځ ته کیدو ته اورښتونه په دریو اصلی ډلونو‬
‫ویهی ‪:‬‬

‫‪109‬‬
‫– هغه اورښتونه دی چې مستقیما ً د یانګړو ورییو محصول (یا الس ته‬ ‫ال‬
‫راوړنه) دی چې د ورییینو اورښتونو) ‪ (Rain cloud‬په نامه یادیږی ؛‬
‫ب – هغه اورښتونه چې د یمکې سطحې په یانګړو عوارضو کې د تراکم‬
‫(‪ ) Condensation‬او تصیید ( ‪ )Sublimation‬له امله رامنځ ته کیږی‬
‫د غیرورییونو اورښتونه (‪ ) Non rain cloud‬نومول هویدی ؛‬
‫ج – هغه اورښتونه دی چې په پیل کې د ورییی عبه سرچینه ابلی ‪ ،‬الکن د‬
‫یمکی په سطحه کې د مکدر یا ړوڼ یخ ( ‪Opaque or translucent‬‬
‫‪ ) ice‬هکل غوره کوی ‪ ،‬چې دی پدیدی ته ثانوی اورښ وایی ‪.‬‬
‫کله چې د هوا د تودوبې درجه د هبنم د نقطې عبه ټیټه هی تراکم‬
‫(‪ )Condensation‬رامنځ ته کیږی چې په هوا کې د اوبو د ببارونو یوه‬
‫بربه په مایع بدلیږی ‪ .‬هرکله چې د هوا د تودوبې درجه د انجماد د نقطې نه‬
‫ټیټه هی ‪ ،‬د اوبو ببار په مستقیمه ټوګه کنګل (یخ ) بدلیږی چې دی عملیی ته‬
‫تصیید (‪ )Sublimation‬وایی ‪.‬‬
‫د پروسی تهکیل او تر یمکۍ پوری دهغی رسیدل د‬ ‫په فضأ کې د اورښ‬
‫میترولوجیستانو ( د هواپیژندنی د کارکونکو ) لپاره په زړه پوری مسئله ده ‪.‬‬
‫اورښ د هایدرولوجیستانو له نظره یوه عامه کلمه ده چې په هغی کې د لمدبل‬
‫) ټول ډولونه چې د اتمسفیر عبه د یمکۍ مخ ته رارسی پکې‬ ‫(رطوب‬
‫په نامه‬ ‫هاملیږی ‪ .‬د هوا عبه یمکۍ ته د لمدبل (رطوب ) لیږد د اورښ‬
‫یادیږي ‪.‬‬
‫الکن کله چې لمدبل یمکۍ ته ورسی بیا د هایدرولوژی د مهم عنصرونو له‬
‫جملی عبه ګڼل کیږي ‪.‬‬

‫‪111‬‬
 ‫‪ .۱۰ -۰‬د اورښ د رامنځ ته کیدو هرایط‬
‫که عه هم هوا کیدای هی چې د اوبو د ببارونو د زیاتوالی سره هم مهبوع هی‬
‫‪ ،‬د بیلګی په توګه د سمندر د سطحې د پاسه هوا او یا د واوری او باران د‬
‫اوریدو په وب کې د هوا وضیی ‪ ،‬الکن میموالً د هوا مهبوع کیدل د تودوبې‬
‫د کمیدو سره ترسره کیږی ‪ .‬د لمدبل د تراکم او د باران د عاعکو د رامنځ ته‬
‫کیدو لپاره لږ تر لږه باید الندی دری هرطونه هتون ولری ‪:‬‬
‫‪ -۱‬په هوا کې د کافی لمدبل هتون ؛‬
‫‪ -۰‬په اتموسفیر کې د هستو یا ( آئروسل ‪ ) Aerosol‬هتون دی ترعو چې‬
‫رطوب د هغی په هاوبو جذب هی ؛‬
‫‪ -۳‬په ډینامیکی هکل سره د هوا سړیدل او د هبنم د ټکی )‪ (Dew point‬د‬
‫تودوبې د درجې کښته تلل ‪.‬‬
‫د یادهوو هرطونو عبه لمړی هرط د مفهوم له پلوه په بهپړه توګه ښکاره دی‬
‫د‬ ‫کې د باران د عاعکو پیدایښ‬ ‫د نهتوالی په صور‬ ‫‪ ،‬یکه چې د رطوب‬
‫امکان وړندی ‪ .‬الکن دوهم هرط یینی د تراکم د هستو هتون لږ عه باریکی‬
‫لری ‪ .‬پوهیږو چې تراکم د اوبو د کوچنیو عاعکو په هکل سره ترسره کیږی او‬
‫د اوبو سطحې عبه د د اوبو د ذراتو تیښتې ته تمایل د اوبو د ببار فهار په‬
‫نامه یادیږی ‪ .‬د ببار فهار د هغه عاعکو د پاسه (پرمخ ) چې کروی هکل لری‬
‫نسب د ببار فهار ته چې د اوبو په صافه سطحه کې هتون لری زیا دی او‬
‫په کوچنیو عاعکو کې د ببار فهار مقدار‬ ‫همداراز د سترو عاعکو په نسب‬
‫زیا دی ‪ .‬د یویی کروی هکله ذری د ببار فهار د هغې د هیاع سره میکوس‬
‫لری ‪ .‬ددی موضوع په پام کې نیولو سره د یوه عاعکی د قطر کمښ‬ ‫نسب‬
‫سره د هغې په سطحه د ببار فهار زیاتیږی او که چیری عاعکی دیر کوچنی‬
‫وی د هغې د تهکیل سره تببیر کیږی ‪ .‬ددی لپاره چې د عاعکو قطر د ټاکلی‬
‫حد عبه لږ نه هی ‪ ،‬په هوا کې یوه جامده ذره چې د کافی قطر سره په هوا کې‬

‫‪110‬‬
‫هتون ولری ترعو چې د هغوی په هاوبوا د اوبو عاعکې تهکیل هی او د‬
‫تببیر له اغیزی له منیه الړ نهی ‪ ،‬دغه جامده ذره د تراکم د هستی په نامه‬
‫یادیږی ‪ .‬له بلی بوا عبه د تراکم هستی باید د اوبو د جذب قابلی ولری یینی‬
‫)‪ (Hygroscopic‬وی ‪ .‬که چیری هوا بالصه وی د تقطیر عملیه په سبتی‬
‫او یوازی هغه وب تر سره کیږی ‪ ،‬چې هوا د ټاکلی حد عبه په زیاته اندازه‬
‫مهبوع او د اندازی عبه زیاته سړه هی ‪ .‬الکن ددغو نابالصو ذرو هتون چې‬
‫هغوی ته هسته یا (آئروسل ‪ ) Aerosol‬هم ویل کیږی ددی المل ګریی چې د‬
‫میمولی مهبوع کیدو په هرایطو کې د اوبو ببارونه د ښودل هوو ذرو په‬
‫هاوبوا متراکم کیږی ‪ ،‬یکه چې دغه ذرې په اصل کې هیګروسکوپیک‬
‫) ‪ (Hygroscopic‬دی او د اوبو ببارونه په بپل چاپیلایر راټولوی ‪ .‬ددی په‬
‫مطالیا‬ ‫هکله چې د هستو په چاپیلایر تراکم عرنګه ترسره کیږی ‪ ،‬زیا‬
‫هویدی او په پایله کې دی نتیجی ته رسیدلی دی چې په هوا کې دوه ډوله‬
‫هستی هتون لری ‪:‬‬
‫‪ -‬د لمدبل (رطوب ) جذب کونکی ذری یا هیګروسکوپیک )‪(Hygroscopic‬‬
‫؛‬
‫‪ -‬د لمدبل (رطوب ) نه جذب کونکی ذرې یا غیرهیګروسکوپیک ‪(Non-‬‬
‫)‪.(Hygroscopic‬‬
‫د لمدبل جذب کونکی ذری د اوبو د جذبولو لپاره زیاته لیوال تیا (تمایل) لری ‪،‬‬
‫او د اوبو ببارونه په سرع سره بپل یانته جذبوی ‪ .‬پدی ترتیب مبکې لدی‬
‫چې هوا د اهباع حد ته ورسی ‪ ،‬ددی ډول هستو هاوبوا د تقطیر عملیه پیل او‬
‫د اوبو کوچني عاعکي رامنځ ته کوی ‪ .‬د مالګې هغه ذرې چې په هوا کې هتون‬
‫لری کوالی هی چې ددی ډول هستو په نوم ونومول هی ‪ .‬په هوا کې د مالګو‬
‫د ښودل هوو ذرو د هتون المل (منهأ) یا سمندرونه ( اوقیانوسونه ) دی چې د‬
‫عپو اغیزو له امله هوا ته غوریول کیږی او یا هغه دښتی او صحراوی دی چې‬

‫‪111‬‬
‫د بادونوپه وسیله مخ پورته لیږدول کیږی ‪ .‬د مالګو مقدار د سمندرونو د هوا‬
‫د پاسه نسب وچو ته زیا دی ‪ ،‬پدی مینی په هره اندازه چې د سمندر عبه د‬
‫وچې لوری ته یو (نیږدی کیږو) په همغه اندازه په هوا کې د مالګې د هتون‬
‫اندازه لږیږی ‪.‬‬
‫د لمدبل نه جذب کونکی ذری چې غیرهیګروسکوپیکی نومیږی د اوبو د ببارو‬
‫د جذبولو لپاره کوم لیوالتیا (تمایل) نلری او د هغوی هاوبوا د تقطیر عملیه‬
‫هغه وب ترسره کیږی چې هوا د اوبو ببارونو په وسیله د بپل حد عبه زیاته‬
‫چې د باد په‬ ‫مهبوع هوی وی ‪ .‬ګرد او میمولی غبار او د آلی موادو ذرا‬
‫وسیله د یمکې د سطحې عبه فضا ته پورته کیږي د لمدبل نه جذب کونکو ذرو‬
‫عبه عبار دی ‪.‬‬
‫هغه هستی چې د هغوی په هاوبوا کې د تقطیر عملیه ترسره کیږی د اندازی له‬
‫پلوه ‪ d  0.001  10micron‬میکرون پوری قطر لری ‪ ،‬چې دهغوی همیر په‬
‫یوه سانتی متر مکیب هوا کې هم توپیر لری ‪ .‬پدی ترتیب چې په ینیو هرایطو‬
‫کې په یوه سانتی متر مکیب هوا کې اضافه د ‪ 40.000‬هستی هتون ولری او‬
‫په نورو حاالتو کې په هرسانتی متر مکیب کې یوازی یوه ستره هسته هتون‬
‫ولری ‪.‬‬
‫عرنګه چې وړاندی یادونه وهوه اورښ هر ډول متراکم هوی لمدبل دی چې د‬
‫اتمسفیر عبه د یمکې سطحې ته کښته کیږی ‪ .‬نو له همدی امله د تراکم عملیه‬
‫د ورییو د مبتلفو‬ ‫عبه وړاندی ترسره هی ‪ .‬میموالً اورښ‬ ‫باید د اورښ‬
‫ډولونو عبه رامنځ ته کیږی ‪ ،‬الکن ددی امکان هتون لری چې د ورییو ټول‬
‫المل نه هی ‪ .‬یوازی هغه وب چې د اوبو عاعکی یا د یخ‬ ‫ډولونه د اورښ‬
‫(کنګل) ټوټی او یا د یخ کریستالونه په هغه اندازه ستر هی چې په هوا کې د‬
‫کې اورښ‬ ‫هی ‪ ،‬پدی صور‬ ‫اوبو د عاعکو د هناوری د قوۍ عبه زیا‬
‫ترسره کیږی ‪.‬‬

‫‪111‬‬
‫که چیری د باران د رامنځ ته کیدونکو ورییو او د باران د نه رامنځ ته‬
‫کیدونکو ورییو د ذرو د اندازو مقایسه ترسره هی ‪ ،‬وبه لیدلی هی چې تراوسه‬
‫پوری داسې ډیری عملیی او پروسی چې د اورښ د را منځ ته کیدو المل ګریی‬
‫هتون لری چې تر اوسه پوری پیژندل هوی ندی ‪ .‬د بیلګی په توګه د اوبو د‬
‫ببار د یوی متراکمی ذری منینی اندازه ‪ d  0.2mm‬ده ‪ ،‬الکن د باران د یو‬
‫میمولی عاعکی قطر ‪ d  0.3  3mm‬پوری بدلون کوی او یا داچې کومه‬
‫پروسه (عملیه) ددی المل ګریی چې د اوبو د ببار متراکمی هوی ذری قطر‬
‫زیاتیږی ‪ ،‬ډیره پیچلی ده ‪.‬‬
‫عرنګه چې د ورییو او باران په فزیک کې دا مسئله چې ولی یینی ورییې د‬
‫باران د عاعکی په اندازه عاعکی جوړوی ‪ ،‬او یینی بیا دا کار نه کوی او‬
‫همدارنګه د باران د عاعکو د رامنځ ته کیدو عرنګوالی توضیح او تهریح ددی‬
‫نظر‬ ‫کتاب د حوصلی عبه ویی ‪ .‬نو له همدی امله د هغی د تهریح عبه صر‬
‫کوو ‪.‬‬
‫د پورتنی میلوماتو په پام کې نیولو سره په لنډ ډول سره ویلی هو چې د باران‬
‫د رامنځ ته کیدو لپاره په هوا کې د رطوب هتون اړین دی ‪ ،‬نو یوازی دا هرط‬
‫کافی ندی بلکه نور اړین هرایط هم باید هتون ولری ‪ .‬د لمدبل د هتوالی عبه‬
‫سربی ره د تراکم د عملیی ‪ ،‬د لمدی هوا د ډینامیکی سړیدو عملیی د سرته‬
‫رسولو لپاره د بارجی هستو هتون هم اړین دی ‪ .‬د هوا ډینامیکی سړیدل‬
‫)‪ (Dynamic cooling‬په یانګړو طریقو سره ترسره کیدای هی چې تر‬
‫ټولو عبه مهمی عبار دی له ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د هوا انبساط ‪ .‬د بیلګی په توګه د غرونو د یوی لړی عبه د هوا د یوی‬
‫کې د هوا د فهار د کمیدو له امله د تودوبې درجه‬ ‫کتلی د تیریدو په صور‬
‫کمیږی ‪.‬‬

‫‪114‬‬
‫‪ -۰‬د هوا د دوه مبتلفو یانګړتیاو لرونکو تودو ټکر (تصادم) ‪ .‬د بیلګی په‬
‫توګه کله چې دیوی ګرمی اولمدی هوا کتلی د سړی هوا د کتله سره د ټکر په‬
‫پایله کې ګرمه هوا مخ پورته هړل کیږی او د لوړیدو په ترڅ کې کیدای د هبنم‬
‫ټکی ته ورسی او مهبوع هی ‪.‬‬
‫‪ -۳‬د یوه سوړ جسم سره دبیلګی په توګه د یمکې د سطحې سره د لمدی هوا د‬
‫کتلی ټکر ‪.‬‬
‫په مبتلفو‬ ‫د رامنځ ته کیدو او د سړیدو طریقی په اساس اورښ‬ ‫د اورښ‬
‫هکلونو او یانګړتیاو سره رامنځ ته کیږی ‪.‬‬

‫‪ .۱۰ -۰‬د اورښ هکلونه‬

‫ټول هکلونه ‪ ،‬پرته د هغوی له ظاهری هکل عبه د اتموسفیری‬ ‫د اورښ‬
‫ترسباتو یا ‪ Hydrometeor‬په نامه یادوی ‪ .‬د امریکا د متحده ایاالتو د‬
‫هواپیژندنې ملی سازمان (اداری ) ټول اتموسفیری ترسبا په پنیوسو ‪50‬‬
‫ډولونو ویهلی دی ‪ ،‬چې پدی یای کې یوازی د اورښ هغه هپږ هکلونه چې‬
‫زیاتره ورسره مبامخ کیږو د اړتیا په اندازه تر مطالیی الندی نیسو ‪ .‬میموالً د‬
‫هکلونه نظر د هغوی د عاعکو ابیادو او هکل (مایع او جامد ) ته‬ ‫اورښ‬
‫ویهی ‪.‬‬
‫‪ -۱‬دریزل )‪ - (Drizzle‬د اورښ د هغه هکل عبه عبار دی چې د هغی د‬
‫عاعکو قطر ‪ d  0,02inc‬یا ‪ d  0.5mm‬وي ‪ .‬ددی اورښ هد یا د هغی د‬
‫قهر پنډوالی د یو ساع په موده کې ‪ h  0,04inc‬دی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬باران ) ‪ - (Rain‬د باران د عاعکو قطر نسب دریزل ته ستر دی د هغوی‬
‫قطر ‪ d  0,02  0,25inc‬ته رسی ‪ .‬که چیری د عاعکو قطر د ‪d  0,25inc‬‬

‫‪115‬‬
‫وی ‪ .‬یمکې ته د الری په اوږدو هغه په ټوټو‪ ،‬بدلیږی ‪ .‬نو له همدی امله د‬
‫باران د عاعکو قطر ‪ d max  0,25inc‬قبلوی‪.‬‬
‫‪ -۳‬هاور )‪ - (Shower‬هغه اورښتونه چې د ډیرو سبتو او چټکو بدلونونو‬
‫دا هکل له ډیرو لویو‬ ‫درلودونکی وی ‪ ،‬د هاور په نوم یادیږی ‪ ،‬د اورښ‬
‫عاعکو عبه چې د وریدو چټکتیا یی هم ډیره لوړه وی رامنیه ته کیږی ‪ .‬د‬
‫موده هم بورا لنډه وی ‪ .‬د هاور‬ ‫یادونی وړده چې ددی ډول باران د اورښ‬
‫باران زیاتره په ناپایداره هوا کې د کومولوس او کومولونیمبوس ورییو سره‬
‫تړاو لري ‪.‬‬

‫‪ -۰‬ګلیز )‪ - (Glaze‬د یخ پوښښ دی چې کله چې د باران او په یانګړی توګه‬

‫د ډریزل عاعکی د یمکې پرمخ د سړو اجسامو (اهیاو) سره چې د تودوبې‬
‫درجه ئی د کنګل کیدو د نقطې عبه ټیټه وی د یویای کیدو له امله منځ ته‬
‫رایي ‪.‬‬
‫‪ -۰‬ګله ګرګی یا سیلټ ) ‪ - (Sleet‬د باران کنګل هوی (منجمد هوی ) عاعکی‬
‫د ګله ګرکی په نامه یادیږی ‪ .‬که چیری د اوبو عاعکی چې د ورییو عبه‬
‫راکښته هی او د هوا د داسی یوه قهر سره مبامخ هی چې د هغی د تودوبی‬
‫درجه د انجماد د ټکی کښته وی ‪ ،‬د کنګل په سړو او ډیرو کوچینو بربو‬
‫بدلیږی ‪ .‬پدی ترتیب سره د اتمسفیر عبه د ګله ګرکی راکښته کیدل ددی‬
‫ښکارندوی ده چې د یویی ورییی په دننه کې د تودوبی درجه د انجماد ټکی ته‬
‫نیږیدی وی ‪،‬الکن که چیری د وریځ الندی هوا یو عه اندازه سړه وی ګله ګرکی‬
‫تهکیلیږی ‪ .‬د کنګل هوی باران دا ډول کیدای هی چې د ویلی هوی واوری د‬
‫کنګل کیدو په پایله کې د یمکې سطحې ته نیږدی د هوا د سوړ قهر عبه د‬
‫تیریدو په صور کې تهکیلیږی ‪.‬‬
‫‪ -۵‬واوره )‪ - (Snow‬د اورښ دغه هکل (واوره) د د یخ داسی ټوټی دی‬
‫ته د رطوب د بدلون له امله‬ ‫عبه مستقیما ً جامد حال‬ ‫چې هغه د ببار حال‬

‫‪116‬‬
‫منځ ته رایی ‪ .‬یا په بل عبار واوره د یخ کرستلونه دی چې مستقیما ً د اوبو د‬
‫ببار عبه په یخ بدل هوی ) ‪ (Sublimation‬دی ‪ .‬کله چې په پورته‬
‫کیدونکی هوا کې د تودوبې درجه د انجماد عبه ټیټی نقطی ته رسیدلی وی ‪،‬‬
‫تراکم ) ‪ (Condensation‬سرته رسی ‪ ،‬د باران د عاعکو پریای د واوری‬
‫هپږکونجی کرستالونه رامنځ ته کیږی ‪.‬‬

‫‪.۱۳ -۰‬هکل ‪ .‬واوره‬

‫‪ -۰‬د واوری عپولي )‪ . (Snow flak‬د اورښ دغه هکل د یخ نسبتا ً لوی‬
‫توټی دی چې په هوا کې د یخ د وړو ټوټو د یویای کیدو یا جوش بوړولو له‬
‫امله منځ ته رایی ‪.‬‬
‫د واوری کرستالونه کیدای هی یو دانه وی او یا داچې عو کرستالونه سره‬
‫یویای کیږی چې پایله کې په یانګړونو هکلونو او ابیادو سره د واوری عپولی‬
‫جوړوی ‪ .‬د واوری د هپږکونجه کرستالونو د یویای کیدو په پایله کې د واوری‬
‫عپولی ډیرښکلی طرحې (انیورونه ) رامنځ ته کیږی ‪ .‬د واوری ترټولو عبه‬
‫هویدی‪ ،‬هغه د همالی‬ ‫لوی عپولی چې تراوسه پوری د عارونکو لبوا ثب‬
‫)‪ (Fort Keogh‬په سیمه کې په (‪)۱۵۵۰‬‬ ‫امریکا د مونتا ایال د فور کا‬

‫‪117‬‬
‫کال د جنوری میاهتی په ( ‪ )۰۵‬نیټه لیدل هویدی ‪ .‬د واوری د ښودل هوی‬
‫عپولی غټوالی ‪ 38cm ‬ته رسیده [‪. ]۰‬‬
‫د یادونی وړ ده چې د یوییو ورییی په الندنی بربه کې د اوبو عاعکی او په‬
‫پورتنی بربه کې د واوری عپولی وی ‪.‬‬

‫هکل ‪ . ۱۰ .‬د واوری عپولی‬

‫‪ – ۰‬ږلی )‪ . (Hail‬د اورښ په دی هکل کې د باران عاعکې په یخ بدلیږی او‬
‫د هوا د نارام حال له امله په هوا کې ښکته او پورته حرک کوی ‪ .‬یا په بل‬
‫ږلی په ورییو کې د تالطم پایله ده او یوایی د طوفانونو سره په تړاو‬ ‫عبار‬
‫کې رامنځ ته کیږی ‪ .‬د ږلی د رامنځ ته کیدو طریقه (میکانیزم ) په لنډ ډول سره‬
‫پدی ترتیب دی چې د کومولونیمیوسی )‪ (Cumulonimbus‬ورییو د دابل‬
‫په یوه بربه کې نسب بپل چاپیلایر ته د تودوبی لوړه درجه لری ‪ ،‬چې په ډیر‬
‫سرع سره مخ پورته په پیچي )‪ ( Vortex‬ډوله حرک سره لیږدول کیږی ‪،‬‬
‫چې د یان سره پورتنیو قهرونو ته د باران هغه عاعکی چې د تودوبې درجه‬
‫یی د انجماد د ټکی عبه کښته وی وړی ‪ .‬پدی قهرونو کې د باران عاعکی‬
‫سره منجمد کیږی ‪ ،‬سر له نوی عبه د کښته او پورته تللو په پایله کې د‬
‫واوری او باران د نورو عاعکو د یو یای کیدو امکان هتون لری او په پایله‬

‫‪118‬‬
‫کې کوچنی او لوی د کنګل (یخ ) غونډاری رامنځ ته کیږی چې د ږلی په نامه‬
‫ئې یادوی ‪ .‬د ږلی د دانو بڼه او ابیاد د هغه هرایطو پوری اړه لری په کومو‬
‫کې چې ږلی رامنځ ته کیږی ‪ .‬د هغه عارنو په پایله کې چې د اورښ د دغه‬
‫هکل ( ږلی ) له حال عبه ترسره هویدی د ږلی ابیاد ‪ d  5  125mm‬او د‬
‫کثاف ‪   0.8 gr cm3 ‬سره ثب هویده ‪ .‬سره لدی چې د (‪)۰۲۲۳‬کال د جون‬
‫په مرکزی بربو کې د پیښې‬ ‫میاهتی په (‪ )۰۳‬نیټه د امریکا د نبراسکا ایال‬
‫ږلی قطر ‪ d  17.8cm‬او محیط یی ‪ ( P  47.6cm‬ثب هویدی [‪. ]۰‬‬

‫‪ .۱۰ – ۰‬هکل ‪ .‬ږلی‬

‫که چیری د ږلی یو غونډاری قطع هی په منځ کې متحدالمرکزه دایری لیدل‬
‫کیږی ‪ .‬د ږلی په مقطع کې د متحدالمرکزه دایرو هتون ددی ښکارندوی چې‬
‫ږلی په متناوب هکل د قهرونو عبه تیره هوی چې د هغوی د تودوبې درجې‬
‫یو له بل سره توپیر لری ( ‪ .۱۰ -۰‬هکل ) ‪.‬‬

‫‪ .۱۵ – ۰‬د اورښ ډولونه‬

‫دی چې د هغوی له امله‬ ‫ډولونه میموالً د هغه عواملو عبه عبار‬ ‫د اورښ‬
‫اورښ رامنځ ته کیږی ‪ .‬د اورښ د پیښیدو لپاره یو لړ عواملو هتون ته اړتیا‬
‫ده چې د لمدی هوا هتون ‪ ،‬متراکم کیدنه ‪ ،‬سړیدنه او پورته کیدنی عبه عبار‬
‫دی ‪ .‬د اورښ د رامنځ ته کیدو لپاره د لمدی هوا پورته کیدنه د ډیرو عواملو‬
‫سره نسب ورکول کیږی ‪ .‬د لمدی هوا د پورته کیدو او سړیدو لپاره عو الری‬

‫‪119‬‬
‫هتون لری چې هر اورښ ته د سړیدو د مکانیزم مطابق نوم ورکړل هویدی ‪.‬‬
‫اورښ په الندی ډولونو ویهل کیږی ‪:‬‬
‫‪ Cyclonic precipitation‬؛‬ ‫‪ -۱‬سایکلونیک اورښ‬
‫‪ -۰‬یایی یا کانویکتیوی ‪ Convective precipitation‬؛‬
‫‪ -۳‬غرنی یا اروګرافیک ‪. Or graphic Precipitation‬‬
‫‪ .۱ -۱۵ -۰‬سایکلونیک اورښ ‪.‬‬
‫سایکلون ) ‪ (Cyclonic‬په هوا کې د ټیټ فهار یوی ساحې عبه عبار دی ‪.‬‬
‫د هوا د پورته کیدو او د ټیټ فهار ساحې ته وایی چې‬ ‫سایکلونیکی اورښ‬
‫نیږدی دایروی بڼه لری او په هغه کې لګیدونکی باد په همالی نیمه کره کې د‬
‫د هوا د‬ ‫لوری لری ‪ .‬سایکلونیک اورښ‬ ‫مبال‬ ‫د عقرب د حرک‬ ‫ساع‬
‫پورته کیدو او د ټیټ فهار ساحې ته د هغی د دابلیدو له امله منځ ته رایی ‪.‬‬
‫دغه ډول اورښ زیاتره په دښتو او بیدیاو کې پیښیږی ‪ .‬سایکلونیکی اورښ‬
‫په بپل وار سره په الندی ډولونو ویهل کیږي ‪:‬‬
‫‪ -۱‬جبهه ای ( ‪ )Frontal Precipitation‬؛‬
‫‪ -۰‬غیر جبهه ای( ‪. )Non –Frontal Precipitation‬‬
‫)‪ .(Front‬هوایی کتلې ‪ ،‬چې په بیالبیلو جغرافیوی سیمو کې را‬ ‫جبهې‬
‫پیداهوی او د بیالبیلو یانګړتیاو درلودونکی وی ‪ ،‬یو هوایی جریان رامنځ ته‬
‫کوی ‪ ،‬یو له بله عبه د ډیرو نازکو او کمو ساحو په ذرییه جالکیږی ‪ ،‬چې د‬
‫اقلیمی جبهو یا عپو په نوم یادیږی ‪ .‬د یوی هوائی کتلې په دننه کې یو ډول هوا‬
‫یای لری ‪ ،‬بو کله چې د حرک په وب کې د دوه بیالبیلو تودوبو درلودونکو‬
‫هوائی کتلې یو له بل سره مبامخ هی ‪ ،‬نو د هغوی په پولو کې د تودوبې ‪،‬‬
‫بدلونه رامنځ ته کیږی ‪ ،‬د هوا پوهنی ډیر‬ ‫فهار ‪ ،‬لندبل ‪ ،‬باد او نور سب‬
‫پوهان د نوموړو بیالبیلو کتلو ترمنځ پولې جبهې په نامه یادوی ‪ .‬په لنډ دول‬
‫دی چې د هوا دوه‬ ‫سره جبهه د هغه نازک او کم عرض سیستم عبه عبار‬

‫‪111‬‬
‫ګاونډی کتلی سره جال کوی ‪ .‬یا په بل عبار د سرحدی ساحې عبه چې د هوا‬
‫د دوو ګاونډیو کتلو تر منځ ده چې د یانګړو مهبصاتو لرونکی وی ‪ .‬د بیلګی‬
‫په توګه د هوا د تودوبی درجه ‪ ،‬لمدبل او داسې نور ‪.‬‬
‫( ‪ )Frontal Precipitation‬ـ کله چې د یوی تودی او‬ ‫جبهه ای اورښ‬
‫مرطوبی هوا کتله د سهیلی سیمو له لوری عبه د قطبی سیمی د سړې هوا د‬
‫کتلې سره مبامخ هی ‪ ،‬د هغه درندوالی له امله چې سړه هوا ئې نسب تودی‬
‫ته لری ‪ ،‬سړه هوا د تودی هوا د جریان الندی د همواری فانی (آغاز ) په بڼه‬
‫یای نیسی (‪.۰-۱۵‬هکل) ‪ .‬چې ددی کار په پایله کې توده هوا پورته کیږی او‬
‫په لوړو ارتفاعاتو کې د هغې سړیدنه د اورښ د رامنځ ته کیدو المل ګریی ‪.‬‬
‫جبهه کیدای هی توده او یا سړه وی ‪ ،‬دا ددې پوری اړه لری چې د سړی هوا د‬
‫پاسه د تودی هوا اغیزی )‪ (accent‬فیال او که غیرفیال دی ‪ .‬د اورښ هغه‬
‫کې رامنځ ته هوی د جبهه ای‬ ‫هکل چې ددې هرایطو د هتون په صور‬
‫اورښ په نامه یادوی ‪.‬‬

‫‪ .۱۵ -۰‬هکل ‪ .‬د جبهه ای اورښ هیمأ‬

‫جبهه ای اورښ په بپل وار سره په دوو فرعی ګروپونو (تود او سوړ ) جبهه‬
‫ای اورښ ویهل کیږی ‪.‬‬
‫کې‬ ‫)‪ . (Warm front precipitation‬پدی حال‬ ‫تود جبهه ای اورښ‬
‫توده هوا د سړی هوا د بییایه کیدو المل ګریی ‪ .‬عرنګه چې په‬

‫‪110‬‬
‫(‪ .۰-۱۰‬هکل ) کې لیدل کیږی توده هوا د سړی هوا د فاني (آغاز) وزمه عنډی‬
‫د پاسه حرک کوی ‪ .‬د تودی جبهی اورښ ډیره پرابه ساحه تر پوښښ الندی‬
‫نیسی ‪ ،‬چې کیدای هی د جبهی عبه تر ‪ 300  500km‬و غزیږی ‪ .‬په‬
‫هرترتیب اورښ روهانه او میتدل دی ‪ .‬تود جبهه ای اورښ مداوم یی زیا‬
‫دی حتی د جبهی د تیریدو عبه وروسته هم دوام لری ‪.‬‬

‫‪ .۱۰-۰‬هکل ‪ .‬د تودی جبهې اورښ هیمأ‬

‫‪ . Cold front precipitation‬د اورښ په دغه‬ ‫د سړې جبهی اورښ‬

‫هکل کې سړه هوا د تودی هوا د بییایه کیدو المل ګریی (‪.۱۵ -۰‬هکل) ‪ .‬یکه‬
‫چې پدی حال کې د سړی هوا د مبکنی فانی په وسیله توده هوا مخ وړاندی‬
‫ټیل وهل کیږی ‪ .‬د سړې جبهې اورښ د تل لپاره کوچنی سیمه د بپل پوښښ‬
‫الندی نیسی ‪ ،‬چې کیدای هي تر ‪ 100  150km‬پوری د جبهې عبه و غزیږی‬
‫‪ .‬ددی اورښ هد زیا الکن دوام یی لږدی ‪.‬‬
‫( ‪ –)Non –Frontal Precipitation‬غیرجبهه‬ ‫غیر جبهه ای اورښ‬
‫ای اورښ هغه وب چې کله په منطقه کې ټیټه ساحه تهکیله هي ‪ .‬د ګاونډی‬
‫د لوړ فهار دساحی عبه هوا د ټیټ فهار ساحی ته جریان (دابلیږی ) کوی او‬
‫د لوړ فهار ساحی ته ټی فهار د ساحی هوا د پورته کیدو المل ګریي ‪ .‬د هوا د‬
‫سړیدو او متراکم کیدو په نتیجه کې اورښ رامنځ ته کیږي ‪ .‬په غیرجبهه ای‬

‫‪111‬‬
 ‫اورښ کې جبهه هتون نلری ‪ .‬تهریح هوی اورښ د غیر جبهه ای اورښ‬
‫په نامه یادیږي ‪.‬‬

‫‪ .۱۵ -۰‬هکل ‪ .‬د سړې جبهې اورښ هیمأ‬

‫‪ .۱۶ -۰‬هکل ‪ .‬د غیر جبهه ای اورښ هیمأ‬

‫‪111‬‬
 ‫‪ .۰ -۱۵ -۰‬کانویکتیوي اورښ‬
‫په طبییی توګه د ګرمی او سړۍ هوا پورته کیدو اویوې سړې ساحې ته د‬
‫دابلیدو له امله منځ ته رایي ‪ .‬د نړی د ګرمو سیمو زیاتره اورښتونه د یائي‬
‫الملونو له امله دی چې پدی اساس د نړی د هوا پیژندنی په نقهه کې هغه نه‬
‫هی ټاکل کیدای ‪ .‬د کانویکتیوی اورښ د رامنځ ته کیدو میکانیزم کوالی هو په‬
‫دې ترتیب سره توضیح کړو ‪ .‬د بیلګې په توګه سمندری هوا تودی کتلې د‬
‫کې په تدریجی ډول سره تودیږی ‪،‬‬ ‫یمکې د سطحې عبه د تیریدو په وب‬
‫لوړو ارتفاعاتو ته تر هغه وب پوری پورته کیږی ترعو په کافی اندازه سړه او‬
‫د هبنم ټکی ته ورسی ‪ .‬ددی هرایطو مطابق رامنځ ته کیدونکی اورښ د یائي‬
‫‪ ،‬تیریدونکی )‪ (Convective‬په نامه یادیږی ‪ .‬د یمکې د سطحې سره په‬
‫ګاونډیتوب کې د هوا د یائي تودیدل هم د هوا د انبساط المل ګریی ‪ ،‬چې په‬
‫پایله کې د هغې وزن کمیږی ‪ .‬ښودل هوی هوا د تودیدو په پروسه کې د‬
‫رطوب زیا مقدار جذبوی ‪ .‬توده هوی هوا ناپایداره ده او د چاپیلایر د فهار‬
‫په پام کې نیولو سره مخ پورته کهول کیږی ‪ .‬پدی ترتیب سره توده ‪ ،‬مرطوبه‬
‫او سپکه هوا لوړو ارتفاعاتو ته پورته کیږی او په تدریجی توګه د هغې تودوبه‬
‫کمیږی ‪ ،‬د تقطیر عملیه ترسره کېږی ‪ ،‬چې په پایله کې د اورښ المل ګریی ‪.‬‬
‫ددی ډول اورښتونو بیلګې په دوبی کې د غرمی وروسته چې کله د تودوبې‬
‫درجه ډیره لوړه وی د لږ وب لپاره د زیا هد سره رامنځ ته کیږی ‪ .‬تالنده‬
‫او بریښنا )‪ (Thunderstorm‬ددی اوروښتونو ښه بیلګه ده ‪ .‬حتی په‬
‫ینګلونو کې اورلګیدنه هم کیدای هی چې دا ډول اورښتونه رامنځ ته کړی ‪ .‬د‬
‫اورلګیدنې عبه وروسته میمولی بارانونه په همدی دلیل سره رامنځ ته کیږی ‪.‬‬
‫په هغه صور کې چې د تودی هوا د پورته کیدو سرع زیا وی ‪ ،‬د باران‬
‫عاعکی چې رامنځ ته کیږی ‪ ،‬سر له نوی دا عاعکې پورته کیږی ې ددې کښته‬
‫مقدار ابلی او د باران غټ‬ ‫زیا‬ ‫کیدو او پورته کیدو په ترڅ کې د رطوب‬

‫‪114‬‬
‫عاعکې رامنځ ته کیږی ‪ .‬دا ډول باران زیاتی سړی هوا په هرایطو په ږلی‬
‫بدلیږی ‪.‬‬
‫عرنګه چې وړاندی یادونه وهوه د اورښ دا ډول یائی هکل لری ‪ ،‬هد ئې‬
‫امکان‬ ‫وی ‪ .‬دا ډول اورښ‬ ‫زیا‬ ‫کم وی ‪ .‬الکن ینیی وبتونه د هغوی هد‬
‫لری چې هد ئې زیا وي بومداوم ئې کم وي ‪ .‬پدی مفهوم چې د اورښ‬
‫د هد او مداوم ترمنځ میکوسه رابطه هتون لری ‪.‬‬
‫په پای کې د یادونې وړدده چې د اورښ د ټولو ډولونو بیلګې زمونږ د هیواد‬
‫په یانګړو سیمو کې لیدل کیږی ‪.‬‬

‫هکل ‪ . ۰۲ -۰ .‬کانویکتیوی اورښ‬

‫‪ .۳ -۱۵ -۰‬اروګرافیک اورښ‬

‫که چیری د هوا یوه کتله د بپل حرک په تګ لوری کې د غره عبه د لوړیدو‬
‫لپاره اړه هی ‪ ،‬د پورته کیدو په وب کې هغه د تودوبې درجې د قائم ګرادین‬
‫ټکی ته په رسیدو د اورښ د رامنځ ته‬ ‫تراغیزې الندی سړیږي ‪ ،‬او د کثاف‬
‫کیدو المل ګریی ‪ .‬د اورښ دغه ډول چې ددی میکانیزم مطابق رامنځ ته کېږي‬

‫‪115‬‬
‫په نامه یادیږی ‪ .‬غرنی اورښتونه د‬ ‫یا د اروګرافیک اورښ‬ ‫د غرنی اورښ‬
‫نړی په زیاترو غرنیو او غونډی لرونکو سیمو کې چې د ورییو د سړیدو او‬
‫متراکم کیدو هرایط ولری کیدای هی ترسترګو هی ‪ .‬پردی اساس د هوا د‬
‫رامنځ ته کیدل د اروګرافیک له‬ ‫ډینامیکی سړیدنې ساده طریقه او د اورښ‬
‫ډولونو عبه دی ‪ .‬ددی اورښ زیاته بربه د همال په لوری او کم مقدار د باد‬
‫لوری ته بپریږی ‪ .‬زمونږ په هیواد (افغانستان) کې ددی ډول اورښ د‬ ‫مبال‬
‫پیښیدو بیلګه د هندوکش د غرنوعوکو کې په ښکاره ډول سره لیدلی هو ‪ .‬کله‬
‫چې د قطب عبه د هوا سړه جبهه غواړی جنوب ته حرک وکړی په الره کې د‬
‫مبه نیسی او‬ ‫سالنګ په سیمه د هندوکش عوکې د سړې جبهې د افقی حرک‬
‫اړینو هرایطو د برابریدو په صور کې اورښ رامنځ ته کیږی ‪.‬‬

‫هکل ‪ . ۰۱ -۰ .‬اروګرافیک اورښ‬

‫‪116‬‬
 ‫‪ . ۱۰ -۰‬د وب او مکان له مبې د اورښ بدلون‬
‫په اندازه تأثیر اچوی ‪ ،‬الکن په عمومی‬ ‫ډیر عوامل هتون لری چې د اورښ‬
‫توګه اورښ د استوا پرکرښه زیا او د عرض البلد د زیاتوالی سره کمیږي ‪.‬‬
‫سمندرونه په فضأ کې د اوبو د ببارونو مهمی منابع دی په دی نسب‬
‫سمندرونو ته نږدی سیمو کې د اورښ کچه په نسبی توګه زیاته ده ‪ .‬په فضأ‬
‫کې د هوا د کتلی پورته کیدل نیږدی د ټولو اورښتونو المل ګریي ‪ .‬ددغه‬
‫اورښتونو فریکونسی او اندازه زیاتره د غرونو باد لرونکو ډډو ته د باد نه‬
‫لرونکو ډډو په پرتله زیاته لیدل کیږي ‪ .‬نور عوامل لکه د یوی ساحې موقیی ‪،‬‬
‫پر اندازه د یادونی وړ‬ ‫لوړوالی او فزیکی یانګړتیاوی کوالی هی د اورښ‬
‫اغیزه ولری ‪ .‬د یمکې د کرې پرمخ اورښ هم د وب له مبې او هم د مکان‬
‫له مبې ډیر زیا بدلون لری ‪ . P  f  X ; t ‬ددی هیڅ اړتیا نهته چې داسې‬
‫فکر وهی چې په ټوله نړی کې باید یو هانته وی ‪ .‬که چیری د یوی سیمې لپاره‬
‫د اورښ اوږد ریکارد هتون ولری او هغه په دقیق ډول ترمطالیې الندې ونیول‬
‫هی دابه ورعبه میلومه هی چې په یینو کالونو او سیمو کې د اورښ اندازه‬
‫لږه او په نورو کې زیاته ثب هوی ده ‪ ،‬یا داچې د سیمې په ریکارد کې وچ او‬
‫النده سایکلونونه هتون لری ‪ .‬دغه وچ او النده سایکلونونه د هد او مد له‬
‫او د یوی سیمی لپاره هم یو هان نه دي ‪.‬‬ ‫مبې د یانګړو سیمو ترمنځ مبتل‬
‫ددې ډول توپیرونو لپاره کیدای هی زیا دالیل هتون ولري ‪ .‬یو دلیل بو دادی‬
‫کافی‬ ‫چې د هیڅ یوی سیمې لپاره حتی په پرمبتللو هیوادو کې هم د اورښ‬
‫پیښې په‬ ‫ریکارډ وجود نه لری ‪ .‬له همدی امله ډیره ګرانه ده چې د اورښ‬
‫دقیق ډول طبقه بندی او د هغو د تکرار پیښیدو اټکل وهي ‪ .‬بل داچې په یمکه‬
‫او فضأ کې ‪ ،‬انسانی مدابلې او یا دانسانانو مدابلې مخ پرزیاتیدو دی ‪ ،‬کیدای‬
‫هی چې دغه مدابلې د طبییی پیښو په کړنالره کې تأثیر ولری او د اورښ‬

‫‪117‬‬
‫پروسه هم ددغو تأثیراتو عبه بی بربې نه هی پاتی کیدای ‪ .‬د موضوع د ښه‬
‫روښانه کولو لپاره عو بیلګی ښیو ‪ .‬په عمومی توګه د اورښ منینی کلنی کچه‬
‫د یمکې د کری په سطحه کې ‪ P  700  900mm year ‬اټکل هویدی ‪ .‬الکن‬
‫بدلون داسې دی چې په یینو کویرونو کې ددي امکان‬ ‫په نړی کې د اورښ‬
‫ندی پیښ هوی ‪ .‬تر‬ ‫هتون لری چې عو کاله په پرله پسې توګه هیڅ اورښ‬
‫هتون نلری هغه په‬ ‫ټولو عبه اوږده دوره چې په یوه سیمه کې هیڅ اورښ‬
‫چیلی کې د آریکا )‪ (Arica‬سیمه ده چې نیږدی عوارلس ‪ 14‬کاله په پرله‬
‫بیا نړی کې داسې‬ ‫پیښ هوی نه دی ‪ .‬ددی پر بال‬ ‫پسې ډول هیڅ اورښ‬
‫کچه ډیره زیاته ده د بیلګې په توګه په‬ ‫نقطې هتون لری چې د کلنی اورښ‬
‫اندازه‬ ‫هاوایی کې د وایالیال )‪ (waialeale‬په غرونو د کلنی اورښ‬
‫‪ P  12000 mm year ‬ثب هویدی او یا دا چې د بنګال بلیج په همال کې د‬
‫کچې‬ ‫چراپونچی )‪ (Cherrapunji‬په سیمه کې د کلنی اورښ‬
‫‪ P  26400 mm year ‬ته رسیږی [‪ . ]۰‬دا ارقام ددی ښکارندوی دی چې د‬
‫یمکې په وچه کې د اورښ بدلون عومره دی ‪ .‬د سمندرونو د سطحو د پاسه د‬
‫د بدلدنونو د هکل په هکله د نظارتی ارقامو د نهتوالی له امله کوم‬ ‫اورښ‬
‫دقیق میلوما هتون نه لری ‪ .‬په عمومی توګه تر ټولو عبه وچه نقطه د قطبی‬
‫سیمی په ‪ 30  150 N ‬درجو په مدار کې د ‪ Leaward‬سیمه ده ‪.‬‬

‫‪ .۱۵ -۰‬د اورښ اندازه کول‬

‫په طبیی کې د اوبو په دوران ‪(Hydrologic‬‬ ‫عرنګه چې پوهیږو اورښ‬
‫) ‪ cycle‬کې یو د اساسی عناصرو عبه دی او د یمکې پرمخ د اوبو اساسی‬
‫منابع همیرل کیږی ‪ .‬د هر هایدرولوژیکی مقدار ( سطحي بهیر ‪ ،‬سیالبی مقدار‬
‫مقدار ډیر اړین دی ‪ .‬د هرډول‬ ‫او داسی نورو ) د محاسبې لپاره د اورښ‬
‫هایدرولیکی ودانی (د هری موبې لپاره چې وی ) د طرح ریزی لپاره‬

‫‪118‬‬
‫هایدرولوژیکی پارامترونو ته اړتیاده ‪ .‬نو له همدی امله د اورښ اندازه کول د‬
‫هایدرولوژیکی مطالیاتو ‪ ،‬عیړنو او محاسبو لپاره ډیر مهم دی او حتی ناهونی‬
‫او همدارنګه د اوبو – بیالنس مطالیه ال‬ ‫دی ‪ .‬په یوه سیمه کې د هوا حال‬
‫زیا د اورښ د مقدار په هکله میلوماتو ته اړتیا ده ‪ .‬د اورښ د اندازه کولو‬
‫عبه موبه (هد ) د یمکې پر سطح کې د اتمسفیری ترسباتو ( باران) عبه د‬
‫عرنګه چې د‬ ‫السته راغلو اوبو د ارتفاع مقدار ټاکل دی ‪ .‬یا په بل عبار‬
‫اتمسفیری ترسباتو عبه السته راغلې اوبه د یمکې پر سطحه کې ټولیږی ‪،‬‬
‫پرته لدی چې تببیر هی او یا دا چې په یمکه کې نفوذ وکړی یو ارتفاع‬
‫مقدار (کچه) وایی او په یوه نقطه کې په ملی‬ ‫جوړوی چې هغې ته د اورښ‬
‫متر سره ښودل کیږی ‪ .‬د باران اندازه کول دوه زره کلن ‪ 2000‬وړاندی والی‬
‫لری ‪ .‬په واقیی کې د باران ساده لمړنی اندازه ګیری د میالد عبه ‪ 400‬کاله د‬
‫مبه په هندوستان کې ترسره هویدی [‪ . ]۰‬ددی په پام کې نیولو سره چې د‬
‫ټولو هغه بارانونو اندازه کول چې د یوی حوزی په یانګړو نقطو کې اوری‬
‫ممکن ندی ‪ ،‬نو له همدی امله د حوزی په یانګړو نقطو کې په نمونه ای اندازه‬
‫کولو باندی اکتفأ (بسأ ) کوی ‪ .‬د یمکې پرمخ هغه نقطې چې په هغو کې د‬
‫اندازه کول ترسره کیږی د اندازه کولو مرکزونو (سټیهنونو) په نامه‬ ‫اورښ‬
‫یادیږی ‪ .‬عرنګه چې ددی نمونو عبه السته راغلې پایلی د حوزی د ټولو نقطو‬
‫لپاره د تطبیق وړ دی ‪ .‬نو له همدی امله د محل او مرکزونو د ګڼی ( همیر ) په‬
‫په تحلیل کې باید جدی پاملرنه‬ ‫هکله ‪ ،‬د اندازه کولو هکل او د ارقامو ثب‬
‫وهی ‪ .‬د باران د اندازه کولو لپاره یانګړی کړنالری هتون لری ‪ .‬د باران د‬
‫د مقدار ټاکل دی او‬ ‫اندازه کولو عبه موبه په یانګړی نقطې کې د اورښ‬
‫میموالً ئې د ملی متر ‪ mm‬او یا سانتی متر ‪ cm ‬له جنسه افاده کوی ‪.‬‬

‫‪119‬‬
 ‫‪ .۱۶ -۰‬د اورښ د اندازه کولو وسایل‬

‫باران اندازه کونکی د هغو وسایلو عبه عبار چې د وب په یوه ټاکلی موده‬
‫چې سر یی لوڅ او دیوالونه‬ ‫کې د اورښ مقدار میلوموی ‪ .‬هر لوښی یا ظر‬
‫یی عمودی وی د باران د اندازه کولو لپاره ورعبه کار ابیستل کیدای هی ‪.‬‬
‫الکن د باد او نورو عواملو هتون د هر ډول لوښی عبه د اورښ د اندازه کولو‬
‫په باطر کار ابیستل د باران د اندازی د مقایسې په هکله ستونزې رامنیته‬
‫کړي ‪ .‬ددی مهکل د لری کولو په باطر باید د باران اندازه کولو لپاره د یو‬
‫واحد او ستندرد وسیلی عبه چې رین ‪ -‬ګیچ ) ‪ (Rain – gauges‬نومیږی‬
‫کار وابیستل هی او د هغو د یای پر یای کولو او کار ابیستلو لپاره یو ډول او‬
‫یا ورته هرایط مراعا هي ‪.‬‬
‫د اورښ مقدارچې د یمکې پرمخ په هموارو سطحو کې ترسب کوی په سانتی‬
‫مقدار‬ ‫متر ‪ cm ‬سره ښودل کیږی ‪ .‬وسایل چې د هغوی په وسیله د اورښ‬
‫اندازه کیږي د راین ګیچ )‪ (Rain-gauge‬په نامه یادیږی ‪ .‬د اورښ د اندازه‬
‫کولو د وسیلو (راین ګیچونه ) ډولونه داسې دی چې د باران د مقدار سربیره ‪ ،‬د‬
‫کوی ‪ .‬عرنګه چې زیاتره‬ ‫باران هد ‪ ،‬پیل او پای په هکله هم میلوما ثب‬
‫اورښتونه د واوری او باران په هکل سره د یمکې پرمخ ترسب کوی نو له‬
‫همدی امله د اندازه کولو وسایل په دو سترو ګروپونو ویهل کیږی ‪ .‬د یمکې‬
‫پرمخ د باران د اندازه کولو لپاره د اندازه کونکو )‪ (Rain-gauge‬د یانګړو‬
‫ډولو عبه چې میموالً په دوو ګروپونو ویهل کیږی کار ابلی ‪ .‬د یادونی وړ ده‬
‫چې په اوسنی هرایطو کې د باران د کچې د اندازه کولو لپاره د یانګړو‬
‫رادارونو عبه هم کارابلی ‪ .‬میموالً رادار د یوی پرابې سیمی د بیلګی په توګه‬
‫د مقدار اندازه کولو لپاره کارول‬ ‫‪ ،‬هیواد ) پر سطحه د اورښ‬ ‫(د یوه والی‬
‫کیږی ‪.‬‬

‫‪141‬‬
‫د هوا پیژندنی په مرکزونو کې میموالً د دوه ډوله اندازه کونکو عبه کارابلی‬
‫[‪:]۰،۰،۵،۱۰،۱۰،۱۰،۱۵‬‬
‫‪ -۱‬میبانیکی باران اندازه کونکی ) ‪ : (Non-automatic Rain-gaug‬د‬
‫ډول کار نه کوی ‪،‬‬ ‫دی چې په اتوما‬ ‫اندازه کولو د هغه وسیلو عبه عبار‬
‫مسؤل هبص باید هره ورځ د هغی عبه لیدنه (نظار ) وکړی او د اورښټ‬
‫مقدار اندازه اوپه یانګړی کتاب کې یی راجستر کړی ‪.‬‬
‫میبانیکی باران اندازه کونکی په بپل وار سره په ورینیو باران اندازه‬
‫کونکو) ‪ ) Daily Rain – gauge‬او ذبیروی باران اندازه کونکو‬
‫) ‪ (Storage Rain – gauge‬ویهی ‪.‬‬
‫‪ -‬د باران ورینی اندازه کونکی ) ‪ .) Daily Rain – gauge‬د اوبه‬ ‫ال‬
‫عبه چې اوبه د استوانی دابل ته الرښونه کوی جوړهویدی ‪ .‬قی‬ ‫نیونکی قی‬
‫او استوانه په بهپړ ډول سره استوانه ډوله قاب ( بارجی استوانه ) کې یای په‬
‫کې اوبه د‬ ‫یای هویدی ‪ ،‬ترعو چې یې د دابلی استوانی د ډکیدو په صور‬
‫د سطحې غټوالی یا کوچنی والی‬ ‫هغې په دننه کې وساتل هی ‪ .‬که عه هم د قی‬
‫(ابیاد) دومره زیا اهمی نه لری بوبیاهم غوره ده چې هته ستندردونه په پام‬
‫کې و نیول هی ‪ .‬په (‪.۰۱ -۰‬هکل ) یو میمولی د باران ورینی اندازه کونکی‬
‫ترکیبی بربې ښودل هویدی ‪ .‬په ‪ ۰۳ -۰‬هکل کې ښودل هوی باران اندازه‬
‫کونکی میموالً د سه پایی او یا د بلی مناسبی پایی د پاسه په عمودی هکل سره‬
‫یای په یای کیږی ‪.‬‬
‫د سطحې مساح ‪ A  1000cm2 ‬او‬ ‫په ینیو هیوادونو کې د اوبه نیونکی قی‬
‫د دابلی استوانی د سطحې مساح ‪ a  100cm2 ‬سره میادل په پام کې نیسی ‪.‬‬
‫قطر ‪ d  8inch  20.32cm‬په پام‬ ‫په امریکائي ستندرد کې د اوبه نیونکی قی‬
‫)د‬ ‫کې نیول هویدی ‪ .‬میموالً په اندازه کونکو کې د اوبه نیونی بربې ( قی‬
‫‪  A‬د اندازه ګیری نل د مقطع د مساح ‪ a ‬لس برابره قبلوی‬ ‫سطحې مساح‬

‫‪140‬‬
 ‫یینی ‪ .  A  10a ‬له همدی امله د )‪ (C‬په نل کې د ټولو هوو اوبو ژوروالی‬
‫لس ‪ 10‬برابره زیا هویدی ‪ .‬ددی کار اصلی موبه داده چې په دقیق ډول‬
‫سره د اورښ د مقدار اندازه کول ترسره هی ‪ .‬عرنګه چې د دابلي نل ارتفاع‬
‫یوازی ‪ H  50cm‬ده ‪ ،‬نو پدی اساس د ښودل هوی باران اندازه کونکی په‬
‫وسیله کوالی هو یوازی د پنیو سانتی مترو ‪ P  5cm ‬په ارتفاع واقیی باران‬
‫اندازه هی ‪ .‬د باران عبه السته راغلو اوبو ژوروالی د هغه یانګړی لرګین بط‬
‫له الری په دابلی استوانی په دننه کې یای پر‬ ‫کش په وسیله چې د )‪ (A‬قی‬
‫یای هویدی ټاکل کیږی ‪ .‬کله چې بط کش د دابلی نل عبه رابهر هی ‪ ،‬د هغې‬
‫لمده هوی بربه د نل په دننه کې د اوبو د ژوروالی ښکارندوی ده ‪ .‬یاد هوی‬
‫د سطحې د پاسه د اورښ‬ ‫بط کش داسې درجه بندی هویدی چې د قی‬
‫هرمیلی متر ‪ P  1mm‬په نل کې د بط کش په وسیله اندازه هوی ژوروالی د‬
‫لسو ملی مترو ‪ h  10mm‬سره مساوی دی ‪ .‬پدی مفهوم چې هر لس ملی‬
‫متره ‪ h  10mm‬د یو ملی متر ‪ P  1mm‬باران سره مطابق لری ‪ .‬د بط‬
‫کش درجه بندی پدی ترتیب سره هویده چې کوالی هو تر ‪ 0.12mm‬ارتفاع‬
‫اندازه کړو ‪.‬‬
‫ب‪ -‬د باران ذبیره وی اندازه کونکی ‪ :‬د باران د ذبیره وی اندازه‬
‫کونکو) ‪ (Storage Rain – gauge‬عبه میموالً په هغه نقطو کې د‬
‫اورښ د مقدار د اندازه کولو لپاره کار ابیستل کیږی چې د هواپیژندنی د‬
‫مرکزونو عبه په لیری واټن کې موقیی ولری‪ ،‬چې په ورینی هکل هغو ته‬
‫الس رسی ګران وی(‪ .۰۰ -۰‬هکل) ‪ .‬د باران د ذبیره وی اندازه کونکی‬
‫ترکیبی بربې د ورینی اندازه کونکی سره ورته دی ‪ .‬زیاتره یی د لوړو فوالدی‬
‫نلونو عبه چې قطر یی ‪ d  30cm‬دی جوړ هوی او د هغی بوله د سیمی د‬
‫واوری نیونی ارتفاع عبه لوړ موقیی لری ‪ .‬د باران اندازه کونکی د نل په‬

‫‪141‬‬
 ‫دننه کې د یخ ضد محلول عبه ددی موبی لپاره کار ابلی چې ترعو مبزن ته‬
‫رسیدونکی واوره ویلی هی او همدارنګه په هغې کې موجودی اوبه یخ ونه‬
‫وهی ‪ .‬دی موبې ته د رسیدلو په باطر د ‪ Cacl2 ‬محلول عبه چې ‪37.5%‬‬
‫کلسیم کلوراید او ‪ 62.5%‬اوبه دی کارابلی ‪ .‬د کاریدونکی محلول حجم باید د‬
‫استوانی د ظرفی د یو پر دری ‪ 1 3‬عبه تجاوز و نه کړی ‪ .‬ددی لپاره چې د‬
‫استوانی دننه عبه د تببیر له امله اوبه ضایع نه هی ‪ ،‬د اوبو د سطحې د پاسه‬
‫د یومقدار تیلو (غوړیو) عبه کار ابلی ‪ .‬په ذبیره وی باران اندازه کونکی کې‬
‫د باران اندازه په یوه میاه ‪ ،‬فصل او کال کې اندازه کیږی ‪.‬‬

‫‪.۰۰ -۰‬هکل‪ .‬د باران ورینی اندازه کونکی ) ‪.) Daily Rain – gauge‬‬
‫یا د اوبه نیونکی بربه ؛ ‪ - B‬اوبیوړی بربه ؛ ‪ - C‬د اندازه کونی دابل‬ ‫په هکل ‪ -A :‬قی‬
‫نل ؛ ‪ - d‬د ‪ A‬او ‪ C‬دبربو نښلونکی ‪.‬‬

‫‪141‬‬
 ‫‪ .۰۳ -۰‬هکل ‪ .‬د باران ذبیره وی اندازه کونکی‬

‫‪.۰۰ -۰‬هکل‪ .‬میبانیکی راین ګیچ ‪Symen’s Rain –gauge‬‬

‫‪144‬‬
‫ج ‪ -‬میبانیکی باران اندازه کونکی ( ‪ :) Symen’s Rain –gauge‬د‬
‫ساده میبانیکی ‪ Rain –gauge‬عبه عبار دی چې د هوا پیژندنی د ادارو‬
‫د مقدار د اندازه کولو لپاره کارول کیږی چې په‬ ‫لبوا د اورښ‬
‫(‪.۰۰ -۰‬هکل ) کې په هیماتیک ډول سره د هغی ترکیبی بربی او ابیاد ښودل‬
‫هویدی ‪.‬‬

‫‪(Automatic or recording‬‬ ‫باران اندازه کونکی‬ ‫یا ثاب‬ ‫‪ -۰‬اتوما‬

‫) ‪ : Rain-gauge‬د باران د اندازه کونکو دا ډول وسایل د باران مقدار نسب‬
‫وب ته په پرله پسی توګه ثب کوی ‪ .‬یا په بل عبار چې د اورښ مقدار په‬
‫( راجستر ) کیږی ‪ ،‬او هره ورځ نظار‬ ‫(بودکار ) هکل سره ثب‬ ‫اتوما‬
‫( لیدنی ) ته اړتیا نهته ‪ .‬د هوا پیژندنی په مرکزونو کې میموالً د دریو ډولونو‬
‫عبه زیا کار ابیستل کیږی چې عبار دی له ‪ :‬وزنی باران اندازه کونکی ‪،‬‬
‫سیفونی باران اندازه کونکی او ترازو سیستم لرونکی باران اندازه کونکی ‪.‬‬
‫‪Weighing‬‬ ‫– وزنی باران اندازه کونکی (– ‪bucket Rain‬‬ ‫ال‬
‫) ‪ .‬د باران اندازه کونکی په دغه ډول کې د باران اوبه په هغه‬ ‫‪gauge‬‬
‫لوښی کې چې د تلې (ترازو) د پلې د پاسه ایښودل هویدی جمع کیږی‬
‫(‪ .۰۰ -۰‬هکل) ‪ .‬هغه قوه چې د اوبو د وزن له امله رامنځ ته کیږی د هغه‬
‫المل ګریي چې د هغې پای د قلم په وسیله تجهیز هویدی ‪ .‬یاد‬ ‫هرم د حرک‬
‫د هغه کاغذ سره اړیکه لری کوم چې د استوانې د پاسه پیچل‬ ‫هوی قلم د ګرا‬
‫د کاغذ د پاسه بط رسموی ‪ .‬د‬ ‫هوی دی ‪ .‬د نصب هوی قلم په وسیله د ګرا‬
‫قلم په وسیله رسم هوی بط نظر وب ته د باران مقدار ښایی ‪ .‬د یادولو وړ ده‬
‫چې قلم په بپل یای ثاب دی یوازی صیودی حرک اجرأ کوی او د استوانې د‬
‫لری ‪ .‬د‬ ‫نصب هوی کاغذ د قلم په مقابل په افقی جه حرک‬ ‫پاسه د ګرا‬
‫وزنی باران اندازه کونکی ترکیبی بربې په (‪ .۰۰ -۰‬هکل) کې په واضح هکل‬
‫سره ښودل هوی دی ‪.‬‬

‫‪145‬‬
 ‫‪ .۰۰ -۰‬هکل ‪ .‬وزنی باران اندازه کونکی ‪.‬‬

‫ب‪ -‬سیفونی باران اندازه کونکی – ‪(Siphon or Flout type Rain‬‬

‫) ‪ .gauge‬سیفونی باران اندازه کونکی د یو قی عبه چې ‪d  287mm‬‬
‫قطر لری د باران اوبه د استوانی دابل ته الرښونه کوی جوړ هویدی ‪ .‬د‬
‫استوانې په دننه کې المبو وهونکی جسم یای پر یای هویدی ‪ ،‬چې په استوانه‬
‫کې د اوبو د سطحې سره کښته او پورته حرک کوی ‪ .‬المبو وهونکی جسم د‬
‫د‬ ‫هرم سره د هغې په پاې کې د رسامی قلم نصب دی ‪ .‬نصب هوی قلم د ګرا‬
‫کاغذ سره چې د استوانې د پاسه پیچیل هوی دی د اوبو د سطحې بدلون‬
‫رسموی ‪ .‬کله چې په استوانه کې د باران د اوبو سطحه یوه ټاکلی حد ته پورته‬
‫هی ‪ ،‬د مبزن په دابل کې اوبه په اتوما ډول سره د (‪.۰۰ -۰‬هکل) مطابق د‬
‫سیفون له الری تبلیه کیږی ‪ .‬د مبزن تبلیه ‪ 15  20sec‬ثانیی وب نیسی ‪.‬‬
‫په (‪.۰-۰۰‬هکل) کې د سیفونی باران اندازه کونکی ترکیبی بربې ښودل‬
‫هویدی ‪.‬‬

‫‪146‬‬
 ‫‪.۰۵-۰‬هکل ‪ .‬سیفونی باران اندازه کونکی ‪.‬‬
‫؛ ‪ – B‬د اوبو ټولونکی استوانه ؛‪ – C‬المبووهونکی جسم ؛‪ – D‬د‬ ‫‪ – A‬اوبه نیونکی قی‬
‫رسامی قلم بازو ؛‬
‫‪ – E‬تیغه ؛ ‪ – F‬بازو (هرم) ؛‪ – G‬سیفون ؛ ‪ – H‬وزن‬

‫ج ‪ -‬ترازو ډوله باران اندازه کونکی (‪Tipping bucket Rain –gauge‬‬

‫)‪ .‬په (‪ .۰۰ -۰‬هکل ) کې د ترازو ډوله (کلنګ ډوله ) باران اندازه کونکی‬
‫د سطحې د‬ ‫ترکیبی بربی ښودل هویدی ‪ .‬د باران اوبه چې د اوبه نیونی قی‬
‫الندی ایښودل هویده‬ ‫پاسه ترسب کوی د تلې (ترازو) پلی ته چې د قی‬
‫بهیږی ‪ .‬کله چې د ترازو یوه پله د اوبو یحه ډکه هی د تلې تیادل له منیه یی‬
‫الندی یای‬ ‫او بل لوښی دابل ته په تبلیه کیدو سره د ترازو دوهمه پله د قی‬
‫پر یای کیږی ‪ .‬د تلې هره پله د پنیه لس ګرامو ‪ 15gr ‬اوبو ظرفی لری ‪،‬‬
‫چې د باران د اندازه کونکو د ابیادو په پام کې نیولو سره د یو ملی متر اورښ‬
‫د تلې د پلو تبلیه او ډکیدنه د آهن ربا‬ ‫‪ P  1mm‬سره میادل دی ‪.‬‬

‫‪147‬‬
‫( مقناطیس) او د بریښنا د بهیر (جریان) د قطع او وصل په وسیله ترسره‬
‫کیږی ‪.‬‬

‫‪ .۰۰ -۰‬هکل ‪ .‬ترازو ډوله باران اندازه کونکی‬

‫‪ .۰۲ -۰‬د رادار د دستګاه په وسیله د اورښ اندازه‬

‫کول‬
‫پدی ورستیو کالونو کې د علم او تبنیک د چټک پرمبتګ په پام کې نیولو سره‬
‫د یویی سیمې د باران د کچې میلومولو لپاره د رادار دستګاه عبه کار ابلی ‪ .‬د‬
‫رادار د دستګاه د کار اساس د اوبو د عاعکو او ذرو عبه هغه منیکس هوی‬
‫امواج دی کوم چې د رادار دستګاه لبوا استول هوی وی ‪ .‬ترکوم یایه پوری‬
‫ثاب ‪ 300000km sec‬دی ‪ .‬لدی یایه‬ ‫چې د الکترومقناطیسی امواجو سرع‬

‫‪148‬‬
 ‫عبه کوالی هو چې د امواجو په استولو سره او د هغوی د تلو او راتلو د وب‬
‫فاصله تیین کړو ‪.‬‬ ‫محاسبی په اساس د رادار د دستګاه عبه د هد‬
‫دی له‬ ‫په (‪.۰۵ -۰‬هکل ) کې د رادار د ستګاه ترکیبی بربې چې عبار‬
‫لیږدونکی ‪ ،‬ابذیه ‪ ،‬ښودونکی ‪ ،‬انتن ښودل هویدی ‪.‬‬

‫‪ . ۰۵ – ۰‬هکل ‪ .‬د رادار دستګاه هیمأ‬

‫په پیل کې ماګنترون ) ‪ (Magnetron‬د لوړ فرکانس لرونکی‬

‫الکترومقناطیسی امواج د مقطع ضربانو په هکل تولیدوی ‪ ،‬او د انتن له الری‬
‫چې په زیاترو مواردو کې چې محدب هکل لری د مانع په لوری د بیلګې په‬
‫توګه باران ته استوی ‪ .‬دغه ضربانونه چې د هغوی د موج اوږدوالی غالبا ً‬
‫‪ 3.2;5;5.6;8.6cm‬سانتی متره دی وروسته لدی چې د باران د عاعکو سره ټکر‬
‫وکړی ‪ ،‬بال فاصله منیکس کیږی او د یمکې لوری ته راګریی ‪ ،‬البته یوه بربه‬
‫د هغې د رادار د آنتن د الری بیرته ابذیه )‪ (Receiver‬بربې ته رسی ‪.‬‬
‫عرنګه چې پدی وب کې د ضربانو لړی په تګ او راتګ کې ضییفه کیږی ‪ .‬له‬
‫همدې امله هغه تقویتی دستګاه ته چې د یو میلون په حدود کې هغه تقویه کوی‬

‫‪149‬‬
‫استوی ‪ .‬دا امواج په بل پړاو کې د نوسان ښودونکی )‪ (Oszillator‬صفحې‬
‫ته لیږدوی او وروسته د نورانی (روښانه ) لکو په هکل عرګندیږی ‪.‬‬
‫السته راغلو تصویرونو (عکسونو) عبه کوالی هو د اورښ ‪ ،‬ډول ‪ ،‬هد او‬
‫مقدار وټاکو ‪ .‬پدی تهبیص کې ‪ ،‬له یوی بوا د عاعکو قطر او جنسی او له‬
‫بلې بوا د رادار دستګاه په وسیله د ضربانو عپو طول له بلې بوا د امواجو د‬
‫انیکاس په هد او په پایله کې د عکسونو په ظاهری هکل کې رول لری ‪ .‬د‬
‫اوبو عاعکی نسب د یخ ذراتو ته د ضربانو په هد سره منیکس کوی ‪ ،‬او‬
‫د ویلی کیدو په حال کې د انیکاس کونکو د نورو‬ ‫بالبره د کرستالونو ذرا‬
‫اهکالو عبه زیا دی ‪.‬‬
‫‪(Average‬‬ ‫د رادار ابذیی )‪ (Receiver‬ته د منینی منیکس هوی طاق‬
‫)‪ Pr  ، returned power‬په اساس کوالی هو چې د اورښ یانګړتیاو ته‬
‫الس رسی پیدا کړو له هغې له جملې د باران د ذرو قطر او هد ‪ .‬د باران د‬
‫ذری د قطر او فاصلی سره د منیکس کیدونکی طاق رابطه په الندی هکل سره‬
‫لیدل کیږی [‪]۰‬‬

‫‪C‬‬
‫‪Pr ‬‬
‫‪r2‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪6‬‬

‫(‪)۶۶ -۰‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - C‬ضریب دی چې د هغې قیم د ضربان د موج د طول پوری اړه لری ؛‬
‫‪ - r‬د لیږدونکی د ستګاه او د باران د اوبو تر عاعکې فاصله په ‪ m ‬؛‬
‫‪ - d‬د باران د ذرې قطر په ‪. mm‬‬
‫د موجوده تجربو پر اساس د لویدو په حال کې د باران د ذری د قطر او د باران‬
‫او د ‪ mm hour ‬له جنسه د باران هد ترمنځ‬ ‫‪d‬‬ ‫‪6‬‬
‫د هد ترمنځ رابطه ‪ ،‬د‬
‫رابطه په الندی هکل سره لیکی‬

‫‪Z   d 6  aI b‬‬
‫‪151‬‬
 ‫(‪)۱۲۲ – ۰‬‬

‫پدی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - Z‬د اورښ د هد فکتور په ‪ mm6 m3 ‬؛‬
‫‪ - I‬د اورښ هد په ‪. mm hour ‬‬
‫‪ a‬او ‪ b‬ثاب ضریبونه دی چې په مستقیمه توګه د اندازه کولو عبه په الس‬
‫رابي او یا د رادار د ارقامو سره د باران اندازه کونکو په وسیله په الس راغلو‬
‫پایلو د پرتلی په اساس د ‪ a ‬ضریب قیم ‪ a  15  1100‬او د ‪ b ‬ضریب‬
‫‪ b  1.2  3.2‬په حدودو کې بدلون کوی ‪ .‬د ‪ a‬او ‪ b‬ضریبونو د‬ ‫قیم‬
‫ډول اغیزه لری او ددی ضریبونو‬ ‫قیمتونو په ټاکلو کې د اقلیم او د اورښ‬
‫دی له ‪ a  200‬او ‪ ، b  16‬چې په پایله کې د ‪ I ‬او‬ ‫مقدارونه عبار‬
‫‪ Z ‬ترمنځ الندی هکل غوره کوی‬

‫(‪)۱۲۱ -۰‬‬
‫‪Z  200I 1.6‬‬

‫‪ .۰۱ -۰‬د واورې اندازه کول‬

‫ک ه چیری اتمسفیری ترسبا د باران د هکل سربیره دږلې او د میده واوری په‬
‫هکل وی ‪ ،‬د هغوی د مقدار ټاکل د باران اندازه کونکو په وسیله پدی ترتیب‬
‫د پاسه د واوری هغه دانې چې‬ ‫سره هونی دی چې د باران اندازه کونکی د قی‬
‫جمع هوی دی هغه باید ویلی او د باران اندازه کونکي د اوبو سره هغه باید‬
‫عالوه هی ‪ .‬ددی موبې لپاره د تودو اوبو یو ټاکلی حجم د واوری د پاسه‬
‫اچول کیږی ترعو چې هغه ویلی کړی ‪ .‬ښکاره ده چې د باران د ارتفاع د قرائ‬

‫‪150‬‬
‫کې د اضافه هوو اوبو مقدار باید تری منفی هی ‪ .‬په هغه واوره‬ ‫په وب‬
‫نیونکو سیمو کې د واورې د قهر د اندازه کولو لپاره همواره ‪ ،‬صافه او‬
‫غیرقابل نفوذ سطح په پام کې نیول کیږی ‪ .‬ددی سربیره د واوری د ویلی کیدو‬
‫عبه د السته راغلو اوبو ارتفاع باید بیل اندازه هی ‪ .‬د واوری د ویلی کیدو‬
‫عبه الس ته راغلې اوبه د واوری د مبصوص وزن پوری اړه لری ‪ .‬د تازه‬
‫اوریدلې واوری مبصوص وزن ‪  s.s  50  200 gr lit‬په حدودو کې نیول‬
‫کیږي ‪ .‬په منینی توګه هر ‪ h  30cm ‬سانتی متره واوره د ‪ P  25mm‬باران‬
‫سره میادله ده ‪ .‬په هغه حاالتو کې چې واوره د عو وریو لپاره د یمکې د پاسه‬
‫پاتې هی د هغوی مبصوص وزن ‪  s.s  300 gr lit ‬پوری رسی ‪ .‬هغه واوری‬
‫لپاره د یمکې پرمخ پاتی کیږی د هغې مبصوص وزن د‬ ‫وب‬ ‫چې د زیا‬
‫کې د‬ ‫واوری په سطح او په ژوروالی سره توپیر لری ‪ .‬میموالً پدی صور‬
‫واوری مبصوص وزن په سطحی قهر (الیه) کې د ‪  s.s  0.08 gr cm3 ‬په پام‬
‫کې نیسی او په تدریجی توګه سره زیاتیږی چې د متر په ژوروالی کې‬
‫‪  s.s  0.35 gr cm3 ‬امکان لری چې ورسی ‪ .‬په ساده اندازه کولو کې هر لس‬
‫سانتی متره واوره ‪ h  10cm ‬د ‪ P  10mm‬باران سره میادل قبلوی ‪ ،‬یینی‬
‫اوبو ارتفاع نسب د واوری تراتفاع ته ‪ 10‬پر ‪ 1‬قبلوی یینی ویلی هو چې د‬
‫د اوبو د سلنې لسمه ده ‪ 10%‬ده ‪ ،‬حال داچې د زړی واوری‬ ‫واوری کثاف‬
‫کثاف تر هپیته سلنې ‪ 60%‬پوری رسی [ ‪. ]۰‬‬
‫د سیندونو د آبریز په حوزو کې د واوری ویلی کیدل او د هغوی له امله د‬
‫لری ‪ .‬په یانګړی توګه په هغه حوزو کې چې‬ ‫سیالبونو راوتل زیاد اهمی‬
‫وی ‪ .‬د بیلګی په توګه د‬ ‫عمدتا ً د واوری په هکل او مقدار یی زیا‬ ‫اورښ‬
‫امریکا د واهنګټن په ایال کې د مان بیکر )‪ (Mont Baker‬د یوه کال په‬
‫ترڅ (‪ )۱۶۶۶-۱۶۶۵‬کې اضافه د (‪ )۰۶‬یلی واوره اوریدلی ده ‪ .‬تر اوسه‬

‫‪151‬‬
‫پوری ترټولوعبه په زیاته ارتفاع اوریدلې واوره د (‪ )۱۶۰۰-۱۶۰۳‬په همدې‬
‫ایاال کې د راینر )‪ (Rainier‬په غرونو کې وه چې د هغې مقدار ‪h  31.5m‬‬
‫وه ‪ .‬د واوری د ویلی کیدو اندازه د واوری د فزیکی یانګړتیاو او د تودوبې‬
‫انرژی یو پیچلی تابع هتون لری ‪ .‬په منینی توګه نظر د صفر درجی ته ( ورځ‬
‫– درجه ) په هره درجه کې دوه ملی متره ‪ 2mm‬ده ‪ .‬د بیلګې په توګه که‬
‫او اصغری‬ ‫‪T‬‬‫‪max‬‬ ‫‪ 12C 0‬‬ ‫‪‬‬ ‫چیری د وریی د تودوبې اعظمی درجه‬
‫‪ Tmin  5C 0 ‬وی ‪ .‬پدی صور کې د واوری د ویلی کیدو عبه د السته راغلو‬
‫اوبو ارتفاع مساوی ده په‬

‫‪hS .H ‬‬
‫‪Tmax  Tmin‬‬
‫‪day  deg ree  12   5 * 2  7mm‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫په هایدرولوژیکی مطالیاتو کې د تودبې درجې له امله د ویلی هوو واورو عبه‬
‫د السته راغلو ارتفاع د محاسبې لپاره الندی ساده فورمول وړاندی هویدی [‪]۰‬‬

‫‪M  45.72KD‬‬ ‫( ‪)۱۲۰ -۰‬‬

‫پدی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - M‬د حوزی په سطحه کې د واوری د ویلی کیدو عبه د السته راغلو اوبو‬
‫ارتفاع په ‪ mm day ‬؛‬
‫‪ - K‬ثاب ضریب دی چې د منینی مقدار یی مساوی دی په ‪ K  0.06‬؛‬
‫‪ - D‬ورځ – درجه ‪ day  deg ree‬د هر ټاکلی ورځ لپاره دصفر عبه د پاسه ‪.‬‬
‫یو له هغه الملونو عبه چې د واوری په ویلې کیدو کې اغیزمن دی هغه د‬
‫واوری پرمخ د باران اوریدل دی ‪ .‬د امریکا د فوځ د انجینرانو یوه ټولګي د‬
‫باران د اوریدلو له امله د واوری د ویلی کیدو عبه دالسته راغلو اوبو د ارتفاع‬
‫د محاسبې لپاره الندی فورمول وړاندی کړیدی‬

‫‪151‬‬
‫‪M  0.3  0.012RT  1.0‬‬ ‫(‪)۱۲۳ – ۰‬‬
‫پدی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - M‬د باران د اوریدلو له امله د ویلی هوو واورو عبه د السته راغلو اوبو‬
‫ارتفاع په ‪ mm‬؛‬
‫‪ - T‬د هوا د تودوبې منینې درجه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ - R‬د ورینی باران مقدار په ‪. mm‬‬
‫په یینو ابیلیکونو د بیلګي په توګه په [‪ ]۱۰‬کې د واوری اوریدنی‬
‫)‪ (Snowfall‬مقدار اندازه کول په دوه ‪ 2‬کتګوریو ویهی ‪:‬‬
‫‪ -‬د یو یل اوریدلې واوری د مقداراندازه کول یینی داچې د یویل اوریدلی‬
‫واوری د ویلی کیدو عبه د اوبو کومه ارتفاع په الس رایي ؛‬
‫‪ -‬په یوه فصل کې ( منی – ژمي ) د مجموعی اوریدلی واوری د مقدار اندازه‬
‫کول یینی داچې د هغې واوری د ویلی کیدو عبه چې د وب په یوه انتروال کې‬
‫د یمکې پرسطح ترسوب کړی دی کوم مقدار د اوبو د ارتفاع له جنسه په الس‬
‫رایی ‪ .‬د یادونی وړ ده چې د اندازه کولو په طریقه کې د واروی کثاف د وب‬
‫په کوچنیو انتروالو کې په پام کې نیول کیږی ‪.‬‬
‫سربیره په پورتنیو فورمولو یینې نور تجربوی فورمولونه هتون لری چې‬
‫هغوی دیانګړو الملونو او حاالتو ته په الس راغلی ‪ .‬ددی تجربوی فورمولونو‬
‫یو ګروپ یی د متحده ایاالتو د فوځ انجینرانو ) ‪Engineers Equations‬‬
‫‪ (U.S. Army Crops of‬لبوا د یانګړو هرایطو او عواملو په پام کې‬
‫نیولو سره وړاندی هوی دی [‪.]۱۰‬‬
‫‪ -‬د آزادی ( سربالصې ساحې ) لپاره‬
‫‪M 24  0.039Tm  40‬‬ ‫(‪)۱۲۰ -۰‬‬
‫او‬

‫‪154‬‬
 ‫‪M 24  0.02Tmax  25‬‬
‫( ‪)۱۲۰ -۰‬‬
‫په پورتنیو فورمولونو کې ‪:‬‬
‫‪ - M 24‬په هپه او ورځ (په ‪ ۰۰‬ساعتو ) د ویلې هوی واوری عبه الس ته‬
‫راغلو اوبو ارتفاع په ‪ cm ‬؛‬
‫‪ - Tm‬د تودوبې منینی ورینی درجه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ - Tmax‬د تودوبې د اعظمی ورینی درجه په ‪. C 0 ‬‬
‫‪ -‬د ینګلي ساحې لپاره‬

‫;‪M 24  0.259Tm ‬‬ ‫( ‪)۱۲۵ -۰‬‬

‫او‬
‫‪M 24  0.029Tmax  50‬‬ ‫(‪)۱۲۰ – ۰‬‬

‫‪ -‬د الیتس فورمول ‪۱۰[ Light’s Equation‬؛‪]۱۰-۱‬‬

‫‪K 02‬‬
‫‪V C p .T  e  6.11‬‬
‫‪‬‬ ‫‪423 ‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪ b ‬‬ ‫‪P ‬‬ ‫(‪)۱۲۵ – ۰‬‬
‫‪80 log n   log n  ‬‬
‫‪ z0 ‬‬ ‫‪ z0 ‬‬

‫پورتنی فورمول فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - M‬د واوری ویلی کیدلو مقدار په ‪ cm sec‬؛‬
‫‪ - K0  0.38  0.40‬د وان کارمان ‪ Von Karman‬ثاب ؛‬
‫‪ - ‬د هوا کثاف ؛‬
‫‪ - z0  0.25‬د زیږوالی ضریب (پارامتر) ؛‬
‫‪ - V‬د یمکې سطحې عبه د انامامیتر )‪ (Anemometer‬په ارتفاع د باد‬
‫سرع ؛‬

‫‪155‬‬
 ‫‪ - a‬هغه ارتفاع (سطح ) ده چې د باد سرع اندازه هوی وی په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - e‬د هوا د ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - T‬د هوا د تودوبې درجه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ - b‬هغه ارتفاع (سطح) چې په هغې کې د هوا د تودوبې درجه او د هوا د ببار‬
‫فهار اندازه هوی وی ‪ ،‬په عین وب کې ؛‬
‫‪ - P‬د اتمسفیر فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - C p  0.24‬د ثاب فهار په صور کې د هوا مبصوص تودوبه ‪.‬‬

‫د یادونی وړ ده چې د ‪ Light’s Equation‬میادله د ټولو هغه عواملو‬

‫( تودوبې) په پام کې نیولو سره چې د واری په ویلي کیدلو کې اغیزه لری ‪.‬‬
‫پدی طریقه کې د ویلې هوی واروری مقدار په یانګړی ډول سره د هپږو‬
‫ساعتو په ترڅ کې ‪ 6hours‬محاسبه او اوروسته هغه جمع کوی ‪.‬‬
‫‪ -‬د واوری ویلې کیدل د ‪]۱۰[ snowmelt by convection‬‬

‫‪M 6  KVT‬‬ ‫(‪)۱۲۶ -۰‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - M 6‬د اوبو هغه ارتفاع چې د هپږو ساعتونو په ترڅ کې د تودوبې د یویای‬
‫کیدو له امله د واوری د ویلې کیدو عبه الس ته رایی ؛‬
‫‪ - V‬د باد سرع په ‪ km hour ‬؛‬
‫‪ - T‬د هوا دتودوبې درجه په ‪ C 0 ‬؛‬
‫‪ - K  0.003  0.006‬ثاب ضریب دی ‪.‬‬
‫‪ -‬د واوری ویلې کیدل د تراکم له امله ‪snowmelt by condensation‬‬
‫[‪]۱۰‬‬

‫‪156‬‬
 ‫(‪)۱۱۲ – ۰‬‬
‫‪M 6  KV e  6.11‬‬

‫‪ - M 6‬د اوبو هغه ارتفاع چې د هپږو ساعتونو په ترڅ کې د تراکم له امله د‬

‫واوری د ویلې کیدو عبه الس ته رایی ؛‬
‫‪ - V‬د باد سرع په ‪ km hour ‬؛‬
‫‪ - e‬د هوا د ببار فهار په ‪ mbar ‬؛‬
‫‪ - 6.11‬د اهباع ببار فهار د یخ (کنګل ) د پاسه په ‪ 0C 0 ‬؛‬
‫‪ - K  0.005‬تجربوی ضریب دی چې د هوا د تودوبې درجه د یمکې د سطحې‬
‫عبه د ‪ 1.5m‬په ارتفاع او د باد سرع په ‪ 4.5m‬اندازه هوی وی ‪.‬‬
‫‪ -‬د واوری ویلې کیدل د وړانګو له امله د ویلسن د میادلې په اساس‬
‫‪Snowmelt by radiation is given by Wilson’s equation‬‬

‫‪M12  M 0 1  0.75m‬‬ ‫(‪)۱۱۱ – ۰‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫کې دولس ساعته‬ ‫‪ - M12‬ورییینه ورځ ( په ورییو پټ آسمان په حال‬
‫‪ 12hours‬د ویلی هوی واوری مقدار ( د غرمی له دولسو عبه د هپې تر‬
‫دولسو یجو پوری یا د هپې له دولسو عبه تر غرمی دولسو پوری ) ؛‬
‫‪ - M 0‬د واوری ویلې کیدنې مقدار چې د هنه آسمان په حال کې په نیمه ورځ‬
‫کې سرته رسی ‪ ،‬چې ستندرد قیمتونه په (‪ .۱۰ - ۰‬جدول ) کې ښودل هویدی ؛‬
‫‪ - m‬د وریځ والی درجه ‪ ،‬د هنه آسمان په صور کې ‪ m  0‬او په بهپړ ډول‬
‫وریځ آسمان په صور کې ‪. m  1‬‬

‫‪157‬‬
 ‫‪ -‬د باران د اوریدلو له امله د واوری ویلې کیدل ‪Snowmelt by rainfall‬‬

‫‪PTr‬‬
‫‪M1 ‬‬ ‫(‪)۱۱۰ -۰‬‬
‫‪80‬‬
‫پدی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - M 1‬د واوری ویلې هوی واوری مقدار په ‪ cm hour ‬؛‬
‫‪ - P‬د باران اندازه په ‪ cm ‬؛‬
‫‪ - Tr‬د باران د اوبو د تودوبې درجه چې میموالً د الندی ترمامیتر مطابق قبلیږی‬
‫په ‪. C 0 ‬‬
‫‪ .۱۰ -۰‬جدول ‪ .‬په هنه آسمان کې نظر میاه او د سیمی موقیی ته د عرض‬
‫البلد ‪ 40  480 N ‬د واوری ویلې کیدلو ستندرد قیمتونه )‪]۱۰[ (Wilson‬‬
‫‪Month‬‬ ‫‪M 0 cm ‬‬ ‫‪Month‬‬ ‫‪M 0 cm ‬‬

‫‪March‬‬ ‫‪0.89‬‬ ‫‪May‬‬ ‫‪1.22‬‬

‫‪April‬‬ ‫‪1.07‬‬ ‫‪June‬‬ ‫‪1.35‬‬

‫په هغه سیمو کې چې د واوری په وسیله پوښل هوی او زیاتره اتمسفیری‬

‫ترسبا په همدی هکل وی د واوری ژوروالی او کثاف په ترتیب سره په عو‬
‫کیږی ‪ .‬ددی موبې لپاره په سیمه کې ‪ 5  10‬نقطو کې چې‬ ‫نقطو کې ثب‬
‫ولری ټاکل کیږی ‪ .‬د ارتفاع د‬ ‫یوتربله د هل مترو ‪ 20m‬په فاصله موقیی‬
‫ابیستلو سربیره د واوری مغز )‪ (Core sample‬هم ابلی ‪ .‬د ابیستل هوی‬
‫نمونی په وزن کولو سره د واوری میادل اوبه په الس راوړی ‪.‬‬
‫د یادونی وړده چې په هغه سیموکې چې الس رسی ورته ګران وی میموالً د‬
‫ثابتو عمودی پایو عبه د واری د قهر د اندازه کولو لپاره کار ابلی ‪.‬‬

‫‪158‬‬
 ‫‪ .۰۰ -۰‬د باران د اندازه کونکو د نصب مناسب محل‬
‫د باران اندازه کونکو د نصب کولو لپاره د مناسب یای ټاکل ساده کار ندی ‪ .‬د‬
‫باران مقدار کوم چې د باران اندازه کونکی په وسیله اندازه کیږی باید د یوی‬
‫پرابې سطحې د پاسه د واقیی باران ښکارندوی وی ‪ .‬د بیلګې په توګه که‬
‫د سطحې (بولې) مساح‬ ‫چیری د باران اندازه کونکی چې د اوبه نیونی قی‬
‫‪ A  150cm2 ‬وی ‪ ،‬او هغه په یوه حوزه کې چې ‪ 15km2 ‬مساح لری نصب‬
‫کې دغه نقطه باید ‪ 109 ‬اجزاو د بپل‬ ‫هوی وی ‪ ،‬پدی صور کې په حقیق‬
‫یان په هان ورته وی ‪ .‬نو له همدی امله په هره اندازه چې د مناسب یای په‬
‫انتباب کې دق وهی په همغه اندازه به الس ته راغلې پایلی حقیق ته نیږدی‬
‫وی ‪ .‬یا په بل عبار په یوه منطقه کې د اورښ د ټاکلو دق په ساحه کې د‬
‫نقطه ای اندازه ګیریو د ق پوری اړه لری ‪ .‬په ساحه کې د باران اندازه کونکو‬
‫د نصب کولو لپاره د مناسب یای ټاکلو کې د الندې ټکو په پام کې نیول اړین‬
‫دی (‪.۰۶ -۰‬هکل ) ‪.‬‬

‫‪ . ۰۶ -۰‬هکل ‪ .‬په سیمه کې د باران اندازه کونکی د نصب کولو لپاره د مناسب یای ټاکلو‬
‫هیمأ‬

‫‪159‬‬
‫‪ -۱‬د باران د اندازه کونکې د نصب کولو یای باید د لوړو سابتمانونو او ونو‬
‫او هم باید د هغوی د راتلونکی پرابتیا په‬ ‫عبه هم د نصب کولو په وب‬
‫صور کې لیری وی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د باران اندازه کونکی د نصب کولو یای باید داسې وی چې که د هغې د‬
‫بولې (دهنی ) عبه د سابتمان ‪ ،‬دیوال اویا د ونې ترټولو عبه د لوړی نقطې‬
‫سره د مستقیم بط په وسیله ونښلول هي ‪ ،‬نښلول هوی بط باید د افقي سطحې‬
‫سره د دیرش درجو عبه کوچنې زاویه جوړه کړی یینی ‪.   300 ‬‬
‫‪ -۳‬د باران اندازه کونکی او سابتمان ‪ ،‬دیوال او یا ونو ترمنځ واټن باید د‬
‫سابتمان یا د کومې بلی مانع (بندیز) د ارتفاع دوه چنده یا د هغي عبه زیا‬
‫وی یینی ‪. L  2H ‬‬
‫‪ -۰‬د باران اندازه کونکی باید په همواره یمکه نصب هی ‪ .‬د غونډیو په یوړ‬
‫او زیا یوړ لرونکو ساحو کې د هغوی د یای پریای کولو عبه ډه ده وهی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د باران اندازه کونکي د چاپیلایر فضأ باید بالصه وی ‪.‬‬
‫‪ -۵‬په هغه یای کې چې د باران اندازه کونکی یای پر یای کیږی ‪ ،‬هغې ته باید‬
‫په اړین وب کې الس رسی آسان وی ‪.‬‬
‫‪ – ۰‬په یوه ساحه کې لږ تر لږه د باران نصب هوی اندازه کونکوعبه لس‬
‫سلنه ‪ 10%‬یی باید ثاب اندازه کونکو عبه وی ‪.‬‬
‫‪ -۵‬د باران اندازه کونکی باید عمودی حال ولری ‪.‬‬

‫‪ .۰۳ -۰‬د باران اندازه کونکې په هبکه کې د باران‬

‫اندازه کونکو همیر‬
‫په هایدرولوژیکی مطالیاتو کې یوه د اساسی موضوعاتو عبه چې هغې ته باید‬
‫زیاته پاملرنه وهی هغه داده چې د یوی هایدرولوژیکی پدیدی د ټاکلو لپاره د‬

‫‪161‬‬
‫باران اندازه کونکی هبکه کې د باران اندازه کونکو همیره باید عومره وی ‪.‬‬
‫که چیری په یوه سیمه کې د باران د اندازه کونکو دستګاو همیره د اړتیا عبه‬
‫کمه وی ‪ ،‬نو ښکاره ببره ده چې د اورښ اټکل هوی مقدار هاید دقیق نه وی‬
‫‪ ،‬او د اړتیا عبه د زیاتو دستګاو نصبول بیا د اقتصادی مصارفو دزیاتوالی‬
‫سبب ګریی ‪ .‬په عمومی توګه په یوه سیمه کې د باران د اندازه کونکو همیره د‬
‫دریو اساسی عواملو پوری اړه لری چې عبار دی له ‪ :‬د ساحې مساح ‪ ،‬د‬
‫‪.‬‬ ‫سیمی توپوګرافیکی جوړښ او د اورښ اهمی‬
‫په هره اندازه چې د ساحې مساح زیا وی په همغه اندازه باید په یوه ساحه‬
‫کې د باران اندازه کونکو دستګاو د نصبولو همیره زیاته وی ‪ ،‬ترعو چې د‬
‫په هکله دقیق ارقام او مدارک ترالسه هی ‪ .‬په کومه اندازه‬ ‫سیمی د اورښ‬
‫چې د یوی ساحې توپوګرافیکی جوړښ مغلق اوپیچلی وی په همغه اندازه باید‬
‫پدی‬ ‫وی او یا برعکس ‪ .‬د اورښ اهمی‬ ‫د باران اندازه کونکو همیره زیا‬
‫په سیمه کې د اورښ د منینی مقدار کچه ټاکل‬ ‫مفهوم که چیری زمونږ هد‬
‫وی ‪ ،‬پدی صور کې په سیمه کې د نصب هوو وسایلو همیره باید زیاته وی ‪.‬‬
‫یکه چې په هره اندازه چې د اورښ په هکله زیا ثب هوی واقیا ولرو په‬
‫همغه اندازه به د منینی اورښ ټاکل هوی مقدار واقیی ته نیږیدی وی ‪ .‬ددی‬
‫په سیمه کې د اعظمی باران د کچې میلومول‬ ‫که چیری زمونږ هد‬ ‫پر بال‬
‫کې ښه ده چې د باران اندازه کونکو همیره کمه او په هغه‬ ‫وی پدی صور‬
‫یای کې نصب هی چیری چې د کال به اوږدو زیا باران رامنځ ته کیږی ‪.‬‬
‫په هغه حاالتو کې چې په یوه سیمه کې د لومړی یل لپاره د باران اندازه کونکو‬
‫دستګاو د نصب کولو په هکله تصمیم نیول کیږی ښه به داوی چې د هوا‬
‫پیژندنی د نړی وال سازمان ‪World Meteorological Organization‬‬
‫پدی اساس یانګړی سیمی په‬ ‫)‪ (WMO‬الرښونی په پام کې ونیول هی‪.‬‬
‫دریو ګروپونو ویهل کیږی ‪:‬‬

‫‪160‬‬
‫– په هموارو سیمو کې چې میتدله هوا ولری د هر ‪ A  500km2‬ساحې‬ ‫ال‬
‫لپاره د باران د اندازه کونی یو مرکز کفای کوی ‪ .‬لیکن په هغه هیوادونو کې‬
‫چې د یینو عواملو له امله دبیلګې په توګه د مواصالتی د الرو نهتوالی او‬
‫کې د هر‬ ‫همدارنګه په کافی اندازه فنی کارګرانو د نهتوالی په صور‬
‫‪ A  1000  3000km2‬لپاره یو مرکز باید په پام کې ونیول هی ‪.‬‬
‫ب‪ -‬په غرنیو سیمو کې چې میتدله هوا ولری د هر ‪A  250  400km2‬‬

‫لپاره د باران د اندازه کونی یویی دستګاه ته اړتیا ده ‪ .‬ددی سره د‬ ‫مساح‬
‫ساحې ارتفاع هم په په پام کې ونیول هي هغه داچې د هر ‪ H  500m‬په‬
‫ارتفاع باید د باران د اندازه کونی یوه دستګاه په پام کې ونیول هی ‪ .‬په هغه‬
‫سیمو کې چې د مرکز عبه په لیری واټن کې موقیی لری په هغه صور کې‬
‫ښودل هوی مساح بدلون کوی یینی د ‪ A  250  1000km2‬مساح لپاره یو‬
‫مرکز کفای کوی ‪.‬‬
‫ج – په صحرایی سیمو کې د باران د اندازه کونکی یوه دستګاه د هر‬
‫کوی ‪ .‬پورتنی الرښونی زیاتره د‬ ‫‪ A  10000  1500km2‬ساحې لپاره کفای‬
‫په هکله د عمومی میلوماتو د ټولولو لپاره دی ‪ .‬په‬ ‫هوا پیژندنی او اورښ‬
‫سیندی حوزو کې چیری چې د باران اندازه کول د هایدرولیکی ودانیو د طرح‬
‫ریزی او محاسبو لپاره ترسره کیږی ‪ .‬عرنګه چې مو وړاندی یادونه وهوه په‬
‫لومړی قدم کې د حوزی پرابتیا ‪ ،‬او په دوهم قدم کې د اړتیا وړ دق پوری اړه‬
‫لری ‪ .‬د ساحې د مساح د پرابتیا او د باران اندازه کونکو د همیر ترمنځ د‬
‫رابطې له لحاظه کوالی هوو چې د الندی الرښونو عبه چې په (‪ .۱۵ -۰‬جدول‬
‫) ښودل هوی دی کار وابلو ‪.‬‬
‫د یادونی وړ ده چې په هغه سیمو کې د اوبو لګولو ‪ ،‬د یمکو د اصالح کولو ‪،‬‬
‫د اوبو رسونی هبکو او د اوبو نورو تأسیساتو د طرح ریزی لپاره‬

‫‪161‬‬
‫هایدرولوژیکی عیړنې او مطالیی ترسره کیږی ‪ ،‬د باران اندازه کونکو‬
‫دستګاوی باید ډیری سره نیږدی وي ‪.‬‬
‫‪ .۱۵ -۰‬جدول ‪ .‬د حوزی د مساح په پام کې نیولو سره په سیمه کې د باران د‬
‫اندازه کونکو همیر [‪]۰،۱۰‬‬
‫د باران د اندازه‬ ‫د حوزی مساح‬ ‫د باران د اندازه‬ ‫د حوزی مساح‬
‫کونکو اصغری همیر‬ ‫‪km2 ‬‬ ‫کونکو اصغری همیر‬ ‫‪km2 ‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪550 - 300‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪~ 75‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪800 - 550‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪150 - 75‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪1200 - 800‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪300 - 150‬‬

‫د پنیوس هکتارو‬ ‫د بیلګې په توګه که چیری د مطالیې الندی حوزی مساح‬

‫‪  A  50ha ‬په حدودو کې وی د پورتنی جدول د ارقامو پر اساس پدی ساحه کې‬
‫باید د باران اندازه کونکو دری دستګاوی په مطلوبه فاصلو سره کفای‬
‫وکړی ‪.‬‬
‫اوس که چیری د پام وړ (د مطالیې الندې ) حوزه کې مبکنی یو لړ د باران‬
‫کې د هغه مدارکو د‬ ‫اندازه کونکی دستګاوی نصب هوی وی ‪ ،‬پدی صور‬
‫تحلیل او ارزونی دق عبه دا ټاکلی هو چې د نصب هوو دستګاو همیره کافی‬
‫ده او که یه ‪ .‬او یا دا باید یانته ثابته کړو چې دلوړ دق سره د باران په هکله‬
‫د ارقامو ټولول کوم همیر دستګاو ته اړتیا لری ‪ .‬په یوه سیمه کې د باران د‬
‫په ارتباط کوالی هوو د الندې‬ ‫اندازه کونو دستګاو مطلوبه همیر د لوړ دق‬
‫میادلې عبه کار وابلو [‪]۰‬‬

‫‪2‬‬
‫‪C ‬‬ ‫(‪)۱۱۳ -۰‬‬
‫‪N  V ‬‬
‫‪ E ‬‬

‫پدی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪161‬‬
‫‪ - CV‬په سیمه کې د اورښ د بدلون ضریب ) ‪(Variation coefficient‬‬
‫دی چې په سیمه کې د هتو د ستګاوو د همیر او د هغوی ارقامو پوری اړه‬
‫لری ؛‬
‫‪ -‬متوسطه مربع ای اهتباه سلنه (فیصدی ) ده چې میموالً لس سلنه ‪10%‬‬ ‫‪E‬‬

‫په پام کې نیول کیږی یینی مجاز ده او ددی عبه زیاته جواز نه لری ؛‬
‫‪ - N‬د باران د اندازه کونکو اړینه همیره ده ‪.‬‬
‫د اورښ د بدلون او تحوالتوو ضریب ‪ CV ‬د کلنیو منینیو اورښتونو پر اساس‬
‫چې په مرکزونو کې هتون لری په الندی ډول سره محاسبه کیږی ‪.‬‬
‫منیني کلنی مقدار محاسبه‬ ‫‪ -‬د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو د اورښ‬
‫کوو‬
‫‪n‬‬

‫‪P‬‬
‫‪Pav ‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫(‪)۱۱۰ – ۰‬‬
‫‪n‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ -  P‬د کلنی اورښ مجموع ‪  P  P1  P2  ....  Pn‬؛‬

‫‪ - n  1;2;...‬په سیمه کې د باران د اندازه کولو مرکزونو همیره ‪.‬‬

‫کلنی منینی مربع ای‬ ‫‪ -‬د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو سره د اورښ‬
‫مقدار محاسبه کیږی‬
‫‪n‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪2‬‬

‫( ‪)۱۱۰ – ۰‬‬
‫‪P2 ‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪n‬‬

‫‪ S ‬محاسبه کیږی‬ ‫‪ -‬د متوسطه مربع یی اهتباه یا د مییار عبه انحرا‬

‫‪164‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ P  P ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪P 2  Pav  ‬‬

‫‪n‬‬
‫‪S‬‬
‫‪2‬‬

‫‪n 1‬‬ ‫‪n 1‬‬

‫(‪)۱۱۵ – ۰‬‬

‫‪ -‬د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو سره دبدلون ضریب ‪(Variation‬‬
‫) ‪ Coefficient‬محاسبه کوو‬

‫‪100S‬‬
‫‪CV ‬‬ ‫(‪) ۱۱۰ - ۰‬‬
‫‪Pav‬‬

‫که عه هم د مطالیې الندی حوزی په حدودو کې د باران د اندازه کونکو د‬

‫ستګاو زیاتوالی په حوزه کې د باران د کچې په دقیق ډول سره د ټاکلو المل‬
‫ګریی ‪ ،‬الکن د هغوی زیاتوالی له یوی بوا عبه د زیاتو مالی مصارفوالمل‬
‫ګریی ‪ ،‬او له بلې بوا د زیاتو مرکزونو عبه د مدارکو را ټولول او د هغوی‬
‫ارزونه ګران کار دی ‪ .‬له همدی امله په یوه حوزه کې د اړین همیر مرکزونو د‬
‫هم باید په پام کې و‬ ‫ټاکلو په وب کې د مدارکو د دق سربیره مالی مصار‬
‫نیول هي ‪.‬‬

‫‪ .۰۰ -۰‬د اورښ یانګړتیاوی‬

‫د مجموع عبه جال رامنځ ته کیږی ‪ .‬د جأل‬ ‫د اتمسفیری ترسباتو د اورښ‬
‫پیل اوپای یا د هغي مداوم‬ ‫(باران) عبه موبه داده چې د اورښ‬ ‫اورښ‬
‫مهبص وی ‪ .‬د بیلګې په توګه نیم ساعته ‪ ، 0.5hours‬یو ساعته ‪، 1hours‬‬
‫یو نیم ساعته ‪ 1.5hours‬او داسې نور ‪ .‬په یینو هایدرولوژیکی مطالیو کې‬
‫یلو ( همیر) ته پاملرنه وهی د‬ ‫پرته ددې چې د اورښ‬ ‫اتمسفیری ترسبا‬
‫تحلیل او ارزونی الندی نیول کیږی ‪ ،‬د بیلګې په توګه کلنی ‪ ،‬میاهتنی او‬
‫نظر‬ ‫ورینی اورښ چې په میاه ‪ ،‬کال ‪ ،‬ورځ کې د اورښ د دفیو په صر‬
‫کولو سره په پام کې دی ‪ .‬الکن په هغه مطالیاتو کې چې د سیالبونو د وړاندی‬
‫وینی لپاره تر سره کیږی باید هر اورښ په یانګړی هکل او یا د بل اورښ‬

‫‪165‬‬
‫سره په یویایی هکل سره په پام کې ونیول هی (برسی هی) ‪ .‬هر اورښ د‬
‫‪،‬‬ ‫) ‪ ،‬مقدار ‪ ،‬هد‬ ‫دوام (مداوم‬ ‫یانګړتیاو لرونکی دی چې هغه د اورښ‬
‫تکراری او د اورښ سطح عبه عبار دی ‪.‬‬
‫د باران د پیل او پای ترمنځ د وب واټن د‬ ‫د اورښ دوام ‪. Duration‬‬
‫اورښ د دوام (مداوم ) په نامه یادیږی ‪ .‬د اورښ دوام یو تصادفی مسلسل‬
‫(پرله پسې ) متغیر دی هر عدد چې له صفر عبه زیا وی بپل یانته یانګړی‬
‫کوی ‪ .‬که عه هم د اورښ دوام دا یوه یانګړتیا ده چې یوازی د یوه (همغه)‬
‫اورښ پوری اړه لری او هیڅ کله نه تکراریږی ‪ ،‬الکن بارانونه کیدای هی چې‬
‫د هغو پربنسټ طبقه بندی هی ‪ .‬پدی صور کې د وب یو انتروال په پام کې‬
‫کې رامنیه ته کیږی په یوه‬ ‫نیول کیږی او ټول هغه بارانونه چې پدی وب‬
‫ګروپ کې سره تنظیموی ‪ .‬د بیلګی په توګه دوه ساعته ‪ 2hours‬باران ‪ ،‬چې‬
‫دوه ساعته په بر کې نیسی ‪ .‬یینی‬ ‫دپیل عبه د هغی تر پایه پوری د وب‬
‫او پنیه‬ ‫چې د یو ساع‬ ‫وبتونه داسې هم کیدای هی چې هغه اورښ‬
‫دقیقو پوری او تردوساعتو او پنیه لس دقیقو پوری باران هم پدی‬ ‫علویښ‬
‫نامه یینی دوه ساعته باران و نومول هی ‪ .‬په عمومی ډول سره بارانونه په‬
‫لنډمهال ‪ ،‬منځ مهال او اوږدمهالو ویهی ‪ .‬هغه بارانونه چې د هغوی دوام تر‬
‫هپږو ساعتونو ‪ 6hours‬پوری وی د لنډ مهالو بارانونو په نامه یادیږی ‪ .‬هغه‬
‫بارانونه چې د هغوی دوام د هپږو ساعتو ‪ 6hours‬عبه تر دری ویهتو‬
‫ساعتونو ‪ 23hours‬رسیږی د منځ مهاله بارانونو په نامه یادیږی ‪ .‬اوږد مهال‬
‫هغه بارانونو ته وایی چې دهغوی دوام د علورویهتو ساعتونو ‪ 24hours‬عبه‬
‫زیا وی ‪ .‬د یادونی وړ ده چې د باران دغه ویش عام اړخ نلری ‪ .‬میموالً دوام‬
‫لپاره دقیقه ‪ ،‬ساع او د ورځ واحد عبه کار ابلی ‪.‬‬

‫‪166‬‬
‫د باران په مد کې د باران عبه د الس ته‬ ‫د باران مقدار ‪. Quantity‬‬
‫راغلو اوبو ارتفاع د باران د مقدار په نامه یادیږی چې ملی متر ‪ ،‬سانتی متر ‪،‬‬
‫متر او یا د انچ له جنسه افاده کیږی‪ .‬په هایدرولوژی کې یینی داسی اندکسونه‬
‫هته دی چې د هایدرولیکی ودانیو په طرح ریزی کې د ډیر اهمی لرونکی دی‬
‫او هغه عبار دی ‪:‬‬
‫منینی کلنی باران )‪ . (Mean annual rainfall‬د باران د هغه مجموعی‬
‫دی په منینی ډول سره د یوه کال په اوږدو کې د آبریز‬ ‫مقدار عبه عبار‬
‫حوزی په یوه نقطه او سطح باندی اوریږی ‪.‬‬
‫) ‪ . (Mean monthly rainfall‬د اتمسفیری‬ ‫منینی میاهتنی باران‬
‫ترسباتو د منینیو مقدارونو مجموعه ده چې د هری میاهتی په اوږدو کې هتون‬
‫بدلون میموالً د مستطیلی ګرا‬ ‫ولری د کال په اوږدو کې د میاهتی اورښ‬
‫(هیستو ګرام ) په هکل سره ښیی‪.‬‬
‫ورینی اعظمی باران ) ‪ . (Maximum daily rainfall‬که چیری د هوا‬
‫آرقام په پام کې ونیسو ‪،‬د کال په‬ ‫پیژندنی په مرکزونو کې د وریني اورښ‬
‫اوږدو کې یوه ورځ (‪ ۰۰‬ساعته ) هاید هتون ولری چې د هغې د اورښ کچه‬
‫کې اعظمی حد دی ‪.‬‬ ‫د کال د نورو وریو په پرتله زیاته وی چې په حقیق‬
‫ښودل هوی مقدار په کال کې ‪۰۰‬ساعته اعظمی باران عبه عبار دی ‪ .‬ورینی‬
‫(‪۰۰‬ساعته ) اعظمی باران کوالی هو چې د ارقامو تحلیل او تجزیه کړو چې د‬
‫هغوی پربنسټ د ورینی اعظمی منینی مقدار او یا د هغې اټکلی مقدار د‬
‫په‬ ‫په مبتلفو دورو کې محاسبه کوو ‪ .‬د بیلګې په توګه د تکراری‬ ‫تکراری‬
‫پنیه کلنه دوره کې ورینی اعظمی اورښ ‪ ،‬لس کلن د ورینی اورښ اعظمی‬
‫مقدار او داسې نور‪.‬‬
‫هپږ ساعته اعظمی اورښ ‪ .‬د اورښ د هغه اعظمی حد عبه عبار دی چې‬
‫د هپږو ساعتونو په اوږدو کې رامنځ ته کیږی ‪ .‬هپږ ساعته اعظمی اورښ حد‬

‫‪167‬‬
‫د تجربوی رابطو عبه د ‪ ۰۰‬ساعته اعظمی مقدارو د هتون په صور کې او یا‬
‫د هغو آرقامو د تجزیی او تحلیل عبه په الس راوړی کوم چې د باران اندازه‬
‫د مبتلفو‬ ‫کونکو لبوا وړاندی هوی ترعو چې د هغوی پر بنسټ د تکراری‬
‫دورو لپاره د باران مقدار برآورد هی ‪ .‬د یوی حوزی د هپږ ساعته اورښ په‬
‫هکله هیڅ وب کې هاید مونږ ارقام ونه لرو ‪ ،‬الکن د حوزو د سیالبونو د اټکل‬
‫لپاره میموالً د هپږ ساعته اورښ د اندیکسونو عبه کار ابلی چې د آمارو د‬
‫کې د ‪ ۰۰‬ساعته اعظمی مقدارونو عبه کار ابلی ‪ .‬پدی‬ ‫نهتوالی په صور‬
‫صور کې ‪ ۰۰‬ساعته اورښ د هپږ ساعته اورښ یو نیم چند سره ‪1.5‬‬
‫برابر په پام کې نیسی ‪.‬‬
‫مقدار دی چې د یوه‬ ‫ترټولو عبه زیا‬ ‫‪ .‬د اورښ‬ ‫یو ساعته اعظمی اورښ‬
‫ساع په اوږدو کې رامنځ ته کیږی ‪ .‬دا مقدار د هغه ارقامو د تحلیل عبه چې د‬
‫باران اندازه کونکو مرکزونو لبوا وړاندی هوی ‪ ،‬د تکراری د مبتلفو دورو‬
‫لپاره په الس راوړو د بیلګې په توګه د تکراری د لس کلنی دوری یو ساعته‬
‫اورښ ‪.‬‬
‫د اورښ د مقدار په ټاکلو کې چې میموالً د وب په اوږدو کې په منینی ډول‬
‫په الس رایی بسنه (اکتفأ) وکړو بلکه د هغې سره یویای د مییار عبه انحرا‬
‫) ‪ (Standard deviation‬هم محاسبه هی ‪ ،‬ترعو وکوالی هی د هغوی‬
‫په اساس د نظارتی کالونو تیداد د ډاډ وړ درجی سره حاصل کړی ‪ .‬د بیلګی په‬
‫توګه که په دوو مرکزونو کې چې د نظارتی ارقامو مساوی سلسله هتون ولری‬
‫زیا او د بل کم وی پدی صور کې د دوهم مرکز چې د‬ ‫او د یو مرکز انحرا‬
‫مییار کم دی د اعتبار وړ دی ‪.‬‬ ‫انحرا‬
‫‪ . Intensity‬په واحد وب د اورښ د مقدار عبه عبار دی‬ ‫د باران هد‬
‫‪ mm/ hour ‬او یا انچ پر ساع‬ ‫چې میموالً په ملی متر پر ساع‬
‫‪ inch hour ‬سره ښودل کیږی ‪.‬‬

‫‪168‬‬
 ‫‪P‬‬
‫‪I‬‬ ‫(‪)۱۱۵ – ۰‬‬
‫‪t‬‬
‫پدی یای کې ‪:‬‬
‫‪ - P‬د اورښ مقدار په ‪ mm‬؛‬
‫‪ - t‬د اورښ دوام په ‪ hour ‬؛‬
‫(فریکونسی ) ‪ .‬د تکراری‬ ‫په ‪ . mm hour ‬تکراری‬ ‫هد‬ ‫‪ - I‬د اورښ‬
‫عبه موبه دادی چې یو باران د ټاکلی مد سره چې د یوه وب په ټاکلی دوره‬
‫کې په منینی توګه عو یلی د هغی د اوریدو طمیه کیږی چې ورته (مهابه )‬
‫چې ‪P  15mm‬‬ ‫باران رامنځ ته هی ‪ .‬د بیلګې په توګه یو دوه ساعته اورښ‬
‫یا د هغې عبه زیا په پام کې ونیول هی ‪ .‬که چیری د ارقامو بررسی وښودله‬
‫کې علور (‪ )۰‬یلی دوه (‪ )۰‬ساعته‬ ‫چې د هلو (‪ ۰۲‬کاله ) کالونو په مد‬
‫اورښ رامنځ ته هوی دی چې مقدار یی ‪ P  15mm‬او یا د هغې عبه زیا‬
‫وه ‪ .‬پدی صور کې ویلی هو چې د (‪ )۰‬ساعته اورښ تکراری چې مقدار یی‬
‫‪ P  15mm‬او یا د هغې عبه زیا په هرهل کالونو کې علور یله (‪ )۰‬او په‬
‫سلو (‪ )۱۲۲‬کالونو کې (‪ )۰۲‬یلی تکراریږی ‪ .‬په یینو حاالتو کې د پیښیدو د‬
‫( د ګرییدنی دوری ) ) ‪(Return period‬‬ ‫زیاتوالی په یای د تکراری‬
‫اصطالح هم کارول کیږی چې عین مفهوم افاده کیږی ‪.‬‬
‫اوس که چیری فریکونسی په ‪ F ‬او د ګرییدنی دوره په ‪ T ‬سره و ښایو‬
‫ددی ترمنځ الندی رابطه هتون لری‬

‫‪F‬‬
‫‪1‬‬ ‫( ‪)۱۱۶ – ۰‬‬
‫‪T‬‬

‫د بیلګې په توګه یو لس کلن باران (د ګرییدنی دوره لس کاله ) چې (‪ )۱،۲‬یلی‬

‫په یوه کال کې پیښیږی ‪.‬‬

‫‪169‬‬
‫د اورښ سطح ‪ .‬د اورښ سطح هغه مساح ته ویل کیږی چې د باران داندازه‬
‫کولو په وب کې په یوه نقطه کې د هغې هاوبوا لپاره عملی کړو ‪ .‬په حقیق‬
‫کې هر اورښ د پیښیدو په وب کې یو مساح په بر کې نیسی چې هغې ته د‬
‫اورښ سطح وایی ‪ .‬د اورښ سطحه ثابته نده او د اورښ په اوږدو په مرتب‬
‫هکل د بدلون په حال کې ده ‪ .‬د اورښ د سطحې د اندازه کولو لپاره اړینه ده‬
‫چې د باران اندازه کونکی د ساحې په مبتلفو نقطو کې یای پر یای هی ‪ ،‬تر‬
‫عو چې د اورښ د پیښیدو په وب د هغی د پرابتیا په هکله اټکل وهی ‪ .‬په‬
‫دی چې په‬ ‫عبه عبار‬ ‫پرابتیا د هغه مساح‬ ‫عمومی ډول سره د اورښ‬
‫ټاکلی وب کې د باران الندی قرار ولری ‪.‬‬

‫‪ .۰۰ -۰‬په یوه سیمه کې د باران اټکل‬

‫د باران د اندازه کونکو عبه الس ته راغلی ارقام په یوه نقطه کې د باران د‬
‫اندازه کولو پوری اړه لری چې هغی ته نقطه یی اورښ وایی او میموالً ددی‬
‫عملی هی ‪ .‬په‬ ‫اړتیا پیداکیږی چې هغه د یوی حوزی او سیمی ټول مساح‬
‫هایدرولوژیکی عملیاتو کې دا کار په دریو ساده طریقو سره چې عبار دی له د‬
‫حسابی اوسط طریقه ‪ ،‬د تایسن عوضلیی طریقه او د اورښ د مساوی بطونو‬
‫طریقه ‪.‬‬

‫‪ .۰۰-۱ -۰‬د حسابی اوسط طریقه‬

‫د منینی اورښ د محاسبی د آسانه طریقو عیه یوه طریقه ده ‪ .‬ښودل هوی‬
‫وړ ده ‪ ،‬پدی هرط چې په ساحه کې د‬ ‫طریقه د هموارو سیمو لپاره د قناع‬
‫اندازه ګیری مرکزونه په منظم ډول سره ټاکل هوی وی او پدی مرکزونو کې د‬
‫اورښ اندازه هوی مقدار یو تربله زیا توپیر ونه لری ‪ .‬دغه محدویتونه هغه‬
‫له منیه تللی هی که چیری د اندازه ګیری د مرکزونو په ټاکلو کې د‬ ‫وب‬

‫‪171‬‬
‫کې د‬ ‫ساحې توپوګرافیکی هرایط په پام کې نیول هوی وي ‪ .‬پدی صور‬
‫اورښ منینی مقدار دالندی فورمول عبه په کار ابیستلو محاسبه کوی‬

‫‪n‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪P1  P2  ....  Pn‬‬ ‫(‪)۱۰۲ – ۰‬‬
‫‪Pav ‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - P1 ; P2‬په یانګړو مرکزونو کې د اورښ ثب هوی مقدار‬
‫‪ - n‬په ساحه کې د باران اندازه کولو د مرکزونو همیره‪.‬‬
‫پدی طریقه کې د باران هغه اندازه کونکی په پام کې نیسی چې د سیمی (حوزی‬
‫) په دننه کې یای لری او هغه مرکزونه چې د ساحې د سرحداتو عبه بهر‬
‫(بیرون ) موقیی لری هغه په پام کې نه نیول کیږی ‪ .‬د یادونی وړده هغه سیمی‬
‫چې پیچلی توپوګرافی ولری یینی ډیری لوړی اوژوری ولری ددی طریقی عبه‬
‫وړ ندی ‪ .‬ددی طریقی‬ ‫منینی مقدار چندان د قناع‬ ‫په کارابیستلو د اورښ‬
‫یوازنی مثب اړخ هغه ددی طریقی ساده والی دی ‪.‬‬

‫‪ .۰ – ۰۰ -۰‬د تاسین طریقه‬

‫نوموړی طریقه نسب د حسابی اوسط طریقی ته د یو عو ښیګڼولرونکی ده ‪.‬‬
‫پدی طریقه کې د اندازه کولو ټول هغه مرکزونه چې د حوزی په دننه کې هتون‬
‫کې هغه هم کارول‬ ‫لری او همدارنګه د ګاونډیو مرکزونو د هتون په صور‬
‫کیږی ‪ .‬په پیل کې ټول ګاونډی مرکزونه له یو بل سره د مستقیمو بطونو په‬
‫وسیله نښلول کیږی چې په پایله کې یو لړ مثلثونه په الس رایی ‪ .‬ددی مثلثونو‬
‫په رسمولو سره عوضلیی او یا پولیګونونه په الس‬ ‫د اضالعو د عمود ناص‬
‫رایی ‪ ،‬چې داندازه کولو هرمرکز ددی عوضلیی په دابل کې یای لری ‪ .‬که‬
‫چیری د هری عوضلیی مساح په ترتیب سره ‪ A1; A2 ;.....; An‬او د عوضلیی په‬

‫‪170‬‬
‫منینی‬ ‫کې د اورښ‬ ‫مقدار ‪ P1; P2 ;.....; Pn‬وی پدی صور‬ ‫دابل کې د اورښ‬
‫مقدار د الندی فورمول مطابق محاسبه کیږی [‪.]۰،۱۰،۰،۱۰‬‬

‫‪.۳۵ -۰‬هکل ‪ .‬د تایسن عوضلیی (پولیګون)‬

‫‪.۳۲ -۰‬هکل ‪ .‬د تایسن عوضلیی (پولیګون)‬

‫‪Pav ‬‬
‫‪ PA  P A  P A  ....  P A‬‬
‫‪1 1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫(‪)۱۰۱ -۰‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A  A  ....  A‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪n‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - P1 ; P2 : ...; Pn‬د اندازه ګیری په مرکزونو کې د ثب هوی اورښ مقدار‬
‫‪ - A1 ; A2 ;......; An‬د اورښ د اندازه ګیری مرکز د اغیزی دساحې مساح ‪.‬‬
‫د‬ ‫عبه هد‬ ‫د یادونی وړده چې د هرعلورضلیی پوری د اړوند مساح‬
‫دی چې د حوزی په دابل کې‬ ‫د هغی بربې عبه عبار‬ ‫عوضلیی د مساح‬

‫‪171‬‬
‫د حوزی سطح د عوضلیی د اضالعو سره پدی‬ ‫هتون ولری ‪ .‬په بل عبار‬
‫تیداد قطیاتو ویهل کیږی ‪ ،‬چې د عو ضلیی په دابل کې د باران د اندازه ګیری‬
‫دستګاه واقع ده ‪ .‬د کار د اسانتیا لپاره محاسبه د (‪.۱۰۱ -۰‬فورمول) مطابق د‬
‫جدول په ترتیب سره ترسره کیږی‪.‬‬

‫‪ .۱۵ -۰‬جدول ‪ .‬د تایسن د عوضلیی د طریقی منینی اورښ د مقدار محاسبه‬
‫د تایسن عوضلیی‬
‫د اندازه کولو مرکز‬
‫مساح ‪A,km2 ‬‬ ‫‪P; cm‬‬ ‫اورښ‬ ‫‪AP‬‬
‫‪۱‬‬
‫‪۰‬‬
‫‪۳‬‬
‫مجموع‬

‫‪ .۳ – ۰۰ -۰‬د مساوی اورښ د بطونو یا د ایزوها‬

‫طریقه‬
‫د مساوی اورښ بط یا ایزوها ) ‪ (Isohyets‬د هغو نقطو هندسی محل دی‬
‫چې په هغو کې د اورښ مقدار په یوه ټاکلی دوره کې د بیلګې په توګه په یوه‬
‫بط (ایزوها ) د‬ ‫د مساوی اورښ‬ ‫کال کې یو هان ته وی ‪ .‬یا په بل عبار‬
‫هغه بط عبه عبار دی چې د هغې په اوږدو د اورښ مقدارونه یو هان ته‬
‫وی ‪ .‬د اورښ په نقهه کې هغه بطونه چې د اورښ مساوی مقدار ښیي د‬
‫د بط رسمول د ارتفاع د‬ ‫په نامه سره یادیږی ‪ .‬د مساوی اورښ‬ ‫ایزوها‬
‫بطونوپه هکل رسمیږی ‪.‬‬
‫نوموړی طریقه نسب وړاندنی طریقی ته دقیقه ده ‪ .‬پدی طریقه کې د اورښ د‬
‫مقدارونه د سیمی د نقهی پرمخ ښودل‬ ‫اندازه ګیری مرکزونه ‪ ،‬او د اورښ‬
‫کیږی ‪ .‬چې د هغوی له مبی د مساوی اورښ بطونه رسموی ‪ .‬په پایله کې‬

‫‪171‬‬
‫مطلوبه ساحی د مساوی اورښ د دوو بطونو په منځ قرار نیسی ‪ .‬ددی دوو‬
‫بطونو د اورښ قیمتونه د نوموړی ساحی لپاره د اورښ د مقدار عبه عبار‬
‫نورو طریقو ته ددی طریقی غوره والی پدی کې دی چې د ساحې‬ ‫دی ‪ .‬نسب‬
‫توپو ګرافی هم په پام کې نیول کیږي ‪.‬‬
‫که چیری په یوه سیمه کې چې د هغی پولی سره ټاکل هوی وی ‪ ،‬د مساوی‬
‫اورښ بطونه رسم هی ‪ ،‬هغه مساحتونه چې د مساوی اورښ د دوو ګاونډو‬
‫مقدارونه په‬ ‫بطونو ترمنځ یای ولری په ‪ A1; A2 ;......; An‬سره او د اورښ‬
‫‪ P1; P2 ;....; Pn‬سره وښایو ‪ .‬د اورښ منینی مقدار د الندې فورمول عبه په کار‬
‫ابیستلو محاسبه کوو‬

‫‪ Pn  Pn 1 ‬‬
‫‪ A 2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪Pav‬‬ ‫‪‬‬
‫‪A‬‬ ‫(‪)۱۰۰ -۰‬‬
‫‪PP ‬‬ ‫‪P P ‬‬ ‫‪ P  Pn 1 ‬‬
‫‪A1  1 2   A2  2 3   ....  An  n‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪2 ‬‬ ‫‪ 2 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪A1  A2  ...  An‬‬

‫‪ .۳۱ -۰‬هکل ‪ .‬د یوه سیمی د مساوی اورښ بطونو (ایزوها )‬

‫‪174‬‬
‫د کار د آسانتیا لپاره محاسبه د جدول په ترتیب سره ترسره کوی(‪– ۰‬‬
‫‪.۱۶‬جدول) ‪.‬‬
‫‪ .۱۶ -۰‬جدول ‪ .‬د ایزوها د طریقی مطابق د منینی اورښ محاسبه‬
‫منینی اورښ (د‬
‫د مساوی اورښ د‬ ‫اورښ د مساوی‬
‫د مساوی اورښ‬
‫دوو بطونو ترمنځ‬ ‫بطونو منیی اورښ‬ ‫‪P P ‬‬
‫‪A 1 2 ‬‬
‫بطونه په ‪P, cm‬‬ ‫‪ 2 ‬‬
‫مساح ‪A;km2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P1  P2 ; cm‬‬
‫‪2‬‬

‫مجموع‬

‫‪ .۰۵ -۰‬د بهیر فزیکی او جغرافیوی عوامل‬

‫د سیند په بهیر ( د سیند د اوبو پر مقدار ) د اقلیمی عواملو سربیره فزیکی –‬
‫جغرافیوی عوامل هم یانګړی اغیزی لری چې ینی د بهیر د زیاتوالی او بیا‬
‫ینی د هغه د کمښ المل ګریی ‪ .‬د بیلګې په توګه د ابریز د ساحې مساح او‬
‫؛ د سیندی هبکی تراکمی ؛ د سیندی حوزی د باوری او جیولوجیکی‬ ‫ریلی‬
‫هرایط ؛ د نباتاتو (د زراعتی قهر) هتون ؛ د سمندرګیو او جهیلو هتون او‬
‫همدارنګه د انسان فیالی ‪.‬‬
‫‪ :‬د ټاکلو اقلیمی هرایطو د هتون په‬ ‫او ریل‬ ‫‪ -۱‬دآبریز د ساحې مساح‬
‫پوری اړه لری ‪.‬‬ ‫صور کې د بهیر مجموعي مقدار د آبریز د ساحې د مساح‬
‫په کومه اندازه چې د آبریز د ساحې مساح زیا وی په همغه اندازه په سیند‬
‫کې د بهیدونکو اوبو مقدار زیاد دی ‪.‬‬
‫د بهیر د حرک په سرع زیاته اغیزه لری یینی هرعومره چې د‬ ‫د ساحې ریل‬
‫زیا‬ ‫میل لرونکی وی په همغه اندازه د بهیر سرع‬ ‫د زیا‬ ‫ساحی منحنیا‬
‫نیسی او همدارنګه د یمکۍ په وسیله د اوبو د جذب‬ ‫دی ‪ ،‬تببیر کم صور‬

‫‪175‬‬
 ‫کمیږي ‪ .‬چې ددی کار په پایله کې د جریان د ضریب عددی قیم‬ ‫قابلی‬
‫لوړیږی ‪ .‬له همدی امله په غرنیو سیمو کې نسب هموارو سیمو ته بهیر عو‬
‫یلی ژر رامنځ ته کیږی ‪.‬‬
‫د بهیر په‬ ‫(ګڼوالی) ‪ :‬د سیندی هبکی تراکمی‬ ‫‪ -۰‬د سیندی هبکی تراکمی‬
‫مودول باندی مستقیمه اغیزه لری ‪ .‬پدی مینی چې د سیندی هبکی په زیاتوالی‬
‫سره د جریان مودول زیاتیږي ‪ .‬په هراندازه چې د سیندی حوزی په حدودو کې‬
‫زیا سیندونه وی به همغه اندازه د هغې ساحې د واحد مساح عبه په واحد‬
‫وب کې د اوبوزیا حجم په الس رایی ‪.‬‬
‫زیاد تأثیر‬ ‫‪ -۳‬دباوری – جیولوجیکی هرایط ‪ :‬د غه هرایط د بهیر پر قیم‬
‫وی په همغه اندازه د‬ ‫زیا‬ ‫لری ‪ .‬په هره اندازه چې د باوری د نفوذ قابلی‬
‫بهیر قیم کم دی او یا بر عکس د نفوذ قابلی د لږوالی په صور کې د جریان‬
‫زیاتیږی ‪ .‬د بیلګی په توګه که چیری په یوه حوزه کې نور ټول هغه‬ ‫قیم‬
‫عوامل چې د بهیر پر قیم اغیزه لری ثاب وی ‪ ،‬یوازی د حوزی د باورو دانه‬
‫یی ترکیب په پام کې ونیسو‪ .‬پدی صور کې هغه حوزی چې د هغوی د ریګی‬
‫هغه سیندی حوزی‬ ‫باورو عبه جوړی وی د بهیر مقدار لږ او ددی په بال‬
‫چې د نفوذ نه وړ باورو عبه جوړی د بهیر مقدار زیا دی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬نباتی قهر ‪ :‬د نباتی قهر هتون د تببیر مقدار زیاتوی چې په پایله کې کلنی‬
‫جریان کمیږي ‪ .‬د ینګلونو هتون په بهیر مثب اغیزه لری او د بهیر د منظم‬
‫کیدو سبب ګریی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬دسمندرګیو هتون ‪ :‬هغه سمندرګی چې د سیند په حوزه کې هتون لری د‬
‫ینګلونو په هان د جریان تنظیم کونکی دی ‪ .‬یینی د سیندونو د بهیر اعظمی‬
‫مقدار چې د سمندرګیو عبه سرچینه ابلی کمیږی او د اوبو د لږوالی په وب‬
‫د جریان مقدار کموی ‪.‬‬

‫‪176‬‬
‫د بهیر په رژیم د هایدروتبنیکی‬ ‫‪ :‬د انسانو فیالی‬ ‫‪ -۵‬د انسان فیالی‬
‫سابتمانونو جوړول د سیند په مجرأ کې یانګړی اغیزی لری ‪ .‬د بیلګې په توګه‬
‫د اوبو لګولو لپاره د سربند طرح ریزی په نتیجه کې دجریان مقدار کمیږی ‪.‬‬
‫د سترو ذبیره وی بندونو جوړولو په صور کې عموما ً د جریان کلنی مقدار‬
‫تنظیم کیږی ‪ ،‬سیالبی جریان کموی او د اوبو کمښ کنترولوی او داسی نور ‪.‬‬

‫‪ .۰۰ -۰‬عملي سوالونه‬

‫‪ .۱‬په یوه سیند کې د بهیدونکو اوبو د تودبی د سانتی ګیرد له جنسه‬
‫‪ Tw  12C 0‬ده ‪ .‬د ښودل هوو اوبو د تودبی درجه د نورو واحدونو له جنسه‬
‫محاسبه کړی ‪.‬‬
‫حل ‪ :‬د اندازه کولو د یو واحد عبه بل واحد ته د اوبو د تودبی درجی بدلولو ته‬
‫د الندی فورمولونو عبه کار ابلو‬
‫‪ -۱‬د اوبو د تودبی درجه د سانتی ګیرد عبه په فارنهای محاسبه کوو‬
‫‪F 0  1.8C 0  32  1.8 *12  32  68F 0‬‬
‫‪ -۰‬د اوبو د تودبی درجه د سانتی ګیرد عبه په کلوین محاسبه کوو‬
‫‪K 0  C 0  273  20  273  293K 0‬‬

‫‪ -۳‬د اوبو د تودبی درجه د سانتی ګیرد عبه په رانکین محاسبه کوو‬

‫‪R0  1.8K 0  1.8 * 293  527.67 R0‬‬

‫‪ .۰‬په دریو پرله پسی وریو کې په یوه نقطه کې چې د واوری په وسیله پوښل‬
‫هویده دلوړاو ټیټ حد ترمامیترونو په وسیله د تودوبې لوړه او ټیټه درجه په‬
‫الندی ترتیب سره اندازه هویده ‪ .‬که چیری د اوبو ارتفاع چې د واوری د ویلې‬
‫کې د اوبو هغه‬ ‫کیدو عبه درجه – ورځ ‪ h  3mm‬فرض کړو ‪ ،‬پدی صور‬

‫‪177‬‬
‫ارتفاع محاسبه کړی چې د دریو وریو په اوږدو کې د واورو د ویلو کیدو عبه‬
‫په الس راغلی وی ‪.‬‬

‫‪Tmax ;0C‬‬ ‫‪+ 10‬‬ ‫‪+ 12‬‬ ‫‪+ 14‬‬

‫‪Tmin ;C 0‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬

‫حل ‪ :‬محاسبه په الندی ترتیب سره اجرأ کوو‬

‫‪ -۱‬د الندی رابطې عبه په کارابیستلو د هری وریې د تودوبې منینی درجه‬
‫محاسبه او پایلی په جدول کې لیکو‬
‫‪Tmax ;0C‬‬ ‫‪+ 10‬‬ ‫‪+ 12‬‬ ‫‪+ 14‬‬
‫‪Tmin ;C 0‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬
‫‪Tmean‬‬ ‫‪+ 2.5‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪+5‬‬

‫‪Tmax  Tmin 10  5‬‬

‫‪Tmean ‬‬ ‫‪‬‬ ‫; ‪ 2.5C 0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -۰‬نظر صفر ته د ورینیو درجو مجموعه محاسبه کوو‬

‫‪T  t‬‬ ‫‪1‬‬ ‫; ‪ t2  t3  2.5  5  4  11.5C 0‬‬

‫‪ -۳‬په دریو وریو کې د ویلو هوو اوبو مجموعی ارتفاع محاسبه کوو‬

‫‪ h  hT  3*11.5  34.5mm.‬‬

‫‪178‬‬
‫‪ .۳‬د یویی هفتی په اوږدو کې د الندی جدول مطابق د تودبې لوړه او ټیټه درجه‬
‫اندازه هویده ‪ .‬پدی موده کې د سانتیګیرد د دوو درجو ‪ 2C 0 ‬پر مبنأ وریي –‬
‫درجه په الس رایي ‪.‬‬
‫‪Tmax ;C 0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪Tmin ;C 0‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪-8‬‬ ‫‪-3‬‬

‫حل ‪ :‬محاسبه په الندی ترتیب سره اجرأ کوو‬

‫‪ -۱‬د حرار منینی درجه محاسبه کوو‬

‫‪Tmax  Tmean 3  5‬‬

‫‪Tmean ‬‬ ‫‪‬‬ ‫; ‪ 2C 0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫د محاسبې پایلې په جدول کې لیکو‬
‫‪Tmax ;C 0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪0‬‬
‫‪Tmin ;C‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪-8‬‬ ‫‪-3‬‬
‫‪0‬‬
‫‪Tmean ;C‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪1.5‬‬

‫‪ -۰‬نظر د سانتیګیرد ‪  2‬درجو ته د وریو د درجو مجموعه محاسبه کوو‬

‫‪Degree  Day  (4  2)  (5  2)  5C 0‬‬

‫په هغه یای کې اندازه کړی چې د نصب هوی‬ ‫‪ .۰‬د هوا نسبی رطوب‬
‫سایکرومتر وچ ترمامتر د تودوبې ‪ 36C 0 ‬او لوند ترمامتر ‪ 25C 0 ‬درجه د‬
‫سانتی ګیرد و ښایی‪.‬‬
‫حل ‪ .‬د لوند او وچ ترمامتر د تودوبې د توپیر په پام کې نیولو سره د( ‪.۰-۰‬‬
‫جدول ) د ارقامو په کارولو سره د هوا نسبی لمدبل محاسبه کوو‪.‬‬
‫‪ -۱‬د لوند او وچ ترمامتر توپیر محاسبه کو‬

‫‪179‬‬
 ‫‪T  T  TW  36  25  11C 0‬‬

‫‪ -۰‬د ښودل هوی (‪ .۰ -۰‬جدول) عبه نظر ‪ T  11C 0‬او ‪ T  36C 0‬د هوا‬
‫نسبی لمدبل ‪ RH  41%‬په الس رایی ‪.‬‬
‫‪ . ۰‬که چیری په یوه سیمه کې د نصب هوی سایکرومتر لوند ترمامتر د‬
‫کې د‬ ‫تودوبی ‪ TW  20C 0‬او وچ ترمامتر ‪ T  28C 0‬وښایي ‪ .‬پدی صور‬
‫هبنم نقطې ‪ ،‬د هبنم په نقطه کې د اهباع ببار فهار او د هوا نسبی لمدبل‬
‫محاسبه کړی ‪.‬‬
‫حل ‪ .‬د محاسبی ترتیب ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د لوند او وچ ترمامتر توپیر محاسبه کو‬
‫‪T  T  TW  28  20  8C 0‬‬

‫درجی‬ ‫‪ -۰‬د ( ‪ .۳-۰‬جدول ) عبه نظر ‪ T  8C 0‬او د وچ ترماتر د حرار‬

‫‪ T  28C 0‬ته د هنبم نقطه ‪ Td  16C 0‬په الس رایی ‪.‬‬
‫‪ -۳‬د ( ‪ .۳-۰‬جدول ) عبه نظر د حرار درجی ته ‪ T  8C 0‬په صور کې د‬
‫اهباع ببار فهار ‪ ew  37.8mbar‬او نظر د هبنم نقطی ته ‪ Td  16C 0‬د‬
‫‪ ea  18.7mbar‬سره میادل دی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو د هوا نسبی رطوب محاسبه کوو‬
‫‪ea‬‬ ‫‪18.7‬‬
‫‪RH ‬‬ ‫‪100% ‬‬ ‫‪*100%  48.1%.‬‬
‫‪ew‬‬ ‫‪37.8‬‬

‫‪ – ۰‬همد ارنګه د ترمامترونو د تودوبې د توپیر په پام کې نیولو سره د‬

‫(‪.۰-۰‬جدول ) عبه په مستقیمه توګه د هوا نسبی لمدبل په الس راوړو یینی‬
‫‪. RH  48%‬‬

‫‪181‬‬
‫‪ .۵‬په یوه ښاری سیمه کې د یمکې د سطحې عبه د ‪ z  1.5m‬په لوړوالی سره‬
‫د یمکې د‬ ‫‪ U z  4m sec‬دی ‪ .‬د باد افقی سرع‬ ‫د باد افقی منینی سرع‬
‫سطحې عبه د لسو مترو ‪ x  10m‬په ارتفاع محاسبه کړی ‪.‬‬
‫حل ‪ .‬د محاسبی ترتیب ‪:‬‬
‫په ښاری سیمه کې دی نو له‬ ‫‪ -۱‬عرنګه چې د باد افقی اندازه هوی سرع‬
‫ضریب‬ ‫همدی امله د باد په مقابل د یمکې د سطحې د عوارضو د مقاوم‬
‫‪ a  0.4‬قبلوو‪.‬‬
‫توزیع د تابع عبه په کار ابیستلو سره غوښتل هوی سرع‬ ‫‪ -۰‬د سرع‬
‫محاسبه کوو‬
‫‪a‬‬
‫‪ x‬‬
‫‪Ux Uz ‬‬
‫‪z‬‬
‫‪0.4‬‬ ‫‪0.4‬‬
‫‪ 10 ‬‬ ‫‪ 10 ‬‬
‫‪U10  U1.5  ‬‬ ‫‪ 4 ‬‬ ‫‪ 8.54; m sec‬‬
‫‪ 1.5 ‬‬ ‫‪ 1.5 ‬‬

‫د الندی میلوماتو د هتون په صور کې د ذبیره وی بند عبه د ورینی‬ ‫‪.۰‬‬

‫او مجموعی تببیر او همدارنګه د ښودل هوی تببیر له امله د ذبیره ئی بند‬
‫عبه د ضایع هوو اوبو حجم د مایر)‪ (Mayer‬د فورمول عبه په کار ابیستلو‬
‫محاسبه کړی ‪.‬‬
‫‪ -‬د ذبیره وی بند د اوبو د آزادی سطحې مساح ‪ A  120km2 ‬؛‬
‫‪ -‬د اوبو د تودبی درجه ‪ TW  20C 0‬؛‬
‫‪ RH  40%‬؛‬ ‫‪ -‬د هوا نسبی رطوب‬
‫چې د یمکې سطحی د یو متر په ارتفاع ‪ z  1m‬اندازه‬ ‫‪ -‬د باد افقی سرع‬
‫هویده د ‪ V1  16 km hour‬؛‬
‫‪. T  15day‬‬ ‫‪ -‬وب‬
‫حل‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره اجرأ کوو ‪:‬‬

‫‪180‬‬
 ‫‪ -۱‬د ‪ .۰-۳‬جدول عبه د اوبو د تودوبی درجی ‪ TW  20C 0‬ته د اهباع ببار‬
‫فهارپه الس راوړو ‪ ew  17.75mm  Hg ‬؛‬
‫‪ -۰‬د الندی رابطی عبه د ببار فهار محاسبه کوو‬
‫‪ea‬‬
‫‪RH ‬‬ ‫‪.100%‬‬
‫‪ew‬‬
‫لدی یایه د ببار فهار محاسبه کوو‬

‫‪ 0.4 *17.75  7.03mm  Hg ‬‬

‫‪RH .ew 40% *17.75‬‬
‫‪ea ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪100%‬‬ ‫‪100%‬‬

‫‪ -۳‬عرنګه چې د باد منینی افقی سرع د یمکې د سطحې عبه د یوه متر په‬
‫ارتفاع اندازه هویدی‪ ،‬ددی لپاره چې ورکړل هوی سرع د باد په نهه متری‬
‫د ویش تابع عبه چې د الندی هکل‬ ‫‪ V9 ‬تیدیل کړو د په عمود د سرع‬
‫لرونکی ده کار ابلو‬
‫‪a‬‬
‫‪ x‬‬
‫‪Vx  Vz  ‬‬
‫‪z‬‬
‫‪0.16‬‬
‫‪9‬‬
‫‪V9  16 ‬‬ ‫‪ 22.74km hour ‬‬
‫‪1‬‬

‫‪ -۰‬د مایر د فورمول عبه په کار ابیستلو د ذبیره وی بند د آزادی سطحې عبه‬
‫ورینی تببیر منینی مقدار ‪ Edaily ‬محاسبه کوو‬

‫‪ V ‬‬
‫‪Edaily  k m 1  9 ew  ea  ‬‬
‫‪ 16 ‬‬
‫‪ 22.74 ‬‬
‫‪Edaily  0.351 ‬‬ ‫; ‪17.57  7.03  9.19 mm day‬‬
‫‪‬‬ ‫‪16 ‬‬

‫‪ -۰‬د ذبیره وی بند عبه د تببیر مجموعی مقدار محاسبه کوو‬

‫‪Etotal  EdailyT  9.19 *15  137.85mm‬‬

‫‪ -۵‬د ذبیره وی بند عبه د ضایع هوو اوبو حجم محاسبه کوو‬

‫‪181‬‬
 ‫‪W  Etotal A  137.85 *103 *120 *106  16.542 *106 m3 .‬‬

‫‪ -۵‬د الندی میلوماتو د هتون په صور کې د ذبیره ئی بند عبه د ورینی او‬
‫مجموعی تببیر او همدارنګه د ښودل هوی تببیر له امله د ذبیره وی بند عبه‬
‫د ضایع هوو اوبو حجم د روهور )‪ (Rohwer‬د فورمول عبه په کار ابیستلو‬
‫محاسبه کړی ‪.‬‬
‫‪ -‬د اوبو د تودبی درجه ‪ TW  18C 0‬؛‬
‫‪ RH  50%‬؛‬ ‫‪ -‬د هوا نسبی رطوب‬
‫چې د یمکې سطحی د یو متر په ارتفاع ‪ z  1m‬اندازه‬ ‫‪ -‬د باد افقی سرع‬
‫هویده د ‪ V1  16 km hour‬؛‬
‫‪ T  15day‬؛‬ ‫‪ -‬وب‬
‫‪ -‬د ذبیره ئی بند په حدودو کې د اتمسفیر فهار ‪. Pa  720mm  Hg ‬‬
‫حل‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره اجرا کوو ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د ‪ .۰-۳‬جدول عبه د اوبو د تودوبی درجی ‪ TW  18C 0‬ته د اهباع ببار‬
‫فهارپه الس راوړو ‪ ew  15.51mm  Hg ‬؛‬
‫‪ -۰‬د الندی رابطی عبه د ببار فهار محاسبه کوو‬
‫‪ea‬‬
‫‪RH ‬‬ ‫‪.100%‬‬
‫‪ew‬‬
‫لدی یایه د ببار فهار محاسبه کوو‬

‫‪ 0.5 *15.51  7.75mm  Hg ‬‬

‫‪RH .ew 50% *15.51‬‬
‫‪ea ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪100%‬‬ ‫‪100%‬‬
‫‪ -۳‬عرنګه چې د باد منینی افقی سرع د یمکې د سطحې عبه د یوه متر په‬
‫ارتفاع اندازه هویدی‪ ،‬ددی لپاره چې ورکړل هوی سرع د باد په ‪ V0.6 ‬متری‬
‫تیدیل کړو د په عمود د سرع د ویش تابع عبه چې د الندی هکل لرونکی ده‬
‫کار ابلو‬

‫‪181‬‬
 ‫‪a‬‬
‫‪ x‬‬
‫‪Vx  Vz  ‬‬
‫‪z‬‬
‫‪0.16‬‬
‫‪ 0.6 ‬‬
‫‪V0.6  16‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 14.74km hour ‬‬
‫‪ 1 ‬‬

‫‪ -۰‬د روهور د فورمول عبه په کار ابیستلو د ذبیره وی بند د آزادی سطحې‬
‫عبه ورینی تببیر منینی مقدار ‪ Edaily ‬محاسبه کوو‬

‫‪Edaily  0,7711.456  0.000732 Pa 0.44  0.0733V0.6 ew  ea  ‬‬

‫‪ 0.7711.456  0.000732 * 7200.44  0.0733 *14.7415.51  7.75 ‬‬
‫‪ 8.44; mm day‬‬

‫‪ -۰‬د ذبیره وی بند د اوبو د آزادی سطحې عبه د تببیر مجموعی مقدار‬
‫محاسبه کوو‬

‫‪Etotal  Edaily.T  8.44 *15  126.6; mm‬‬

‫‪ -۵‬د ذبیره وی بند عبه د تببیر له امله د ضایع هوو اوبو حجم محاسبه کوو‬

‫‪W  Etotal A  126.6 *103 *120 *106  15.192 *106 ; m3‬‬

‫‪ .۶‬د عقرب په میاه کې د یو ذبیره وی بند د اوبو د آزادی سطحې منینی‬

‫کې د بهیر دبولی منینی‬ ‫‪ A  25km2 ‬دی ‪ .‬په ښودل هوی میاه‬ ‫مساح‬
‫مقدار ‪ R1  15 m3 sec‬او د بهیر وتونکی (بروجی) منینی مقدار‬
‫مجموعی مقدار‬ ‫کې د اورښ‬ ‫‪ . R2  20 m3 sec‬همدارنګه په همدی میاه‬
‫‪ P  10cm‬او د یانګړو عواملو له امله د ذبیره وی بند عبه د همدی وب‬
‫په ترڅ کې پنیه لس میلون مترمکیب ‪ S  15 *106 m3 ‬اوبه ضایع هویدی ‪.‬‬
‫د پورتنیو میلوماتو په پام کې نیولو سره د ذبیره ئی بند عبه د تببیر مقدار‬

‫‪184‬‬
‫کوم بدلون‬ ‫پداسی حال کې محاسبه کړی چې د یمکې الندی اوبو په وضیې‬
‫ندی رامنځ ته هوی یینی ‪. G1  G2  cons tan t ‬‬
‫حل‪ .‬د ‪ T‬پارامترپه پام کې نه نیولو سره او همدارنګه پدی فرضیی سره چې د‬
‫یمکې الندی اوبو په وضیی کې بدلون هتون نه لری د اوبو بیالنس د میادلی‬
‫عبه په کارابیستلو سره په الس رایی‬
‫‪E  P  R1  R2   S‬‬

‫کې هامل پارامترونه محاسبه کوو‬ ‫د میادلی په ښی طر‬

‫‪10‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪* 25 *106  2.5 *106 ; m3‬‬
‫‪100‬‬
‫‪R1  15 * 86400 * 30  38.88 *106 ; m3‬‬
‫‪R2  20 * 86400 * 30  51.84 *106 ; m3‬‬
‫‪S  15 *106 ; m3‬‬

‫په پایله کې په الس رایی‬

‫‪E  2.5  38.88  51.84  15*106  4.56 *106 ; m3‬‬

‫لدی یایه عبه ورینی منینی تببیر محاسبه کوو‬

‫‪4,54 *106‬‬
‫‪Edaily ‬‬ ‫‪*1000  6.05; mm day ‬‬
‫‪25 *106 * 30‬‬

‫‪ .۱۲‬د نوامبر د میاهتی د یوی وریی په اوږدوکې د ذبیره وی بند د آزادی‬

‫لری د تببیر مقدار محاسبه‬ ‫سطې عبه چې د عرض البلد په ‪ 280 ‬موقیی‬
‫کړی ‪ .‬په ذبیره وی بند کې آزاده سطح د سمندر د سطحې عبه د اته سوه متره‬
‫لری ‪ .‬د هوا د تودوبې منینی درجه‬ ‫‪ h  800m‬په ارتفاع موقیی‬
‫‪ ، Ta  19C 0 ‬د هوا نسبی لمدبل ‪ ، RH  60%‬په نوموړی ورځ کې د لمرینو‬

‫‪185‬‬
‫د یمکې د سطحې عبه د دوه‬ ‫ساعتونو همیر ‪ n  9hour ‬او د باد سرع‬
‫‪ km ‬‬
‫‪ V2  80; ‬دی ‪.‬‬ ‫مترو په ارتفاع ‪‬‬
‫‪ day ‬‬
‫حل ‪ .‬د محاسبی ترتیب‬
‫‪ -۱‬دهوا د تودوبې د ‪ Ta  19C 0‬په صور کې د الندې فورمول عبه په کار‬
‫ابیستلو د اهباع ببار فهار د منحنی میالن مقدار محاسبه کوو‬

‫‪ mbar ‬‬

‫‪  0.000815 *19  0.8912  1.37;  0 ‬‬
‫‪7‬‬

‫‪ C ‬‬
‫‪ -۰‬د (‪ )۵۱-۰‬میادلی عبه په کار ابیستلو د سمندر دآزادی سطحې عبه‬
‫‪ h  800m‬په ارتفاع د هوا فهار محاسبه کوو‬
‫‪PA  1013  0.1152 * 800  0.544 *106 * 800  921.2; mbar ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ -۳‬د (‪ )۵۲-۰‬میادلې عبه په کار ابیستلو د سایکرومتریک ضریب محاسبه‬

‫کوو‬
‫‪0.66 * 921.2‬‬ ‫‪ mbar ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 0.608 0 ‬‬
‫‪1000‬‬ ‫‪ C ‬‬
‫‪ -۰‬نظر د اوبو دتودوبې درجی ته ‪ Ta  19C 0 ‬د اهباع ببار فهار یا د (‪.۰-۰‬‬
‫جدول ) عبه ټاکو ‪ ew  22mbar ‬یا د (‪ )۱۰-۰‬فورمول عبه په ګټه ابیستلو‬
‫سره محاسبه کوو ‪. ew  22mbar ‬‬
‫‪ -۰‬د هوا د نسبی رطوب د هتون په صور کې د الندی فورمول عبه په کار‬
‫ابیسلو د ببار فهار ‪ ea ‬محاسبه کوو‬
‫‪ea‬‬
‫‪RH ‬‬ ‫‪100%‬‬
‫‪ew‬‬

‫‪RH .ew‬‬
‫لدی یایه عبه‬
‫‪ea ‬‬ ‫‪ 0.6 * 22  13.2; mbar‬‬
‫‪100%‬‬

‫‪186‬‬
‫‪ -۵‬د (‪.۵-۰‬جدول ) عبه نظر د ساحې جغرافیه ئی موقیی ته ‪ 280 ‬عرض البلد‬
‫ته د لمرینو منینیو ساعتونو اعظمی حد ټاکو ‪ ، N  10.78hours‬همدارنګه‬
‫نظر د ساحې جغرافیه ئی موقیی ته ‪ 280 ‬عرض البلد ته د (‪ .۰-۰‬جدول ) عبه‬
‫د اتمسفیر د پاسه د لمر وړانګو مقدار میلوموو‬

‫‪ mm ‬‬ ‫‪ cal ‬‬

‫‪H A  9.52‬‬ ‫‪  9.52 * 58.48  556.73;  2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ day ‬‬ ‫‪ cm .day ‬‬

‫‪ -۰‬په پایله کې د (‪ )۵۰-۰‬فورمول عبه د ذبیره ئی بند په آزاده سطح کې د‬

‫لمر د وړانګو مقدار محاسبه کوو‬

‫‪‬‬ ‫‪9 ‬‬ ‫‪ cal ‬‬

‫‪H s  0.95 0.29 * Cos 280  0.52‬‬ ‫‪ * 556.73  365.04;  2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪10.78 ‬‬ ‫‪ cm .day ‬‬

‫‪۰( -۵‬ـ‪ )۵۰‬میادلې عبه په کار ابیستلو سره د پنمن میادلی ایروډیناکیک جز‬
‫محاسبه کوو‬

‫‪‬‬ ‫‪80 ‬‬ ‫‪ mm ‬‬

‫‪Ea  p.2625 0.5 ‬‬ ‫‪ * 22  13.2  2.31; ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪160 ‬‬ ‫‪ day ‬‬

‫‪ -۶‬د (‪ )۵۳-۰‬رابطی عبه په کار ابیستلو تببیری بالصه انرژی محاسبه کوو‬
‫‪Qn  7.14 *10 3 * 365.04  5.26 *10 6 * 365.0419  17.8‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1.87‬‬

‫‪ 3.94 *10 6 * 365.04  2.39 *10 9 365.04 19  7.2  1.02 ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ mm ‬‬
‫‪ 3.69‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ day ‬‬

‫‪– ۱۲‬د ذبیره وی بند د آزادی سطحې عبه د تببیر مقدار د (‪ )۰۵-۰‬رابطی‬
‫عبه په کار ابیستلو محاسبه کوو‬

‫‪187‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪1.37‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.608 ‬‬ ‫‪ mm ‬‬
‫‪E ‬‬ ‫‪ * 3.69  ‬‬ ‫‪ * 2.31  3.27‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1.37  0.608 ‬‬ ‫‪ 1.37  0.608 ‬‬ ‫‪ day ‬‬
‫‪ .۱۱‬د واوری د اوریدو عبه وروسته په یوه لمرینه ورځ کې الندی ارقام د‬
‫هواپیژندنی په مرکز کې ثب هویدی ‪ .‬په نوموړی ورځ کې د واوری د سطحې‬
‫عبه د تببیر مقدار محاسبه کړی ‪.‬‬
‫‪ -‬د دوه مترو ‪ 2m‬په ارتفاع د هوا د تودوبې ترټولو لوړه درجه‬
‫‪ Ta. max  12C 0‬؛‬
‫‪ -‬د دوه مترو ‪ 2m ‬په ارتفاع د هوا د تودوبې تر ټولو ټیته درجه ‪Ta. min  6C 0‬‬

‫؛‬
‫‪ RH  70%‬؛‬ ‫‪ -‬منینی نسبتی رطوب‬
‫‪ -‬د یمکې د سطحې عبه د لس مترو ‪ 10m‬په ارتفاع د باد سرع‬
‫‪. V10  255 km day‬‬
‫حل ‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره ترسره کوو ‪:‬‬
‫په ‪ m sec‬باید وضع‬ ‫‪ -۱‬عرنګه چې په ( ‪ )۵۰ -۰‬فورمول کې د باد سرع‬
‫هی ‪ ،‬نو له همدی امله ورکړل هوی سرع باید د ‪ km day ‬عبه په ‪m sec‬‬
‫تبدیل کړو‬
‫‪1000‬‬
‫‪V10  255 km day  255‬‬ ‫;‪ 2.95  3 m sec‬‬
‫‪86400‬‬
‫‪ -۰‬د هوا د تودوبې منینې درجه محاسبه کوو‬

‫‪Ta.max  Ta.min 12  6‬‬

‫‪Tav ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 9C 0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫عرنګه چې د هوا د تودوبې منینې درجه ‪ 9C 0 ‬ده ‪ ،‬پدی فرضیی سره چې د‬
‫واوری په سطحه کې د وریی د هوا د تودوبې درجه هم ‪ 9C 0 ‬ده ‪ .‬د هوا د‬

‫‪188‬‬
‫تودوبې د ښودل هوی درجې په صور کې د اهباع ببار فهار ‪ ew ‬محاسبه‬
‫کوو‬

‫‪16.78T  116.9 ‬‬ ‫‪16.78 * 9  116.9 ‬‬

‫‪ew  exp ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ exp ‬‬ ‫‪ 1.14 KPa‬‬
‫‪ T  237.3 ‬‬ ‫‪ 9  237.3 ‬‬
‫‪ew  1.14KPa  1,14 *10  11.4mbar‬‬

‫‪ -۳‬د ببار د واقیی فهار ‪ ea‬د محاسبی لپاره د نسبی رطوب د فورمول عبه‬
‫کار ابلو‬
‫‪ea‬‬
‫‪RH ‬‬ ‫‪100%‬‬
‫‪ew‬‬
‫لدی یایه په الس راوړو‬
‫‪ew RH‬‬
‫‪ea ‬‬ ‫‪ 0.7 *11.4  7.9mbar‬‬
‫‪100%‬‬

‫‪ -۰‬د الندی رابطی عبه په کار ابیستلو د واوری د سطحې عبه د تببیر مقدار‬
‫محاسبه کوو‬
‫‪E  0.18  0.098V10 ew  ea  ‬‬
‫‪ 0.18  0.098 * 311.4  7.9  1.6mm day ‬‬

‫منینی کلنی مقدار‬ ‫‪ .۱۰‬د آبریز په یوه حوزه کې د اورښ‬

‫‪ P  255 mm year ‬او د تودوبې منینی کلنی درجه ‪ T  11C 0 ‬سانتی ګرید د‬
‫هوی ده ‪ .‬د پورتنیو میلوماتو د هتون په‬ ‫هوا پیژندنی په مرکزونو کې ثب‬
‫صور کې د ابریز د سطحې عبه د واقیی تببیر او تیرق اندازه محاسبه کړی ‪.‬‬
‫حل ‪ .‬د واقیی تببیر او تیرق د اندازی محاسبه په الندی ترتیب سره اجرأ کوو‪:‬‬
‫‪ -۱‬د هوا د تودوبی مربوط المل محاسبه کوو‬

‫‪I  300  25T  0.05T 3 ‬‬

‫‪ 300  25 *11  0.05 * (11)3  641.55‬‬

‫‪189‬‬
 ‫‪ -۰‬د واقیی تببیر او تیرق مقدار محاسبه کوو‬
‫‪P‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0.90  P I  ‬‬
‫‪2 0.5‬‬

‫‪255‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 247mm / year .‬‬
‫‪0.90  255 641.55 ‬‬ ‫‪2 0.5‬‬

‫‪ 95%‬په تببیر‬ ‫ددی مثال عبه دی پایلی ته رسوو چې د کلنی منینی اورښ‬
‫‪ 5%‬د یمکې الندی‬ ‫رسی او یوازی د کلنی اورښ‬ ‫او تیرق کې په مصر‬
‫رسی ‪.‬‬ ‫اوبو په تغذیه کې په مصر‬
‫‪ .۱۳‬د یوی کرنیزی سیمی عبه چې د سمندر د آزادی سطحې عبه د ‪300m‬‬
‫مترو په ارتفاع او د عرض البلد په ‪ 400 ‬کې موقیی لری د الندی میلوماتو د‬
‫هتون په صور کې د پوتینسیالی تببیراو تیرق ‪ PET‬مقدار د پنمن د طریقی‬
‫مطابق محاسبه کړی ‪:‬‬
‫‪ -‬د سپټامبر په میاه کې د تودوبې اعظمی درجه ‪ Tmax  30C 0‬؛‬
‫‪ RH  75%‬؛‬ ‫‪ -‬د سپټامبر په میاه کې د هوا منینی نسبی رطوب‬
‫‪ -‬د سپټامبر په میاه کې د لمرینو ساعتو منینی همیر ‪ n  10.5hours‬؛‬
‫سرع‬ ‫‪ -‬د یمکې د سطحې عبه د دوه مترو په ارتفاع د باد‬
‫‪ V2  100 km day‬؛‬
‫‪ -‬د سپټامبر په میاه کې د تودوبې اصغری درجه ‪ Tmin  18C 0‬؛‬
‫حل ‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره ترسره کوو‬
‫‪ -۱‬د الند فورمول عبه په کارابیستلو د هوا فهار محاسبه کوو‬

‫‪Pa  1013  0.1055E  1013  0.1055 * 300  981.35mbar‬‬

‫‪ -۰‬د تودوبې منینی درجه محاسبه کوو‬

‫‪Tmax  Tmin 30  18‬‬
‫‪Tmean ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 24C 0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪191‬‬
‫‪ -۳‬د تببیر مبفی تودوبه (‪) Latent heat of evaporation‬محاسبه‬
‫کوو‬
‫‪L  2500.78  1.3601Tmean ‬‬
‫‪ 2500.78  1.3601 * 24  2468.1376; KJ kg‬‬

‫‪ -۰‬د اوبو د ببار فهار منحنی میالن (هیب) محاسبه کوو‬

‫‪  2.000.00738Tmean  0.8072  0.00116 ‬‬
‫‪7‬‬

‫‪ 2.000.00738 * 24  0.8072  0.00116  1.789; mbar C 0 .‬‬

‫‪7‬‬

‫‪ -۰‬سایکرومتریکی ضریب د الندی فورمول مطابق محاسبه کوو‬

‫‪Pa‬‬ ‫‪981.35‬‬
‫‪  1.6134‬‬ ‫* ‪ 1.6134‬‬ ‫‪ 0.641 mbar C 0‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪2468.137‬‬

‫‪ -۵‬د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو سره نظر د حرار درجې ته د اهباع‬
‫ببار فهار محاسبه کوو‬
‫‪0.00738Tmean  0.80728 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ew  33.8639‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0.0000191.8Tmean  48  0.001316‬‬
‫‪0.00738 * 24  0.80728 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 33.8639‬‬ ‫‪  29.83; mbar‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0‬‬‫‪.‬‬‫‪000019‬‬‫‪‬‬‫‪1‬‬‫‪.‬‬‫‪8‬‬ ‫*‬ ‫‪24‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0‬‬‫‪.‬‬‫‪001316‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ -۰‬د لمر بالصه یلیدنه (وړانګی ) ‪Net radiation Rn ; mm / day ‬‬
‫‪Rn  1   Rs  Rb‬‬

‫د لمر د بالصو وړانګو د محاسبی لپاره په پورتنی رابطه کې هامل پارامترونه‬

‫په الندی ترتیب محاسبه کوو‪:‬‬
‫‪ -‬د الندی رابطی عبه د لنډو عپو سره د لمر د بولی وړانګی محاسبه کوو‬
‫‪‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪Rs  Ra  0.23  0.48 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪N‬‬

‫‪190‬‬
‫‪ - N  12.5‬ممکنه اعظمی لمرین ساعتونه چې د (‪ .۱۱-۰‬جدول ) عبه نظر‬
‫میاه او عرض البلد ته ټاکل کیږی ‪.‬‬
‫د ‪ Ra‬قیم نظر د کال میاه او عرض البلد ته د (‪ .۱۲-۰‬جدول) عبه انتبابو‬
‫چې په پایله‬
‫‪740‬‬
‫‪Ra  740 cal cm .day ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 12.62 mm day‬‬
‫‪58.5‬‬

‫لدی یایه عبه د بالصو وړانګو مقدار محاسبه کوو‬

‫‪‬‬ ‫‪10.5 ‬‬
‫‪Rs  12.62 0.3  0.48‬‬ ‫‪  7.99 mm day‬‬
‫‪‬‬ ‫‪12.5 ‬‬

‫‪ -‬د یمکې د سطحې عبه د اوږدو عپوپه هکل بروجی وړانګې محاسبه کوو‬
‫‪ R‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Rb   a s  b  Rbo  1.2 s  0,2  Rbo‬‬
‫‪ Rso‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ Rso‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ -‬بروجی بالصی وړانګی (‪ )Net outgoing radiation‬محاسبه کوو‬

‫‪Rbo  ‬‬
‫‪T‬‬‫‪4‬‬
‫‪max‬‬ ‫‪ Tmin‬‬
‫‪4‬‬
‫‪‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ -‬په فورمول کې هامل پارامترونه محاسبه کوو‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Tmax  C 0  273  30  273  303K 0‬‬
‫‪Tmin  C  273  18  273  291K 0‬‬
‫‪0‬‬

‫‪ -‬د استفان – بولتزمن ثاب ضریب ‪   4.8995 *103 J m2day.K 4 ‬؛‬

‫‪ -‬د سطحې د یلیدنی ضریب (‪ )The radiation coefficient‬مقدار‬
‫محاسبه کوو‬

‫‪191‬‬
 ‫‪‬‬
‫‪  0.02  0.261exp  7.77 *104 Tmean 2 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ 0.02  0.261* 2.7182  7.77 *10‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪24   0.1469‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ -‬بروجی بالصی وړانګی محاسبه کوو‬

‫‪ 3034  2914 ‬‬

‫‪Rbo  0.1469 * 4.8995 *10 ‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪  5613287 KJ m 2 .day ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1346710.57 cal cm .day  134.671cal m 2 .day  2.29 mm day .‬‬
‫‪2‬‬

‫د یمکې د سطحې عبه بروجی وړانګی د اوږدو عپو په هکل محاسبه کوو‬
‫‪‬‬ ‫‪7.99‬‬ ‫‪‬‬
‫* ‪Rb  1.2‬‬ ‫‪ 0.2  * 2.29  1.824 mm day.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪9.62‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ -‬د بالصو وړانګو مقدار محاسبه کوو‬

‫‪Rn  1  0.257.99  1.824  4.167 mm day.‬‬

‫‪ -‬د ببار فهار محاسبه کوو‬

‫‪RH .ew 75 * 29.83‬‬

‫‪ea ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 22.373mbar.‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪ -‬د ببار فهار کمښ محاسبه کوو‬
‫‪d  ew  ea  29.83  22.373  7.458mbar‬‬

‫‪ -‬پوتینسیالی تببیراو تیرق محاسبه کوو‬

‫‪‬‬ ‫‪1.789‬‬ ‫‪0.641‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪* 4.169 ‬‬ ‫‪*‬‬
‫‪PET  1.789  0.641‬‬ ‫‪1.789  0.641  4.131 mm day‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪* 0.27 1  0.01*1007.458‬‬ ‫‪‬‬

‫‪191‬‬
 ‫د طریقی مطابق د یوی سیمی عبه چې د عرض البلد په‬ ‫‪ .۱۰‬د ترن ‪ -‬وای‬
‫لری د الندی ارقامو په پام کې نیولو سره د سپټامبر په‬ ‫‪ 350 ‬کې موقیی‬
‫میاه کې پوتینهالی تببییراو تیرق محاسبه کړی ‪.‬‬
‫‪month‬‬ ‫‪Jan‬‬ ‫‪Feb‬‬ ‫‪Mar‬‬ ‫‪Apr‬‬ ‫‪May‬‬ ‫‪Jun‬‬ ‫‪Jul‬‬ ‫‪Aug‬‬ ‫‪Sep‬‬ ‫‪Oct‬‬ ‫‪Nov‬‬ ‫‪Dec‬‬
‫‪T,C0‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬

‫حل‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره ترسره کوو ‪:‬‬

‫‪ -‬د هری میاهتی لپاره د الندی فورمول مطابق د تودبې (حرارتی) اندیکس‬
‫‪T ‬‬
‫‪1.51‬‬
‫محاسبه کوو‬
‫‪im   m ‬‬
‫‪ 5 ‬‬

‫د بیلګی په توګه د اپریل د میاهتی لپاره‬

‫‪1.51‬‬
‫‪ 5.5 ‬‬
‫‪im  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1.15‬‬
‫‪ 5 ‬‬

‫په همدی ترتیب د ټولو میاهتو لپاره د تودوبې اندیکس محاسبه کوو او پایلی‬
‫په جدول کې لیکو‬
‫‪month‬‬ ‫‪Jan‬‬ ‫‪Feb‬‬ ‫‪Mar‬‬ ‫‪Apr‬‬ ‫‪May‬‬ ‫‪Jun‬‬ ‫‪Jul‬‬ ‫‪Aug‬‬ ‫‪Sep‬‬ ‫‪Oct‬‬ ‫‪Nov‬‬ ‫‪Dec‬‬

‫‪im‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0.46‬‬ ‫‪1.15‬‬ ‫‪3.75‬‬ ‫‪6.91‬‬ ‫‪11.36‬‬ ‫‪13.48‬‬ ‫‪10.01‬‬ ‫‪6.91‬‬ ‫‪2.84‬‬ ‫‪2.45‬‬

‫‪ -‬د الندی رابطي عبه کلنی تودوبې اندیکس محاسبه کوو‬

‫‪12‬‬
‫‪I   im  0.46  1.15  3.75  6.91  11.36 ‬‬
‫‪n 1‬‬

‫‪ 13.48  10.01  6.91  2.84  2.43  58.5‬‬

‫د الندی رابطې عبه په کار ابیستلو سره د ‪ a ‬ضریب محاسبه کوو‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪a  6.75 *107 58.53  7.71 *105 58.52 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1.792 *102 58.5  0.492  1.41‬‬

‫‪194‬‬
‫د پوتینسیالی تببیر او تیرق د محاسبی لپاره د (‪ .۵ -۰‬جدول ) عبه اصالحی‬
‫ضریب ‪ N m  1.03‬نظر میاه او عرض البلد ‪ 350 ‬ته ټاکو ‪.‬‬
‫‪ -‬د الندې رابطې عبه په کار ابیستلو د پوتینسیالی تببیر او تیرق اصالح هوی‬
‫مقدار محاسبه کوو‬
‫‪1.41‬‬
‫‪ 10 * 3 ‬‬
‫‪PET  16 * 1.03* ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 113.6; mm‬‬
‫‪ 58.5 ‬‬
‫‪ -‬د پوتینسیالی تببیر او تیرق ورینی مقدار محاسبه کوو‬

‫‪PET 113.6‬‬
‫‪PETday ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 3.7 mm day‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬

‫‪ -۱۰‬د الری – جانسون د طریقی مطابق د الندی میلوماتو په پام کې نیولو سره‬
‫تر مطالیې الندی سیمی عبه د پوتینهالی تببیراو تیرق مقدار محاسبه کړی ‪.‬‬
‫‪ -‬د اپریل ‪ ،‬می او جون په میاهتو کې د تودوبې ثب هوی منینی مقدارونه په‬
‫ترتیب سره عبار دی له ‪ 26;20‬او ‪ 30‬درجی سانتی ګرید عبه ‪.‬‬
‫حل‪ .‬د پوتینهالی تببیراو تیرق مقدار د محاسبی لپاره باید د تودوبې درجه د‬
‫سانتی ګرید عبه په فارنهای تبدیل هی‬
‫;‪T  1.8C  32‬‬
‫‪0‬‬

‫; ‪TApr  1.8 * 20  32  68F 0‬‬

‫; ‪Tmay  1.8 * 26  32  76 F 0‬‬
‫‪TJun  1.8 * 30  32  86.‬‬

‫‪ -‬د تودوبې ورینی درجې مجموع محاسبه کوو‬

‫‪Dm  68  76  86* 31  7192‬‬

‫‪ -‬د الندی رابطې عبه ‪ PET‬محاسبه کوو‬

‫‪PET  0.007457 Dm  24.4  0.004757 * 7192  24.4  58.59cm.‬‬

‫‪195‬‬
‫‪ .۱۵‬د الندی ارقامو په پام کې نیولو سره د جنسن – هیز د طریقی مطابق د‬
‫‪ May‬په میاه کې ‪ PET ‬محاسبه کړی ‪.‬‬
‫‪ -‬د کال تر ټولو عبه په ګرمه میاه کې دتودوبې اعظمی درجه ‪ Tmax  30C 0‬؛‬
‫کې د تودوبې اصغری درجه ‪Tmin  20C 0‬‬ ‫‪ -‬د کال تر ټولو عبه په ګرمه میاه‬
‫؛‬
‫‪ -‬د می په میاه کې د تودوبې منینی درجه ‪ Tmean  15C 0‬؛‬
‫‪ -‬د سمندر د سطحې عبه د سیمی ارتفاع ‪ 150m‬؛‬
‫‪ -‬موقیی د عرض البلد ‪. 300 N ‬‬
‫حل ‪ .‬د محاسبی ترتیب ‪:‬‬
‫‪ -‬د اهباع ببار فهار نظر د هوا د تودوبې درجی ته محاسبه کوو‬

‫‪ 17.27T ‬‬

‫‪ew.30  6.11 exp ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ T  237.3 ‬‬
‫‪ 17.27 * 30 ‬‬
‫‪ 6.11 exp ‬‬ ‫;‪  42.32mbar‬‬
‫‪ 30  237.3 ‬‬
‫‪ 17.27 * 20 ‬‬
‫‪ew.20  6.11 exp ‬‬ ‫‪  23.4mbar.‬‬
‫‪ 20  237.3 ‬‬

‫‪50‬‬
‫‪CH ‬‬ ‫‪ 2.63‬‬
‫‪42.42  23.4‬‬
‫‪ 2 *150 ‬‬
‫‪C1  38  ‬‬ ‫‪  37‬‬
‫‪ 306 ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Cc ‬‬ ‫‪ 0.017‬‬
‫‪37  7.6 * 2.63‬‬

‫‪Tc  2.5  0.1442.42  23.40‬‬

‫‪150‬‬
‫‪ 5.44‬‬
‫‪550‬‬

‫‪196‬‬
‫او عرض البلد ‪ 300 ‬ته د (‪ . ۱۱-۰‬جدول ) عبه‬ ‫د ‪ Ra‬مقدار نظر میاه‬
‫انتبابوو‬

‫‪945‬‬
‫‪Ra  945 cal cm 2 .day ‬‬ ‫‪ 16.15 mm day.‬‬
‫‪58.5‬‬

‫په پایله کې‬

‫‪PET  0.017 * 15   5.44*16.15  5.6 mm day‬‬

‫د یوه میاه په اوږدو کې د پوتینسیالی تببیراو تیرق مقدار مساوی دی په‬
‫‪PET  5.6 * 31  173mm.‬‬

‫‪ -۱۰‬د الندی میلوماتو په پام کې نیولو سره د بالنی – کریدل طریقی مطابق د‬
‫‪ May‬په میاه کې د مرجع نبا د تببیر او تیرق مقدار محاسبه کړی ‪:‬‬
‫‪ -‬د سسیمی موقیی د عرض البلد ‪ Latitude  300 N‬؛‬
‫‪ -‬د یمکې د سطحی عبه د دوه مترو په ارتفاع د باد ورینی سرع‬
‫‪ V2day  7.5 m sec‬؛‬

‫‪ -‬د تودوبې اعظمی درجه ‪ Tmax  21C 0‬؛‬

‫‪ -‬د تودوبې اصغری درجه ‪ Tmin  9.4C 0‬؛‬
‫‪ -‬د لمرینو ساعتونو همیر ‪ n  10hours‬؛‬
‫‪. RH min  48%‬‬ ‫‪ -‬د هوا نسبی اصغری رطوب‬
‫حل ‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره اجرأ کوو ‪:‬‬
‫‪ -‬نظر د عرض البلد زاوئی ‪ 300 ‬او میاهتی ته د (‪ .۱۱ -۰‬جدول ) عبه د‬
‫لمرنیو ساعتونو ممکنه اعظمی همیره تاکوو ‪. N  14hours‬‬
‫‪n 10‬‬
‫‪‬‬ ‫;‪ 0.71‬‬
‫‪N 14‬‬
‫‪RH min  48%‬‬

‫‪197‬‬
 ‫‪ -‬د الندې میادلې په مرسته د ‪ a ‬قیم محاسبه کوو‬

‫‪a  0.004348  0.71  1.41  1.91‬‬

‫د الندې میادلې عبه د ‪ b ‬قیم محاسبه کوو‬

‫‪b  0.82  0.004148  1.070.71  0.667.5 ‬‬

‫‪ 0.006480.71  0.0006487.5  1.46‬‬
‫د (‪ . ۵ -۰‬جدول ) عبه نظر ‪ Latitude  350 N‬او میاهتی )‪ (May‬ته اصالحی‬
‫ضریب ‪ P‬ټاکو‪. P  0.30 :‬‬

‫‪ -‬د تودوبې منینی درجه محاسبه کوو‬

‫‪Tmax  Tmin 21  9.4‬‬
‫‪Tmean ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 15.2C 0 .‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫تببیر او تیرق ‪ET0‬‬ ‫‪ -‬د الندی میادلې عبه په کار ابیستلو د مرجع نبا‬
‫محاسبه کوو‬

‫‪ET0  1.91  1.460.310.46 *15.2  8.13  4.9 mm day .‬‬

‫‪ .۱۵‬د الندی ارقامو په پام کې نیولو سره د )‪ (May‬میاهتی لپاره د هارګریوز‬

‫طریقی مطابق ‪ ET0‬محاسبه کړی ‪:‬‬
‫‪ -‬د ساحې موقیی د عرض البلد ‪ Latitude  300 N‬؛‬
‫‪ -‬د تودوبې اعظمی درجه ‪ Tmax  27C 0‬؛‬
‫‪ -‬د تودوبې منینی اصغری درجه ‪. Tmin  16C 0‬‬
‫حل ‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره سرته رسوو ‪:‬‬
‫‪ -‬د هوا د تودوبې درجی توپیر محاسبه کوو‬

‫‪198‬‬
 ‫‪TR  Tmax  Tmin  27  16  11C 0‬‬

‫‪ -‬د هوا د تودوبې منینی درجه محاسبه کوو‬

‫‪Tmax  Tmin 27  16‬‬

‫‪Tmean ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 25.5C 0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ -‬نظر ‪ Latitude  300 N‬او میاهتی ته د (‪ .۱۰ - ۰‬جدول )عبه د ‪ Ra‬قیم‬
‫ټاکوو ‪. Ra  16 mm day‬‬
‫‪ -‬د (‪ )۶۵ - ۰‬فورمول عبه په کار ابیستلو سره د ‪ ET0‬مقدار محاسبه کوو‬

‫‪ET0  0.0023Ra Tmean  18.7  TR ‬‬

‫‪ 0.0023 *1621.5  1.8 11  4.9 mm day .‬‬

‫‪ . ۱۶‬په یو سیمه کې د باران د هد د اندازه کولو لپاره د رادار دستګاه عبه‬

‫فکتور‬ ‫هد‬ ‫هوی‬ ‫اندازه‬ ‫د‬ ‫باران‬ ‫د‬ ‫‪.‬‬ ‫هویدی‬ ‫ابیستل‬ ‫کار‬
‫‪ Z  300000mm6 m3 ‬دی ‪ .‬د الندی حاالتو لپاره د باران هد محاسبه کړی ‪:‬‬
‫‪ -‬د ‪ a‬او ‪ b‬ضریبونو قیمتونه په ‪ a  200; b  1.6‬؛‬
‫‪ -‬د ‪ a‬او ‪ b‬ضریبونو د قیمتونه په ‪. a  300; b  1.4‬‬
‫حل ‪ .‬د باران هد د الندې رابطې عبه په کار ابیستلو سره محاسبه کوو‬

‫‪Z  200I b‬‬

‫لدی یایه عبه د باران هد محاسبه کوو‬

‫‪1 1.6‬‬ ‫‪1 1.6‬‬

‫‪ Z ‬‬ ‫‪ 300000 ‬‬ ‫‪-۱‬‬
‫‪I ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 96.62mm hour ‬‬
‫‪ 200 ‬‬ ‫‪ 200 ‬‬
‫‪1 1.6‬‬ ‫‪1 1.4‬‬
‫‪ Z ‬‬ ‫‪ 300000 ‬‬
‫‪I ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 138.95mm hour ‬‬ ‫‪-۰‬‬
‫‪ 200 ‬‬ ‫‪ 300 ‬‬
‫‪199‬‬
‫لری د عرض البلد په ‪ 480 N ‬درجو‬ ‫‪ . ۰۲‬یوه ساحه چې ‪ A  12ha‬مساح‬
‫لری ‪ .‬د ښودل‬ ‫کې د سمندر د سطحې عبه ‪ H  4000m‬په ارتفاع موقیی‬
‫هوی ساحې د واوری د پاکولو په وب کې الندی میلوما په الس راغلی دی ‪:‬‬
‫‪ -‬د هوا دتودوبې درجه ‪ T  12C 0‬؛‬
‫‪ V  16 km hour‬؛‬ ‫‪ -‬د باد منینی سرع‬
‫‪ -‬د اپریل میاه ؛‬
‫‪ -‬د هوا نسبی لمدبل(رطوب ) ‪. RH  60%‬‬
‫د دولس ساعتونو په ترڅ کې د تودبې د‬ ‫د ښودل هوو میلوماتو پربنس‬
‫یانګړو منابیو له امله د واوری ویلی کیدو مجموعی مقدار محاسبه کړی ‪:‬‬
‫‪ -‬که چیری باران ښودل هوی وب کې په پام کې ونه نیول هی ؛‬
‫‪ -‬که چیری د واوری د پاک هوی مساح د سټاالی )‪ (satellite‬په وسیله‬
‫‪ A  12km2‬وی ؛‬
‫کې د ویلی هوی واوری د بهیر حاصل هوی مقدار‬ ‫‪ -‬په ښودل هوی وب‬
‫محاسبه کړی ‪.‬‬
‫حل ‪ .‬د یانګړو عواملو له امله د واوری د ویلې کیدو مقدار محاسبه کوو ‪:‬‬
‫‪ -‬د یویای کیدو )‪:(Convection‬‬
‫; ‪M 6  KVT  0.005 *16 *12  0.96 cm 6.hour‬‬

‫د دولس ساعتونو په ترڅ کې د واری د ویلی کیدو مقدار محاسبه کوو‬

‫‪M12  2M 6  2 * 0.96  1.92 cm 12.hour‬‬

‫‪ -‬د تراکم له امله )‪:(Condensation‬‬

‫‪M 6  KV e  6.11‬‬

‫‪111‬‬
 ‫‪ -‬د هوا د ببار فهار په ‪ mbar ‬سره د نسبی رطوب د فورمول عبه محاسبه‬
‫کوو‬

‫‪e‬‬
‫‪RH  100%‬‬
‫‪ -‬د نظر د تودوبې درجی ته د اهباع ببار د جدول عبه ابلو د ‪ T  12Ces0‬په‬
‫صور کې ‪ es  10.54mm  HG‬په الس رایی‪.‬‬
‫‪ -‬په پایله کې د اهباع ببار فهار د ‪ mbar ‬له جنسه مساوی دی‬

‫‪es  10.54 *1.33  14.0mbar‬‬

‫‪ -‬د هوا د ببار فهار مساوی دی په‬

‫‪RH % * es‬‬
‫‪e‬‬ ‫‪ 0.6 *14  8.4mbar‬‬
‫‪100%‬‬

‫‪ -‬د هپږو ساعتونو په ترڅ کې د واوری د ویلی کیدو مقدار محاسبه کوو‬
‫‪M 6  0.005 *168.4  6.11  0.18 cm 6.hour‬‬

‫‪ -‬د واوری د مجموعی ویلې کیدو مقدار محاسبه کوو‬

‫‪M12  2M 6  2 * 0.18  0.36 cm 12.hour‬‬

‫‪ -‬د لمر د وړانکو )‪ (Radiation‬له امله ‪:‬‬

‫‪M12  M 0 1  0.75m  1.071  0.75  0.27 cm 12.hour‬‬

‫د دولس ساعتونو په ترڅ کې د واوری د مجموعی ویلې کیدو مقدار د ټولو‬

‫عواملو په پام کې نیولو سره محاسبه کوو‬

‫‪M  M‬‬ ‫‪conv‬‬ ‫‪ M cond  M rad  1.92  0.36  0.27  2.55 cm 12.hour‬‬

‫‪110‬‬
 ‫‪ -‬د بهیر مقدار چې د واوری د ویلې کیدو حبه په الس رایي محاسبه کوو‬

‫‪QS , M   M s.m Asp ‬‬ ‫*‬

‫‪‬‬
‫‪2.55 12 *166‬‬ ‫‪‬‬‫‪ 7.08 m3 sec‬‬
‫‪100 12 * 3600‬‬

‫‪ . ۰۱‬یوه ساحه چې ‪ A  45km2‬مساح لری د واوری په وسیله پوښل هویده‬

‫‪ .‬که چیری د وریی تودوبې منینی درجه ‪ Tmean  6.5C 0 ‬او د باران اندازه‬
‫‪ P  9mm‬وی ‪ .‬د واوری د ویلې کیدنې عبه د السته راغلی بهیر مقدار‬
‫محاسبه کړی ‪.‬‬
‫حل ‪ .‬د محاسبی ترتیب ‪:‬‬
‫‪ -‬د باران د اوریدو له امله د ویلی هوی واوری عبه د السته راغلو اوبو‬
‫ارتفاع محاسبه کوو‬

‫‪M  0.30  012RT  1  0.3  0.012 * 96.5  1  3.65mm‬‬

‫‪ -‬د بهیر مقدار محاسبه کوو‬

‫‪6‬‬
‫‪W M sm Asm 3.65 * 45 *10‬‬
‫‪Qsm ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ 1.91m3 sec‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪10 * 86400‬‬

‫او کثاف یی ‪20%‬‬ ‫‪ . ۰۰‬په یوه ساحه کې د واوری د قهر پڼدوالی ‪hs  0.5m‬‬

‫دی ‪ .‬د ښودل هوی د واوری د ویلی کیدو عبه د الس ته راغلو اوبو مقدار د‬
‫ارتفاع له جنسه محاسبه کړی ‪.‬‬
‫حل ‪ .‬د واوری د ویلی کیدو عبه د حاصل هوو اوبو مقدار د ارتفاع له جنسه‬
‫محاسبه کوو‬
‫‪hs.w  hs  s  50 * 0.2  10cm  100mm‬‬

‫‪ .۰۳‬د یوه سیند د آبریز د حوزی په حدودو کې د باران د مقدار د ټاکلو لپاره د‬
‫اندازه کولو علور دستګاه وی نصب هوی دی ‪ .‬په ښودل هوو دستګاوو کې‬
‫هوی ارقام په ترتیب سره ‪ P  540;400;620;800mm‬دی ‪ .‬که چیری د‬ ‫ثب‬

‫‪111‬‬
‫) اعظمی حد ‪ 10%‬قبول کړو ‪ .‬د‬ ‫د مجازی اهتباه ( انحرا‬ ‫منینی اورښ‬
‫مجازی اهتباه د ‪ 10%‬په پام کې نیولو سره د اړینو مرکزونو همیره محاسبه‬
‫کړی ‪.‬‬
‫حل ‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره اجرأ کوو ‪:‬‬
‫‪ -‬د سیند د حوزی په حدودو کې د اورښ منیني کلنی مقدار محاسبه کوو‬

‫‪Pav ‬‬
‫‪ P  800  620  400  540  590mm‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ -‬د اورښ کلنی منینی مربع یی مقدار محاسبه کوو‬

‫‪ P  800  640  400  540‬‬ ‫‪ 1476000mm‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪‬‬
‫‪1476000‬‬
‫‪ 369000mm‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪ S ‬محاسبه کوو‬ ‫‪ -‬متوسطه مربع یی اهتباه یا د مییار عبه انحرا‬

‫‪S‬‬
‫‪n‬‬
‫‪n 1‬‬
‫‪‬‬
‫‪P 2  P  ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪4 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪369000  590  167‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ -‬د بدلونونو (تغیراتو) ضریب محاسبه کوو‬

‫‪100S 100 *167‬‬
‫‪CV ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 28.3‬‬
‫‪Pav‬‬ ‫‪590‬‬

‫‪ -‬اړینو دستګاوهمیره محاسبه کوو‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ C   28.3 ‬‬
‫‪N  V  ‬‬ ‫‪ 8‬‬
‫‪ E   10 ‬‬

‫لدی یایه په الس رایی چې په سیمه کې داړینو دستګاه همیره ‪ 8‬ده ‪ ،‬پدی‬
‫مفهوم چې علور ‪ 4‬نورو اضافی دستګاو نصب کولو ته اړتیا لیدل کیږی ‪.‬‬

‫‪111‬‬
 ‫‪ A  1038km2 ‬دی ‪ .‬د اورښ‬ ‫‪ . ۰۰‬د یوه سیند د ابریز د حوزې مساح‬
‫کلنی منینی مقدار د محاسبې لپاره په نوموړی ساحه کې د باران د اندازه‬
‫کونکو اوه ‪ 7 ‬دستګاوی نصب هوی دی ‪ ،‬چې د اورښ په هکله الندی ارقام‬
‫ثب هویدی ‪:‬‬
‫د اندازه کولو‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪G‬‬
‫مرکز‬
‫اورښ‬ ‫کلنی‬ ‫‪62‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪70‬‬
‫‪P; cm‬‬

‫په سیمه کې د اړینو مرکزونو همیره پدی فرضیی سره محاسبه کړی چې د‬
‫مجازی اهتباه سلنه د لسو عبه ‪ 10%‬لږوی ‪ .‬ښودل هوی اندازه کونکی باید‬
‫اندازه د صفر سره مساوی وی پدی‬ ‫چیری نصب هی ‪ .‬ددی لپاره چې د انحرا‬
‫صور کې د اندازه کولو عومرکزونو ته اړتیالیدل کیږی ‪.‬‬
‫حل ‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره ترسره کوو ‪:‬‬
‫‪ -‬د اورښ کلنی منینی مقدار محاسبه کوو‬

‫‪62  94  62  47  32  88  70‬‬
‫‪Pav ‬‬ ‫‪ 65cm‬‬
‫‪7‬‬

‫‪ -‬د اورښ کلنی منینی مربع ای مقدار محاسبه کوو‬

‫‪P‬‬ ‫‪ 622  94  62  47  32  88  70  32401cm‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪32401‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 4628.71cm‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪ S ‬محاسبه کوو‬ ‫‪ -‬متوسطه مربع ای اهتباه یا د مییار عبه انحرا‬

‫‪S‬‬
‫‪n‬‬
‫‪n 1‬‬
‫‪‬‬
‫‪P 2  P  ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪7 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪4628.71  65  21.7‬‬ ‫‪‬‬
‫‪114‬‬
 ‫‪ -‬د تغیراتو ضریب محاسبه کوو‬

‫‪100S 100 * 21.7‬‬

‫‪CV ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 33.39‬‬
‫‪Pav‬‬ ‫‪65‬‬

‫‪ -‬اړینو دستګاوهمیره محاسبه کوو‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ C   33.39 ‬‬
‫‪N  V  ‬‬ ‫‪  11.14  11‬‬
‫‪ E   10 ‬‬
‫لدی یایه ویلی هوو چې باید په سیمه کې علور ‪ 4‬نوری دستګاوی په پام کې‬
‫په پام کې نیولو سره د هری یویی دستګاه د‬ ‫ونیول هی ‪ .‬د سیمې د مساح‬
‫پوښ مساح محاسبه کوو‬
‫‪A 1038‬‬
‫‪AR.G ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 94km2‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪11‬‬

‫د اندازه کونی د یومرکز د پوښښ ساحه ‪ . A  94km2 ‬دا چې نوموړی‬

‫مرکزونه د ساحې په کوم مناسب یای کې نصب هی د راتلونکو بحثونو‬
‫کچه صفر هی باید په سیمه کې الیتناهی‬ ‫موضوع ده‪ .‬ددی لپاره چې د انحرا‬
‫دستګاوی نصب هی ‪.‬‬

‫‪ . ۰۰‬په الندې هکل کې د یوه سیند حوزه ښودل هوی ده ‪ .‬د حسابی اوسط د‬
‫طریقی عبه په کار ابیستلو د ټاکل هوی حوزی لپاره د اورښ منینی مقدار‬
‫محاسبه کړی ‪ .‬د باران د اندازه کونی په مرکزونو کې ثب هوی ارقام عبار‬
‫‪:‬‬ ‫له‬ ‫دی‬
‫‪. P1  1,46cm; P2  1.92cm; P3  2.69cm; P4  4.5cm; P5  2.98cm; P6  5,0cm‬‬
‫حل ‪ .‬د اورښ منینی مقدار د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو محاسبه کوو‬

‫‪1.46  1.92  2.69  4.5  2.98  5‬‬

‫‪Pav ‬‬ ‫‪ 3.05cm‬‬
‫‪6‬‬

‫‪115‬‬
 ‫‪ .۱‬هکل ‪ .‬د ‪ ۰۰‬مثال محاسبوی هیمأ‬
‫‪ . ۰۵‬د باران د اندازه کولو په مرکزونو کې د ثب هوو ارقامو په پام کې نیولو‬
‫سره ‪ ،‬د تایسن د عوضلیی عبه په کار ابیستلو په هکل کې د ښودل هوی‬
‫حوزی لپاره د اورښ منینی مقدار محاسبه کړی ‪.‬‬

‫‪ .۰‬هکل ‪ .‬د ‪ ۰۵‬مثال محاسبوی هیمأ‬

‫‪116‬‬
‫حل ‪ .‬د تیسن د عوضلیی د رسمولو عبه وروسته لیدل کیږی چې د اندازه ګیری‬
‫تربپل پوښښ الندی نیسی ‪ .‬د‬ ‫هره دستګاه د سیمی د یوی بربی مساح‬
‫منینی مقدار محاسبه کوو ‪.‬‬ ‫په اندازه کولو سره د اورښ‬ ‫نوموړی مساح‬
‫محاسبه د جدول په ترتیب سره اجرا کوو‬
‫د تایسن عوضلیی‬
‫د اندازه کونی مرکز‬
‫مساح ‪A,km2 ‬‬ ‫‪P; cm‬‬ ‫اورښ‬ ‫‪AP; cm.km2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪0.65‬‬ ‫‪4.55‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪1.46‬‬ ‫‪175.2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪109‬‬ ‫‪1.92‬‬ ‫‪209.28‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪2.69‬‬ ‫‪322.8‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪1.54‬‬ ‫‪30.8‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪2.98‬‬ ‫‪274.16‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪410‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪342‬‬
‫مجموع‬ ‫‪626‬‬ ‫‪1768.79‬‬

‫‪1768.79‬‬
‫‪Pav ‬‬ ‫‪ 2.83cm‬‬
‫‪626‬‬

‫‪ . ۰۰‬د باران د اندازه کولو په مرکزونو کې د ثب هوو ارقامو په پام کې نیولو‬

‫سره ‪ ،‬د اورښ د مساوی یطونو د طریقی عبه په کار ابیستلو په هکل کې د‬
‫ښودل هوی حوزی لپاره د اورښ منینی مقدار محاسبه کړی ‪.‬‬

‫‪ .۳‬هکل ‪ .‬د ‪ ۰۰‬مثال محاسبوی هیمأ‬

‫‪117‬‬
‫حل ‪ .‬په پورتنی هکل کې د نقهی پرمخ د مساوی اورښ بطونه رسم هویدی‬
‫‪ .‬د مساوی اورښ د بطونو ترمنځ د احاطه هوی مساح ته په پام کې نیولو‬
‫سره د منینی اورښ مقدار محاسبه کوو‬
‫منینی اورښ (د‬
‫د مساوی اورښ د‬ ‫اورښ د مساوی‬
‫د مساوی اورښ‬ ‫دوو بطونو ترمنځ‬ ‫بطونو منیی اورښ‬ ‫‪P P ‬‬
‫‪A 1 2 ‬‬
‫بطونه په ‪P, cm‬‬ ‫‪ 2 ‬‬
‫مساح ‪A;km2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P1  P2 ; cm‬‬
‫‪2‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪5.3‬‬ ‫‪68.9‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪346.5‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪406.0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪196‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪490.0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪193‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪289.5‬‬
‫‪<1‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪24.8‬‬
‫مجموع‬ ‫‪626‬‬ ‫‪1625.7‬‬

‫د اورښ منینی مقدار مساوی دی‬

‫‪1625.7‬‬
‫‪Pav ‬‬ ‫‪ 2.6cm‬‬
‫‪626‬‬

‫‪ .۰۵-۰‬پایلې‬
‫پدی فصل کې په مفصله توګه د سطحی بهیر د رامنځ ته کیدو د پروسو او‬
‫همدارنګه د بهیر د اقلیمی ‪ ،‬فزیکی او جغرافیوی عواملو په هکله کوم چې د‬
‫سطحی بهیر پرمقدار اغیزه لری میلوما ټول هوی دی ‪ .‬لوستونکی ددی فصل‬
‫په مطالیی سره کوالی هی ټول هغه عوامل وپیژنی چې د بهیر په مقدار او د‬
‫هغي په رامنځ ته کیدو کې اغیزه لری ‪ .‬سربیره پردی ددی فصل مطالیه‬
‫لوستونکی ته دا توانمدی ورکوی چې د هایدرولیکی و دانیو د طرح ریزی دپاره‬
‫د اړین هایدرولوژیکی ارقام او مدارک برابر کړی ‪ .‬د بیلګې په توګه د اورښ‬

‫‪118‬‬
‫پوری اړوند بربې د مطالیې سره لوستونکی کوالی هی د بهیر مقدار کوم چې د‬
‫باران د اوریدو له امله عبه په الس رایی محاسبه کړی ‪.‬‬

‫‪ .۰-۰۶‬کنترولی پوښتنی‬
‫‪ .۱‬د بهیر کوم ډولونه پیژنی د هغوی له جملی همدارنګه سطحي بهیر تیری‬
‫کړی ‪.‬‬
‫‪ .۰‬د بهیر د عواملو په هکله په لنډ ډول سره بپل میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫‪ .۳‬د پوهی هغه عانګه په کومه کې چې د بهیر اقلیمی عوامل تر مطالیې الندی‬
‫نیول کیږی د عه په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫عه هی دی او د هغې مقدار د کوم پارمترپه وسیله اندازه‬ ‫‪ .۰‬د هوا حرار‬
‫کیږی ؟‬
‫‪ .۰‬د هوا رطوب او د هغې د ډولونو په هکله لنډ میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫‪ .۵‬د تببیر او د هغی د عواملو په هکله بپل میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫‪ .۰‬د تیرق او د هغی د عواملو په هکله بپل میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫‪ .۵‬د تببیر او تیرق ترمنځ کوم توپیرهتون لری په هکله ئې بپل میلوما‬
‫ولیکی ‪.‬‬
‫‪ .۶‬د تببیر او تیرق د محاسبوی الرو په هکله بپل میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫‪ .۱۲‬د اورښ د اهکالو او ډولونو په هکله بپل میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫‪ -۱۱‬د باران د اندازه کونکو د ډولونو په هکله بپل میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫‪ .۱۰‬په یوه سیمه کې د باران د اندازه کونی مرکزونو همیر په عه پوری اړه‬
‫لری ؟‬
‫‪ .۱۳‬د باران د اندازه کونکو په نصب کولو کې باید کوم ټکي په پام کې ونیول‬
‫هی په هکله ئې بپل میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫‪ .۱۰‬په سیمه کې د اورښ د منینی مقدارمحاسبه د کومو الرو مطابق ترسره‬
‫کیږی نوم یی وابلی ‪.‬‬

‫‪119‬‬
 ‫هپږم فصل‬
‫د بهیر د اندازه کولو واحدونه (پارامترونه )‬
‫‪ .۱-۵‬سریزه‬
‫کې جمع او‬ ‫د اوبو هغه حجم چې د یویی ټاکلی حوزی عبه په ټاکلی وب‬
‫تیریږی د بهیر په نامه یادیږی ‪.‬پدی فصل کې دبهیر د واحداتو (بهیر مهبصاتو‬
‫وړاندی هوی دی ‪ .‬د اوبو بهیر د مطالیی‬ ‫) په هکله په لنډه توګه میلوما‬
‫الندی مسایلو ډول ته کیدای هی چې د اوبو د بهیر د مقدار ‪ ،‬د بهیر د حجم ‪ ،‬د‬
‫بهیر د مودول او د بهیر قهرپه هکل افاده هی ‪.‬‬

‫‪ .۰-۵‬د بهیر مقدار‬

‫د بهیر مقدار د اوبو د هغه حجم عبه عبار دی چې د ژوندی مقطیی د مساح‬
‫کې تیریږی ‪ .‬د بهیرمقدارمیموالً په ‪ Q‬سره ښودل‬ ‫)‪ (A‬عبه په واحد وب‬
‫کیږی او په ‪ m3 sec ; m3 hour ; m3 sec ; lit sec ; kg sec‬سره اندازه کیږی ‪ .‬دا‬
‫کې داندازه کولو کوم واحد کارول کیږی د مطالیه کیدونکی‬ ‫چې په کوم وب‬
‫هایدرولوژیکی پروسی پوری اړه لری ‪ .‬د بیلګی په توګه که چیری د بهیر‬
‫مقدار د اوبه رسونی په هبکه کې تر مطالیی الندی نیول کیږی ‪ ،‬پدی حال کې‬
‫میموالً د ‪ lit sec‬د واحد عبه کار ابیستل کیږی او که چیری د کتلوی بهیر په‬
‫کې د ‪ kg sec‬عبه کارابیستل‬ ‫تر سره کیږی په هغه حال‬ ‫هکله مطالیا‬
‫کیږی ‪ .‬میموالً په هغه هایدرولوژیکی محاسبو کې چې د هایدرولیکی ودانیو د‬
‫طرح ریزی دپاره ترسره کیږی د ‪ m3 sec‬عبه کار ابلی [ ‪.] ۰۶‬‬
‫د بهیر مقدار کیدای هی ورینی ‪ ،‬کلنی منینی ‪ ،‬میاهتنی منینی ‪ ،‬عوکلن‬
‫منینی ‪ ،‬همدارنګه اعظمی ‪ ،‬او اصغری وی ‪.‬‬

‫‪101‬‬
 ‫چې په متوسط‬ ‫د بهیر ورینی منینی مقدار د بهیر د هغه مقدار عبه عبار‬
‫ډول سره د وریې په اوږدو په مجرأ کې جریان ولری ‪ .‬د بهیر د ورینی منینی‬
‫مقدار د محاسبی دپاره د وریی په اوږدو کې په هایدرولوژیکی سټیهن کې په‬
‫عادی هرایطو کې دری یلی ( سهار ‪ ،‬ماسپښین او مازدیګیر ) او د اببیزی په‬
‫موسم کې علور یلی ( سهار ‪ ،‬د غرمی دولس بجی ‪ ،‬ماسپښین او مازدیګیر ) د‬
‫بهیر مقدار اندازه کیږی ‪ .‬د اندازه کونو همیره ‪ ، n ‬د وریی په اوږدو کې د‬
‫بهیر د اندازه هوی مقدار نسب د وریی منینی مقدار عبه عبار دی یینی‬
‫‪n‬‬

‫‪Q‬‬ ‫‪Q1  Q2  Q3 3‬‬ ‫(‪)۱ -۵‬‬

‫‪Qdaily ‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪; m sec‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - Q1; Q2 ; Q3‬په ترتیب سره د بهیر اندازه هوی مقدار د وریی په اوږدو کې‬
‫( سهار ‪ ،‬ماسپښین او مازدیګیر ) په ‪ m3 sec‬؛‬
‫‪ - n‬د اندازه کونی همیره ؛‬
‫‪ - Qdaily‬وریی منینی مقدار په ‪. m3 sec‬‬

‫د میاهتی د وریو پرهمیر د میاه په اوږدو کې د ورینی منینی مقدارمجموع‬

‫نسب د بهیر میاهتنی منینی مقدار په نامه یادیږی یینی‬

‫‪Qmontly ‬‬ ‫‪Q  Q ; m‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪sec‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪30‬‬ ‫(‪)۵-۰‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ -  Q‬د میاهتی په اوږدو کې د بهیر د ورینی منینی مقدار مجموع په‬

‫‪ m3 sec‬؛‬
‫‪ - n‬په میاه کې د وریو مجموع په ‪. days ‬‬

‫‪100‬‬
 ‫د کال د میاهتو پرهمیری د کال په اوږدو کې د میاهتنی منینی مقدار د مجموع‬
‫نسب د بهیر کلنی منینی مقدار عبه عبار دی ‪ ،‬چې د الندی رابطی عبه به‬
‫کار ابستلو محاسبه کیږی‬

‫‪Qyearly ‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪montly‬‬
‫‪‬‬
‫‪Q‬‬‫‪montly‬‬
‫‪; m3 sec‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪12‬‬ ‫(‪)۳ -۵‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ -  Qmontly‬د میاهتنی منینی مقدار مجموع په ‪ m3 sec‬؛‬

‫‪ - n  12‬په کال کې د میاهتو همیره ‪.‬‬

‫د ‪ n ‬کال په موده کې د بهیر کلنی منینی مقدار د بهیرعو کلن منیی مقدار‬
‫عبه عبار دی ‪ .‬د بهیرعو کلن منیی مقدار په هایدرولوژیکی محاسبو کې یو‬
‫له اساسی اجزأو عبه همیرل کیږی ‪ ،‬چې د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو‬
‫سره محاسبه کیږی‬

‫‪n‬‬

‫‪Q‬‬ ‫‪i‬‬
‫(‪)۰ -۵‬‬
‫‪Q0 ‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪n‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪n‬‬
‫‪ -  Qi‬د ‪ n ‬کلونو په موده کې د بهیر د کلنی منینی مقدار مجموعه په‬
‫‪i 1‬‬

‫‪ m3 sec‬؛‬
‫‪ - n‬د نظارتی کلونو همیره ‪.‬‬

‫‪101‬‬
 ‫‪ . ۳ -۵‬د بهیر حجم‬

‫د اوبو د هغه حجم عبه عبار دی چې د وب په یوه انتروال کې چې د یوی‬

‫ثانیی عبه ستر وي ‪ T ‬د ژوندی مقطیی عبه تیریږی ‪ .‬د بهیر حجم میموالً په‬
‫‪ W ‬سره ښودل کیږی ‪.‬میموالً د بهیر حجم د یوه کال په اوږدو کې محاسبه‬
‫کیږی او په مترمکیب ‪ ، m3 ‬کیلو مترمکیب ‪ ، km3 ‬ملیون مترمکیب‬
‫سره ښودل کیږی ‪ .‬د بهیر حجم د الندی فورمول په‬ ‫‪mlion.m‬‬‫‪3‬‬
‫‪ 106.m3‬‬ ‫‪‬‬
‫مرسته محاسبه کیږي‬

‫‪W  QT  31.56 *106 Q;106.m3‬‬

‫(‪)۰ -۵‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - Q‬د بهیر کلنی منینی مقدار په ‪ m3 sec‬؛‬
‫‪ - T‬د وب انتروال کال ‪ ،‬ورځ ‪ ،‬میاه او ساع ‪.‬‬
‫په کال ( ‪ ) 31.56 *106‬په کال کې د ثانیو‬ ‫‪ - T  1year  31.56 *106.sec‬وب‬
‫تیداد ؛‬
‫‪ - W‬د بهیر حجم په میلون مترمکیب ‪.‬‬
‫د بهیر عو کلن منینی حجم د الندی رابطې عبه په کار ابیستلو سره محاسبه‬
‫کیږی‬
‫‪W0  Q0T  31.56 *106 Q0 ; mlion.m3‬‬ ‫(‪)۵ -۵‬‬

‫‪ - Q0‬د بهیر عوکلن منینی مقدار په ‪ m3 sec‬؛‬

‫‪ - T  31.56 *106‬په کال کې د ثانیو همیره ‪.‬‬

‫‪101‬‬
‫د یادونی وړ ده چې د بهیر ددی یانګړتیا عبه میموالً د ذبیره وی بندونو د‬
‫حجم د محاسبی دپاره کار ابستل کیږی ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۵‬د بهیر مودول‬

‫کې د سیند د ژوندی‬ ‫دی چې په واحد وب‬ ‫د اوبو د هغه مقدار عبه عبار‬
‫مقطع عبه تیریږی او د آبریز ) ‪ (Catchment area‬د واحد مساح سره‬
‫رابطه ورکول کیږی ‪ .‬یا په بل عبار د اوبو د هغه مقدار عبه چې په واحد‬
‫عبه تیریږی ‪ .‬د بهیر مودول په ‪ M ‬سره‬ ‫کې د آبریز د واحد مساح‬ ‫وب‬
‫ښودل کیږی او په ‪ lit sec.km2 ‬سره اندازه کیږی ‪ .‬د بهیر ددی یانګړتیا د‬
‫لرلو په صور کې مونږ کوالی هوچې د یوه سیند په اوږدو په مطلوبه ( اړینه‬
‫) نقطه کې د سیند د بهیر مقدار محاسبه کړو ‪.‬‬
‫د بهیر مودول د الندی فورمول عبه په کار ابستلو سره محاسبه کیږي‬

‫‪Q‬‬
‫‪M  1000‬‬ ‫‪; lit sec .km2‬‬ ‫(‪)۰ -۵‬‬
‫‪A‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - A‬د آبریزد ساحې مساح په ‪ km2 ‬؛‬
‫‪ - Q‬د بهیر مقدار په ‪ m3 sec‬؛‬
‫‪ - 1000‬تبدیلي واحد چې د بهیر مقدار د ‪ m3 sec‬عبه په ‪. lit sec‬‬
‫د بهیر عوکلن منینی مودول مقدار ‪ M 0 ‬د الندی فورمول عبه په کار ابستلو‬
‫سسره محاسبه کوو‬

‫‪M 0  1000‬‬
‫‪Q0‬‬
‫‪; lit sec .km2‬‬ ‫(‪)۵ -۵‬‬
‫‪A‬‬

‫‪104‬‬
 ‫پدی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - Q0‬د بهیر عوکلن منینی مقدار په ‪. m3 sec‬‬
‫د بهیر مودول پریای په یینو مأبذونو کې د بهیر د مبصوصه مقدار د‬
‫اصطالح عبه هم کار ابستل هویدی او یا ابستل کیږی ‪ .‬عرنګه چې وړاندی‬
‫هم یادونه وهوه د بهیر مودول د بهیر د ډیرو مهمو یانګړتیاو عبه یوه‬
‫یانګړتیا ده چې د هغې د هتون د هایدرولوژیکی محاسبو دپاره د ارقامو‬
‫برابرول ډیر اسانه کوی ‪.‬‬

‫‪ . ۰ -۵‬د بهیر قهر‬

‫د اوبو هغه مقدار دی چې د سیند د عرضی مقطیی عبه په ټاکلی وب کې ( د‬
‫بیلګی په توګه میاه ؛ کال ) تیریږی اود آبریز ( اوبه نیونی ) د واحد مساح‬
‫سره رابطه ورکول کیږي د بهیر د قهر په نامه یادیږی ‪ .‬یا په بل عبار د اوبو‬
‫د هغه مقدار عبه عبار دی چې په یوه ټاکلی وب کې ( میاه ‪ ،‬کال او نور‬
‫) د عرضی مقطع عبه تیریږی او د آوبه نیونی (ابریز ) د یو کیلو مترمربع‬
‫مساح سره ارتباط ولری ‪ .‬که چیری د اوبو دغه اندازه د آبریز ساحې په ټول‬
‫مساح په یوه ټاکلی ارتفاع په مساوی توګه وویهل هی د بهیر قهر په الس‬
‫رایی ‪ .‬د بهیر قهر په ‪ mm year ; mm mount ‬سره اندازه په ‪ R ‬سره ښودل‬
‫کیږی ‪ .‬د بهیر مودول او قهر په بپل منځ کې په الندی ډول سره ارتباط لری ‪.‬‬
‫د اوبو حجم ‪ W ‬چې په یوه کال ‪ m3.in. year ‬کې د ساحی د ‪ A;km2 ‬مساح‬
‫عبه تیریږی عبار دی له [‪]۰۲،۱۶‬‬

‫‪R‬‬
‫‪W‬‬ ‫‪A.106  103 RA‬‬
‫‪103‬‬ ‫(‪)۶ -۵‬‬

‫‪105‬‬
‫د اوبو نوموړی حجم د آبریز د ساحی عبه په یوه کال ‪ 31,5.10 6‬ثانیوکې‬
‫تیریږی ‪ .‬د ‪ M ; A; R‬او ‪ W‬قیمتونو په وضع کولو سره په الس راوړو‬

‫‪M‬‬
‫‪31.5 *106‬‬ ‫‪A *106  103 * RA‬‬ ‫(‪)۱۲ -۵‬‬
‫‪10 *106‬‬
‫‪3‬‬

‫که چیری د (‪ )۶ -۵‬میادلې دواړه لوری په ‪ A.103 ‬وویهو په الس رایی‬

‫‪R  31.5M ; mm year‬‬ ‫(‪)۱۱ -۵‬‬

‫د بهیر د نورو یانګړتیاو په عیر د بهیر قهر هم په هایدرولوژیکی محاسبو کې‬

‫د بهیر عوکلن منینی قهر په توګه کارول کیږی ‪ .‬د بهیر عوکلن منینی قهر په‬
‫‪ M 0 ‬سره ښایی ‪ .‬د بهیر عوکلن منینی قهرمقدار د الندی فورمول عبه په‬
‫کار ابیستلو محاسبه کوی‬

‫‪R0  31.5M 0 ; mm year‬‬ ‫(‪)۱۰ – ۵‬‬

‫په پورتنی رابطه کې د ‪ 31.5‬عدد د واحداتو د تبدیلی ضریب دی ‪.‬‬

‫‪ .۵ -۵‬د بهیر ضریب‬

‫د بهیر د یانګړتیاو عبه بله مهمه یانګړتیا چې په هایدرولوژیکی محاسبوکې‬
‫زیا کارول کیږی هغه د بهیر ضریب دی ‪ .‬نظر یو ټاکلی وب ته د اورښ پر‬
‫د بهیر د ضریب عبه عبار دی‪ .‬د بهیر ضریب د‬ ‫قهر د بهیر د قهر نسب‬
‫بهیر بې واحده مهبصه ده ‪ .‬د بهیر ضریب ددی ښکارندوی دی چې د آبریز‬

‫‪106‬‬
‫ساحې عبه د اوبو کوم مقدار د اوریدلی باران عبه سیند ته توئیږی ‪ .‬د هغې‬
‫عددی قیم د تل لپاره د یوه عبه کوچنی دی ‪ ،‬یینی ‪ . 0    1‬د بیلګی په‬
‫توګه که چیری د بهیر ضریب ‪   0.75‬ددی مفهوم وړاندی کوی چې د پیښ‬
‫پنیه اویا سلنه ‪ 75%‬د سطحي بهیر په رامنیه ته کیدو کې‬ ‫هوی اورښ‬
‫بربه ابلی او پاتی پنیه ویه سلنه ‪ 25%‬په تببیر ‪ ،‬انفلتریهن ‪ ،‬او نورو‬
‫په پام کې نیولو سره د بهیر ضریب د الندی فورمول‬ ‫کې ضایع کیږی ‪ .‬د تیری‬
‫عبه په کار ابستلو سره محاسبه کوی‬

‫‪R‬‬
‫‪‬‬ ‫(‪)۱۳ -۵‬‬
‫‪P‬‬

‫‪mm‬‬ ‫مقدار ‪year ‬‬ ‫‪ - P‬په ټاکلی وب کي په ټاکلی مساح کې د اورښ‬

‫‪ - R‬د بهیر قهر ‪. mm year ‬‬

‫‪ .۵-۵‬د بهیر د مودول ضریب‬

‫د بهیرپه یانګړتیاو کې دوهم بی واحده پارامتر د بهیرد مودول ضریب دی چې‬
‫په ‪ K ‬ښودل کیږی ‪ .‬د بهیر پر عوکلن منینی مودل ‪ M av ‬د نوموړی کال (د‬
‫مطالیی الندی کال ) د بهیرمودول ‪ M i ‬نسب د بهیر د مودول ضریب په نامه‬
‫یادیږی ‪ .‬د بهیر د مودول ضریب د الندی فورمول عبه په کارابیستلو سره‬
‫محاسبه کیږی [‪]۰۶‬‬

‫‪Mi‬‬
‫‪K‬‬ ‫(‪)۱۰ – ۵‬‬
‫‪M av‬‬

‫‪107‬‬
‫که چیری په پورتنی رابطه کې د بهیر د مودول پریای د هغوی قیمتونه یای پر‬
‫یای کړو په هغه صور کې پورتنی رابطه الندې بڼه غوره کوی‬
‫‪Qi‬‬
‫‪1000‬‬
‫‪Ki ‬‬ ‫‪A  Qi‬‬
‫‪Q‬‬ ‫(‪)۱۰ – ۵‬‬
‫‪1000 av Qav‬‬
‫‪A‬‬

‫پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - Qi‬د مطالیی الندی کال د بهیر منینی کلنی مقدار په ‪ m3 sec‬؛‬
‫‪ - Qav‬د بهیر عو کلن منینی کلنی مقدار په ‪. m3 sec‬‬
‫پاتی نور هامل پارامترونوعبه وړاندی یادونه هوی ده ‪ ،‬د هغوی د بیا یل‬
‫ښودلو ته اړتیا نیهته ‪.‬‬

‫‪ . ۵ – ۵‬عملی سوالونه‬
‫‪ .۱‬د یوه سیند د بهیر کلنې یانګړتیاوی (مهبصا ) پداسی حال کې محاسبه‬
‫یی ‪ ، A  6230km2‬د بهیر کلنی‬ ‫کړی چې د هغی د آبریز د ساحې مساح‬
‫منینی مقدار ‪P  450 mm year‬‬ ‫منینی مقدار ‪ Q  85 m3 sec‬او کلنی اورښ‬
‫وی ‪.‬‬
‫حل ‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره ترسره کوو ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د کلنی بهیر حجم محاسبه کوو‬

‫‪W  QT  85 * 31.56 *106  2682.6 *106.m3 .in. year‬‬

‫‪ -۰‬د کلنی بهیر مودول محاسبه کوو‬

‫‪Q‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪lit‬‬
‫‪M  1000‬‬ ‫‪ 1000‬‬ ‫;‪ 13.65‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪6230‬‬ ‫‪sec .km2‬‬
‫‪ -۳‬د کلنی بهیر قهر محاسبه کوو‬
‫‪R  31.5M  31.5 *13.65  429.975  430; mm year‬‬
‫‪108‬‬
‫سربیره پردی د کلنی بهیر قهر مقدار کوالی هو د الندی فورمول عبه په کار‬
‫ابیستلو محاسبه کړو‬
‫‪W 2682.6 *106‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.4305 m year  430.5; mm year‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪6230 *106‬‬

‫‪ -۰‬د سیندی حوزی د کلنی بهیر ضریب محاسبه کوو‬

‫‪R 430‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.96‬‬
‫‪P 450‬‬

‫کې د یوه سیند د بهیر عوکلن منینی‬ ‫‪ .۰‬د الندی ارقامو د هتون په صور‬
‫‪ M 0 ;W0 ; R0‬او همدارنګه د کلنی بهیر د منینی مقدار منینی مربع‬ ‫مهبصا‬
‫ای اهتباه ‪  Q‬محاسبه کوی ‪.‬‬
‫‪0‬‬

‫لومړنی ارقام ‪:‬‬

‫‪ A  16700km2‬؛‬ ‫‪ -‬د سیند د اوبه نیونی ساحې مساح‬
‫‪ -‬د هایدرولوژیکی نظارتونو سلسله ‪ n  36 year‬؛‬
‫؛‬ ‫‪Q  3460 m‬‬
‫‪i‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ -‬د بهیر د عوکلن منینی مقدار مجموع ‪sec‬‬

‫‪ -‬د تغیراتو او تحوالتو ضریب ‪. CV  0.21‬‬

‫حل‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره سرته رسوو ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د بهیر عو کلن منینی مقدار محاسبه کوو‬
‫‪n‬‬

‫‪Q‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪3460‬‬
‫‪Q0 ‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 96.11 m3 sec‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪36‬‬

‫‪ -۰‬د بهیر عو کلن منینی حجم محاسبه کوو‬

‫‪W0  Q0T  96.11* 31.56 *106  3029.4 *106 m3‬‬

‫‪109‬‬
 ‫‪ -۳‬د بهیر عو کلن منینی مودول محاسبه کوو‬
‫‪Q0‬‬ ‫‪96.11‬‬
‫‪M 0  1000‬‬ ‫‪ 1000‬‬ ‫‪ 5.75 lit sec .km2‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪16700‬‬

‫‪ -۰‬د بهیر عوکلن منینی قهر محاسبه کوو‬

‫‪R0  31.5M 0  31.5 * 5.75  181.13 mm ywar‬‬

‫‪ -۰‬د بهیرعوکلن منینی مقدار منینی مربع ای اهتباه د الندی فورمول عبه په‬
‫کار ابستلو محاسبه کوو‬
‫‪100CV 100 * 0.21‬‬
‫‪Q ‬‬
‫‪0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 3.5%  5  10%‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪36‬‬

‫که چیری د منینی مربع ای اهتباه د هایدرولوژیکی نظارتونو د هتو کلونو‬

‫لپاره د هغې د مجازی حد عبه تجاوز وکړی پدی صور کې د نظارتونو سلسله‬
‫باید اوږده هی ‪.‬‬
‫کې د مطالیی الندی سیند د بهیر کلنی‬ ‫‪ .۳‬د الندی ارقامو د هتون په صور‬
‫منینی مهبصا محاسبه کړی ‪.‬‬
‫‪ A  4690km2‬؛‬ ‫‪ -‬د سیند د اوبه نیونی ساحې مساح‬
‫‪ -‬د بهیر کلنی منینی مودول ‪. M  7.5lit sec.km2‬‬
‫حل ‪ .‬محاسبه د هتو ارقامو په پام کې نیولو سره په الندی ترتیب سره ترسره‬
‫کوو ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو سره د بهیر کلنی منینی مقدار‬
‫محاسبه کوو‬
‫‪Q‬‬
‫‪M  1000 ; lit sec .km2‬‬
‫‪A‬‬
‫لدی یایه عبه د بهیر مقدار محاسبه کوو‬
‫‪MA 7.5 * 4690‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 35.18 m3 sec‬‬
‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬

‫‪111‬‬
 ‫‪ -۰‬د بهیر کلنی منینی حجم محاسبه کوو‬

‫‪W  QT  35.18 * 31.56 *106  1110.3 *106 m3 .in. year‬‬

‫‪ -۳‬د بهیر کلنی منینی قهر محاسبه کوو‬

‫‪R  31.5M  31.5 * 7.5  236.25 mm year‬‬

‫‪ . ۶ – ۵‬پایلې‬
‫ددی فصل په لوستلو سره لوستونکی د بهیر د اندازه ګیری د واحداتو (‬
‫حاصلوی ‪ .‬ددی فصل د مطالیی عبه‬ ‫مهبصاتو ) په هکله پوره میلوما‬
‫وروسته لوستونکی د بهیر د مقدار د اندازه کونی د واحداتو او د بهیر د‬
‫( مهبصاتو ) ترمنځ توپیر کوالی هی ‪ .‬د بهیر د مقدار د‬ ‫واحداتو‬
‫دی له د بیلګی په توګه ‪ ، m3 sec‬نوموړی واحد‬ ‫عبار‬ ‫اندازه کولو واحدا‬
‫کې د مجرأ د ژوندی‬ ‫ددی ښودونکی دی چې د بهیر کوم حجم په واحد وب‬
‫) ددی‬ ‫عبه تیریږی ‪ .‬حال داچې د بهیر یانګړتیاوی ( مهبصا‬ ‫مساح‬
‫ښکارندوی دی چې په هایدرولوژیکی محاسبو کې بهیر په کوم هکل سره‬
‫ښودل کیږی ‪ .‬د بیلګې په توګه د بهیر مودول د اوبو هغه مقدار دی چې په‬
‫واحد وب کې د واحد مساح عبه تیریږی ‪ ، lit sec.km2 ‬چې ددی یانګړتیا‬
‫کې مونږ د سیند په اوږدو په هره نقطه کې کوالی هوو د‬ ‫د لرلو په صور‬
‫بهیر مقدار محاسبه کړو ‪ .‬سربیره پردی ددی فصل په مطالیی سره لوستونکی‬
‫کوالی هی د بهیر د یوی یانګړتیا لرلو سره د بهیر پاتی اړینې یانګړتیاوی په‬
‫ډیره اسانی سره محاسبه کوالی هو ‪.‬‬

‫‪110‬‬
 ‫‪ .۱۲ -۵‬کنترولی پوښتنی‬
‫‪ -۱‬د سیند بهیر د کومو پارامترونو په وسیله مهبص کیږی ؟‬
‫کړی ‪.‬‬ ‫‪ -۰‬د بهیر مقدار تیری‬
‫او د هغی د محاسبی دپاره د کوم فورمول عبه کار ابلی‬ ‫‪ -۳‬د بهیر حجم تیری‬
‫؟‬
‫‪ - ۰‬د بهیر مودول د محاسبی لپاره د کومط رابطې عبه کار ابستل کیږی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬که چیری دیوی سیمی د بهیر ضریب ‪  0.75‬دی ‪ .‬ددی مفهوم عه دی ؟‬

‫‪111‬‬
 ‫اوم فصل‬
‫هایدرولوژیکی محاسبوی مسایل او د هغوی د‬
‫حل الری‬
‫‪ .۱ – ۰‬سریزه‬
‫هایدرولوژیکی مهم محاسبوی مسائیل د هغه هایدرولوژیکی ارقامو پیداکول یا‬
‫الس ته راوړل دی کوم چې د هایدرولیکی ودانیو ( سابتمانونو ) د انجنیری‬
‫محاسبو او طرح کولو لپاره ضرور وی ‪.‬‬
‫په عمومی ډول سره د هایدرولیکی ودانیو (د اوبو تأسیساتو ) په طرح کولو کې‬
‫الندی محاسبی سرته رسی ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د بهیر د کلنی منینی مقدار محاسبه ‪ Qav ‬؛‬
‫‪ -۰‬د بهیرد عو کلن منینی مقدار محاسبه ‪ Q0 ‬؛‬
‫‪ -۳‬د کال په دننه کې د بهیر ویش ؛‬
‫‪ -۰‬د بهیر د اعظمی مقدار محاسبه ‪ Qmax ‬؛‬
‫‪ -۰‬د بهیر د اصغری مقدار محاسبه ‪. Qmin ‬‬
‫د هایدرولوژیکی محاسبو د اجرأ په صور کې داسی فرض کیږی چې د سیند‬
‫بهیر کوم چې د طرح ریزی په وب کې د اقلیمی ‪ ،‬فزیکی او جغرافیوی عواملو‬
‫پوری اړه لری په راتلونکی کې بدلون نه مومی یینی ثاب دی ‪ .‬یا بل عبار‬
‫سره د بهیر هرایط د طرح ریزی عبه وړاندی او وروسته له هغی بدلون نه‬
‫دی ‪ .‬سره لدی چې د سیند د اوبو د بهیر مقدار د ساحې د‬ ‫کوی یینی ثاب‬
‫اقلیمی ‪ ،‬فزیکی – جغرافیوی هرایطو پوری اړه لری ‪.‬‬

‫‪111‬‬
‫د سیندی بهیر د یانګړتیاو (مهبصاتو) د پیداکولو دلپاره د هایدرولوژیکی‬
‫محاسبو اساسی الرو عبه یوه د مطالیه کیدونکی (تر مطالیی الندی) سیند د‬
‫) د موجوده‬ ‫پاسه په یوه نسبتا ً اوږده موده کې ( د ‪ ۰۰‬کالو عبه زیا‬
‫هایدرومتریکی نظارتی ارقامو د عامولو له طریقی عبه عبار دی‪.‬‬
‫په هغه صور کې چې د یوه سیند دپاسه د نظارتو سلسله (لړی ) د (‪ )۰۰‬کالو‬
‫کې د نظارتی لنډو سلسلو(لړیو) د‬ ‫عبه لږوی (‪ ۰-۱۲‬کاله ) پدی صور‬
‫اوږدولو د طریقو عبه د کومی یویی طریقی عبه په کار ابیستلو د نظارتونو‬
‫لنډه سلسله اوږدوی او د هغی پربنسټ هایدرولوژیکی مسایل حل کوي ‪ .‬د ورته‬
‫کې د بطی طریقی یا‬ ‫یا مهابه سیند )‪ (Analog river‬د هتون په صور‬
‫متقابل اړیکود طریقی عبه په کار ابیستلو ئې اوږدوی ‪ .‬هرکله چې ورته یا‬
‫مهابه سیند هتون ونه لری په هغه حال کې د مانتی کارلو ( ‪Monte Carlo‬‬
‫‪ ) method‬میتود عبه کار ابیستل کیږی ‪.‬‬
‫کې د سیند د بهیر د مهبصاتو‬ ‫د (‪ )۳-۰‬کالو د نظارتو د هتون په صور‬
‫محاسبه پدی ډول سره اجرأ کوی چې هیڅ هایدرومتریکی نظارتونه هتون نلری‬
‫‪ .‬د هتو نظارتونو (‪۳-۰‬کالو) عبه د اجرأ هوو محاسبو د دق د کنترول لپاره‬
‫کارابلی ‪.‬‬
‫کله چې هیڅ نظارتی ارقام هتون ونه لری پدی صور کې د تجربوی فورمولو‬
‫یا د سیندی بهیرد مهبصاتو د همنوع بطونو د نقهو او یا د مانتی کارلو‬
‫(‪ ) Monte Carlo method‬د طریقی عبه کار ابلی ‪.‬‬
‫عرنګه چې وړاندی یادونه وهوه د سیند بهیر د یو لړ زیاتوعواملو پوری اړه‬
‫لری چې په محاسبه کې دهغوی د ټولو په پام کې نیول ګران کار دی ‪ .‬نو له‬
‫همدی امله د سیندی بهیر قیم تصادفی او یا اتفاقی دی او په هایدرولوژیکی‬
‫محاسبو کې د احتماالتو د تیوری او د احصایی عبه کار ابیستل کیږی ‪.‬‬

‫‪114‬‬
‫په احصائیه وی محاسبو کې د بهیر قیمتونه د تأمینی منحنی په مرسته د امکان‬
‫وړده ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۰‬په هایدرولوژی کې د احصایوی طریقې کارولو‬

‫استناد‬
‫د ریاضیکی احصایی طریقه د احتماالتو په تیوری بنأ هوی ده ‪ ،‬د‬
‫هایدرولوژیکی پدیدو په عیړنو کې په پرابه پیمانه کارول کیږی په یانګړی‬
‫ډول د بهیر په محاسبو کې ‪.‬‬
‫د بهیر د محاسبو اساسی موبه د هغو ارقامو الس ته راوړنه ده کوم چې په‬
‫راتلونکی کې د هغه طرح کیدونو تدبیرونو ( هایدرولیکی ودانیو ) د کار کولو‬
‫په وب د هغوی په وسیله بهیر ټاکل (یانګړی ) کیږی ‪ .‬د داسې وړاند وینی‬
‫کې د بهیر او د هغه د ټاکونکی عواملو په هکله‬ ‫لپاره په تیر هوی وب‬
‫د یوه اوږده پړاو لپاره د بهیر د مستقیمی‬ ‫دی ‪ .‬د وب‬ ‫ارقاموعبه عبار‬
‫اندازه کونی د پایلو ( نتیجو ) په لرلو سره او د دوهمې دوری لپاره د طبییی‬
‫پدیدو پربنسټ ‪ ،‬د احتمال د کافی مدارکو په لرلو سره د بهیر د اړینو یانګړتیاو‬
‫الس ته راوړل ممکن دی ‪.‬‬
‫زیاتره هایدرولوژیکی پیښې او پروسې عوعاملیزه دی ‪ ،‬یینی د هغوی مقدار په‬
‫عین وب کې د عوعواملو نتیجه ده ‪ ،‬د هرعامل د اغیزو درجه چې په کومه‬
‫هایدرولوژیکی پیښه کې ئې لری د هغې په پام کې نیول ګران کار دی ‪ .‬د بیلګې‬
‫د مقدار ‪ ،‬د روان‬ ‫په توګه د بهیر د کلنی مقدار اندازه د کلنی اورښ‬
‫مقدار ‪ ،‬د تیر کال د پسرلی – اوړی‬ ‫هایدرولوژیکی کال د ژمنی پړاو د اورښ‬
‫‪ ،‬د هوا تودوبه ‪ ،‬په سیندی حوزه کې د لمدبل زیرمې او داسې‬ ‫پړاو اورښ‬
‫نورو عواملو پوری اړه لری ‪ .‬هریو ددی عواملو په بپل وار سره د یولړ نورو‬
‫عواملو پوری اړوند دی ‪ .‬په همدی ترتیب سره د بهییر نور مهبصا ( اعظمی‬
‫‪ ،‬اصغری او داسې نور ) د پورتنیو عواملو پورې اړه لري ‪.‬‬

‫‪115‬‬
‫د باصو پېښو ټولګه چې د عو اړبیزو اړیکو په وسیله رامنځ ته کیږی د‬
‫هغوی عرګندول یوازې د احصایوی طریقی په وسیله ممکن دی ‪.‬‬
‫په هایدرولوژیکی محاسبو کې د احصایوی قانونمندی عبه کار ابیستنه پدی‬
‫(اعظمی ‪ ،‬اصغری او کلنی ‪،‬د‬ ‫والړه ده چې د هایدرولوژیکی رژیم مهبصا‬
‫بهیر مقدارونه ‪ ،‬د اورئ مقدار او داسې نور ) د تصادفی ارقامو د ټولګې عبه‬
‫عبار دی ‪.‬‬

‫‪ .۳ -۰‬د تأمینی منحنی رسمول‬

‫د هرډول هایدرولیکی ودانی د پروژو د جوړولو او د هغوی د کار د هرایطو د‬
‫ټاکلو لپاره اړینه ده چې د سیند بهیر د مهبصاتو په هکله میلوما ولرو ‪.‬‬
‫د یو لړ عواملو پوری اړه لری د بیلګې په توګه‬ ‫د سیندی بهیر مهبصا‬
‫تودوبه ؛ د اورښ مقدار ؛ د باوری جوړښ او داسی نور ‪ .‬نو له همدی امله‬
‫ددی ټولو عواملو د اغیزو په پام کې نیولو سره د سیندی بهیر د تابیی رابطی‬
‫په هکل میسر ندی ‪ .‬له همدی امله ددی عواملو ټولیزی اغیزی او د بهیر د‬
‫مهبصاتو د بدلون قوانین د احتماالتو د تیوری په وسیله مطالیه کیږي ‪.‬‬
‫د تأمینی منحنی د رسمولو په اساس (بنسټ ) کې تکراری منحنی نغښتې ده ‪.‬‬
‫د رسمولو عبه په الس‬ ‫د تکراری یا د ویش (توزیع ) منحنی د توزیع ګرا‬
‫ددی ښکارندوی دی چې د بهیر کوم تیداد ټاکلی مقدارونه په‬ ‫رایی ‪ .‬دغه ګرا‬
‫یوه ټاکلی انټروال کې په یوه میلوم وب د بیلګې په توګه په یوه کال کې عو‬
‫یلی تکراریږی ‪.‬‬
‫فرض کوو چې د بهیر د منینیو مقدارو د نظارتو یو لړۍ لرو د بیلګې په توګه د‬
‫یوه سیند لپاره د (‪ )۰۰‬کالو د بهیر منینی مقدارونه لرو(‪ .۱ -۰‬جدول ) ‪.‬‬

‫‪116‬‬
 ‫‪ .۱ -۰‬جدول ‪.‬د مطالیه کیدونکی سیند د بهیر د منینیو مقدارونو د نظارتو لړۍ‬
‫منینی مقدار‬ ‫منینی مقدار‬ ‫منینی مقدار‬ ‫منینی مقدار‬
‫کال‬ ‫کال‬ ‫کال‬ ‫کال‬
‫‪Q; m3 sec‬‬ ‫‪Q; m3 sec‬‬ ‫‪Q; m3 sec‬‬ ‫‪Q; m3 sec‬‬
‫‪159‬‬ ‫‪1966‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪1959‬‬ ‫‪233‬‬ ‫‪1952‬‬ ‫‪218‬‬ ‫‪1945‬‬
‫‪190‬‬ ‫‪1967‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪1960‬‬ ‫‪351‬‬ ‫‪1953‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪1946‬‬
‫‪120‬‬ ‫‪1968‬‬ ‫‪222‬‬ ‫‪1961‬‬ ‫‪171‬‬ ‫‪1954‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪1947‬‬
‫‪216‬‬ ‫‪1969‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪1962‬‬ ‫‪235‬‬ ‫‪1955‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪1948‬‬
‫‪121‬‬ ‫‪1963‬‬ ‫‪270‬‬ ‫‪1956‬‬ ‫‪196‬‬ ‫‪1949‬‬
‫‪172‬‬ ‫‪1964‬‬ ‫‪296‬‬ ‫‪1957‬‬ ‫‪259‬‬ ‫‪1950‬‬
‫‪223‬‬ ‫‪1965‬‬ ‫‪324‬‬ ‫‪1958‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪1951‬‬

‫د محاسبی ترتیب ‪:‬‬

‫د منحنی د رسمولو لپاره محاسبه په الندی ترتیب سره‬ ‫د تکراری او تأمینی‬
‫سرته رسوو ‪ .‬د کار د آسانتیا لپاره محاسبه د جدول په ترتیب سره سرته رسو‬
‫او د محاسبی پایلی په (‪ .۰ -۰‬جدول ) کې لیکو ‪.‬‬
‫‪ -۱‬په (‪ )۰‬ستون کې د بهیرمنینی کلني مقدارونه د کمیدو په ترتیب سره لیکو‬
‫او په (‪ )۰‬ستون کې د بهیر د مقدار مطابق کال لیکو ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د بهیر د مقدار د انتروال ‪ Q‬د محاسبی لپاره د ښودل هوی جدول (‪.۰ -۰‬‬
‫مقدار ‪Qmax  351m 3 sec‬‬ ‫جدول) د (‪ )۰‬ستون عبه د بهیر ترټولوعبه زیا‬
‫او ترټولو عبه کم مقدار ‪ Qmin  121m3 sec‬ټاکو ‪.‬‬
‫‪ - -۳‬د بهیر د مقدار د انتروال ‪ Q ‬د محاسبې لپاره د بهیر د مقدار امپلیتود‬
‫‪  A‬د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو محاسبه کوو‬

‫‪A  Qmax  Qmin ; m3 sec‬‬

‫(‪)۱ -۰‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪117‬‬
‫‪ - Qmax‬په نظارتی سلسله کې ترټولو عبه د بهیر زیا مقدار په مثال کې هغه‬
‫‪ Qmax  351m3 sec‬؛‬
‫‪ - Qmin‬په نظارتی سلسله کې ترټولو عبه د بهیرلږمقدار په مثال کې هغه‬
‫‪. Qmin  121m3 sec‬‬
‫‪ . ۰ -۰‬جدول ‪ .‬د تکراری او تأمینی د منحنی محاسبه هوی پارامترونه‬
‫تأمینی‬ ‫بهیر تکراری‬ ‫بهیر د‬ ‫د‬ ‫کال‬ ‫د‬ ‫کال‬ ‫ګنه‬
‫مقدار‬ ‫منیی‬ ‫بهیرمنینی‬
‫مقدار د انتروال‬ ‫د‬ ‫مقدار‬
‫;‪Q‬‬ ‫کمیدو په‬ ‫په‬ ‫کال‬
‫‪m3 sec‬‬ ‫ترتیب‬ ‫ترتیب‬
‫;‪Q‬‬ ‫;‪Q‬‬
‫‪3‬‬
‫‪m sec‬‬ ‫‪m3 sec‬‬
‫‪%‬‬ ‫د‬ ‫‪%‬‬ ‫د‬
‫کلونو‬ ‫کلونو‬
‫همیر‬ ‫همیر‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪351-329‬‬ ‫‪351‬‬ ‫‪1953‬‬ ‫‪218‬‬ ‫‪1945‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪328-306‬‬ ‫‪324‬‬ ‫‪1958‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪1946‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪305-283‬‬ ‫‪296‬‬ ‫‪1957‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪1947‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪121-99‬‬
‫‪121‬‬ ‫‪1963‬‬ ‫‪216‬‬ ‫‪1969‬‬ ‫‪25‬‬

‫په پایله کې د بهیر مقدار امپلیتود مساوی دی په‬

‫‪A  351  121  230 m3 sec‬‬

‫‪ -۰‬د بهیر د مقدار د انتروال د اوږدوالی د محاسبې لپاره د انتروالونو همیر د‬

‫عدد اوسی یینی‬ ‫بپلې بوښې سره سم ټاکو ‪ .‬د انتروالونو همیر باید ثاب‬

‫‪118‬‬
 ‫‪ . C  5;10;15;.....‬د یادونی وړ ده چې په هره اندازه چې د انتروالونو همیره‬
‫زیاته وی په همغه اندازه د تکراری او تأمینی منحنی په دقیق ډول سره رسم‬
‫کیدای هي ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو سره د بهیر د مقدار د انتروال‬
‫اوږدوالی ‪ Q ‬محاسبه کوو‬
‫‪A 3‬‬
‫‪Q ‬‬ ‫‪; m sec‬‬ ‫( ‪)۰ – ۰‬‬
‫‪C‬‬

‫‪230‬‬ ‫د بیلګې په توګه‬

‫‪Q ‬‬ ‫‪ 23 m3 sec .‬‬
‫‪10‬‬

‫‪ -۵‬د نظارتی سلسلی کلنی منینی مقدارونه په ټاکل هوو انتروالو‬

‫‪ Q  23 m3 sec‬بیلوو او د ښودل هوی جدول په (‪ )۵‬ستون کې ئې لیکو د‬
‫بیلګې په توګه ‪. 351 329‬‬
‫د کلونو د همیر د محاسبې لپاره د (‪ .۰ – ۰‬جدول ) په (‪)۰‬‬ ‫‪ -۰‬د تکراری‬
‫ستون کې لیکل هوی ارقام ( د کمیدو په ترتیب د بهیر مقدار) د ټاکلی انتروال‬
‫یینی د ‪ 351 329‬انتروال ترمنځ د بهیر مقدار عو کاله تکراریږی ‪ ،‬د هغي‬
‫همیره د (‪ .۰ -۰‬جدول ) په (‪ )۰‬ستون کې لیکو ‪ .‬د بیلګې په توګه په‬
‫‪ 351 329‬انتروال کې یوازی د بهیر مقدار ‪ Q  351m3 sec‬یو یل یینی یو‬
‫کال تکراریږی ‪ .‬د یادولو وړ ببره داده چې په سلسله کې هامل عدد باید د‬
‫انتروال د پورتنی حد ‪ 351‬سره مساوی او یا د هغې عبه کوچنی وی او د‬
‫‪ 128‬عبه ستر او یا دهغې سره مساوی وی یینی‬ ‫کښتنی حد‬
‫‪. 351  X  328‬‬
‫‪ -۵‬د تکراری د سلنې (‪ )٪‬د محاسبې لپاره د الندې تناسب عبه کار ابلو ‪ ،‬پدی‬
‫ترتیب سره چې ‪:‬‬

‫‪119‬‬
‫‪ -‬د نظارتی سلسلی د کلنو مجموعه (‪ ۰۰‬کاله ) سل فیصده قبلوو یینی‬
‫‪ 25year.......100%‬؛‬
‫‪ -‬د تکراری د کلونو همیره د ‪  X %‬قبلوو یینی ‪. 1year.........X %‬‬
‫په پایله کې په الس رایی‬
‫‪25 year  100%‬‬
‫‪1year  X %‬‬

‫لدی یایه عبه د تکرای سلنه محاسبه کوو‬

‫‪25 100‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪‬‬ ‫‪; X ‬‬ ‫‪ 4%‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪25‬‬

‫پدی مینی چې د تکراری هر یو کال د فیصدی له جنسه د علورو فیصدو ‪4%‬‬

‫سرمساوی دی ‪ .‬پدی صور کېد (‪ .۰-۰‬جدول) د (‪ )۰‬ستون هر عدد په ‪4%‬‬
‫کې ضرب او (‪ )۵‬ستون کې لیکو ‪.‬‬
‫د کلونو‬ ‫د کلنو د محاسبې لپاره د لومړی انتروال د تکراری‬ ‫‪ -۵‬د تأمینی‬
‫همیره مستقیما ً د تأمینی د کلونو همیر په ستون (‪ )۶‬کې لیکو ‪ .‬د دوهم ‪ ،‬دریم‬
‫لومړی انتروال د کلونو د همیری سره د‬ ‫او ترپایه انتروالو لپاره د تکراری‬
‫دوهم انتروال د کلونو همیره جمع او د تأمینی د کلونو همیر په ستون (‪ )۶‬کې‬
‫لیکو ‪ .‬د بیلګې په توګه ( ‪ ) ۰=۱+۱‬د د کلونو همیر په ستون (‪ )۶‬کې د (‪)۰‬‬
‫عدد لیکو ‪ ،‬په همدی ترتیب سره د تأمینی د فیصدی په ستون کې د اتو (‪)۵‬‬
‫عدد لیکو‪.‬‬
‫ددی لپاره چې پوه هو چې سرته رسیدلی محاسبه درسته ده او که یه باید د‬
‫تکراری د کلونو مجموعه د نظارتی سلسلی د مجموع سره د بیلګې په توګه د‬
‫(‪ )۰۰‬سره مساوی هی ‪.‬‬
‫‪ -۶‬د محاسبه هوو ارقامو په پام کې نیولو سره د (‪ .۰ -۰‬جدول) د (‪)۰( ، )۵‬‬
‫رسموو او‬ ‫ستون ارقامو له مبې د قبول هوی مقیاس مطابق د تکراری ګرا‬

‫‪111‬‬
 ‫د (‪ )۵‬او (‪ )۱۲‬ستون ارقامو له مبې د قبول هوی مقیاس مطابق د تأمینی‬
‫منحنی رسموو‪.‬‬
‫د رسمول لپاره په افقی محور کې د کلونوهمیراو په عمودی‬ ‫د تکراری د ګرا‬
‫په‬ ‫محور کې د بهیر مقدارونه وضع کوو ‪ .‬په پایله کې پته ډوله (هکله) ګرا‬
‫د منینیو نقطو په‬ ‫په نامه یادیږي ‪ .‬ددی ګرا‬ ‫الس رایي چې د تکراری ګرا‬
‫وصلوولو سره تکراری منبنی په الس رایی چې د توزیع (د ویش ) منحنی په‬
‫نامه یادیږي ‪ .‬دا منحنی راښیی چې د بهیرمساوی مقدار عو یلی تکراریږی ‪.‬‬
‫تکراری منحنی د دریو نقطو لرونکی ده ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د توزیع (ویش ) مرکز چې د ټولی سلسلی د حسابی اوسط یینی‬

‫‪ Qav   ‬سره مطابق لری او د ‪ a ‬د نقطی عبه‬

‫‪Q‬‬ ‫‪5339‬‬
‫‪ 213,5 m 3 sec‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪25‬‬
‫عبار ده ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د منحنی میانه (منځ ) چې د تأمینی د (‪ )%05‬سره مطابق کوی یینی د‬
‫( ‪ ) b‬نقطه ‪.‬‬
‫‪ -۳‬د منحنی مود چې تر ټولو عبه د لوړ (زیا ) تکراری سره مطابق لری د‬
‫( ‪ ) C‬نقطی عبه عبار ده‪ .‬د توزیع د مرکز او د منحنی مود د اردیناتو تر منځ‬
‫واټن ( ‪ ) ac‬د نا متناظروالی د هیاع په نامه یادیږی‪ .‬د نامتناظروالی هیاع د‬
‫تکراری منحنی د نا متناظروالی مهبصه ده هرکله چې ( ‪ ) d  0‬وی ‪ .‬په پایله‬
‫کې د توزیع مرکز او د منحنی مود یو له بل سره منطبق کیږی اوتکراری منحنی‬
‫متناظره کیږي چې دا ډول منحنی د نورمالی منحنی او یا د ګوس د منحنی په‬
‫نامه یادیږي ‪.‬‬
‫په هایدرولوژی کې د تأمینی منحنی د رسمولو په باطر د یو همیر نظارتی‬
‫ارقامو له مبې او یا په تیوریکی طریقه د توزیع نا متناظری منحنی عبه کار‬
‫ابلی ‪ ،‬چې د توزیع دغه د تراکم احتمالی منحنی د پیرسون )‪ (Person‬منحنی‬

‫‪110‬‬
‫‪ III ‬ډول سره مطابق کوی ‪ .‬ددی منحنی کیڼ اړخ محدود دی او د هغې ښی‬
‫اړخ الیتناهی ته رسی ‪.‬‬
‫هرکله په ترتیب سره د پورتنی عبه تر کښتنی انتروال پوری د نظاراتونو همیر‬
‫سره جمع کړو ( نظر کال یا فیصدی ) ته او هغه په افقی محور کې ولیکو او د‬
‫جریان مقدارونه سره جمع او په عمودی محور کې سره ولیکو ‪ ،‬هغه نقطی چې‬
‫د نوموړو قیمتونو د تقاطع په نتیجه کې په الس رایي دیوه منحنی په وسیله و‬
‫نښلوو (وصلی کړو) ‪ .‬الس ته راغلی منحنی د تأمینی منحنی په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫تأمینی منحنی ددی ښکارندوی ده چې د بهیر کوم مقدار په کوم همیر سره هتون‬
‫لری ‪.‬‬
‫د بیلګې په توګه د بهیر مقدار ‪ Q  175 m3 sec‬د واقیاتو د مجموعی همیر‬
‫(‪ )۰۰‬یلو عبه (‪ )۰۲‬واقیا د ‪ Q  175 m3 sec‬هتون لری ‪.‬‬
‫غوره ده چې د افقی محور دپاسه د کلونو همیر پریای د هغوی فیصدی و ښایو‬
‫چې پدی صور کې د تیر مثال لپاره ویلی هو چې د ‪ Q  175 m3 sec‬عبه د‬
‫بهیر زیاد مقدار د ټولو پیښو ‪ ۵۲٪‬دی ‪ .‬یینی د بهیر ‪ Q  175 m3 sec‬مقدار د‬
‫(‪ )۵۲٪‬سره مساوی دی ‪.‬‬
‫د ‪ P‬ا و ‪ Q‬په کاردیناتو کې رسم هوی منحنی د تأمینی منحنی په نامه یادیږي ‪.‬‬

‫هکل ‪. ۰ -۰ .‬د تأمین او تکراری ګرا‬

‫‪111‬‬
‫– دا ددی احتمال دی چې د مطالیه‬ ‫د هایدرولوژیکی یانګړتیاو تأمینی‬
‫کیدونکي هایدرولوژیکی کمی قیم کیدای هی چې زیا هی ‪.‬‬
‫په عمومی ډول سره دوه ډوله تأمینی منحنی هتون لری ‪:‬‬
‫‪ -۱‬تجربوی منحنی – هغه منحنی ده چې د نظارتی ارقامو مطابق کوم چې د‬
‫ساحې عبه ابیستل هوی وی رسمه هوی وی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬تیوریکی منحنی ـ هغه منحنی ده چې په نظری ډول سره رسم هوی وی ‪.‬‬
‫عرنګه چې وړاندی یادونه وهوه تأمینی منحنی په دوو کاردیناتو کې ‪ P ‬او ‪Q ‬‬
‫رسمیږی ‪ .‬د تجربوی تأمینی منحنی د رسمولو لپاره د سیند د بهیر مقدار ‪Q ‬‬
‫میلوم پارامتر دی او مجهول پارامتر د احتمال فیصدی ده پدی مینی چې د بهیر د‬
‫ښودل هوي مقدار د پیښیدو د احتمال فیصدی عو ده ‪.‬‬
‫که چیری د هایدرولوژیکی یانګړتیاو لړی (سلسله ) چې د ‪ n ‬غړو (اعضأو )‬
‫عبه جوړه هوی د کمیدو په ترتیب سره یای پر یای هی ‪ ،‬د یانګړتیا تأمینی‬
‫چې په سلسله کې د ‪ m ‬یای لری مساوی دی په [‪۰۰‬؛‪]۰۶‬‬

‫‪P  mn1.100%‬‬
‫(‪)۳ -۰‬‬
‫د (‪ )۳ -۰‬فورمول مطابق د سلسلی د ورستنی غړی تأمینی ددی پوری اړه نه‬
‫لری چې په سلسله کې عو غړی هامل دی یو هان ته په الس رایی او د‬
‫‪ 100%‬سره مساوی دی ‪ .‬له همدی امله اړینه ده چې په ښودل هوی فورمول‬
‫کې سلو فیصدو‬ ‫راوړل هی ‪ ،‬چې د ‪ n  ‬په صور‬ ‫(‪ )۰-۳‬کې اصالحا‬
‫‪ 100%‬ته مجانبی نیږدی کیدنه په پام کې ونیسی ‪.‬‬
‫کولو‬ ‫د تثبی‬ ‫ددی لپاره چې د یوی محدودی سلسلی د غړو تجربوی تأمینی‬
‫سره نیږدی وی ډیرفورمولونه‬ ‫لپاره چې تر ډیره حده د تیوریکی تأمینی‬
‫پیهنهاد هوی دی ‪ .‬په عمومی ډول سره دغه فورمولونه د س‪ .‬ن ‪ .‬کریڅ کوم‬
‫)‪ (S.N.Kreskom‬د وړاندیز مطابق الندې هکل لری [‪]۰۰‬‬

‫‪111‬‬
 ‫‪P  m  a n  1  2a  .100%‬‬
‫‪1‬‬
‫(‪)۰ -۰‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - m‬د نظارتی سلسلی د غړو مسلسله هماره ده (;‪1;2;3‬او داسی نور) ؛‬
‫‪ - n‬د نظارتی سلسلسی د غړو مجموعی تیداد د بیلګې په توګه په مثال کې‬
‫(‪ ]۰،۵،۱۰،۱۳،۱۰،۱۵،۱۰،۱۶،۰۳،۰۵،۰۵،۰۶ [)۰۰‬؛‬
‫‪ - a‬پارامترد ی چې عددی قیم یی د یو عبه تر صفر بدلون مومی یینی (‬
‫‪. ) a  0 1‬‬
‫‪ -‬په هغه صور کې چې په پورتنی فورمول کې ‪ a  0‬وی په هغه صور کې‬
‫د بهیر د اعظمی مقدار لپاره په الس رایی‬

‫د ویبول ( ‪ ) Weibull‬فورمول‬

‫‪m‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪100%‬‬
‫‪n 1‬‬ ‫( ‪)۰ – ۰‬‬
‫د ‪ a  0,5‬په صور کې فورمول الندی هکل غوره کوی‬
‫د هیزن(‪ ) Hazen‬فورمول‬

‫‪m  0.5‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪100%‬‬
‫‪n‬‬ ‫(‪)۵ -۰‬‬
‫کې فورمول په الس رایی چې د بهیر د منینی او‬ ‫د ‪ a  0,3‬په صور‬
‫اصغری مقدارونو د محاسبی لپاره کوالی هوو تری کارابلو‬
‫(‪ ) Chegodayev‬فورمول‬ ‫د چګودای‬

‫‪m  0.3‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪100%‬‬ ‫(‪)۰ -۰‬‬
‫‪n  0.4‬‬

‫‪114‬‬
 ‫د توکي ( ‪ ) Tukey‬فورمول‬
‫‪3m  1‬‬ ‫( ‪)۵ – ۰‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪100%‬‬
‫‪3n  1‬‬
‫د بلوم (‪ ) Blom‬فورمول‬
‫‪m  0.375‬‬ ‫(‪)۶ -۰‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪100%‬‬
‫‪n  0.25‬‬

‫د ګرینګورتن ( ‪ ) Gringorten‬فورمول‬

‫‪m  0.44‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪100%‬‬
‫‪n  0.12‬‬ ‫(‪)۱۲ -۰‬‬

‫د کالیفورنیا ) ‪ (California‬فورمول‬

‫‪m‬‬ ‫(‪)۱۱ -۰‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪100%‬‬
‫‪n‬‬

‫په پوهیدو سره کوالی هو د‬ ‫د هایدرولوژیکی یانګړتیاو د تجربوی تأمینی‬

‫هغه د تکرایدو احتمال په کلونو محاسبه کړو ‪ .‬عرنګه چې وړاندی هم یادونه‬
‫وهوه د هایدرولوژیکی کمی تکراری ددی مفهوم لري چې د وب په نوموړی‬
‫دوره ‪ N ‬کاله لږ ترلږه یو کال تکراریږی ‪ .‬تأمینی ‪ P ‬او تکراری ‪N ‬‬
‫ترمنځ په الندی هکل سره رابطه هتون لری[‪: ]۰۵،۰۶‬‬
‫‪ -‬د ‪ P  50%‬په صور کې‬
‫‪100‬‬
‫‪N‬‬
‫‪P‬‬ ‫(‪)۱۰ -۰‬‬
‫‪ -‬د ‪ P  50%‬په صور کې‬

‫‪115‬‬
 ‫‪100‬‬
‫‪N‬‬ ‫(‪)۱۳ -۰‬‬
‫‪100  P‬‬

‫تیوریکی تأمینی منحنی د تجربوی منحني په عیر د ‪ P ‬او ‪ Q ‬په کواردیناتو‬

‫کې د احتماالتو فیصدی‬ ‫کې رسمیږی ‪ .‬یوازی پدی توپیر سره چې پدی حال‬
‫میلومه ده او مجهول پارامتر(کواردینا ) د بهیر مقدار ‪ Qp ‬دی‪ Qp  .‬د بهیر‬
‫دی ‪ ،‬او د ‪ P ‬اندکس د احتماالتو سلنې مفهوم‬ ‫احتمالی مقدار عبه عبار‬
‫ښیی ‪ .‬میموالً په محاسبو کې د ‪ P ‬پر یای عدد لیکی د بیلګې په توګه د‬
‫‪ ، Q0.01 ‬دا ددی په مفهوم چې د بهیرهغه مقدار چې د پیښیدو یی احتمال یی‬
‫‪ 0.01%‬دی ‪.‬‬
‫د تیوریکی تأمینی منحنی درسمولو لپاره د الندی دری پارامترونو هتون ته‬
‫اړتیا ده ‪:‬‬
‫‪ -‬د بهیر منینی حسابی اوسط ‪ Qav‬؛‬
‫‪ -‬د بدلونونو او تحوالتو ضریب ‪ C v‬؛‬
‫‪ -‬د نامتناظروالی ضریب ‪. C s‬‬
‫فرض کوو چې د هایدرولوژیکی ارقامو ‪ n ‬سلسله لرو‪ ،‬د بیلګې په توګه( د‬
‫بهیر مقدارونه) ‪ . Q1 ; Q2 ; Q3 ;........Qn ‬ښودل هوی هایدرولوژیکی ارقام یوله‬
‫بل سره اړیکه نه لری ‪.‬‬

‫د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو ددی سلسلی حسابی اوسط (منینی قیم )‬
‫محاسبه کوو‬
‫‪i n‬‬

‫‪Q‬‬ ‫‪i‬‬
‫(‪)۱۰ -۰‬‬
‫‪Qav ‬‬ ‫‪i 1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪; m sec‬‬
‫‪n‬‬
‫پدی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪116‬‬
 ‫‪ -  Qi‬د بهیر د مقدارو مجموع ده چې پدی سلسله کې یای لری ؛‬

‫‪ - n‬د نظار الندی بهیر همیره یا په بل عبار د سلسلی د غړو همیره ‪.‬‬

‫د بدلونونو او تحوالتو ضریب ) ‪ - (Variation coefficient‬د سلسلی پر‬

‫حسابی اوسط ‪ Qav ‬د سلسلی متوسط المربع ( د سلسلی منینی قیم مربع )‬
‫‪  ‬نسب د بدلونونو (تغیراتو) او تحوالتو د ضریب ‪ CV ‬په نامه یادیږی ‪.‬‬

‫پیدا کړو ‪ ،‬باید د نظارتو نو سلسله ‪Q1; Q2 ;....; Qn‬‬ ‫ددی لپاره چې د ‪  ‬قیم‬
‫په پام کې نیسو ‪،‬او د هغې بدلون نسب حسابی اوسط ‪ Qav ‬ته پیدا کوو یینی‬
‫‪ Q1  Qav ; Q2  Qav ;.....; Qn  Qav ‬او داسې نور ‪ .‬ددی لپاره چې منفی قیمتونه‬
‫په الس رانهی ‪ ،‬الس ته راغلی غړی په بپل یان کې ضرب (مربع کوو ) او‬
‫وروسته یی سره جمع کوو ‪ .‬د جمع کیدو عبه وروسته هغه د سلسلی د غړو په‬
‫همیره ‪ n ‬ویهو او که چیری د د سلسلی د غړو همیره د دیرهو عبه لږوی‬
‫‪ n  30‬پدی صور کې پر ‪ n  1‬ئې ویهو ‪.‬‬

‫وروسته لدی د الس ته راغلو قیمتونو مربع جذر نیسو او د متوسط المربع‬
‫بدلون د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو محاسبه کوو‬
‫‪i n‬‬

‫‪ Q  Q ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪av‬‬ ‫(‪)۱۰ -۰‬‬
‫‪‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫;‬
‫‪n 1‬‬

‫د ‪  ‬عددی قیم د سلسلی د بدلون ټاکونکی دی او د هغې واحد د بهیر مقدار‬

‫واحد یینې ‪ m3 sec‬دی ‪ .‬د مبتلفو سلسلو د متوسط المربع د بدلون د مقایسی‬
‫(پرتله کونې ) د آسانتیا لپاره د هغوی د نسبی قیمتونو عبه کار ابلی چې د‬

‫‪117‬‬
‫لغزش ضریب یا د بدلونونو او تحوالتو د ضریب په نامه یادیږی او د الندی‬
‫فورمول په وسیله ښودل کیږی ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫(‪)۱۵ -۰‬‬

‫‪CV ‬‬
‫‪Qav‬‬

‫یا‬
‫‪i n‬‬

‫‪ Q  Q ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪av‬‬ ‫(‪) ۱۰ -۰‬‬

‫‪CV ‬‬ ‫‪i 1‬‬

‫‪Qav‬‬ ‫‪n  1‬‬

‫د مودولي ضریب د مفهوم عبه په کار ابیستلو چې الندې هکل لری‬

‫‪Qi‬‬
‫‪K‬‬ ‫(‪)۱۵ -۰‬‬
‫‪Qav‬‬

‫د (‪ )۱۵ -۰‬فورمول په پام کې نیولو سره (‪ )۱۰ -۰‬فورمول الندې هکل یانته‬
‫غوره کوی‬
‫‪i n‬‬

‫‪ K‬‬ ‫‪ 1‬‬

‫‪2‬‬

‫(‪)۱۶ -۰‬‬
‫‪i‬‬
‫‪CV ‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪n 1‬‬

‫د ‪ C v‬عددی قیم بی واحده او د تل لپاره مثب دی ‪.‬‬

‫د ‪ Qav ‬او ‪ CV ‬د قیمتونو د ټاکلو لپاره محاسبه د (‪ .۳ -۰‬جدول ) په هکل‬
‫اجرأ کیږی ‪ .‬د یادونې وړده چې د ښودل هوی جدول د پنیم (‪ )۰‬او نهم (‪)۶‬‬
‫ستون ارقام د تجربوی منحنی د رسمولو او (‪ )۰( ،)۵‬او (‪ )۵‬ستون ارقام د‬
‫بدلونو او تحوالتو د ضریب ‪ CV ‬د محاسبی لپاره محاسبه کیږی ‪.‬‬

‫‪118‬‬
‫د بدلونونو د ټاکلو لپاره چې د تأمینی منحنی د‬ ‫د حسابی اوسط ‪ Qav‬د قیم‬
‫(‪ )۰۲٪‬سره لری د نامتناظروالی د ضریب د مفهوم عبه استفاده کوی چې د‬
‫الندی فورمول مطابق محاسبه کیږی‬

‫‪i n‬‬

‫‪ K‬‬ ‫‪ 1‬‬

‫‪3‬‬
‫‪i‬‬ ‫(‪)۰۲ -۰‬‬
‫‪ CS ‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪n  1CV3‬‬

‫سره د ‪C s‬‬ ‫د پورتنی فورمول عبه په کار ابیستلو د ټاکلی اوالزمی دق‬
‫محاسبی لپاره الزمه ده چې د سلسلی د غړو همیر د (‪ )۱۲۲‬عبه ډیر وی چې‬
‫په عمل کې د سیندونو لپاره د داسی ارقامو هتون ډیر کم دی ‪.‬‬
‫‪ .۳ -۰‬جدول ‪ .‬د ‪ Qav ‬او ‪ CV ‬مهبصاتو محاسبه‬
‫د کال په‬
‫د کمیدو په‬
‫ترتیب د‬
‫ترتیب د نظا‬
‫نظارتونو‬
‫رتونو سلسله‬
‫‪m  0.3‬‬ ‫سلسله‬ ‫ګڼ‬
‫‪P‬‬ ‫*‬ ‫‪Qi‬‬
‫‪n  0.4‬‬ ‫‪Ki  12‬‬ ‫‪Ki  1 K i ‬‬
‫‪Qav‬‬ ‫د بهیر‬ ‫د بهیر‬ ‫ه‬
‫‪*100%‬‬
‫مقدار‬ ‫کا‬ ‫مقدار‬ ‫کا‬
‫;‪Q‬‬ ‫ل‬ ‫;‪Q‬‬ ‫ل‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪m sec‬‬ ‫‪m sec‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬

‫‪Q‬‬ ‫‪i‬‬

‫‪Qav‬‬

‫‪119‬‬
 ‫له همدی امله د هایدرولوژیکی لومړنیو محاسبو لپاره د ‪ Cs ‬قیم کوالی هو‬
‫چې د (‪ .۰ -۰‬جدول) عبه و ټاکو ‪.‬‬
‫کې د تأمینی تیوریکی منحنی‬ ‫په صور‬ ‫که چیری د ‪ C s‬د قبول هوی قیم‬
‫ونه کړی په‬ ‫محاسبه هوی قیمتونه د تجربوی (حقیقی) ارقامو سره مطابق‬
‫هغه صور کې د ‪ C s‬نوی قیم قبلوو اود هغی مطابق محاسبه له سره سرته‬
‫رسوو ‪ .‬دغه پروسه تر هغی پوری اوږدوو ترعو چې محاسبه هوی ارقام د‬
‫حقیقی ارقامو سره مطابق وکړی ‪.‬‬
‫‪ .۰ -۰‬جدول ‪ .‬د سیند ډول ‪ ،‬د بهیر مقدار او د سیند د تغذیی د ډول په پام کې‬
‫نیولو سره د ‪ Cs ‬قیمتونه [‪. ] ۵‬‬
‫‪Cs‬‬ ‫د بهیر د مقدار ډول‬ ‫ګڼه‬
‫‪C s  2Cv‬‬ ‫د کلنی بهیر منینی مقدار‬ ‫‪1‬‬
‫‪C s  2  2,5Cv‬‬ ‫د بهیر اعظمی مقدار د هموارو سیمو د سیندونو لپاره چې د‬
‫‪2‬‬
‫واوری د ویلی کیدو عبه را منځ ته کیږي‬
‫‪C s  3  4Cv‬‬ ‫د بهیر اعظمی مقدار د هموارو سیمو د سیندونو لپاره چې د‬
‫‪3‬‬
‫باران عبه رامنځ ته کیږي‬
‫‪C s  3  4Cv‬‬ ‫د غرینو سیمو د سیندونو د بهیر اعظمی مقدارونه چې د‬
‫‪4‬‬
‫موسمی بارانو عبه رامنیه ته کیږی‬
‫‪C s  4Cv‬‬ ‫د غرینو سیمو سیندو د بهیر اعظمی مقدارونه‬ ‫‪0‬‬

‫عرنګه چې تجربو ښودلی ده چې د ‪ C s‬او ‪ C v‬ضریبونو دق یو هان ته ندی ‪.‬‬

‫د ‪ C v‬د ضریب د ټاکلو لپاره منینی حسابی مربع ای نسبی اهتباه یا غلطی د‬
‫الندی فورمول مطابق محاسبه کیږي [‪]۵،۰۰،۰۰،۰۶،۳۲‬‬

‫‪1‬‬
‫‪C ‬‬ ‫‪1  3Cv 100%‬‬
‫‪3‬‬
‫(‪)۰۱ -۰‬‬
‫‪v‬‬
‫‪2n  1‬‬

‫‪141‬‬
 ‫د پاره‬ ‫کې د بدلونونو او تحوالتو د ضریب ‪ CV  0.2  0.4‬قیم‬ ‫پدی صور‬
‫کې چې ‪ n  20  30‬وی نیږدی د‬ ‫‪  C‬په صور‬
‫‪V‬‬
‫متوسطه مربع یی اهتباه ‪‬‬
‫جوړوی یینې د متوسطه مربع یی‬ ‫ضریب د عددی قیم ‪  14  16%‬‬
‫‪CV‬‬

‫کې چې د نظارتی سلسلې‬ ‫اهتباه مجازی حد ‪ 14  16%‬دی ‪ .‬په هغه حال‬
‫همیر پنیوس وی ‪ n  50‬وی ‪ ،‬پدی صور کې د متوسطه مربع ای اهتباه‬
‫مجازی حد ‪. 10  12%‬‬

‫د ‪ Cs ‬ضریب نسبی متوسطه مربع ای اهتباه د الندی فورمول مطابق محاسبه‬
‫کوی [‪]۵،۰۰،۰۰،۰۶،۳۲‬‬

‫‪C  ‬‬
‫‪s‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Cs‬‬
‫‪6‬‬
‫‪n‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪‬‬
‫‪1  6Cv  5Cv 100%‬‬
‫(‪)۰۰ -۰‬‬

‫د ‪ Qav‬؛ ‪ C s‬او ‪ C v‬د پارامترونو د محاسبی عبه وروسته کوالی هو تیوریکی‬

‫تأمینی منحنی رسمه کړو ‪ .‬عرنګه چې وړاندی یادونه وهوه د تیوریکی منحنی‬
‫یینی ‪ QP ‬مجهول پارامتر دی ‪ ،‬نو د ‪ Qav‬؛ ‪ C s‬او ‪ C v‬د کومکي‬ ‫اردینا‬
‫پارامترونو په لرلو سره د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو سره محاسبه‬
‫کوو [‪]۵،۰۰،۰۰،۰۶،۳۲‬‬
‫‪QP %  K P %Qav‬‬
‫(‪)۰۳ -۰‬‬

‫په پورتنی فورمول کې‪:‬‬

‫‪ - K P %‬د بهیر مودلي ضریب د احتماالتو د فیصدی مطابق چې د الندی فورمول‬

‫مطابق محاسبه کیږی‬

‫‪140‬‬
 ‫‪K P %   p .CV  1‬‬ ‫(‪)۰۰ -۰‬‬

‫پدی رابطه کې ‪:‬‬

‫د نامتناظروالی‬ ‫د فوستر ضریب دی چې د هغی عددی قیم‬ ‫‪-p‬‬

‫(نامتناظری ) ضریب ‪ CS ‬او د احتمال د فیصدی ‪ P ‬پوری اړه لری یینې‬

‫‪ p  f CS , P   K P  1 CV‬‬ ‫(‪)۰۰ -۰‬‬

‫‪ - CV‬د بدلونونو او تحوالتو ضریب دی چې د (‪ )۱۶ -۰‬فورمول مطابق‬

‫مقدارونه د‬ ‫محاسبه کیږی ‪ .‬د تأمینی منحنی اردینا یینې د تأمینی بهیر مبتل‬
‫الندی فورمول مطابق محاسبه کیږی [‪]۰۰،۰۵،۰۶،۳۲‬‬

‫‪QP %  Qav K P %‬‬ ‫(‪)۰۵ -۰‬‬

‫د الندی جدول مطابق اجرأ‬ ‫د تیوریکی منحنی د رسمولو لپاره ټول محاسبا‬
‫کوو‬

‫‪ . ۵ – ۰‬جدول ‪ .‬د تیوریکی منحنی د اریناتو محاسبه‬

‫‪P%‬‬
‫‪6‬‬

‫‪99‬‬ ‫‪97‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.01‬‬

‫‪P‬‬

‫‪K P   P .Cv  1‬‬

‫‪QP  Qav K P‬‬

‫‪141‬‬
‫د محاسبه هوو اردیناتو له مبې تیوریکی تأمینی منحنی د احتماالتو په‬
‫کې رسمیږی (‪ .۰ – ۰‬هکل ) ‪ .‬هغه تأمینی منحنی چئ په‬ ‫مبصوص ګرا‬
‫میمولی ګرافو کې رسمیږی د هغوی د پای پورتنی او کښتنی بربې چې د‬
‫هایدرولیکی پروژو لپاره د ډیر اهمی لرونکی زیاتی بمیدګی لری ‪ ،‬الکن هغه‬
‫منحنی چې په مبصوصو (یانګړو ) ګرافونو کې رسمیږی لږی بمیدګی لری ‪.‬‬
‫چې دا ددی امکان برابروی ترعو چې د بهیر مقدارونه په ښه اوواضح ډول‬
‫سره وټاکو ‪.‬‬

‫کې د تأمینی منحنی رسمول‬ ‫‪.۰ -۰‬هکل‪ .‬په یانګړی ګرا‬

‫د بهیر مقدار حقیقی نظارتونه چې د هغوی تأمینی نظر دبهیر‬ ‫په همدی ګرا‬
‫یانګړتیاو ته محاسبه هویدی (‪.۰ -۰‬جدول ) هم رسمیږی ‪ .‬عرنګه چې وړاندی‬

‫‪141‬‬
‫هم یادونه وهوه ‪ ،‬هرکله چې دغه نقطې د تیوریکی تأمینی منحنی سره نیږی‬
‫وی دا پدی مینی ده چې تأمینی منحنی په دررس ډول سره رسم هویده او د‬
‫ضریب ‪ Cs ‬په صحیح ډول سره ټاکل هویدی ‪ .‬که چیری یادی‬ ‫نامتناظری‬
‫هوی نقطی په لیری موقیی کې یای پر یای هوی وی پدی مینی چې د ‪Cs ‬‬
‫ضریب باید له سره انتباب او محاسبه د دوهم دریم او داسی نورو یلو لپاره‬
‫ترسره هی ‪ .‬پدی مینی چې د هریل لپاره د ‪ Cs ‬نوی قیم ټاکو او محاسبه‬
‫اجرأ کوو ترعو نقطی سره منطبق او یا په مجازی حد کې یای په یای هی ‪.‬‬

‫‪144‬‬
 ‫‪K P%  1‬‬
‫‪P ‬‬ ‫‪ . ۰ -۰‬جدول ‪ .‬د فوستر ضریب قیمتونه نظر ‪ CS‬او احتماالتو فیصدی ‪، P‬‬
‫‪CV‬‬

‫‪P%‬‬
‫‪Cs‬‬

‫‪0.01‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪97‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪99.9‬‬ ‫‪100‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪3.72‬‬ ‫‪3.09‬‬ ‫‪2.58‬‬ ‫‪2.33‬‬ ‫‪2.02‬‬ ‫‪1.88‬‬ ‫‪1.64‬‬ ‫‪1.28‬‬ ‫‪0.84‬‬ ‫‪0.67‬‬ ‫‪0.52‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-0.25‬‬ ‫‪-0.52‬‬ ‫‪-0.67‬‬ ‫‪-0.84‬‬ ‫‪-1.28‬‬ ‫‪-1.64‬‬ ‫‪-1.88‬‬ ‫‪-2.33‬‬ ‫‪-3.09‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0.1‬‬ ‫‪3.94‬‬ ‫‪3.23‬‬ ‫‪2.67‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪2.11‬‬ ‫‪1.92‬‬ ‫‪1.67‬‬ ‫‪1.29‬‬ ‫‪0.84‬‬ ‫‪0.66‬‬ ‫‪0.51‬‬ ‫‪0.24‬‬ ‫‪-0.02‬‬ ‫‪-0.27‬‬ ‫‪-0.53‬‬ ‫‪-0.68‬‬ ‫‪-0.85‬‬ ‫‪-1.27‬‬ ‫‪-1.61‬‬ ‫‪-1.84‬‬ ‫‪-2.26‬‬ ‫‪-2.95‬‬ ‫‪-20‬‬
‫‪0.2‬‬ ‫‪4.16‬‬ ‫‪3.38‬‬ ‫‪2.76‬‬ ‫‪2.47‬‬ ‫‪2.16‬‬ ‫‪1.96‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪0.83‬‬ ‫‪0.65‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.22‬‬ ‫‪-0.03‬‬ ‫‪-0.28‬‬ ‫‪-0.55‬‬ ‫‪-0.69‬‬ ‫‪-0.85‬‬ ‫‪-1.26‬‬ ‫‪-1.58‬‬ ‫‪-1.79‬‬ ‫‪-2.18‬‬ ‫‪-2.81‬‬ ‫‪-10‬‬
‫‪0.3‬‬ ‫‪4.38‬‬ ‫‪3.52‬‬ ‫‪2.86‬‬ ‫‪2.54‬‬ ‫‪2.21‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1.72‬‬ ‫‪1.31‬‬ ‫‪0.82‬‬ ‫‪0.64‬‬ ‫‪0.48‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪-0.05‬‬ ‫‪-0.3‬‬ ‫‪-0.56‬‬ ‫‪-0.7‬‬ ‫‪-0.85‬‬ ‫‪-1.24‬‬ ‫‪-1.55‬‬ ‫‪-1.75‬‬ ‫‪-2.1‬‬ ‫‪-2.67‬‬ ‫‪-4.67‬‬
‫‪0.4‬‬ ‫‪4.61‬‬ ‫‪3.66‬‬ ‫‪2.95‬‬ ‫‪2.61‬‬ ‫‪2.26‬‬ ‫‪2.04‬‬ ‫‪1.75‬‬ ‫‪1.32‬‬ ‫‪0.82‬‬ ‫‪0.63‬‬ ‫‪0.47‬‬ ‫‪0.19‬‬ ‫‪-0.07‬‬ ‫‪-0.31‬‬ ‫‪-0.57‬‬ ‫‪-0.71‬‬ ‫‪-0.85‬‬ ‫‪-1.23‬‬ ‫‪-1.52‬‬ ‫‪-1.7‬‬ ‫‪-2.03‬‬ ‫‪-2.54‬‬ ‫‪-5‬‬
‫‪0.5‬‬ ‫‪4.83‬‬ ‫‪3.81‬‬ ‫‪3.04‬‬ ‫‪2.68‬‬ ‫‪2.31‬‬ ‫‪2.08‬‬ ‫‪1.77‬‬ ‫‪1.32‬‬ ‫‪0.81‬‬ ‫‪0.62‬‬ ‫‪0.46‬‬ ‫‪0.17‬‬ ‫‪-0.08‬‬ ‫‪-0.33‬‬ ‫‪-0.58‬‬ ‫‪-0.71‬‬ ‫‪-0.85‬‬ ‫‪-1.22‬‬ ‫‪-1.49‬‬ ‫‪-1.66‬‬ ‫‪-1.96‬‬ ‫‪-2.4‬‬ ‫‪-4‬‬
‫‪0.6‬‬ ‫‪5.05‬‬ ‫‪3.96‬‬ ‫‪3.13‬‬ ‫‪2.75‬‬ ‫‪2.35‬‬ ‫‪2.12‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.33‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪0.61‬‬ ‫‪0.44‬‬ ‫‪0.16‬‬ ‫‪-0.1‬‬ ‫‪-0.34‬‬ ‫‪-0.59‬‬ ‫‪-0.72‬‬ ‫‪-0.85‬‬ ‫‪-1.2‬‬ ‫‪-1.45‬‬ ‫‪-1.41‬‬ ‫‪-1.88‬‬ ‫‪-2.27‬‬ ‫‪-33.3‬‬
‫‪0.7‬‬ ‫‪5.28‬‬ ‫‪4.1‬‬ ‫‪3.22‬‬ ‫‪2.82‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪2.15‬‬ ‫‪1.82‬‬ ‫‪1.33‬‬ ‫‪0.79‬‬ ‫‪0.59‬‬ ‫‪0.43‬‬ ‫‪0.14‬‬ ‫‪-0.12‬‬ ‫‪-0.36‬‬ ‫‪-0.6‬‬ ‫‪-0.72‬‬ ‫‪-0.85‬‬ ‫‪-1.18‬‬ ‫‪-1.42‬‬ ‫‪-1.57‬‬ ‫‪-1.81‬‬ ‫‪-2.14‬‬ ‫‪-2.86‬‬
‫‪0.8‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪4.24‬‬ ‫‪3.31‬‬ ‫‪2.89‬‬ ‫‪2.45‬‬ ‫‪2.18‬‬ ‫‪1.84‬‬ ‫‪1.34‬‬ ‫‪0.78‬‬ ‫‪0.58‬‬ ‫‪0.41‬‬ ‫‪0.12‬‬ ‫‪-0.13‬‬ ‫‪-0.37‬‬ ‫‪-0.6‬‬ ‫‪-0.73‬‬ ‫‪-0.86‬‬ ‫‪-1.17‬‬ ‫‪-1.38‬‬ ‫‪-1.52‬‬ ‫‪-1.74‬‬ ‫‪-2.02‬‬ ‫‪-2.5‬‬
‫‪0.9‬‬ ‫‪5.73‬‬ ‫‪4.38‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫‪2.96‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.22‬‬ ‫‪1.86‬‬ ‫‪1.34‬‬ ‫‪0.77‬‬ ‫‪0.57‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.11‬‬ ‫‪-0.15‬‬ ‫‪-0.38‬‬ ‫‪-0.61‬‬ ‫‪-0.73‬‬ ‫‪-0.85‬‬ ‫‪-1.15‬‬ ‫‪-1.35‬‬ ‫‪-1.47‬‬ ‫‪-1.66‬‬ ‫‪-1.9‬‬ ‫‪-2.22‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪5.96‬‬ ‫‪4.53‬‬ ‫‪3.49‬‬ ‫‪3.02‬‬ ‫‪2.54‬‬ ‫‪2.25‬‬ ‫‪1.88‬‬ ‫‪1.34‬‬ ‫‪0.76‬‬ ‫‪0.55‬‬ ‫‪0.38‬‬ ‫‪0.09‬‬ ‫‪-0.16‬‬ ‫‪-0.39‬‬ ‫‪-0.62‬‬ ‫‪-0.73‬‬ ‫‪-0.85‬‬ ‫‪-1.13‬‬ ‫‪-1.32‬‬ ‫‪-1.42‬‬ ‫‪-1.59‬‬ ‫‪-1.79‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪1.1‬‬ ‫‪6.18‬‬ ‫‪4.67‬‬ ‫‪3.58‬‬ ‫‪3.09‬‬ ‫‪2.58‬‬ ‫‪2.28‬‬ ‫‪1.89‬‬ ‫‪1.34‬‬ ‫‪0.74‬‬ ‫‪0.54‬‬ ‫‪0.36‬‬ ‫‪0.07‬‬ ‫‪-0.18‬‬ ‫‪-0.41‬‬ ‫‪-0.62‬‬ ‫‪-0.74‬‬ ‫‪-0.85‬‬ ‫‪-1.1‬‬ ‫‪-1.28‬‬ ‫‪-1.38‬‬ ‫‪-1.52‬‬ ‫‪-1.68‬‬ ‫‪-1.82‬‬
‫‪1.2‬‬ ‫‪6.41‬‬ ‫‪4.81‬‬ ‫‪3.66‬‬ ‫‪3.15‬‬ ‫‪2.62‬‬ ‫‪2.31‬‬ ‫‪1.92‬‬ ‫‪1.34‬‬ ‫‪0.73‬‬ ‫‪0.52‬‬ ‫‪0.35‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫‪-0.19‬‬ ‫‪-0.42‬‬ ‫‪-0.63‬‬ ‫‪-0.74‬‬ ‫‪-0.84‬‬ ‫‪-1.08‬‬ ‫‪-1.24‬‬ ‫‪-1.33‬‬ ‫‪-1.45‬‬ ‫‪-1.58‬‬ ‫‪-1.67‬‬
‫‪1.3‬‬ ‫‪6.64‬‬ ‫‪4.95‬‬ ‫‪3.74‬‬ ‫‪3.21‬‬ ‫‪2.67‬‬ ‫‪2.34‬‬ ‫‪1.94‬‬ ‫‪1.34‬‬ ‫‪0.72‬‬ ‫‪0.51‬‬ ‫‪0.33‬‬ ‫‪0.04‬‬ ‫‪-0.21‬‬ ‫‪-0.43‬‬ ‫‪-0.63‬‬ ‫‪-0.74‬‬ ‫‪-0.84‬‬ ‫‪-1.06‬‬ ‫‪-1.2‬‬ ‫‪-1.28‬‬ ‫‪-1.38‬‬ ‫‪-1.48‬‬ ‫‪-1.54‬‬
‫‪1.4‬‬ ‫‪6.87‬‬ ‫‪5.09‬‬ ‫‪3.83‬‬ ‫‪3.27‬‬ ‫‪2.71‬‬ ‫‪2.37‬‬ ‫‪1.95‬‬ ‫‪1.34‬‬ ‫‪0.71‬‬ ‫‪0.49‬‬ ‫‪0.31‬‬ ‫‪0.02‬‬ ‫‪-0.22‬‬ ‫‪-0.44‬‬ ‫‪-0.64‬‬ ‫‪-0.73‬‬ ‫‪-0.83‬‬ ‫‪-1.04‬‬ ‫‪-1.17‬‬ ‫‪-1.23‬‬ ‫‪-1.32‬‬ ‫‪-1.39‬‬ ‫‪-1.43‬‬
‫‪1.5‬‬ ‫‪7.09‬‬ ‫‪5.28‬‬ ‫‪3.91‬‬ ‫‪3.33‬‬ ‫‪2.74‬‬ ‫‪2.39‬‬ ‫‪1.96‬‬ ‫‪1.33‬‬ ‫‪0.69‬‬ ‫‪0.47‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-0.24‬‬ ‫‪-0.45‬‬ ‫‪-0.64‬‬ ‫‪-0.73‬‬ ‫‪-0.82‬‬ ‫‪-1.02‬‬ ‫‪-1.13‬‬ ‫‪-1.19‬‬ ‫‪-1.26‬‬ ‫‪-1.31‬‬ ‫‪-1.33‬‬
‫‪1.6‬‬ ‫‪7.31‬‬ ‫‪5.37‬‬ ‫‪3.99‬‬ ‫‪3.39‬‬ ‫‪2.78‬‬ ‫‪2.42‬‬ ‫‪1.97‬‬ ‫‪1.33‬‬ ‫‪0.68‬‬ ‫‪0.46‬‬ ‫‪0.28‬‬ ‫‪-0.02‬‬ ‫‪-0.25‬‬ ‫‪-0.46‬‬ ‫‪-0.64‬‬ ‫‪-0.73‬‬ ‫‪-0.81‬‬ ‫‪-0.99‬‬ ‫‪-1.1‬‬ ‫‪-1.14‬‬ ‫‪-1.2‬‬ ‫‪-1.24‬‬ ‫‪-1.25‬‬
‫‪1.7‬‬ ‫‪7.54‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪4.07‬‬ ‫‪3.44‬‬ ‫‪2.82‬‬ ‫‪2.44‬‬ ‫‪1.98‬‬ ‫‪1.32‬‬ ‫‪0.66‬‬ ‫‪0.44‬‬ ‫‪0.26‬‬ ‫‪-0.03‬‬ ‫‪-0.27‬‬ ‫‪-0.47‬‬ ‫‪-0.64‬‬ ‫‪-0.72‬‬ ‫‪-0.81‬‬ ‫‪-0.97‬‬ ‫‪-1.06‬‬ ‫‪-1.1‬‬ ‫‪-1.14‬‬ ‫‪-1.17‬‬ ‫‪-1.18‬‬
‫‪1.8‬‬ ‫‪7.76‬‬ ‫‪5.64‬‬ ‫‪4.15‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪2.85‬‬ ‫‪2.46‬‬ ‫‪1.99‬‬ ‫‪1.32‬‬ ‫‪0.64‬‬ ‫‪0.42‬‬ ‫‪0.24‬‬ ‫‪-0.05‬‬ ‫‪-0.28‬‬ ‫‪-0.48‬‬ ‫‪-0.64‬‬ ‫‪-0.72‬‬ ‫‪-0.8‬‬ ‫‪-0.94‬‬ ‫‪-1.02‬‬ ‫‪-1.06‬‬ ‫‪-1.09‬‬ ‫‪-1.11‬‬ ‫‪-1.11‬‬
‫‪1.9‬‬ ‫‪7.98‬‬ ‫‪5.77‬‬ ‫‪4.23‬‬ ‫‪3.55‬‬ ‫‪2.88‬‬ ‫‪2.49‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1.31‬‬ ‫‪0.63‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.22‬‬ ‫‪-0.07‬‬ ‫‪-0.29‬‬ ‫‪-0.48‬‬ ‫‪-0.64‬‬ ‫‪-0.72‬‬ ‫‪-0.79‬‬ ‫‪-0.92‬‬ ‫‪-0.98‬‬ ‫‪-1.01‬‬ ‫‪-1.04‬‬ ‫‪-1.05‬‬ ‫‪-1.05‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪8.21‬‬ ‫‪5.91‬‬ ‫‪4.3‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪2.91‬‬ ‫‪2.51‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪0.61‬‬ ‫‪0.39‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪-0.08‬‬ ‫‪-0.31‬‬ ‫‪-0.49‬‬ ‫‪-0.64‬‬ ‫‪-0.71‬‬ ‫‪-0.78‬‬ ‫‪-0.9‬‬ ‫‪-0.95‬‬ ‫‪-0.97‬‬ ‫‪-0.99‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪2.1‬‬ ‫‪6.04‬‬ ‫‪4.38‬‬ ‫‪3.65‬‬ ‫‪2.94‬‬ ‫‪2.53‬‬ ‫‪2.01‬‬ ‫‪1.29‬‬ ‫‪0.59‬‬ ‫‪0.37‬‬ ‫‪0.18‬‬ ‫‪-0.1‬‬ ‫‪-0.32‬‬ ‫‪-0.5‬‬ ‫‪-0.64‬‬ ‫‪-0.7‬‬ ‫‪-0.76‬‬ ‫‪-0.87‬‬ ‫‪-0.91‬‬ ‫‪-0.93‬‬ ‫‪-0.95‬‬ ‫‪-0.95‬‬ ‫‪-0.95‬‬

‫‪145‬‬
2.2 6.14 4.46 3.68 2.95 2.54 2.02 1.27 0.57 0.35 0.16 -0.12 -0.33 -0.5 -0.64 -0.69 -0.75 -0.84 -0.88 -0.9 -0.91 -0.91 -0.91
2.3 6.26 4.52 3.73 2.98 2.57 2.01 1.26 0.55 0.32 0.14 -0.13 -0.34 -0.5 -0.63 -0.68 -0.74 -0.82 -0.85 -0.86 -0.87 -0.87 -0.87
2.4 6.37 4.59 3.78 3.02 2.6 2 1.25 0.52 0.29 0.12 -0.14 -0.35 -0.51 -0.62 -0.67 -0.72 -0.79 -0.82 -0.83 -0.83 -0.83 0.833
2.5 6.5 4.66 3.82 3.05 2.62 2 1.23 0.5 0.27 0.1 -0.16 -0.36 -0.51 -0.62 -0.66 -0.71 -0.77 -0.79 -0.8 -0.8 -0.8 -0.8
2.6 6.54 4.71 3.86 3.08 2.23 2 1.21 0.48 0.25 0.085 -0.17 -0.37 -0.51 -0.61 -0.66 -0.7 -0.75 -0.76 -0.77 -0.77 -0.77 -0.77
2.7 6.75 4.8 3.92 3.1 2.64 2 1.19 0.46 0.24 0.07 -0.18 -0.38 -0.51 -0.61 -0.65 -0.68 -0.72 -0.74 -0.74 -0.74 -0.74 -0.74
2.8 6.86 4.86 3.96 2.12 2.65 2 1.18 0.44 0.22 0.057 -0.2 -0.39 -0.51 -0.6 -0.64 -0.67 -0.7 -0.71 -0.71 -0.72 -0.72 -0.72
2.9 7 4.91 4.01 3.12 2.66 1.99 1.15 0.41 0.2 0.041 -0.21 -0.39 -0.51 -0.6 -0.63 -0.65 -0.68 -0.69 -0.69 -0.69 -0.69 -0.69
3 7.1 4.95 4.05 3.14 2.66 1.97 1.13 0.39 0.19 0.027 -0.22 -0.4 -0.51 -0.59 -0.62 -0.64 -0.66 -0.67 -0.67 -0.67 -0.67 -0.67
3.1 7.23 5.01 4.09 3.14 2.66 1.97 1.11 0.37 0.17 0.01 -0.23 -0.4 -0.51 -0.58 -0.6 -0.62 -0.64 -0.65 -0.65 -0.65 -0.65 -0.65
3.2 7.35 5.08 4.11 3.14 2.66 1.96 1.09 0.35 0.15 -0.01 -0.25 -0.41 -0.51 -0.57 -0.59 -0.61 -0.62 -0.63 -0.63 -0.63 -0.63 -0.63
3.3 7.44 5.14 4.15 3.14 2.66 1.95 1.08 0.33 0.13 -0.02 -0.26 -0.41 -0.5 -0.56 -0.59 -0.58 -0.61 -0.61 -0.61 -0.61 -0.61 -0.61
3.4 7.45 5.19 4.18 8.15 2.66 1.94 1.06 0.31 0.11 -0.04 -0.27 -0.41 -0.5 -0.55 -0.57 -0.58 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59 -0.59
3.5 7.64 5.25 4.31 3.16 2.66 1.93 1.04 0.29 0.085 -0.05 -0.28 -0.41 -0.5 -0.54 -0.55 -0.56 -0.57 -0.57 -0.57 -0.57 -0.57 -0.57
3.6 7.72 5.3 4.24 3.17 2.66 1.93 1.03 0.28 0.064 -0.07 -0.28 -0.42 -0.49 -0.54 -0.54 -0.54 -0.56 -0.56 -0.56 -0.56 -0.56 -0.56
3.7 7.86 5.35 4.26 3.18 2.66 1.91 1.01 0.26 0.048 -0.08 -0.29 -0.42 -0.48 -0.52 -0.53 -0.54 -0.54 -0.54 -0.54 -0.54 -0.54 -0.54
3.8 7.97 5.4 4.29 3.19 2.65 1.9 1 0.24 0.032 -0.1 -0.3 -0.42 -0.48 -0.51 -0.52 -0.52 -0.53 -0.53 -0.53 -0.53 -0.53 -0.53
3.9 8.08 5.45 4.32 3.2 2.65 1.9 0.98 0.23 0.02 -0.11 -0.3 -0.41 -0.47 -0.5 -0.51 -0.51 -0.51 -0.51 -0.51 -0.51 -0.51 -0.51
4 8.17 5.5 4.34 3.2 2.65 1.9 0.96 0.21 0.01 -0.12 -0.31 -0.41 -0.46 -0.49 -0.49 -0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -0.5 -0.5
4.1 8.29 5.55 4.36 3.22 2.65 1.89 0.95 0.2 0 -0.13 -0.31 -0.41 -0.46 -0.48 -0.48 -0.49 -0.49 -0.49 -0.49 -0.49 -0.49 -0.49
4.2 8.38 5.6 4.39 3.24 2.64 1.88 0.93 0.19 -0.01 -0.13 -0.33 -0.41 -0.45 -0.47 -0.47 -0.48 -0.48 -0.48 -0.48 -0.48 -0.48 -0.48
4.3 8.49 5.65 4.4 3.24 2.64 1.87 0.92 0.17 -0.02 -0.14 -0.32 -0.4 -0.44 -0.46 -0.46 -0.47 -0.47 -0.47 -0.47 -0.47 -0.47 -0.47
4.4 8.6 5.69 4.42 3.25 2.63 1.86 0.91 0.15 -0.03 -0.15 -0.32 -0.4 -0.44 -0.45 -0.45 -0.46 -0.46 -0.46 -0.46 -0.46 -0.46 -0.46
4.5 8.69 5.74 4.44 3.26 2.62 1.85 0.89 0.14 -0.04 -0.16 -0.32 -0.4 -0.43 -0.44 -0.44 -0.45 -0.45 -0.45 -0.45 -0.45 -0.45 -0.45
4.6 8.79 5.79 4.46 8.27 2.62 1.84 0.87 0.13 -0.05 -0.17 -0.32 -0.4 -0.42 -0.43 -0.43 -0.44 -0.44 -0.44 -0.44 -0.44 -0.44 -0.44
4.7 8.89 5.84 4.49 3.28 2.61 1.83 0.85 0.11 -0.06 -0.18 -0.32 -0.42 -0.4 -0.42 -0.42 -0.43 -0.43 -0.43 -0.43 -0.43 -0.43 -0.43
4.8 8.96 5.89 4.5 3.29 2.6 1.81 0.82 0.1 -0.08 -0.19 -0.32 -0.39 -0.41 -0.42 -0.42 -0.42 -0.42 -0.42 -0.42 -0.42 -0.42 -0.42
4.9 9.04 5.9 4.51 3.3 2.6 1.8 0.8 0.084 -0.09 -0.19 -0.33 -0.37 -0.4 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41 -0.41
5 9.12 5.94 4.54 3.32 2.6 1.78 0.78 0.068 -0.1 -0.2 -0.33 -0.38 0.395 -0.4 -0.4 -0.4 -0.4 -0.4 -0.4 -0.4 -0.4 -0.4
5.1 9.2 5.98 4.57 3.32 2.6 1.76 0.76 0.051 -0.11 -0.21 -0.33 -0.38 0.388 -0.39 -0.39 -0.39 -0.39 -0.39 -0.39 -0.39 -0.39 -0.39
5.2 9.27 6.02 4.59 3.33 2.6 1.74 0.73 0.035 -0.12 -0.21 -0.33 -0.37 0.382 -0.38 -0.39 -0.39 -0.39 -0.39 -0.39 -0.39 -0.39 -0.39

146
‫او د‬ ‫‪CV‬‬ ‫‪ .۰ -۰‬د تأمینی منحنی د هکل پر بدلون د ‪، Q‬‬
‫‪av‬‬

‫‪ C‬د پارامترونو اغیزی‬ ‫‪s‬‬

‫‪ Qav ‬اغیزی په واضح ډول‬ ‫د تأمینی منحنی په هکل د بهیر د منینی قیم‬
‫سره د (‪ .۰-۵‬هکل) عبه لیدل کیږی ‪ .‬د بهییر د منینی مقدار د بدلون سره د‬
‫هم بدلون مومی یینی په هره اندازه چې د ‪ Qav ‬زیا‬ ‫تأمینی منحنی اردینا‬
‫وی په همغه اندازه د تأمینی منحنی اردینا هم زیاتیږی ‪.‬‬

‫‪ .۵ -۰‬هکل ‪ .‬د تأمنی منحني په هکل د ‪ Qav ‬اغیزی‬

‫د هغو تأمینی منحنیو د مطالیې عبه چې د بدلونونو او تحوالتو ضریب ‪ CV ‬د‬
‫یانګړو قیمتونو لپاره رسم هویدی په عرګند ډول سره لیدل کیږی چې د‬

‫‪147‬‬
‫بدلونونو او تحوالتو ضریب ‪ CV ‬په لوړیدو سره تأمینی منحنی د افقی بط‬
‫عبه زیا بدلون کوی (‪ .۰-۰‬هکل ) ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۰‬هکل ‪ .‬د تأمینی منحنی د پاسه د بدلونونو او تحوالتو د ضریب اغیزی[‪]۰۶‬‬

‫په (‪.۵ -۰‬هکل ) کې د منحنیاتو سلسله چې د ‪ Cs ‬او ‪ CV ‬د مبتلفو قیمتونو‬
‫د پاره رسم هویده د مطالیی عبه الندی دوه حالته په الس رایي ‪:‬‬

‫‪ -‬په کومه اندازه چې د ‪ Cs ‬قیم زیا وی په همغه اندازه منحنی د تأمینی د‬
‫کې د ‪ K ‬د لږو قیمتونو بواته لیری‬ ‫کوچنیو قیمتونو ‪ P  50%‬په صور‬
‫کیږی ؛‬

‫‪ -‬په کومه اندازه چې د ‪ Cs ‬قیم کوچنی وی د ‪ P  85%‬په صور کې په‬

‫همغه اندازه د ‪ K ‬منفی قیمتونو سره ساحه زیاتیږی ‪ .‬په دواړو حاالتو کې‬
‫منحنی د الندې بوا د توزیع د نورمالې منحنی په وسیله د ‪ P  50%‬او‬
‫‪ P  85%‬په صور کې احاطه هویده ‪.‬‬

‫‪148‬‬
‫مطالیه کوو چې د ‪ CV  1‬په صور کې د متناظری ضریب د تأمینی منحنی‬
‫په هکل عرنګه اغیزه کوی ‪ .‬د ‪ Cs ‬زیاتوالی سره د ‪ P  50%‬په ساحه کې‬
‫په لور ساحه کې‬ ‫د عقرب په لوری راګریی او د تأمینی‬ ‫منحنی د ساع‬
‫لوری راګریی ‪ .‬په‬ ‫عقرب په مبال‬ ‫کې د ساع‬ ‫‪ P  85%‬په صور‬
‫منینی بربه کې منحنی د پاس لبوا د نورمال توزیع د منحنی ( یوازی ‪Cs  0‬‬

‫کې ) محدوده هویده او د ‪ Cs ‬په زیاتیدو سره د ‪ P ‬محور په‬ ‫په صور‬
‫لوری یای پریای کیږی ‪.‬‬

‫‪ . ۵ -۰‬هکل ‪ .‬د تأمینی منحنی د پاسه د ‪ Cs ‬اغیزی[‪]۰۶‬‬

‫‪ .۰ -۰‬د لنډو نظارتونو د سلسلو اوږدول‬

‫د لنډو نظارتونو د سلسلی ( ‪ ۱۲-۱۰‬کلونه ) په صور کې د محاسبی د ق چې‬

‫د بهیر د مهبصاتو د ټاکلو لپاره په الس رایی کافی نده ‪ ،‬نو له همدی امله‬
‫هغه باید اوږده هی ‪ .‬دی موبې ته د رسیدو لپاره عو الری هتون لری چې د‬

‫‪149‬‬
‫هغوی په مرسته د لنډو نظارتونو سلسله اوږده هی ‪ ،‬چې یوه د هغو عبه د‬
‫مهابه سیند طریقه ده ‪ .‬دی کار لپاره الزمه ده باید مهابه سیند پیدا کړو چې د‬
‫اوږدو نظارتونو لرونکی وی ‪.‬‬

‫هایدرولوژیکی مهبصا د اقلیمی مهبصاتو په عیر د یمکې د کری پر مخ په‬

‫تدریجی ډول سره بدلون کوی ‪ .‬لدی یایه فرض کوالی هو چې د یوه سیند د‬
‫بهیر عرنګوالی د بل سیند سره چې په ورته هرایطو کې قرار لری مهابه دی‪ .‬د‬
‫مهابه یا ورته سیند په انتباب کې باید الندی هرایط په پام کې و نیول هی [‪:]۵‬‬

‫‪ -‬د مطالیی الندې سیند او د ورته سیند فزیکی – جغرافیوی هرایط باید یوهان‬
‫ته وی ؛‬

‫‪ -‬باید هعه وهی چې د مطالیې الندې او ورته سیند په یوه سیندی حوزه کې‬
‫موقیی ولری ؛‬

‫‪ -‬د مطالیې الندې او ورته سیند د اوبه نیونی ساحې مساح زیا توپیر و نه‬
‫لری ( یینی د مساحتونو توپیر باید د ‪ ۰۲-۳۲‬سلنو عبه زیا نه وی ) ؛‬

‫‪ -‬ورته یا مهابه سیند باید د نظارتونو اوږده سلسله ولری ‪ .‬د ورته سیند‬
‫هایدرولوژیکی محور کیدای هی د محاسبوی محور عبه پورته او یا کښته‬
‫موقیی ولری ‪.‬‬

‫د هایدرولوژیکی د هر ډول نظارتونو سلسله کوالی هوو اوږده کړو د بیلګی په‬
‫توګه د بهیر کلنی منینی مقدارونه ‪ ،‬اعظمی مقدارونه ‪ ،‬میاهتنی مقدارونه او‬
‫داسې نور ‪.‬‬

‫‪151‬‬
‫د مطالیه کیدونکی سیند د نظارتونو اوږدول د ورته سیند د نظارتونو په اساس‬
‫په عوالرو سره سرته رسی چې د ټولو عبه اسانه طریقه د مستقیم بط طریقه‬
‫ده چې پدی یای کې تری یادونه هویده ‪.‬‬

‫‪ .۵ -۰‬جدول ‪ .‬د مطالیه کیدونکی او ورته سیند د بهیر مهبصا‬

‫د بهیر مقدار ‪Q; m3 sec‬‬

‫کلونه‬ ‫ګڼه‬
‫د مطالیې الندی سیند‬ ‫ورته سیند‬

‫‪-‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪1946‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪77.3‬‬ ‫‪118‬‬ ‫‪1959‬‬ ‫‪14‬‬

‫‪141‬‬ ‫‪217‬‬ ‫‪1960‬‬ ‫‪15‬‬

‫‪90.6‬‬ ‫‪231‬‬ ‫‪1961‬‬ ‫‪16‬‬

‫‪99.8‬‬ ‫‪163‬‬ ‫‪1962‬‬ ‫‪17‬‬

‫‪66.4‬‬ ‫‪87.7‬‬ ‫‪1963‬‬ ‫‪18‬‬

‫‪52.9‬‬ ‫‪62.8‬‬ ‫‪1964‬‬ ‫‪17‬‬

‫‪94.1‬‬ ‫‪147‬‬ ‫‪1965‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪87.2‬‬ ‫‪129‬‬ ‫‪1966‬‬ ‫‪21‬‬

‫‪65.8‬‬ ‫‪102‬‬ ‫‪1967‬‬ ‫‪22‬‬

‫‪109‬‬ ‫‪155‬‬ ‫‪1968‬‬ ‫‪23‬‬

‫‪103.1‬‬ ‫‪148‬‬ ‫‪1969‬‬ ‫‪24‬‬

‫‪48.2‬‬ ‫‪74.3‬‬ ‫‪1970‬‬ ‫‪25‬‬

‫فرض کوو چې د مطالیې الندې سیند د نظارتونو دولس (‪ )۱۰‬کلنه سلسله لری‪.‬‬
‫د مطالیه کیدونکی سیند لپاره ورته سیند پیداکوو چې د نظارتونو سلسله نسب‬

‫‪150‬‬
‫اصلی سیند ته زیاته ده ‪ .‬د محاسبې د اجرأ لپاره د دواړو سیندونو مهبصا د‬
‫( ‪ .۵ -۰‬جدول ) په هکل ترتیب کوو ‪.‬‬

‫د محاسبې ترتیب ‪:‬‬

‫‪ -‬د (‪ .۵ -۰‬جدول ) د ارقامو له مبې د ‪  X ,Y ‬په محورنو کې د ‪۱۶۰۶-‬‬

‫‪ ۱۶۰۶‬کلونو نقطې چې په ترتیب سره د ‪  X 2 ,Y2  ،  X1,Y1 ‬او داسې نورو‬
‫کواردیناتو لرونکی دی رسموو(‪ .۶ -۰‬هکل ) ؛‬

‫‪ .۶ -۰‬هکل ‪ .‬د بهیر مقدار د رابطې ګرا‬

‫‪ -‬د رسم هوو نقطو عبه یو مستقیم بط تیرو‪ ،‬د بیلګې په توګه له دوو نقطو‬
‫عبه چې د لومړی نقطې کواردینا یی ‪ 60,48‬او دوهمی نقطی یی ‪200,122‬‬
‫دی تیریږی ‪.‬‬

‫‪ -‬ددی مستقیم بط لپاره میادله لیکو چې الندی هکل لری‬

‫‪Y  Y1‬‬ ‫‪X  X1‬‬ ‫(‪)۰۰ -۰‬‬

‫‪‬‬
‫‪Y2  Y1 X 2  X 1‬‬

‫‪151‬‬
 ‫یا‬
‫‪Qst  48 Qa  60‬‬
‫‪‬‬
‫‪122  48 200  60‬‬
‫(‪)۰۵ -۰‬‬

‫په پورتنیو فورمولونو کې ‪:‬‬

‫‪ - Qst‬د مطالیې الندې سیند د بهیر مقدار په ‪ m3 sec‬؛‬

‫‪ - Qa‬د ورته یا مهابه سیند د بهیر مقدار په ‪ m3 sec‬؛‬

‫‪ - Y ,Y1,Y2‬د مطالیه کیدونکی سیند د نقطو کواردینا ؛‬

‫‪ - X , X1, X 2‬د ورته سیند د نقطو کواردینا ‪.‬‬

‫په پایله کې په الس رایی‬

‫‪Qst  0.53Qa  16.3‬‬ ‫(‪)۰۶ -۰‬‬

‫نظر پورتنی فورمول (‪ )۰۶ – ۰‬ته د مطالیه کیدونکی سیند لپاره د بهیر مقدار‬
‫محاسبه کوو ‪.‬‬

‫د بیلګې په توګه‬
‫‪Qst1946  0.53 *139  16.3  90 m3 sec‬‬

‫په همدی ترتیب سره د مطالیه کیدونکی سیند د بهیر مقدارونه تر (‪ )۰۰‬او د‬
‫هغې عبه د زیاتو کلونو لپاره پیدا کوو ‪.‬‬

‫(‪ )۰۶ -۰‬فورمول په عمومی ډول سره په الندی هکل سره لیکلی هوو‬

‫‪151‬‬
 ‫(‪)۳۲ -۰‬‬
‫‪Qst  KQa  C‬‬
‫پدی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - K‬د ضریب عبه عبار چې نظر (‪ .۶ -۰‬هکل ) ته د الندی فورمول عبه په‬
‫الس رایي‬

‫‪Ye  Yd‬‬
‫‪K  tg ‬‬ ‫(‪)۳۱ -۰‬‬
‫‪Xe  Xd‬‬

‫پدی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ e‬او ‪ - d‬د رسم هوی مستقیم د پاسه کیفی نقطې دی ؛‬

‫‪ - ‬هغه زاویه ده چې مستقیم بط یی د ‪  X ‬محور سره جوړوی ؛‬

‫‪ - C‬د هغې نقطې عبه عبار دی چې د ‪  AB ‬قطیه بط وروسته د ‪ Y ‬محور د‬

‫د اندازه‬ ‫قطع کیدو سره جوړوی په الس رایی ‪ .‬د ‪ K ‬او ‪ C ‬قیمتونه د ګرا‬
‫کولو عبه هم په الس رایی ‪.‬‬

‫د بیلګې په توګه‬
‫‪122  48‬‬
‫‪K  tg ‬‬ ‫‪ 0.5285  0.53‬‬
‫‪200  60‬‬

‫‪ .۵ -۰‬د کال په دننه کې د بهیر ویش‬

‫لری ‪ .‬د ذبیره وی بند په‬ ‫علمی اهمی‬ ‫د کال په دننه کې بهیر د ویش زیا‬
‫واسطه د بهیر تنظیم لپاره ټولی هغه محاسبی چې باید تر سره هي ( اجرأ هی )‬
‫امکان لری چې د کال په دننه کې د بهیر د ویش په هکله‬ ‫یوازی هغه وب‬
‫ولرو ‪ .‬د کال په دننه کې د بهیر ویش د سیندی حوزی د اقلیمی‬ ‫میلوما‬
‫‪ ،‬تودوبه ‪ ).....‬جغرافیوی – فزیکی ( توپوګرافیکی ‪،‬‬ ‫هرایطو ( اورښ‬

‫‪154‬‬
‫او د ینګلونو ‪،‬‬ ‫) او همدارنګه د حوزی د مساح‬ ‫جیولوجیکی جوړښ‬
‫سمندرګیو او جهیلو په هتون پوری اړه لری ‪.‬‬
‫د سیند بهیر زیا مقدار د ډیرو اوبوپه پړاو ( آببیزی) په وب کې رامنځ ته‬
‫کیږي ‪ .‬عرنګه چې پوهیږو د هر سیند د ډیرو اوبو پړاونه د هغه سیند د تغذیی‬
‫ډول پوری اړه لری او د کال په یانګړو وبتونو کې وی ‪ .‬د هغه سیندونو لپاره‬
‫چې کنګلی (یبچالی ) تغذیه لری ‪ ،‬ددی ډول سیندنو د ډیرو اوبو پړاو د کال په‬
‫تودو میاهتو کې چې د کنګلونو زیاته بربه ویلی کیږی رامنیته کیږی ‪ .‬د هغه‬
‫سیندونو لپاره چې بارانی تغذیه لری د ډیرو اوبو مرحله د موسمی بارانونو د‬
‫اوریدو سره سمون (مطابق ) کوی ‪.‬‬
‫هر کله چې د یو سیند لپاره د بهیر د میاهتنیومنینیو مقدارونو د نظارتونو یوه‬
‫اوږده سلسله هتون ولری په هغه صور کې کوالی هو چې د کال په دننه کې‬
‫د بهیر د ویش محاسبه ترسره کړو‪ .‬که چیری دا ډول ارقام هتون ونه لری په‬
‫هغه حال کې د تهابه (ورته والی ) د طریقی مطابق محاسبه ترسره کیږی ‪.‬‬
‫باید یادونه وهی چې د کال په دننه کې د اقلیمی هرایطو بدلون نظر د کلونو په‬
‫دی له همدی امله د کال په دننه کې د بهیر محاسبه نظر منینی‬ ‫منځ کې زیا‬
‫کلنی مقدارته د زیاتی اهتباه سره اجرأ کیږي ‪.‬‬
‫فرض کوو چې د میاهتنیو منینیو مقدارو د (‪ ) ۰۰‬کالو لپاره د نظارتو یوه‬
‫سلسله (لړی) لرو‪ .‬د کار د آسانتیا لپاره محاسبه د(‪ .۶ -۰‬جدول) په ترتیب تر‬
‫سره کوو ‪.‬‬
‫د محاسبی ترتیب ‪:‬‬
‫‪ -‬کلنی منیی مقدار محاسبه کوو‬

‫‪Qav. year ‬‬

‫‪QI  QII  QIII  .....  QXII‬‬
‫‪; m3 sec .‬‬
‫)‪)۳۰ – ۰‬‬
‫‪n‬‬

‫‪155‬‬
 ‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - QI ; QII ;...; QXII‬د بهیر میاهتنی منینی مقدار په ‪ m3 sec‬؛‬
‫‪ - n‬په کال کې د میاهتو همیره ‪.‬‬
‫د کار د آسانتیا لپاره په ټولو میاهتو کې د وریو تیداد دیرش (‪ )۳۲‬وریی‬
‫قبلوو ‪.‬‬
‫‪.۶ -۰‬جدول ‪ .‬د کال په دننه کې د بهیر د ویش د محاسبه‬
‫د‬
‫کال‬ ‫‪ XII XI X IX VIII VII VI V IV III II I‬بهیرمنینی‬
‫کلنی مقدار‬
‫‪1945‬‬ ‫‪- -‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪- - -‬‬
‫‪1969‬‬
‫‪‬‬
‫‪Average‬‬
‫‪%‬‬
‫‪80%‬‬

‫‪ -‬د عوکلن میاهتنی بهیر منینی مقدار محاسبه کوو‬

‫‪Qav.month ‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪month‬‬

‫‪; m3 sec‬‬ ‫(‪)۳۳ -۰‬‬
‫‪n‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ -  Qmonth‬په نظارتی سلسله کې د میاهتو د بهیر د منینی مقدار مجموع په‬

‫‪ m3 sec‬؛‬
‫‪ - n‬په نظارتی سلسله کې د میاهتو همیره د بیلګی په توګه (‪ )۰۰‬میاهتی‬
‫‪ -‬د هری میاهتی لپاره د بهیر د ویش د سلنې مقدار محاسبه کوو‬

‫‪Qav.month‬‬
‫‪Pmonth ‬‬ ‫‪100%‬‬
‫‪Qav. year .12‬‬ ‫(‪)۳۰ -۰‬‬

‫‪156‬‬
‫لپاره د کال په دننه کې د بهیر ویش د تأمینی مقدار‬ ‫فرضا ً د یو یانګړی هد‬
‫کې د ( ‪ C v ، Q av‬او ‪ ) Cs‬لپاره د مبه د رسم‬ ‫‪ ۵۲٪‬ته اړتیا ده ‪ .‬پدی حال‬
‫هوی تامینی منحنی عبه د بهیر مطلوبه مقدار ‪ Qav‬چې د ‪ ۵۲٪‬سره مطابق‬
‫لری په الس رایی ‪ .‬په پایله کې‬

‫‪Pmont‬‬
‫‪Qmonth  Qav. year .12‬‬ ‫(‪)۳۰ -۰‬‬
‫‪100%‬‬

‫پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - Qav. year‬د بهیر کلنی منینی مقدار دی چې د تأمینی منحنی عبه د( ‪)۵۲٪‬‬
‫مطابق ابیستل هویدی ‪ .‬د موضوع د ښه وضاح لپاره په عملی بربه کې مثال‬
‫په پام کې نیول هویدی ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۰‬د بهیر اعظمی مقدار‬

‫د هایدرولیکی ودانیو ( سابتمانونو ) د طرح ریزی د اساسی او عمده مسائیلو‬
‫عبه یوه هم د بهیر د اعظمی مقدار محاسبه ده ‪ .‬د بندونو ‪ ،‬پلونو دمجرأو او د‬
‫ټاکل د بهیر د اعظمی مقدار د ټاکلو سره‬ ‫نورو سابتمانونو د مجرأ درس‬
‫ارتباط لری ‪ .‬سربیره پردی د هایدرولیکی سابتمان استواری او د ډاډ وړ کار‬
‫هرایط د بهیر داعظمی مقدار پوری اړه لری ‪.‬‬
‫د بهیر د اعظمی مقدار د ټاکلو مهکل د نظارتی ارقامو د هتون او یا د نهتوالی‬
‫پوری اړه لری ‪.‬‬
‫د (‪ )۰۰ -۰۲‬کالو نظارتی ارقام نهی کوالی چې د تل لپاره د یوه سیند د بهیر‬
‫اعظمی مقدار و ښایی ‪ .‬په تیره بیا که چیری ښودل هوی سلسله د لږ وب‬
‫لپاره وی او یا دا چې هیڅ هایدرولوژیکی نظارتونه هتون ونه لری په هغه‬
‫صور کې د بهیر د اعظمی مقدار د محاسبی مهکل نور هم زیاتیږی ‪.‬‬

‫‪157‬‬
‫د بهیر د اعظمی مقدار د محاسبی لپاره د ډیرو اوبو د پړاو او بارانی موسم‬
‫بهیرونه په پام کې نیول کیږی ‪ .‬یینی هغه بهیرونه چې د آببیزی په وب کې‬
‫او یا د زیاتو بارانو د اورښ په وب کې هتون ولری ‪.‬‬
‫د هایدرولیکی سابتمانونو د طرح ریزی لپاره دوه ډوله محاسبی اجرأ کیږی یوه‬
‫د ګټی ابیستنی د نورمال (عادی ) هرایطو لپاره او بل یی د فوق الیاده‬
‫(حادثوی ) هرایطو لپاره ‪.‬‬
‫د بهیر د اعظمی مقدار محاسبوی فیصدی د ګټی ابیستنی نورمالو او فوق‬
‫الیاده هرایطو لپاره په الندی جدول کې ښودل هویدی ‪.‬‬
‫سلنه‬ ‫‪ .۱۲ -۰‬جدول ‪ .‬د بهیر د اعظمی مقدار د نورماتیفی تأمینی‬
‫[‪]۵،۰۰،۰۵،۰۶،۳۲‬‬
‫محاسبوی هرایط )‪(%‬‬
‫د ودانی درجه‬ ‫پانګه اچونه‬
‫حادثوی‬ ‫نورمال‬
‫‪0.01‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪I‬‬ ‫فوق الیاده زیاته پانګه اچونه‬
‫‪0.1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪II‬‬ ‫زیاته پانګه اچونه‬
‫‪0.5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪III‬‬ ‫عادی پانګه اچونه‬
‫‪1.0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪IV‬‬ ‫لږه پانګه اچونه‬
‫‪-‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪V‬‬ ‫موقتی ودانۍ‬

‫‪ .۵ -۰‬د نظارتی سلسلی د هتون په صور کې د بهیر‬

‫د اعظمی مقدار ټاکنه‬
‫د نظارتونو د سلسلی د هتون په صور کې عرنګه چې وړاندی یادونه وهوه‬
‫لپاره د منحنی د رسمولو لپاره د ډیرو‬ ‫باید تأمینی منحني رسمه هی ‪ .‬ددی هد‬
‫اوبو د پړاو د بهیر د اعظمی مقدار لپاره د ‪ C s‬ضریب د ‪ 2Cv‬سره مساوی‬
‫قبلوی او د بارانی بهیر د مقدار د محاسبی لپاره ‪ Cs  3  4Cv‬قبلیږي ‪ .‬د‬
‫‪ C s‬لوړ قیمتونه د هغه سیندونو لپاره کارول کیږی چې د آبریز د ساحې مساح‬

‫‪158‬‬
‫یی لږوی ‪ .‬د بندونو او پلونو د مجرأو د ‪ I‬او ‪ II‬درجو سابتمانونو د محاسبی په‬
‫صور کې د بهیر د اعظمی مقدار سربیره د اوبو یو ګرانتی او تصحیحی مقدار‬
‫هم اضافه کیږی چې د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو سرمحاسبه کیږی‬

‫‪QG  QP  Q‬‬ ‫(‪)۳۵ -۰‬‬

‫پدی یای کې ‪:‬‬
‫عبه‬ ‫‪ - Q p‬د بهیر اعظمی مقدار دی چې د احتمالی تأمینی منحنی د ګرا‬

‫مطلوبه فیصدی مطابق ابیستل کیږي په ‪ m3 sec‬؛‬

‫‪ .۱۲ -۰‬هکل ‪ .‬د بهیر د اعظمی مقدار د اصالحی (ګرنتی) قیم د محاسبې لپاره د ‪ E p‬د‬

‫[‪]۵‬‬ ‫اندازو ګرا‬

‫‪159‬‬
‫‪ - Q‬د بهیر ګرنتي هوی یا اصالح هوی مقدار دی چې د الندی فورمول‬
‫پواسطه محاسبه کیږی‬

‫‪aE p‬‬
‫‪Q ‬‬ ‫‪QP‬‬
‫‪n‬‬ ‫(‪)۳۰ -۰‬‬
‫پدی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - a‬د سیند د مطالیی ضریب دی ‪ .‬د هغه حوزو لپاره چې په کافی اندازه‬
‫مطالیه هوی وی ‪ a  0,75‬او د هغه حوزو لپاره چې په کافی اندازه نه وی‬
‫مطالیه هوی ‪ a  1,5‬قبلوی ‪.‬‬
‫‪ - n‬د نظارتی سلسلی د غړو همیر ‪.‬‬
‫متوسطه مربع ای اهتباه ده چې نظر د ‪C v‬‬ ‫‪ - E P‬د تأمینی منحنی د اردینا‬
‫عبه ابیستل کیږی‬ ‫ته د ګرا‬ ‫فیصدی قیم‬ ‫ضریب او د تأمینی‬
‫(‪ .۱۲ -۰‬هکل )‪.‬‬

‫‪ .۶ -۰‬د نظارتونو د لنډو سلسلو په صور کې د بهیر‬

‫د اعظمی مقدار محاسبه‬
‫عرنګه چې مبکې یادونه وهوه په هغوحالتونو کې چې د بهیر د مقدار په هکله‬
‫د نظارتونو سلسله لنډه وی ‪ ،‬د هغې د اوږدولو لپاره د مهابه سیند عبه کار‬
‫ابلو ‪ .‬په یانګړی ډول سره باید د نظارتونو د سلسلی هغه طریقه چې د بهیر‬
‫تاریبی مقدار په نامه یادیږی وښایو ‪.‬‬
‫د بهیر تاریبی مقدار په مجرأ کې د اوبو د لوړی سطحې عبه چې د ‪(High‬‬
‫) ‪ Water Level‬په نامه یادیږی او په ‪ HWL‬سره ښودل کیږی ‪ ،‬د‬
‫نښانی په ټاکلو سره (مطلقه ارتفاع ) یا د اوبو د هغه داغ له مبې چې د سیالب‬
‫او یا د ډیرو اوبو په پړاو کې په سواحلو او یا په ودانیو له یانه پریږدی او یا‬

‫‪161‬‬
‫داچې د سیمې سپین ږیرو د میلوماتو په اساس ئې ټاکی ‪ .‬وروسته لدی چې د‬
‫اوبو د لوړی سطحې نښانه ‪ HWL‬وټاکل هوه ‪ ،‬د بهیر تاریبې مقدار د مجرأ‬
‫د توپوګرافی په پام کې نیولو سره د هیزی )‪ (Chezy‬فورمول عبه په کار‬
‫ابیستلو محاسبه کوی [‪]۰،۰۰،۰۵،۰۶،۳۲‬‬
‫‪Q  AC RI ; m3 sec‬‬ ‫(‪)۳۵ -۰‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - A‬د سیند د ژوندی مقطع مساح په ‪ m2 ‬؛‬
‫‪ - R‬هایدرولیکی هیاع په ‪ m ‬؛‬
‫‪ - I‬د سیند یا مجرأ طولي میل ؛‬
‫‪ - C‬د هیزی ضریب دی چې د مانینګ د فورمول عبه په کار ابیستلو محاسبه‬
‫کیږی‬
‫‪1‬‬
‫‪C  R1 6 ; m0.5 sec‬‬ ‫(‪)۳۶ -۰‬‬
‫‪n‬‬

‫‪ - n‬د مجرأ د زیږوالی ضریب دی چې د مجرأ د سطحې په پام کې نیولو سره په‬
‫(‪ .۱ -۳‬جدول ) کې ښودل هویدی ‪.‬‬
‫د بهیر د اعظمی مقدار د محاسبې عبه وروسته هغه د نظارتونو په سلسله کې‬
‫ګډوی(هامل کیږی ) ‪.‬‬
‫فرض کوو چې د ‪ n ‬کلونو د نظارتو سلسله لرو ( د بیلګې په توګه د ‪ ۰۰‬کلونو‬
‫لپاره د ‪ ۱۶۰۵‬عبه تر ‪ ۱۶۰۲‬کال پوری چې د بهیر مقدارونه په ترتیب سره‬
‫‪ Q1, Q2 ,....., Q25‬دی ) ‪ .‬پدی صور کې دوه حالته هتون لری ‪ ،‬یا به ټاکل هوی‬
‫تاریبی مقدار د ‪ n ‬په سلسله کې هامل وی او یا به نه وی ‪ .‬فرض کوو چې‬
‫پدی و توانیدلو چې د بهیر تاریبی مقدار په ‪ N year ‬کې وټاکو ‪ .‬فرضا ً دا مو‬

‫کړه چې د اوبو تر ټولو لوړه سطحه په ‪۱۶۵۵‬کال کې وه یینی ‪N  75‬‬ ‫تثبی‬

‫‪160‬‬
 ‫کاله ‪ .‬پدی مفهوم چې د بهیر تاریبی مقدار په سلسله کې هامل ندی ‪ ،‬نو پدی‬
‫د بهیر اعظمی مقدار د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو محاسبه‬ ‫صور‬
‫کیږی [‪]۰۰،۰۵،۰۶‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪N 1 n ‬‬

‫‪Q max ‬‬
‫‪N‬‬
‫‪Q‬‬
‫‪ N‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ Qi‬‬
‫‪n 1 ‬‬ ‫(‪)۰۲ -۰‬‬

‫‪1  QN‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪N  1 n  Qi‬‬ ‫(‪)۰۱ -۰‬‬
‫‪CV ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪N  1  Qmax‬‬
‫‪ 1 ‬‬
‫‪n‬‬
‫‪1  Q  1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ max‬‬ ‫‪ ‬‬

‫په پورتنیو فورمولونو کې ‪:‬‬

‫‪ - QN‬د بهیر حدی (تاریبی ) مقدار چې د تاریبی مدرکونو په اساس ټاکل‬
‫هویدی ؛‬
‫‪ - n‬د نظارتو د سلسلی مداوم ؛‬
‫‪ - N‬د هغه پړاو مداوم چې په هغې کې ‪ QN‬ثب هویدی ‪.‬‬
‫ضریب ‪ Cs  2CV‬منل کیږی او وروسته تأمینی‬ ‫د ‪ N‬سلسلی د نامتناظری‬
‫منحنی رسم کیږی ‪.‬‬
‫په هغه حال کې د بهیر اعظمی تاریبی مقدار د ‪ n ‬په سلسله کې هامل وی ‪،‬‬
‫او تثبی هو چې په ‪ N ‬کال کې هم لدی مقدار عبه زیا هتون و نه لری ‪،‬‬
‫کې د بهیر اعظمی مقدار او بدلونونو او تحوالتو ضریب د الندی‬ ‫پدی صور‬
‫فورمولونو عبه په کار ابیستلو محاسبه کیږی [‪]۰۰،۰۵،۰۶‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪N  1 n 1 ‬‬

‫‪Qmax ‬‬ ‫‪ N n  1  Qi ‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)۰۰ -۰‬‬

‫‪161‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪N  1 n 1  Qi‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1  QN‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)۰۳ – ۰‬‬
‫‪CV ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪N  1  Qmax‬‬
‫‪ 1 ‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪n  Q  1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ max‬‬ ‫‪ ‬‬

‫د تأمینی منحنی د رسمولو لپاره د نامتناظری ضریب نظر د سیند ډول او تغذیی‬
‫ته په الندې حدودو کې قبلوي [‪]۰۰،۰۵،۰۶‬‬
‫‪ -‬د بهیر د هغه مقدار لپاره چې د واوری د ویلی کیدوعبه په الس رایی د‬
‫هموار سیمو د سیندونو په صور کې ‪ CS  2  2.5CV‬؛‬
‫‪ -‬د هموارو سیمو سیندونه د بهیر مقدارونه چې د باران عبه رامنیه ته کیږی‬
‫او هغه غرنی سیندونه چې د مونسونی اقلیم لرونکی دی ‪ CS  3  4CV‬؛‬
‫‪ -‬د غرنیو سیندونو د بهیر مقدارو لپاره ‪. CS  4CV‬‬

‫‪ .۶ -۰‬عملي سوالونه‬
‫‪ .۱‬فرض کوو چې د بهیر د منینیو مقدارو د نظارتو یو سلسله لرو د مثال په‬
‫توګه د یوه سیند لپاره د (‪ )۰۰‬کالو د بهیر منینی مقدارونه لرو‪ .‬د بهیر د‬
‫منینیو مقدارو په پام کې نیولو سره د تکراری او د تأمینی منحنی کاردینا‬
‫محاسبه او رسم کړی ‪.‬‬
‫د محاسبی ترتیب ‪:‬‬
‫د منحنی د رسمولو لپاره محاسبه په الندی ترتیب سره‬ ‫د تکراری او تأمینی‬
‫سرته رسوو ‪ .‬د کار د آسانتیا لپاره محاسبه د جدول په ترتیب سره سرته‬
‫رسوو او د محاسبی پایلی په لومړی ګڼه جدول (‪ -۱‬جدول ) کې لیکو ‪.‬‬
‫‪ -۱‬لومړنی ارقام د جدول په (‪ )۰‬او (‪ )۳‬ستون کې لیکو ‪ .‬په (‪ )۰‬ستون کې‬
‫کلونه او په (‪ )۳‬ستون کې د هایدرولوژی په سټیهنو کې د بهیر ثب هوی کلنی‬
‫منیني مقدارونه لیکل هویدی ‪.‬‬

‫‪161‬‬
 ‫‪ .۱‬جدول ‪.‬د مطالیه کیدونکی سیند بهیر د منینیو مقدارو د نظارتو سلسله‬
‫منینی مقدار‬ ‫منینی مقدار‬ ‫منینی مقدار‬ ‫منینی مقدار‬
‫کال‬ ‫کال‬ ‫کال‬ ‫کال‬
‫‪Q; m3 sec‬‬ ‫‪Q; m3 sec‬‬ ‫‪Q; m3 sec‬‬ ‫‪Q; m3 sec‬‬
‫‪159‬‬ ‫‪1966‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪1959‬‬ ‫‪233‬‬ ‫‪1952‬‬ ‫‪218‬‬ ‫‪1945‬‬
‫‪190‬‬ ‫‪1967‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪1960‬‬ ‫‪351‬‬ ‫‪1953‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪1946‬‬
‫‪120‬‬ ‫‪1968‬‬ ‫‪222‬‬ ‫‪1961‬‬ ‫‪171‬‬ ‫‪1954‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪1947‬‬
‫‪216‬‬ ‫‪1969‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪1962‬‬ ‫‪235‬‬ ‫‪1955‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪1948‬‬
‫‪121‬‬ ‫‪1963‬‬ ‫‪270‬‬ ‫‪1956‬‬ ‫‪196‬‬ ‫‪1949‬‬
‫‪172‬‬ ‫‪1964‬‬ ‫‪296‬‬ ‫‪1957‬‬ ‫‪259‬‬ ‫‪1950‬‬
‫‪223‬‬ ‫‪1965‬‬ ‫‪324‬‬ ‫‪1958‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪1951‬‬

‫‪ -۰‬په (‪ )۰‬ستون کې د بهیرمنینی کلني مقدارونه د کمیدو په ترتیب سره لیکو‬

‫او په (‪ )۰‬ستون کې د بهیر د مقدار مطابق دهغې د پیښیدو کال لیکو ‪.‬‬
‫‪ -۳‬د بهیر د مقدار د انتروال ‪ Q‬د محاسبی لپاره د ښودل هوی جدول‬
‫مقدار‬ ‫(‪-۰-۱‬جدول) د (‪ )۰‬ستون عبه د بهیر ترټولوعبه زیا‬
‫‪ Qmax  351m3 sec‬او ترټولو عبه کم مقدار ‪ Qmin  121m3 sec‬ټاکو ‪ .‬د‬
‫بهیر د مقدار د انتروال محاسبی لپاره د بهیر د مقدار امپلیتود ‪ A‬د الندی‬
‫فورمول عبه محاسبه کوو‬

‫‪A  Qmax  Qmin  351  121  230 m3 sec‬‬

‫‪ -۰‬د انتروال د اوږدوالی د محاسبی لپاره د انتروالو همیر (نقطی) د بپلی‬

‫بوښی سره ‪ C  10‬سم ټاکو ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو د بهیر د مقدار د انتروال اوږدوالی‬
‫محاسبه کوو‬
‫‪A 230‬‬
‫‪Q  ‬‬ ‫‪ 23 m3 sec‬‬
‫‪C 10‬‬

‫‪164‬‬
‫‪ -۵‬د نظارتی سلسلی کلنی منینی مقدارونه په ټاکل هوو انتروالو‬
‫‪ Q  23 m3 sec‬جدا کوو او د ښودل هوی جدول په (‪ )۵‬ستون کې ئې لیکو ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د سلسلی تکراری او تأمینی نظرد بهیر مقدار قبول هوی انتروال ‪ Qi‬ته‬
‫محاسبه او د جدول په (‪ )7‬او (‪ )9‬ستون کې نظر کال ته او په (‪ )۵‬او (‪)۱۲‬‬
‫ستون کې نظر فیصدی ته لیکو او وروسته د قبول هوی مقیاس مطابق د‬
‫د رسمول لپاره په افقی‬ ‫رسموو ‪.‬د تکراری د ګرا‬ ‫تکراری او تأمینی ګرا‬
‫محور کې د کلونو همیر او په عمودی محور د بهیر مقدارونه وضع کوو ‪ .‬په‬
‫په نامه‬ ‫ګرا‬ ‫په الس رایي چې د تکراری‬ ‫پایله کې پته ډوله (هکله) ګرا‬
‫د منینیو نقطو په وصلوولو سره تکراری منبنی په الس‬ ‫یادیږي ‪ .‬ددی ګرا‬
‫رایی چې د توزیع (د ویش ) منحنی په نامه یادیږي ‪ .‬دا منحنی راښیی چې د‬
‫بهیرمساوی مقدار عو یلی تکراریږی ‪ .‬تکراری منحنی د دریو نقطو لرونکی‬
‫ده ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د توزیع (ویش ) مرکز ‪ a ‬د ټاکلو لپاره د نظارتی سلسلی حسابی اوسط د‬
‫الندی فورمول په وسیله محاسبه کوو‬

‫‪Qav ‬‬ ‫‪Q  Q  Q‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪ ...  Q23‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪218  204  243  ....  216 5339‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 213,5 m3 sec‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪25‬‬

‫‪ -۰‬د منحنی میانه (منځ ) چې د تأمینی د (‪ )%05‬سره مطابق کوی یینی د‬

‫( ‪ ) b‬نقطه ‪.‬‬
‫‪ -۳‬د منحنی مود چې د تر ټولو عبه د لوړ (زیا ) تکراری سره مطابق لری‬
‫د ( ‪ ) C‬نقطی عبه عبار ده‪ .‬د توزیع د مرکز او د منحنی مود د اردیناتو تر‬
‫منځ واټن ( ‪ ) ac‬د نا متناظروالی د هیاع په نامه یادیږی‪.‬‬

‫‪165‬‬
‫‪ -۵‬د تأمینی منحنی رسمولو لپاره په ترتیب سره د پورتنی عبه تر کښتنی‬
‫انتروال پوری د نظاراتونو همیر سره جمع کړو ( نظر کال یا فیصدی ) ته او‬
‫هغه په افقی محور کې ولیکو او د جریان مقدارونه سره جمع او په عمودی‬
‫محور کې سره ولیکو ‪ ،‬هغه نقطی چې د نوموړو قیمتونو د تقاطع په نتیجه کې‬
‫په الس رایي دیوه منحنی په وسیله و نښلوو (وصلی کړو) ‪ .‬الس ته راغلی‬
‫منحنی د تأمینی منحنی په نامه یادیږی ‪ .‬تأمینی منحنی ددی ښکارندوی ده چې د‬
‫بهیر کوم مقدار په کوم همیر سره هتون لری ‪.‬‬
‫د بیلګې په توګه د بهیر مقدار ‪ Q  175 m3 sec‬د واقیاتو د مجموعی تیداد‬
‫(‪ )۰۰‬یلو عبه (‪ )۰۲‬واقیا د ‪ Q  175 m3 sec‬هتون لری ‪.‬‬
‫غوره ده چې په افقی محور دپاسه د کلونو تیداد پریای د هغوی فیصدی و‬
‫کې د تیر مثال لپاره ویلی هو چې د ‪Q  175 m 3 sec‬‬ ‫ښایو چې پدی صور‬
‫عبه د بهیر زیاد مقدار د ټولو پیښو ‪ ۵۲٪‬دی ‪ .‬یینی د بهیر ‪Q  175 m 3 sec‬‬

‫مقدار د (‪ )۵۲٪‬سره مساوی دی ‪.‬‬

‫‪ -۶‬د محاسبی پایلی په (‪ .۰‬جدول) کې لیکو ‪.‬‬
‫او د (‪ )۵‬او‬ ‫‪ -۱۲‬د (‪ .۰‬جدول ) د (‪ )۵‬او (‪ )۰‬ستون مطابق د تکراری ګرا‬
‫رسموو ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬ستون مطابق د تأمینی ګرا‬

‫‪166‬‬
 ‫او تأمینی د منحنی د محاسبې پایلی‬ ‫‪ .۰‬جدول ‪ .‬د تکراری ګرا‬
‫تأمینیت‬ ‫تکراریت‬ ‫د بهیر‬
‫د بهیر منځنی‬ ‫منځنی‬
‫د بهیر مقدار‬ ‫کلنی مقدار د‬
‫انتروال‬ ‫کلنی مقدار‬
‫کمیدو په ترتیب‬ ‫کال‬ ‫کال‬ ‫ګڼه‬
‫فیصدی‬ ‫کال‬ ‫فیصدی‬ ‫کال‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Q,‬‬
‫‪Q; m sec‬‬
‫‪m3 sec‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪351-329‬‬ ‫‪351‬‬ ‫‪1953‬‬ ‫‪218‬‬ ‫‪1945‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪328-306‬‬ ‫‪324‬‬ ‫‪1958‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪1946‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪305-283‬‬ ‫‪296‬‬ ‫‪1957‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪1947‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪282-260‬‬ ‫‪270‬‬ ‫‪1956‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪1948‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪24‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪259-237‬‬ ‫‪259‬‬ ‫‪1950‬‬ ‫‪196‬‬ ‫‪1949‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪48‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪236-214‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪1947‬‬ ‫‪259‬‬ ‫‪1950‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪64‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪213-191‬‬ ‫‪235‬‬ ‫‪1955‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪1951‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪84‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪190-168‬‬ ‫‪233‬‬ ‫‪1952‬‬ ‫‪233‬‬ ‫‪1952‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪88‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪167-145‬‬ ‫‪223‬‬ ‫‪1965‬‬ ‫‪351‬‬ ‫‪1953‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪96‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪144-122‬‬ ‫‪222‬‬ ‫‪1961‬‬ ‫‪171‬‬ ‫‪1954‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪121-99‬‬ ‫‪218‬‬ ‫‪1945‬‬ ‫‪235‬‬ ‫‪1955‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪216‬‬ ‫‪1969‬‬ ‫‪270‬‬ ‫‪1956‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪204‬‬ ‫‪1946‬‬ ‫‪296‬‬ ‫‪1957‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪202‬‬ ‫‪1959‬‬ ‫‪324‬‬ ‫‪1958‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪200‬‬ ‫‪1948‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪1959‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪196‬‬ ‫‪1949‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪1960‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪190‬‬ ‫‪1967‬‬ ‫‪222‬‬ ‫‪1961‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪186‬‬ ‫‪1960‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪1962‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪178‬‬ ‫‪1951‬‬ ‫‪121‬‬ ‫‪1963‬‬ ‫‪19‬‬
‫‪172‬‬ ‫‪1964‬‬ ‫‪172‬‬ ‫‪1964‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪172‬‬ ‫‪1954‬‬ ‫‪223‬‬ ‫‪1965‬‬ ‫‪21‬‬
‫‪159‬‬ ‫‪1966‬‬ ‫‪159‬‬ ‫‪1966‬‬ ‫‪22‬‬
‫‪140‬‬ ‫‪1968‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪1967‬‬ ‫‪23‬‬
‫‪130‬‬ ‫‪1962‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪1968‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪121‬‬ ‫‪1963‬‬ ‫‪216‬‬ ‫‪1969‬‬ ‫‪25‬‬

‫‪167‬‬
 ‫او تأمینی منحنی‬ ‫‪ .۱‬هکل‪ .‬د تکراری ګرا‬
‫‪ .۰‬د تیر مثال د ارقامو په پام کې نیولو سره تجربوی او تیوریکی تأمینی منحنی‬
‫رسم کړی ‪.‬‬
‫‪ .۱‬جدول ‪.‬د مطالیه کیدونکی سیند بهیر د منینیو مقدارو د نظارتو سلسله‬
‫منینی مقدار‬ ‫منینی مقدار‬ ‫منینی مقدار‬ ‫منینی مقدار‬
‫کال‬ ‫کال‬ ‫کال‬ ‫کال‬
‫‪Q; m3 sec‬‬ ‫‪Q; m3 sec‬‬ ‫‪Q; m3 sec‬‬ ‫‪Q; m3 sec‬‬
‫‪159‬‬ ‫‪1966‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪1959‬‬ ‫‪233‬‬ ‫‪1952‬‬ ‫‪218‬‬ ‫‪1945‬‬
‫‪190‬‬ ‫‪1967‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪1960‬‬ ‫‪351‬‬ ‫‪1953‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪1946‬‬
‫‪120‬‬ ‫‪1968‬‬ ‫‪222‬‬ ‫‪1961‬‬ ‫‪171‬‬ ‫‪1954‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪1947‬‬
‫‪216‬‬ ‫‪1969‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪1962‬‬ ‫‪235‬‬ ‫‪1955‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪1948‬‬
‫‪121‬‬ ‫‪1963‬‬ ‫‪270‬‬ ‫‪1956‬‬ ‫‪196‬‬ ‫‪1949‬‬
‫‪172‬‬ ‫‪1964‬‬ ‫‪296‬‬ ‫‪1957‬‬ ‫‪259‬‬ ‫‪1950‬‬
‫‪223‬‬ ‫‪1965‬‬ ‫‪324‬‬ ‫‪1958‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪1951‬‬

‫د محاسبی ترتیب ‪:‬‬

‫‪ -۱‬د ‪ .۱ -۰‬جدول د (‪ )۰،۳،۰،۰‬ستونو کې لیکل هوی ارقام د (‪ -۰‬جدول) په‬
‫(‪)۰،۳،۰،۰‬ستونو کې لیکو ‪.‬‬

‫‪168‬‬
‫‪ -۰‬د نوموړی سلسلی حسابی اوسط قیم د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو‬
‫محاسبه کوو‬
‫‪n‬‬

‫‪Q‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪Q1  Q2  ....  Qn 351  324  .....  121‬‬
‫‪Qav ‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 213,5 m3 sec .‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪25‬‬

‫‪ -‬د بهیر د مقدار مجموعه چې پدی سلسله کې‬ ‫‪‬‬ ‫په پورتنی رابطه کې ‪Qi :‬‬

‫هتون لری ؛ ‪ - n‬د نظارتی سلسلی د غړو مجموعه ‪.‬‬

‫‪ - ۳‬د بدلونونو او تحوالتو د ضریب د محاسبی لپاره په لومړی قدم د الندی‬
‫فورمول په وسیله د بهیر د مودول ضریب ‪ K ‬د سلسلی دیو جز لپاره محاسبه‬
‫او (‪ -۳‬جدول ) په (‪ )۵‬ستون کې‬
‫‪Qi‬‬
‫‪Ki ‬‬
‫‪Qav‬‬
‫د بیلګې په توګه د (‪ )1‬هماری لپاره‬
‫‪Q1‬‬ ‫‪351‬‬
‫‪K1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫;‪ 1.644‬‬
‫‪Qav 213.5‬‬
‫;‪K1  1  0.644‬‬
‫‪K1  12  0.414736‬‬
‫د محاسبی نتایج د ښودل هوی جدول په ‪ ۵،۰،۵‬ستون کې لیکو ‪.‬‬
‫‪ -۰‬عرنګه چې نظارتی سلسله د بهیر منینی مقدارونه دی له همدی امله د‬
‫تأمینی د احتمال فیصدی د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو سره محاسبه او‬
‫د جدول (‪ )۶‬ستون کې لیکو‬
‫‪m  0.3‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪100%‬‬
‫‪n  0.4‬‬
‫د بیلګې په توګه‬
‫‪1  0.3‬‬
‫‪P1 ‬‬ ‫;‪100%  2.756%‬‬
‫‪25  0.4‬‬
‫;‪....................................‬‬
‫‪25  0.3‬‬
‫‪P25 ‬‬ ‫‪100%  97.24%‬‬
‫‪25  0.4‬‬

‫‪169‬‬
 ‫‪ .۳‬جدول ‪ .‬د تجربوی تأمینی منحنی د محاسبی جدول‬
‫مودولی ضریب‬
‫د بهیر منینی‬ ‫د بهیر‬
‫کلنی مقدار د‬ ‫منینی کلنی‬
‫‪m  0.3‬‬ ‫‪Ki 1‬‬ ‫‪Qi‬‬ ‫کمیدو په ترتیب‬ ‫مقدار‬
‫‪P‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪Ki ‬‬ ‫;‪Q‬‬ ‫کال‬
‫‪Q,‬‬ ‫کال‬ ‫ګڼه‬
‫‪n  0.4‬‬ ‫‪K i  1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Qav‬‬
‫‪m3 sec‬‬ ‫‪m3 sec‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2.756‬‬ ‫‪0.414736‬‬ ‫‪0.644‬‬ ‫‪1.644‬‬ ‫‪351‬‬ ‫‪1953‬‬ ‫‪218‬‬ ‫‪1945‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪6.69‬‬ ‫‪0.2683‬‬ ‫‪0.518‬‬ ‫‪1.518‬‬ ‫‪324‬‬ ‫‪1958‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪1946‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪10.63‬‬ ‫‪0.14900‬‬ ‫‪0.386‬‬ ‫‪1.386‬‬ ‫‪296‬‬ ‫‪1957‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪1947‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪14.567‬‬ ‫‪0.07001‬‬ ‫‪0.2646‬‬ ‫‪1.2646‬‬ ‫‪270‬‬ ‫‪1956‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪1948‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪18.5‬‬ ‫‪0.04537‬‬ ‫‪0.213‬‬ ‫‪1.213‬‬ ‫‪259‬‬ ‫‪1950‬‬ ‫‪196‬‬ ‫‪1949‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪22.4‬‬ ‫‪0.019044‬‬ ‫‪0.138‬‬ ‫‪1.138‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪1947‬‬ ‫‪259‬‬ ‫‪1950‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪26.38‬‬ ‫‪0.010141‬‬ ‫‪0.1007‬‬ ‫‪1.1007‬‬ ‫‪235‬‬ ‫‪1955‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪1951‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪30.31‬‬ ‫‪0.008336‬‬ ‫‪0.0913‬‬ ‫‪1.0913‬‬ ‫‪233‬‬ ‫‪1952‬‬ ‫‪233‬‬ ‫‪1952‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪34.25‬‬ ‫‪0.00198‬‬ ‫‪0.0445‬‬ ‫‪1.0445‬‬ ‫‪223‬‬ ‫‪1965‬‬ ‫‪361‬‬ ‫‪1953‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪38.19‬‬ ‫‪0.00158‬‬ ‫‪0.0398‬‬ ‫‪1.0398‬‬ ‫‪222‬‬ ‫‪1961‬‬ ‫‪171‬‬ ‫‪1954‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪42.13‬‬ ‫‪0.000445‬‬ ‫‪0.0211‬‬ ‫‪1.0211‬‬ ‫‪218‬‬ ‫‪1945‬‬ ‫‪235‬‬ ‫‪1955‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪46.06‬‬ ‫‪0.000137‬‬ ‫‪0.0117‬‬ ‫‪1.0117‬‬ ‫‪216‬‬ ‫‪1969‬‬ ‫‪270‬‬ ‫‪1956‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪-‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪0.00198‬‬ ‫‪0.9555‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪1946‬‬ ‫‪296‬‬ ‫‪1957‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪0.0445‬‬
‫‪-‬‬
‫‪53.94‬‬ ‫‪0.00291‬‬ ‫‪0.846‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪1959‬‬ ‫‪324‬‬ ‫‪1958‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪0.0539‬‬
‫‪-‬‬
‫‪57.87‬‬ ‫‪0.003994‬‬ ‫‪0.9368‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪1948‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪1959‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪0.0632‬‬
‫‪61.81‬‬ ‫‪0.006724‬‬ ‫‪-0.082‬‬ ‫‪0.918‬‬ ‫‪196‬‬ ‫‪1949‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪1960‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪-‬‬
‫‪65.74‬‬ ‫‪0.012122‬‬ ‫‪0.8899‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪1967‬‬ ‫‪222‬‬ ‫‪1961‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪0.1101‬‬
‫‪69.68‬‬ ‫‪0.016641‬‬ ‫‪-0.129‬‬ ‫‪0.871‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪1960‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪1962‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪-‬‬
‫‪73.62‬‬ ‫‪0.027656‬‬ ‫‪0.8337‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪1951‬‬ ‫‪121‬‬ ‫‪1963‬‬ ‫‪19‬‬
‫‪0.1663‬‬
‫‪-‬‬
‫‪77.56‬‬ ‫‪0.039791‬‬ ‫‪0.8056‬‬ ‫‪172‬‬ ‫‪1964‬‬ ‫‪172‬‬ ‫‪1964‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪0.1944‬‬
‫‪-‬‬
‫‪81.5‬‬ ‫‪0.039624‬‬ ‫‪0.80094‬‬ ‫‪172‬‬ ‫‪1954‬‬ ‫‪223‬‬ ‫‪1965‬‬ ‫‪21‬‬
‫‪0.1991‬‬
‫‪-‬‬
‫‪85.43‬‬ ‫‪0.06517‬‬ ‫‪0.7447‬‬ ‫‪159‬‬ ‫‪1966‬‬ ‫‪159‬‬ ‫‪1966‬‬ ‫‪22‬‬
‫‪0.2553‬‬
‫‪-‬‬
‫‪89.37‬‬ ‫‪0.1185‬‬ ‫‪0.6557‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪1968‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪1967‬‬ ‫‪23‬‬
‫‪0.3443‬‬
‫‪-‬‬
‫‪93.31‬‬ ‫‪0.152959‬‬ ‫‪0.6089‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪1962‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪1968‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪0.3911‬‬
‫‪-‬‬
‫‪97.24‬‬ ‫‪0.18775‬‬ ‫‪0.5667‬‬ ‫‪121‬‬ ‫‪1962‬‬ ‫‪216‬‬ ‫‪1969‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪0.4333‬‬

‫‪171‬‬
‫‪ -۰‬د بدلونونو او تحوالتو ضریب د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو‬
‫محاسبه کوو‬
‫‪n‬‬

‫‪ K‬‬ ‫‪ 1‬‬

‫‪2‬‬
‫‪i‬‬
‫‪1.6628454‬‬
‫‪CV ‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 0.263‬‬
‫‪n 1‬‬ ‫‪25  1‬‬

‫‪ -۵‬د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو سره د نامتناظروالی ضریب محاسبه‬
‫‪n‬‬ ‫کوو‬
‫‪ K‬‬ ‫‪ 1‬‬
‫‪3‬‬
‫‪i‬‬
‫‪ CS ‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪n  1CV3‬‬

‫سره د ‪C s‬‬ ‫د پورتنی فورمول عبه په کار ابیستلو د ټاکلی اوالزمی دق‬
‫محاسبی لپاره الزمه ده چې د سلسلی د غړو همیر د (‪ )۱۲۲‬عبه زیا وی چې‬
‫په عمل کې د سیندونو لپاره د داسی ارقامو هتون ډیر کم دی ‪.‬‬
‫کوالی هو‬ ‫له همدی امله د هایدرولوژیکی لومړنیو محاسبو لپاره د ‪ C s‬قیم‬
‫چې د (‪ .۰-۰‬جدول) عبه و ټاکو ‪.‬‬
‫عرنګه چې په محاسبوی مثال کې د بهیر منینی کلنی مقدار محاسبه کوو ‪ ،‬نو‬
‫له همدی امله د نامتناظروالی ضریب ‪ C s‬قیم په الندی حدود کې قبلوو‬

‫‪CS  2CV  2 * 0.263  0.526  0.53‬‬

‫د ‪ Qav‬؛ ‪ C s‬او ‪ C v‬د پارامترونو د محاسبی عبه وروسته کوالی هوو تیوریکی‬
‫تأمینی منحنی رسمه کړو ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د ‪ Qav‬؛ ‪ C s‬او ‪ C v‬پارمترونو د هتون په صور کې د ښودل هوی منحنی د‬
‫رسمولو لپاره د الندی فورمول عبه په ګټه ابیستلو دبهیر مودولی ضریب‬
‫محاسبه کوو‬
‫‪K P %   pCV  1‬‬

‫‪170‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪ -  p :‬د فوستر ضریب دی چې نظر د تأمینی فیصدی‬

‫‪ P ‬او د ‪ C s‬قیم ته د (‪ .۰ -۰‬جدول ) عبه ابیستل کیږی ‪ .‬د بیلګې په توګه‬

‫د ( ‪ CS  0.53‬او ‪ ) P  0.01%‬په صور کې د ‪  p  4.922‬د انترپولیهن‬
‫عبه په الس رایی ‪ .‬په پایله کې‬

‫‪K P %  K0.01  4.922 * 0.263  1  2.2945‬‬

‫‪ -۵‬د بهیر مودولی ضریب د محاسبی وروسته د الندی فورمول عبه په ګټه‬
‫محاسبه کیږی ‪ ،‬او‬ ‫ابیستلو د مبتلفو تأمیناتو لپاره د تأمینی منحنی اردینا‬
‫پایلی یی په (‪ .۰‬جدول) کې لیکو ‪.‬‬

‫‪QP %  Qav K P %‬‬

‫د بیلګې په توګه‬

‫‪QP %  Q0.01  213.5 * 2.2945  489.87 m3 sec‬‬

‫‪ .۰‬جدول ‪ .‬د تیوریکی تأمینی منحنی د اردینا محاسبه‬

‫‪P%‬‬
‫حقیقی ارقام‬
‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪0.01‬‬
‫‪0.309‬‬ ‫‪0.7045‬‬ ‫‪1.014‬‬ ‫‪1.323‬‬ ‫‪1.779‬‬ ‫‪2.701‬‬ ‫‪3.855‬‬ ‫‪4.922‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪1.081‬‬ ‫‪1.185‬‬ ‫‪1.267‬‬ ‫‪1.348‬‬ ‫‪1.468‬‬ ‫‪1.7104‬‬ ‫‪2.014‬‬ ‫‪2.295‬‬ ‫‪K P %   p .CV  1‬‬
‫‪230.8‬‬ ‫‪253‬‬ ‫‪270.5‬‬ ‫‪2878‬‬ ‫‪313.4‬‬ ‫‪365.17‬‬ ‫‪429.96‬‬ ‫‪489.87‬‬ ‫‪QP  Qav K P %‬‬

‫د ‪ .۰‬جدول ‪ .‬پاتی بربه‬

‫‪P%‬‬ ‫حقیقی ارقام‬
‫‪99‬‬ ‫‪97‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪-‬‬
‫‪1.831‬‬
‫‪-1.692‬‬ ‫‪-1.553‬‬ ‫‪-1.206‬‬ ‫‪-0.915‬‬ ‫‪-0.624‬‬
‫‪-‬‬
‫‪0.333‬‬
‫‪-0.088‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪0.518‬‬ ‫‪0.555‬‬ ‫‪0.591‬‬ ‫‪0.683‬‬ ‫‪0.759‬‬ ‫‪0.836‬‬ ‫‪0.912‬‬ ‫‪0.977‬‬ ‫‪K P %   p .CV  1‬‬
‫‪110.6‬‬ ‫‪118.5‬‬ ‫‪126.18‬‬ ‫‪145.8‬‬ ‫‪162.04‬‬ ‫‪178.5‬‬ ‫‪194.7‬‬ ‫‪208.6‬‬ ‫‪QP  Qav K P %‬‬

‫‪171‬‬
‫‪ -۶‬د (‪ .۰‬جدول) د محاسبه هوو ارقامو مطابق تیوریکی تأمینی منحنی په‬
‫کې رسموو او هغه د تجربوی منحنی سره چې د (‪ .۳‬جدول ) د‬ ‫یانګړی ګرا‬
‫کې رسم هویده‬ ‫(‪ )۰‬او (‪ )۶‬ستون ارقامو مطابق په همدی یانګړی ګرا‬
‫مقایسه کوو(‪ .۰‬هکل) ‪ .‬که چیری د تجربوی منحنی نقطې د تیوریکی منحنی د‬
‫نقطو سره نیږدی وی ‪ ،‬دا پدی مینی چې د ‪ Cs ‬قیم درس ټاکل هویدی او‬
‫محاسبه په همدی یای پای ته رسی ‪ .‬په هغه حال کې چېری تجربوی نقطې د‬
‫تیوریکی نقطو عبه لیری وی دا پدی مینی چې د ‪ Cs ‬قیم درس ندی ټاکل‬
‫ټاکو او دهغې مطابق د تیوریکی‬ ‫کې د ‪ Cs ‬بل قیم‬ ‫هوی ‪ .‬پدی صور‬
‫یینی ‪ QP % ‬له سره محاسبه کوو ‪ .‬دی کار ته تر هغې دوام‬ ‫منحنی اردینا‬
‫ورکوو ترعو چې دواړه منحنی سره مطابق وکړی ‪.‬‬

‫‪ . ۰‬هکل‪ .‬تیوریکی او تجربوی تأمینی منحنی‬

‫‪171‬‬
 ‫‪ .۳‬د بهیر د منینی کلنی مقدارد (‪ )۰۰‬کلنی نظارتی سلسلی د هتون په صور‬
‫کې د کال په دننه کې د بهیر ویش محاسبه ترسره کړی ‪ .‬د محاسبې د اجرأ لپاره‬
‫د تیر مثال د بهیر د منینیو مقدارونو د نظارتی سلسله عبه کار ابلو ‪.‬‬
‫د محاسبې ترتیب ‪:‬‬
‫‪ -۱‬کلنی منیی مقدار محاسبه کوو‪ ،‬د بیلکې په توګه د (‪ )۱۶۰۵‬کال لپاره‬
‫‪Q1  Q2  Q3  .....  Q12‬‬
‫‪Qav. year.1948 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪12‬‬
‫‪86  106  186  207  277  267  287  307  257  207  157  106‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪12‬‬
‫‪2440‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 200,06 m3 sec  200; m3 sec .‬‬
‫‪12‬‬

‫‪ -۰‬د عوکلن بهیر کلنی منیی مقدار محاسبه کوو‬

‫‪n‬‬

‫‪Q‬‬ ‫‪Q1945  Q1946  .....  Q1969‬‬

‫‪year‬‬
‫‪Qav. year ‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪218  204  243  ....  216‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 213.5 m3 sec‬‬
‫‪25‬‬

‫‪ -۳‬د عوکلن بهیر میاهتنی منیی مقدار محاسبه کوو‬

‫د بیلګې په توګه د کال د لومړی میاهتې لپاره‬

‫‪Qav.month. I ‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪month. I‬‬

‫‪‬‬
‫‪QI (1945)  QI 1946  ....  QI 1969‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪104  90  129  ...  102 2495‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 99.8 m3 sec‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬

‫‪ -۰‬د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو سره هری میاهتې لپاره د بهیر د‬
‫ویش فیصدی محاسبه کوو ‪،‬‬
‫‪Q‬‬
‫‪Pmonth  av.month. 100%‬‬
‫‪12Qav. yeav‬‬

‫‪174‬‬
 ‫د بیلګې په توګه د کال د لومړی میاهتې لپاره‬
‫‪Qav.I‬‬ ‫‪99.8‬‬
‫‪PI ‬‬ ‫‪100% ‬‬ ‫‪*100%  3.9%‬‬
‫‪12Q.av. year‬‬ ‫‪12 * 213.5‬‬

‫لپاره د کال په دننه کې د بهیر ویش د تأمینی مقدار‬ ‫فرضاْ د یو یانګړی هد‬
‫کې د ( ‪ C v  0,263 ، Q av  213,5 m3 Sec‬او‬ ‫‪ ۵۲٪‬ته اړتیا ده ‪ .‬پدی حال‬
‫‪ ) C s  0,53‬لپاره د مبه د رسم هوی تأمینی منحنی عبه د بهیر مطلوبه مقدار‬
‫‪ Qav  170 m3 sec‬چې د ‪ ۵۲٪‬سره مطابق لری په الس رایی ‪.‬‬

‫‪ -۰‬د تأمینی د (‪ )۵۲٪‬مطابق د بهیر میاهتنی مقدار د الندی فورمول عبه په‬

‫‪Pmonth‬‬ ‫کار ابیستلو محاسبه کوو‬

‫‪Qmonth.  12Qav. year‬‬
‫‪100%‬‬

‫د بیلګې په توګه د کال د لومړی میاهتې لپاره‬

‫‪3.9%‬‬
‫‪QI  12.170‬‬ ‫‪ 79.36 m3 sec‬‬
‫‪100%‬‬

‫د اجرا هوی محاسبی پایلی په (‪ .۰‬جدول ) کې لیکل هویدی ‪ .‬عرنګه چې په‬

‫پیل کې یادونه وهوه د کال په دننه کې د بهیر ویش ددی میلومول دی چې د‬
‫لپاره مناسب دی او که نه او یا داچې د هغې د‬ ‫مطالیې الندې سیند د ټاکلي هد‬
‫ته د رسیدو لپاره د سیند هایدروګرا‬ ‫بهیر تنظیم هونی دی اوکه نه ‪ .‬دی هد‬
‫) سره‬ ‫نظر (‪ )۵۲٪‬ته رسموی او بیا هغه د اوبه ورکولو (د آبدهی ګرا‬
‫مقایسه کوی ‪.‬‬
‫‪ . ۰‬نظر الندی ارقامو ته دبهیرګرانتی هوی (تضمین هوی) اعظمی مقدار‬
‫محاسبه کړی ‪:‬‬
‫‪ -1‬د تغیراتو او تحوالتو ضریب ‪ CV  0,2‬؛‬
‫‪ -۰‬د تأمین فیصدی ‪ P  0.01;0.1;1;5;10%‬؛‬

‫‪175‬‬
 ‫‪ .۰‬جدول ‪ .‬د کال په دننه کې د بهیر ویش د محاسبې جدول‬
‫د کال د‬
‫بهیر‬
‫منینی‬
‫کال‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬
‫مقدار‬
‫‪3‬‬
‫‪Q, m sec‬‬
‫‪1945‬‬ ‫‪218‬‬ ‫‪104‬‬ ‫‪124‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪225‬‬ ‫‪245‬‬ ‫‪285‬‬ ‫‪305‬‬ ‫‪325‬‬ ‫‪275‬‬ ‫‪225‬‬ ‫‪175‬‬ ‫‪124‬‬

‫‪1946‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪211‬‬ ‫‪231‬‬ ‫‪271‬‬ ‫‪291‬‬ ‫‪311‬‬ ‫‪261‬‬ ‫‪211‬‬ ‫‪161‬‬ ‫‪110‬‬

‫‪1947‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪129‬‬ ‫‪149‬‬ ‫‪129‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪270‬‬ ‫‪310‬‬ ‫‪330‬‬ ‫‪350‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪149‬‬

‫‪1948‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪106‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪207‬‬ ‫‪227‬‬ ‫‪267‬‬ ‫‪287‬‬ ‫‪307‬‬ ‫‪257‬‬ ‫‪207‬‬ ‫‪157‬‬ ‫‪106‬‬

‫‪1949‬‬ ‫‪196‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪102‬‬ ‫‪182‬‬ ‫‪203‬‬ ‫‪223‬‬ ‫‪263‬‬ ‫‪283‬‬ ‫‪303‬‬ ‫‪253‬‬ ‫‪203‬‬ ‫‪153‬‬ ‫‪102‬‬

‫‪1950‬‬ ‫‪259‬‬ ‫‪145‬‬ ‫‪165‬‬ ‫‪245‬‬ ‫‪266‬‬ ‫‪284‬‬ ‫‪326‬‬ ‫‪346‬‬ ‫‪366‬‬ ‫‪316‬‬ ‫‪266‬‬ ‫‪216‬‬ ‫‪165‬‬

‫‪1951‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪164‬‬ ‫‪185‬‬ ‫‪205‬‬ ‫‪245‬‬ ‫‪265‬‬ ‫‪285‬‬ ‫‪235‬‬ ‫‪185‬‬ ‫‪135‬‬ ‫‪84‬‬

‫‪1952‬‬ ‫‪233‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪219‬‬ ‫‪240‬‬ ‫‪260‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪320‬‬ ‫‪340‬‬ ‫‪290‬‬ ‫‪240‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪139‬‬

‫‪1953‬‬ ‫‪361‬‬ ‫‪239‬‬ ‫‪259‬‬ ‫‪339‬‬ ‫‪357‬‬ ‫‪377‬‬ ‫‪417‬‬ ‫‪437‬‬ ‫‪457‬‬ ‫‪407‬‬ ‫‪357‬‬ ‫‪307‬‬ ‫‪259‬‬

‫‪1954‬‬ ‫‪171‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪157‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪198‬‬ ‫‪238‬‬ ‫‪258‬‬ ‫‪278‬‬ ‫‪228‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪77‬‬

‫‪1955‬‬ ‫‪235‬‬ ‫‪121‬‬ ‫‪141‬‬ ‫‪221‬‬ ‫‪241‬‬ ‫‪261‬‬ ‫‪302‬‬ ‫‪322‬‬ ‫‪342‬‬ ‫‪292‬‬ ‫‪241‬‬ ‫‪192‬‬ ‫‪141‬‬

‫‪1956‬‬ ‫‪270‬‬ ‫‪156‬‬ ‫‪176‬‬ ‫‪256‬‬ ‫‪277‬‬ ‫‪297‬‬ ‫‪357‬‬ ‫‪377‬‬ ‫‪397‬‬ ‫‪327‬‬ ‫‪277‬‬ ‫‪227‬‬ ‫‪176‬‬

‫‪1957‬‬ ‫‪296‬‬ ‫‪184‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪284‬‬ ‫‪302‬‬ ‫‪322‬‬ ‫‪362‬‬ ‫‪382‬‬ ‫‪402‬‬ ‫‪352‬‬ ‫‪302‬‬ ‫‪252‬‬ ‫‪204‬‬

‫‪1958‬‬ ‫‪324‬‬ ‫‪212‬‬ ‫‪232‬‬ ‫‪312‬‬ ‫‪330‬‬ ‫‪350‬‬ ‫‪390‬‬ ‫‪410‬‬ ‫‪430‬‬ ‫‪380‬‬ ‫‪330‬‬ ‫‪280‬‬ ‫‪232‬‬

‫‪1959‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪108‬‬ ‫‪188‬‬ ‫‪209‬‬ ‫‪229‬‬ ‫‪269‬‬ ‫‪289‬‬ ‫‪309‬‬ ‫‪259‬‬ ‫‪209‬‬ ‫‪159‬‬ ‫‪108‬‬

‫‪1960‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪172‬‬ ‫‪193‬‬ ‫‪213‬‬ ‫‪253‬‬ ‫‪273‬‬ ‫‪293‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪193‬‬ ‫‪143‬‬ ‫‪92‬‬

‫‪1961‬‬ ‫‪222‬‬ ‫‪108‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪208‬‬ ‫‪229‬‬ ‫‪249‬‬ ‫‪289‬‬ ‫‪309‬‬ ‫‪329‬‬ ‫‪279‬‬ ‫‪229‬‬ ‫‪179‬‬ ‫‪128‬‬

‫‪1962‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪137‬‬ ‫‪157‬‬ ‫‪197‬‬ ‫‪217‬‬ ‫‪237‬‬ ‫‪187‬‬ ‫‪137‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪36‬‬

‫‪1963‬‬ ‫‪121‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪107‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪148‬‬ ‫‪188‬‬ ‫‪208‬‬ ‫‪228‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪27‬‬

‫‪1964‬‬ ‫‪172‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪158‬‬ ‫‪179‬‬ ‫‪199‬‬ ‫‪239‬‬ ‫‪259‬‬ ‫‪279‬‬ ‫‪229‬‬ ‫‪179‬‬ ‫‪129‬‬ ‫‪78‬‬

‫‪1965‬‬ ‫‪223‬‬ ‫‪109‬‬ ‫‪129‬‬ ‫‪209‬‬ ‫‪230‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪290‬‬ ‫‪310‬‬ ‫‪330‬‬ ‫‪280‬‬ ‫‪230‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪129‬‬

‫‪1966‬‬ ‫‪159‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪145‬‬ ‫‪166‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪226‬‬ ‫‪246‬‬ ‫‪266‬‬ ‫‪216‬‬ ‫‪166‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪65‬‬

‫‪1967‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪96‬‬ ‫‪176‬‬ ‫‪197‬‬ ‫‪217‬‬ ‫‪257‬‬ ‫‪277‬‬ ‫‪297‬‬ ‫‪247‬‬ ‫‪197‬‬ ‫‪147‬‬ ‫‪96‬‬

‫‪1968‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪126‬‬ ‫‪147‬‬ ‫‪167‬‬ ‫‪207‬‬ ‫‪227‬‬ ‫‪247‬‬ ‫‪197‬‬ ‫‪147‬‬ ‫‪97‬‬ ‫‪46‬‬

‫‪1969‬‬ ‫‪216‬‬ ‫‪102‬‬ ‫‪122‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪223‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪283‬‬ ‫‪303‬‬ ‫‪323‬‬ ‫‪273‬‬ ‫‪233‬‬ ‫‪171‬‬ ‫‪122‬‬

‫‪‬‬ ‫‪5339‬‬
‫‪249‬‬
‫‪5‬‬
‫‪361‬‬
‫‪5‬‬
‫‪489‬‬
‫‪5‬‬
‫‪551‬‬
‫‪0‬‬
‫‪598‬‬
‫‪8‬‬
‫‪701‬‬
‫‪1‬‬
‫‪751‬‬
‫‪1‬‬
‫‪801‬‬
‫‪1‬‬
‫‪676‬‬
‫‪1‬‬
‫‪551‬‬
‫‪0‬‬
‫‪426‬‬
‫‪1‬‬
‫‪361‬‬
‫‪5‬‬
‫‪99.‬‬ ‫‪144.‬‬ ‫‪195.‬‬ ‫‪220.‬‬ ‫‪239.‬‬ ‫‪280.‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪320‬‬ ‫‪270‬‬ ‫‪220.‬‬ ‫‪170.‬‬ ‫‪144‬‬
‫‪213.5‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪.6‬‬
‫‪11.‬‬ ‫‪12.‬‬ ‫‪10.‬‬ ‫‪5.6‬‬
‫‪100%‬‬ ‫‪3.9‬‬ ‫‪5.6‬‬ ‫‪7.6‬‬ ‫‪8.6‬‬ ‫‪9.4‬‬ ‫‪11.0‬‬ ‫‪8.6‬‬ ‫‪6.65‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪79.‬‬ ‫‪115.‬‬ ‫‪155.‬‬ ‫‪175.‬‬ ‫‪190.‬‬ ‫‪223.‬‬ ‫‪239‬‬ ‫‪255‬‬ ‫‪215‬‬ ‫‪175.‬‬ ‫‪135.‬‬ ‫‪115‬‬
‫‪80%‬‬ ‫‪170‬‬
‫‪36‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪.7‬‬

‫‪ - ۳‬د تأمینی د فیصدی بهیر مقدار ‪:‬‬

‫‪176‬‬
 ‫; ‪Q0,01  489,87 m 3 sec‬‬
‫; ‪Q0,1  429,94 m 3 sec‬‬
‫; ‪Q1  365,17 m 3 sec‬‬
‫; ‪Q5  313,4 m 3 sec‬‬
‫‪Q10  287,8 m 3 sec .‬‬
‫‪ -۰‬د نظارتی سلسلې د کلونو همیره ‪ n  25 year‬؛‬
‫‪ -۰‬د سیند مطالیی ضریب ‪. a  1.5‬‬
‫حل ‪ :‬محاسبه په الندی ترتیب سره اجرأ کوو ‪:‬‬
‫‪ -1‬نظر د ‪ Cv  0,2‬او ‪ P  0.01;0.1;1;5;10%‬قیم ته په (‪ . ۱۲ -۰‬هکل) کې‬
‫عبه د تأمینی منحنی د اردینا متوسطه مربع ای اهتباه‬ ‫د ښودل هوی ګرا‬
‫قیم ټاکوو ‪.‬‬
‫‪P%‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪EP‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.22‬‬ ‫‪0.2‬‬

‫‪ -2‬د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو د بهیر تصحیحی مقدار محاسبه کوو‬
‫‪aE p‬‬
‫‪QP % ‬‬ ‫‪QP % ; m3 sec .‬‬
‫‪n‬‬

‫د بیلګې په توګه د ‪ P  0.01‬لپاره‬

‫‪1.5 * 0.5‬‬
‫‪Q0.01 ‬‬ ‫‪* 489.87  73.49 m3 sec‬‬
‫‪25‬‬

‫‪ -۳‬دالند ی فورمول عبه په ګټه ابیستلو د بهیر ګرانتی هوی (تضمین هوی)‬
‫مقدار محاسبه کوو‬
‫‪QG.(0.01)  Q0.01  Q0.01  489,87  73.49  563 m sec.‬‬‫‪3‬‬

‫‪ -۰‬د محاسبې پایلی په (‪ .۰‬جدول ) کې لیکو‬

‫‪ .۰‬جدول ‪ .‬د بهیر د ګرنټی هوی ( تضمین هوی) مقدار محاسبه‬

‫‪177‬‬
 ‫‪P%‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪0.1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪Ep‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫‪0.22‬‬ ‫‪0.2‬‬
‫‪QP‬‬ ‫‪489.87‬‬ ‫‪429.94‬‬ ‫‪365.17‬‬ ‫‪313.4‬‬ ‫‪287.8‬‬
‫‪QP‬‬ ‫‪73.49‬‬ ‫‪51.59‬‬ ‫‪52.86‬‬ ‫‪20.67‬‬ ‫‪17.26‬‬
‫‪QG.P %‬‬ ‫‪563‬‬ ‫‪481.53‬‬ ‫‪398.03‬‬ ‫‪334.08‬‬ ‫‪305.08‬‬

‫‪ -۰‬د محاسبه هوو ارقامو مطابق د رسم هوی تأمینی منحنی د پاسه د تضمین‬
‫هوی بهیر د تأمین منحنی رسم او دهغې مطابق د اړوندو هایدرولیکی ودانیو د‬
‫طرحریزی لپاره د بهیر مقدار ټاکو(‪.۰‬هکل)‪.‬‬

‫‪ . ۱۲ -۰‬پایلې‬
‫په الس وریی چې د‬ ‫ددی فصل په لوستلو سره لوستونکو ته میلوما‬
‫هایدرولوژیکی محاسبو اساسی موضوع د هغه پارامترونو د محاسبی عبه‬
‫دی چې د هایدرولیکی ودانیو د ډیزاین لپاره اړین دی ‪ .‬همدارنګه‬ ‫عبار‬
‫لوستونکی دا میلوما حاصلوی چې د هایدرولیکی ودانیو د ډیزاین لپاره اړینه‬
‫محاسبه د هغه پارامترونو پیداکول دی چې د هغوی عبه پرته د هایدرولیکی‬
‫ودانۍ ډیزاین او جوړول ناهونی دی ‪ .‬د هایدرولیکی وداینو اړینی محاسبی‬
‫عبار دی له ‪ :‬د بهیر د منینی مقدار محاسبه ‪ ،‬د بهیر د کلنی منیی مقدار ‪ ،‬د‬
‫بهیر عوکلن منینی مقدار ‪ ،‬د بهیر اعظمی مقدار ‪ ،‬دبهیر د اصغری مقدار او د‬
‫کال په دننه کې د بهیر ویش د محاسبو عبه‪ .‬ددی فصل په مطالیی سره‬
‫لوستونکی ته د یانګړی محاسبې د بیلګې په توګه د بهیر د اعظمی مقدار‬
‫محاسبی موبه او اړتیا په هکله پوره میلوما په الس وریی چې په کوم وب‬
‫کې کومه محاسبه ترسره هی ‪ .‬آیا ددی اړتیا هته چې د هرهایدرولیکی ودانی د‬
‫ډیزاین لپاره د هایدولوژیکی محاسبو ټول ډولونه تر سره هی او که یه ‪.‬‬

‫‪178‬‬
‫سربیره پردی د هایدرولیکی ودانیو د درجه بندی په هکله چې د کومو مسایلو‬
‫په پام کې نیول ترسره کوی میلوما حاصلوی ‪.‬‬

‫‪ .۱۱ -۰‬کنترولی پوښتنې‬

‫‪ .۱‬د هایدرولوژیکی محاسبو د اساسی مسایلو په هکله بپل لنډ میلوما‬
‫وړاندی کړی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د یوی هایدرولیکی ودانې د ډیزاین لپاره کومو هایدرولوژیکی محاسبو ته‬
‫اړتیا ده ‪ ،‬چې باید ترسره هی ؟‬
‫‪ -۳‬د بهیر اعظمی مقدار د محاسبی اساسی موبه عه ده ؟‬
‫‪ -۰‬د کومو موبو لپاره د کال په دننه کې د بهیر د ویش محاسبه ترسره کوو ؟‬
‫‪ -۰‬د یوی هایدرولیکی ودانۍ د ډیزاین لپاره د هایدرولوژیکی پارمترونو عو‬
‫کلنی نظارتی سلسلې ته اړتیا ده ؟‬
‫‪ -۵‬په هغه حاالتو کې چې هایدرولوژیکی پارمترو نظارتی سلسله موده کمه وی‬
‫‪ ،‬پدی صور کې د هایدرولوژیکی محاسبو د سرته رسولو لپاره د کومو طریقو‬
‫عبه کارابلی بپل میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د ورته یا د مهابه سیند په توګه د یوه سیند ټاکلو لپاره د کومو هرایطو‬
‫هتون اړین دی ؟‬
‫‪ -۵‬د تکراری منحنی د عه ښکارندوی ده ؟‬
‫‪ -۶‬عو ډوله تأمینی منحنی هتون لری په هکله ئې بپل میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫‪ -۱۲‬د تیوریکی تأمینی منحنی د رسمولو لپاره د کومو پارامترو هتون اړین دی‬
‫؟‬
‫‪ -۱۱‬د بدلونونو او تحوالتو ضریب د محاسبی فورمول ولیکی ‪.‬‬

‫‪179‬‬
 ‫اتم فصل‬
‫د نظارتی ارقامو د نهتوالی په صور کې د‬
‫بهیر د اعظمی مقدار محاسبه‬
‫‪ .۱ -۵‬سریزه‬
‫د انجینری هایدرولوژی یوه تر ټولو عبه مهمه او اصلی مسئله د بهیر د ثانیوی‬
‫اعظمی محاسبوی مقدار ټاکل دی ‪ .‬د ثانیوی بهیر اعظمی مقدار د اوبیوړو ‪،‬‬
‫پرچاو ‪ ،‬د اوبو ګریونو بندونو ‪ ،‬پلونو ‪ ،‬سیلبرونو او داسې نورو هایدرولیکی‬
‫کې ټاکل‬ ‫ودانیو د ټاکونکی کمی عبه دی ‪ ،‬چې د هغې د نهتوالی په صور‬
‫هوې موبې ته رسیدل ناهونی دی ‪ .‬عرنګه چې وړاندی هم یادونه وهوه د‬
‫چې د‬ ‫بهیر د اعظمی مقدار محاسبه د دوو حاالتو لرونکی ده ‪ .‬یو هغه حال‬
‫بهیر د اعظمی مقدار نظارتی سلسله (نظارتی ارقام ) هتون لری چې په تیر‬
‫فصل په کافی اندازه مطالیه هوه ‪ .‬پدی فصل کې د بهیر د اعظمی مقدار محاسبه‬
‫د بهیر د‬ ‫په بال‬ ‫لپاره ترمطالیی الندې نیسی ‪ ،‬چې د تیر حال‬ ‫د هغه حال‬
‫اعظمی مقدار په هکله هیڅ نظارتی ارقام هتون نه لری ‪ .‬ټاکلی موبې ته د‬
‫رسیدو لپاره پدی فصل کې هغه محاسبوی کړنالری ترمطالیی الندی نیول کیږی‬
‫‪ ،‬چې د هغې په مرسته د نظارتی ارقامو د نهتوالی په صور کې چې د یوی‬
‫هایدولیکی ودانۍ د ډیزاین او جوړولو لپاره اړین مقدارونه وټاکوو ‪ .‬د بیلګې په‬
‫توګه د سابتمانی محور د توپوګرافی او د انجینری هایدرولیک د علم د اساساتو‬
‫عبه په کار ابیستلو سره محاسبه کیږی ‪.‬‬

‫‪181‬‬
‫‪ .۰ – ۵‬د ساحی (سابتمانی محور ) د توپوګرافی عبه‬
‫په کار ابیستلو د بهیر د اعظمی مقدار محاسبه‬

‫میموالً هایدرولیکی ودانۍ عمالً په ډیرو یانګړو طبییی پیچلو هرایطو کې‬
‫جوړیږی چې یو سابتمانی محور د بل سره هیڅ ورته والی نلری ‪ ،‬چې دا کار د‬
‫نورو ودانیو تر ډیره حده‬ ‫هایدرولیکی ودانۍ طرح او ډیزاین هرایط نسب‬
‫ستونزمن کوی ‪ .‬عرنګه چې پوهیږو زیاتره هایدرولوژیکی سټیهینونه د اصلی‬
‫سیندونو د پاسه په داسې یایو کې جوړو هوی دی چې له هره پلوه هغوی ته‬
‫الس رسی هونی وی ‪ ،‬الکن زیاتره زمونږ د هیواد په هرایطو کې هایدولیکی‬
‫ودانۍ د مرستیال سیندونو دپاسه په هغه یایو کې چې یا هیڅ د هغه محور په‬
‫هکله هایدرولوژیکی ارقام هتون نلری او یا داچې د بهیر د مقدار د نظارتی‬
‫نهو کوالی چې د‬ ‫سلسلی د کلنو همیره دومره لږه وی چې د هغې پربنس‬
‫ته ورسیږو‪.‬‬ ‫ټاکلی هد‬
‫د بیلګې په توګه د اوبو لګولو یو کانال د بپل تګ لوری په اوږدو د داسی‬
‫بنډونو سره مبامخ کیږی چې په عادی توګه نهی کوالی تیر هی ‪ .‬دا بنډ‬
‫کیدای هی یو وچ بوړ یا هیله او داسی نور وی ‪ ،‬نو په داسې هرایطو کې د‬
‫ښودل هوی بنډ په هکله باید هایدرولوژیکی پارامترونه ولرو ( د بهیر اعظمی‬
‫او داسې نور ) ‪ .‬عرنګه چې پدی‬ ‫‪،‬منینی او اصغری مقدار ‪ ،‬د بهیر سرع‬
‫کې د دوهم هایدرولیکی سابتمان (سیفون ‪ ،‬ترناب او نور ) د جوړیدو‬ ‫حال‬
‫موبه د اساسی هایدرولیکی ودانۍ (کانال) د سیالب په وسیله د هغې د ویجاړی‬
‫عبه مخ نیوی دی ‪ ،‬نو له همدی امله په داسې هرایطو کې د بهیر اعظمی‬
‫مقدار هتون ضروری دی ‪ .‬پداسې هرایطو کې د حل یوازنی الره د هایدرولیکی‬
‫سابتمان د جوړیدو د محل (سابتمانی محور) د توپوګرافی هتون دی ‪ .‬چې د‬
‫هغې عبه په کارابیستلو سره په سابتمانی محور کې د مجرأ عرضی مقطع‬

‫‪180‬‬
‫رسم او د ‪ Chezy‬د فورمول عبه په کار ابیستلو کوالی هو چې د بهیر‬
‫مطلوبه (اعظمی) مقدار محاسبه کړو ‪ .‬د یادونی وړده چې ټاکل هوی موبې ته‬
‫د رسیدو لپاره د محل په توپوګرافی سربیره باید د الندی مدرکونو په هکله هم‬
‫میلوما ولرو‪:‬‬
‫‪ -۱‬د سیند طولی میل ‪ i ‬؛‬
‫‪ -۰‬د مجرأ د تل جیودیزیکی نښانه ‪ .bed.Level‬؛‬
‫‪ -۳‬د مجرأ د تل او سواحلو د زیږوالی ضریب ‪ n ‬؛‬
‫‪ -۰‬د اوبو اعظمی سطحه ‪. HWL‬‬
‫د سیمې د توپوګرافي عبه په کار ابیستلو سره محاسبه په الندی ترتیب سره‬
‫اجرا کوو ‪:‬‬
‫‪ -‬د مجرأ عرضی مقطع د مقیاس په پام کې نیولو سره رسموو ؛‬
‫‪ -‬په مجرأ کې د اوبو د اعظمی سطحې ‪ HWL‬په پام کې نیولو سره د بهیر‬
‫‪  A‬یی محاسبه کوو ؛‬ ‫ژوندی مقطع رسم اومساح‬
‫‪ -‬د بهیر د ژوندی مقطع لوند محیط ‪ Pw ‬د مقطع د هندسی جوړښ په پام کې‬
‫نیولو سره محاسبه کوو ؛‬
‫‪ -‬د بهیر د ژوندی مقطع هایدرولیکی هیاع محاسبه کوو‬

‫‪A‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪;m‬‬ ‫(‪)۵-۱‬‬
‫‪Pw‬‬

‫‪ -‬د هتو (میلومو ) فورمولونو عبه په کارابیستلو (د بیلګې په توګه د‬

‫‪ Mooning‬فورمول ) د هیزی ضریب ‪ C ‬محاسبه کوو ؛‬

‫‪1 16‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪n‬‬ ‫(‪)۰ -۵‬‬

‫‪181‬‬
 ‫‪ -‬د هیزی ‪ Chezy‬د فورمول عبه په کار ابیستلو په مجرأ کې د بهیر سرع‬
‫محاسبه کوو‬
‫‪V  C RI ; m sec‬‬ ‫(‪)۳ - ۵‬‬

‫په لرلو سره د بهیر مطلوبه‬ ‫او د ژوندی مقطیی مساح‬ ‫‪ -‬د بهیر د سرع‬
‫مقدار محاسبه کوو‬

‫‪Q  AV  AC RI ; m3 sec‬‬ ‫(‪)۰ -۵‬‬

‫‪. ۱ -۵‬هکل ‪ .‬د سابتمان د محور توپوګرافی‬

‫‪ . ۳ -۵‬د سطحی بهیر له امله د بهیر د مقدار‬

‫محاسبه‬
‫)‪ (Rainfall- Runoff‬بحث د‬ ‫د سطحې بهیر او د سطحي بهیر‪ -‬اورښ‬
‫سطحي هایدرولوژی د اساسی موضوعاتو عبه ګڼل کیږی ‪ .‬هرکله چې د‬

‫‪181‬‬
‫اورښ هد د باوری په دابل کې د نفوذ د ظرفی عبه زیا هی ‪ ،‬د باران‬
‫عبه د الس ته راغلو اوبو یوه بربه د یمکې پرمخ ( د حوزی په سطحه )‬
‫پاتی کیږی ‪ .‬دا پاتې هوی اوبه وروسته لدی هغه چقوری ( ناهمواریو ) چې د‬
‫یمکې پرمخ هتون لری ډکي کړی چې هغوی ته ‪(Depression storage‬‬
‫) وایی ‪ ،‬د یمکې د میل په اوږدو بهیږی چې وروسته د لومړنیو تګ لورو له‬
‫الری سیندونو ته یان رسوی او د حوزی عبه ویی ‪ .‬د اورښ دغه مقدار چې‬
‫کوالی هوو په سیندونو کې اندازه هی د سطحي بهیر )‪(Surface- runoff‬‬
‫په نامه یادیږی ‪ .‬اورښ چې د سطحي بهیر د رامنځ کیدو اساسی المل ګڼل‬
‫کیږی په الندی علورو یانګړو بربو ویهی ‪:‬‬
‫‪ -۱‬انټیرسیپهن )‪(interception‬؛‬
‫‪ -۰‬ډیپریهن سټوریج (‪ )Depression storage‬؛‬
‫‪ -۳‬د اورښ اندازه چې دباور د رطوب له امله جذبیږی ‪Absorbed by‬‬
‫‪ the soil moisture deficiency‬؛‬
‫‪ -۰‬سطحي بهیر ‪. Surface Runoff‬‬
‫)‪ : (interception‬چې په ( ‪ ) Pi‬سره ښودل کیږی د اورښ‬ ‫انټیرسیپهن‬
‫هغه مقدار عبه عبار دی چې د یمکې پرمخ هتو ونو او بوټو د پاڼو او ډندو‬
‫دپاسه رسوب کوی او یمکې ته نه رسی یا پل عبار د ونو او بوټو پاڼی او‬
‫ډنډی یمکي ته د هغو د رسیدو مبه نیسی او د سطحي بهیر په رامنځ ته راتګ‬
‫کې بربه نه ابلی ‪.‬‬
‫ډیپریهن سټوریج (‪ : )Depression storage‬چې په ( ‪ ) S d‬سره ښودل‬
‫کیږی د اورښ عبه الس ته راغلو اوبو هغه مقدار ښایی کوم چې وروسته د‬
‫یمکې د کرنیز قهر د مهبوع کیدو د یمکي پرمخ د هتو ژورو او ناهمواریو‬
‫کې پاتیږی‪.‬‬

‫‪184‬‬
‫هغه‬ ‫‪ : Absorbed by the soil moisture deficiency‬د اورښ‬
‫مقدار عبه عبار دی چې وروسته له دی چې د اورښ اندازه د ونو او بوټو د‬
‫له‬ ‫عبه زیاتیږی د باوری د رطوب د کمښ‬ ‫پاڼو او ډنډو د ساتلو د ظرفی‬
‫رسی او په پای کې د انفلتریهن د عملیی له الری د‬ ‫منیه وړلو کې په مصر‬
‫یمکې الندې اوبو سره یویای او د یمکې الندی بهیر جوړوی چې میموالً په‬
‫( ‪ ) M d‬سره ښودل کیږی ‪.‬‬

‫سطحی بهیر (‪ : ) Surface Runoff‬سطحی بهیر میموالً د باران د اوبو له‬

‫هغه مقدار عبه عبار چې د پورته ښودل هوو اړتیاو د پورکولو وروسته د‬
‫په ټاکلی وب کې په ټاکلې ارتفاع بهیږی ‪ .‬سطحی‬ ‫یمکې د سطحې دپاسه‬
‫بهیر د ارتفاع له جنسه په ( ‪ ) R‬ښودل کیږی ‪.‬‬

‫د اورښ هغه مقدار چې پورتنی ‪ ،۱،۰‬او ‪ ۳‬ګڼه اړتیاوی پوره کوی د ‪Initial‬‬
‫‪ basin recharge‬په نامه سره یاد او د ( ‪ ) L‬په توری ښودل کیږی ‪.‬‬
‫(‪)۰ -۵‬‬
‫‪L  Pi  Sd  M d‬‬

‫د پورته ښودل هوودریو اړتیاو د پوره کولو عبه وروسته اوبه د یمکې د‬
‫بألو په وسیله جذب او د یمکې الندی اوبو د رامنځ ته کیدو المل ګریی ‪ .‬د‬
‫باران اضافی اوبه د سطحي بهیر ( ‪ ) R‬په هکل د یمکې پرمخ حرک کوی ‪.‬‬
‫مجموعی مقدار د محاسبی لپاره اساسی میادله الندی‬ ‫په پایله کې د اورښ‬
‫هکل غوره کوی ‪:‬‬
‫‪P  LG  R‬‬ ‫(‪)۵ -۵‬‬

‫لدی یایه عبه د سطحي بهیر دمحاسبې لپاره الندی فورول په الس رایی یینی‬
‫‪R  P  L G‬‬ ‫(‪)۰ -۵‬‬

‫‪185‬‬
 ‫یینی‬
‫‪Runoff = Precipitation – Basin recharge - Ground‬‬
‫‪water accretion‬‬
‫عرنګه چې پدی یای کې زمونږ د مطالیی موضوع د سطحي بهیر تهکیل یا‬
‫رامنځ ته کیدل نه دی ‪ ،‬نو له همدی امله د زیاتو میلوماتو د ورکولو عبه ډډه‬
‫کوو ‪.‬‬
‫پدی یای کې یا ددی عنوان تر سرلیک الندی زمونږ اساسی موبه د بهیر ( د‬
‫له امله‬ ‫بیلګې په توګه د اعظمی ) د هغه مقدار محاسبه ده چې د اورښ‬
‫رامنیه ته کیږی ‪ .‬پدی مفهوم چې مونږ پدی یای د بهیر د اعظمی مقدار د هغه‬
‫حال لپاره محاسبه کوو چې د بهیر مقدار په هکله کومه اړینه نظارتی سلسله‬
‫و نه لرو ‪ .‬د بیلګی په توګه د مطالیی الندی هایدرولیکی ودانۍ د داسی یوی‬
‫د ارقامو او د ابریز د حوزی د‬ ‫طبییی مجرأ د پاسه جوړیږی چې د اورښ‬
‫په الس کې نلرو ‪ .‬پداسې حاالتو کې‬ ‫پرته نور هیڅ ډول میلوما‬ ‫مساح‬
‫ترټولو عبه وړاندای په سیمه کې د اورښ اندازه محاسبه کیږی ‪ .‬د اورښ د‬
‫منینی مقدار د محاسبی عبه وروسته د سطحي بهیر او د هغې وروسته د بهیر‬
‫مقدار محاسبه کیږی ‪ .‬ددی کار لپاره عو طریقی هتون چې په لنډول سره یی‬
‫مطالیه کوو ‪.‬‬

‫‪ .۱ -۳ -۵‬د بهیر د ضریب عبه په ګټه ابیستلو د‬

‫سطحی بهیرمحاسبه‬
‫د سطحی بهیر ارتفاع کوالی هو د الندی فورمول عبه په ګټه ابیستلوسره په‬
‫مستقیم ډول محاسبه کړو‬

‫‪186‬‬
 ‫‪R  PK‬‬
‫(‪) ۶ -۵‬‬
‫پدی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - R‬سطحی بهیر‬
‫‪ - P‬د اورښ قهر‬
‫‪ - K‬ثاب ضریب دی چې عددی قیم یی د ساحی د نفوذ وړتیا ( نفوذ پذیری‬
‫ضریب ) پوری اړه لری او د (‪ .۱ -۵‬جدول ) عبه ټاکل کیږی ‪.‬‬
‫‪ .۱ -۵‬جدول ‪ .‬د سطحی بهیر ضریب ‪ K‬قیمتونه د ساحې د میل او ډول په پام‬
‫کې نیولو سره د [‪.]۱۵‬‬

‫د ‪ K‬قیم‬
‫غونډی‬ ‫ناهمواره‬ ‫همواره‬
‫ډوله یمکې‬ ‫یمکه‬ ‫یمکه‬ ‫د ساحې ډول‬ ‫ګڼه‬
‫‪I  10  30%‬‬ ‫‪I  5  10%‬‬
‫‪‬‬ ‫‪I  0  5%‬‬
‫ښاری سیمې ‪:‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪0.50‬‬ ‫‪0.40‬‬

‫نفوذ‬ ‫قابل‬ ‫غیر‬ ‫‪30%‬‬
‫(اسفال )‬

‫‪-‬‬ ‫‪0.65‬‬ ‫‪0.55‬‬

‫نفوذ‬ ‫قابل‬ ‫غیر‬ ‫‪50%‬‬ ‫‪1‬‬
‫(اسفال )‬

‫‪-‬‬ ‫‪0.80‬‬ ‫‪0.65‬‬

‫نفوذ‬ ‫قابل‬ ‫غیر‬ ‫‪70%‬‬
‫(اسفال )‬
‫په ښاری سیمه کې هبصی‬
‫‪0.30‬‬
‫کورونه‬ ‫‪2‬‬
‫کرنیزی ساحې‬
‫‪0.52‬‬ ‫‪0.40‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫بټه لرونکی هګه‬
‫‪3‬‬
‫‪0.72‬‬ ‫‪0.60‬‬ ‫‪0.50‬‬ ‫هګه لرونکی بټه‬
‫‪0.82‬‬ ‫‪0.70‬‬ ‫‪0.60‬‬ ‫بټه‬
‫مالعړ (د عړ یای )‬
‫‪0.22‬‬ ‫‪0.16‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫بټه لرونکی هګه‬
‫‪4‬‬
‫‪0.42‬‬ ‫‪0.36‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫هګه لرونکی بټه‬
‫‪0.60‬‬ ‫‪0.55‬‬ ‫‪0.40‬‬ ‫بټه‬
‫ینګلی ساحې‬
‫‪0.30‬‬ ‫‪0.25‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫بټه لرونکی هګه‬
‫‪5‬‬
‫‪0.50‬‬ ‫‪0.35‬‬ ‫‪0.30‬‬ ‫هګه لرونکی بټه‬
‫‪0.60‬‬ ‫‪0.50‬‬ ‫‪0.40‬‬ ‫بټه‬

‫‪187‬‬
‫وروسته لدی چې سطحی بهیر د ارتفاع له جنسه د (‪ )۶ -۵‬فورمول مطابق‬
‫محاسبه هی ‪ ،‬د ابریز د ساحې د مساح او د اورښ د دوام په پام کې نیولو‬
‫سره په پیل د باران عبه د الس ته راغلو اوبو حجم او وروسته د بهیر ثانیوی‬
‫مقدار ‪ Q ‬یینی د اوبو هغه حجم چې په واحد وب کې د مجرأ عبه تیریږی‬
‫محاسبه کوو ‪.‬‬
‫د ښودل هوی فورمول (‪ )۶ -۵‬عبه زیاتره د فاضله اوبو د ردولو ودانیو او‬
‫همدارنګه د اوبو د تنظیم کونکو کوچنیو ودانیو د ډیزاین او طرح ریزی په‬
‫یانګړی توګه په ښاری سیمو کې د بهیر محاسبې لپاره کارول کیږی ‪.‬‬
‫همدارنګه په صحرایی سیموکې د سترو هایدرولیکی ودانیو د ارزونی لپاره هم‬
‫کارول کیږی ‪.‬‬

‫د منحنی عبه په کار‬ ‫‪ .۰ -۳ -۵‬د نفوذ د ظرفی‬

‫ابیستلو د سطحي بهیرمحاسبه‬
‫نظر وب ته د نفوذ د بدلون منحنی د نفوذ د ظرفی د منحنی عبه عبار ده ‪.‬‬
‫عرنګه چې د (‪ .۰ -۵‬هکل ) عبه ښکاره میلومیږی که چیری د نفوذ د ظرفی‬
‫کې‬ ‫ولری پدی حال‬ ‫عبه لوړ موقیی‬ ‫د هد‬ ‫منبنی )‪ (ICC‬د اورښ‬
‫سطحي بهیر ‪ Runoff‬هتون نه لری ‪.‬‬
‫که چیری د اورښ کچه د نفوذ د ظرفی د اندازی عبه ټیټ (کښته ) موقیی‬
‫ونه لری د پورتنی کړنالرې عبه په ډیره اسانی سره کار ابیستالی هوو‪ .‬الکن‬
‫طبییی اورښ د بدلیدونکی هد سره ‪ ،‬ینی وبتونه د متداول (بپریدونکی )‬
‫لری ‪ ،‬چې ددې په‬ ‫عبه لوړ او یینی وبتونه الندې موقیی‬ ‫نفوذی ظرفی‬
‫المل‬ ‫ته د اورښ د اندازی د ظرفی د منحنی د انحرا‬ ‫پایله کې نظروب‬
‫ګریی ‪ .‬میموالً داسې فرض کیږی چې نفوذی ظرفی په هروب کې د نفوذ د‬

‫‪188‬‬
‫کتلې په وسیله د مطلوبه وب پوری پیښږی ‪ ،‬ټاکل کیږی ‪ .‬په همدی اساس‬
‫هرکله چې اورښ د لیږی اندازی عبه پیل هی او د اورښ لومړی ساع د‬
‫هغې ‪ 2 3‬بربه د یوه ساع په ترځ کې نفوذ کوی ‪ ،‬او په پای کې د نفوذ د‬
‫‪2‬‬
‫‪ t  hr‬مساوی دی نه په ټول وب کې ‪. t  1hr‬‬ ‫اندازه د یوه ساع‬ ‫ظرفی‬
‫‪3‬‬

‫‪. ۰ -۵‬هکل ‪ .‬د نفوذ د ظرفی منحنی‬

‫‪ .۳ -۳ -۵‬د نفوذ د اندیکس عبه په کار ابیستلو د‬

‫سطحې بهیر محاسبه‬
‫د نفوذی ظرفی منحنی د نتایجو د پایلو رسمول نهو کوالی چې د یوه ستری او‬
‫کې‬ ‫غیرمتجانسې حوزی د پاره تطبیق کړو‪ .‬په هره ګړی په یو ستر مساح‬
‫نفوذی ظرفی د اورښ د اندازه ګیری په عیر د یویی نقطې عبه بلې نقطې دیر‬
‫مهم دی د‪ .‬تر‬ ‫بدلون ‪ .‬سربیره پردی د یمکې الندې بهیرونه ډیر زیا‬ ‫زیا‬
‫هغه وب پوري چې د اوبو بهیر د یوه حد پوری نفوذی وی ‪ ،‬په نورمال هکل‬

‫‪189‬‬
 ‫په محاسبه کې چې د‬ ‫سره نهی کیدای هی د سطحي بهیر‪Runoff‬‬
‫‪ICC‬عبه په کار ابیستلو چې د تجربو د پایلو په وسیله رسم هویدی هامل‬
‫هی ‪ .‬د آبریز د سترو مساحتونو لپاره د سطحي بهیرحجم میموالً د نفوذی‬
‫اندیکس ) ‪ (Infiltration indices‬عبه په کار ابیستنه محاسبه کوی ‪.‬‬
‫میموالً دغه دوه اندیکسونه ‪ Windex‬او ‪  index‬زیا کارول کیږی ‪.‬‬
‫د نفوذی ظرفی‬ ‫د ‪ Windex‬اندیکس د نفوذ منینی اندازه ده یا په بل عبار‬
‫دی چې د بهیر په ټوله مرحله کې هتون ولری د الندې‬ ‫متوسط هوی قیم‬
‫رابطی عبه په کار ابیستلو سره محاسبه کیږی‬

‫‪F P Q‬‬
‫‪Windex ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)۱۲ -۵‬‬
‫‪tr‬‬ ‫‪tr‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - F‬د ‪ Initial basin recharge‬په ګډون مجموعي نفوذ چې د‬
‫پوتیانهیالی انفلتریهن ) ‪ (Potential infiltration‬په نامه یادیږی؛‬
‫‪ - P‬د اورښ مجموعي مقدار ؛‬
‫‪ - Q‬مجموعی سطحي بهیر‬
‫‪ - t r‬د اورښ دوام په ‪. hr‬‬
‫د‬ ‫دی یا په عبار‬ ‫د ‪  index‬اندیکس د ضاییاتو د منینی مقدار عبه عبار‬
‫ضاییاتو د منینی مقدار په توګه پیژندل ‪ .‬پدی ډول چې د اورښ اضافی حجم‬
‫چې مستقیما ً د سطحي بهیر د حجم سره مساوی دی ‪.‬‬
‫ښودل هوی اندیکس کوالی هوو چې په غیر مستقیم ډول هم ‪ ،‬د هغه اورښ‬
‫په هان چې د هغې عبه لوړ د اورښ حجم د سطبی بهیر د حجم سره مساوی‬
‫دی پیدا کړو ‪.‬‬
‫د ‪  index‬په عمومی توګه په ګرافیکی هکل سره ښیي (‪.۳ -۵‬هکل ) ‪.‬‬

‫‪191‬‬
 ‫‪ .۳ -۵‬هکل ‪ .‬د ‪  index‬اندیکس محاسبوی هیمأ‬

‫د (‪ .۳ -۵‬هکل ) عبه لیدل کیږی چې د ‪  index‬اندیکس مساوی دی په‬

‫‪Total. inf iltration .during. period .of .ra inf all .excess‬‬
‫‪ index ‬‬ ‫(‪)۱۱ -۵‬‬
‫) ‪Period .of .ra inf all .excess (te‬‬

‫‪A2  A4  A6‬‬
‫‪ index ‬‬
‫‪te‬‬ ‫(‪)۱۰ -۵‬‬

‫پداسې حال کې چې ‪:‬‬

‫‪A1  A2  A3  A4  A5  A6  A7‬‬ ‫(‪)۱۳ -۵‬‬

‫‪Windex ‬‬
‫‪tr‬‬

‫د منظم اورښ لپاره د ‪  index‬او ‪ Windex‬قیمتونه عرنګه چې د (‪ . ۰ -۵‬هکل)‬

‫عبه په واضح توګه عرګندیږی چې سره مساوی دی ‪ ،‬الکن د نامنظم اورښ‬
‫لپاره عرنګه چې د (‪ . ۳ -۵‬هکل ) عبه لیدل کیږی سره مساوی ندی ‪.‬‬

‫‪190‬‬
‫که عه هم د منظمو قبول هوو بارانو لپاره او یا د هدیدو بارانو لپاره ښودل‬
‫هوی اندیکسونه مساوی په الس راغلی دی ‪ ،‬الکن د هغه بارانونو لپاره چې‬
‫سره وی او نا منئم وی د ‪  index‬اندیکس یو عه‬ ‫نرم وی یا د مالیم هد‬
‫دی ‪ .‬د سطحي بهیر ښودل هوی یانګړتیاوی د‬ ‫اندازه د ‪ Windex‬عبه زیا‬
‫‪ depression storage ، interception‬او ‪ initial moisture‬د‬
‫بدلون سره بدلون کوی ‪.‬‬
‫همدارنګه د اورښ د بدلون هم بدلون کوی ‪ .‬دا بدلون د نفوذ د بدلون اصلی‬
‫قیم نه ښیی او یوازی د ‪ potential basin recharge‬اندازه عرګندوی‬
‫‪ .‬چې ینیی د پوتیانهیالی نفوذ په نامه یادوی او همدارنګه د ‪potential‬‬
‫‪ basin recharge‬په هکل په انفلتریهن کې هاملیږی ‪.‬‬
‫میلوم وی ‪ ،‬پدی صور کې په ډیره آسانی سره د‬ ‫که چیری د ‪ Windex‬قیم‬
‫(‪ )۱۰ -۵‬فورمول عبه په کار ابیستلو سره د سطحي بهیر ضریب ‪ K ‬قیم‬
‫کوالی هوو چې محاسبه کړو‬
‫‪P  Windex‬‬ ‫(‪)۱۰ -۵‬‬
‫‪K‬‬
‫‪P‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - P‬سطحي بهیر ‪.‬‬

‫‪ . ۰ -۵‬هکل ‪ .‬د منظم اورښ په صور کې د نفوذ د اندیکسونو د توضیح هیمأ‬

‫‪191‬‬
 ‫‪ .۰ -۵‬د منطیقی فورمولونو عبه په کار ابیستنه د‬
‫سطحي بهیراندازی محاسبه‬

‫د هایدرولیکی ودانیو په ډیزاین کې یینی وبتونه د سطحي بهیر مجموعی حجم‬

‫ته اړتیا پیداکیږی ‪ ،‬او یینی وبتونه بیا د سطحی بهیر اعظمی مقدار ته ‪.‬‬
‫د یویی غیر قابل نفوذ ساحې پرمخ په ثاب هکل رامنځ ته‬ ‫که چیری اورښ‬
‫هی ‪ ،‬پداسی هرایطو کې د سطحی بهیر اندازه چې د یمکې مخ عبه په الس‬
‫رایی د اورښ د اندازی سره مساوی دی ‪ .‬په پیل کې دهنی ته د اوبو یو ټاکلی‬
‫مقدار رسی ‪ ،‬الکن د یوعه وب تیریدو عبه وروسته د هنی ته د منینی ساحې‬
‫د اندازی‬ ‫کې د سطحي بهیر اندازه د اورښ‬ ‫اوبه هم رسی ‪ ،‬چې پدی حال‬
‫سره مساوی ده ‪ .‬هغه وب چې د هغې په ترڅ کې دغ د تیادل حال رامنځ ته‬
‫) ‪ (Time of concentration‬په نامه یاد او په‬ ‫کیږی د تمرکز وب‬
‫‪ Tc ‬سره یی ښیي ‪ .‬د کوچنیو غیر قابل نفوذ ساحو لپاره کوالی چې فرض کړو‬
‫لپاره هم دوام ولری ‪ ،‬پدی‬ ‫لږ تر لږه د ‪ Tc ‬وب‬ ‫‪ ،‬که چیری مساویاورښ‬
‫صور که به د سطحي بهیر اعظمی حد د اورښ د اندازی سره مساوی وی‪.‬‬
‫د سطحی بهیر اعظمی حد د یویی سیمی لپاره چې د ‪K ‬‬ ‫یا په بل عبار‬
‫سطحی ضریب لری ‪ ،‬د تمرکز د زمان ‪ Tc ‬عبه په زیا وب کې د اورښ‬
‫له امله چې هد یی ‪  p ‬دی رامنځ ته کیږی کوالی هو د الندی میادلې عبه په‬
‫کار ابیستلو سره محاسبه کړو( ‪ t  Tc‬لپاره )‬

‫‪Qp  KpA‬‬ ‫(‪)۱۰ -۵‬‬

‫ښودل هوی میادله (‪ )۱۰ -۵‬چې د منطقی فورمولونو اساس کوالی په الندې‬
‫هکل سره د پارامترونو د واحدونو په پام کې نیولو سره ولیکو‬

‫‪191‬‬
 ‫‪ 1 ‬‬
‫‪Q p    Kpc A; m3 sec‬‬
‫‪ 36 ‬‬ ‫(‪)۱۵ -۵‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - Q p‬د سطحی بهیر اعظمی مقدار په ‪ m3 sec‬؛‬

‫‪ - K‬د سطحي بهیر ضریب دی چې د (‪ .۱ -۵‬جدول ) عبه ابیستل کیږی ؛‬

‫‪ - A‬د ابریز د ساحې مساح په ‪ hec ‬؛‬

‫په ‪ cm hour ‬د ورکړل هوی فریکونسی سره د‬ ‫منینی هد‬ ‫‪ - pc‬د اورښ‬
‫‪ Tc ‬په مداوم سره ‪.‬‬

‫‪ .۱ -۵-۰‬د هد او دوام ترمنځ رابطه‬

‫فرض کوو چې په یوه یانګړی طوفان کې د ‪ T ‬ساعتو په ترڅ کې د ‪P ‬‬
‫سانتی متر باران اوریدلی دی ‪ .‬چې په پایله کې د اورښ منینی هد عبار‬
‫دی له‬
‫‪P‬‬
‫‪p‬‬ ‫‪; cm hour‬‬ ‫(‪)۱۰ -۵‬‬
‫‪T‬‬
‫عرنګه چې د الندی هکل (‪.۰ -۵‬هکل ) عبه عرګندیږی د اورښ هد نظر‬
‫وب بدلون لری ‪ ،‬نو له همدی امله د وب په یوه کوچني انتروال ‪ t ‬ساع‬
‫‪  p‬نسب د اورښ منینی هد زیا‬ ‫کې په عین طوفان کې د اورښ هد‬
‫وی ‪.‬‬
‫عرنګه چې د طوفان هد د زمان میکوسه تابع ده ‪ .‬لدی یایه عبه په الس‬
‫رایی‬
‫‪p T  c‬‬
‫‪‬‬
‫‪p t c‬‬ ‫(‪)۱۵ -۵‬‬
‫پدی یای کې ‪ c ‬ثاب دی ‪.‬‬
‫کله چې اورښ په سانتی متر او زمان په ساع اندازه هی د اورښ د‬
‫احصایی عبه د ‪ c ‬قیم د یوه سرهمساوی دی یینې ‪. c  1‬‬

‫‪194‬‬
 ‫په پایله کې‬
‫‪p T  1‬‬
‫‪‬‬
‫‪p t 1‬‬
‫یا‬
‫‪ T 1 P  T 1‬‬ ‫(‪)۱۶ -۵‬‬
‫‪p  p‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ t 1  T  t 1 ‬‬
‫پدی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - P‬د مجموعی اورښ اندازه ؛‬
‫‪ - T‬د واورښ مداوم یا دوام ‪.‬‬

‫‪.۰ -۵‬هکل ‪ .‬نظر وب ته د اورښ د هد بدلون‬

‫لدی امله که چیری د اورښ مجموعی مقدار او دوام میلوم وی ‪ ،‬د طوفان‬
‫هد ‪  p‬کوالی هو د ‪ t ‬وب په هر انتروال کې محاسبه کړو ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۰ -۵‬ساعته اورښ‬
‫د وب په یوه ساع کې په یوه یانګړی سیمې کې د ورکړل هوی فریکونسی‬
‫سره ترټولو زیا (هدید) طوفان د یوه ساعته اورښ په نامه سره یاد او ‪ p0 ‬‬
‫سره ښودل کیږی ‪.‬‬

‫‪195‬‬
 ‫‪P  T 1 P  1 ‬‬
‫‪p0 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  1  ‬‬
‫‪T  11  2  T ‬‬

‫کوالی هوو چې د ‪ P‬هدید او ‪ T‬دوامداره طوفان عبه په الس‬ ‫د ‪ p0‬قیم‬

‫راوړو ‪.‬‬
‫کوالی هو د یو‬ ‫د هایدرولیکی ودانیو د طرح ریزی لپاره د ‪ p0‬اعظمی قیم‬
‫یانګړی سیمی د یانګړی فریکونسی سره قبول کړو ‪.‬‬
‫مبکې لدی چې د طرح کیدونکی سیالب فریکونسی په هکله تصمیم ونیول هی‬
‫‪ ،‬لومړی باید د هواپیژندنی د ادارو لبوا په ترتیب هوو نقهو کې د یو ساع‬
‫‪ p0‬باید انتباب هی ‪ .‬د اورښ قبول هوی هد د سحوی سطحي‬ ‫اورښ هد‬
‫د‬ ‫کې ضربیږی ‪ .‬د سطحی بهیر ساحوی ضریب قیم‬ ‫ضریب په قیم‬
‫‪ 0.8  1.0‬په حدودو کې بدلون کوی ‪ .‬ددی ضریب کوچنی قیم یینی ‪ 0.8‬د‬
‫لری (تر ‪ ) 20000ha‬او ستر‬ ‫مساح‬ ‫هغو حوزو لپاره کارول کیږی چې زیا‬
‫قیم یینی ‪ 1.0‬د هغه حوزو لپاره کارول کیږی چې کوچنی مساح لری ‪ .‬په‬
‫الندی هکل سره د (‪ )۱۶ -۵‬میادلی عبه په کار ابیستلو سره د ‪  p0 ‬قیم‬
‫کیدای هی تر ‪  pc ‬کم هی ‪،‬‬

‫‪pc 1  1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪p0 Tc  1 1  Tc‬‬

‫یا‬
‫‪ 2 ‬‬ ‫(‪)۰۲ -۵‬‬
‫‪pc  p0 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1  Tc ‬‬

‫‪ - Tc‬د مطالیه کیدونکی حوزی د تمرکز وب دی ‪.‬‬

‫د بهیر مقدار د الندی میادلې عبه په کار ابیستلو سره محاسسبه کړو [‪]۱۵‬‬

‫‪196‬‬
 ‫‪ 1 ‬‬ ‫‪ 2 ‬‬
‫‪Q    Kp0 ‬‬ ‫‪ A; m3 sec‬‬ ‫(‪)۰۱ -۵‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪36‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪T‬‬‫‪c ‬‬

‫‪ .۳ -۰ -۵‬د ابریز د حوزی د تمرکز وب محاسبه‬

‫په عمومی ډول سره تجربوی فورمولونه د بارانی فاضله اوبو د ردولو او هغو‬
‫ودانیو د ډیزاین لپاره کارول کیږی چې د ګوچینیو مساحتونو عبه د اوبو د‬
‫ردولو (ایستلو) جوړیږی ‪.‬‬
‫د هغه کوچنیو ساحو لپاره چې ټاکلی بروجي مجرأوی نه لری او د باران اوبه‬
‫‪ Tc ‬د محاسبې‬ ‫لری د تمرکز وب‬ ‫د بهوی پرمخ په منظم ډول سره حرک‬
‫به دقیقه سره په‬ ‫لپاره ‪ Izzard‬الندی فورمول وړاندی کړی دی ‪ ،‬چې وب‬
‫الس رایی ‪.‬‬
‫د هغو ساحو د پاره چې مجرأوی ونه لری د یمکې پرمخ جریان زمان د دبولی‬
‫)‪ (Inlet Time‬په نامه یاد او په ‪ T0 ‬سره ښیي ‪ ،‬یینی [‪]۱۵‬‬ ‫وب‬

‫‪111bL0 ‬‬
‫‪13‬‬
‫‪T0 ‬‬ ‫‪; min utes‬‬ ‫(‪)۰۰ -۵‬‬
‫‪Kp 2 3‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - L0‬د یمکې پرمخ د بهیر اوږدوالی په ‪ m ‬؛‬
‫‪ - p‬د اورښ هد په ‪ cm hour‬؛‬
‫‪ - K‬د سطحی بهیر ضریب ؛‬
‫یی دالندی فورمول عبه په کار ابیستلو‬ ‫‪ - b‬ضریب دی چې عددی قیم‬
‫محاسبه کیږی [‪]۱۵‬‬
‫‪0.000275 p  Cr‬‬ ‫(‪)۰۳ -۵‬‬
‫‪b‬‬
‫‪S0 1 3‬‬ ‫پدی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - S 0‬د ساحی میل ؛‬

‫‪197‬‬
‫‪ - C r‬د ‪ Retardance‬ضریب دی چې د حوزې (ساحې) د ډول په پام کې‬
‫نیولو سره د (‪ .۰ -۵‬جدول ) عبه ټاکل کیږی ‪.‬‬
‫د یادونی ږوده چې ددی میادلې (‪ )۰۳ -۵‬عبه هغه وب کار ابیستالی هوو‬
‫چې د ‪  pL0 ‬عددی قیم د ‪ 387‬عبه لږ وی ‪.‬‬
‫‪ .۰ -۵‬جدول ‪ .‬نظر د حوزی د ډول ته د ‪ Retardance‬ضریب قیمتونه‬
‫د ‪ C r‬قیم‬ ‫د سطحې ډول‬ ‫ګڼه‬
‫‪0.007‬‬ ‫صافه اسفال هوی سطحه‬ ‫‪1‬‬
‫‪0.012‬‬ ‫کانکریتی پوښښ‬ ‫‪2‬‬
‫‪0.017‬‬ ‫تار او جغلی پوښښ‬ ‫‪3‬‬
‫‪0.046‬‬ ‫متراکمی بټینی باوری‬ ‫‪4‬‬
‫‪0.06‬‬ ‫ډیر ګڼ هین چمن‬ ‫‪5‬‬

‫سره لدی د هایدرولیکی ودانیو د ډیزاین لپاره د الندی عادی فورمول عبه چې‬
‫)‪ (Inlet Time‬د‬ ‫د کیرپیچ )‪ (Kirpich‬په نامه یادیږی د دبولی وب‬
‫محاسبې عبه کار ابلی [‪، ]۱۵‬‬

‫‪0.385‬‬
‫‪‬‬ ‫‪L3 ‬‬
‫‪T0   0.885 0 ‬‬ ‫(‪)۰۰ -۵‬‬
‫‪‬‬ ‫‪H‬‬
‫په پورتنی میادله کې ‪:‬‬
‫‪ - T0‬د یمکې پرمخ د بهیر وب په ‪ hour ‬؛‬
‫‪ - L0‬د هایدرولیکی ودانۍ د دهنې عبه د حوزی تر ټولو لیری نقطې عبه واټن‬
‫په ‪ km‬؛‬
‫‪ - H‬د هایدرولیکی ودانۍ د دهنې او د حوزی ترټولو عبه د لیری نقطې ترمنځ‬
‫د ارتفاع توپیر په ‪. m ‬‬
‫پدی حال کې ‪ L‬او ‪ H‬کوالی هوو چې د سیمی د توپوګرافی یا د سروی عبه‬
‫په الس راوړو او ‪ T0‬د فورمول عبه په کار ابیستلو محاسبه کوو ‪.‬‬

‫‪198‬‬
‫‪ Tc‬د دبږلی‬ ‫د آبریز د کوچنیو ساحو لپاره چې مچراوی لری د تمرکز وب‬
‫‪ T f‬د مجموع عبه عبار دی‬ ‫‪ T0‬او دمجرائی بهیر دوب‬ ‫وب‬
‫‪Tc  T0  T f‬‬ ‫(‪)۰۰ -۵‬‬
‫پدی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - T0‬د یمکې پرمخ د بهیر تر ټولو ټګ لوری وب ؛‬
‫‪ - T f‬د مجرائی بهیر وب چې په حوزه کې هتون لری ‪.‬‬

‫میموالً په حوزه کې تر ټولو عبه د اوږدوی مجرأ اوږدوالی په‬ ‫د ‪ T f‬قیم‬

‫نوموړی مجرأ کې د بهیر د سرع د ویهلو عبه په الس راوړی ‪ ،‬یینی‬

‫‪Lc‬‬ ‫(‪)۰۵ -۵‬‬
‫‪Tf ‬‬ ‫;‬
‫‪Vc‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - Lc‬د مجرأ یا کانال اوږدوالی ؛‬
‫‪.‬‬ ‫‪ - Vc‬په مجرأ یا کانال د بهیر سرع‬

‫‪. ۵ -۵‬د تجربوی فورمولونو عبه په کار ابیستنه د‬

‫سیالبی د اعظمی مقدار محاسبه‬
‫د سیالبی اعظمی مقدار د محاسبی لپاره ګڼ همیر فورمولونه وړاندی هویدی ‪.‬‬
‫لدی عبه یی یینی د ټاکلو هرایطو په پام کې نیولو سره د یانګړو سیمو یا‬
‫ساحو د پاره کارول کیږی اږ یینی نویی بیا عمومی بڼه لری ‪ .‬الکن دا وړاندی‬
‫هوی فورمولونه باید په ډیر احتیاط او لږ تر لږه د هغې د منهأ په هکله د‬
‫عیړنو عبه وروسته وکارول هی ‪ .‬یانګړی فورمولونه د هرډول ساحې لپاره‬
‫دقیقه پایله نلری ‪ .‬دایکه چې د سیالبی بهیر مقدار او فریکونسی د هلګونو‬
‫عواملو پوری اړه لری ‪ ،‬داسې فورمول هتون نه لری ‪ ،‬چې د هغوی الس‬
‫راوړلو کې عوامل په پام کې نیول هوی وی ‪ .‬د یادو هوو فورمولونه عبه د‬
‫بیلګې په د یوعو عبه پدی یای کې یادونه کوو ‪.‬‬

‫‪199‬‬
 ‫‪ -‬د دیکن ‪ Dicken‬فورمول [‪:]۱۵،۶،۱۲‬‬
‫‪Qp  CA3 4 ; m3 sec‬‬ ‫(‪)۰۰ -۵‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - Q p‬د سیالبی بهیر اعظمی مقدار په ‪ m3 sec‬؛‬

‫‪ - A‬د حوزی مساح په ‪ km2 ‬؛‬

‫په الندی ډول نظر ساحی ته ټاکل‬ ‫بهیر ضریب دی چې عددی قیم‬ ‫‪- C‬‬
‫کیږی‪:‬‬
‫‪ -‬د غرنیو سیمو لپاره ‪ C  14  28‬؛‬
‫‪ -‬د دښتو لپاره ‪. C  2,8  5,6‬‬
‫د یادونې وړ ده چې نوموړی فورمول د هند د همالی سیمو د پاره د هندی‬
‫پوهانو لبوه وړاندی هوی دی ‪ .‬عرنګه چې وړاندی هم یادونه وهوه پدی‬
‫فورمول کې د بهیر ضریب د ډیرو عواملو پوری اړه لری چې په [‪]۶،۱۰،۱۵‬‬
‫کې د هند د همالی یانګړو سیمو ته په جدول کې ښودل هویدی او په منینی‬
‫توګه د هغې قیم ‪. C  11.5‬‬
‫‪ -‬د ریوی ‪ Ryve‬فورمول [‪: ]۶،۱۲،۱۵‬‬
‫د ریوی فورمول د دیکن د فورمول سره ورته دی او یواینی توپیر پدی کې دی‬
‫چې دا د هند د جنوبی سیمو لپاره وړاندی هوی چې الندی هکل لری‬

‫‪Qp  C1 A2 3 ; m3 sec‬‬ ‫(‪)۰۵ -۵‬‬

‫پدی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - Q p‬د سیالبی بهیر اعظمی مقدار په ‪ m3 sec‬؛‬

‫‪ -‬د حوزی مساح په ‪ km2 ‬؛‬ ‫‪A‬‬

‫‪411‬‬
 ‫‪ . ۳ -۵‬جدول ‪ .‬د ریوی په فورمول کې د ‪ C1‬ضریب قیمتونه‬
‫د ریوی په کې فورمول د ‪C1‬‬
‫د آبریز د ساحې موقیی‬ ‫ګڼه‬
‫قیمتونه‬
‫هغه سیمی چې د ساحل عبه تر ‪ 80km‬پوری‬
‫‪6.8‬‬ ‫‪1‬‬
‫موقیی لری‬
‫‪8.8‬‬
‫هغه سیمی چې د ساحل عبه تر ‪802400km‬‬ ‫‪2‬‬
‫پوری موقیی لری‬
‫‪10.1‬‬ ‫غونډیو ته محدودی نیږیدی سیمې‬ ‫‪3‬‬
‫تر‪40‬‬ ‫واقیی منل هوی‬ ‫‪4‬‬

‫یی د هموارو سیمو لپاره ‪C1  6.8‬‬ ‫بهیر ضریب دی چې منینی قیم‬ ‫‪- C1‬‬
‫قبلوی ‪ .‬د ‪ C1‬عددی قیم باید د آبریز د یانګړو ساحو د پاره د (‪ . ۳ -۵‬جدول‬
‫) عبه په پام کې نیولو سره وټاکي ‪.‬‬
‫‪ -‬د انګلس ‪ Ingls‬فورمول [‪: ]۶،۱۲،۱۵‬‬
‫د‬ ‫انګلس د سیالبی بهیر د محاسبې لپاره الندی فورمول د هند د بمبی ایاال‬
‫ابریز د ساحو د پاره وړاندی کړی‬
‫‪123 A‬‬
‫‪Qp ‬‬ ‫‪ 123 A‬‬
‫‪A  10.4‬‬ ‫(‪)۰۶ -۵‬‬
‫پدی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - A‬د آبریز د ساحې مساح په ‪. km2 ‬‬
‫‪ -‬د نواب جنګ بهادر ‪ Nawab Jung Bahadur‬فورمول [‪:]۶،۱۲،۱۵‬‬
‫نوموړی فورمول د حیدرآباد د دیکن د آبریز د ساحې لپاره وړاندی هوی دی‬

‫‪‬‬ ‫‪ 1 ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ 0.93 14  log A1 ‬‬
‫‪Q p  CA‬‬‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪; m3 sec‬‬ ‫(‪)۳۲ -۵‬‬
‫پدی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - C‬د بهیر ضریب ‪ C  48  60‬؛‬
‫‪ - A1‬د ابریز دساحې مساح په میل مربع ‪ A1  0.39 A‬؛‬

‫‪410‬‬
 ‫‪ - A‬د ابریز دساحې مساح په ‪. km2 ‬‬
‫د و‪ .‬پ ‪ .‬کریګر ‪ W.P.Creager‬فورمول [‪: ]۶،۱۲،۱۵‬‬
‫کریګر د امریکا متحده ایاالتو د ابریز د ساحو عبه د سیالبی مقدار د محاسبې‬
‫لپاره (‪ ) ۳۲ -۵‬فورمول بهپړ او په اندی هکل سره یی وړاندی کړ‬
‫‪0.048‬‬
‫‪Qp  CA10.894A1‬‬ ‫‪; m3 sec‬‬
‫(‪)۳۱ -۵‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - C  40  130‬د بهیر د ضریب کوچنی قیمتونه د عادی سیالبونو او لوړ‬
‫قیمتونه یی د حادو او هدیدو سیالبونو لپاره په پام کې نیول کیږی ؛‬
‫‪ - A1‬د ابریز دساحې مساح په میل مربع ‪ A1  0.39 A‬؛‬
‫‪ - A‬د ابریز دساحې مساح په ‪. km2 ‬‬
‫د جارویز ‪ Jarvis‬فورمول [‪:]۶،۱۲،۱۵‬‬
‫جارویز بپل فورمول د سیالبی بهیر د مقدار د محاسبې لپاره په الندی هکل‬
‫وړاندی کړی دی‬
‫‪Qp  C A; m3 sec‬‬ ‫(‪)۳۰ -۵‬‬
‫پدی یای کې ‪:‬‬
‫‪ - C  1.77  177‬د هغه سیالبونو لپاره د پیښیدو د احتمال فیصدی (‪)۱۲۲٪‬‬
‫وی ‪ ،‬پدی حال کې ‪ C  177‬قبلوی ‪.‬‬
‫د مایر ‪ Mayer‬اصالح هوی فورمول [‪: ]۶،۱۲،۱۵‬‬
‫مایر د سیالبی بهیر د محاسبی لپاره بپل فورمول په الندی هکل سره وړاندی‬
‫کړیدی‬
‫‪Qp  177 p A; m3 sec‬‬ ‫(‪)۳۳ -۵‬‬
‫پدی فورمول کې د ‪ p‬پاراماتر دآبریز د هغه ساحو لپاره چې سیالبی بهیر لری‬
‫د یانګړو بهیرو لپاره د نوموړی‬ ‫‪ p  1‬پوری رسی ‪.‬‬ ‫یی تر‬ ‫قیم‬

‫‪411‬‬
‫بدلون کوی ‪ ،‬میموالً د یوه سره مساوی‬ ‫پارامترقیم د ‪ p  0.002  1‬‬
‫قبلوی ‪.‬‬
‫د یادونی وړ ده چې عو وړاندی فورمولونه چې د سیالبی بهیر د مقدار د‬
‫محاسبی لپاره د یانګړو پوهانو لبوا وړاندی هوی وه ‪ ،‬د هغوی اساس د ابریز‬
‫د ساحی د ډیرمهمو متحولو د بیلګی په توګه نفوذ ‪ ،‬زهکهی او داسی نورو‬
‫جوړوه ‪ .‬په الندو کرښو کې د بیلګې په توګه د یو همیر هغو فورمولون عبه‬
‫یادونه کوو ‪ ،‬کوم چې د سیندی حوزی د هکل په پام کې نیول سره په الس‬
‫راغلی دی ‪.‬‬
‫‪ -‬د بورج ‪ Burge‬فورمول [‪:]۱۵،۱۰،۰۰،۱۲‬‬
‫دا فورمول د هندی ارقامو پر بنسټ الس ته راغلی دی چې الندی هکل لری‬

‫‪A‬‬ ‫(‪)۳۳ -۵‬‬

‫‪Q p  19.6‬‬ ‫‪23‬‬
‫‪; m3 sec‬‬
‫‪L‬‬

‫پدی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - A‬د اریز د ساحې مساح په ‪ km2 ‬؛‬
‫‪ - QP‬د سیالبی بهیر مقدار په ‪ m3 sec‬؛‬
‫‪ - L‬د سیندی حوزی اوږدوالی په ‪. km‬‬
‫که چیری د د سیندی حوزی منینی پسور (عرض) ‪ B ‬په کیلومتر وی ‪ ،‬په‬
‫الس رایی‬
‫‪A  BL‬‬
‫(‪)۳۰ -۵‬‬
‫د (‪ )۳۰ -۵‬په پام کې نیولو سره د سیالبی بهیر د مقدار د محاسبی لپاره‬
‫فورمول الندی بڼه غوره کوی‬

‫‪19.6BL ‬‬
‫‪Qp ‬‬ ‫‪ 19.6 BL1 3 ; m3 sec‬‬ ‫(‪)۳۰ -۵‬‬
‫‪L2 3‬‬

‫‪411‬‬
 ‫‪ -‬پیټز ‪ Pettis‬فورمول [‪:]۱۵،۱۰،۰۰،۱۲‬‬
‫اوهو(‪ )Ohio‬ایاال لپاره په‬ ‫دا فورمول د پیټز په وسیله د همالی امریکا د‬
‫الندی هکل وړاندی هویدی‬

‫‪Qp  C PB  ; m3 sec‬‬

‫‪54‬‬

‫(‪)۳۵ -۵‬‬
‫پدی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - P‬د اورښ یو ورینی اعظمی حد سل (‪ )۱۲۲‬کلن احتمال سره په ‪ cm ‬؛‬
‫‪ - B‬د سیندی حوزی منینی پسور(عرض) په ‪ km‬؛‬
‫‪ - C‬ثاب ضریب دی د لمدو (مرطوبو ) سیمو لپاره ‪ C  1.5‬او د وچو سیمو‬
‫لپاره ‪. C  0.2‬‬
‫په عمومی ډول سره ددی فورمول عبه د هغه حوزو لپاره کار ابلی چې د‬
‫د ‪ 1600  16000km2‬تر منځ وی او نیږدی یوهان عرض‬ ‫هغوی مساح‬
‫یی په پام کې ندی نیول هوی ‪ .‬که چیره ساحه په‬ ‫ولری او ذبیروی تأثیرا‬
‫پسور لرونکی وی پایله یینی د سیالبی بهیر مقدار‬ ‫پورتنی بربه کې د زیا‬
‫زیا دی او که چیری په کښتنی بربه کې زیا پسور ولری په هغه صور کې‬
‫د سیالبی بهیرمقدار نسب پبوانی حال لږدی ‪.‬‬
‫د بوسټن د سیول انجینرانو د اتحادیی فورمول ( ‪Boston society of‬‬
‫‪:]۱۵،۱۰،۰۰،۱۲[ )Civil Engineers formula‬‬
‫د بوسټن د سیول انجینرانو د اتحادیی د هغه نوی سیالب د مطالیی په اساس‬
‫کې انګلینډ رامنځ هوی وه ‪ ،‬د سیالبی‬ ‫چې (‪ )۱۶۰۰‬کال د نومبر په میاه‬
‫بهیر د مقدار لپاره په الندی بڼه محاسبوی فورمول وړاندی کړ‬

‫‪q p  0.0056‬‬
‫‪D 3‬‬
‫‪t‬‬
‫‪‬‬
‫‪; m sec .km2‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)۳۰ -۵‬‬

‫‪414‬‬
 ‫‪ - q p‬د بهیر اعظمی مقدار په ‪ m3 sec.km2 ‬؛‬

‫‪ - D‬په حوزه کې د سیالبی سطحي بهیر مجموعی عمق په ‪ cm ‬؛‬

‫قاعده ‪.‬‬ ‫‪ - t‬د سیالب مجموعی مرحله په ساع یا د سیالب د هایدروګرا‬
‫د‬ ‫دا فورمول پدی فرضیی سره الس ته راغلی دی چې ‪ ،‬سیالبی هایدروګرا‬
‫مثلث په هکل منلی دی ‪.‬‬
‫هتون ونه لری د بوستن د سیول انجینرانو‬ ‫کې هایدروګرا‬ ‫په هغه حال‬
‫اتحادیی د سیالب د محاسبې لپاره په الندی بڼه فورمول وړاندی کړیدی‬
‫‪CF D‬‬
‫‪qp ‬‬
‫‪A‬‬ ‫(‪)۳۵ -۵‬‬
‫یا‬
‫‪CF DA‬‬ ‫(‪)۳۶ -۵‬‬
‫‪Qp ‬‬ ‫‪ CF D A; m3 sec‬‬
‫‪A‬‬

‫پدی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - CF‬د سیالب ضریب دی یا د سیالب مهبصه ده چې په عمومی توګه د‬
‫‪ 0.7  3.5‬قبلیږی ‪،‬الکن د غرنیو حوزو لپاره تر ‪ 7 ‬او د هموارو سیمو ته د‬
‫‪ 0.7 ‬عبه هم کمیږی ‪.‬‬
‫‪ - A‬د حوزی مساح په ‪ km2 ‬؛‬
‫‪ - Q p‬اعظمی بهیر مقدار په ‪. m3 sec‬‬

‫د نوی انګلینډ لپاره د ‪ D  7.5  5cm‬بدلون کوی ‪ ،‬د کله نا کله د نادرو (بی‬
‫مثله ) سیالبو او د اعظمی سیالبو لپاره د ‪ D  20cm‬عبه نه زیاتیږی ‪.‬‬
‫د فولیر ‪ Fuller‬فورمول [‪:]۱۵،۱۰‬‬
‫دا فورمول د امریکا متحده ایاالتو حوزو او هغوی ورته حوزو لپاره په الندی‬
‫هکل سره وړاندی هوی دی‬

‫‪415‬‬
 ‫(‪) ۰۲ -۵‬‬
‫‪QTp  C f A0.8 1  0.8 log T ‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - A‬د آبریز د ساحې مساح په ‪ km2 ‬؛‬
‫‪ - C f‬د فولیر ثاب دی چې عددی قیم ‪ 0.18  1.88‬په حدودو کې بدلون کوی‬
‫؛‬
‫‪ ۰۰ - QT‬ساعته اعظمی سیالب د ‪ T‬کال فریکونسی سره په ‪. m3 sec‬‬ ‫‪p‬‬

‫‪ .۰ -۵‬عملی سوالونه‬

‫‪ .۱‬د الندی میلوماتو او د ساحې د توپوګرافی په پام کې نیولو سره د بهیر‬

‫اعظمی مقدار محاسبه کړی ‪:‬‬
‫‪ -‬د ساحې توپوګرافی پالن په ‪ ۱:۱۲۲‬مقیاس سره (‪ .۱ -۵‬هکل ) ؛‬
‫‪ -‬د مجرأ د زیږوالی ضریب ‪ n  0.035‬؛‬
‫‪ -‬د سیند طولی میل ‪ I  0.001‬؛‬
‫‪ -‬د اوبو اعظمی سطحې نښانه ‪ HWL  125m‬؛‬
‫‪ -‬د سیند د تل (بستر ) نښانه ‪. RBL  102.5m‬‬
‫حل ‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره ترسره کوو ‪:‬‬
‫‪ -‬د سابتمانی محور د توپوګرافی پالن په پام کې نیولو سره د ‪  A  A‬قطع‬
‫رسمو ( ‪ . -۵‬هکل ) ‪.‬‬
‫‪ -‬د اوبو د اعظمی سطحې د نښانې په پام کې نیولو سره د بهیر ژوندی مقطع‬
‫رسم او د مروجو کړنالرو عبه په کار ابیستلو سره مساح محاسبه کوو‬

‫‪A  203.8m2‬‬

‫‪416‬‬
 ‫‪ -‬د ژوندی مقطع لوند محیط محاسبه کوو‬
‫‪PW  48.3m‬‬
‫‪ -‬د ژوندی مقطع هایدرولیکی هیاع محاسبه کوو‬
‫‪A 203.8‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 4.22m‬‬
‫‪PW‬‬ ‫‪48.3‬‬

‫‪ .۱ -۵‬هکل ‪ .‬د سابتمانی محور د توپوګرافی پالن په ‪ ۱:۱۲۲‬مقیاس سره‬

‫‪ - -۵‬هکل ‪ .‬د ‪  A  A‬عرضی قطع په ‪ ۱:۰۲‬مقیاس سره‬

‫‪417‬‬
 ‫‪ -‬د ماننګ د فورمول عبه په کار ابیستلو سره د هیزی ضریب محاسبه کوو‬

‫; ‪* 4.22  36.28 m0.5 sec‬‬

‫‪1 16‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪R ‬‬
‫‪16‬‬

‫‪n‬‬ ‫‪0.035‬‬

‫‪ -‬د هیزی فورمول عبه په کار ابیستلو د بهیر سرع محاسبه کوو‬
‫;‪V  C RI  36.28 4.22 * 0.001  2.35 m sec‬‬

‫‪ -‬د بهیر مقدار محاسبه کوو‬

‫‪Q  AV  CA RI  203.8 * 2.35  480.32 m3 sec‬‬
‫‪ .۰‬د الندی میلوماتو په پام کې نیولو سره د اوسیدنی د یوسیمی عبه چې پنیه‬
‫هکتاره مساح لری د رامنځ ته هوی اورښ له امله د سطحي بهیر مقدار او‬
‫د تمرکز وب محاسبه کړی‪:‬‬
‫‪ -‬د سطحي بهیر د تګ لوری واټن ‪ L0  40m‬؛‬
‫‪ -‬د سیمی میل ‪ S0  0.003‬؛‬
‫‪ p  64 t 0.5‬په ربطه کې ( ‪ - p‬د اورښ هد ‪ - t ،‬زمان ) ؛‬ ‫‪ -‬د اورښ هد‬
‫‪ t  10 min utes‬؛‬ ‫‪ -‬په لښتی کې د اوبو د بهیر وب‬
‫‪ -‬د ‪ Retardance‬ضریب ‪ Cr  0.05‬؛‬
‫حل ‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره د پورتنیو میلوماتو په پام کې نیولو سره حل‬
‫کوو‪:‬‬
‫‪ -‬د تمرکز وب د (‪ . ۰۰ -۵‬فورمول ) مطابق محاسبه کوو‬

‫‪111b.L0 ‬‬
‫‪13‬‬
‫‪T0 ‬‬ ‫‪min utes‬‬ ‫(‪)۰۰ -۵‬‬
‫‪K . p 2 3‬‬

‫د ( ‪ )۰۳ – ۵‬فورمول عبه په کار ابیستلو سره د ‪ b‬ضریب محاسبه کوو‬

‫‪418‬‬
 ‫‪0.000275 p  Cr‬‬
‫‪b‬‬
‫‪S0 1 3‬‬ ‫(‪)۰۳ -۵‬‬
‫‪  p ‬په پام کې نه‬ ‫هد‬ ‫په لمړی تقرب کې د ‪ b ‬د محاسبې لپاره د اورښ‬
‫نیسو ‪ .‬په پایله کې‬
‫‪Cr‬‬ ‫‪0.05‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.347‬‬
‫‪S0  0.0031 3‬‬
‫‪13‬‬

‫‪ -‬د ‪ b ‬د ضریب د محاسبې عبه وروسته د (‪ )۰۰ -۵‬فورمول عبه په کار‬
‫ابیستلو سره د تمرکز زمان ‪ T0 ‬محاسبه کوو‬
‫‪111b.L0 ‬‬
‫‪13‬‬
‫‪T0 ‬‬
‫‪K . p 2 3‬‬
‫د هبصی (انفرادی ) کورونو د پاره د (‪. ۱ -۵‬‬ ‫د سطحې بهیر ضریب قیم‬
‫‪ p  64 t 0.5‬په هکل‬ ‫جدول ) عبه ‪ K  0.3‬انتبابوو او د اورښ هد قیم‬
‫وضع کولو ‪ ،‬سره په الس رایی‬
‫‪64‬‬ ‫‪19.2‬‬
‫* ‪K . p  0.3‬‬ ‫‪‬‬
‫‪T0 ‬‬‫‪0.5‬‬
‫‪T0 0.5‬‬

‫یا‬
‫‪19.20.667  7.18‬‬
‫‪23‬‬
‫‪ 19.2 ‬‬
‫‪K . p ‬‬ ‫‪23‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0.5 ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ T0  ‬‬ ‫‪T0 0.333 T0 0.333‬‬

‫‪T0‬‬ ‫‪111* 0.347 * 3.42‬‬

‫د ‪ K .p 2 3‬الس ته راغلی قیم په (‪ ) ۰۰ ۵‬میادله وضع کوو‬
‫‪‬‬
‫‪T0 0.333‬‬ ‫‪7.18‬‬

‫یا‬
‫‪111* 0.347 * 40‬‬
‫‪13‬‬
‫‪T0 ‬‬ ‫‪min utes‬‬
‫‪7.18‬‬
‫‪T0 0.333‬‬ ‫یا‬
‫‪T00.667  18.35‬‬

‫‪419‬‬
‫‪T0  18.35‬‬ ‫‪ 18.35  79; min utes.‬‬
‫‪1 0.667‬‬ ‫‪1.5‬‬

‫یا‬
‫لدی یایه ویلی هوو چې د یمکې د پاسه د بهیر د تمرکز زمان مساوی دی په‬
‫( ‪ )۰۶‬دقیقو سره ‪.‬‬
‫‪. Tf  10 min utes‬‬ ‫د مثال د هرایطو مطابق په مجراو (لښتیو ) د بهیر وب‬

‫‪ T f‬په پام کې نیولو سره د تمرکزمجموعی وب مساوی‬ ‫په لښتی د بهیر وب‬
‫دی په‬

‫‪Tc  79  10  89 min utes‬‬

‫‪ -‬د تمرکز د مجموعی و ب د محاسبی عبه وروسته د اورښ هد محاسبه‬
‫کوو‬
‫‪64‬‬
‫‪p‬‬
‫‪Tc0.5‬‬

‫‪64‬‬
‫لدی یایه عبه‬
‫‪pc ‬‬ ‫‪ 6.79 cm hour‬‬
‫‪890.5‬‬
‫‪ -‬د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو د سطحي بهیر اعظمی مقدار چې د‬
‫رامنځ ته کیدونکی اورښ عبه الس ته رایی محاسبه کوو‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪Qmax ‬‬ ‫‪K . p. A  * 0.3 * 6.79 * 5  0.283 m3 sec‬‬
‫‪36‬‬ ‫‪36‬‬

‫د اندازه کولو په یوه مرکز کې د‬ ‫‪ .۳‬په الندی جدول کې د اورښ‬

‫‪ tr  140 min utes ‬په ترڅ کې د رامنځ ته هوی اورښ د ‪t  20 min utes ‬‬
‫کچه ښودل هوی ده ‪ .‬د رامنځ کیدونکی‬ ‫په پرله پسې وقفو سره اورښ‬
‫له امله د ارتفاع له جنسه د سطحی بهیر اندازه او ‪ W index‬په داسې حال‬ ‫اورښ‬
‫کې محاسبه کړی چې د سیمی لپاره د ‪ index  3.2 cm hour ‬وی ‪.‬‬

‫‪401‬‬
 ‫‪t; min utes‬‬ ‫‪20 -‬‬
‫‪0 - 20‬‬ ‫‪60-80‬‬ ‫‪80-100‬‬ ‫‪100-120‬‬ ‫‪120-140‬‬
‫‪40‬‬
‫‪P; cm hour‬‬

‫حل‪ .‬محاسبه په الندی تریب سره اجرأ کوو‪:‬‬

‫او زمان ته د اورښ‬ ‫هد‬ ‫‪ -‬نظر د رامنځ ته هوی اورښ‬
‫هیتوګرا ) ‪ (Rainfall Hyetograph‬رسم کوو ‪.‬‬

‫د رسمولو عبه وروسته د ‪ index  3.2 cm hour ‬ضریب د‬ ‫‪ -‬د هیتوګرا‬

‫په پام کې نیولو سره مستقیم بط رسمو ‪ ،‬چې په پایله کې رسم هوی‬ ‫قیم‬
‫په دوو بربو ویهل کیږی ‪ .‬د ‪ index  3.2 cm hour ‬د مستقیم عبه‬ ‫هیتوګرا‬
‫رسی او د‬ ‫الندی ساحه د اورښ هغه مقدار راښی چې په نفوذ کې په مصر‬
‫سطحي بهیر په جوړیدو کې بربه نه ابلی ‪ .‬د بط عبه دپاسه د هغه اورښ‬
‫مقدار راپه ګوته کوی چې د سطحي بهیر په تهکیل کې بربه ابلی ‪.‬‬
‫‪ -‬د سطحي بهیر مقدار د ارتفاع له جنسه محاسبه کوو‬
‫‪R  P  index‬‬

‫یا‬

‫‪400‬‬
 ‫‪ R  10  3.2 60  7.5  3.2 60  5  3.2 60 ‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪ 6.8  4.3  1.8‬‬

‫‪20‬‬
‫‪ 4.3cm‬‬
‫‪60‬‬
‫‪ -‬د اورښ مجموعی اندازه محاسبه کوو‬
‫‪ 40 ‬‬ ‫‪ 20 ‬‬ ‫‪ 20 ‬‬ ‫‪ 40 ‬‬ ‫‪ 20 ‬‬
‫‪ P  P   PT  2.5 60   10 60   7.5 60   1.25 60   5 60  ‬‬
‫‪‬‬
‫‪20‬‬
‫‪5  10  7.5  2.5  5  10cm‬‬
‫‪60‬‬

‫‪ -‬د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو سره د ‪ Windex‬قیم محاسبه کوو‬
‫‪P  R 10  4.3 5.7 * 60‬‬
‫‪Windex ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2.44 cm hour.‬‬
‫‪tr‬‬ ‫‪ 140 ‬‬ ‫‪140‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 60 ‬‬
‫‪ – ۰‬د یوه ټاکلی وب په ترڅ کې په یوه سیمه کې ‪ P  15cm ‬اورښ له‬
‫امله ‪ R  8.7cm‬سطحي بهیر را منځ ته کیږی ‪ .‬د اورښ مقدار نظر وب په‬
‫الندی جدول کې ښودل هویدی ‪ .‬د پورتنیو میلوماتو په پام کې نیولو سره د‬
‫‪ index‬محاسبه کړی ‪.‬‬
‫‪t, hour‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪P; cm hour‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪1.35‬‬ ‫‪2.25‬‬ ‫‪3.45‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪0.75‬‬

‫حل ‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره سرته رسوو ‪:‬‬

‫رسموو ‪.‬‬ ‫‪ -۱‬د پورتنیو ارقامولو په پام کې نیولو سره اورښ هیتو ګرا‬
‫‪ -۰‬د اورښ او د سطحي بهیر د قیم په پام کې نیولو سره د ‪ Windex‬قیم د‬
‫الندې فورمول عبه په کار ابیستلو سره محاسبه کوو‬
‫‪P  R 15  8.7‬‬
‫‪Windex ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.7875 cm hour‬‬
‫‪tr‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪401‬‬
‫وی نوله همدی‬ ‫‪ Windex‬ته یو عه زیا‬ ‫باید نسب‬ ‫عرنګه چې د ‪ index‬قیم‬
‫قبول‬ ‫لږ عه د ‪ 0.7875‬عبه زیا‬ ‫امله مونږ کوالی هو چې د ‪ index‬قیم‬
‫کړو ‪ .‬کله چې دا حال وی ‪ ،‬پدی صور کې د اورښ په پیل ( په لومړی) او‬
‫پای (اتم ) ساع کې د پیښ هوی اورښ مقدار د سطحي بهیر په رامنځ کیدو‬
‫کې کومه اغیزه نلری ‪ ،‬یکه چې د اورښ مقدار د ‪ index‬عبه لږدی ‪.‬‬
‫یا په بل عبار د اورښ هغه وب چې د هغې په ترڅ سطحی بهیر رامنځ ته‬
‫دی ‪ .‬په پایله کې د‬ ‫کیږی د هپږو ساعتونو ‪ 8  2  6hour ‬عبه عبار‬
‫محاسبه‬ ‫الندی فورمول عبه په کار ابیستلو سره د نفوذ ضریب ‪ index‬قیم‬
‫کوو‬
‫‪Total. inf iltration .during . period .of .excess .ra inf all‬‬
‫‪ index ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Period .of .ra inf all .excess‬‬

‫‪‬‬
‫‪Total. inf ltration  Infiltrati on.during.the. period .when.no.excess .rain.occurs  ‬‬
‫‪te‬‬
‫‪6.3  0.6  0.75‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 0.825 cm hour.‬‬
‫‪6‬‬

‫په‬ ‫د ‪ in d ex‬د ثاب د قیم په پام کې نیولو سره مستقیم رسموو چې هیتوګرا‬
‫د هغه وب‬ ‫دوو بربو ویهی ‪ ،‬د مستقیم بط عبه پورتنی بربه د اورښ‬
‫د سطحی بهیر المل ګریی ‪ .‬د‬ ‫ښکارندوی ده چې د هغی په ترڅ کې اورښ‬
‫عبه په واضح توګه لیدل کیږی چې د په لومړی او اتم ساع کې د‬ ‫هیتو ګرا‬
‫عبه کښته دی ‪ ،‬نوله همدی‬ ‫اندازه د ‪ index‬د قیم‬ ‫رامنځ ته هوی اورښ‬
‫امله د وب پدی ساعتو کې سطحی بهیر نه رامنځ ته کیږی ‪ .‬لدی یایه ویلی‬
‫هوو چې د ‪ index‬محاسبه هوی قیم درس دی ‪.‬‬

‫‪401‬‬
 ‫)‬ ‫‪ . -۵‬هکل ‪ .‬نظر وب د اورښ هد ( هیتوګرا‬

‫‪ .۰‬د یوه سیند د آبریز ساحه چې ‪  A  8000ha ‬مساح لری په علور مساوی‬
‫بربو ‪  A  B  D  C  2000ha ‬ویهل هویده ( ‪ . -۵‬هکل) ‪ .‬د آبریز د‬
‫ښودل هوې ساحې د پاسه د علورو ساعتونو ‪ T  4hours‬لپاره منظم اورښ‬
‫دوام لری ‪ .‬په ښودل هوی وب کې د اورښ مجموعی اندازه ‪ P  36mm‬ده‬
‫‪ .‬د سطحي بهیر ضریب ‪ 0.8‬د ښودل هو و سیمو د باران عبه الس ته‬
‫راغلې اوبه د ‪ P ‬نقطې ته په الندی ترتیب سره رسی ( د مثال ‪ .‬هکل)‪:‬‬
‫‪ EF  1hour‬؛‬ ‫د ‪ EF‬د جدایی بط د هری نقطی د بهیر د رسیدنی وب‬
‫‪ HG  2hours‬؛‬ ‫د ‪ HG‬د جدایی بط د هری نقطی د بهیر د رسیدنی وب‬
‫‪ KJ  3hours‬؛‬ ‫د ‪ KJ‬د جدایی بط د هری نقطی د بهیر د رسیدنی وب‬
‫‪. ML  4hours‬‬ ‫د ‪ ML‬د جدایی بط د هری نقطی د بهیر د رسیدنی وب‬
‫د پورتنیو میلوماتو په پام کې نیولو سره د ‪ P ‬په د بهیر اعظمی مقدار‬
‫په رسمولو‬ ‫محاسبه او همدارنګه هغه میلوما وړاندی کړی چې د هایدروګرا‬
‫کې مرسته کوی ‪.‬‬

‫‪404‬‬
 ‫‪ ۰‬هکل ‪ .‬د سیند د ابریز د ساحې محاسبوی هیمأ‬
‫حل ‪ .‬مبکې لدی چې د بهیر اعظمی مقدارمحاسبه کړو د الندی پړاونو په پام‬
‫رسموو ‪:‬‬ ‫کې نیولو سره هایدروګرا‬
‫لپاره په منظمه توګه رامنیه ته هی ‪ ،‬د‬ ‫د یوه ساع‬ ‫‪ -۱‬کله چې اورښ‬
‫د مثلث بڼه غوره کوی ‪ .‬دا لدی امله چې بهیر د صفر‬ ‫سطحي بهیر هایدروګرا‬
‫ساع عبه ‪ 0hour ‬پیل او یوه ساع کې ‪ 1hour ‬کې اعظمی حد ته رسی او‬
‫‪ 2hour ‬کې پای ته رسی ‪ .‬ددی المل دادی چې د مثال هرایطو‬ ‫په دوهم ساع‬
‫ته د ‪ FE ‬بط یا د ‪  A‬سیمی اوبه د ‪ P ‬نقطی ته په یوه ساع کې رسی ‪.‬‬

‫چې د بهیر د تمرکز‬ ‫‪ .۰‬هکل ‪ .‬د لومړی ساع اورښ له امله د ‪ A‬د سیمی هایدروګرا‬
‫دی ( ‪Tc  1hour ‬‬ ‫وب په مربوطه نقطه کې یوساع‬

‫لپاره دوام ولری ‪ ،‬پدی‬ ‫وب‬ ‫عبه د زیا‬ ‫د یوه ساع‬ ‫‪ -۰‬کله چې اورښ‬
‫صور کې به هم هغه سطحی بهیر چې د دوه ساعتو له امله رامنځ ته کیږی د‬

‫‪405‬‬
 ‫به هم د مثلث هکل ولری ‪ .‬د مثلث هروع په اول ساع‬ ‫هغې هایدروګرا‬
‫‪ 3hour ‬کې پای ته‬ ‫‪ 2hour ‬او په دریم ساع‬ ‫‪ ، 1hour ‬پیک به دوهم ساع‬
‫رسی ‪.‬‬

‫چې د بهیر د تمرکز‬ ‫‪ .۵‬هکل ‪ .‬د دوهم ساع اورښ له امله د ‪ A‬د سیمی هایدروګرا‬
‫دی ( ‪Tc  1hour ‬‬ ‫وب په مربوطه نقطه کې یوساع‬

‫له امله رامنیته‬ ‫چې د دوه ساعته اورښ‬ ‫‪ -۳‬د بهیر مجموعی هایدروګرا‬
‫ګیږی د پورتینو هایدروګرافو د یویای کیدلو عبه په الس رایي ( ‪ .۰‬هکل )‬

‫چې د بهیر‬ ‫‪ .۰‬هکل ‪ .‬د دوه ساعتو پرله پسې اورښ له امله د ‪ A‬د سیمی هایدروګرا‬
‫دی ( ‪Tc  1hour ‬‬ ‫د تمرکز وب په مربوطه نقطه کې یوساع‬

‫‪406‬‬
‫د پورتنیو هایدروګرافود‬ ‫هایدروګرا‬ ‫‪ -۰‬همدارنګه د علور ساعته اورښ‬
‫یویای کیدو عبه رسمیږی ( ‪ .۵‬هکل )‬

‫چې‬ ‫‪ .۵‬هکل ‪ .‬د علور ساعتوپرله پسې اورښ له امله د ‪ A‬د سیمی مجموعی هایدروګرا‬
‫دی ( ‪Tc  1hour ‬‬ ‫د بهیر د تمرکز وب په مربوطه نقطه کې یوساع‬

‫‪ -۰‬دی ته ورته کله چې د ‪ B‬دسیمې د پاسه د یوه ساع لپاره اورښ ترسره‬
‫به د ورته مثلث هکل ولری ‪ ،‬یوازنی توپیر‬ ‫هی ‪ ،‬د سطحي بهیر هایدروګرا‬
‫یی لری هغه دادی‬ ‫چې د ‪ A‬د سیمی د سطحی بهیر د یوه ساعته هایدروګرا‬
‫‪ ، 1hour ‬او پیک حد ته په دوهم‬ ‫هروع د لومړی ساع‬ ‫چې د هایدروګرا‬
‫ساع کې رسی ‪ .‬ددی المل دادی چې د ‪ P ‬نقطې ته د سطحی بهیر د تمرکز‬
‫وب دوه ساعته ده ‪ Tc  2hours‬دی عرنګه چې د ( ‪ .۶‬هکل ) لیدل کیږی ‪.‬‬
‫لپاره اورښ‬ ‫لپاره یینی کله چې د ‪ B‬دسیمې د پاسه دوهم ساع‬ ‫د بل حال‬
‫په ( ‪ . ۱۲‬هکل ) ښودل هویدی ‪.‬‬ ‫دوام ولری د هغې هایدروګرا‬

‫‪407‬‬
‫چې د بهیر د تمرکز‬ ‫‪ . ۶‬هکل ‪ .‬د لومړی ساع اورښ له امله د ‪ B‬د سیمی هایدروګرا‬
‫دی ( ‪Tc  2hours‬‬ ‫وب په مربوطه نقطه کې یوساع‬

‫چې د بهیر د تمرکز‬ ‫‪ . ۱۲‬هکل ‪ .‬د دوه ساعته اورښ له امله د ‪ B‬د سیمی هایدروګرا‬
‫دی ( ‪Tc  2hours‬‬ ‫وب په مربوطه نقطه کې یوساع‬

‫چې د‬ ‫‪ . ۱۱‬هکل ‪ .‬د دوه ساعتو پرله پسې اورښ له امله د ‪ B‬د سیمی هایدروګرا‬
‫دی ‪Tc  2hour ‬‬ ‫بهیر د تمرکز وب په مربوطه نقطه کې یوساع‬

‫‪408‬‬
 ‫چې د‬ ‫‪ .۱۰‬هکل ‪ .‬د علورو ساعتو پرله پسې اورښ له امله د ‪ B‬د سیمی هایدروګرا‬
‫دی ‪Tc  4hour ‬‬ ‫بهیر د تمرکز وب په مربوطه نقطه کې یوساع‬

‫چې د علور ساعته منظم اورښ له امله رامنځ ته‬ ‫‪ -۵‬د ‪ B‬د سیمی هایدروګرا‬
‫سره چې د علورو ساعتو د‬ ‫هویدی ‪ ،‬د ‪ A‬د ساحې د علور ساعته هایدروګرا‬
‫له امله رامنځ ته هویدی ورته هکل لری ‪ .‬د ‪ P‬په نقطه کې د ‪ A‬او ‪B‬‬ ‫اورښ‬
‫د دواړو سیمو د‬ ‫سیمو د پاسه د اوریدلی اورښ له امله مجموعی هایدروګرا‬
‫علور ساعته هایدروګرافو د یویای کیدو عبه په الس چې په ( ‪ .۱۳‬هکل )کې‬
‫ښودل هویدی ‪.‬‬
‫رسم‬ ‫سربیره په ګرافیکی طریقی چې د ورکړل هوو ارقامو مطابق هایدروګرا‬
‫هو ‪ ،‬کوالی هوو د تحلیلی طریقی عبه په کار ابیستلو سره هم مطلوبه مسئله‬
‫حل کړو ‪ .‬د ورکړل هوو ارقامو مطابق د علوروسیمو ‪ A, B, C‬او د ‪ D‬د پاره‬
‫په ډیره اسانی سره د تحلیلی طریقی عبه په کار ابیستلو د جدول په هکل‬
‫( ‪ . ۱‬جدول ) تر سره کړو ‪.‬‬

‫‪ . ۱۰‬هکل ‪ .‬د ‪ A‬او ‪ B‬سیمو د پاسه د اوریدلی اورښ له امله مجموعی علور ساعته‬
‫هایدروګرا‬

‫‪409‬‬
 ‫د محاسبې ترتیب ‪:‬‬
‫‪ -‬د علورو ساعتو ‪ T  4hours‬مجموعی اورښ مقدار ‪ P  36mm‬؛‬
‫‪ -‬د یو ساعته اورښ مقدار ‪ P1  9mm‬؛‬
‫‪ -‬د سطحی بهیر ضریب ‪ C  0.8‬؛‬
‫د یوه ساعته اورښ له امله رامنځ ته هوی سطحی بهیر مقدار محاسبه کوو‬

‫‪R1  P1C  9 * 0.8  7.2mm‬‬

‫‪ -‬د سیمی مساح محاسبه کوو‬

‫‪8000‬‬
‫‪A BC  D‬‬ ‫‪ 2000hec  2000 *104 m2  2 *107 m2 .‬‬
‫‪4‬‬

‫له امله په الس‬ ‫چې د یو ساعته اورښ‬ ‫د هرمثلث مساح‬ ‫‪ -‬د هایدروګرا‬
‫راغلی محاسبه کوو‬
‫مساوی دی د سطحی بهیر د هغه مقدار سره چې د یوه‬ ‫د هر مثلث مساح‬
‫ساعته اورښ له امله په هره سیمه کې رامنیه ته کیږی ‪ ،‬یینی‬
‫‪A  R‬‬

‫یا‬
‫‪1‬‬
‫‪2hour .x  7.2mm‬‬
‫‪2‬‬

‫لدی یایه عبه‬

‫‪x  7.2 mm hour‬‬

‫یا‬
‫‪7‬‬
‫‪7.2‬‬ ‫‪2 *10 3‬‬
‫‪x‬‬ ‫*‬ ‫‪m sec  40 m3 sec .‬‬
‫‪10 *100 3600‬‬

‫‪411‬‬
‫‪ . ۱‬جدول ‪ .‬د ‪ A, B, C‬او د ‪ D‬سیمو د پاسه د علور ساعته اورښ له امله د‬
‫بهیر د رامنځ ته کیدونکی مقدار‬
‫د بهیر‬
‫د بهیر مقدار‬ ‫د بهیر مقدار‬ ‫د بهیر مقدار‬ ‫د بهیر مقدار‬
‫مجموعی‬
‫چې د ‪ D‬د‬ ‫چې د ‪ C‬د‬ ‫چې د ‪ B‬د‬ ‫چې د ‪ A‬د‬ ‫د اورښ د‬
‫مقدار چې د‬
‫سیمې عبه‬ ‫سیمې له‬ ‫سیمې عبه‬ ‫سیمې عبه‬ ‫پای ته‬
‫ټولی سیمې‬
‫رامنځ ته‬ ‫امله رامنځ‬ ‫رامنځ ته‬ ‫رامنځ ته‬ ‫رسیدو وب‬
‫عبه رامنځ‬
‫کیږی‬ ‫ته کیږی‬ ‫کیږی‬ ‫کیږی‬ ‫په ‪hour‬‬
‫ته کیږی‬
‫‪m3 sec‬‬ ‫‪m3 sec‬‬ ‫‪m3 sec‬‬ ‫‪m3 sec‬‬
‫‪m3 sec‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪80‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪120‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪160‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪120‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪80‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪8‬‬

‫د بهیر مجموعی مقدار چې په یانګړو ساعتونو کې رامنځ ته کیږی د پورتنی‬

‫جدول په هپږم ستون کې یای په یای هویدی‪ .‬د هپږم ستون د ارقامو مطابق‬
‫مقدار‪ Q‬په‬
‫اعظمی‪max ‬‬
‫بهیر ‪160 m3‬‬
‫عبه د ‪sec‬‬ ‫رسمو ‪ ،‬او د رسم هوی هایدروګرا‬ ‫هایدروګرا‬
‫الس رایی‬

‫‪ .۱۰‬هکل ‪ .‬د علور ساعته اورښ له امله د ‪ A, B, C‬او د ‪ D‬سیمو هایدروګرا‬

‫‪410‬‬
 ‫‪ . ۱۲ -۵‬پایلی‬
‫وړاندی‬ ‫په نوموړی فصل کې دمحاسبې د هغه طریقو په هکله اړین میلوما‬
‫کې د هغوی عبه په کار‬ ‫هویدی چې د نظارتی ارقامو د نهتوالی په صور‬
‫ابیستلو د بهیر اعظمی مقدار محاسبه هی ‪ .‬ددی فصل په لوستلو سره‬
‫لوستونکی کوالی هی چې د یانګړو طریقو عبه په کار ابیستلو د بهیر اعظمی‬
‫مقدار چې د یوه هایدرولکی ودانی د طرح ریزی لپاره اړین پارامتر دی محاسبه‬
‫کړی ‪ .‬د بیلګې په توګه که چیری د سابتمانی محور توپوګرافی ولرو د تهریح‬
‫هوی طریقی عبه په کار ابیستلو سره د بهیر اعظمی مقدار محاسبه کړی ‪ .‬په‬
‫همدی ترتیب سره که چیری د یوی سیمی لپاره د اورښ کچه میلومه وی بیاهم‬
‫د تهریح هوو طریقو په مرسته د بهیر مقدار محاسبه کړو ‪.‬‬

‫‪ .۱۱ - ۵‬کنترولی پوښتنې‬

‫‪ -۱‬د هغو طریقو نوم وابلې چې د هایدرولوژیکی ارقامو د نهتوالی په صور‬
‫کې د بهیر د اعظمی مقدار د محاسبي لپاره کارول کیږی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د سیمی د توپوګرافی عبه په کارابیستلو سره د بهیر د اعظمی مقدار د‬
‫محاسبی دپروسو په هکله بپل میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫‪ -۳‬د بهیر د تمرکز وب په هکله بپل میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫له امله د سطحي بهیر د منځ ته راتلو د پروسو په هکله بپل‬ ‫‪ -۰‬د اورښ‬
‫میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د سطحی بهیر ضریب عه افاده کوی ‪.‬‬
‫‪ -۵‬هغه تجربوی فورمولونه ولیکی چې د هغوی په مرسته د نظارتی ارقامو د‬
‫نهتوالی په صور کې د بهیر د اعظمی مقدار د محاسبې لپاره کارول کیږی ‪.‬‬

‫‪411‬‬
 ‫نهم فصل‬
‫سیندی ترسبا‬

‫‪ .۱ -۶‬سریزه‬
‫د سیندونو د مطالیی په وب کې نه یوازی د سیند د اوبو د حرک رژیم پوهیدل‬
‫ضروری دی ‪ ،‬بلکه د ترسباتو د حرک رژیم باندی پوهیدل هم ضروری دی ‪.‬‬
‫د یمکو د اوبو کولو ‪ ،‬د اوبو رسونی لپاره د سیند عبه د اوبو ابیستلو په‬
‫کې د سیند په اوبو کې د میلقو ترسباتو د هتون په هکله میلوما‬ ‫صور‬
‫ضروری دی ‪ ،‬تر عو چې د ترسباتو پواسطه اوبه نیونکو ) ‪ (Intake‬او‬
‫دنورو هایدروتبنیکی ودانیو د ډکیدو عبه مخ نیوی وهي ‪ .‬د ذبیره وی بندونو‬
‫د جوړولو لپاره د سیندی ترسبی رژیم او د مجرأو د بدلون په هکله میلوما‬
‫کې د‬ ‫ډیر ضروری دی ‪ .‬یکه چې د ذبیره وی بندونو د جوړولو په صور‬
‫تل کیږي ‪ .‬پدی‬ ‫کمیږی او په اوبو کې هته جامد ذرا‬ ‫سرع‬ ‫بهیر د حرک‬
‫فصل کې د ترسباتو د منځ ته راتګ ‪ ،‬د ترسباتو د ویش او همدارنګه د سب‬
‫بهیر مقدار او د حجم د محاسبی په هکله اړین میلوما وړاندی کیږی ‪ .‬سربیره‬
‫پردی د بهییر د لیږدونی وړتیا په هکله چې د کانالونو او د اوبه نیونکو ودانیو‬
‫په طرحه ریزی کې د مهمو مسایلو عبه ګڼل کیږی الزم میلوما وړاندی کیږی‬
‫‪.‬‬

‫‪ .۰ -۶‬د سیندی ترسباتو منځ ته راتګ ( تهکیل )‬

‫سیندی بهیر د بپل یان سره سب ذرا چې د مجرأ د تبریب (توږلو) له امله‬
‫د هغې سره یویای هوی دی لیږدوی د ترسباتو )‪ (sediment‬په نامه یادیږی‬

‫‪411‬‬
‫‪ .‬یا په بل عبار هغه سب منرالی ذرې چې بهیر له یان سره ئې لیږدوی او د‬
‫مجرأئی او پویمی ترسباتو د منځ ته راتګ سبب ګریی د سیندی ترسباتو په‬
‫نامه یادیږی ‪ .‬سیندی ترسبا د اوبو او باد د بهیرونو په وسیله د غرنیو طبقو‬
‫او باورو د توږنی ‪ ،‬لوعیدنی د محصوالتو عبه رامنځ ته کیږی ‪ .‬د اوبو د بهیر‬
‫په وسیله د یمکې د سطحې د موادو توږنه (‪ )water erosion‬د ترسباتو په‬
‫وسیله د سیندی بهیر د بډای کیدو ( مهبوع کیدنی ) په پروسه کې اصلی او مهم‬
‫رول لوبوی ‪ .‬د اوبو یا بهیر په وسیله توږنه په اړبینی (میالنی) او مجرأئی‬
‫توږنې ویهی ‪ .‬د واورو د ویلی کیدو او د بارانو عبه الس ته راغلی اوبه چې‬
‫په اړبونو او د یوړونو دپاسه بهیږی د هغوی په وسیله د یوړونو باورو او‬
‫غرنیو طبقو توږنه او وینیل (سولیدنه) د اړبینی توږنی په نامه یادیږی ‪ .‬په‬
‫مجرأ کې د بهیدونکو اوبو په وسیله د مجرأ د تل او سواحلو او یوړونو د‬
‫ده ‪ .‬د اړبینی توږنې په‬ ‫اصلی طبقو تبریب د مجرأئی توږنې عبه عبار‬
‫پروسه کې بهیدونکې اوبه د باورو او غرنیو طبقو اړیکی له منیه وړی او د‬
‫بوړو( هیلو ) بهیرونه کښته بربو ته لیږدوی ‪ ،‬چې د ابریز د ساحو عبه د‬
‫ترسباتو د ایستلو یوازنی الری عبه عبار ده ‪ .‬د واورو او باران د اوبو سره‬
‫د ابریز د ساحې عبه د توږنی مواد بلی هیلی ته لیږدول کیږی ‪ .‬په هغو (هیلو‬
‫او بوړونو ) کې د ایروژن پروسه هدیده کیږی او همدارنګه توږنه (تبریب )‬
‫او لیږدونه او پای کې د تبریب هوو موادو لیږد سیندونو ته تر سره کیږی ‪.‬‬
‫سیند ته نه رسیږی ‪ .‬د هغوی زیاته‬ ‫ښکاره ده چې د ایروژن ټول محصوال‬
‫بربه د سطحي بهیر په الره کې تم کیږی او هغه ناهمواری چې د یمکې پرمخ‬
‫هتون لری ډک وی ‪ .‬بیا هم د سطحي ابریز د ایروژن محصوالتو هغه بربه چې‬
‫سیندی مجرأ ته رسی د سیندی ترسباتو اساسی منبع تهکیلوی ‪ .‬د سیندونو‬
‫اوبه د مجرأ سواحل او تل تبریبوی ‪ .‬که عه هم هغه ترسبا چې ددی پروسو‬
‫له امله سیند ته رسیږی ‪ ،‬د سیندی ترسباتو یوه بربه جوړوی ‪ ،‬یکه چې ددی‬

‫‪414‬‬
‫ترسباتو یوه بربه د هغه تبریباتو محصول دی چې د سطحی ابریز د ساحې‬
‫عبه راوړل هوی او په سیندی مجرأ کې د مبه تل هوی وه ‪.‬‬
‫د اوبو په وسیله د توږنی ( ایروژن ) هد عرنګه چې تر ټولو عبه ړومبی د‬
‫بهیدونکی اوبو د انرژی پوری اړه لری او ورو سته د توږنی په مقابل کې د‬
‫پوری اړه لری د کومی دپاسه چې اوبه پری‬ ‫هغې یمکې د سطحې د مقاوم‬
‫بهیږی ‪.‬‬
‫عرنګه چې میلومه ده ‪ ،‬چې په یینو بربو کې د بهیدونکو اوبو انرژی د اوبو د‬
‫مقدار او لویدنی ( میل ) پوری اړه لری ‪ .‬نو له همدی امله د بهیر د عین مقدار‬
‫په صور کې د اوبو ایروژن (د اوبو په وسیله ایروژن ) په غرنیو بربو کې‬
‫نسب هموارو سیمو ته په واضح ډول سره لیدل کیږی ‪ .‬د بهیر رژیم د ایروژن‬
‫په پرابتیا کې ډیر مهم رول لوبوی (لری ) ‪ :‬په ټاکلی فصل کې د بهیر د مقدار د‬
‫زیاتوالی سره د ایروژن اغیزی (مقدار ) هم اغیزی لری ‪.‬‬
‫د توږنی په مقابل کې د یمکې د سطحې مقاوم د هغه یمکې د طبییی هرایطو‬
‫پوری اړه لری د کومې د پاسه چې اوبه بهیږی او تر ټولو د مبه د باورو او‬
‫ډبرو د بواصو پوری اړه لری ‪ ،‬همدارنګه د نباتی پوښښ پوری چې باورې د‬
‫تبریب عبه ساتی اړه لری ‪ .‬یانګړی باوری او یمکې د ایروژن په مقابل کې‬
‫یوهانته مقاوم نلری ‪.‬‬
‫د نباتی قهر له منیه وړل ‪ ،‬د یمکې د سطحې نادرسته یویی (قلبه) کونه ( د‬
‫یوړ په اوږدو ) ‪ ،‬پرته لدی چې د اګروتبنیک اصول په پام کې ونیول هی د‬
‫یمکې تیارول ‪ ،‬د ایروژن د هد چې په پایله کې د سیند بړتیا ( ګل الودګی ) د‬
‫زیاتوالی المل ګریی ‪.‬‬
‫پدی ترتیب سره د ایروژن ‪ ،‬او د سیندی ترسباتو رامنځ ته کیدل د یو لړفزیکی‬
‫جغرافیوی عواملو او د انسانانو د فیالی پوری اړه لری ‪ .‬ښودل هوی الملونه‬
‫دی ‪ .‬اقلیمی هرایط ‪ ،‬بهیر ‪ ،‬د باورو‬ ‫د زونالی او غیرزونالی عبه عبار‬

‫‪415‬‬
‫دی ‪.‬‬ ‫بپریدنه او یانګړتیا او نباتی قهر د زونالی عواملو عبه عبار‬
‫او ریښه ای احجار‬ ‫‪ ،‬د سیمی ریلی‬ ‫کوارترنری (د علورمی دوری ) ترسبا‬
‫(اصلی) غیرزونالی عواملو عبه عبار دی ‪ .‬په لنډ ډول سره ویالی هو چې د‬
‫ترسبی موادو زیاتره بربه د ابریز د حوزی د مینیلو له امله د سیندی بهیر‬
‫سره یویای کیږی او لږه اندازه یی د اصلی مجرأ د تل د مینیلو له امله دوی‬
‫سره یای کیږی ‪ .‬د ترسبی موادو اندازه د الندی عواملو پوری اړه لری ‪:‬‬
‫‪ -‬د سیند د ابریز ساحې جیومورفولوجیکی او هایدروګرافیکی یانګړتیاوی ؛‬
‫‪ -‬د سیند د مجرأ باوری ؛‬
‫‪ -‬د بوټو او نباتی قهر د هتون او نهتوالی ؛‬
‫‪ -‬د بارانو او سیالبونو په وسیله د ابریز د حوزی د سطحې مینیل ‪.‬‬

‫‪ .۳ -۶‬د سیندی ترسباتو ویش‬

‫نه یوازی د بهیر انرژی ده بلکه یینی‬ ‫جریان د رامنځ ته کیدو عل‬ ‫د سب‬
‫جغرافیه وی – فزیکی هرایط یا عوامل هم هامل دی ‪ .‬عرنګه چې پوهیږو د‬
‫سیند په پورتنی بربو کې یا د سیند میل د هغی په اوږدو د بدلون په حال کې‬
‫دی ‪ .‬په نتیجه کې د سیند په پورتنی بربه کې د مجرأ تل مینیل کیږی ‪ ،‬په‬
‫منینی بربه کې د ترسبی موادو لیږدونه سرته رسی او ورستنیو بربو کې د‬
‫میموالً یانګړو‬ ‫ښودل هوو ترسباتو تل کیدنه سرته رسی ‪ .‬سیندی ترسبا‬
‫عواملو ته ویهل کیږی ‪.‬‬
‫ددی دپاره چې د مجرأ په تل کې د پرتو ترسبی ذرو لومړنی تیادل له منیه‬
‫الړهی او هغوی په حرک راوړی د بهیر سرع باید یوه ټاکلی حد ته ورسی ‪.‬‬
‫بدلیدنه د‬ ‫د باورو د ذرو جال کیدنه ‪ ،‬د هغوی پورته کیدنه – په یوړند حال‬
‫ذراتو د ابیادو ‪ ،‬هکل او تراکم او همدارنګه د مجرأ په تل کې د ذرو متقابل‬
‫موقیی پوری اړه لری ‪.‬‬

‫‪416‬‬
‫د بهیر منینی سرع چې د مجرأ د تل او سواحلو د باورو د لومړنی ذری د‬
‫‪(Scouring velocity‬‬ ‫جالکیدو المل ګریی د مینینی (یا د توږنې) سرع‬
‫) په نامه یادیږی ‪ .‬د منینی سرع عبه د بهیر د سرع د زیاتیدو په صور‬
‫چې د هغې د‬ ‫بدلیږی ‪ .‬د بهیر هغه سرع‬ ‫کې ترسبی مواد په یوړند حال‬
‫بدلوی د بحرانی سرع‬ ‫په یوړند حال‬ ‫کې ترسبا‬ ‫هتون په صور‬
‫)‪ (Critical velocity‬په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫د یانګړتیاو په پام کې نیولو سره سیندی‬ ‫په بهیر کې د ترسباتو د حرک‬
‫ترسبا په یوړندو ( میلقو) ‪ ،‬قیری او رغړیدونکو ویهي ‪ .‬د سیندی ترسباتو‬
‫دا ډول ویش هرطی دی یکه چې نظر د ترسباتو د ذرو (دانو) غټوالی او بهیر‬
‫سرع ته دا او یا هغه جامد ذرا کیدای هی په یوړند حال سره او یا د بهیر‬
‫په تل کې د حرک (رغړیدو) په حال کې وی ‪.‬‬
‫ددی سربیره ترسبا په ترانزیتی او مجرأ جوړونکو ویهی ‪ .‬د ترسباتو هغه‬
‫چې د بهیر په وسیله د سیندونو دهنو ته لیږدول کیږی د‬ ‫میده دانه ذرا‬
‫نظر د بهیر‬ ‫ترانزیتی ترسباتو په نامه یادیږی ‪ .‬د ترسباتو تر ټولو غټ ذرا‬
‫هایدرولیکی یانګړتیاوته کله په یوړند او کله په رغړیدونکی حال بدلیږی ‪ ،‬او‬
‫کله بیا د بهیر په اوږدو په یانګړو بربو کې ددی دپاره تم کیږی چې د بهیر د‬
‫هایدرولیکی یانګړتیاو د بدلون په صور کې بیرته په حرک راهی ‪ .‬پدی ډول‬
‫سره په دایمی توګه د سیند د مجرأ بدلیدنه ( له سره جوړیدنه ) تر سره کیږی ‪.‬‬
‫دا ښکاره ده چې د یوړندو ترسباتو زیاتره (اعظمی ) بربه د ترانزیتی ترسباتو‬
‫دی او د رغړیدونکو ترسباتو زیاتره بربه د مجرأ جوړونکو‬ ‫عبه عبار‬
‫ترسباتو عبه همیرل کیږی ‪.‬‬
‫عرنګه چې وړاندې یادونه وهوه په بهیر کې د ترسباتو د حرک د یانګړتیاو‬
‫په یوړندو ( میلقو) ‪ ،‬قیری او‬ ‫په پام کې نیولو سره سیندی ترسبا‬
‫رغړیدونکو ویهي ‪.‬‬

‫‪417‬‬
 ‫‪ .۱ -۳ -۶‬یوړند (میلق) ترسبا‬
‫)‪ - (Suspending sedimentation‬د جامدو‬ ‫یوړند (میلق) ترسبا‬
‫دی چې په بهیر کې په یوړند‬ ‫یا سبتو موادو د هغه کوچنیو ذراتو عبه عبار‬
‫(میلق) هکل د حرک په حال کې وی ‪ .‬یوړند ترسبا په ‪ Wsusp ‬سره ښودل‬
‫کیږی ‪ .‬په سیندی بهیر کې په یوړند حال کې د باورو د سبتو ذرو هتون د‬
‫اوبو د بهیر د توربولینتی حرک د هتون ښکارندوی دی ‪ .‬توربولینتی حرک نه‬
‫یوازی د بهیر په اوږدو بلکې نظر عمود ته د بهیر سره د سبتو ذرو د ګډیدو (‬
‫عرنګوالی او په مبتلفو‬ ‫مبلوط ) کیدو المل ګریی ‪ .‬د سبتو ذرو د حرک‬
‫د مفهوم په وسیله توضیح‬ ‫اندازو سره د هغوی هتون د هایدرولیکی جسام‬
‫کیږی ‪ .‬د سیند په اوبو کې د یوړندو ترسبی موادو هتون هغه ته د بړوالی (‬
‫ب الودګی ) حال ورببښی ‪ .‬د یوړندو ترسبی موادو په وسیله د سیندی بهیر‬
‫د مهبوعی درجه د بړوالی (ب الودګی ) ضریب ‪  ‬په وسیله ارزول کیږی ‪.‬‬
‫د بړوالی ضریب د جامدو ذرو د هغه مقدار عبه عبار دی چې د سیندی بهیر‬
‫‪gr‬‬ ‫‪‬‬
‫په واحد حجم کې هتون ولری چې میموالً ګرام په یوه مترمکیب ‪m3‬‬

‫اندازه کیږی ‪ .‬د بهیر د بړوالی ضریب ‪  ‬د (‪ )۱ -۶‬فورمول عبه په کار‬
‫ابیستلو محاسبه کوی‬
‫‪G.106‬‬ ‫(‪)۱ -۶‬‬
‫‪‬‬ ‫‪; gr m3‬‬
‫‪W‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - G‬د ترسبی موادو وزن دی چې د نمونی عبه په الس راغلی په ګرام ‪ gr ‬؛‬
‫‪ - W‬د ابیستل هوی نمونی د اوبو حجم په ‪. cm3 ‬‬
‫د هغوی سره یو یای‬ ‫د اوبو د توربولینتی ګډیدنی له اغیزی یوړند ترسبا‬
‫حرک کوی ‪.‬‬

‫‪418‬‬
‫‪ V ‬سره عمودی مرکبی ‪ U 0 ‬هم‬ ‫کې د بهیر د طولی سرع‬ ‫په یوه وب‬
‫هتون لری ‪ ،‬چې د(‪ )۰ -۶‬فورمول عبه په کار ابیستلو سره کوالی هغه هوو‬
‫محاسبه کړو‬

‫‪U0 ‬‬
‫‪0.25V‬‬ ‫(‪)۰ -۶‬‬
‫‪H 0.2‬‬

‫پدی یای کې ‪:‬‬

‫‪ - H‬د بهیر ژوروالی دی ‪.‬‬
‫مخ پورته پورته کوی چې د هغې‬ ‫ښودل هوې مرکبه جامد ذرا‬ ‫د سرع‬
‫اعظمی قیم په تل (قاعده) او اصغری یی د اوبو په پورتنی سطح کې دی ‪.‬‬
‫سربیره د سبتو ذراتو د‬ ‫د مطالیې دپاره د منیلو سرع‬ ‫د ترسباتو د حرک‬
‫د مفهوم عبه هم کار ابلی ‪ .‬عرنګه چې وړاندی یادونه‬ ‫هایدرولیکی جسام‬
‫وهوه د ترسباتو ویش په یوړندو ‪ ،‬قیری او رغړیدونکو هرطی دی ‪ .‬که‬
‫چیرې د بهیر د سرع عمودی مرکبه ‪ U 0 ‬دسبتو ذرو د هایدرولیکی جسام‬
‫‪ w‬عبه ستره یینی ( ‪ ) U 0  w‬وی ‪ ،‬پدی حال کې قیری ترسبا په یوړند‬
‫‪.‬‬ ‫ترسباتو بدلیږی او یا ددی په بال‬

‫‪ .۰ -۳ -۶‬قیری ترسبا‬
‫قیری ترسبا (‪ - ) bottom sediments‬د هغه سبتو ذراتو عبه عبار‬
‫دی چې د سیندی مجرأ په تل کې یای لری او نظر یوړندو ترسباتو ته د سترو‬
‫دی چې د‬ ‫ذرا‬ ‫هغه نسبتا ً لوی سب‬ ‫ابیادو لرونکی وی ‪ .‬یا په بل عبار‬
‫سیندی مجرأ تل ته په نیږدی قهرو کې د بهیر سره د حرک په حال کې وی ‪.‬‬
‫په ‪ Wbed ‬سره ښودل کیږی ‪ .‬د هموارو سیمو د سیندونو په‬ ‫قیری ترسبا‬

‫‪419‬‬
 ‫هرایطو کې د قیری ترسباتو مقدار د یوړندو ترسباتو د اندازی لس سلنه قبلوی‬
‫یینی ‪. Wbed  0.1Wsusp‬‬

‫‪ .۳ – ۳ -۶‬رغړیدونکی ترسبا‬
‫جال او په حرک‬ ‫د اوبو د بهیر له امله د مجرأ د تل عبه نسبتا ً ستر ذرا‬
‫هروع کوی ‪ .‬د ترسباتو نسبتا ً ستر ذرا کوم چې د بهیر تل ته نیږدی قهر کې‬
‫) ‪ (Drawn by sediments‬په نامه‬ ‫رغړی د رغړیدونکی ترسباتو‬
‫یادیږی ‪ .‬جامد ذرا کوم چې د مجرأ په تل کې قرار لری د هایدرو ډینامیکی یا‬
‫د هرډول فهار د قوی ‪ FL ‬تر تأثیر الندی واقع کیږی ‪ .‬ښودل هوی قوه تل ته‬
‫سره متناسبه ده چې د (‪ )۳ -۶‬رابطې په وسیله افاده‬ ‫نیږدی بهیر د سرع‬
‫کیږی‬

‫‪‬‬
‫‪FL  a Vs.b ‬‬
‫‪g‬‬ ‫(‪)۳ -۶‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - a‬د تناسب ضریب ؛‬
‫‪ - Vs.b‬تل ته نیږدی لومړنی سرع ؛‬
‫‪ - ‬د ذراتو د عرضی مقطع مساح ‪ ،‬چې د بهیر په جه عمود وی ؛‬
‫‪ - g‬د یمکې د ثقل قوه ؛‬
‫‪ - ‬د اوبو مبصوص وزن ‪.‬‬
‫جه عمل کوی ‪ .‬هغه د ثقل‬ ‫د ذراتو حرک د اصطکاک د قوې ‪ FT ‬په مبال‬
‫د قوې ‪ Fg ‬سره متناسب ده‬
‫‪FT  fFg  fW  s   ‬‬
‫(‪)۰ -۶‬‬

‫‪411‬‬
 ‫پدی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - f‬د اصطکاک ضریب ؛‬
‫‪ - W‬د ذراتو حجم ؛‬
‫‪ -  s ; ‬په ترتیب سره د ذری او د اوبو مبصوص وزن ؛‬
‫د حرک د پیل لحظه د ‪ FL  FT‬مساوا سره مطابق لری ‪.‬‬
‫د مجرأ تل ته د ذرو د‬ ‫پدی ترتیب سره ‪ ،‬د ذرو ابیاد او د بهیر قیری سرع‬
‫لیوال تیا المل ګریی ‪ .‬دا قانونمندی د ایری )‪ (Ery‬فورمول په وسیله افاده‬
‫کیږی چې الندی هکل لری [ ‪]۰۵‬‬
‫‪G  AV 6‬‬ ‫(‪)۰ -۶‬‬
‫پدی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - G‬د بهیر په وسیله رغړیدونکو ذرو وزن ؛‬
‫‪ - V‬د بهیر تل ته نیږدی (قیری ) سرع ؛‬
‫‪ - A‬اصالحی ضریب دی ‪ ،‬چې عددی قیم یی د بهیر د ډول او سیمې پوری اړه‬
‫لری چې سیند ورعبه تیریږی ‪.‬‬
‫دری‬ ‫د ایری فورمول (‪ )۰ – ۶‬ددی ښکارندوی دی که چېری د بهیر سرع‬
‫چنده زیا هی ‪ ،‬پدی صور کې د هغو ذرو وزن چې ددی سرع هتون په‬
‫صور کې حرک کوی نیږدی (‪ )۰۰۶‬یلی زیاتیږی ‪ .‬له همدی امله د هموارو‬
‫سیمو په سیندونو کې رغړیدونکی ترسبا په زیاته پیمانه ریګی ذرا دی چې‬
‫ابیاد لری ‪ ،‬اود غرنیو سیمو سیندونه زیاتره جغل ‪ ،‬غرګی او ستری‬ ‫مبتل‬
‫ډبری لیږدوی ‪.‬‬
‫د عملی موبو دپاره ددی اړتیا وی چې د بهیرهغه منیی ابتدایی سرع میلوم‬
‫هی چې د هغې د هتون په صور کې د قیری ترسباتو توږنه پیل کیږی ‪ .‬پدی‬
‫د بدلیدنی په موبه د بهیر‬ ‫د قیری سرع‬ ‫کې په منینی سرع‬ ‫صور‬
‫ژوروالی پام کې نیول اړین دی ‪ .‬د بهیر د ژوروالی د زیاتوالی سره ‪ ،‬منینی‬

‫‪410‬‬
‫کې د ترسباتو بوییدنه پیل کیږی ‪ .‬د‬ ‫هم زیاتیږی د کوم په صور‬ ‫سرع‬
‫ښودل هوی سرع د محاسبی دپاره یو لړ فورمولونه استبراج هوی دی ‪ .‬د‬
‫فورمول چې الندی هکل لری [‪]۰۵‬‬ ‫بیلګې په توګه د ګ ‪.‬ی‪ .‬هامو‬

‫; ‪Vs  4.4d 1 3 H 1 6‬‬ ‫(‪)۵ -۶‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - d‬د قیری ترسباتو د ذرو قطر په ‪ m ‬؛‬
‫‪ - H‬د بهیر منینی سرع په ‪. m ‬‬
‫د ښویدو یا‬ ‫د مجرأ تل ته د بهیر په نیږدی قهرونو کې د جامدو ذرو حرک‬
‫دا ډول‬ ‫رغړیدو او د قطع کونکو ( د ټوپ وهونکو) په هکل دی ‪ .‬د حرک‬
‫مهبصه په اساسی توګه د پورته کیدونکو بړبښکو او د بهیر په وسیله د‬
‫جامدو ذرو په نامتناظر ډول قطع کیدنی د اغیزو له امله رامنځ ته کیږی ‪ .‬د‬
‫مجرأ د تل عبه بیلدونکې ذری د یوه وب دپاره په بهیر کې په یوړند هکل‬
‫پاتیږی او بیا سر له نوی عبه د تل د پاسه تل کیږی ‪ .‬له همدی امله د ترسباتو‬
‫هرطی ویش په یوړندو او رغړیدونکو ترسره کیږی ‪ .‬د رغړیدونکو ترسباتو‬
‫غټوالی د کال په فصلونو کې بدلون کوی ‪ ،‬د ډیرو اوبو په پړاو کې زیاتیږی او‬
‫کې‬ ‫د لږو اوبو په پړاو کې کمیږی ‪ .‬د بهیر د لوړو سرعتونو په صور‬
‫رغړیدونکی ترسبا د سترو کتلو سره حرک کوی ‪ .‬د بهیر په لوری مخ کښته‬
‫د کمیدو سره د سیند په اوږدو د رغړیدونکو ترسباتو ابیاد کوچنی‬ ‫د سرع‬
‫کیږی ‪.‬‬
‫د هموارو سیمو په سیندونو کې د رغړیدونکو ترسباتو مقدار لږ دی ‪ .‬هغوی‬
‫لیږدوی ‪ .‬د غرنیو سیمو په سیندونو کې د رغړیدونکو‬ ‫اساسا ً یوړند ترسبا‬

‫‪411‬‬
‫ترسباتو ونډه زیاته ده او د لوړو سرعتو په صور کې د سیندونو د سب بهیر‬
‫اساسی بربه جوړوی ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۶‬د سب بهیر محاسبه‬

‫کې د بهیر د ژوندی مقطع عبه‬ ‫د ترسباتو هغه مقدار چې په واحد وب‬
‫تیریږی د سب بهیر د مقدار په نامه یادیږی ‪ .‬یا په بل عبار د ترسباتو‬
‫کې سیند یی د بپلې عرضی مقطع له الری‬ ‫هغه مقدار چې په واحد وب‬
‫بهیر د مقدار په نامه یادوی ‪ .‬میموالً د یوړند ترسباتو‬ ‫لیږدوی د سب‬
‫مقدار په ‪ R ‬او د قیری (یا د رغړیدونکو) ترسباتو مقدار په ‪ q ‬سره‬
‫ښودل کیږی ‪ .‬د سب بهیر مقدار د ( ‪ )۰ -۶‬فورمول عبه په کار ابیستلو‬
‫محاسبه کیږی ‪.‬‬

‫‪Q‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪; kg sec‬‬
‫‪103‬‬ ‫( ‪)۰ – ۶‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ - Q‬د بهیر مقدار په ‪ m3 sec‬؛‬
‫‪ - ‬د بهیر بړوالی (ګل الودګی) دی چې د (‪ )۱ -۶‬فورمول عبه په کار‬
‫ابیستلو سره محاسبه کیږی په ‪ gr m3 ‬؛‬
‫‪ - 103‬د واحداتو د تبدیلی ضریب دی چې ګرام په کیلو ګرام بدلوی ‪.‬‬
‫د ترسباتو هغه مقدار چې د وب په یو انتروال (کال ‪ ،‬میاه ‪ ،‬ورځ ) کې‬
‫او‬ ‫بهیر حجم په نامه یاد‬ ‫د سیند د ژوندی مقطیی عبه تیریږی د سب‬
‫میموالً په ټن ‪ ton ‬یا کیلوګرام ‪ kg ‬سره اندازه کیږی ‪ .‬د سب بهیر حجم‬
‫د (‪ )۵ -۶‬فورمول عبه په کار ابیستلو سره محاسبه کیږی‬

‫‪Wsed  RT ; ton‬‬ ‫(‪)۵ -۶‬‬

‫‪411‬‬
 ‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - T‬د وب انتروال په ‪. sec‬‬
‫کې د سیند د ابریز د ساحې د‬ ‫بهیر هغه حجم چې په واحد وب‬ ‫د سب‬
‫بهیرمودول په نامه یاد او په‬ ‫‪ km2 ‬عبه تیریږی د سب‬ ‫واحد مساح‬
‫بهیر مودول مقدار د (‪ )۶ -۶‬فورمول‬ ‫‪ M sed ‬سره ښودل کیږی ‪ .‬د سب‬
‫عبه په کارابیستلو چې د الندی هکل لرونکی دی محاسبه کوی ‪.‬‬

‫‪31.56 *103 R‬‬

‫‪M sed ‬‬ ‫‪; ton km2 . year‬‬ ‫(‪)۶ -۶‬‬
‫‪A‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - A‬د ابریز د ساحې مساح په ‪ km2 ‬؛‬
‫‪ - R‬د میلقو ترسباتو (سب بهیر) کلنی منینی مقدار ؛‬
‫‪ - 31.56‬د واحداتو د تبدیلی ضریب دی ‪.‬‬
‫د ترسباتو تر ټولو مهمه یانګړتیا چې په محاسبو کې کارول کیږی د هغوی‬
‫ګرانولومتریکی ترکیب دی یینی د ترسباتو ویش نظر د هغوی فرکهنونو ته‬
‫‪ :‬د ګردی ډبری او غرګی عبه نیولی بیا د بټې او چکړو ذرو پوری ‪ .‬د‬
‫ترسباتو منینی غټوالی د ذرو د منینی قطر ‪ d av ‬په وسیله چې د (‪)۱۲ -۶‬‬
‫فورمول عبه په کار ابیستلو سره محاسبه کیږی مهبص کیږی‬

‫‪d av ‬‬
‫; ‪d P‬‬
‫‪i i‬‬

‫‪100‬‬ ‫(‪)۱۲ -۶‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - d av‬د نوموړی فرکهن منینی قطر ؛‬
‫‪ - Pi‬نظر وزن ته د نوموړی فرکهن د ترکیب فیصدی ‪.‬‬

‫‪414‬‬
‫نظر د یانګړو آبی کلونو ته د ترسباتو د حجم د میلومولو لپاره د تأمینی‬
‫منحنی د عادی طریقو عبه کار ابلی پدی صور کې د تغییراتو او تحوالتو‬
‫ضریب د (‪ )۱۱ -۶‬فورمول عبه په کار ابیستلو سره محاسبه کوی‬

‫‪Cv.s  KCv.w‬‬ ‫(‪)۱۱ -۶‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - K‬ثاب ضریب دی چې د هموارو د سیندونو لپاره ‪ K  1,6‬او د غرنیو‬
‫سیندونو لپاره تر ‪ K  3,4‬قبلیږی ‪.‬‬
‫‪ - Cv.w‬د سیندی بهیر د آوبو د تغییراتو او تحوالتو ضریب دی ‪ .‬د بهیر د‬
‫نامتناظروالی ضریب د تغییراتو او تحوالتو د ضریب دوه چنده قبلیږی یینی‬
‫‪. Cs.s  2Cv.w‬‬
‫همیر‬ ‫د قیری ترسباتو د مقدار د محاسبی دپاره په کافی آندازه زیا‬
‫تجربوی فورمولونه هتون لری چې تر ټولو عبه آزمایل هوی یی د و‪ .‬ن ‪.‬‬
‫او د ی‪.‬ی‪ .‬لیوی د فورمولونو عبه عبار دی ‪.‬‬ ‫ګنچارو‬
‫فورمول الندی (‪ )۱۰ -۶‬هکل لری‬ ‫د پروفیسور و‪.‬ن‪ .‬ګنچار‬

‫‪1 ‬‬ ‫‪ V 3  V‬‬ ‫‪‬‬

‫‪qt ‬‬ ‫‪V0 d  3  1  1; kg sec .m‬‬ ‫(‪)۱۰ -۶‬‬
‫‪500‬‬ ‫‪ V0‬‬ ‫‪ V0 ‬‬

‫‪V0‬‬
‫‪  1.25‬‬ ‫پدی یای کې ‪, :‬‬
‫‪‬‬
‫په پورتنی فرمول کې ‪:‬‬
‫‪ - V0‬د مجرأ په تل کې یائی طولی سرع په ‪ m sec‬؛‬
‫‪ - ‬د بړبښکې سرع په ‪ m sec‬؛‬
‫‪ -   1‬دد هغو ذرو دپاره چې قطر یی ‪. d  1.5mm‬‬

‫‪415‬‬
‫د پروفیسور ی‪.‬ی‪.‬لیوی الندی (‪ )۱۳ -۶‬فورمول د قیری ترسباتو د مقدار د‬
‫محاسبی دپاره وړاندی کړی دی‬
‫‪3‬‬
‫‪V ‬‬
‫‪qt  Cd   V  V0 ; kg sec .m‬‬
‫‪ V0 ‬‬ ‫(‪)۱۳ -۶‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - d‬د ترسباتو په مبلوط کې د ذرو منینی قطر په ‪ m ‬؛‬
‫‪ - V‬د بهیر منینی سرع په ‪ m sec‬؛‬
‫یی د نسبی زیږوالی او د ذرو د‬ ‫‪ - C‬تجربوی ضریب دی چې عددی قیم‬
‫طبقه یی حرک پوری اړه لری ؛‬
‫‪ - V0‬بحرانی سرع – د ترسباتو د حرک په پیل کې سرع په ‪. m sec‬‬
‫د ښودل هوی سرع د محاسبې دپاره پروفیسور ی‪.‬ی‪.‬لیوی الندی فورمول‬
‫( ‪ )۱۰ -۶‬وړاندی کړ‬
‫‪h‬‬
‫په صور کې‬ ‫د ‪ 60‬‬
‫‪17‬‬
‫‪d‬‬
‫‪h  d max ‬‬
‫‪V0  1.4 gd ln‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)۱۰ -۶‬‬
‫‪7d  d ‬‬

‫‪h‬‬
‫‪ 10 ‬په صور کې‬ ‫د ‪ 60‬‬
‫‪d‬‬

‫‪‬‬ ‫‪h  d max  ‬‬

‫‪17‬‬
‫(‪)۱۰ -۶‬‬
‫‪V0  1.4 gd 1  ln‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪7d  d  ‬‬

‫‪416‬‬
‫په صور کې او د هغو ذرو دپاره چې غټوالی یی د ‪5mm‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫د‬
‫‪h 1000‬‬
‫عبه ستر وی پروفیسور ی‪.‬ی‪.‬لیوی (‪ )۱۰ -۶‬فورمول په الندې هکل سره‬
‫وړاندی کړ‬

‫‪3‬‬
‫‪ V ‬‬ ‫‪0.25‬‬

‫‪qt  0.002‬‬ ‫‪ d V  V0  d  ; kg sec .m ‬‬ ‫(‪)۱۵ -۶‬‬

‫‪ gd ‬‬ ‫‪h‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫د ټولې مجرأ دپاره د ترسباتو مقدار د الندی میادلې عبه په کار ابیستلو‬
‫سره محاسبه کوی‬
‫‪G  KBqt‬‬ ‫(‪)۱۰ -۶‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - qt‬د سب بهیر مبصوصه مقدار دی چې د (‪ )۱۰ -۶‬فورمول عبه په کار‬
‫ابیستلو محاسبه کیږی ؛‬
‫‪ - B‬د بهیر په آزاده سطحه کې د مجرأ عرض چې میوالً د سیند په‬
‫مستقیمو بربو کې د ژوندی مقطع له مبې ټاکل کیږی په ‪ m ‬؛‬
‫‪ - K‬د ترسباتو د طبقو د حرک ضریب دی ‪ ،‬چې د ساحوی عیړنو په اساس‬
‫د ‪ K  0.8‬مساوی قبلوی ‪.‬‬
‫لدی یایه عبه د قیری ترسباتو کلنی مقدار د الندی فورمول عبه په کار‬
‫ابیستلو سره محاسبه کوی‬
‫‪Gt t‬‬
‫‪ G  86.4‬‬ ‫‪; ton‬‬ ‫(‪)۱۵ -۶‬‬
‫‪ Pp‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫په هدیده‬ ‫بهیر ) ثانیه وار مقدار د هغو د حرک‬ ‫‪ - Gt‬د ترسباتو (سب‬
‫مرحله کې ؛‬

‫‪417‬‬
‫‪ -  Pp‬د ترسباتو په کلنی مقدار کې د هغو قیری ترسباتو بربه چې د‬

‫حرک په هدیده مرحله کې هتون لری ؛‬

‫‪ - t‬د قیری ترسباتو د حرک هدیدی مرحلی مداوم په ‪. day ‬‬
‫‪ .۱ -۶‬جدول ‪ .‬نظر د بهیر ژوروالی ته د مینیلو د مجازی سرعتو نورمونه‬
‫د بهیر د منینی ژوروالی ‪ m ‬په صور منینی‬
‫متوسط سرع په ‪m sec‬‬ ‫‪d; mm‬‬ ‫غیرمرتبط باورې‬
‫‪≥3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0.19-0.26‬‬ ‫‪0.17-0.24‬‬ ‫‪015-0.21‬‬ ‫‪0.005-0.05‬‬ ‫ګرد‬
‫‪0.26-0.40‬‬ ‫‪0.24-0.37‬‬ ‫‪0.21-0.32‬‬ ‫‪0.05-0.25‬‬ ‫میده دانه ریګ‬
‫‪0.40-0.70‬‬ ‫‪0.37-0.65‬‬ ‫‪0.32-057‬‬ ‫‪0.25-1.0‬‬ ‫منینی ریګ‬
‫‪0.70-0.80‬‬ ‫‪0.65-0.75‬‬ ‫‪0.57-0.65‬‬ ‫‪1.0-2.5‬‬ ‫غټ دانه ریګ‬
‫‪0.80-0.95‬‬ ‫‪0.75-0.90‬‬ ‫‪0.65-0.80‬‬ ‫‪2.5-5.0‬‬ ‫کوچنی سنګچل‬
‫‪0.95-1.2‬‬ ‫‪0.90-1.1‬‬ ‫‪0.80-1.0‬‬ ‫‪5-10‬‬ ‫منینې سنګچل‬
‫‪1.2-1.4‬‬ ‫‪1.1-1.3‬‬ ‫‪1.0-1.2‬‬ ‫‪10-15‬‬ ‫ستر سنګچل‬
‫‪1.4-1.8‬‬ ‫‪1.3-1.6‬‬ ‫‪1.2-1.4‬‬ ‫‪15-25‬‬ ‫کوچنی جغل‬
‫‪1.8-2.2‬‬ ‫‪1.6-2.1‬‬ ‫‪1.4-1.8‬‬ ‫‪25-40‬‬ ‫منینی جغل‬
‫‪2.2-3.0‬‬ ‫‪2.1-2.8‬‬ ‫‪1.8-2.4‬‬ ‫‪40-75‬‬ ‫ستر جغل‬
‫‪3.0-3.4‬‬ ‫‪2.8-3.2‬‬ ‫‪2.4-2.8‬‬ ‫‪75-100‬‬ ‫کوچنی دانه ډبره‬
‫‪3.4-4.2‬‬ ‫‪3.2-3.9‬‬ ‫‪2.8-3.4‬‬ ‫‪100-150‬‬ ‫منینې دانه ډبره‬
‫‪4.2-4.9‬‬ ‫‪3.9-4.5‬‬ ‫‪3.4-3.9‬‬ ‫‪150-200‬‬ ‫ستره دانه ډبره‬

‫سربیره پرښودل هوو فورمولونو د قیری ترسباتو د محاسبې دپاره د الندی‬

‫فورمول عبه هم کار ابلی ‪.‬‬
‫(‪)۱۶ -۶‬‬
‫‪qT  HPV  Vero ‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - qT‬په واحد مساح کې د قیری ترسباتو مقدار‬
‫‪ - H‬د بهیر ژوروالی (عمق ) چې په هغی کې ترسبا حرک کوی‬
‫‪ - P‬په واحد مساح کې د ترسباتو مقدار‬
‫‪ - Vero‬د ترسبی موادو تبریبی سرع‬

‫‪418‬‬
 ‫‪ - V‬د بهیر منینی سرع ‪.‬‬
‫په (‪ .۱ -۶‬جدول) کې نظر د بهیر ژوروالی ته یانګړو باوروته د مینیلو‬
‫مجازی منینی سرع قیمتونه ښودل هوی دی ‪.‬‬

‫‪ . ۰ -۶‬هایدرولیکی جسام‬
‫په والړو اوبو کې جامده ذره چې نسب اوبو ته ستر مبصوص وزن لری‬
‫په کښته کیدو (تل کیدو ) پیل کوی ‪ .‬په پیل کې د هغې د لویدنی سرع‬
‫لوړیږی (زیاتیږی) ‪ ،‬بیا ثاب قیم ته رسی یینې د هغې حرک منظم حال‬
‫کې په جامدی ذری عمل کونکی قوی د ثقل او‬ ‫غوره کوی ‪ .‬پدی حال‬
‫قوی سره مساوی کیږی ‪ .‬په والړو (ساکنو )‬ ‫هایدروډینامیکی مقاوم‬
‫په‬ ‫د هایدرولیکی جسام‬ ‫اوبو کې د جامدو ذرو د منظمی لویدنی سرع‬
‫نامه یاد او په ‪ w‬سره ښودل کیږی ‪ .‬د جامدو ذرو هایدرولیکی جسام په‬
‫‪ mm sec‬سره اندازه کیږی ‪.‬‬
‫د جامدو ذراتو هایدرولیکی جسام د هغوی د هندسی ابیادو ‪ ،‬او همدارنګه‬
‫پورې اړه‬ ‫او د هغې کثاف‬ ‫د هکل ‪ ،‬مبصوص وزن ‪ ،‬د اوبو د لزوجی‬
‫فورمولونه هتون لری چې‬ ‫لری ‪ .‬په زیاترو مسلکې آثارو کې یو لړ زیا‬
‫د هغوی عبه په کار ابیستلو سره کیدای هی د جامدو ذراتو هایدرولیکی‬
‫د ښودل هوو فکتورو په پام کې نیولو سره محاسبه هی ‪ .‬ا‪ .‬و‪.‬‬ ‫جسام‬
‫د بپلو عیړنو په اساس الند فورمول وړاندی کړی دی ‪:‬‬ ‫کاروهی‬
‫د هغو ذرو دپاره چې قطر یی ‪d  0.15mm‬‬

‫‪w1  K l‬‬
‫; ‪ s   d 2‬‬
‫‪‬‬ ‫(‪)۰۲ -۶‬‬

‫د هغو ذرو دپاره چې قطر یی ‪d  0.15mm‬‬

‫‪419‬‬
 ‫‪s ‬‬
‫‪w2  KT‬‬ ‫;‪d‬‬
‫‪‬‬ ‫(‪)۰۱ -۶‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ -  s ; ‬په ترتیب سره د جامدو ذرو او اوبو مبصوص وزن ؛‬
‫‪ - K L ; KT‬اصالحي ضریبونه دی چې د ترسباتو د هکل پوری اړه لری ‪.‬‬
‫قطر لرونکو ذراتو عبه تهکیل هویدی یینی‬ ‫عرنګه چې ترسبا د مبتل‬
‫ذرا ‪ ،‬نو له همدی امله د یانګړو هایدرولیکی جسام لرونکی دی‬ ‫مبتل‬
‫‪ .‬هایدرولیکی جسام میموالً د البراتوار په هرایطو کې د ترسباتو د ابیادو‬
‫د محاسبې دپاره‬ ‫په پام کې نیولو سره میلومیږی ‪ .‬د هایدرولیکی جسام‬
‫ترسبا د ترسبی ذرو د ابیادو په پام کې نیولو سره حسابی منینی قیمتونه‬
‫محاسبه کیږی ‪ .‬په الندی (‪ .۰ -۶‬جدول) کې د ترسبی ذرو د ابیادو په پام‬
‫کې نیولو سره د هایدرولیکی جسام قیمتونه ښودل هویدی ‪.‬‬
‫‪ .۰ -۶‬جدول ‪ .‬د ترسبی ذرو د منینی هایدرولیکی جسام قیمتونه‬
‫د هایدرولیک جسام حدی‬
‫‪w1  3w2‬‬
‫‪w;mm sec‬‬ ‫‪w‬‬ ‫قیمتونه‬ ‫‪d; mm‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪w2 ; mm sec‬‬ ‫‪w1; mm sec‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪88.25‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪272‬‬ ‫‪0.5-0.25‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪11.94‬‬ ‫‪6.92‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪0.25-0.10‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪3.04‬‬ ‫‪1.73‬‬ ‫‪6.92‬‬ ‫‪0.10-0.25‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0.277‬‬ ‫‪0.277‬‬ ‫‪0.277‬‬ ‫‪<0.05‬‬

‫له الری یانګړی‬ ‫د تیلیقی منینی هایدرولیکی جسام‬ ‫میموالً ترسبا‬

‫حسابی اوسط چې قیمتونه یی په (‪.۰ -۶‬‬ ‫کیږی ‪ .‬د هایدرولیکی جسام‬
‫جدول) کې ښودل هویدی د الندی (‪ .۰۰ – ۶‬فورمول ) په مرسته محاسبه‬
‫کوی‬
‫‪w1  3w2‬‬
‫‪w‬‬ ‫‪; mm sec‬‬ ‫(‪)۰۰ -۶‬‬
‫‪4‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - w1‬د هغو ذرو هایدرولیکي جسام دی چې ستر قطر لری په ‪ mm sec‬؛‬

‫‪441‬‬
‫‪ - w2‬د هغو ذرو هایدرولیکي جسام دی چې کوچنی قطر لری د بیلګې په‬
‫توګه د ‪ d  0.25mm‬د پاره ‪ w2  27‬او د سترقطر دپاره یینې‬
‫‪ d  0.5mm‬دپاره ‪ w1  272‬په ‪. mm sec‬‬
‫د (‪ .۰۳ -۶‬فورمول ) عبه په کار‬ ‫تیلیقی منینی هایدرولیکی جسام‬
‫ابیستلو سره محاسبه کوی‬

‫‪w‬‬
‫‪ wP ; mm sec‬‬
‫‪i‬‬
‫(‪)۰۳ -۶‬‬
‫‪100‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - Pi‬د ترسبی ذرو وزنی فیصدی نظر د ذری آبیادو ته ‪.‬‬
‫د ترسباتو د هایدرولیکی جسام قیمتونه د مجرأ د تغییرهکل ( تبریب ‪) ،‬‬
‫کې ډیر اړین او‬ ‫مطالیې ‪ ،‬د ذبیره وی بند د ډکیدو د محاسبې په صور‬
‫الزمی دی ‪ .‬په محاسبو کې میموالً د هایدرولیکی جسام د هغو قیمتو عبه‬
‫کار ابلی ‪ ،‬کوم چې د ذراتو د قطر په پام کې نیولو سره په اړوندو علمی‬
‫آثارو کې هتون لری ‪ .‬یاد هوی قیمتونه د تجربو د پایلو په اساس د‬
‫جدولونو په هکل ترتیب هوی دی چې بیلګی (‪ .۰ -۶‬جدول ښودلی هو)‪.‬‬
‫د محاسبې دپاره س‪.‬ال ‪.‬‬ ‫د نه تل کیدنی ( د تل کیدنی مجازی ) سرع‬
‫ګریهکان د بپلو عیړنو د پایلو په اساس الندی فورمول وړاندی کړی دی ‪:‬‬

‫‪V  AQ 0.2‬‬ ‫(‪)۰۰ -۶‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫یی د تیلیقی منینی هایدرولیکی جسام‬ ‫‪ - A‬عددی ضریب دی چې قیم‬
‫‪ w‬پوری اړه لری‬
‫د ‪ w  1.5 mm sec‬په صور کې ‪ A  0.33 ،‬؛‬

‫‪440‬‬
 ‫د ‪ w  1.5  3.5mm sec‬په صور کې ‪ A  0.44 ،‬؛‬
‫د ‪ w  3.5 mm sec‬په صور کې ‪. A  0.5 ،‬‬

‫‪ .۵ -۶‬د سیندی ترسباتو منځ ته راتګ‬

‫په روانو اوبو کې کې د بهیر د توربولینتی یانګړتیا له امله جامد ذرا‬
‫کیدای هی په یوړند (تیلیقی) حال کې وی ‪ ،‬که چیرې د سرع عمودی‬
‫مرکبه نسب هایدرولیکی جسام ته ستره وی ‪ .‬د پورتنی حال په بال‬
‫په مجرأ کې تل کیږی ‪ ،‬او د ترسباتو اکومولیهن‬ ‫کې د ترسباتو ذرا‬
‫(غونډیدل) پیل کیږی او یا د د مجرأ د تل د پاسه راکښل کیږی ‪ .‬د سرع‬
‫) سره زیاتیږی ‪ ،‬په‬ ‫پرابتیا ( هد‬ ‫عمودی مرکبه د بهیر د توربولین‬
‫پایله کې د بهیر د سرع د زیاتیدو سره ‪ .‬پدی ترتیب سره په هراندازه چې‬
‫سرع زیا وی په همغه اندازه د ترسباتو سترې ذرې په یوړند حال کې‬
‫یای لری ‪ .‬عرنګه چې د بهیر په لوری مخ کښته د بهیر سرع کمیږی ‪ ،‬د‬
‫یی درلود کوچنی کیږی او د ترسباتو ټولیدنی‬ ‫ذراتو ابیاد چې یوړند حال‬
‫پروسه هدیده کیږی ‪ .‬پدی ترتیب سره ‪ ،‬سیندی بهیر د لیږدونی ټاکلی‬
‫قابلی لری یینی د ټاکلو هایدرولیکی هرایطو ( میل ‪ ،‬سرع ‪،‬ژوروالی )‬
‫په صور کې د ترسباتو د ټاکلی مقدار د لیږد قابلی لری ‪.‬‬
‫‪ -‬د اوبو په واحد حجم کې د میلقو‬ ‫د اوبو د لیږدونی ( ترانسپورتی ) قابلی‬
‫دی چې بهیر یی د تل کیدنی‬ ‫ترسباتو (موادو) اعظمی مقدارعبه عبار‬
‫پرته لیږدوی ‪ .‬په کیلو ګرام فی مترمکیب ‪ kg m 3 ‬سره اندازه او د‬
‫‪ Zmarin‬د فورمول په وسیله محاسبه کیږي ‪.‬‬
‫د‬ ‫کې د بهیر د لیږدونی قابلی‬ ‫د ‪ 0,0004  w  0,002 m s e c‬په صور‬
‫محاسبی لپاره الندی فورمول پیهنهاد کړیدی ‪.‬‬

‫‪441‬‬
 ‫‪V‬‬ ‫(‪)۰۰ -۶‬‬
‫‪T  11V‬‬ ‫‪RI‬‬
‫‪w‬‬

‫د‬ ‫کې د بهیر د لیږدونی قابلی‬ ‫د ‪ 0,002  w  0,008 m s e c‬په صور‬

‫محاسبی لپاره الندی فورمول پیهنهاد کړیدی ‪.‬‬

‫‪32‬‬
‫‪V ‬‬ ‫(‪)۰۵ -۶‬‬
‫‪T  0.022 ‬‬ ‫‪RI‬‬
‫‪ w‬‬

‫په پورتنیو فورمولو کې ‪:‬‬

‫‪ - V‬د بهیر منینی سرع ‪m sec‬‬
‫‪ - w‬تیلیقی منینی هایدرولیکی جسام ‪m sec‬‬
‫‪ - R‬هایدرولیکی هیاع ‪m‬‬
‫‪ - I‬د بهیر د آزادی سطحې میل ‪.‬‬
‫‪qs‬‬
‫‪  ‬په صور کې ترسبا د مجرأ په تل کی تل کیږی ‪.‬‬ ‫د‬
‫‪10 3‬‬
‫‪qs‬‬
‫‪  ‬په صور کې ترسبا د بهیر په وسیله د مجرأ کښته لوری‬ ‫د‬
‫‪10 3‬‬
‫ته انتقالیږی ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۶‬د سیالب بهیر (جریان )‬

‫د سیالب بهیر ‪ -‬د بهیر یو یانګړی دوه فازه (دوه مرحله ای ) هکل عبه‬
‫عبار دی چې د اوبو او زیا مقدار د جامدو موادو عبه د بیلګی په توګه‬
‫(بټه ‪ ،‬ریګ ‪ ،‬ډبری او د صبرو ټوټو ) تهکیل هویدی ‪.‬‬

‫‪441‬‬
‫د سیالب د منځ ته راتګ اساسی عل د اوبو زیا مقدار په غرنی حوزه کې‬
‫لری ‪ .‬البته هغه‬ ‫دی چې د صبرو او د سیند د مجرأ و د تبریب قابلی‬
‫مجرأوی چې تل یې د نرمو موادو عبه تهکیل هوی وی ‪ .‬د سیالب بهیر د‬
‫اوبو بهیر په دایمی او موقتی مجرأو کې تهکیلیږی ‪ ،‬او زیا مقدار یی د‬
‫اوبو د بهیر په وسیله کښتنیو بربو او جهیلو ته لیږدول کیږی ‪ .‬د سیالب‬
‫بهیر د زیاتو هدیدو بارانو ‪ ،‬د واورو ویلی کیدو او د کنګلو (یبو ) د کتلو د‬
‫دایمی او هدیدو ویلی کیدو له امله رامنځ ته کیږي ‪.‬‬
‫د غرنیو سیمو سیندونه له یوی بوا د زیا میل لرونکی دی او له بلی بوا‬
‫دی چې په نتیجه کې ترسبی‬ ‫په هغو کې د اوبو د جریان سرعتونه زیا‬
‫مواد زیا لیږدوی او د مجرأ د تل او سواحلو د تبریب سبب ګریی ‪.‬‬
‫د سیند په پورتنیو بربو کې د پارچه ای موادو د تجمع او د هدیدو بارانو له‬
‫اثره منځ ته رایی ‪.‬‬
‫دی نو له همدی امله د‬ ‫زیا‬ ‫کې د بهیر سرع‬ ‫عرنګه چې پدی صور‬
‫سیالب بهیر ټول مواد له یان سره لیږدوی او نیږی زیادتره بربه یی‬
‫(‪ )۳۲٪‬د ډبرو د ټوټو عبه عبار ‪.‬‬
‫تبریب سبب ګریی ‪ ،‬ددی‬ ‫سیالب د بپل تګ الری په اوږدو د زیا‬
‫تبریباتو د مبنیوی لپاره د الندی طریقو عبه کار ابلو ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د غرونو په لمنو کې د ونو کینول ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د جر ډوله سابتمانونو جوړولو په وسیله د میل کمول ‪.‬‬
‫سربیره پردی د اوسیدنی سیمو د ساتنی لپاره فوق الیاده تدابیر سیلبرونه یا‬
‫د سیالبی اوبو جمع کونکو کانالو عبه کار ابیستل کیږی ‪.‬‬
‫سیالبونه نظر د ترکیب مهبصاتو ته په الندی ډولونو ویهی ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د ارتباطی سیالبو بهیر ؛‬
‫‪ -۰‬د غیر ارتباطی سیالبو بهیر ‪.‬‬

‫‪444‬‬
 ‫نظر ګرانولومتریکی ترکیب ته سیالبونه په الندی ډولونو ویهل کیږی ‪:‬‬
‫‪ -۱‬آبی – سنګی ( غیر مرتبط ) ؛‬
‫‪-۰‬آبی – ریګی ( غیر مرتبط ) ‪.‬‬
‫‪ 1.2  1.5ton m3‬د غیرارتباطی سیالبی بهیر کثاف ‪،‬‬ ‫د سیالبی بهیر کثاف‬
‫تر‬ ‫‪ 1.4  1.9ton m3‬د ارتباطی سیالبو دی ‪ .‬د سیالب د بهیر سرع‬
‫‪ 12 m sec‬په حدودو کیدای هی ‪ ،‬الکن زیاتره د ‪ 2  8 m sec‬په حدودو‬
‫کې دی [‪.]۰۶‬‬
‫کې د منتقله موادو د‬ ‫د سیالب د ضد سابتمانونو د طرح ریزی په وب‬
‫‪ ،‬د سیالب انتقال او د هغی آعظمی مقدار تر مطالیی‬ ‫حجم ټاکل ‪ ،‬سرع‬
‫الندی نیول کیږی ‪.‬‬
‫د سیالب په یو یل (آب بیزی ) کې د ترسبی منتقله موادو حجم محاسبې‬
‫دپاره د الندی فورمول عبه کار ابلی‬

‫‪WS  1000hN A‬‬

‫(‪)۰۰ -۶‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - Ws‬د ترسبی موادو حجم ‪ m 3‬؛‬
‫‪ - hN‬په یو یل کې د ترسبی موادو قهر دی ‪ .‬د هغه حوزو دپاره چې کمه او‬
‫منینی ارتفاع لری ‪ hN  5  15m‬او د لوړو حوزو دپاره تر ‪hN  35m‬‬

‫قبلیږی ‪.‬‬
‫‪. km2‬‬ ‫‪ - A‬د آبریز مساح‬
‫د سیالب د بهیر مقدار دالندی فورمول عبه په کار ابیستلو سره محاسبه‬
‫کوی [‪]۰۶‬‬
‫‪QF  VF AF‬‬ ‫(‪)۰۵ -۶‬‬

‫‪445‬‬
 ‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - AF‬د سیالب د ژوندی مقطع مساح په ‪ m 2‬؛‬
‫‪m sec‬‬ ‫‪ - VF‬د سیالب د بهیر منینی سرع‬
‫د سیالب د بهیر منینی سرع د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو سره‬
‫محاسبه کوی [‪]۰۶‬‬
‫‪hav‬‬
‫‪VF  3.14‬‬ ‫(‪)۰۶ -۶‬‬
‫‪F‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ -  F‬د کاریلوس ضریب دی چې نظر د هیزی ضریب ته په الندی حدودو‬
‫کې قبلیږی ‪:‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪C; m 0,5 sec‬‬
‫‪1,43‬‬ ‫‪1,51‬‬ ‫‪1,63‬‬ ‫‪1,90‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪ d  0.002mm‬سب فاز کې (‪ )۰-۱۲٪‬وی‬ ‫که چیری د بټی نازک ذرا‬

‫کې د سیالب جریان کیدای هی چې لمیناری )‪(Laminar‬‬ ‫‪.‬پدی صور‬
‫‪ VF‬د محاسبی لپاره د الندی‬ ‫وی هغه وب کې د سیالب د منینی سرع‬
‫فورمول عبه کار ابیستل کیږي‬
‫‪VF  hav I‬‬ ‫(‪)۳۲ -۶‬‬
‫په فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - hav‬منینی ژوروالی ‪.‬‬
‫د فورمول عبه په کار‬ ‫د و‪.‬و‪.‬ګلوب عو‬ ‫د سیالبی بهیر منینی سرع‬
‫ابیستلو سره محاسبه کوی ‪:‬‬
‫‪ -‬د هغه بهیرو دپاره چې د مجرأ پوښښ جداکوی او په کافی مقدار یوړند‬
‫او رغړیدونکی ترسبا لیږدوی‬

‫‪446‬‬
 ‫‪VF  4.5hav‬‬
‫‪0.67 0.17‬‬
‫; ‪I‬‬ ‫(‪)۳۱ -۶‬‬

‫د بټینو او چکړو او یا بټې ډبرینو بهیرو دپاره‬

‫‪VF  3.75hav‬‬
‫‪0.5 0.17‬‬
‫‪I‬‬ ‫(‪)۳۰ -۶‬‬

‫د قیری ترسباتو سرع پدی صور کې د الندی فورمول په وسیله محاسبه‬

‫کیږي‬

‫‪VS  5.3 d 1  0.01P‬‬

‫(‪)۳۳ -۶‬‬
‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬
‫‪ - d‬د ترسبی موادو د ذرو قطر ؛‬
‫‪ - P‬په سیالبی بهیر کې د سبتو موادو د وزن سلنه ‪.‬‬

‫‪. ۵ -۶‬د سیندی مجرأ تغییر هکل‬

‫د سیند د طولی پروفیل د مطالیی په وب کې مو یادونه وکړه چې د سیند‬

‫میالن د منبع عبه تر دهنی پوری د بدلون په حال کې دی یینی د زیا عبه‬
‫کمیږی ‪ .‬نوله همدی امله د سیند په پورتنی بربه کې ترسبی تل کیدنه سرته‬
‫د مجرأ د تل د تبریب سبب ګریی او د سیند‬ ‫نه رسی بلکه د هغی پر بال‬
‫مجرأ ژوره کیږي ‪.‬‬
‫د سیند په اوږدو په منینیو بربو کې د سیند د مجرأ د مینیلو او د ترسبی‬
‫موادو د تل کیدنی پروسه یو هان ته ده له همدی امله په منینیو بربو کې‬
‫د سیند طولی پروفیل متوازن دی ‪ .‬بالبره د سیند په وروستنیو بربو کې د‬

‫‪447‬‬
‫بهیر سرع کمیږی او د ترسبی موادو تل کیدنه سرته رسی ‪ ،‬چې ددی کار‬
‫په پایله کې د سیند تل د ترسوبی په وسیله ډکیږی ‪.‬‬
‫د سیند د تل مینیل دوو بواو سرته رسی ‪ .‬چې د هغی په پام کې نیولو سره‬
‫عمقی اواړبین( جانبی) تبریبا رامنځ ته کیږی ‪.‬‬
‫د عمقی تبریباتو سرحد د سیند د مجرأ تر ټولو عبه ژوری نقطې د پیل‬
‫کیدنی په بربه کې او یا هغه منینی نقطی چې دوه سیندونه سره یویای‬
‫په هغه یایو کې سرته رسی‬ ‫کیږی ‪ .‬د سیندونو جانبی (اړبین ) تبریبا‬
‫چې په هغو یایو کې عمقی تبریبا ممکن نه وی ‪ ،‬چې زیاتره د سیند په‬
‫منینیو او وروستنیو بربو کې لیدل کیږي ‪ .‬د اړبینو تبریباتو په نتیجه کې‬
‫د سیند عرض (پسور ) زیاتیږی او سیندونه په عانګو ویهل کیږي ‪ .‬چې‬
‫پدی بربو کې ټیټ او لوړ یایونه رامنځ ته کیږي ‪.‬‬
‫ته د ترسبی‬ ‫په هغه یایو کې چې بهیر نظر د هغی د ترانسپورتی قابلی‬
‫موادو عبه په مکمل ډول مهبوع نه وی ‪ ،‬په هغه نقطو کې د مجرأ د تل‬
‫ذرا د اوبو سره ګډیږی او د مجرأ د تل د مینیلو پروسه پیل کیږي ‪ .‬ددی‬
‫په هغه نقطو کې چې په اوبو کې ترسبی ذری زیا دی ‪ ،‬یوه بربه‬ ‫بال‬
‫اکومولیهن‬ ‫یی په اوبو کې تل کیږی چې نوموړی عملیه د‬
‫)‪ (Accumulation‬په نامه یادیږي ‪.‬‬
‫باید په پام کې ولرو چې دسیند د مجرأ بدلون رامنځ ته کیدنه د مجرأ په‬
‫مستقیم اغیزې لری ‪ .‬پدی‬ ‫هایدرولیکی مهبصاتو او ترانسپورتی قدر‬
‫ترتیب سره د مجرأ مینیل د جریان د ژوندی مقطیی د زیاتوالی سبب ګریي‬
‫کې د هغی سرع‬ ‫‪ ،‬چې په پایله کې د نوموړی بهیر مقدار په صور‬
‫کمیږي ‪ .‬چې دغه کار د ترانسپورتی قابلی د کمښ سبب ګریی چې په پای‬
‫کې د مجرأ د تبریب مقدار کمیږی ‪.‬‬

‫‪448‬‬
‫کې میکوسه پروسه سرته‬ ‫له بلی بوا د ترسباتو د تل کیدنی په صور‬
‫رسی ‪ .‬پدی مفهوم چې د بهیر مقطع کوچنی کیږي ‪ .‬د بهیر سرع زیاتیږی‬
‫چې دی سره جوب د بهیر ترانسپورتی قابلی زیاتیږی ‪.‬‬
‫په عین وب کې د ترسباتو د طولی انتقال سره د هغوی عرضی انتقال هم‬
‫سرته رسی ‪ .‬چې ددی کار اساسی عل د اوبو دورانی حرک دی ‪ .‬د مجرأ‬
‫په بدلیدنی د طولی او عرضی میل سربیره نور عوامل هم اغیزه لری چې‬
‫عبار دی له ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د مجرأ (کانال ) د تل د ذراتو غټوالی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬د سیند په مجرأ کې د ترسبی موادو کهول د چقریو او هابو عبه ‪.‬‬
‫‪ -۳‬د بهیر اقلیمی عوامل (بصوصا ً سیالب )‬
‫‪ -۰‬د سیند په اوږدو د هایدرولیکی ودانیو هتون ‪.‬‬
‫د مجرأ استواری د هغه د ضریب په وسیله ټاکل کیږي د الندی فورمول په‬
‫اساس محاسبه کیږي‬

‫‪d av‬‬
‫‪F‬‬ ‫(‪)۳۰ -۶‬‬
‫‪H‬‬
‫‪ - d av‬د قیری ترسباتو د ذرو منینی قطر‬
‫‪ - H‬په یوه کیلو متر کې د دریاب لویدنه ‪.‬‬
‫هغه سیندونه چې د استواری ضریب یې د ‪ F  15  20‬په حدودو کې وي‬
‫دقیری ترسباتو لیږدونه نه تر سره کیږی ؛‬
‫د ‪ F  5‬په صور کې د قیریترسباتو د ذرو لیږدونه تل هتون لری ‪.‬‬
‫کې د سیند‬ ‫یوه ته نیږدی وی په هغه صور‬ ‫که چیری د ‪ F  1‬قیم‬
‫مجرأ د تل لپاره د بدلون په حال کې ده د بیلګې په توګه د آمو سیند ‪.‬‬
‫نظر د مجرأ استواری ته سیندونه په دریو ګروپو ویهل کیږي ‪:‬‬

‫‪449‬‬
‫‪ -۱‬هغ سیندونه چې ثابته مجرأ لری او د مجرأ استواری یې هم ډیر زیاته ده‬
‫‪ .‬ددی ډول سیندونو د مجرأ باوری د تبریب وړندی ‪.‬‬
‫‪ -۰‬هغه سیندونه چې د مجرأ استواری ئې لږه وی او ینی وبتونه بپلی‬
‫مجرأوی بدلوی ‪ .‬پدی ډول سیندونو کې د موادو مینیل او د موادو تل کیدنه‬
‫زیاته نه وی ‪.‬‬
‫‪ -۳‬هغه سیندونه چې د تل لپاره بپله مجرأ (بستر) بدلوی او د مجرأ‬
‫تیداد زیاد‬ ‫استواری کمه ده ‪ .‬پدی ډول سیندونو کې د پل ُیسو او پریکاتو‬
‫دی ‪.‬‬

‫‪ . ۶ -۶‬عملی سوالونه‬
‫‪ .۱‬د الندې میلوماتو په پام کې نیولو سره د سب بهیر مقدار محاسبه کړی‬
‫‪:‬‬
‫‪ -‬د سیند کلنی منینی مقدار ‪ Q  130 m3 sec‬؛‬
‫‪ -‬د بهیر د بړوالی (ګل الوده ګی ) ضریب ‪.   0.4 kg m3‬‬
‫بهیر مقدار د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو سره‬ ‫حل ‪ .‬د سب‬
‫محاسبه کوو‬

‫‪R  Q  0.4 *130  52; kg sec‬‬

‫‪ .۰‬د یوه سیند دپاسه په پام کې ده چې د کرهنه ایزی ساحې د اړتیا وړ اوبو د‬
‫برابرلو دپاره د ذبیره وی بند جوړ هی ‪ .‬د هتو میلوماتو په پام کې نیولو سره‬
‫د سب بهیر هغه حجم محاسبه کړی چې د یو کال په ترڅ کې ذبیره وی بند ته‬
‫دابلیږی ‪.‬‬
‫‪ -‬د سیند کلنی منینی مقدار ‪ Q  155 m3 sec‬؛‬
‫‪ -‬د بهیر د بړوالی (ګل الوده ګی ) ضریب ‪   500 gr m3‬؛‬
‫‪ -‬وب یو کال ‪. T  1; year‬‬

‫‪451‬‬
 ‫حل ‪.‬محاسبه په الندی ترتیب سره ترسره کوو ‪:‬‬
‫‪ -۱‬د سب بهیر مقدار محاسبه کوو‬
‫‪Q‬‬ ‫‪500 *155‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 77.5 kg sec‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪1000‬‬
‫بهیر حجم‬ ‫د سب‬ ‫‪ -۰‬د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو سره‬
‫( ترسباتو ) چې د یوه کال په اوږدو د ذبیره وی بند کاسې ته دابلیږی‬
‫‪Ws  RT  77.5 * 31.56 *106  2445 *106 ; kg‬‬ ‫محاسبه کوو‬

‫‪ .۳‬د الندی ارقامو په پام کې نیولو سره په ذوذنقه ای کانال کې د بهیر د‬

‫لیږدونی قابلی محاسبه کړی ‪:‬‬
‫‪ -‬د بهیر مقدار ‪ Q  20 m3 sec‬؛‬
‫‪ -‬د کانال د تل عرض ‪ b  4m‬؛‬
‫‪ -‬په کانال کې د بهیر ژوروالی ‪ h  2.5m‬؛‬
‫‪ w  3,6 mm sec‬؛‬ ‫‪ -‬د ترسباتو تیلیقی منینی هایدرولیکی جسام‬
‫‪ -‬د کانل د تل او سواحلو د زیږوالی ضریب ‪ n  0.025‬؛‬
‫‪ -‬د جانبی میالن ضریب ‪ m  1.5‬؛‬
‫‪ -‬د بهیر د بړوالی ضریب ‪   450 gr m3‬؛‬
‫‪ -‬د کانال طولی میل ‪. I  0.0005‬‬
‫حل ‪ .‬محاسبه په الندی ترتیب سره اجرأ کوو‬
‫‪ -۱‬د پورتنی ارقامو په پام کې نیولو سره د د کانال د ژوندی مقطع مساح‬

‫; ‪A  b  mhh  4  1.5 * 2.5* 2.5  19.37m2‬‬

‫محاسبه کوو‬
‫‪ -۰‬د کانال د ژوندی مقطع لوند محیط محاسبه کوو‬

‫;‪Pw  b  2h 1  m2  4  2 * 2.5 1  1.5  15.18m‬‬

‫‪2‬‬

‫‪450‬‬
 ‫‪ -۳‬د کانال د ژوندی مقطع هایدرولیکی هیاع محاسبه کوو‬
‫‪A 19.37‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1.27m‬‬
‫‪PW 15.18‬‬

‫‪ -۰‬د بهیر د سرع د محاسبې دپاره د هیزی ضریب د ماننګ د فورمول‬

‫عبه په کار ابیستلو محاسبه کوو‬
‫‪C‬‬
‫‪1 16‬‬
‫‪R ‬‬
‫‪1‬‬
‫; ‪1.271 6  41.66 m0.5 sec‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪0.025‬‬

‫‪ – ۰‬د محاسبه هوو ارقامو په پام کې نیولو سره د هیزی د فورمول مطابق‬
‫محاسبه کوو‬ ‫په کانال کې د بهیر سرع‬

‫; ‪V  C RI  41.66 * 1.27 * 0.0005  1.05 m sec‬‬

‫‪ -۵‬د بهیر د لیږدونی قابلی محاسبه کوو‬

‫‪32‬‬ ‫‪32‬‬
‫‪V ‬‬ ‫‪ 1.05 ‬‬
‫‪T  0.022 ‬‬ ‫‪RI  0.022‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1.27 * 0.0005  2.76 kg m3‬‬
‫‪ w‬‬ ‫‪ 0.0036 ‬‬

‫‪ .۱۲ -۶‬پایلی‬
‫د سیندونو د مطالیی په وب کې نه یوازی د سیند د اوبو د حرک رژیم پوهیدل‬
‫ضروری دی ‪ ،‬بلکه د ترسباتو د حرک رژیم باندی پوهیدل هم ضروری دی ‪.‬‬
‫د یمکو د اوبو کولو ‪ ،‬د اوبو رسونی لپاره د سیند عبه د اوبو ابیستلو په‬
‫کې د سیند په اوبو کې د میلقو ترسباتو د هتون په هکله میلوما‬ ‫صور‬
‫ضروری دی ‪ ،‬تر عو چې د اوبه نیونکی ) ‪ (Intake‬او نورو هایدروتبنیکی‬
‫ودانیو د هغوی د ډکیدو عبه د ترسباتو په وسیله مخ نیوی وهي ‪ .‬د ذبیره وی‬
‫بندونو د جوړولو لپاره د سیندی ترسبی رژیم او د مجرأو د بدلون په هکله‬

‫‪451‬‬
 ‫میلوما ډیر ضروری دی ‪ .‬یکه چې د ذبیره وی بندونو د جوړولو په صور‬
‫کې د بهیر د حرک سرع کمیږی او په اوبو کې هته جامد ذرا تل کیږي ‪.‬‬
‫ددی فصل په لوستلو سره لوستونکی د سیندی ترسباتو د رامنځ ته کیدو ‪ ،‬د‬
‫حاصلوی ‪ ،‬چې د هغوی پر بنیاد کوالی هی د‬ ‫هغوی ویش په هکله میلوما‬
‫هایدرولیکی ودانی د هکل او ترکیب په هکله تصمیم ونیول هی ‪ .‬د بیلګی په‬
‫کې د کانال د ژوندی‬ ‫توګه د اوبو لګولو کانالونو د طرحه ریزی په صور‬
‫په هکله باید‬ ‫مقطع د ابیادو د ټاکلو سربیره باید د هغې د لیږدونی د قابلی‬
‫میلوما ولرو ‪ .‬که چیری د کانال د لیږدونی قابلی د بهیر د بړتیا (ګل الودو‬
‫ګی ) د ضریب عبه زیا وی ‪ ،‬پدی صور کې د اوبولګونې د کانال په اوږدو‬
‫باید د ترسبګاه سابتمان‬ ‫د ترسبګاه سابتمان ته اړتیا نهته او یا ددی په بال‬
‫په پام کې ونیول هی ‪ .‬سربیره پردی ددی فصل په لوستلو سره د سیالبو د‬
‫رامنځ ته کیدو او د مجرأ د تغییر هکل په هکله اړین میلوما ترالسه کوی ‪،‬‬
‫چې د هغې په مرسته کوالی هی د سیالبونو د زیانونو مبه ونیول هی ‪.‬‬

‫‪ .۱۱ -۶‬کنترولی پوښتنی‬

‫کړی ‪.‬‬ ‫‪ -۱‬سیندی ترسبا تیری‬
‫‪ -۰‬د سیندی ترسباتو د رامنځ ته کیدو د الملونو په هکله بپل میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫‪ -۳‬د سیندی ترسباتو د ډولونو په هکله بپل میلوما ولیکی ‪.‬‬
‫کړی ‪.‬‬ ‫‪ -۰‬یوړند او رغړیدونکو ترسبا تیری‬
‫‪ -۰‬د بهیر کوم سرعتونه د بحرانی ‪ ،‬مینینې سرع په نامه یایږی ‪.‬‬
‫عه دی ‪.‬‬ ‫‪ -۵‬د ترسباتو هایدرولیکی جسام عبه هد‬
‫په قیری او‬ ‫کې یوړند ترسبا‬ ‫‪ - ۰‬د کومو هرایطو د هتون په صور‬
‫یابرعکس بدلیږی ‪.‬‬

‫‪451‬‬
 ‫‪ -۵‬که چیری په کانال کې د بهیر د بړتیا ضریب د بهیر د لیږدونی د قابلی‬
‫عبه زیا وی عه رامنځ ته کیږی ‪ ،‬او د نوموړی پیښې د مبنیونی دپاره کوم‬
‫تدابیر باید په پام کې ونیول هی ‪.‬‬
‫‪ -۶‬د سیالبو د زیانونو د مخ نیونی دپاره باید کوم کارونه ترسره هی ‪.‬‬

‫‪454‬‬
 ‫لسم فصل‬
‫د سیندی بهیر تنظیم‬
‫‪ .۱ -۱۲‬سریزه‬
‫د یمکې د کری پرمخ په مجموع کې د اوبوزیرمی ډیری زیاتی دی ‪ ،‬الکن د‬
‫هغی ویش نظر مکان اوزمان ته غیر منظم دی ‪ .‬په زیاتو حالتونو کې د سیندی‬
‫نلری ‪ .‬د‬ ‫جریان طبییی رژیم د هغی عبه د ګټی ابستلو د رژیم سره مطابق‬
‫اقتصاد د مبتلفو ساحو لپاره اوبه غوښتنه زیاتره د بهیر د طبییی رژیم سره‬
‫مطابق نلری ‪.‬‬
‫د اوبو دزیرمو عبه په مکمل ډول د ګټې ابستلو په منظور د طبییی بهیر سره‬
‫مجادله کوی یینی هغه تنظیم کوی ‪.‬‬
‫پدی فصل کې لوستونکی کوالی هی چې د سیندی بهیر د تنظیم ‪ ،‬په ذبیره وی‬
‫بند د کاسی یانګړی سطحو او حجمونو ‪ ،‬د ذبیره وی بند د کاسې عبه د اوبو‬
‫د ضاییاتو او همدارنګه د مړه او مکمل حجم د محاسبی په اړوند اړین میلوما‬
‫ترالسه کړی ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۱۲‬د سیندی بهیر تنظیم‬

‫د اوبو زیرمی زمونږ په هیواد او په ټولیزډول د یمکې په کره کې ډیری زیاتی‬
‫دی ‪ .‬الکن هغوی نظر و ب او مساح ته نامنظم دی ‪ .‬د سیندی بهیر طبییی‬
‫رژیم په زیاتروحاالتو کې د اوبو عبه د ګټې ابیستنې د رژیم سره مطابق نه‬
‫لری ‪ .‬د اوبو د اقتصاد د یانګړو عانګو اوبه غوښتنه په بپل منځ کې هم نظر‬
‫وب او مقدار ته سره مطابق نه لری او همدارنګه د بهیر د طبییی رژیم سره‬
‫نه لری ‪ .‬طبییی بهیر د کال په اوږدو کې په نامنظم ډول سره بدلون‬ ‫مطابق‬

‫‪455‬‬
‫کوی ‪ .‬د طبییی بهیر دا نامنظم بدلون ددی المل ګریی چې د سیندی بهیر عبه‬
‫کارابیستنه د ستونزو سره یویای ترسره کیږی ‪ .‬یا په بل عبار د طبییی بهیر‬
‫عبه اړینه کارابیستنه نه ترسره کیږی او د بهیر یوه بربه پرته له کارابیستنې‬
‫عبه د دهنی (مصب) په لوری بپل حرک ته دوام ورکوی ‪.‬‬

‫د سیند په طبییی رژیم کې د اوبو حرک عرنګه چې وړاندی یادونه وهوه د کال‬
‫په اوږدو یا د عو کلونو په ترڅ او حتی د یویی وریې په ترڅ په نامنظم او یا‬
‫په نا مساوی توګه بهیږی ‪ .‬د بیلګې په توګه د کابل سیند لپاره (د نغلو په محور‬
‫کې) د منینی مقدارونو په اړوند د (‪ )۱۵‬کلونو نظارتونو کې الندی ارقام ثب‬
‫‪Q‬‬‫‪max‬‬ ‫‪‬‬
‫هویدی[‪ : ]۵،۰۰‬په ‪ ۱۶۵۲‬کال کې د بهیر اعظمی مقدار ‪ 217 m3 sec‬‬

‫او اصغری مقدار په ‪ ۱۶۰۵‬کال کې ‪ . Qmin  62.8 m3 sec‬که چیری دې ارقامو‬

‫ته ییر هوو ‪ ،‬لیدل کیږی چې د دوی ترمنځ توپیر نږدې دری نیم ‪ 3.5‬چنده‬
‫دی ‪ .‬که چیری د بهیر میاهتنی منینی مقدارونه تر عیړنې الندی ونیسو وبه‬
‫ګوری چې ښودل هوی توپیر نور هم زیا دی د بیلګې په توګه په ‪ ۱۶۵۲‬کال‬
‫کې میاهتنی منینی اعظمی مقدار‬ ‫کې د جون )‪ (Jun‬په میاه‬
‫‪ ، Qmax  565 m3 sec‬او میاهتنی منینی اصغری مقدار د اکتوبر ) ‪(October‬‬
‫په میاه کې ‪ Qmin  40 m3 sec‬ثب هویدی ‪ .‬چې ددی دواړو مقدارو ترمنځ‬
‫توپیر نږدی عوارلس ‪ 14‬یلی دی ‪.‬‬

‫د طبییی بهیر دا ډول نامنظموالی د یانګړو موبو د پاره د اوبو د زیرمو عبه‬
‫کار ابیستنه ستونزمن کوی ‪ .‬له همدی امله ددی آړتیا ده چې د سیند د بهیر‬
‫په پام کې نیولو سره وویهل هی ‪ .‬پر‬ ‫مقدار د مطلوبه (غوښتونکی) مصر‬
‫ټاکلو وبتونو د بهیر ویش د بهیر د تنظیم اساسی موضوع جوړوی ‪.‬‬

‫‪456‬‬
‫وګړو ‪ ،‬کرهڼې او صنی ته د بې ینډه ‪ ،‬مناسب او په مطمئن ډول سره د اوبو‬
‫د تأمینولو په موبه د اوبو د زیرمو عبه بهپړې او مؤثره کار ابیستنې لپاره‬
‫اړینه ده د بهیر طبییی رژیم کې مدابله وهی یینی هغه باید تنظیم هی ‪.‬‬
‫د اوبو عبه د کار ابیستونکو ( استفاده کونکو ) د غوښتنو او همدارنګه د‬
‫سیالبونو سره د مجادلې (مبارزې) په موبه نظر وب ته د بهیر د حجم ویش د‬
‫بهیر د تنظیم په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫د بهیر تنظیم د مبصوصو مصنوعی ډنډونو ( ذبیره وی کاسو ) په وسیله‬
‫ترسره کیږی او د اوبو د اقتصاد د ډیرو مسایلو د حل ترټولو عبه د مهمو‬
‫تدابیرو عبه همیرل کیږی ‪ .‬اوبه رسونه ‪ ،‬اوبه لګونه ‪ ،‬د کبانو روزنه ‪ ،‬د اوبو‬
‫د انرژی کارونه ‪ ،‬د بیړی د چلولو او د لرګیو د لیږدونی د هرایطو ښه والی ‪ ،‬د‬
‫سیالبونو سره مبارزه ‪ ،‬د اوبو د زیرمو عبه ساتنه او د هغوی عواړبیزه‬
‫کارونه د سیندی بهیر د تنظیم د اساسی مسایلو عبه ګڼل کیږی ‪.‬‬
‫کونکی‬ ‫کونکی په دوو سترو ګروپونو ویهی ‪ :‬اوبو مصر‬ ‫د اوبو ټول مصر‬
‫کونکو هغه کتګوری ده‬ ‫او اوبه کارونکی ‪ .‬د اوبو کارونکی د اوبو د مصر‬
‫کونکی د‬ ‫پرته له دی چې اوبه د منبع عبه وابلی هغه کاروی ‪ .‬د اوبو مصر‬
‫دی چې د اوبو د کارولو عبه وروسته اوبه بیرته‬ ‫هغه کتګوری عبه عبار‬
‫منبع ته نه پریږدی ‪ ،‬پدی مینی چې هغه له منیه یی ‪.‬‬
‫د بریښنا د انرژی تولید ‪ ،‬د اوبو د ترانسپور ( د بیړی چلول ) ‪ ،‬د لرګیو لیږد‬
‫یایونه د اوبو د کارونکو له‬ ‫‪ ،‬د کبانو روزنه ‪ ،‬ورزش ‪ ،‬توریزم او استراح‬
‫ډلې عبه همیرل کیږی ‪.‬‬
‫د بریښنا د انرژی تولید د اوبو یو تر ټولو عبه مهم کارونکی دی ‪ .‬د بریښنا په‬
‫سټیهن کې د اوبو د بهیر انرژی په مستقیمه توګه د بریښنا د تولید لپاره کارول‬
‫کیږی ‪ .‬د بریښنا د سټیهن کاری رژیم د ورینی ‪ ،‬اوه نیز او موسمی (کلنی)‬
‫نامنظموالی سره یانګړی کیږی ‪.‬‬

‫‪457‬‬
‫د بریښنا د سټیهن ورینی نامنظموالی په اساسی توګه د بریښنا د انرژی د‬
‫د بدلون (نوسان) په وسیله چې د اوسیدنی ‪ ،‬کلتوری او همدارنګه د‬ ‫مصر‬
‫صنیتی تأسیساتو د کاری رژیم د ټایمونو (هیف ) بدلیدنې په وسیله ټلکل کیږی‬
‫‪.‬‬
‫د بریښنا د سټیهن اوه نیز نامنظموالی د اونۍ په اوږدو او همدارنګه د اونۍ په‬
‫اوږدو کې د ربصتیو د وریو هتون په پر بنسټ د تولیدی تأسیاستو د بدلون‬
‫سره تړاو لری ‪.‬‬
‫فصلی نامنظموالی د موسمی فصلونو د بدلون ‪ ،‬او همدارنګه د یینو تأسیساتو د‬
‫کاری رژیم بدلون د فصلونو په پام کې نیولو سره تړاو لری ‪.‬‬
‫د اوبو ترانسپور او د لرګیو لیږدونه اساسا ً د ابو د رژیم عبه د غوښتنو په‬
‫‪ ،‬د وریې په دننه کې‬ ‫اساس وړاندی کیږی ‪:‬د بهیر اړین ژوروالی او سرع‬
‫نوسانونه او د اوبو د سطحې زیاته لوړیدنه او د اوبو د سطحې د لویدنې په‬
‫وسیله ښودل کیږی ‪.‬‬
‫د کبانو روزنه د اوبو د منبع عبه بپلې غوښتنې لری ‪ ،‬چې د ټولو عبه اساسی‬
‫د کبانو ژوند لپاره ‪ ،‬د اړین ژوروالی تأمین ‪ ،‬د بهیر‬ ‫یی د اوبو اړین کیفی‬
‫او د هغې ډینامیک ‪ ،‬په یانګړی توګه په ژمی او د هګې اچونې په‬ ‫سرع‬
‫وب کې ‪ .‬کبان د ککړو اوبو په اړوند ډیر حساس دی ‪.‬‬
‫کونکو پوری د اوبو د اقتصاد هغه عانګې تړاو لری په‬ ‫د اوبو د مصر‬
‫کوموکې چې اوبه د منبع عبه ابلی ‪ .‬پدی صور کې د هغه یوه بربه کومه‬
‫رسی او بیرته منبع ته نه‬ ‫چې د منبع عبه ابیستل هوی ده په مصر‬
‫ورګریی ‪ .‬یکه چې هغه د صنیتی او کرنیزو محصوالتو په ترکیب کې هامل‬
‫رسی ‪.‬‬ ‫کی ږی او همدارنګه د کارولو په پروسه کې د تببیر په هکل په مصر‬
‫پدی ګروپ کې تولیدی ‪ ،‬اوسیدنې اوبه رسونه او کرهڼه هاملیږی ‪.‬‬

‫‪458‬‬
‫صنیتی (تولیدی ) اوبه رسونه اساسا ً د وریې په اوږدو کې د اوبه ورکونې‬
‫کیدونکو اوبو مقدار د‬ ‫سره یانګړی کیږی ‪ .‬د مصر‬ ‫(آبدهی ) د منظم ګرا‬
‫کې د‬ ‫صنیتی محصوالتو د ډول ‪ ،‬د هغې د تولید تبنالوژی ‪ ،‬او پدی صور‬
‫اوبو عبه د کار ابستنې رژیم او د تولیدی دستګاه تولید پوری اړه لری ‪.‬‬
‫او همدارنګه د تورو او رنګه‬ ‫‪ ،‬د کاغذ جوړولو تأسیسا‬ ‫کیمیاوی تأسیسا‬
‫فلزاتو میتالوژی د ډنډ لرونکو عانګو پورې تړاو لری ‪ .‬د اوبو د نه جبران‬
‫تورو فلزاتو په تولید کې ‪ ، 24%‬په‬ ‫کیدونکي ( نه راګرییدونکی) ضاییا‬
‫رنګه فلزاتو کې ‪ ، 17%‬په کیمیاوی صنی کې ‪ ، 16%‬په حرارتی دستګاو او‬
‫روغنیاتو په تولید کې ‪ 13%‬او د کاغذ په تولید کې ‪ 11%‬د اوبو د مجموعی‬
‫مقدار جوړوی ‪.‬‬
‫د تولیدی دستګاو لپاره بې له ینډه (په دوامداره توګه ) د اوبو تأمین او‬
‫همدارنګه د هغوی کیفی ‪ ،‬تودوبه ‪ ،‬سبتی او مینرالیزیهن زیا اهمی لری ‪.‬‬
‫په بپل وار سره تولیدی دستګاوی ککړې او په ناکافی هکل سره تصفیه هوی‬
‫فاضله اوبه ډنډونو او یا د اوبو منابیو ته هړی ‪.‬‬
‫د اوسیدنی اوبه رسونه د وګړو او د اوسیدنې د تأسیساتو (حمام ‪ ،‬بهکه هوی‬
‫‪ ،‬هوټلونه ) او د اور وژنی د اړتیاو د پوره کولو لپاره اوبه پوره کوی ‪ .‬هغه‬
‫ښارونه چې د وګړو همیره یی میلون ته رسی په یوه هپه او ورځ کې نیږدی‬
‫‪ 0.5 *106 m3 ‬اوبه مصرفوی ‪ ،‬چې دا اندازه نظر نورمونو ته توپیر لری ‪ .‬د‬
‫کونکو اوبو نورم د سیمې د اقلیمی هرایطو ‪،‬‬ ‫اوسیدنی د موبو د پاره د مصر‬
‫درجې ‪ ،‬د وګړو د همیر د کلتور او دین پوری اړه لري ‪ .‬د اوبو‬ ‫د رفاهی‬
‫په وسیله یانګړی کیږی ‪ .‬د‬ ‫د ورینی او اوه نیز نامنظموالی د ګرا‬ ‫مصر‬
‫نسبتا ً منظم دی ‪ ،‬یوازی په دوبی کې‬ ‫ګرا‬ ‫کال په اوږدو کې د اوبو د مصر‬
‫‪  10%‬په اندازه بدلون لری ‪ .‬د هغه اوبو کیفی چې د اوسیدنې – عښاک د‬
‫رسی باید ډیر لوړ او د قبول هوو نورمونو‬ ‫اړتیاو په لری کولو کې په مصر‬

‫‪459‬‬
‫مطابق وی ‪ .‬د اوسیدنی – عښاک فاضله اوبه چې د کارولو عبه وروسته منبع‬
‫ته هړل (ردیږی ) کیږی ‪ ،‬د یینو ککړتیاو چې عضوی ‪ ،‬نباتی او میبانیکی‬
‫منهأ لری ‪ .‬دا ډول اوبه لومړی تصفیه او وروسته بیا منبع ته وهړل هي ‪.‬‬
‫ده ‪.‬‬ ‫کونکی عانګې عبه عبار‬ ‫کرهڼه د اوبو تر ټولو عبه د زیاتی مصر‬
‫رسی ‪ .‬د‬ ‫اوبه د یمکې په اوبو کولو ‪ ،‬وتره کولو او اوبه رسونه کې په مصر‬
‫کونکو عبه ده ‪ .‬اوبه‬ ‫کرهڼی په عانګه کې اوبه لګونه د اساسی مصر‬
‫ته اړتیا لری ‪ ،‬چې په تیرق او د یمکې د سطحې او‬ ‫لګونه د اوبو زیا مصر‬
‫کې د‬ ‫رسی ‪ ،‬چې پدی صور‬ ‫د نباتاتو د پاڼو عبه په تببیر کې په مصر‬
‫په هکل‬ ‫هوی اوبه بیرته نه راګریی ‪ .‬د مصر‬ ‫‪ 70%‬عبه زیاتی مصر‬
‫د‬ ‫مصر‬ ‫اوبه لګونه د فصلی نامنظموالی سره یانګړی کیږی ‪ .‬د اوبو زیا‬
‫په وسیله د هغې د ودۍ او نمو په پړاو کې تر سره کیږی ‪ .‬د هغه اوبو‬ ‫نبا‬
‫رسی یانګړی غوښتنې هتون لری ‪ .‬د‬ ‫عبه چې په اوبه لګونه کې په مصر‬
‫هغ ه اوبو په ترکیب کې چې د نباتاتو د اوبو کولو لپاره کارول کیږی ‪ ،‬تر‬
‫حل هوو مالګو‬ ‫‪1 gr‬‬ ‫‪ 0.1%‬پوری یینې په یوه لیتر اوبو کې د یوه ګرام ‪lit ‬‬

‫هتون مجاز دی ‪ .‬که چیری د حل هوو مالګو اندازه د ‪ 2  5 gr lit‬وی ‪ ،‬پدی‬

‫کې باید د مالګې کیمیاوی ترکیب ‪ ،‬د باورو او اوبه کیدونکی نبا‬ ‫صور‬
‫بواص په پام کې ونیول هی ‪ .‬هغه اوبه چې په بپل ترکیب کې ترسبا لری ‪ ،‬د‬
‫ترسباتو عبه د هغوی پاکول هم اړین دی ‪ .‬د یادونې وړ ده چې پدی صور کې‬
‫د ترسبی موادو او د اوبه کونی د ساحې د باورو د دانه یی ترکیب په پام کې‬
‫نیول اړین دی ‪.‬‬
‫کونکو د موبی ‪ ،‬یانګړتیاو او ترکیب په پام کې نیولو سره د‬ ‫د اوبو د مصر‬
‫بهیر تنظیم په الندی ډولونو ویهی ‪ :‬موبی ‪ ،‬مداوم او د تنظیم درجې ته ‪.‬‬
‫نظر موبی ته ‪ .‬د زیرمی ( ذبیروی ) کاسې په زیرمه کونکو ‪ ،‬میطل کونکې‬
‫( د سیالبونو د مخ نیونی ) او عو موبیزه ( کامپلیکسی ) ‪.‬‬

‫‪461‬‬
‫د زیرمه کونکو کاسو اساسی موبه د سیندونو د لږو اوبو په پړاو کې د بهیر د‬
‫مقدار زیاتیدل د هغو اوبو په وسیله چې د سیندونو د ډیر اوبو (پرآبی ) پړاو کې‬
‫زیرمه هوی دی ‪ .‬د اوبو د زیرمو دا ډول کاسې د ډیرو مروجو کاسو عبه‬
‫همیرل کیږی ‪ .‬د اوبو د زیرمو دا ډول کاسې د بریښنا د انرژی د تولید ‪ ،‬د‬
‫اوسیدنی – عښاک او صنیتی اوبه رسونی ‪ ،‬د کرهڼی ‪ ،‬د کبانو روزنی ‪،‬‬
‫سیندئې ترانسپور او د اوبو د اقتصاد نورو عانګو لپاره د اوبو د برابرلو په‬
‫موبه بدم کوی ‪.‬‬
‫تم کونکی ( میطل کونکی ) ذبیره وی کاسی په اساسی ډول سره د سیالبونو او‬
‫د سیندونو د طغیانی کیدو عبه د مبنیوی په موبه کارول کیږی ‪ .‬میطل کونکی‬
‫ذبیره وی کاسې د ډیرو اوبو په پړاو کې د بهیر د یوی بربې د ینډولو له الرې‬
‫د ذبیره وی کاسې عبه په ټیټو پرتو سیمو کې د بهیر د اعظمی مقدار د کمولو‬
‫او همدا راز د سیالبونو عبه د پیښدونکو زیانو د ژغورنې لپاره بدم کوی ‪.‬‬
‫عو موبیزه (کمپلکسی ) ذبیره وی کاسې د اوبوهغه کاسو عبه عبار دی چې‬
‫د زیرمه کونکو او ینډونکو ذبیره وی کاسو دندی سرته رسوی ‪.‬‬
‫نظر مداوم ته د بهیر تنظیم په ورینی ‪ ،‬اوه نیز ‪ ،‬لنډ مهاله ‪ ،‬کلنی (فصلی )‬
‫او عوکلن ویهی ‪.‬‬
‫د بهیر ورینی تنظیم ‪ :‬د بهیر دا ډول تنظیم د وریې په اوږدو کې د اوبو د‬
‫کونکو د غوښتنو مطابق د بهیر د مقدار د منظم ویش عبه عبار‬ ‫مصر‬
‫لږ‬ ‫دی ‪ .‬د زیرمې په کاسه کې د وریې په هغه ساعتونو کې چې د اوبو مصر‬
‫وی زیرمه کیږی او بیا په هغه ساعتونو کې ترې کار ابلی چې کله د مصر‬
‫کچه زیاته وی ‪ .‬د تنظیم سیکل هپه او ورځ ده ‪.‬‬
‫د بهیر د ورینی تنظیم عبه زیاتره په اوبه رسونه او د بریښنا د انرژی په‬
‫تولید کې کار ابلی ‪ .‬سربیره پردی کله نا کله په اوبه لګونه کې هم ترې کار‬
‫ابلي ‪.‬‬

‫‪460‬‬
 ‫د بهیر د ورینی تنظیم په صور کې د ذبیره وی کاسې حجم د اوبو د مصر‬
‫او د وریې په اوږدو کې د اوبه غوښتنی د منینی مقدار‬ ‫د ورینی نامنظم ګرا‬
‫‪ .‬هکل )[‪ . ]۰۶‬کله چې د اوبه‬ ‫د مقایسی له الرې ټاکل کیږی (‪ .۱ -۱۲‬ال‬
‫د مقدار ‪ q ‬عبه زیا وی ‪ ،‬پدی‬ ‫غوښتنی منینی مقدار ‪ qav ‬د ورینی ګرا‬
‫کې د‬ ‫کې ذبیرې کاسه ډکیږی او کله چې ‪ q  qav ‬وي پدی صور‬ ‫صور‬
‫ذبیرې کاسه تبلیه کیږی ‪.‬‬
‫پر ورینی منینی مقدار ‪ qav ‬د وریې په اوږدو کې د اوبه غوښتنې اعظمی‬
‫مقدار ‪ qmax ‬نسب د وریني تنظیم د نامنظموالی د ضریب عبه عبار دی‬

‫‪qmax‬‬
‫‪‬‬
‫‪qav‬‬ ‫(‪)۱ -۱۲‬‬
‫دا ضریب ددی ښکارندوی دی چې د ورینی تنظیم په صور کې به د اوبو د‬
‫کونکو همیره عومره کیدای هی چې زیا هی ‪ .‬په حقیق کې د بهیر د‬ ‫مصر‬
‫کونکو همیره مساوی‬ ‫ورینی تنظیم د نهتوالی په صور کې د اوبو د مصر‬
‫ده په‬

‫‪N1 ‬‬
‫‪Q‬‬ ‫(‪)۰ -۱۲‬‬
‫‪qmax‬‬

‫کونکو‬ ‫کې د اوبو د مصر‬ ‫او د بهیر د ورینی تنظیم د هتون په صور‬
‫همیره مساوی ده په‬
‫‪Q‬‬
‫‪N2 ‬‬ ‫(‪)۰ -۱۲‬‬
‫‪qav‬‬

‫د ‪ N1‬او ‪ N 2‬د مقایسه کولو عبه په الس رایی‬

‫‪N 2 qmax‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫(‪)۳ -۱۲‬‬
‫‪N1‬‬ ‫‪qav‬‬

‫‪461‬‬
‫سربیره پردی د بهیر ورینی تنظیم ددی امکان ورکوی چې د ذبیره وی کاسې‬
‫ابیاد او په پایله کې د پمپ سټیهن ‪ ،‬د اوبو د لیږدونکو (کانال یا نلونو ) قیم‬
‫کې ټول سابتمانونه‬ ‫راکښته کړی ‪ ،‬یکه چې د ذبیره وی کاسې په صور‬
‫نظر د بهیر منینی مقدار ته محاسبه کیږی ‪ ،‬نه اعظمی مقدار ته (‪ -۱ -۱۲‬ب‬
‫‪.‬هکل ) ‪.‬‬

‫؛ ب – د بهیر د‬ ‫‪ -‬د اوبه غوښتنې ګرا‬ ‫‪ .۱ -۱۲‬هکل ‪ .‬د بهیر د ورینی تنظیم هیمأ ‪ :‬ال‬
‫ورینی تنظیم د ذبیره وی کاسې د یای په یای کولو هیمأ ؛‪ -۱‬اوبه نیونکی ؛‪ -۰‬پمپ‬
‫سټیهن ؛‪ - ۳‬عمومی کانال ؛ ‪ -۰‬د بهیر د ورینی تنظیم ذبیره وی کاسه ؛ ‪ -۰‬ویهونکې‬
‫هبکه [ ‪. ]۰۶‬‬
‫د بریښنا د انرژی په تولید کې د بهیر ورینی تنظیم ددی امکان برابروی چې د‬
‫بریښنا د سټیهن تثبی هوی طاق لوړ کړی او د انرژی تولید زیا کړی ‪ .‬باید‬
‫کې د بریښنا د‬ ‫په پام کې و نیول هی چې د بهیر د ورینی تنظیم په صور‬
‫سټیهن په کښتنې بربه کې د اوبو د سطحو د زیاتو نوساناتو سره بدرګه کیږی‬
‫چې دا کار د بیړیو په تګ او راتګ ‪ ،‬د کبانو په روزنه او د اوبو لګولو د‬
‫سیستم د اوبونیونکو (اوبګیر) په کار منفي اغیزه لری ‪.‬‬
‫کې د اونۍ په‬ ‫د بهیر اوه نیز تنظیم ‪ :‬د بهیر د اوه نیز تنظیم په صور‬
‫مطابق د بهیر د ویش سره بالصه کیږی ‪.‬‬ ‫اوږدو کې د اوبو د نامنظم مصر‬
‫کونکو اوبو مقدار ‪ q1 ‬او د ربصتی په‬ ‫که چیری په کاری وریو کې د مصر‬

‫‪461‬‬
‫وریو کې ‪ q2 ‬وی ‪ ،‬نو په اونۍ کې چې د وریو همیر ‪ n ‬دی ‪ ،‬چې د هغوی‬
‫کې په اونۍ کې د مصر‬ ‫په جمله کې یوه ورځ ربصتی ده ‪ ،‬پدی صور‬
‫کونکو اوبو مقدار مساوی دی په (‪ .۰ -۱۲‬هکل )‬
‫‪n‬‬
‫(‪)۰ -۱۲‬‬
‫‪ q  q n  1  q 86400‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫کونکو اوبو منینی مقدار مساوی دی‬ ‫په اونۍ کې د مصر‬

‫‪qav ‬‬
‫‪q1 n  1  q2 ‬‬
‫‪n‬‬
‫(‪)۰ -۱۲‬‬

‫د بهیر اوه نیز تنظیم د ذبیره وی کاسې حجم د ربصتی په ورځ کې د بهیر د نه‬
‫ټیټ هوی وی‬ ‫کارول هوی حجم سره مساوی دی ‪ ،‬چې کله د اوبو مصر‬

‫‪Vweak  V2  qav  q2 86400‬‬ ‫(‪)۵ -۱۲‬‬

‫په (‪ )۵ -۱۲‬فورمول کې د ‪ qav ‬په وضع کولو سره او وروسته د ساده عملیو‬
‫په سرته رسول سره په الس رایی‬

‫‪Vweak ‬‬
‫‪q1  q2 n  1 .86400‬‬
‫‪n‬‬ ‫(‪)۰ -۱۲‬‬

‫د بهیر د اوه نیز تنظیم په صور کې بهپړ سیکل ( د ذبیره وی کاسی ډکیدنه‬
‫او بالی کیدنه ) د اونۍ سره مساوی دی ‪ .‬د بهیر اوه نیز تنظیم اساسا ً د صنیتی‬
‫اوبه رسونې او د بریښنا د انرژی د تولید لپاره کارول کیږی ‪.‬‬
‫د بهیر نه تکراریدونکی لنډ مهال تنظیم – دا د بهیر تنظیم داسی ډول دی‬
‫چې په هغې کې د ذبیره وی کاسې عبه اوبه د اوبو عبه د ګټی ابستونکو د‬
‫غوښتنو مطابق د ذبیره وی کاسې عبه په کښته بربو کې د بهیر د مقدار او یا‬

‫‪464‬‬
‫د اوبو د سطحو د ساتلو لپاره پرچاوه کیږی ‪ .‬د اوبو د زیرمې په کاسه کې د‬
‫اوبو اړین حجم د عو وریو په ترڅ کې زیرمه کیږی او د هغوی متمرکزه‬
‫(یویایی ) پرچاوه کونه د عو ساعتونو په اوږدو کې عملی کیږی ‪ .‬د بهیر د‬
‫کې او‬ ‫تنظیم دا ډول زیاتره د لرګیو د لیږدونی ‪ ،‬د بیړی چلولو په صور‬
‫همدارنګه د روغتیا ساتنی ‪ ،‬اقتصادی ‪ ،‬د کبانو د روزنی او نورو موبو لپاره د‬
‫اړین ژوروالی د جوړیدو په منظور کارول کیږی ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۱۲‬هکل ‪ .‬د بهیر اوه نیز تنظیم‬

‫د بهیر کلنی (فصلی ) تنظیم ـ د بهیر د تنظیم دا ډول ددی امکانا برابروی‬
‫چې بهیر د کال او فصل په اوږدو کې وویهی ( ‪. ۳ -۱۲‬هکل ) ‪ .‬د سیندونو د‬
‫ډیرو اوبو او په سیالبی پړاو کې د ذبیری کاسې ډکیږی او د لږو اوبو په پړاو‬
‫کې بالی کیږی ‪ .‬د بهیر فصلی تنظیم په بپل وار سره په بهپړ او غیر بهپړ‬
‫تنظیمو ویهل کیږی ‪ .‬د بهیر د بهپړ تنظیم په صور کې په کال کې د ورکړل‬
‫هوی تأمینی سره د اوبو توزیع باید د هغه حجم سره مساوی وی چې د ښودل‬
‫سره مساوی وی ‪ .‬په هغه کلونو کې چې زیاتې اوبه ولری ‪،‬‬ ‫هوی تأمینی‬
‫اضافی اوبه د ذبیره وی کاسې کښتنې بربې ته پرچاوه کیږی ‪ .‬په لږ اوبه‬
‫لرونکو کلونو کې کله بهیر د محاسبوی بهیر عبه کم وی ‪ ،‬په اوبه ورکونه کې‬

‫‪465‬‬
‫د‬ ‫کمښ رامنځ ته کیږی ‪ .‬د بهیر د بهپړ تنظیم په صور کې د اوبو مصر‬
‫کلنی بهیر د محاسبوی تأمین عبه کم دی ‪ ،‬او د بهیر یوه بربه د ذبیره وی‬
‫کاسې د ډکیدو عبه پرچاوه کیږی ‪.‬‬
‫او د محاسبوی‬ ‫د بهیر د فصلی تنظیم د ذبیره وی کاسې حجم د اوبو مصر‬
‫بهیر د مقایسی په اساس ټاکل کیږی ‪.‬‬
‫د اوبه رسونی ‪ ،‬د انرژی تولید ‪ ،‬د اوبه لګونی او د اوبو د اقتصاد په نورو‬
‫عانګو کې د بهیر فصلی تنظیم د بهیر د تنظیم تر ټولو مروجو ډولونو عبه‬
‫همیرل کیږی ‪.‬‬

‫‪ .۳ -۱۲‬هکل ‪.‬د بهیر د کلنی تنظیم هیمأ‬

‫د بهیر عو کلن تنظیم ‪ :‬د بهیر د عوکلن تنظیم په صور کې د سیند بهیر د‬
‫اوږدی مودې لپاره د عوکلونو په ترڅ کې ویهل کیږی ( ‪ .۰ -۱۲‬هکل) ‪ .‬د‬
‫بهیر د تنظیم سیکل ( د ذبیره وی کاسې ډکیدنه او بالی کیدنه ) د عو کلونو په‬

‫‪466‬‬
‫) عبه‬ ‫ترڅ کې سرته رسی ‪ .‬عرنګه چې د هکل ( د سیند عو کلن هایدروګرا‬
‫د‬ ‫بط عبه پورتنی مساح‬ ‫په واضح ډول سره لیدل کیږی د اوبو د مصر‬
‫بط‬ ‫ډیرو اوبو کلونه ښایی ‪ ،‬چې د زیرمې په کاسه کې زیرمه کوی ‪ .‬د مصر‬
‫عبه کښتنی مساح چې بط هوی دی د لږو اوبو کلونه ښایی ‪ .‬په ښودل هوو‬
‫کلونو کې د اړتیا وړ اوبه د ډیرو اوبو په کلونو کې د زیرمه هوو اوبو عبه‬
‫پوره کوی ‪.‬‬
‫د بهیر عوکلن تنظیم ترټولو عبه کامل او بهپړ تنظیم دی چې د اوبو د زیرمو‬
‫عبه د عوموبو لپاره ګټه ابیستل کیږی ‪ .‬د بهیر د عوکلن تنظیم په صور کې‬
‫نسب د تنظیم د ټولو ډولونه د ذبیره وی کاسې ابیاد ډیر ستر دی ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۱۲‬هکل ‪ .‬د بهیر د عوکلن تنظیم هیمأ‬

‫نظر ګټې ابیستنې ته د اوبو د بهیر تنظیم په بهپړ او غیر بهپړ ویهل کیږی ‪ .‬د‬
‫بهیر د بهپړ تنظیم په صور کې د بهیر د ټول مقدار عبه کار ابیستل کیږی‬
‫او د ذبیره وی کاسې عبه د اضافی اوبو پرچاوه کونه هتون نلری ‪ ،‬او د بهپړ‬
‫تنظیم په صور کې د بهیر د یویی بربی عبه ګټه نه ابیستل کیږی او د کاسې‬
‫کښتنې بربې ته پرچاوه کیږی ‪.‬‬

‫‪467‬‬
‫د سیندی بهیر د اوبو عبه د ګټې ابستنې په زیاتوالی سره د بهیر د تنظیم نوی‬
‫ډولونه رامنځ ته کیږی ‪ .‬د بهیر د تنظیم د مطالیه هوو ډولونو سره یویای په‬
‫پرابه پیمانه د بهیر د تنظیم کاسکادی او جبران کونکی ( تالفی کونکی )‬
‫ډولونو عبه کار ابلی ‪.‬‬
‫د بهیر د تنظیم کاسکادی ډول په هغه صور کې یای لری که چیری د یوه‬
‫سیند په اوږدو د پتو په هکل په پرله پسې ډول سره ذبیره وی کاسې یای په‬
‫یای هوی وی ‪.‬‬
‫د بهیر جبران کونکی تنظیم – د بهیر د تنظیم پدی ډول کې د اوبو کمښ د هغه‬
‫ذبیره وی کاسو عبه د پرچاوه کونې په وسیله تأمین کیږی کوم چې د اوبه‬
‫نیونکی عبه لوړ موقیی لری ‪.‬‬

‫‪ .۳ -۱۲‬ذبیره وی کاسې او دهغوی ویش‬

‫ذبیره وی کاسې د مصنوعی ډنډ عبه عبار دی چې د اوبو د ټولولو ( ساتلو)‬
‫او د بهیر د تنظیم لپاره کارول کیږی ‪ .‬د ټولو عبه مروجې ذبیره وی کاسې‬
‫هغه ذبیره وی کاسې دی چې د طبییی بهیرو په درو کې د دمه کونکو‬
‫هایدرولیکی ودانیو( بندونو‪ ،‬هلیوزونو ) په وسیله جوړیږی ‪ .‬د دمه کونکو‬
‫ودانیو عبه په پورته ساحو کې د اوبو سطحه لوړیږی ‪ ،‬چې په پایله کې د اوبو‬
‫ستر حجم غونډیږی ‪ .‬د اوبو د جمع هوی حجم عبه د اوبو د اقتصاد په یانګړو‬
‫ساحو کې کار ابیستل کیږی ‪ .‬د ذبیره وی کاسې اوږوالی د دمه کونکی ودانی‬
‫عبه د دمه هوو اوبو د بپریدو د واټن سره مساوی دی ‪.‬‬
‫ذبیره وی کاسې نظر یانګړو نښو ته په الندی پنیو اساسی ډولونو ویهی ‪ :‬د‬
‫هموارو سیمو ‪ ،‬نیمه غرنیو ‪ ،‬غرنیو ‪ ،‬جهیلی ‪ ،‬ډنډیدونکی ‪.‬‬
‫د هموارو سیمو ذبیره وی کاسې د الندې نښو په وسیله یانګړی کیږی ‪ :‬د‬
‫اوبو د نسبی سترې آزادې سطحې سره ‪ ،‬د اوبو اعظمی ژوروالی ‪، 15  25m‬‬
‫منینی ژوروالی (میموالً ‪ ، ) 5  9m‬د کمی تبلیی (بالی کیدنه ) د ‪2  7‬‬

‫‪468‬‬
‫مترو په حدودو کې ‪ ،‬د سواحلو د جوړیدو پروسه ګړندی ده چې زیاتره سواحل‬
‫یی د اوپړه اوتبریب کیدونکو باورو عبه جوړه هویده ‪ .‬د ذبیره وی کاسو دا‬
‫ډول زیا ظرفی لری او د عو موبو لپاره کارول کیږی ‪.‬‬
‫د د مه کونکو ودانیو له امله د اوبو د سطحې لوړیدنی په پایله کې ‪ ،‬د هموارو‬
‫سیمو سیندونه چې کوچنی میالن لری ډیر پراخ مساح د اوبو الندی کوی ‪ .‬د‬
‫اوبو د الندی هوو سیمو په جمله کې د کرهڼی لپاره ډیرې با ارزښته پویمي‬
‫یمکې ‪ ،‬هنیلی ‪ ،‬د عړ یایونه ‪ ،‬ینګلونه هاملیږی ‪ .‬ددی سربیره د بلکو او‬
‫مهمو تأسیساتو انتقال ترسره کیږی او د یمکې الندې اوبو د سطحې د لوړیدو‬
‫له امله د ذبیره وی کاسې د هاوبوا په یانګړی توګه د دمه کونکې ودانی‬
‫عبه کښته پرتې سیمی په جبو بدلیږی ‪ .‬سربیره پردې ‪ ،‬د هموارو سیمو د‬
‫پاسه د ذبیره وی کاسو د جوړیدو په پایله کې لږ اوبه لرونکې ساحې رامنځ ته‬
‫د اوبو د‬ ‫کیږی چې د بهیر په تنظیم کې هیڅ بربه نه ابلی ‪ ،‬بلکه ددی په بال‬
‫تببیر لپاره اضافی مساح رامنځ ته کوی او همدارنګه د مرطوب اقلیم رامنځ‬
‫ته کیدنی د ناروغیو المل ګریی ‪.‬‬
‫د لوړو او نیمه غرنیو سیمو د ذبیره وی کاسو یانګړتیاوی عبار دی ‪:‬‬
‫‪ -‬د اوبو ژوروالی ‪ 70  90m‬؛‬
‫‪ -‬بالی کیدنه ‪ 10  20m‬؛‬
‫‪ -‬د اوبو په وسیله د نسبتا ً زیاتو ساحو الندی کیدنه ‪.‬‬
‫د ذبیرې هغه کاسې چې په غرنیو سیموکې جوړیږی د نورو ذبیره وی‬
‫زیاتی بالی کیدنې‬ ‫ژوروالی ‪  100m‬په لرلو او د‬ ‫کاسوعبه د زیا‬
‫‪  100m‬سره یانګړی کیږی ‪ .‬ددی ډول ذبیرو په صور کې فلتری ضاییا‬
‫کم دی او د اوبو په وسیله ډیرې لږې ساحې ډوبیږی ‪ .‬د درې عرضی پروفایل‬
‫میموالً د سیند د مجرأ سره مطابق کوی او د کاسې د بالی کیدو په صور کې‬
‫د اوبو آزاده سطحه په مالیمه توګه بدلون کوی ‪.‬‬

‫‪469‬‬
‫پدی حال کې د زیا ظرفی د جوړولو لپاره ډیرو لوړو بندونو ته اړتیا ده ‪ .‬د‬
‫غرنیو سیمو د ستر میالن لرونکی دی ‪ ،‬چې په پایله کې دبیهر سرعتونه لوړ‬
‫دی ‪ .‬د بهیر د سترو سرعتونو په صور کې د هغوی د لیږد قابلی زیا دی ‪،‬‬
‫له همدی امله د ستر ابیاد لرونکی ترسبا له یان سره لیږدوی چې د ذبیره‬
‫وی کاسې د ډکیدو المل ګریی ‪.‬‬
‫جهیلی ذبیره وی کاسې د هغه سیندونو د پاسه د دمه کونکو (بندونو) ودانیو د‬
‫جوړیدو له امله رامنځ ته کیږی ‪ ،‬چې د جهیلونو عبه پیل کیږی او د هغوی دمه‬
‫ګی تر جهیلونو پوري بپریږی ‪ .‬ددی ډول ذبیره وی کاسو ښیګڼه نسب نورو‬
‫ته پدی کې ده چې د لږي دمه ګې او د لږ مساح د ډوبیدو سره د اوبو ستر‬
‫حجم زیرمه کیږی ‪.‬‬
‫تویدونکی ذبیره وی کاسې ـ د ذبیره وی کاسو دا ډول میموالً سیند ته په‬
‫عیرمه سیمو کې د کندو او ټیټو سیمو عبه په کار ابیستلو سره جوړیږی ‪.‬‬
‫اساسا ً د کرنیزو یمکو د اوبو کولو او ‪pumped storage power‬‬
‫‪ plants‬سټیهنو د جوړولو لپاره کارول کیږی ‪.‬‬
‫له پلوه هم‬ ‫سربیره پردی ذبیره وی کاسې د اوبو د آزادی سطحې د مساح‬
‫ویهل کیږی ( ‪ .۱ -۱۲‬جدول ) ‪.‬‬
‫‪ .۱ -۱۲‬جدول ‪ .‬د ابیادو له پلوه د ذبیره وی کاسو ویش [‪]۰۶‬‬
‫د اوبو د آزادې سطحې مساح په‬
‫) ‪(km2‬‬
‫مکمل حجم ‪km ‬‬
‫‪3‬‬
‫د ذبیره وی کاسې ویش‬
‫‪> 5000‬‬ ‫‪> 50‬‬ ‫ډیرزیا ستر‬
‫‪5000 – 500‬‬ ‫‪50 - 10‬‬ ‫ډیرستر‬
‫‪500 – 100‬‬ ‫‪10 – 1‬‬ ‫ستر‬
‫‪100 – 20‬‬ ‫‪1 – 0.1‬‬ ‫منینی‬
‫‪20 – 2‬‬ ‫‪0.1 – 0.01‬‬ ‫کوچینی‬
‫‪<2‬‬ ‫‪<0.01‬‬ ‫ډیرې کوچینې‬

‫‪471‬‬
‫سربیره پردې ذبیره وی کاسې یینو نورو نښو ته د بیلګې په توګه ژوروالی ‪،‬‬
‫کانفیګوریهن ‪ ،‬د تودوبې رژیم او داسې نورو ته ویهل کیږی ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۱۲‬د ذبیره وی بند د کاسی یانګړی سطحی او‬

‫حجم‬
‫د ذبیره وی کاسې پارامترونه کوم چې د ذبیره وی کاسې ابیاد ټاکی د محاسبو‬
‫پر بنسټ ټاکل کیږی ‪ .‬پدی صور کې په ذبیره وی کاسې کې د اوبو حجم په‬
‫مړه او ګټور (ګټور ) حجم ویهی (‪ .۰ – ۱۲‬هکل ) ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۱۲‬هکل ‪ .‬د ذبیره وی کاسې پالن او هیماتیکی طولی پروفیل‬

‫مړ حجم ‪ - VDWL‬دا د ذبیره وی کاسې د مجموعی حجم هغه ثابته بربه دی‬

‫چې د ګټې ابیستنې په عادی هرایطو کې نه بالی کیږی او د بهیر په تنظیم کې‬
‫بربه نه ابلی ‪.‬‬

‫‪470‬‬
‫د اوبو آزاده سطحه چې د پاس (پورته ) لبوا یی نوموړی حجم احاطه کړیدی د‬
‫مړه حجم د سطحې ‪ DWL‬په نامه یادیږی ‪ .‬په بند کې د عمقی مجرأو (روزنو‬
‫) د هتون په صور کې مړجحم په دوو بربو ویهل کیږی ‪ :‬یوه بربه یی چې‬
‫د عمقی مجرأو د درهل عبه کښته یای (موقیی ) لری د اوبو د بهیر په‬
‫وسیله ترسبا نه مینیل کیږی ‪ ،‬او بله یی هغه بربه ده چې د عمقي مجرأو د‬
‫درهل عبه لوړ یای لری چې د اړتیا په صور کې کیدای هی چې قسما ً بالی‬
‫هي ‪.‬‬
‫ګټور (ګټور ) حجم ‪ - Vuseful‬د ذبیره وی کاسې هغه حجم عبه عبار دی چې‬

‫په مستقیمه توګه د بهیر د تنظیم لپاره کارول کیږی ‪ .‬د ذبیره وی کاسې ګټور‬
‫حجم د مړه حجم د سطحې ‪ DWL‬عبه لوړ او د پاس لبوا د اوبو د نورمالې‬
‫سطحې ‪ NWL ‬په وسیله احاطه هویدی یینې د ذبیره وی کاسې په پورتنې‬
‫بربې ترټولو عبه لوړه دمه هوی سطحه ده کومه چې د ګټې ابستنې په عادی‬
‫هرایطو کې دوام لري ‪.‬‬
‫مکمل حجم ‪ - Vcomp‬مکمل جحم د ذبیروی کاسې د اوبو د نورمالې سطحې‬

‫لری او د کاسې د مړه او ګټور حجم د مجموع سره‬ ‫‪ NWL ‬سره مطابق‬
‫مساوی دی‬

‫‪Vcomp  VNWL  VDWL  Vuseful‬‬ ‫(‪)۵ -۱۲‬‬

‫د هایدرولیکي ودانی د ګټې ابیستنې په یانګړو ( سیالبی ‪ ،‬طغیانی ) حاالتو کې‬

‫لپاره د ذبیره وی کاسې په پورتنې بربه کې د اوبو د نورمالې‬ ‫د لنډ وب‬
‫سطحې دپاسه دمه هوی سطحه د حادثوی سطحې ‪ MFL ‬په نامه یادیږی ‪ .‬د‬
‫اوبو حادثوی سطحه له پورته لوری د اوبو د زیرمې په کاسه کې هغه حجم‬

‫‪471‬‬
‫احاطه کوی کوم چې د اوبو د نورمالې سطحې ‪ NWL ‬عبه لوړ یای لری او د‬
‫حادثوی (سیالبی ) حجم ‪ VMFL ‬په نامه یادیږی ‪.‬‬
‫د ګټور حجم ‪ Vuseful ‬او د اوبو د‬ ‫د اوبو د هتمنیو د محاسبو اساسی هد‬

‫نورمالې سطحې ‪ NWL ‬ټاکنه ده ‪ .‬ګټور حجم ‪ - Vuseful‬د اوبو د ذبیره وی‬
‫کونکو د تضمین هوی‬ ‫کاسې د کاری حجم عبه عبار دی چې د اوبه مصر‬
‫تأمین د تنظیم په مقصد ټاکل هویدی ‪ .‬د ګټور حجم اندازه د ذبیره وی کاسې د‬
‫( ورینی ‪ ،‬فصلی ‪ ،‬عوکلن ) پوری اړه لری او د‬ ‫‪ ،‬د تنظیم د مداوم‬ ‫هد‬
‫د پرتله کولو (مقایسی) له الری‬ ‫محاسبوی بهیر او د اوبو د مجموعی مصر‬
‫پیدا کیږی ‪.‬‬
‫د ګټور حجم د اوبو د نورمالې سطحې د محاسبې په صور کې ټاکونکی اهمی‬
‫لری ‪ ،‬د هغې په ټاکنه کې د بند محور او د ذبیره وی کاسې دد‬
‫‪ NWL ‬ته‬ ‫بستریانګړتیاوی اغیزه لری ‪ .‬نظر د اوبو نورمالې سطحې‬
‫هایدرولیکی ودانې محاسبه کوی کومې چې د ذبیره وی کاسې فیالی تأمینوی‬
‫‪ ،‬د هغوی ابیاد او یای په یای کیدنه ‪ ،‬د بهیر د تنظیم اقتصادی هابصونه او‬
‫همدارنګه د وګړو اقتصاد ته د رسیدونکی زیان او د اوبو په وسیله د الندې‬
‫کیږی ‪ .‬په نهائی توګه د ‪ NWL ‬ټاکنه د یانګړو‬ ‫تثبی‬ ‫هوو یمکو مساح‬
‫واریانتونو د تبنیکی – اقتصادی مقایسې په اساس ترسره کیږی ‪.‬‬
‫د ذبیروی کاسې مړ حجم ‪ VDWL ‬او دهغې مطابق د مړ حجم سطح ‪ DWL‬د‬
‫یو لړ هرایطو په پام کې نیولو سره میلومیږی ‪.‬‬
‫مقدار لیږدوی ‪ ،‬مړ حجم د سب‬ ‫د هغو سیندونو د پاسه چې د ترسباتو زیا‬
‫بهیر د غونډیدو لپاره اړین دی ‪ .‬د ذبیره وی کاسې د ګټې ابستنې د محاسبوی‬
‫په ترڅ کې د ګټور حجم د کمیدو د مخ نیوی لپاره مړحجم په پام کې‬ ‫وب‬
‫نیول کیږي ‪.‬‬

‫‪471‬‬
‫په هغه ذبیره وی کاسه کې چې د اوسیدنې – عښاک اوبه رسونی او کبانو د‬
‫روزنې لپاره کارول کیږی اساسی فکتور چې د مړه حجم او د مړه حجم سطحې‬
‫ټاکونکی دی هغه د روغتیا ساتنې غوښتنې او د اړین کیفی سره د اوبو د تأمین‬
‫هرایط دی ‪ .‬ددې غوښتنو مطابق د ‪ DWL‬په صور کې په ذبیره وی کاسه‬
‫کې د ابو منینی ژوروالی باید د دوه نیم مترو ‪  2.5m‬عبه زیا وی ‪ ،‬او د‬
‫لږو اوبه په پړاو کې چې ژوروالی د دوه مترو ‪  2m‬عبه کم وی د اوبو د‬
‫د‬ ‫مړه حجم سطحه باید د بیره وی کاسې د آزادی سطحې د مساح‬
‫‪ 30  35%‬عبه زیا نه وی ‪.‬‬
‫په هغه ذبیره وی کاسو کې چې د بیړی چلولو لپاره کارول کیږي د مړه حجم‬
‫سطح ‪ DWL‬پدی ډول سره تاکل کیږی چې د بیړی چلولو لپاره اصغری‬
‫ژوروالی تأمین کړی ‪ .‬په هغه ذبیره وی کاسو کې چې د اوسیدنی ‪ ،‬صنیتی‬
‫اوبه رسونې ‪ ،‬د اوبو لګولو او د بریښنا د حرارتی او اتومی سټیهنونو لپاره‬
‫اوبه برابروی د ‪ DWL‬نښانه پدی ډول سره ټاکل کیږی چې د اوبو د اصغری‬
‫سطحو په صور کې د اوبه نیونکو سابتمانونو د فیالی نورمال او دوامداره‬
‫هرایط برابر کړی ‪.‬‬
‫د اوبو د بریښنائی سټیهن لپاره د مړه حجم سطح ‪ DWL‬د ذبیره وی کاسې‬
‫بالی کیدنه د هغه ژوروالی سره مطابق لری ‪ ،‬چې د هغوی په صور کې د‬
‫انرژی اعظمی تولید تأمین کړی ‪.‬‬
‫حادثوی حجم ‪ . VMFL‬د ذبیره وی کاسې عبه الندې پرتو سیمو د ډوبیدو د مخ‬
‫نیوی په باطر په ذبیره وی کاسه کې د ‪ NWL ‬د سطحې د پاسه د سیندونو د‬
‫کې د اوبو د تم کولو د پاره په‬ ‫زیاتو سیالبونو او طغیانی کیدو په صور‬
‫اجباری ډول سره حجم رامنیته کیږی چې د حادثوی حجم په نامه یادیږی ‪.‬‬

‫‪474‬‬
‫یینې وبتونه هغه د سیالبونو د مخ نیوی د حجم په نامه هم یادیږی ‪ .‬د اوبو د‬
‫‪ ،‬د محاسبوی تأمینی د اعظمی‬ ‫حادثوی سطحې نښانه د سیالب د هایدروګرا‬
‫مقدار او د پرچاوه ای سابتمانو د ابیادو او یای په یای کیدنې پوری اړه‬
‫کې د اوبو نورمالې سطحې‬ ‫لری ‪ .‬میموالً د سیالبونو د تم کولو په صور‬
‫په پام کې نیولو سره ټاکل‬ ‫‪ NWL ‬لوړیدنه د سیالبونو د محاسبوی تکراری‬
‫کیږی ‪ .‬د ‪ P  0.1%‬تکراری په صور کې چې په زرو ‪ 1000‬کلونو کې د‬
‫یویل لپاره تکراریږی (ښودل هوی سیالب په ‪ 1000‬کلونو کې یو یل د هغې‬
‫کې د اوبو حادثوی سطحې‬ ‫هتون لری ) ‪ ،‬پدی صور‬ ‫د پیښیدو امکانا‬
‫لوړیدنه نظر د اوبو نورمالې سطحې ته د ‪ 0.2  0.7m‬په پام کې نیول کیږی‬
‫‪ ،‬یا د ‪ P  0.01%‬تکراری په صور کې چې په لس زرو ‪ 10000‬کلونو‬
‫د اوبو‬ ‫کې د یویل لپاره تکراریږی د ښودل هوی سطحې لوړیدنه نسب‬
‫نورمالې سطحې ته ‪ 1 3m‬په حدودو کې ټاکل کیږی ‪ .‬د اوبو د نورمالې‬
‫سطحې پی بنسټه لوړیدنه د اضافی که عه هم د لنډ مهال لپاره وی د اوبو په‬
‫وسیله د سیمو (یمکو ) الندی کیدل ‪ ،‬د کرهڼی زیانمن کیدنه ‪ ،‬دهایدرولیکی‬
‫ودانیو د کار په هرایطو او همدارنګه په هتمنیو چې د ذبیره وی کاسې په‬
‫لری ناوړه اغیزه لری ‪ .‬نو له همدی امله په ذبیره وی‬ ‫کاری ساحه موقیی‬
‫کاسه کې د اوبو د سطحې لوړیدنه باید له اقتصادی پلوه و ارزول هی ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۱۲‬د حجم او مساح منحنی او د هغوی ترمنځ‬

‫اړیکی‬

‫د ذبیره وی کاسې د اساسی یانګړتیاو عبه یوه هم د اوبو د آزادی سطحې‬

‫‪  ‬او د اوبو حجم ‪ V ‬تابع والی نظر په ذبیره ی کاسه کې د اوبو‬ ‫مساح‬

‫‪475‬‬
‫سطحې ‪ H ‬او یا په هغې کې داوبو ژوروالی ته دی ( ‪ . ۵ -۱۲‬هکل ) ‪ .‬د‬
‫) ‪   f (H‬یا ‪   f h‬منحنی د ذبیره وی کاسې د اوبو د سطحې د مساح‬
‫د منحنی په نامه او د ‪ V  f H ‬یا د ‪ V  f h‬منحنی د حجم منحنی په نامه‬
‫کې ښیی ‪ ،‬چې د باتوګرافیکی‬ ‫یادیږی ‪ .‬زیاتره ښودل هوی منحني په یوه ګرا‬
‫منحنی )‪ (Bath graphic curve‬په نامه یادیږی ‪ .‬په ذبیره وی کاسو کې‬
‫دوه ډوله حجمونه هتون لری یویی د ستاتیکی او بل یی د ډینامیکی حجم په‬
‫نامه یادیږی ‪ .‬د اوبو حجم چې پدی فرضیی سره محاسبه هوی چې د اوبو‬
‫آزاده سطح افقی ده د ستاتیکی حجم په نامه یادیږی ‪ .‬که چیری حجم ‪ V‬په‬
‫ذبیره وی کاسه کې د اوبو د سطحې د منحنی په پام کې نیولو سره محاسبه هی‬
‫د ډینامیکی حجم په نامه یادیږی ‪.‬‬

‫‪ .۵ -۱۲‬باتوګرافیکی منحنی‬
‫د اوبو ذبیره وی کاسې د مساح د منحنی د رسمولو لپاره د هغو توپوګرافیکی‬
‫نقهو عبه کار ابلي چې په ستر مقیاس سره ترتیب هوی وی ‪ .‬د اوبو د آزادی‬
‫‪ ،  ‬چې د اوبو د یانګړو سطحو ‪ H ‬مطابق ‪ ،‬پدی فرضیی‬ ‫سطحې مساح‬

‫‪476‬‬
‫سره چې د اوبو آزاده سطح افقی ده ‪ ،‬د هغه مساح د پالنومتر کونی له الری‬
‫ټاکل کیږی کوم چې د یانګړو هاریزانتالو او د بند د محور په وسیله احاطه‬
‫هوی وی ( ‪ .۵ -۱۲‬هکل ) ‪ .‬د ) ‪   f (H‬منحنی په قایم الزاویه کاردیناتو‬
‫کې رسمیږی ‪ :‬د اردینا د محور د پاسه د اوبو ژوروالی ‪ h ‬یا داوبو ارتفاع‬
‫‪  ‬وضع کوی ‪ .‬د‬ ‫‪ H ‬او د ابسیس د محور د پاسه د اوبو د سطحې مساح‬
‫اوبو د سطحې د لوړیدو سره د آوبو د آزادی سطحې مساح زیاتیږی ‪.‬‬
‫په ذبیره وی کاسه کې د اوبو ابتدائی حجم عبار دی له‬
‫‪dV  dH‬‬ ‫(‪)۶ -۱۲‬‬

‫لدی یایه عبه د اوبو د سطحې ‪ H ‬مطابق د اوبو حجم کوالی هو د الندی‬
‫میادلې عبه په کار ابیستلو سره محاسبه کړو‬
‫‪H‬‬
‫‪V   dH‬‬
‫‪H0‬‬ ‫(‪)۱۲ -۱۲‬‬
‫پدی یای کې ‪:‬‬
‫‪ - H 0‬د بند سره په عیرمه د تل نښانه ‪.‬‬
‫عرنګه چې د ‪   f H ‬منحنی یو پیچلی نامنظم هکل لری ‪ ،‬نو له همدی امله‬
‫په عملی ساحه کې په ذبیره وی کاسه کې د اوبو حجم د ابتدایی حجمونو ‪V ‬‬
‫د پرله پسې جمع کولو عبه چې د دوه کاونډیو منحنیو (هارینراتالونو ) ترمنځ‬
‫هتون لری میلومیږی ‪.‬‬
‫کې ‪ ،‬د اوبو حجم چې د‬ ‫د اوبو د سطحې ‪ H ‬د نهایی زیاتوالی په صور‬
‫دوګاونډیو سطحو تر منځ هتون لری ‪ ،‬کیدای هی چې د الندی ساده میادلې‬
‫عبه په کار ابیستلو سره محاسبه هی‬

‫‪V  0.51  2 H i ,i 1‬‬

‫(‪)۱۱ -۱۲‬‬

‫‪477‬‬
 ‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪ i‬او ‪ - i 1‬د ‪ H i‬او ‪ H i 1‬د اوبو د سطحو په مطابق د اوبو د آزادې سطحې‬
‫مساح ؛‬
‫‪ - Hi ,i 1  Hi 1  Hi‬د اوبو د سطحو لوړوالی ‪.‬‬

‫کې که چیری د ‪   f H ‬تابع یو پیچلی هکل ولری او د‬ ‫په هغه حال‬

‫‪i 1‬‬
‫کې‬ ‫وی ‪ ،‬پدی صور‬ ‫‪ 1.5‬‬ ‫ګاونډیو سطحو ترمنځ د مساحتونو نسب‬
‫‪i‬‬

‫کیدای هی چې د قطع هوی (لنډ ) هرم د فورمول عبه په کار ابیستلو سره‬
‫محاسبه هی‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪V  31 i  i 1  i i 1 H i ,i 1‬‬ ‫(‪)۱۰ -۱۲‬‬

‫د ذبیره وی کاسې تل د لومړی قهر ته نږدی د اوبو حجم د قطع هوی پارابول‬
‫د میادلې عبه چې الندې هکل لری محاسبه کوی‬

‫‪2‬‬
‫‪V1  1H1‬‬
‫‪3‬‬ ‫(‪)۱۳ -۱۲‬‬

‫په ذبیره وی کاسه کې د ‪ H ‬د نښانې مطابق د اوبو حجم د کوچنیو حجمونو د‬
‫مجموع عبه چې د نوموړی سطحې الندې یای لری په الس رایی‬
‫‪H‬‬
‫‪VH   Vi‬‬
‫‪H0‬‬ ‫(‪)۱۰ -۱۲‬‬
‫د ډینامیکي حجمونو د محاسبې په صور کې په ذبیره وی کاسه کې د اوبو د‬
‫کې د اوبو د‬ ‫آزادې سطحې منحنی البط والی په پام کې نیسی ‪ .‬پدی صور‬
‫آزادې سطحې د منحنی رسمولو د هغه طریقو عبه کار ابلی چې په هایدرولیک‬

‫‪478‬‬
‫کې تهریح هویدی ‪ .‬الکن د اوبو په ذبیره وی سترو کاسو کې د اوبو د آزادې‬
‫سطحې میالن ډیر کم ‪ ،‬نو میموالً د اوبو حجم پدی فرضیې سره محاسبه کوی‬
‫چې د اوبو آزاده سطحه افقی فرض کوی ‪.‬‬
‫د اوبو د ذبیره وی کاسې تر ټولو عبه مهمه یانګړتیا د اوبو د منینی‬
‫ژوروالی عبه عبار دی‬
‫‪VH i‬‬
‫‪hav.i ‬‬
‫‪ Hi‬‬ ‫(‪)۱۰ -۱۲‬‬
‫د لیترال )‪ (Littoral‬مساح یانګړتیا (د اوبو هغه حجم چې د کال په مبتلفو‬
‫لرونکی وی د‬ ‫وبتونو کې په ترتیب سره ذبیره کیږی ‪ ،‬چې د میین مساح‬
‫لیترال د مساح په نامه یادیږی) مییار په الندې ډول سره محاسبه کیږی‬

‫‪ Li‬‬
‫‪Li ‬‬
‫‪ Hi‬‬ ‫(‪)۱۵ -۱۲‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬
‫‪  H‬او ‪ - VH‬د اوبو د آزادی سطحې مساح او حجم د ‪ H i ‬په صور کې ؛‬ ‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬

‫‪ -  L‬د ‪ H i ‬د سطحې مطابق د لیترال )‪ (Littoral‬مساح ‪.‬‬‫‪i‬‬

‫یینی د ذبیره وی کاسې په ساحلی بربه کې د اوبو د آزادې‬ ‫لیترال مساح‬

‫کې د ‪   f H ‬منحنی‬ ‫د ‪ h  2m‬د ژوروالی په صور‬ ‫سطحې مساح‬
‫عبه په کار ابیستلو محاسبه کوی ‪ .‬د ‪ H i ‬په سطحه کې د اوبو د آزادې‬
‫د توپیر عبه‬ ‫او د هغې عبه د ‪ 2m‬ارتفاع کښته مساح‬ ‫سظحې مساح‬
‫‪ Li   H i   Hi2‬‬
‫محاسبه کیږی‬

‫د ‪ hav  f H ‬او ‪ L  f H ‬توابیو منحنی میموالً د ذبیره وی کاسې د‬

‫باتیګرافیکی مهبصاتو سره یو یای کوی ‪ .‬پدی یای کې باید په پام کې ولرو‬
‫چې د منینی ژوروالی ‪ hav ‬د اوبو د سطحې د لوړیدو سره کیدای هی زیاته او‬

‫‪479‬‬
‫کې د یوه‬ ‫مییار ‪ L ‬د ‪ h  2m‬په صور‬ ‫یا کمه هی ‪ .‬د لیترال مساح‬
‫عبه تر صفر پوری بدلون کوی ‪.‬‬
‫د ذبیره وی کاسې د ګټې ابستنی په موبه یینی وبتونه د ذبیره وی کاسې د‬
‫بالی کیدو منحنی هم رسموی ‪ .‬د لومړنی سطحې په توګه د ‪ NWL ‬سطحه‬
‫قبلیږی ‪ ،‬په پایله کې‬

‫‪hempt.i  H NWL  H i‬‬ ‫(‪)۱۰ -۱۲‬‬

‫واضح ده چې د ‪ DWL‬په سطحه کې اعظمی بالی کیدنه او د ‪ NWL ‬په‬

‫صور کې د صفر سره مساوی ده ‪.‬‬

‫په پرله پسې توګه د ‪ NWL ‬عبه مخ کښته د حجمونو په جمع کولو سره د‬
‫ذبیره وی کاسې د بالی کیدنې (تبلیی ) حجم په الس رایی‬
‫‪DWL‬‬
‫‪Vempt ‬‬ ‫‪ V‬‬
‫‪NWL‬‬
‫‪i‬‬ ‫(‪)۱۵ -۱۲‬‬

‫د ‪ Vemp t  Vemp tH ‬د تابع مطابق رسم هوی منحنی د ذبیره وی کاسې د بالی‬
‫کیدو د منحنی په نامه یادیږی ‪.‬‬

‫د ښودل هوو منحنیو سره یو یای کله نا کله د ذبیره وی کاسې د ډکیدو ‪H ‬‬
‫منحنی هم رسموی ‪.‬‬

‫‪  ‬او منینی‬ ‫د ډکیدو منحنی نظر ‪ H ‬د اوبو د آزادې سطحې مساح‬
‫ژوروالی ‪ hav ‬نظر د اوبو حجم ته رسموی ‪H  f V ;   f V ; hav  f V  :‬‬

‫‪.‬‬

‫ښودل هوی منحنی د ذبیره وی کاسې د حجمی مهبصاتو په نامه یادیږی‬

‫( ‪ . ۰ -۱۲‬هکل ) ‪.‬‬

‫‪481‬‬
 ‫‪ .۰ -۱۲‬هکل ‪ .‬د ذبیره وی کاسې حجمی مهبصا‬

‫‪ .۵ -۱۲‬د ذبیره وی کاسې عبه د اوبو ضاییا‬

‫د ذبیره وی بند د جوړیدو په صور کې د یینو سیمو د غرقیدو ‪ ،‬د اوبو الندې‬
‫کیدو ‪ ،‬دمه کیدو او د یمکې الندې اوبو د سطحې د لوړیدلو په پایله کې د اوبو‬
‫د تیادل د عناصرو ترمنځ بدلون رامنځ ته کیږی ‪ .‬ددی بدلون په پایله کې د اوبو‬
‫اضافی ضاییا رامنځ ته رایی ‪ ،‬چې اساسی یی د تببیر او فلتریهن ضاییا‬
‫دی ‪ .‬د تببیر او فلتریهن سربیره د ذبیره وی کاسې عبه د اوبو د ضاییاتو‬
‫نور ډولونه هم هتون لری چې هغه موقتی دی ‪ .‬د بیلګې په توګه د مړه حجم په‬
‫ډکیدو کې او د ذبیره وی کاسې د ګتې ابستنې په لومړیو وریو کې د یمکې‬
‫الندې اوبو د زیرمو په پوره کولو او همدارنګه د موقتی ضاییاتو په توګه‬
‫کوالی هو چې د کنګل د ویلی کیدو له امله کوم چې د کاسې د سواحلو د پاسه‬
‫یای په یای هوی وی ‪.‬‬

‫‪480‬‬
 ‫د ذبیره وی کاسې د اوبو د هتمنیو د محاسبو اساسی بربې د اوبو ضاییا دی‬
‫‪ ،‬کوم چې په صحیح توګه د اوبو د حجم د میلومولو او د بهیر د تنظیم په‬
‫صور کې د اوبو د زیرمو د بیالنس د ترتییبولو لپاره ډیر اړین دی ‪.‬‬

‫‪ .۱ -۰ -۱۲‬د تببیر له امله د اوبو ضاییا‬

‫د ذبیره وی بندونو د جوړولو په پایله کې د هغې په عیرمه د پرتو سیمو کافی‬

‫اندازه تر اوبو الندې کیږی او د یمکې د وچې یوه ستره بربه د اوبو پرسطح‬
‫بدلیږی ‪ .‬ددی کار په پایله کې د اوبو اضافی ضاییا د تببیر په هکل رامنځ‬
‫ته کیږی ‪.‬‬

‫که چیری د اوبو د تیادل میادله د نوموړی سیمې لپاره د ذبیره وی بند د‬
‫جوړیدو عبه د مبه وب لپاره ترتیب کړو په الس رایی‬
‫‪R  P  ES‬‬
‫(‪)۱۶ -۱۲‬‬

‫که چیری همدی سیمی لپاره په یوه ټاکلی وب کې د ذبیره وی بند د جوړیدو‬
‫عبه وروسته د اوبو د تیادل میادله ولیکو الندې هکل غوره کوی‬

‫‪R1  P  EW‬‬
‫(‪)۰۲ -۱۲‬‬

‫په پورتنیو میادلو کې ‪:‬‬

‫‪ - P‬د اورښ کلنی قهر په ‪ mm‬؛‬

‫‪ - ES‬د یمکې د وچې عبه د کلنی تببیر قهر په ‪ mm‬؛‬

‫‪ - EW‬د اوبو د آزادی سطحې عبه د کلنی تببیر قهر په ‪ mm‬؛‬

‫‪481‬‬
 ‫‪ - R‬د بهیر کلنی قهر په ‪ mm‬؛‬

‫‪ - R1‬په نوو هرایطو کې د بهیر کلنی قهر په ‪. mm‬‬

‫د پورتنیو میادلو د یو بل عبه د منفی کولو سره د ذبیره وی اوبو د آزادې‬

‫سطحې عبه د اضافی تببیر قهر د محاسبې لپاره محاسبوی میادله په الس‬
‫راوړو‬
‫‪Eex  R  R  EW  ES‬‬
‫(‪)۰۱ -۱۲‬‬

‫کې داسې فرض کیږی چې د جهیلونو د سطحو عبه چې د اوبو‬ ‫پدې صور‬
‫کوم قهر هوا ته تببیر کیږی ‪ ،‬د هغوی کم مقدار له امله د هوا د بهیر په وسیله‬
‫په بهپړ ډول سره د سیندی حوزی د حدودو عبه بارجیږی او د اوبو د‬
‫ذبیروی بند دپاسه د ترسباتو په کلنی ویش کومه اغیزه نلری ‪.‬‬

‫د (‪ )۰۲ -۱۲‬فورمول عبه دا عرګندیږی چې د تببیر له امله د اوبو د ضاییاتو‬

‫د محاسبې لپاره د ذبیره وی بند د آزادې سطحې حبه د تببیری قهر ‪ EW ‬او‬
‫محاسبه‬ ‫د ذبیره وی بند د جوړیدو عبه دمبه د تببیری قهر ‪ ES ‬اندازه‬
‫هی ‪.‬‬

‫د سیندی دری تر اوبو الندی هوی مساح عبه تببیر د منینی میلق کمی په‬
‫هکل د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو سره محاسبه کوی [‪]۰۶‬‬

‫‪W EW   S ES   P EP‬‬
‫‪ES ‬‬ ‫(‪)۰۰ -۱۲‬‬
‫‪W   S   P‬‬

‫په پورتنی میادله کې ‪:‬‬

‫‪481‬‬
‫‪ - EP ; ES ; EW‬په ترتیب سره د اوبو د آزادې سطحې ‪ ،‬د یمکې د وچې بربې او‬
‫پویمی عبه د تببیر قهر ؛‬

‫‪ - P ; S ; W‬په ترتیب سره د اوبو د آزادې سطحې ‪ ،‬د یمکې د وچې بربې‬
‫او پویمی مساح ‪.‬‬

‫سکی‬ ‫‪ .‬و ‪ .‬اګی‬ ‫د یمکې د وچې بربې عبه د تببیر د محاسبې لپاره ال‬
‫الندې تقریبی فورمول وړاندی کړ‬
‫‪ES  P1   S ‬‬
‫(‪)۰۳ - ۱۲‬‬

‫پدی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - P‬د ترسباتو قهر په ‪ mm‬؛‬

‫‪R‬‬
‫‪ -  S ‬د سیندی درو د یوړو (اړبونو ) عبه د بهیر ضریب ‪ .‬د ‪(  S‬په‬
‫‪P‬‬
‫صور کې ) یا ‪ (  S  1   S‬په مبرج کې ) ضریب د بهیر د هرایطو په پام‬
‫کې نیولو سره د (‪ . ۰ -۱۲‬جدول ) عبه ابیستل کیږی ‪.‬‬

‫د ذبیره وی کاسې د پویمی عبه تببیر ‪ EP ‬کوم چې په (‪ )۰۰ -۱۲‬فورمول‬

‫کې هامل دی یا د باصو تحقیقاتی ارقامواو یا د نسبتا ً لمدو سیمو لپاره په‬
‫تبمیني ډول سره ‪ ، 2EW 3‬او د لمدو (مرطوبو ) او هغه سیمو لپاره چې‬
‫اضافی رطوب لری د ‪ EP ‬قیم د ‪ EW ‬سره مساوی قبلیږی ‪.‬‬

‫‪484‬‬
‫سکی په فورمول کې د ‪  S‬او ‪  S‬ضریبو‬ ‫‪ .۰ – ۱۲‬جدول ‪ .‬د ا ‪.‬و ‪ .‬اګی‬
‫قیمتونه [‪]۰۶‬‬

‫د ‪  S‬او ‪  S‬ضریبو قیمتونه‬

‫د بهیر هرایط‬
‫کلنی (د‬
‫ژمی‬ ‫دوبی‬ ‫پسرلی‬
‫ژمی پرته)‬
‫‪0.10‬‬ ‫‪0.10‬‬ ‫‪0.05‬‬
‫‪0.90‬‬ ‫‪0.90‬‬ ‫‪0.95‬‬ ‫‪0.20‬‬ ‫ریګی پویمه یا هغه پویمی چې د سپکو نفوذ وړ‬
‫‪0.80‬‬ ‫باورو عبه تهکیل هوی وی ‪ ،‬واښه او بوټی‬
‫‪0.60‬‬ ‫‪0.60‬‬ ‫‪0.40‬‬ ‫‪0.80‬‬
‫‪0.40‬‬ ‫‪0.40‬‬ ‫‪0.60‬‬ ‫‪0.20‬‬ ‫بټینی ‪ ،‬ډبرینی او د نورو لږ نفوذ وړو باورو‬
‫عبه تهکیل هوی ساحې د کافی میل سره‬
‫‪0.35‬‬ ‫‪0.40‬‬ ‫‪0.20‬‬ ‫‪0.50‬‬
‫‪0.65‬‬ ‫‪0.60‬‬ ‫‪0.80‬‬ ‫‪0.50‬‬ ‫منینی هرایط‬

‫که چیری د ذبیره وی کاسې بالي کیدنه عوکاله پرله پسې دوام ولری ‪ ،‬د الندې‬
‫فورمول عبه په کار ابستلو سره د اوبو د آزادې سطحې عبه د تببیر اندازه د‬
‫وچ کالې د کلونو ګروپ لپاره محاسبه کیږی‬
‫‪C  ‬‬
‫‪EWn   K PE EW   vE P  EW‬‬ ‫(‪)۰۰ -۱۲‬‬
‫‪ n 1‬‬

‫پدی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - CvE‬د اوبوو د آزادې سطحې عبه د تببیر د بدلونونو ضریب ؛‬

‫‪ - P‬د فوستر ضریب دی چې د جدول عبه نظر ‪ CS .E‬او تأمینی‬

‫‪ PE  100  p‬ته ټاکل کیږی ؛‬

‫‪ - P‬د ذبیره وی بند عبه د اوبو توزیع تأمینی دی ‪.‬‬

‫‪485‬‬
 ‫د بهیر د کلنی تنظیم په صور کې د آوبو آزادی سطحې عبه د تببیر د قهر‬
‫‪ PE ‬تقریبا ً د ‪ PE  100  p‬سره مساوی قبلیږی ‪ .‬پدی یای‬ ‫محاسبوی تأمینی‬
‫کې ‪ - p‬د اورښ محاسبوی تأمین دی ‪ .‬پدی حال کې د ذبیره وی بند د اوبو‬
‫د آزادې سطحې عبه د اضافی تببیر د و‪.‬ی‪ .‬ماک لیاک فورمول عبه په کار‬
‫ابیستلو سره محاسبه کوی‬

‫‪Eex  K100 p EW  K p P1   S ‬‬ ‫(‪)۰۵ – ۱۲‬‬

‫پدی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - K100 p‬د اوبو د آزادې سطحې عبه د تببیر قهر د مودول ضریب ؛‬

‫‪ - K p‬د اورښ د قهر د مودول د ضریب محاسبوی تأمینی ‪.‬‬

‫د تببیری قهر د هغو میاهتو په انتروالو کې محاسبه کیږی چې کنګل کیدنه‬

‫هتون و نه لری ؛ په هغو میاهتو کې چې کنګل کیدنه سرته رسی ‪EW  ES‬‬

‫سره مساوی قبلوی او اضافی تببیر نه محاسبه کیږی ‪ .‬د کال په دننه کې‬
‫اضافی تببیر د ‪ 3  5‬کلونو لپاره چې اوبه لرنه یی توپیر لری میلوموی ‪،‬‬
‫او د‬ ‫کې داسې فرضیږی چې د اضافی تببیر میاهتنی قهر ثاب‬ ‫پدی صور‬
‫ذبیره وی کاسې د ډکیدو پور اړه نه لری ‪.‬‬

‫د وب د محاسبوی انتروال په ترڅ کې د سیالبی اوبو په وسیله الندی هوی‬

‫ساحې عبه د اضافی تببیر له امله د ضایع هوو اوبو حجم مساوی دی‬
‫‪Eex  F‬‬
‫‪VFload ‬‬ ‫(‪)۰۰ -۱۲‬‬
‫‪1000‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪486‬‬
 ‫په‬ ‫‪ - Eex‬د سیالب د اوبو په وسیله غرق هوو ساحو عبه اضافی تببیر‬
‫‪ mm‬؛‬

‫‪ -  F‬د سیالب اوبو په وسیله د الندې ساحې مساح په ‪. km2 ‬‬

‫د سیالب اوبو په وسیله د الندې ساحې مساح د الندې فورمول په کارولو سره‬
‫محاسبه کیږی‬

‫‪ F  W   p‬‬ ‫(‪)۰۵ -۱۲‬‬

‫د ذبیره وی بند د جوړیدو په صور کې د سیمو د الندی کیدو سره سم د هغی‬

‫کې د یمکې الندې اوبو‬ ‫عیرمه سیمې هم تر اوبو الندی کیږی ‪ .‬پدې صور‬
‫‪ FF‬‬ ‫سطحه لوړیږی او د تببیر کچه زیاتیږی ‪ .‬تر اوبو الندې ساحې مساح‬
‫په حیث د ذبیره وی بند سره په عیرمه د وچې هغه بربې مساح قبلوی چې‬
‫په هغوی کې د یمکې الندې اوبو سطحه د ‪ 2  2.5m‬په حدودو کې وی ‪.‬‬

‫تر اوبو الندې هوی ساحې د اوبو هغه حجم چې د اضافی تببیر له امله د ذبیره‬
‫وی کاسې عبه ضایع کیږی عبار دی له‬
‫‪VFF ‬‬
‫‪EFF  ES  FF‬‬
‫‪1000‬‬ ‫(‪)۰۶ -۱۲‬‬

‫په پورتني فوررمول کې ‪:‬‬

‫‪ - EFF‬تر اوبو الندی هوو سیمو عبه د تببیر مقدار په ‪. mm‬‬

‫‪ EFF‬د ساحوی ارقامو پر بنسټ محاسبه کیږی یا د هغه سیمو لپاره چې د‬

‫رطوب اندازه یی کافی نه وی په تقریبی ډول سره ‪ 2EW 3‬قبلیږی ‪ ،‬او د هغه‬

‫‪487‬‬
‫کچه په کافی اندازه وی او یا د هغې‬ ‫سیمو لپاره چې په هغوی کې د رطوب‬
‫عبه هم زیاته وی پدی صور کې د ‪ EW‬سره مساوی قبلیږی ‪.‬‬

‫د ذبیره وی بند عبه د تببیر له امله د ضایع هوو اوبو حجم د غرق هوو‬
‫سیمو عبه د تببیر ‪ VF‬او تر اوبو الندې هوو سیمو عبه د تببیر ‪ VFF‬د‬
‫مجموع عبه عبار دی یینې‬
‫‪VE  VF  VFF‬‬
‫(‪)۳۲ -۱۲‬‬

‫په پای کې د یادونې وړ ده چې د اضافی تببیر مقدار په یانکړو سیمو کې یو‬

‫هان ندی ‪.‬‬

‫‪ .۰ – ۵ -۱۲‬د ذبیره وی بندونو عبه فلتری ضاییا‬

‫د ذبیره وی بند د جوړیدو له امله دمه کیدنه ‪ ،‬د سیمو ډوبیدل او تر اوبو‬
‫الندی کیدل د ذبیره وی بند د تأثیر الندې ساحه کې د یمکې الندې اوبو د رژیم‬
‫بدلیدنی او په فلتریهن کې د اوبو د ضاییاتو د زیاتیدو المل ګریی ‪ .‬د ذبیره وی‬
‫اساسا ً په دریو بربو ویهی ‪ :‬د بند د تنې (جسم ) ‪،‬‬ ‫بند عبه فلتری ضاییا‬
‫اساس او سواحلو له الرې ‪ .‬سربیره پردی د ذبیره وی بند د ډکیدو په صور د‬
‫یمکې الندې اوبو سطحه لوړیږی او د ډنډونو د یمکې الندې تغذیه کمیږی ‪ .‬د‬
‫بندونو د تنې ‪ ،‬اساس او سواحلو له الرې فلتریهنی ضاییا دومره زیا ندی‬
‫او هغه کیدای هی چې د یانګړو ضد فلتری ودانیو ( لمن ‪ ،‬هسته ‪ ،‬پرده ‪،‬‬
‫دیافراګم او نورو ) عبه په کار ابستلو سره محدود هي ‪.‬‬

‫د اوبو ددی ډول ضاییاتو محاسبوی طریقې د فلتریهنی مسایلو د هایدروتبنیکی‬

‫او هایدرولیکې پر بنسټ حل والړ دی او د هایدرولیکی ودانیو په مضمون کې‬
‫تر مطالیې الندې نیول کیږی ‪.‬‬

‫‪488‬‬
‫د بند د سواحلو او اساس له الرې د فلتری ضاییاتو مقدار د سرکوب )‪(Head‬‬
‫او هایدرولوجیولوجیکی هرایطو ( باوری د کومو عبه چې دره جوړه هوی ده‬
‫یانګړتیا ‪ ،‬د یمکې الندې اوبو د‬ ‫‪ ،‬د هغو د اوبو د نفوذ مننی ‪ ،‬د موقیی‬
‫سطحې موقیی او رژیم ) پورې اړه لری ‪ .‬د اوبو فلتری ضاییا یا ډیر کم دی‬
‫او یا دا چې هیڅ هتون نلری ‪ .‬که چیری ذبیره وی بند په کافی ژوروالی سره د‬
‫داسې باورو عبه جوړه هوی وی چې تقریبا ً د نفوذ وړ نه وی ( بټه ‪،‬‬
‫) او اړبونو کې کوم‬ ‫متراکمې ترسبی یا درز نه لرونکی غټ کرستالی طبقا‬
‫په ذبیره‬ ‫چې د ذبیره وی کاسې سره نښلی د یمکې الندې اوبو سطحه نسب‬
‫وی کاسه کې د ‪ NWL ‬عبه لوړ موقیی ولری ‪ .‬یاد هوی هرایط د ذبیره وی‬
‫بند د جوړیدلو د پاره تر ټولو عبه غوره هرایط دی ‪.‬‬

‫په هغه حاالتو کې ترسترګو کیږی چیری چې د‬ ‫فلتری ضاییا‬ ‫ددی پر بال‬
‫ذبیره وی کاسې بستر ‪ ،‬سواحل د داسې طبقاتو او باورو عبه جوړ هوی چې‬
‫د اوبو د نفوذ قابلی زیا وی ‪ ،‬د بیلګې په توګه هګلونو ‪ ،‬اهکي ‪ ،‬سالنسونه‬
‫یا نورو د نفوذ وړ باورې او همدارنګه د سیندی دری په یانګړو سیمو کې د‬
‫کارستونو هتون ‪.‬‬

‫د ورته هایدروجیولوجیکی هرایطو د هتون په صور کې د فلتریهن مقدار په‬

‫پورې اړه‬ ‫ذبیره وی کاسه کې د اوبو د سطحې او د هغې د بستر د مساح‬
‫لری ‪ .‬ښکاره ده په کومه اندازه چې په ذبیره وی کاسه کې د اوبو سطحه لوړه‬
‫وی او د هغې د بستر مساح زیا وی په همغه اندازه د فلتری ضاییاتو مقدار‬
‫زیا دی ‪.‬‬

‫د ذبیره وی بند د ګټې ابیستنې په لومړنیو کلونو کې د فلتری ضاییاتو مقدار‬

‫دی ‪ .‬دا ددی ښکارندوی دی چې د ذبیره وی کاسې د ډکیدو او‬ ‫ترټولو زیا‬
‫ګټې ابستنې په لومړیو کلونو کې د اوبو په وسیله د هغه باورو مهبوع کیدنه د‬

‫‪489‬‬
‫کومو عبه چې د ذبیره وی بند بستر جوړ دی او د یمکې الندې اوبو د زیرمو‬
‫پوره کیدنه سرته رسی ‪ .‬د وب په تیریدو سره د فلتریهن مقدار ( ‪ 2  3‬او د‬
‫هغې عبه زیا یلی ) کمیږی ‪ ،‬او ثاب حال ته رسی ‪ .‬د تیادل پړاو د ‪4  5‬‬
‫کلونو او کله نا کله لدی عبه هم زیا وب را منځ ته کیږی ‪ .‬د فلتری ضاییاتو‬
‫کمیدنه د ذبیره وی بند د بستر د کلمتاژ په پایله کې او همدارنګه د ذبیره وی‬
‫بند په عیرمه سیمو کې د یمکې الندې اوبو د سطحو او رژیم د تیادل په پایله‬
‫کې منځ ته رایی ‪.‬‬

‫د دبیره وی بندونو عبه فلتریهن یوه پیچلې مسئله ده او تر اوسه پورې په‬
‫بهپړه توګه نده مطالیه هوی ‪ .‬د هغې د ارزونې په صور کې اړینه ده چې د‬
‫هایدروجیولوجیکی عیړنو د پایلو او محاسبو د پاسه اتکأ وهی او همدارنګه د‬
‫جوړو هوو بندونو د ګټې ابستنې د تجربو عبه کا وابستل هی ‪.‬‬

‫د ذبیره وی بندونو د ګټې ابستنې په هرایطو کې د ذبیره وی بند عبه د فلتر‬

‫په ټاکلی لحظه کې‬ ‫هوو اوبو حجم ‪ V fil ‬د اوبو د تیادل میادلې عبه د وب‬
‫محاسبه هی‬

‫‪Vst  VP  WR  WE  U  Vnon.usf  V fil  Vend‬‬

‫(‪)۳۱ -۱۲‬‬

‫په پورتنې میادله ‪:‬‬

‫‪ Vst‬او ‪ - Vend‬د عارنې په پیل او پای کې د ذبیره وی بند حجم ؛‬

‫‪ - VP‬د اتموسفیری ترسباتو حجم چې د ذبیره وی کاسې د آزادې سطحې د پاسه‬

‫د عارنې په انتروال کې ترسب کوی ؛‬

‫‪ - WR‬د آبریز عبه د بهیر حجم چې ذبیره وی بند تغذیه کوی ؛‬

‫‪491‬‬
 ‫‪ - VE‬د ذبیره وی بند د کاسې د آزادې سظحې عبه د تببیرحجم ؛‬

‫؛‬ ‫‪ - U‬د اوبو مصر‬

‫‪ - Vsp‬د ذبیره وی کاسې عبه غیر ګټوره پرچاوه کونه ‪.‬‬

‫که چیری ښودل هوی کمیتونه په ساحه کې اندازه هی ‪ ،‬د (‪ )۳۱ -۱۲‬میادلی‬
‫په حلولو سره کوالی هو چې د ذبیره وی کاسې عبه فلتری ضاییا محاسبه‬
‫کړو ‪ .‬د پایلو دق د اوبو د تیادل میادلې کې د هاملو عناصرو د اندازه ګیری په‬
‫صور کې د اهتباه د اندازې پوری اړه لری ‪ ،‬چې کیدای هی اهتباه ډیره ستره‬
‫وی ‪.‬‬

‫د مقدماتی محاسبو په صور کې د ذبیره وی بند د فلتری ضاییاتو ټول ډولونه‬

‫د تقریبی نورمونو مطابق د اوبو د قهر له جنسه محاسبه کوی او یا نظر د‬
‫هایدروجیولوجیکی هرایطو ته د حجم د فیصدی په هکل محاسبه کوی ‪ .‬په‬
‫( ‪ . ۳ -۱۲‬جدول ) کې د ذبیره وی بند عبه د ضایع هوو اوبو نورمونه نظر‬
‫هایدروجیولوجیکی هرایطو ته ښودل هویدی [‪.]۰۶‬‬

‫د عیړنو مطابق د ذبیره وی بند عبه د‬ ‫‪ .‬پلیهکو‬ ‫‪ . -۱۲‬جدول ‪ .‬د ی ‪.‬‬

‫فلتری ضاییاتو نورم‬

‫د منینی حجم سلنه‬ ‫د یوه کال په ترڅ کې‬ ‫هایدرولوجیکی هرایط‬

‫د ضاییاتو قهر په‬
‫په میاه کې‬ ‫په کال کې‬ ‫‪cm‬‬

‫‪0.5 - 1‬‬ ‫‪5 - 10‬‬ ‫‪0 - 50‬‬ ‫ښه‬

‫‪1 – 1.5‬‬ ‫‪10 - 20‬‬ ‫‪50 - 100‬‬ ‫منینی‬

‫‪1.5 - 3‬‬ ‫‪20 - 40‬‬ ‫‪100 - 200‬‬ ‫بد ‪ ،‬نا مناسب‬

‫‪490‬‬
‫ښه هرایط ‪ :‬د هغه هایدروجیولوجیکی د هرایطو عبه عبار دی چې کله د‬
‫ذبیره وی بند کاسه (بستر) د نفوذ نه وړ باورو عبه تهکیل هوی وی او د‬
‫یمکې الندې اوبو سطحه په وصل کیدونکو ساحو کې د اوبو د نورمالې سطحې‬
‫عبه لوړ موقیی ولری ‪.‬‬

‫منینی هرایط ‪ :‬د هغه هرایطو عبه عبار دی چې د ذبیره وی بند بستر او‬
‫سواحل د هغه باورو عبه متهکل وی چې لږ د اوبو نفوذ وړ وی او د یمکې‬
‫الندې اوبو سطح د مړه حجم د سطحې عبه لوړ موقیی ولری ‪.‬‬

‫بد (نا مناسب ) هرایط ‪ :‬د بدو هایدروجیولوجیکی هرایطو په صور کې د‬

‫ذبیره وی بند سواحل او بستر د نفوذ وړ باورو عبه جوړ هوی وی او د‬
‫یمکې الندې اوبه ذبیره وی بند کې د ټولو هوو اوبو په وسیله تغذیه کیږی ‪.‬‬

‫‪ . ۳ – ۵ -۱۲‬په کنګل کیدنه کې د اوبو ضاییا‬

‫په ذبیره وی بندونو کې د اوبو د بهیر سرع نسب نا تنظیم هوو مجرأو ته لږ‬
‫دی ‪ .‬ددی په پایله کې په هغو کې د کنګل پنډوالی زیاتیږی ‪ .‬د کنګلی قهر‬
‫ښودل هوی پنډوالی په سترو ذبیره وی بندونو کې د ‪ 15  20%‬په حدودو‬
‫کې زیاتیږی او په کوچنیو ډنډونو او ذبیرو کې چې په غرنیو سیمو کې‬
‫جوړیږی هغه تر ‪ 80%‬پوری رسی ‪ .‬د کنګلی قهر په جوړیدو کې د اوبو یو‬
‫ټاکلی حجم ضایع کیږی ‪ .‬د کال په ګرم موسم کې کنګل ویلی کیږی او ټولې اوبه‬
‫بیرته په ذبیره وی بند کې جمع کیږی ‪ .‬لدی یایه عرګندیږی چې د کنګل کیدنې‬
‫پروسه د ذبیره وی کاسې عبه د اوبو د ضایع کیدو المل نه ګریی ‪ .‬الکن کله‬
‫چې په ژمې کې د ذبیره وی بند بالی کیدنه د کنګل کیدنی په پړاو کې ترسره‬

‫‪491‬‬
‫هی ‪ ،‬پدی صور کې د اوبو آزاده سطحه کوچنې کیږی او په پایله کې د کنګل‬
‫کتلې د ذبیره وی بند د سواحلو د پاسه پاتیږی ‪ .‬د اوبو هغه مقدار چې د کنګل‬
‫رسی د یوه اوږده وب لپاره د کارونې عبه پرته‬ ‫په جوړیدو کې په په مصر‬
‫پاتی کیږی ‪ .‬په ژمی کې د اوبو یاد هوی حجم د اوبو په بیالنس ( د تیادل په‬
‫په توګه نیول کیږی او په پسرلی کې د هغوی د ویلی‬ ‫میادله ) کې د مصر‬
‫کیدو له امله هغه د اضافه کیدونکي مقدار په عیر په پام کې نیول کیږی ‪.‬‬

‫په هغه پړاو کې چې د ذبیره وی کاسې د اوبو آزاده سطح په بهپړ ډول سره د‬
‫کنګل د قهر په وسیله پوښل هوی وی د اتمسفیری ترسباتو ( د واوری په‬
‫لپاره د بهیر په‬ ‫هکل ) یوه بربه د کنګل د پاسه ترسب کوی او د یوه وب‬
‫جوړیدو کې بربه نه ابلی ‪ .‬د اوبو هغه ضاییا کوم چې د کنګل د هغه ټوټو د‬
‫ویلی کیدو له امله د ژمی په موسم کې د ذبیره وی کاسې د بالی کیدو له امله د‬
‫ذبیره وی بند د سواحلو د پاسه پاتیږی د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو‬
‫سره محاسبه کیږی‬
‫‪Vice  0.5ice st  end hst  hend ‬‬
‫(‪)۳۰ -۱۲‬‬

‫په پورتنط میادله کې ‪:‬‬

‫‪  st‬او ‪ - end‬د ژمی په موسم کې د ذبیره وی کاسې د تبلیی په صور کې‬

‫د اوبو د آزادې سطحې لومړنی او وروستنی مساح په ‪ m2 ‬؛‬

‫‪ hst‬او ‪ - hend‬د محاسبوی پړاو په پیل او په پای کې د کنګل د قهر پنډوالی په‬
‫‪ m‬؛‬ ‫‪‬‬
‫دی ‪.‬‬ ‫‪ - ice‬د کنګل نسبی کثاف‬

‫‪491‬‬
 ‫د ‪   f H ‬د منحنی له مبې دژمنی بالی کیدنې د‬ ‫د ‪  st‬او ‪ end‬مساح‬
‫طرح هوو نښانو مطابق ټاکل کیږی ‪.‬‬

‫د اوبو هغه مجموعی حجم کوم چې د ذبیره وی بند د سواحلو د پاسه د واوری‬
‫او کنګل په هکل جمع هویدی د الندې فورمول په وسیله محاسبه کیږی‬
‫‪Vice  st  end ‬‬
‫‪. hice. max ice Kice  snowhsnow‬‬
‫(‪)۳۳ -۱۲‬‬

‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - hice. max‬د کنګل قهر اعظمی پنډوالی په ‪ m ‬؛‬

‫‪ - hsnow‬د واوری د قهر منینی پنډوالی په ‪ m ‬؛‬

‫‪ ice‬او ‪ -  snow‬د کنګل او واوری نسبی کثاف ؛‬

‫‪ - Kice‬د ذبیره وی کاسې په بالی کیدو کې د کنګل د قهر د تدریجی زیاتیدو‬

‫ضریب دی چې د ارقامو د نهتوالی په صور کې ‪ Kice  0.67‬نیول کیږی ‪.‬‬

‫د یادونی وړ ده چې د کنګل د قهر اعظمی پنډوالی د کنګل کیدنې په پړاو کې تر‬

‫هغه وب پوری محاسبه کیږی چې کله د هوا د تودوبې درجه صفر عبه لوړه‬
‫هی ‪ .‬یکه کله چې د هوا د تودوبې درجه د صفر سانتی ګیرد عبه لوړه هی د‬
‫کنګل د قهر د پنډوالی زیاتوالی قطع کیږی ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۱۲‬په ذبیره وی بند کې د ترسبی موادو تل کیدنه‬

‫ذبیره وی بندونه د اوبو د بهیرونو (طبییی مجرأو ) په هایدرولکی رژیم کې‬

‫دی له ‪ :‬د آزادې سطحې میالن ‪ ،‬د بهیر‬ ‫بدلونونه رامنځ ته کوی چې عبار‬

‫‪494‬‬
‫کمیدنه او د ژوروالی زیاتوالی ‪ .‬ددی‬ ‫‪ ،‬د ترسباتو د لیږدونی قابلی‬ ‫سرع‬
‫تل او د ذبیره‬ ‫بدلونونو په پایله کې په تل کې رغړیدونکی یا یوړند ترسبا‬
‫وی بند په کاسه کې ( بستر ) کې یای په یای کیږی ‪ .‬د ترسباتو په وسیله د‬
‫ذبیره وی بند د ډکیدو پروسه د بند د ډکیدنی په نامه بادیږی ‪ .‬ترسبی مواد کوم‬
‫چې د ذبیره وی بند د ډکیدو په پروسه کې رامنځ ته کیږی د ډکیدنی د جسم په‬
‫نامه یادیږی ‪.‬‬

‫د ترسباتو د تل کیدنی او د ډکیدنی د جسم د تهکیل پروسه د یو لړ عواملو‬

‫دی له ‪ :‬د ذبیره وی بند ډول ( کنفیګوریهن)‬ ‫پوری اړه لری چې عبار‬
‫اوابیاد ‪ ،‬د هغوی د سواحلو استواری ‪ ،‬د بهیر رژیم او د سیند په وسیله د‬
‫لیږدونکو موادو ګرانولومتریکی ترکیب ‪ ،‬د اوبو په وسیله د ذبیره وی بند د‬
‫ذبیری وی د کاسې د ډکیدنې او بالی کیدنې رژیم او داسې نور ‪ .‬د ذبیره وی‬
‫بند په اوږدو د هغې ډکیدنه د ترسبی موادو په وسیله یو هان ته نه ترسره‬
‫کیږی ‪ ،‬او په دریو یانګړو بربو ویهل کیږی ‪ :‬پورتنی ‪ ،‬منینی او کښتنې‬
‫بربه ‪.‬‬

‫د ذبیره وی بند په پورتنی بربه چیری چې صیودی منحنی نری کیږی ‪ ،‬په تل‬
‫کې د رغړیدونکو او یوړندو ترسباتو غټو دانو تل کیدنه ترسره کیږی ‪.‬‬
‫د ترسباتو کواړی رامنځ ته کوی ‪،‬‬ ‫غونډیدونکی (یویای کیدونکی ) ترسبا‬
‫کومې چې د اوبو د آزادې سطحې د منحنی بدلیدنی ‪ ،‬د اوبو د سطحو لوړیدنې‬
‫تغیر مکان او د بهیر په لوری مخ پورته د ډکیدنی د جسم غټیدو المل ګریی ‪ .‬د‬
‫تل هو موادو د زیاتیدو او د عرضی مقطع په کوچنی کیدو سره ‪ ،‬په مجرأئی‬
‫بربه کې د بهیر د سرع لوړید نه ترسره کیږی ‪ ،‬کوم چې بهیر ته ددی قابلی‬
‫ورکوی ترعو چې ترسبا د بند په لوری په تدریجی ډول سره بویوی ‪.‬‬

‫‪495‬‬
‫د پورتنی بربې د ډکیدو په پایله کې د ذبیره وی بند ګټور حجم کمیږی ‪ ،‬لږو‬
‫اوبو لرونکی ساحه زیاتیږی او پایله کې تراوبو الندې هوو ساحو سرحدونه‬
‫پرابه کیږی ‪ .‬ددی بربې اوږدوالی د ذبیره وی بند د دمه ګی د اوږدوالی یو پر‬
‫بربه جوړوی ‪.‬‬ ‫علورمه‬

‫په منینی بربه کې تر ټولو عبه ګړندی (هدیده ) ډکیدنه تراوبو الندی هوو‬
‫پویمو په حدودو کې ترسره کیږی ‪ ،‬چییری چې د ترسباتو د تل کیدنې هرایط د‬
‫کوچینو ژوروالی او د بهیر د وړو سرعتونو له برکته ډیر مناسب دی ‪ .‬زیاتره‬
‫ترسبی مواد د اړبونو او د هغه مرستیال سیندونو له لوری ذبیره وی کاسې‬
‫ته دابل یږی ‪ ،‬د کومو دهنی چې د ذبیره وی بند د دمه ګی په ساحه کې یای‬
‫ولری ‪ .‬ددی بربې ډکیدنه عمدتا ً د میلقو ترسباتو په وسیله ډکیږی ‪ .‬ددی بربې‬
‫اوږدوالی د پورتنې بربې په هان یو پر علورمه ‪ 1 4‬بربه جوړوی ‪.‬‬

‫کښتنې بربه په مستقیم ډول سره د بند سره وصل کیږی ‪ .‬ددی بربې‬
‫یانګړتیاوی عبار دی له ‪ :‬په کافی اندازه پسور (عرض) ‪ ،‬ډیرژوروالی او د‬
‫اوبو د آزادې سطحې کوچنی میالن ‪ .‬ددی بربې د ډکیدو په صور کې اساسا ً د‬
‫ترسباتو کوچنی ذری بټین او ایلوی ذری دی چې د هغوی قطر ‪d  0.01mm‬‬
‫دی تل او د قهری بهیر په هکل سره بند ته نیږدی کیږی ‪ .‬د بند جسم ته په‬
‫نږدی بربه کې ښودل هوی قهری بهیر ټوټه (تجزیه ) کیږی ‪ ،‬چې زیاتره‬
‫بربه ئې د ذبیره وی بند په کاسه کې تل کیږی او یوه بربه ئې د ګډیدنی په‬
‫نتیجه کې د ذبیره وی بند کښتنې بربې ته د بهیر په وسیله لیږدول کیږی ‪.‬‬

‫بند ته به نږدی بربو کې همیهه په تدریجی توګه د هغو موادو تل کیدنه سر ته‬
‫رسی کوم چې د سواحلو د فیالی ( کوچیدنه ‪ ،‬ښویدنه ‪ ) ..‬په پایله کې رامنځ‬
‫ته کیږی ‪ .‬ددی المل د عپو د آغیزو ‪ ،‬د اوبو د سطحو نوسانونه ‪ ،‬ساحلی‬

‫‪496‬‬
‫دی ‪ .‬ددی بربې‬ ‫بهیرونه او د بادونو له امله د عپو د تهکیل عبه عبار‬
‫اوږدوالی د اوبو د دمه ګې یو پر دوه ‪ 1 2‬اوږدوالی جوړوی ‪.‬‬

‫د ذبیره وی بند د بالی کیدو او ډکیدو په وب کې د اوبو د سطحو نوسانونه د‬

‫ذبیره وی بند په ډکیدو کې ترټولو زیاته اغیزه لری ‪ .‬د ذبیره وی بند د بالی‬
‫او میالن‬ ‫کې د بهیر سرع‬ ‫کیدو او د اوبو د سطحې د ټیټیدو په صور‬
‫کوی ‪ ،‬دایما ً او په‬ ‫زیاتیږی او تل هوی مواد مخ کښته د بند په لوری حرک‬
‫مسلسل هکل سره مړ حجم ډکوی ‪ .‬د ذبیره وی بند د ډکیدو او د اوبو د سطحې‬
‫کې د بند عبه مخ پورته د اوبو دمه ګې نری کیږی او‬ ‫د لوړیدو په صور‬
‫سرله نوی عبه د ترسباتو د تل کیدنی لپاره هرایط برابروی ‪ .‬سربیره پردی د‬
‫ترسبی موادو په وسیله د ذبیروی بند پر ډکیدو وچ کالی او اوبلن کلونه هم‬
‫اغیزه لری ‪ .‬د وب په تیریدو سره ذبیره وی بند مړ حجم په بهپړ ډول سره د‬
‫ترسبی موادو په وسیله ډکیږی ‪ .‬د مړه حجم د سطحې دپاسه د ترسبی موادو‬
‫یای پریای کیدنه له یویی بوا د ذبیره وی بند ګټور حجم کموی او له بلې بوا‬
‫د ګټی ابیستنی نورمال هرایط له منیه وړی ‪ .‬د ذبیره وی بند د ډکیدنی د‬
‫زیاتوالی سره په هغې کې د بهیر سرع زیایږی ‪ ،‬چې ددی په پایله کې د ذبیره‬
‫وی بند له الری د لیږدونکو ترسبی موادو مقدار زیاتیږی او ددی مطابق د‬
‫ډکیدنی د هد د کمیدو المل ګریی ‪ .‬د ذبیره وی بند د ډکیدو پروسه هغه وب‬
‫کې دریږی چې کله ترسبا د ډکیدو حجم حدودو ته ورسیږی ‪ ،‬کوم چې د بند په‬
‫حدودو کې د ترسباتو د ثاب رژیم سره مطابق لری ‪.‬‬

‫هغه ذبیره وی بندونه چې د ډکیدو په پایله کې د بپل ګټور حجم اویا اتیا سلنه‬
‫‪ 70  80%‬له السه ورکړی ‪ ،‬نهی کوالی نور بپل فیالی ترسره کړی ‪.‬‬

‫‪497‬‬
 ‫‪ .۵ -۱۲‬د ذبیره وی بند د ډکیدو د حجم او زمان‬
‫محاسبه‬

‫د ‪ NWL‬تر سطحې پورې د ذبیره وی بند د ډکیدو وب د ډکیدنې د زمان په‬

‫نامه یادیږی ‪ .‬د ذبیره وی بند د ډکیدنې د زمان اساسی مهبصی په توګه د‬
‫ډکیدنې هرطی ښودونکې قبلوی‬

‫‪VNWL‬‬ ‫(‪)۳۰ – ۱۲‬‬

‫‪ty ‬‬
‫‪Vsed‬‬

‫په پورتنې رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ - VNWL‬د اوبو د نورمالې سطحې په صور کې د ذبیره وی بند حجم په ‪ m3 ‬؛‬

‫‪ - Vsed‬د ترسبی موادو عوکلن منینی حجم چې ذبیره وی کاسې ته دابلیږی په‬
‫‪. m3. year ‬‬

‫د ډکیدنی هرطی هابص ذبیری ته د لیږدیدونکو ترسباتو د بهپړ ترسب د‬

‫هرایطو په صور کې تر ‪ NWL‬سطحې پوری د ذبیره وی بند د ډکیدو د دوام (‬
‫په کلونو ) پواسطه مهبص کیږی ‪.‬‬

‫که چیری د ‪ t y ‬وب د سترو ذبیره وی بندونو لپاره تر دوه سوه ‪ 200‬کلونو‬

‫عبه زیا هی او د ډنډونو لپاره پنیوس کاله ‪ 50‬عبه کم حاصل هی ‪ ،‬پدی‬

‫صور کې د ذبیره وی بندونو د ډکیدو محاسبه هوی وب په نهائی توګه منل‬
‫کیږی او اضافی محاسبو ته اړتیا نهته ‪.‬‬

‫‪498‬‬
‫په نورو حاالتو کې د ذبیره وی بند د ډکیدو محاسبه باید د ترسباتو د مقدار په‬
‫پام کې نیولو سره دقیقه هی کوم چې د کاسې د بهیر په وسیله الندې بربې ته‬
‫لیږدول کیږی ‪.‬‬

‫کې همدا راز د «‬ ‫همدارنګه د ذبیره وی بند د ډکیدنی د محاسبو په صور‬

‫له بوا‬ ‫» اصطالح عبه چې د م‪ .‬و ‪ .‬پتاپو‬ ‫وب‬ ‫ذبیره وی بند د بدم‬
‫وړاندې هویده کار ابلی ‪ .‬د ذبیره وی بند د بدم وب تر مفهوم الندې هغه‬
‫وب ښودل کیږی د کوم په ترڅ کې چې د ذبیره وی بند مړ حجم ډکیږی‬

‫‪VNDW‬‬ ‫(‪)۳۰ – ۱۲‬‬

‫‪Vserv ‬‬
‫‪Vsed‬‬

‫د ترسباتو عوکلن منینی حجم کوم چې په ذبیره وی بند کې تل کیږی کوالی هو‬
‫چې د یوړندو ترسباتو ‪ Vsus ‬او رغړیدونکو (قیری ) ترسباتو ‪ Vtrac ‬د‬
‫حجمونو د مجموع په هکل سره وښایو‬
‫‪V sed  Vsus  Vtrac‬‬
‫(‪)۳۵ -۱۲‬‬

‫د نظارتونو د اوږدې سلسلې د هتون په صور کې ‪ n  20. year ‬په یوه کال‬
‫کې عوکلن منینی حجم د یوړندو ترسباتو د الندې فورمول عبه په کار ابستلو‬
‫سره محاسبه کیږی‬

‫‪Vsus  0W0  sed‬‬

‫‪1‬‬
‫‪.103‬‬ ‫(‪)۳۰ -۱۲‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ -  0‬د اوبو عوکلن منینی بړوالی په ‪ gr m3 ‬؛‬

‫‪499‬‬
 ‫‪ - W0‬د سیند عوکلن منینی بهیر په کال کې ‪ m3. yerar ‬؛‬

‫‪ -  sed‬د ترسباتو کثاف په ‪. kg m3 ‬‬

‫په یوه کال د رغړیدونکو ترسباتو حجم د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو‬
‫سره محاسبه کوو‬

‫‪V tra.sed  31.56 *106.Gtar.sed  1‬‬ ‫(‪)۳۵ -۱۲‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - Gtar.sed‬د رغړیدونکو ترسباتو عوکلن منینی مقدار ‪. kg sec‬‬

‫د ترسباتو د بهیر په هکله د نظارتو نسبتا ً لنډی سلسلی ‪ n  20. year ‬په‬
‫صور کې د یوړندو او رغړیدونکو ترسباتو د بهیر نورم د ګ‪ .‬ا ‪ .‬الیکسی‬
‫– تحلیلی طریقی په اساس د ترسبی بهیر مقدار‬ ‫لبوا د پیهنهاد هوی د ګرا‬
‫‪ Gsed ‬او د اوبو د بهیر ‪ WW ‬د کلنی قیمتونو ترمنځ د اړیکو عبه په کار‬
‫ابستلو سره محاسبه کوی ‪ .‬د نظارتونو د لنډی سلسلی او یا د هغې د نهتوالی‬
‫او مایع بهیر ترمنځ د ارتباط د‬ ‫کې د تهابه د طریقو ‪ ،‬د سب‬ ‫په صور‬
‫ګرافیکو‪ ،‬د سیندونو د بړتیا د نقهو او تجربوی فورمولونو عبه کار ابلی ‪.‬‬

‫بهیر د‬ ‫بهیر د سب‬ ‫په هغه حاالتو کې چې کله د رغړیدونو ترسباتو سب‬
‫مجموع د لس سلنې ‪ 10%‬عبه لږ وی پدی صور کې د منینی عوکلن بهیر‬
‫په حیث چې ذبیره وی بند ته دابل کیږی د یوړندو ترسباتو د حجم سره‬
‫مساوی قبلوی یینی ‪. V sed  V sus‬‬

‫د هغه ترسباتو په پام کې نیولو سره کوم چې د بهیر په وسیله د ذبیره وی بند‬
‫الندنی بربې ته لیږدول کیږی په یوه کال کې د ډکیدنی حجم د بیالنس د طریقی‬

‫‪511‬‬
 ‫په کار ابیستلو سره میلوموی ‪ ،‬یینی د ذبیره وی بند د لومړنی او وروستنی‬
‫محورونو ترمنځ د ترسباتو د دبولی او بروجی مقدارونو د توپیر عبه د وب‬
‫په یوه ټاکلی انتروال کې په الس رایی ‪ .‬د یوړندو ترسباتو په وسیله د ډکیدنی‬
‫حجم ‪ m3 ‬په محاسبوی پړاو کې د الندی فورمول عبه په ګټه ابیستلو سره‬
‫محاسبه کوی‬
‫‪Vtrac.sed  Gtrac.start  Gtrac.end tsed‬‬
‫‪1‬‬

‫(‪)۳۶ – ۱۲‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫د ‪ t‬انتروال په ترڅ کې د رغړیدونکو ترسباتو منینی مقدار ابتدائی او‬

‫وروستنی محورونو کې په ‪. kg sec‬‬

‫د رغړیدونکو او یوړندو ترسباتو په جمع کولو سره د وب په ټاکلی انتروال‬

‫کې د ذبیره وی بند د ډکیدنې حجم محاسبه کوی ‪ .‬د تقریبی محاسبو په صور‬
‫کې په یوه کال کې د ډکیدنې حجم د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو سره‬
‫محاسبه کیږی‬
‫‪V  0W0 1  m    sed‬‬
‫‪1‬‬
‫‪.103‬‬
‫(‪)۰۲ -۱۲‬‬

‫په پورتنی فورمول کې ‪:‬‬

‫‪ - m‬په تل هوو موادو کې د رغړیدونکو ترسباتو بربه ؛‬

‫‪ - ‬د یوړندو ترسباتو بربه چې د ذبیره وی بند عبه کښتنې بربې ته د اوبو‬
‫سره پرچاوه کیږی ‪.‬‬

‫‪510‬‬
 ‫‪ .۶ -۱۲‬د ذبیره وی بند د کاسی د مړه حجم محاسبه‬

‫د ذبیره وی بند مړحجم د الندی فورمول عبه په کار ابستلو سره محاسبه کوی‬

‫‪0W0T‬‬ ‫(‪)۰۱ -۱۲‬‬

‫‪VDWL ‬‬ ‫‪ Vbeach‬‬
‫‪ sed .106‬‬
‫په پورتنی رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ -  0‬د سیند د بهیر عو کلن منینی بړوالی په ‪ gr m3 ‬؛‬

‫‪ - W0‬د سیند د بهیر عوکلن منینی مقدار ‪. m3 year ‬‬

‫‪ - T‬د ذبیره وی بند د ګټې ابستنی موده چې ‪ T  50  200year‬قبلیږی ؛‬

‫‪ -  sed‬د ترسبی موادو حجمی وزن په ‪ ton m3 ‬؛‬

‫‪ - Vbrach‬د هغه ترسبی موادو حجم دی چې د سواحلو د تبریب له امله منځ ته‬
‫رایی او ذبیره وی بند په کاسه کې ترسب کوی ‪.‬‬

‫په تقریبی ډول سره مړ حجم په الندی ډول سره محاسبه کوی‬

‫‪VDWL  0.03  0.05W0‬‬ ‫(‪)۰۰ – ۱۲‬‬

‫‪ .۱۲ – ۱۲‬عملي سوالونه‬

‫‪ .۱‬د الندې میلوماتو په لرلو سره د اوبو د ذبیره وی کاسې باتیګرافیکی‬

‫مهبصا یینی د اوبو د آزادې سطحې ‪ ،   f H ‬حجمونو ‪ V  f H ‬او د‬

‫‪511‬‬
 ‫مییار‬ ‫منینی ژوروالي ‪ hav  f H ‬منحنۍ او همدارنګه د لیترال مساح‬
‫‪ L  f H ‬او حجمی منحنی رسم کړی ‪.‬‬

‫د اوبو‬
‫‪134‬‬ ‫‪132‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪126‬‬ ‫‪124‬‬ ‫‪122‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪118‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪114‬‬ ‫‪112‬‬ ‫‪110‬‬ ‫سطح په‬
‫‪H; m‬‬

‫مساح په‬
‫‪202‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪;km2‬‬

‫د محاسبې ترتیب ‪:‬‬

‫د کار د آسانتیا لپاره محاسبه د جدول په ترتیب سره اجرأ کوو ‪.‬‬

‫‪ -۱‬د جدول په (‪ )۱‬او (‪ )۰‬ستون کې اولیه ارقام لیکو ‪.‬‬

‫‪ -۰‬د الندې فورمول عبه په کار ابستلو سره د اوبو د دوه ګاونډیو سطحو‬
‫(قهرونو) ترمنځ د اوبو حجم ‪ V ‬پدی فرضیی سره چې د اوبو آزاده سطحه‬
‫افقی ده محاسبه او د جدول په (‪ )۰‬ستون کې لیکو‬

‫‪V1  0.51  2H1  0.50  22  2km2‬‬

‫‪ -۳‬د الندې فورمول مطابق په ذبیره وی کاسه کې د اوبو حجم ‪ Vi ‬چې د‬
‫لری د ابتدایی حجمونو د‬ ‫‪ H i ‬د نښانې پورې د کاسې د ډکیدو سره مطابق‬
‫پرله پسې جمع کونې سره محاسبه کوو ‪ .‬البته د تل عبه په هروع کولو سره ‪،‬‬

‫‪Hi‬‬
‫او د محاسبې پایلی د جدول په (‪ )۰‬ستون کې لیکو‬
‫‪VH i   Vi‬‬
‫‪H0‬‬

‫د بیلګې په توګه د تل او د لومړی قهر ترمنځ‬

‫‪VH1  V1  0m3‬‬

‫‪511‬‬
 ‫د لومړی او د دوهم قهر ترمنځ‬

‫‪VH 2  V1  V2  0  2  2; mlion.m3‬‬

‫‪ -۰‬د الندې فورمول عبه په کار ابستلو سره د اوبو د سطحې مطابق په ذبیره‬
‫وی کاسه کې د اوبو منینی ژوروالی محاسبه او پایلی یی د جدول په (‪ )۵‬ستون‬
‫کې لیکو‬
‫‪VH1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪hav1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫;‪ 0‬‬
‫‪ H1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪VH 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪hav.2 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1m‬‬
‫‪H2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ – ۰‬د لیترال مساح د (‪ )۱۵ -۱۲‬فورمول مطابق محاسبه او د جدول په (‪)۰‬‬

‫ستون کې لیکو او د هغې مییار د (‪ )۱۰ -۱۲‬فورمول عبه په کار ابستلو سره‬
‫محاسبه او د جدول په (‪ )۵‬ستون کې لیکو ‪.‬‬
‫‪ Li‬‬
‫‪Li ‬‬
‫‪ Hi‬‬

‫د بیلګې په توګه‬
‫‪ L2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪L 2 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪H2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ Li   H i   Hi2‬‬
‫د بیلګی په توګه‬
‫‪ L3   H3   H 32  8  2  6‬‬

‫‪514‬‬
‫د محاسبه هوو ارقامو مطابق د ذبیره وی کاسې باتیګرافیکی منحنی‬
‫‪ .۵ -۱۲ ( hav  f H  ، V  f H  ،   f H ‬هکل ) او حجمی ‪، H  f V ‬‬
‫‪ ،   f V ‬او ‪ hav  f V ‬منحنی رسموی (‪ .۰ – ۱۲‬هکل ) ‪.‬‬

‫د یادونې وړ ده چې د ښودل هوو منحنیو رسمولو لپاره باید داسې مقیاس وټاکل‬
‫هی ‪ ،‬چې رسم هوی منحنی په بپل منځ کې قطع نکړی او د ‪،   f H ‬‬
‫‪   f V  ، H  f V  ، V  f H ‬د وصل کیدونکو منحنیو وتر د آبسیس د‬
‫محور سره ‪ 300  600 ‬زاویه جوړه کړی ‪.‬‬

‫‪ .۰ -۱۲‬جدول ‪ .‬د ذبیره وی کاسې د باتیګرافیکی او حجمی منحنیو محاسبه‬

‫هوی کاردینا‬

‫لیترال مساح‬ ‫اوبو‬ ‫د اوبو د اوبو د د اوبو د د اوبو حجم د‬

‫منینی‬ ‫‪106m3‬‬ ‫سطحو‬ ‫سطحې‬ ‫سطح‬
‫ژوروالی‬ ‫توپیر‬ ‫مساح‬

‫مییار‬ ‫مساح‬ ‫‪Hav;m‬‬ ‫‪Ω;km2‬‬ ‫‪H;m‬‬

‫‪LΩ‬‬ ‫‪ΩLi‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪110‬‬

‫‪1.00‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1.00‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪112‬‬

‫‪2‬‬
‫‪0.75‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1.50‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪114‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0.43‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2.43‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪116‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0.36‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪3.18‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪118‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0.35‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪3.71‬‬ ‫‪126‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪120‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0.26‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪4.48‬‬ ‫‪206‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪122‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0.25‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪5.06‬‬ ‫‪314‬‬ ‫‪108‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪124‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0.22‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪5.70‬‬ ‫‪456‬‬ ‫‪142‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪126‬‬

‫‪515‬‬
 ‫‪3‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0.20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪6.36‬‬ ‫‪636‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪128‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0.22‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪6.75‬‬ ‫‪864‬‬ ‫‪228‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪130‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0.20‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪7.2‬‬ ‫‪1152‬‬ ‫‪288‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪132‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0.21‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪7.50‬‬ ‫‪1514‬‬ ‫‪362‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪134‬‬

‫‪ .۰‬د الندی میلوماتو په پام کې نیولو سره د ذبیره وی بند مړ حجم محاسبه‬
‫کړی ‪:‬‬

‫‪ -‬د سیند د بهیر عوکلن منینی بړوالی ‪ 0  165 gr m3‬؛‬

‫‪ -‬د ذبیره وی بند د ګټی ابستنې موده ‪ T  200. year‬؛‬

‫‪ - -‬د سیند د بهیر عوکلن منینی مقدار ‪ W0  47 * 31.6 *106 m3 sec‬؛‬

‫‪ -‬د ترسبی مواد حجمی وزن ‪.  sed  0.7 kg m3‬‬

‫حل ‪ .‬د الندی فورمول عبه په کار ابیستلو د ذبیره وی بند د کاسې مړ حجم‬
‫محاسبه کو‬

‫‪0W0T 165 * 47 * 31.6 *106 * 200 * 31.6 *106‬‬

‫‪VDWL ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 110.6 *106 m3‬‬
‫‪ sed .106‬‬ ‫‪0.7 *106‬‬

‫‪ -۳‬د الندې میلوماتو په پام کې نیولو سره د ذبیره وی بند د کاسې عبه د‬
‫تببیر له امله د ضایع هو اوبو حجم او د جریان مقدار محاسبه کړی ‪:‬‬

‫‪ W  35km2‬؛‬ ‫‪ -‬د ذبیره وی بند د اوبو د آزادې سطحې مساح‬

‫‪516‬‬
 ‫‪ -‬د ذبیره وی بند د کاسې عبه د تببیر قهر ‪ EW  520mm‬؛‬

‫‪ -‬د یمکې د وچې بربې عبه د تببیر فهر ‪ ES  370mm‬؛‬

‫‪ -‬د هغه وریو همیره چې د هغوی په ترڅ کې د ذبیره وی بند کاسه نه کنګل‬
‫کیږی ‪. T  240day‬‬

‫حل ‪:‬‬

‫‪ -۱‬د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو سره د اوبو هغه حجم چې د اضافی‬
‫تببیر له امله ضایع کیږی محاسبه کوو‬

‫‪VE  EW  ES W .103  520  370*103 * 35 *106  5250000m3‬‬

‫‪ -۰‬د الندې فورمول عبه په کار ابیستلو د بهیر هغه منینی مقدار محاسبه کوو‬
‫چې د تببیر له امله ضایع کیږی‬

‫‪VE‬‬ ‫‪5250000‬‬
‫‪Qav.E ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.25 m3 sec .‬‬
‫‪T 86400 * 240‬‬

‫‪ . ۱۱ -۱۲‬پایلې‬

‫ددی فصل په لوستلو سره لوستونکی د سیندی بهیر د تنظیم د هغوی د اړتیا او‬
‫همدارنګه د بهیر د تنظیم د ډولونو او یانګړیاو په هکله میلوما حاصلوی ‪.‬‬
‫ددی فصل د مطالیی عبه وروسته لوستونکی ددی توانمدی پیداکوی چې د‬
‫سیندی بهیر د هیمأ د ټاکلو لپاره غوعه پریکړه وکړی ‪ .‬سربیره پردی د‬
‫یانګړو بربو په مطالیې سره لوستونکی د ذبیره وی بند د کاسې د یانګړو‬
‫سطحو د بیلګې په توګه د مړه حجم سطحه ‪ ،‬داوبو نورماله او حادثوی سطحو د‬

‫‪517‬‬
 ‫محاسبې او همدارنګه د کومو موبو لپاره په پام کې نیول کیږی اړین میلوما‬
‫حاصلوی ‪ .‬ددی فصل د عرګندونو عبه په ګته ابیستلو سره ددی عانګې‬
‫انجینران او محصلین ددی توانمندی پیداکوی چې د ذبیره وی بند مړ ‪ ،‬ګټور او‬
‫حادثوی حجم محاسبه کړی ‪ .‬ددی عپرکې د موادو عبه په کار ابستلو سره د‬
‫ذبیره وی بند عبه د ضایع هوو اوبو حجم محاسبه هی ‪.‬‬

‫‪ . ۱۰ -۱۲‬کنترولی پوښتنۍ‬

‫‪ -۱‬د سیندی بهیر د تنظیم اساسی موبه عه ده ؟‬

‫‪ -۰‬د سیندی بهیر د تنظیم عو ډولونه پیژنی ‪ ،‬په هکله ئې اړین میلوما‬
‫وړاندی کړی ‪.‬‬

‫‪ -۳‬په کومو حاالتو کې کوالی هو چې سیندی بهیر تنظیم کړو ؟‬

‫‪ -۰‬په ذبیره وی بند کې عو ډوله سطحې هتون لری په هکله ئې بپل میلوما‬
‫وړاندی کړی ‪.‬‬

‫‪ -۰‬په ذبیره وی بند کې کوم حجمونه پیژنی په هکله میلوا وړندی کړی ‪.‬‬

‫‪ -۵‬په ذبیره وی بندونو کې حادثوی حجم د کو موبو لپاره په پام کې نیول‬

‫کیږی ؟‬

‫‪ -۰‬د ذبیره وی بند د کاسې عبه کوم ضاییا هتون لری ؟‬

‫‪ -۵‬د ذبیره وی بند د کاسې عبه د اضافی تببیر قهر د کومې رابطې په وسیله‬
‫محاسبه کیږی وئې لیکی ‪.‬‬

‫‪ -۶‬د ذبیره وی بند عمر عرنګه ټاکل کیږی ‪.‬‬

‫‪518‬‬
 ‫مآبذ‬

‫تحصیال‬ ‫‪ -۱‬رحمانی عبدالباقی ‪ . )۱۳۶۰(.‬جیومورفولوژی ‪ .‬مطبیه وزار‬

‫عالی ‪ .‬کابل ‪ :‬ص ‪. ۳۲۲.‬‬
‫‪ -۰‬صافی محمد انور(‪ . )1395‬انجینری هایدرولیک ‪ .‬مطبیه وزار تحصیال‬
‫عالی ‪ .‬کابل ‪ :‬ص‪.۰۰۵.‬‬
‫‪ -۳‬سهاک نقیب هللا ‪ . )1339(.‬عمومی جیولوجی ‪ .‬مطبیه وزار تحصیال‬
‫عالی ‪.‬کابل ‪ :‬ص‪.۳۵۵.‬‬
‫‪ -۰‬علیم عبدالببیر ‪ . )۱۳۶۰( .‬اساسا هایدرولوژی ‪ .‬انتهارا رسال ‪ .‬کابل‬
‫‪ :‬ص‪. ۳۰۰ .‬‬
‫‪ -۰‬علی زاده امین ‪ .1339.‬اصول هایدرولوژی کاربردی ‪ .‬مههد ‪:‬ص‪. ۶۱۶.‬‬
‫‪ -۵‬مجید زاهدی ‪ ،‬مریم بیاتی بطیبی ‪ . )۱۳۵۰( .‬هایدرولوژی ‪.‬تهران ‪ .‬ص‬
‫‪.۱۶۱.‬‬
‫‪ . )۱۳۶۰( .‬هایدرولیکی ودانی (بندونه ) ‪ .‬مطبیه وزار‬ ‫‪ -۰‬محمد آص‬
‫عالی ‪ .‬کابل ‪ :‬ص‪.۰۰۵.‬‬ ‫تحصیال‬
‫‪ -۵‬نیر عبدالحکیم ‪ . )۱۳۰۶(.‬هایدرولوجی ‪ .‬نهرا پولی تبنیک ‪ .‬کابل ‪ .‬ص‪.‬‬
‫‪.۰۰‬‬
‫‪9- Arora.K.R.(2009). Irrigation , Water Power and‬‬
‫‪Water Resources Engineering .Standard publishers‬‬
‫‪distributors. Delhi .p.1106.‬‬
‫‪10- Asowa .G.L.(2009). Irrigation and Water Resources‬‬
‫‪Engineering. New Age International (P) Ltd .Publiser‬‬
‫‪.New Delhi .P.623‬‬
‫‪11- Jagadeesh.T.R,Jayaram.M.A.(2009).Design‬‬

‫‪519‬‬
of Bridge Stractures.New.Delhi.PHI.p.470.
12- Jaromir Nemec .(1964). Engineering
Hydrology.McGRAW-HILI.London. p.315.
13- Mutreja .K.N.(1986) . Applied Hydrology . New
Delhi.
14- Nalluri & Featherstoner’s (2009). Civil Engineering
Hydraulics .WILEY-BLACKWELL .London.
15- Punmia B.C. , Pande B.B.LaL. (2004). Irrigation
and Water Power Engineering .Delhi . INDIA.p.868 .
16- Rakshit. K.S.(2004). Design and Construction of
Highway Bridges. New .Delhi .PHI .p.508.
17- Ray K.Linsley ,Max A.Kohler , Joseph L. Paulhus .
(2014). Hydrology for engineers. McGraw Hill
Education (India) .p.340.
18- Santosh Kumar Garg.(1986). Hydrology and Water
Resources Engineering .Delhi . INDIA. Khanna
Publishrs .p.928.
19 - Schulz.E.F. (1973).Problems in Hydrology . Water
Resources Publication .Fort Collins .Colorodo .
20- Subramanya .K. (2014) . Engineering Hydrology .
McGraw Hill Education (India) .p.534.
21 -Victor Migael Ponce. Engineering Hydrology
Princiles and Practices .San Diego University.
Emglewood Cliffs New Jerseg .1989.

501
22 - Warren Viessman, Jr.Gary L.Lewis .(2008).
Introduction to Hydrology. New . Delhi .PHI.p.612.
23- Watershid Atlas of Afghanistan.(2004). First
edition-working document for plannrs . Kabul
.MIWR&E.FAO.p.183.
24 - Wilson .E.M. Engineering Hydrology .Macmillan
,ELBS, London .
25-Гарбовский. Э.А.(1989).Инженерная Гидрология
рек Афганистана.
Ленинград.Гидрометеоиздат.277.c
26-Давыдов.Л.К, Дмитриева.А.А, Конкина.Н.Г.(1973)
.Общая Гидрология. Ленинград.
Гидрометеоиздат.462.с.
27- Михалев .М.А.(2002) . Инженерная Гидрология .
Санкт – Петербург . СПбГГУ .
28 - Овчаров.Е.Е, Захаровская.Н.Н. идр.(1988)
Практикум по Гидрологии, Гидрометрии и
Регулированию стока .Агропромиздат Москва.223.
124c .
29-
ЖелезняквГ.В.,НедгщвскаяТ.А.,Овчаров.Е.Е.(1984).
Гидрлогия,Гидрометртя и Регулировние
стока.Москва.Колос.432. с

500
‫‪30 - Слабожанин .Г. Д . (2014). Определение‬‬
‫‪Расчетного‬‬ ‫‪максимального‬‬
‫‪расхода(Методичесские указания) . Томск .28 с.‬‬

‫تس ذ ( انجتن ذ ق یورذذوتیک ق) ت مجل ذ‬ ‫ذ اسذذادو د ت لذذأکتا اذذو‬ ‫مأخذذه یذذوق ج ذ‬

‫اساو ان رپوتلمن یوروتیکتک ی سوخامون وق یوروتیلخنتک لحذ ر ل ذ ش اذموتد ( ‪) 23‬‬
‫م تخ ‪ 3233/3 / 32‬لوئتو گ رو ‪.‬‬

‫ینح سذوخامون لحذ ر ل ذ ش اذموتد ( ‪ )32‬مذ تخ ‪3233 /3 /‬‬

‫ی‬ ‫ا تاق علم رذ‬ ‫ت مجل‬
‫لوئتو گ رو‬

‫‪501‬‬