Stuvia 1042752 Samenvatting Online Onderwijs Op2.3

Samenvatting online onderwijs
OP2.3
geschreven door
LisanneCarlijn
www.stuvia.nl
Gedownload door: ilaydaaslanbas | ilayda.aslanbas@hotmail.com

Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
Stuvia - Koop en Verkoop de Beste Samenvattingen
2021
AANTEKENINGEN OP2.3
FONTYS PARAMEDISCHE HOGESCHOOL EINDHOVEN
VEEN, LISANNE L.C. VAN

INHOUDSOPGAVE
SLIK KIND .................................................................................................................................................................................... 2
SLIK KIND ONB WK 2 OMFT: OROMYOFUNCTIONELE THERAPIE ....................................................................................................... 2

OMFT Artikel 1 ............................................................................................................................................................................ 2
OMFT Artikel 2 ............................................................................................................................................................................ 2
OMFT Artikel 3 ............................................................................................................................................................................ 3
OMFT Artikel 4 ............................................................................................................................................................................ 4
SLIK KIND BEG WK 4 ................................................................................................................................................................. 4
SLIK KIND BEG WK 7 OROMYOFUNCTIONELE THERAPIE EN TANDHEELKUNDE ........................................................................................ 4
SLIK VOLWASSENEN ................................................................................................................................................................... 7
SLIK VOLW BEG WK 2 BEHANDELMETHODEN, INTERVENTIES EN RICHTLIJNEN......................................................................................... 7

SLIK VOLW BEG WK 3 COMPENSATIETECHNIEKEN, REVALIDATIETECHNIEKEN, SLIKMANOEUVRES ................................................................ 8
SLIK VOLW BEG WK 4 LESPLAN DYSFAGIEBEHANDELING .................................................................................................................. 11
SLIK VOLW BEG WK 5 COMPENSATIETECHNIEKEN, REVALIDATIETECHNIEKEN EN SLIKMANOEUVRES (VERVOLG) .......................................... 12
SLIK VOLW ONB WK 5 MONDVERZORGING BIJ OUDEREN IN ZORGINSTELLINGEN .................................................................................. 15
SLIK VOLW BEG WK 6 GASTCOLLEGE: DIËTIEK – MULTIPROFESSIONELE BENADERING............................................................................. 17
STEM ........................................................................................................................................................................................ 20
STEM ONB WK 2 BEHANDELMETHODE: COBLENZER....................................................................................................................... 20

STEM ONB WK 2 BEHANDELMETHODE: PAHN ............................................................................................................................... 21
STEM BEG WK 2 KEUZE BEHANDELMETHODE................................................................................................................................. 22
STEM ONB WK 3 COMPLETE VOCAL TECHNIQUE ........................................................................................................................... 22
STEM BEG WK 3 BEHANDELING VAN ZANGERS MET STEMPROBLEMEN ............................................................................................... 24
STEM ONB WK 4 STEMPLOOI VERLAMMING EN LARYNGEALE DYSTONIE .............................................................................................. 25
STEM ONB WK 4 UNILATERALE ADDUCTORVERLAMMING STEMPLOOIEN (BEHANDELING) ...................................................................... 27
STEM BEG WK 4 STEM EN NEUROLOGISCHE STOORNISSEN/COVID-19 .............................................................................................. 28
STEM BEG WK 5 COACHING GESPREKKEN VOORBEREIDEN/ KLINISCH REDENEREN ................................................................................ 31
GEHOOR ................................................................................................................................................................................... 32
GEHOOR BEG WK 2 OPFRISSEN! .................................................................................................................................................. 32

GEHOOR ONB WK 3 AUDIOMETRIE BIJ KINDEREN EN CLIËNTEN MET EEN VERSTANDELIJKE BEPERKING ........................................................ 32
GEHOOR BEG WK 4 HOOR APPARATUUR BIJ KINDEREN (CAMPUS) ...................................................................................................... 34
GEHOOR BEG WK 5 LUISTERPROBLEMEN EN AUDITIEVE VAARDIGHEDEN.............................................................................................. 36
GEHOOR ONB WK 5 ADVIEZEN AAN OUDERS MET SLECHTHORENDE KINDEREN ...................................................................................... 38
GEHOOR ONB WK 6 SOLOAPPARATUUR ....................................................................................................................................... 39
GEHOOR ONB WK 6 AUDITIEVE TRAINING ..................................................................................................................................... 41
GEHOOR ONB WK 6 AUDITIEVE TRAINING – PERCEPTIENIVEAUS ........................................................................................................ 42
1
SLIK KIND
SLIK KIND ONB WK 2 OMFT: OROMYOFUNCTIONELE THERAPIE

*Alle OMFT artikelen – SLIK KIND n@tschool taken week 2 onbegeleid.
OMFT ARTIKEL 1
OMFT
Oromyofunctionele therapie (OMFT) = Oefentherapie die gericht is op het herstellen van een verstoord evenwicht in het
functioneren van de orofaciale spieren. Met als doel:
o Afleren van het afwijkend mondgedrag (zoals duimzuigen, vinger zuigen, speen zuigen, liplikken, open mondgedrag);
o Corrigeren van de tongpositie in rust;
o Aanleren van een alveolaire slik (veelal is een protrale tongpers aanwezig);
o Verbeteren van de alveolaire articulatie (in logopedische zin), waarbij met name de uitspraak van de
[t, d, l, n, r, s, v] verbeterd wordt;
o Automatiseren van het aangeleerde gedrag
Normale slik = alveolaire slik:

Tongpunt drukt tegen de ribbeltjes achter de boven snijtanden op de alveolaire rand → het midden van de tong komt omhoog
tegen het harde gehemelte en het achterste deel van de tong in een hoek van 45 graden tegen de faryngeale achterwand →
kiezen op elkaar en de m. masseter spant aan, lippen zijn gesloten en m. mentalis is passief → de slik wordt afgerond met een
negatieve druk in de mondholte.
AFWIJKENDE SLIK BIJ PROTRALE TONGPERS

De tong steekt tussen de voortanden uit → de kiezen kunnen hierdoor niet op elkaar → het middelste gedeelte van de tong valt
naar beneden terwijl het achterste deel omhoogkomt → de lippen worden op elkaar geperst → de m. mentalis spant aan → de
voedselbrok wordt met positieve druk in de richting van de slokdarm geduwd.
NB: We slikken tussen de 1500 en 2000 keer per dag, wanneer de tong zo vaak met deze kracht tegen de voortanden duwt
ontstaat de verandering in de stand van de tanden. De tong is een living orthodontic appliance.
De logopedist houdt zich bezig met de functie, de tandarts of orthodontist houdt zich bezig met de vorm. OMFT heeft niets te
maken met orthodontie; alleen met het afleren van afwijkend mondgedrag. De logopedist herstelt de spierfuncties zoals die
geweest zouden zijn als er géén afwijkend mondgedrag zou zijn geweest. Als de logopedist de functie van de spieren verandert,
verandert de vorm van de dentitie of de kaken ook.
→ Verticale open beet verminderd of verdwijnt;
→ Sagittale overbeten (boventanden ver uitsteken voorbij de ondertanden) verminderd dankzij OMFT.
VOB = Verticale overbeet → vanaf 0 mm een gat tussen de boven- en ondertanden veroorzaakt door foutieve verticale
standplaats van de kiezen, je wil geen gat zien.
SOB= Sagittale overbeet → vanaf 1-2mm de boventanden uitsteken voorbij de ondertanden.
BEHANDELING
Behandeling tussen de 6 en 8 jaar na constatering van afwijkend functioneren van orofaciale spieren is het meest effectief.
NB: Hoe langer gewacht wordt met verwijzen en behandelen, hoe langer de afwijking aanwezig is, des te lastiger het
automatiseringsproces zal zijn.
OMFT ARTIKEL 2
METEN IS WETEN!
- De ontwikkeling van het tand-kaakstelsel wordt in belangrijke mate gestuurd door de functie van orofaciale spieren.
- OMFT, logopedie en tandheelkunde zijn nauw met elkaar verweven.
- Door middel van nauwkeurige meetapparatuur kan de logopedist conclusies trekken ten aanzien van de noodzaak tot en
de vordering van de OMFT-behandeling.
- OMFT draait om metingen en waarden, die een uitgangspunt zijn om überhaupt wel of niet te gaan behandelen. Ook zijn
ze een leidraad om oefeningen aan te passen, in frequentie te vermeerderen of juist te verminderen
- OMFT kan orthodontische behandeling verkorten en relaps voorkomen
WAAROM DE SPIERMETINGEN EN WAT VERTELLEN ZE ONS?

- Het opmeten van de spieren geven ons inzicht in het gebruik of misbruik van bepaalde spieren die een grote invloed
hebben op de vormgeving van het orofaciale complex
2

- Als we de sterkte van deze spier kunnen opmeten weten we als logopedist welke oefeningen we moeten geven en de
intensiteit en frequentie daarvan
- Metingen motiveert de patiënt doordat hij weet waar hij naartoe moet werken en welke vorderingen hij maakt.
DUIMZUIGEN, VINGERZUIGEN EN FOPSPEEN

- Bij de aanvang van OMFT moet direct gestopt worden met duimzuigen, vingerzuigen of het gebruik van een fopspeen
- Het gebruik hiervan is prima, maar maximaal tot een leeftijd van 3 jaar. Er is geen reden om daarna door te gaan of een
flesje te geven met een speen
- Bij duimzuigen, et cetera, ligt de tong laag in de mond. Dit ervaart de patiënt als normaal. Per dag wordt er tussen de
1500 en 2000 keer geslikt. Gedurende de tijd dat het kind op de duim zuigt zal er altijd verkeerd geslikt worden. Als
enerzijds de therapeut dus zijn best doet om spieren te versterken of te verzwakken om daarmee een goede slik aan te
leren, is het dus uit den boze om routinematig nog een lage tongligging aan te houden door te blijven duimen.
FORCE SCALE EN MYOSCANNER

- De force scale = een veerunster, uitgevoerd met een button die na meting blijft staan op de waarde die de patiënt heeft
kunnen bereiken. De logopedist plaatst die achter de lippen maar voor de tanden met de kiezen op elkaar. De sterkte van
de m. mentalis wordt gemeten door de knoop er met een gecontroleerde beweging uit te trekken.
- Met de myoscanner kan de tong in extensie worden gemeten, de compressiekracht van de lippen en de contractiekracht
van de m. masseter. M. mentalis kan ook gemeten worden, maar is diagnostisch niet van betekenis.
o De myoscanner meet de kracht van de tong.
SLIKPATROON
- Protrale of laterale tongpers heeft een negatief effect op de orthodontische behandeling → duurt vaak langer en meer
kans op relaps
- Jiggling forces: heen en weer gaande beweging van de tanden veroorzaakt door krachten enerzijds door de beugel en
anderzijds door de krachtbeweging van de tong
- Tandarts zou moeten kijken naar de morfologische en functionele verhoudingen in de mond
- Tandarts kan logopedist inschakelen bij een myogeen probleem, gelieve voorafgaand aan de orthodontische behandeling
- De patiënt bedzoekt voor OMFT de logopedist 10 tot 15 keer. In extreme gevallen 20 keer. Bij deze therapie ligt een
accent op het thuis oefenen.
- Myofunctionele therapie is dus het in evenwicht brengen van de orale en peri-orale spieren en niet het aanleren van
een kunstje om goed te leren slikken, wat in het verleden vaak gedacht werd.
PAYNE-TECHNIEK
- Bij vrijwel alle verkeerde slikkers met een lage tongligging zien we een verstoorde transversale verhouding. Maar ook
omgekeerd: bij vrijwel alle versmalde transversale bovenkaken, zien we een foutieve slik met een lage tongligging
- Bij de Payne-techniek wordt op een viertal plaatsen op de tong (tongpunt, laterale delen en het dorsum) een klein beetje
fluorescentie pasta gelegd. Vervolgens kan er gewacht worden op een onbewuste slik of wordt er gevraagd om een
bewuste slik. De plaats waar de tong op het palatum of waar dan ook in de mond contact maakt is duidelijk zichtbaar met
een fluorescentielamp. De goede en/of afwijkende slik kan op deze wijze exact zichtbaar gemaakt worden
OMFT ARTIKEL 3
ANTERIEURE OPEN BEET
Verreweg het grootste deel van de patiënten die door tandartsen of orthodontisten naar de logopedist worden verwezen, zijn
patiënten met een anterieure open beet. Correctie door orthodontist is niet altijd betrouwbaar als het afwijkende mondgedrag
nog aanwezig is. Hier is de logopedist voor nodig.
DE FUNCTIONELE OPEN BEET

Functionele open beet = De oorzaak van de open beet blijkt uit de anamnese, er zijn veel factoren aanwezig die het
risico op de open beet vergroten; flesvoeding i.p.v. borstvoeding, langdurig gebruik van fopspeen of duim-/ vinger
zuigen, etc. De tong is laag in rust en zorgt voor een addentale tongpers en gotisch gehemelte.
Skeletale open beet = De oorzaak van de open beet zit in de bouw van het skelet en is afhankelijk van
erfelijkheid. De kaakhoek is stomp met een verticaal groeipatroon en een lage tongligging in rust waarbij de
open beet ontstaat.
BEHANDELING
Ideaal is de leeftijd tussen 6 en 8 jaar om te constateren en behandeling te starten. Indien op jonge leeftijd
met succes behandeld door de logopedist, zal de vorm van de dentitie zal zich wijzigen tot een vorm die
aanwezig zou zijn alsof er nooit een afwijkende slik geweest zou zijn.
3
NB: Orthodontische behandeling in combinatie met afwijkend mondgedrag verhoogt het risico van wortelresorptie ten gevolge
van tegengestelde krachten op de elementen door enerzijds de orthodontische apparatuur en anderzijds de krachten van de
tong; bovendien is de kans groot dat orthodontische behandeling veel langer duurt dan noodzakelijk.
OMFT ARTIKEL 4
HET GEBRUIK VAN TRAINERS IN DE PRAKTIJK
- Er bestaan harde en zachte trainers. Belangrijk hier onderscheid tussen te maken.

o Harde trainers worden ook wel EGA’s genoemd (eruption guided appliances).
o Zachte trainers zijn uitsluitend bedoeld als habit breaker.
TRAINER-4-KIDS
- De tandarts kan een zachte trainer voorschrijven voor het afleren van afwijkende mondgewoonten maar het is ook
mogelijk om de gevolgen van het afwijkend mondgedrag te corrigeren
- Behandeling tussen de 6 en 8 jaar is een effectieve manier om een normale occlusie te herstellen
- Kenmerken van de trainer-4-kids:
o Tandkanalen: de tanden van boven- en onderkaak worden in ideale positie gebracht
o Verdikkingen buccaal tegen de onderfront zorgen voor een goede geleiding van de doorbrekende tanden
o Tong-tang of het tong-lipje: dit is de plaats waar de tongpunt bij een juiste positie het hele etmaal behoort te
zitten
o De tongbeschermer voorkomt de druk van de tong op een foutieve plaats in de mond en zorgt voor een meer
craniale tongpositie
o Lipbumpers ontmoedigen een overmatige activiteit van de onderlip en de m. mentalis
o In het molaargebied zit een lichte opbeet ter ondersteuning van de molaren
TOEPASSING VAN DE TRAINER

- Eerst aan kracht werken
- Soms stukjes afknippen zodat de trainer optimaal kan werken voor de patiënt. Belangrijk is dat alle molaren bedekt zijn
- Trainer moet eerst minimaal een uur per dag overdag gedragen worden en 10 tot 14 dagen moet het ook ’s nachts
gedragen worden.
- OMFT is voorwaarde, trainer alleen een hulpmiddel en op zichzelf niet genoeg
- Wordt vaak ingezet bij uni- of bilaterale tongpers omdat die lastig te behandelen zijn
SAMENWERKING
- Behandelen met een zachte trainer voor de behandeling van afwijkend mondgedrag is in handen van de logopedist
wellicht beter op zijn plaats dan bij een orthodontist omdat deze niet geschoold is. Orthodontisten zien patiënten vaak
ook later dan de geschikte OMFT-leeftijd
- Er is met toenemende mate samenwerking tussen logopedisten en orthodontisten en tandartsen
HARDE TRAINERS VERSUS ZACHTE TRAINERS

- Harde trainers hebben meer invloed op het dento-alveolaire systeem. Het zijn orthodontische apparaten
- Het primaire doel van een harde trainer is het consolideren van het nieuw bereikte orofaciaal evenwicht in combinatie
met aligning van de elementen.
- Het gebruik door logopedisten wordt sterk afgeraden
SLIK KIND BEG WK 4

Mondademhaling instinker: Bij de mondademhaling hoeft het NIET per se zo te zijn dat er slapte van de lipspieren is (te meten
met de force scale).
Bij een lage tongkracht én lage lipspanning is er vaak wel sprake van open mond gedrag.
Een goede lipspanning kan zorgen voor betere dentitie, omdat dit een kracht uitoefent op de tanden.
SLIK KIND BEG WK 7 OROMYOFUNCTIONELE THERAPIE EN TANDHEELKUNDE

Oromyofunctionele therapie = een oefentherapie, die gericht is op het herstellen van een verstoord evenwicht in het
functioneren van de spieren van het orofaciale skelet.
NB: Spieren in en om de mond hebben invloed op de stand van het gebit.
4
Myobrace = Een soort hockey-bitje waarin de mediaanlijn van het gebit recht staat. Meestal wordt er met deze brace geslapen,
maar het is ook van belang om deze 1 uur overdag te dragen, voor de bewustwording terwijl je je bewust bent.
Behandeling 15 weken 1 keer per week

Is het juiste slikpatroon geautomatiseerd? → Behandeling stopt.
De tong is een levende beugel!! De tong is een grote en enorm sterke spier die met elke beweging en zijn plaatsing in de mond
druk uitoefent op de tanden.
Tonghekje = beugel in de mond met een hekje achter de voortanden om de tong tegen te houden van protrale pers.
Hamvraag: Hoeveel kracht geeft de tong nog altijd tegen de beugel? Is dit te veel, kan het zo zijn dat de laterale open beet, een
bilaterale open beet wordt.
Kracht normen: (N = Newton)

Lip 3-4 N
Tong: 4-5 N
M. masseter: 3-4 N
OMFT-protocol
Logopedist
Tandarts
Orthodonstisch
Kaakchirurg
Mondhygiënst
De bovenlip is sterker dan de onderlip!! De bovenlip kent meer kracht (F) dan de onderlip!
Functionele eenheid tov tongdruk
Extra-oraal
Van buiten naar binnen
Intra-oraal
Van binnen naar buiten
Functionele eenheid gevormd door:

m. Orbicularis oris
m. Buccinator
m. Risorius
Kracht van aangezichtspieren < kracht van de tong

Tijd van aangezichtspieren > tijd van de tong
We slikken 1500-2000 keer per dag
Tongpositie bij een goede slik

Voorste deel van de tong tegen alveolum front elementen boven middelste deel van de tong tegen palatum achterste deel van de
tong onder een hoe van 45o en tegen de faryngeale wand aan de slik verloopt met een negatieve druk
Tongpositie bij afwijkende slik

Voorste deel van de tong zit tegen de elementen middelste deel van de tong is naar beneden geklapt of is uni/bilateraal verbreed
achterste deel van de tong zit omhoog tegen het achterste deel van het palatum de slik verloopt met een positieve druk in de
farynx en met een actieve m. mentalis.
Het diagnostisch instrumentarium

Myo Lip Meter = opvolger van de Froce Scale → orbicularis oris meten
Payne techniek = met stippen op de tong de slikbeweging laten uitvoeren, deze 4 stippen zouden op het gehemelte moeten
verschijnen, zijn deze uitgeveegd is de tong niet aangezogen tegen het palatum
Measuring Station = druk van lip, tong, masseter meten
5
Pro- en contra’s van behandeling
6
SLIK VOLWASSENEN
SLIK VOLW BEG WK 2 BEHANDELMETHODEN, INTERVENTIES EN RICHTLIJNEN

DE NORMALE SLIK
BEHANDELING DYSFAGIE
DOEL
Op een veilige manier (vermijden van aspiratie) voeding hervatten of zo
lang mogelijk te behouden + op voor de patiënt zo aangenaam mogelijk
(behoud levenskwaliteit) voldoende orale voeding bieden.
FACTOREN DIE MEEWEGEN IN HET OPSTELLEN VAN

(MULTIDISCIPLINAIR) BEHANDELPLAN
o Mogelijkheden en wensen van de patiënt (hulpvraag
o Etiologie en ernst van de dysfagie
o Gevolgen van de dysfagie (bv. primaire en secundaire aspiratie)
o Multidisciplinair (fysio, diëtiek, etc.)
o Veiligheid & adequate = voldoende hydratatie en nutritie en
vermijden van aspiratierisico
BEHANDELMOGELIJKHEDEN PER FASE

Acuut
Veiligheid snel resultaat → compensatie
Revalidatie
Training veiligheid hulpmiddelen → motorische training, slikmanouvres en biofeedback
Chronisch
Onderhoud veiligheid, nieuwe therapieën, hulpmiddelen → motorische training, slikmanouvres en biofeedback
Degeneratief
Veiligheid behoud, follow-up → compensatie + motorische training, slikmanouvres en biofeedback
BEHANDELING DYSFAGIE
ELEMENTEN BEHANDELINGSPLAN
o Therapiedoelen
o Therapietechnieken (indirect/direct; compensatie/revalidatie)
o Advies & voorlichting familie/omgeving
o Dieetadvies
o Noodzakelijke elementen verbetering kwaliteit van leven
BEHANDELPLAN OPSTELLEN
Waar let je op bij het opstellen van behandeldoelen
Algemeen
• Hulpvraag patiënt/familie staat centraal!
• Ziektebeeld/ onderzoeksresultaten/ diagnose
• Eventueel aanvullend onderzoek
• SMART doelen
• Prioritering in doelen
• Multidisciplinaire insteek en frequentie behandeling
• Evaluatie en bijstellen
• Onderbouwing van gemaakte keuzes
• Rapportage
Bij neurologische patiënt/ dysfagie

• Wel/niet verslikken
• Cognitie/ belastbaarheid/ motivatie
• Inzicht in ziektebeeld is belangrijk om het juiste advies/plan op te stellen
• Termijn doelen
7
BEHANDELPLAN OPSTELLEN (VERVOLG)

Wat: Doelen
Hoe: Methodisch en didactisch
• Beginniveau bepalen
• Soort oefeningen
• Stappen
Waarmee: Middelen/ materialen/ methoden
Evaluatie: Hoe, met wie, wanneer en bijstelling plan/therapie
Verantwoording: Vanuit klinische redenering en literatuur
BEHANDELING DYSFAGIE: 2 MANIEREN

o Door de stoornis te compenseren (door het toepassen van compensatietechnieken) = aanpassingen
o Door te proberen de stoornis op te heffen (door middel van revalidatietechnieken) = trainen
→ NB: Slikmanoeuvres = compensatie
RICHTLIJNEN DYSFAGIE
Bij Parkinson:
o Dysfagie, de Bodt (pag. 443)
o Orofaryngale dysfagie richtlijn
Bij CVA:
o Dysfagie, de Bodt
o Richtlijn herseninfarct
Bij Alzheimer:
o Dysfagie, de Bodt (pag. 419)
o Orofaryngale slikstoornissen bij neurodegeneratieve aandoeningen (Kalf, de Wit, 2014)
SLIK VOLW BEG WK 3 COMPENSATIETECHNIEKEN, REVALIDATIETECHNIEKEN, SLIKMANOEUVRES

ALGEMEEN
Slikken oefen je door te slikken!
o Educatie en visualisatie
MATERIALEN
COMPENSATIETECHNIEKEN
o Houdingsaanpassingen
o Aanpassingen in consistentie
o Sensorische stimulatie
o Wijze van aanbieden
DRIEDELING
o Houdingstechnieken
• Zithouding
• Hoofdhoudingen
• Compenserend
o Slikmanoeuvres (technieken/strategieën)
• Trucs om slikken veiliger en gemakkelijker te laten verlopen
• Compenserend én revaliderend
o Oefeningen om bewegingen en de kracht van de
spieren in de kaak, lippen, tong, gehemelte en
strottenhoofd te stimuleren
• Revaliderend
ANATOMIE
HOUDINGSAANPASSINGEN
• Rechte houding
• Hoofd in flexie (chin tuck)
• Hoofd draaien
8
• Hoofd kantelen
• Liggen op één zijde
• Hoofd in extensie (vooral bij moeite van bolustransportatie)
ZITHOUDING
Lichaamshouding bij het eten en drinken is van invloed op goed en veilig kunnen verwerken van voeding = noodzakelijk!
o Belangrijke factor: spiertonus → alertheid en aandacht
o Spiertonus van mond- en halsgebied is onderdeel van totale lichaamshouding, een goede spiertonus van het lichaam
verbetert de spiertonus van het mond- en halsgebied.
RECHTE HOUDING
Voorwaarde voor vlot orofaryngeaal transport, kleinere kans op reflux en goede controle op de slikact met een rechte houding.
Bij motorische stoornissen bijkomende aanpassingen:

• Kind op hand laten rusten
• Hoofd tegen hoge leuning/muur laten rusten
BESTE NORMALE HOUDING

→ Romp vanuit heupen enigszins voorovergebogen met nek licht verlengd.
→ Zitten aan tafel tijdens de maaltijden heeft de voorkeur.
→ Patiënten met beperkingen in de rompbalans kunnen licht voorover zitten met een arm gesteund op tafel.
NB: Dit bevordert ook het zelfstandig eten en drinken.
ZITHOUDING
• Goede stoel en tafel is erg belangrijk (eventueel ergo/fysio!)
• De voeten gesteund op de vloer of de voetensteun
• De enkels en knieën hebben vaak een hoek van 90 graden
• De heupen hebben een hoek van 90 graden of iets minder
• De romp is symmetrisch
• De nek is iets verlengd
• De aren liggen vanaf de ellenbogen goed gesteund op tafel
• Een juiste houding in een (rol)stoel geeft een stabiele zithouding, waardoor het minder energie kost de rompbalans te
behouden
ZITTEN IN BED
• Zitstand op de nieuwe bedden
• Nadeel: Romphouding iets naar achteren
• Hoofd heeft de neiging naar achteren te steunen met juist weer verkorting van de nek
VERSCHILLENDE HOOFDHOUDINGEN
Hoofd iets naar voren:
= iets tegen de zwaartekracht in slikken
= luchtweg wordt beter beschermd
= alleen uitvoerbaar als de patiënt recht overeind zit
Hoofd naar achteren:

= alleen als een patiënt zich niet verslikt
= moeite met het voedsel naar achteren te transporteren
= bij tongmotoriekproblemen (bv. tumor)
Hoofd naar 1 kant gedraaid:

= aangedane zijde wordt dan “dichtgeduwd”, waardoor de gezonde zijde het voedsel kan doorslikken
= voor patiënten met een halfzijdige verlamming (centraal of perifeer) of patiënten die aan 1 kant van de tongbasis of farynx zijn
geopereerd en bestraald.
NB: Patiënt slikt met hoofd gekanteld naar niet-aangedane zijde (patiënt houdt oor richting schouder). Effect: Bolus wordt door
de zwaartekracht over de niet-aangedane zijde door de farynx geleid.
HOOFD IN FLEXIE (CHIN TUCK)

Bij vertraagde slikinzet, verminderde achterwaartse beweging tongbasis, verminderde laryngeale afsluiting.
9
• Vernauwt de larynxingang
• Vergroting van de valleculae (= ruimtes in de farynx waar de bolus plaats kan krijgen)
• Duwt epiglottis naar achteren
• Duwt tongbasis richting farynxwand
• Effect: minder kans op pre- en intra aspiratie problemen
o Voordat de slik zich inzet, je al verslikken = pre-aspiratie
o Terwijl de slik ingezet wordt, de larynx heft → verslikking = intra-aspiratie
• Indicatie en controle o.b.v. slikvideo
Wanneer toepassen:
• Bij vertraging in het opwekken van de faryngeale slikbeweging
• Bij verminderde achterwaartse beweging van de tongbasis
• Eenzijdige larynxdysfunctie (aspiratie tijdens slikbeweging)
• Verminderde laryngeale afsluiting (aspiratie tijdens slikbeweging)
‘Contra-indicaties’ chin tuck

Niet zinvol bij:
• Secundaire aspiratie vanuit sinus periformes voor, tijdens of na de slik
• Zwakke mondsluiting (lekkage uit mond)
NB: Kan nasale regurgitatie bevorderen!
HOOFD IN EXTENSIE
Doel: Bolus naar achteraan katapulteren; verminderen van oraal residu.
Bij verminderde tongcontrole, als larynxafsluiting voldoende is.
• Maakt gebruikt van zwaartekracht om voedsel naar achteren te transporteren
• Contra-indicaties: Problemen in faryngeale fase en slechte opening slokdarmsfincter.
HOOFD DRAAIEN
Doel: Verminderen residu en aspiratie na slik.
Uitvoering:
• Patiënt draait hoofd naar aangedane zijde en slikt
• Aangedane zijde wordt afgesloten, voedsel/bolus stroomt naar beneden via niet-aangedane zijde (‘sterkere’ kant) door
de farynx geleid.
• Ongeveer 25% slikt veiliger
Effect:
• Sinus periformis wordt aan een zijde verkleind: aan de contralaterale zijde juist verwijd.
• Epiglottis komt in betere positie om de larynxingang te beschermen, larynxingang vernauwd, betere stemplooi-sluiting
door extrinsieke druk
• Minder residu
Bij:
• Bij eenzijdige laesie van de farynxwand, unilaterale stemplooi parese/-paralyse en verminderd openrekken van de
bovenste slokdarmsfincter.
Wanneer toepassen:
• Eenzijdige laryngeale dysfunctie (aspiratie tijdens slikbeweging)
• Verminderde laryngeale afsluiting (aspiratie tijdens slikbeweging)
• Eenzijdige laryngeale parese
• Crico-faryngeale dysfunctie (residu in de sinus periformis)
HOOFD KANTELEN
Doel: Verminderen van residu
Uitvoering: Patiënt slikt met hoofd gekanteld naar niet-aangedane zijde (patiënt houdt oor richting schouder).
Effect:
• Bolus wordt door de zwaartekracht over de niet-aangedane zijde door de farynx geleid, waar betere controle is.
Wanneer toepassen:
• Eenzijdige orale en faryngeale zwakte aan dezelfde zijde (residu in mond en farynx aan dezelfde zijde)
10
LIGGEND SLIKKEN
Wanneer toepassen:
• (Tweezijdige) verminderde faryngeale contractie (residu wordt overal in de farynx verspreid)
• Verminderde larynxheffing
• Denk aan patiënt met een bloeding
NB: Deze patiënten zijn zeer verzwakt, probeer altijd eerst zittend. Mocht dit echt niet kunnen dan liggend.
LIGGEND SLIKKEN OP DE GEZONDE ZIJDE

• Patiënt ligt op niet-aangedane zijde = gezonde zijde
• Wanneer: als patiënt met unilaterale parese niet goed kan of mag zitten
• Voorwaarde: na inspectie mond; goede ondersteuning met kussens
• Contra-indicatie: reflux of ‘doorrollen’
LIGGEN OP ÉÉN ZIJDE

Bij beperkte larynxheffing, slechte opening slokdarmsfincter → residu in farynx leidt tot verslikken.
• Effect van zwaartekracht wordt uitgeschakeld, waardoor faryngeale residu niet door de zwaartekracht wordt
getransporteerd (richting luchtpijp = respiratie/aspiratie)
• Eerst radiologisch onderzoek
SLIK VOLW BEG WK 4 LESPLAN DYSFAGIEBEHANDELING

AANBEVELING RICHTLIJN OROFARYNGEALE DYSFAGIE (2017)
BELANGRIJKSTE PUNTEN VOOR DE LOGOPEDIE

• Altijd in afstemming met de patiënt
• Veilige passende voedingsintake
• Vinden en leren gebruiken van de beste aanpassingen in sliktechniek en voedingsconsistentie
BEHANDELING IS ALTIJD…
Passende voedingsconsistenties & passende compensaties en/of training (revalidatietechnieken) & multidisciplinair (Kalf, 2019).
WAAR MOET JE DE INTERVENTIE OP RICHTEN

Wat is de oorzaak van de dysfagie → Niet kunnen (denk aan verlamming) – niet willen – niet begrijpen (denk aan Alzheimer)?
Nu putten uit de besproken compensatie- en revalidatietechnieken → welke technieken, hulpmiddelen en aanpassingen zet je in?
BEHANDELPLAN OPSTELLEN
Wat: Doelen
Hoe: Methodisch en didactisch
Beginniveau bepalen
Soort oefeningen
Stappen
Waarmee: Middelen/materialen/methoden
Evaluatie: Hoe, met wie, wanneer en bijstelling van je plan/therapie → op welke wijze evalueer je?
Verantwoording: Vanuit klinische redenering en literatuur
11
INDELING BEHANDELING
- 5 minuten: introductie + uitleg doel(en) sessie aan de cliënt → verwachtingen
- 5-10 minuten uitleg deelstappen bolusvorming- en transport bij vast voedsel (brood zonder korst met smeerbaar beleg in
stukjes)
- 5-10 minuten: toepassen: bolusvorming en transport oefenen met vaste consistentie; brood zonder korst met smeerbaar
beleg in stukjes
→ Orale controle ja/nee
→ 3 happen: met orale controle tactiel tong en vinger door de cliënt en visuele en orale controle (met vinger langs wangzakken
en tandvleesranden) door de logopedist, indien goed
→ 4 happen: orale controle tactiel tong en vinger door de cliënt
→ 5 happen: orale controle tactiel tong door cliënt
- 5 minuten voor evaluatie: Wat ging goed bij het eten van brood? Wat ging moeilijk?
TIJDENS HET DRINKEN

Neem een klein slokje → klem de kiezen stevig op elkaar → duw de tong tegen het gehemelte → slik door.
TIJDENS HET ETEN

Neem een hap → kauw goed en vorm een bolletje van het eten op de tong → laat het balletje even zien (geef direct feedback, is
er nog te veel aan de zijkanten van de tong te zien of in de wangzakken, meteen laten zien/laten weten) → goede bolus? → Slik
door.
NB: Het is van belang dat je met de cliënt de stappen van het slikken heel specifiek doorneemt. Neem alle deelstappen van het
slikken door. Het is immers geen geautomatiseerde beweging meer.
SLIK VOLW BEG WK 5 COMPENSATIETECHNIEKEN, REVALIDATIETECHNIEKEN EN

SLIKMANOEUVRES (VERVOLG)
Indirecte therapie = zonder voedsel
Directe therapie = met voedsel
VOORWAARDEN SLIKBEHANDELING
- Goede belastbaarheid
- Juiste positionering
- Alertheid
REVALIDATIETECHNIEKEN: KRACHTOEFENINGEN VOOR BETROKKEN SPIEREN

Te vinden in: Dysfagie (Bodt, et al 2005) Overzicht in bijlage vanaf pag. 575
• Tongkrachtoefeningen (pag. 228 en vervolg)
o Functioneel maken: [pataka] [pataka] etc.
• Verbeteren van de lipkracht (pag. 232)
• Verbeteren kauwfunctie (pag. 233)
o Kracht in kaak verbeteren door met tegendruk van de hand te kauwen
o Functioneel maken: door met eten te doen.
• Verbeteren wangtonus (pag. 233)
• Verbeteren van de velofaryngeale afsluiting (pag. 234)
o Net voordat je de [k] uitspreekt, mondstand vasthouden
o Functioneel maken: [patak] [patak]
• Verbeteren van de farynxcontractie (pag. 235)
o Masako-manoeuvre
o Super-supraglottic
o Effortful swallow
o Mendelsohnmanoeuvre
PRINCIPES NEURALE EN MUSCULAIRE PLASTICITEIT

Principe Effect neuraal Effect musculair Voorbeeld uit slikrevalidatie
Use it and improve it Herstructurering centraal Versterken van spieren, Krachttraining (tonkracht,
(training) zenuwstelsel waardoor verbeteren van coördinatie en hoofdhefoefeningen, etc.)
getrainde functie verbeterd precisie van bewegingen, 5 weken Vaardigheidstraining bv.
na start training. Mendelsohn manoeuvre
12
Use it or lose it Verlies van neurale circuits Verminderde kracht en verhoogde Droge of speekselsliktraining
(detraining) wanneer ze niet gebruikt vermoeibaarheid, 4 weken na stop in plaats van NPO
worden voor een lange periode; training. Onderhoudsprogramma
Als je het niet de corresponderende zones in noodzakelijk
gebruikt verlies je de cortex worden ingenomen
het. door andere functies
Herhaling Pas blijvende veranderingen in Voldoende herhalingen nodig (8- Tongkrachtoefeningen
hersenen bij langdurig en 12 voor uithouding; 6-8 voor Hoofdhefoefeningen
uitgebreid trainen kracht). Minimum 25 per dag voor MDPT
kracht, 100 voor uithouding.
Intensiteit Drempel van intensiteit om Hogere belasting dan het systeem Tongkracht training met
(weerstand, grootte neurale veranderingen teweeg dagdagelijks ondergaat; biofeedback
en duur) te brengen progressieve weerstand nodig om Effortful swallow, in
kracht te verhogen. Voldoende combinatie met toename
rust is belangrijk (niet 3 viscositeit van bolus
opeenvolgende dagen trainen). Mendelsohn manoeuvre
Duur: min. 6 weken liefst langer Masako-manoeuvre
Hoofdhefoefeningen
Specificiteit (hoe De meeste neurale plasticiteit Krachttrainen om kracht te Oefenen op slikken zelf en
nauw verwant is de wordt verkregen wanneer de verhogen; uithouding trainen om niet op stem
training van het getrainde beweging doelgericht uithouding te verhogen; slikken Oefenen met eten tegenover
beoogde doelgedrag) is en verwant aan het gedrag trainen om slikken te verbeteren. krachttraining
dat je wil trainen.
Transfer (doelgedrag Plasticiteit in 1 set van neurale Niet-verwante taak verbetert Tongkrachttraining
verbeteren door een circuits door training bevordert slikken.
andere functie te tegelijkertijd of erop volgend
trainen) plasticiteit in andere gebieden
waardoor het aanleren van
gelijkwaardige taken bevorderd
wordt.
Interferentie Plasticiteit in 1 neuraal circuit Geeft combinatie van
(doelgedrag verhindert nieuwe expressie van compensatie- en
verhinderen door een bestaande plasticiteit in revalidatietechnieken een
bepaalde functie te hetzelfde circuit; verhinderen beter effect?
trainen) van aanleren of her-aanleren
van vaardigheden bv. foutieve
compensatie verhindert her-
aanleren van functie.
SLIKMANOEUVRES
NASLIKKEN
Extra (na)slikken om voedings- drankresten toch nog door te slikken.
Doel: Oraal en faryngeale residu reduceren voor de inname van de volgende bolus
Uitvoering: Na het wegslikken van de bolus nog een extra keer slikken = droog slikken
Contra-indicatie: Als iemand moeite heeft met speeksel wegslikken is dit een moeizame techniek.
KRACHTIG SLIKKEN/ EFFORTFUL SWALLOW

Uitvoering: Patiënt slikt terwijl kiezen stevig op elkaar worden gebeten en nek-/halsspieren worden aangespannen.
Effect: Verminderde vorming van residu in valleculae en verminderen kans op post verslikken Toename activiteit van de tongbasis:
Kracht voor achterwaartse beweging van de tongbasis neemt toe.
Indicatie: Bij verminderde kracht van de tong.
MENDELSOHN MANOEUVRE
Uitvoering
1. Patiënt voelt larynxheffing tijdens het slikken
2. Patiënt houdt larynx gedurende enige tijd ‘hoog’
Door aanhoudende larynxheffing wordt duur opening van de bovenste slikdarmsfincter verlengd en vertraagd. Vasthouden larynx
op hoogste punt.
Doel: Verbeteren slikcoördinatie & duur UES verhogen
Effect: Minder residu in sinus periformis en verminderde kans op post aspiratie
13
Indicatie: Bij verminderde beweeglijkheid van de larynx. Gestoorde coördinatie van de slikbeweging.
Verklaring: De larynxbeweging opent de bovenste oesofagussfincter; verlenging van de larynxheffing verlengt opening
van de bovenste oesofagussfincter.
Verklaring: Normaliseert de timing van de stadia in de faryngeale slikbeweging.
SUPRAGLOTTISCHE SLIKBEWEGING
Doel: Verbeteren en verlengen van luchtweg-bescherming door vasthouden van de adem
Instructie:
1. Inademen
2. Adem vastzetten
3. Slikken
4. Kuchen → om residu van de stemplooien met een kleine kuch te verwijderen
5. Adem verder loslaten
6. Naslikken
NB: LET OP!! → Patiënt ademt niet in na eerste slikactie maar pas na de kuch!!
Indicatie: Bij verminderde of vertraagde stemplooi sluiting

Verklaring: Stemplooien sluiten voorafgaand aan en tijdens de slikbeweging, door adem bewust vast te zetten.
Contra-indicatie:
- Ademhalingsstoornissen
- Persen niet aangewezen (bij hartstoornissen dus NIET)
SUPER-SUPRAGLOTTISCHE SLIKBEWEGING
Doel: Verbeteren en verlengen van luchtweg-bescherming door vasthouden van de adem
Instructie:
1. Inademen
2. Adem vastzetten (met aanspannen van de buikspieren)
3. Slikken
4. Kuchen → om residu van de stemplooien met een kleine kuch te verwijderen
5. Adem verder loslaten
6. Naslikken
NB: LET OP!! → Patiënt ademt niet in na eerste slikactie maar pas na de kuch!!
Indicatie: Bij verminderde of vertraagde stemplooi sluiting

Verklaring: Stemplooien sluiten voorafgaand aan en tijdens de slikbeweging, door adem bewust vast te zetten.
Contra-indicatie:
- Ademhalingsstoornissen
- Persen niet aangewezen (bij hartstoornissen dus NIET)
MASAKO-MANOEUVRE
Doel: Verbeteren van de farynxcontractie
Instructie:
1. Fixeer de tong tussen de tanden
2. Slik
Indicatie: Faryngeale residu
SHAKER HEAD TILT (OEFENING)

→ Hoofdhefoefeningen
Training mondbodemspieren waardoor betere heffing van hyoid en larynx → bovenste
slokdarmsfincter meer opengetrokken
Twee delen:
• Deel 1: vanuit liggende houding hoofd heffen zonder dat schouders van het
oppervlak loskomen, 1 minuut volhouden, 3 x herhaling met 1 minuut pauze
• Deel 2: patiënt blijft op hoofd liggen en voert 30 hoofd-sit-ups uit. Schouders
blijven in contact met het bed
UES = sluiting tussen slokdarm en het strottenhoofd → ook wel de slokdarmsfincter.
CONSISTENTIES
VORKTEST
= Test die bepaald of het dik-vloeibaar is, of extreem dik-vloeibaar.
14
Leg de vloeistof op een vork, druipt deze er nog doorheen spreek je van dik-vloeibaar. Druipt de
consistentie niet door de vork heen? Spreek je van extreem dik-vloeibaar.
SLIK VOLW ONB WK 5 MONDVERZORGING BIJ OUDEREN IN

ZORGINSTELLINGEN
PATIËNTENGROEP
- Verpleeghuis
o Psychogeriatrie
▪ Dementie
o Somatiek
▪ Zorg en behandeling bij chronische lichamelijke aandoeningen (zoals Parkinson)
o Revalidatie
- Ziekenhuis
o Neurologie
o Intensive care
- Revalidatiecentrum
o NAH = Niet Aangeboren Hersenletsel
RISICOFACTOREN VOOR ONTSTAAN VAN MONDAANDOENINGEN

• Afname speekselproductie/ hyposialie
o Speeksel heeft een reinigende functie
o Ook door medicatie: antidepressiva, antihypertensiva
• Zachte consistentie voeding
o Vast voedsel heeft reinigende functie
• Open mond gedrag
o Verlies van speeksel, uitdroging
• Verminderen zelfredzaamheid
o Motoriek, communicatie, cognitie
• Beperkingen verplegend personeel
o Tijd, prioriteit, inzicht
BELANG VAN GOEDE MONDVERZORGING

Voorkomen van:
- Slechte adem
- Infecties in de mond (gingivitis = ontsteking aan het tandvlees, parodontitis = vergevorderde tandvleesontsteking)
- Pijn (kiespijn, parodontitis, pulpitis = ontstoken weefsel van de tand)
- Ondervoeding
- Pneumonie bij dysfagie – bij ontsteking in de mond en je slikt dit door, is de kans op pneumonie vele malen groter
… OOK BIJ MENSEN MET GEBITSPROTHESE

Gebitsprothesedragers krijgen vaak beperkte professionele mondzorg > advies is minimaal 1 maal per jaar controle door tandarts.
Resorptie van kraakbot (door ouderdom) zorgt voor verandering van draagvlak van prothese.
Gevolgen voor edentaten (= tandeloze zoogdieren):

- Irritaties (drukplaatsen)
- Los gebit
o Moeite met kauwen
o Gewichtsafname/ ondervoeding (bewezen lager BMI)
o Beperkingen in spreken
ROL LOGOPEDIST
In de eerste plaats signaleren van problemen!
Controleer op:
- Tandpijn
- Afgebroken tanden en kiezen
- Zwelling/ roodheid tandvlees
- Controleren op droge mond
- Speeksel (consistentie, kleur)
- Beweeglijkheid van mondgebied
- Hyperplasie (= weefselvermeerdering)
- Voedselresten
15
- Tandplaque en tandsteen
- Passendheid van gebitsprothese
- Slechte adem
Indien de mondverzorging onvoldoende is of mondzorg nodig is:

Rapporteer dit schriftelijk in het patiëntendossier en mondeling aan het hoofd van de verpleegafdeling en tijdens MDO. Als
logopedist heb je een controlerende en signalerende functie!
NB: Je hebt niet de kennis en verantwoordelijkheid om de mondzorg op je te nemen. Specialisten op dit gebied zijn de tandarts,
mondhygiënist en tandprotheticus.
MONDVERZORGING DENTATEN
(Dentaten = zoogdieren mét tanden)
Wat je wél kan en mag doen is:

• Gebitselementen en gingiva (= tandvlees) poetsen met fluoride houdende pasta en tandenborstel (na iedere maaltijd)
• Reiniging tussen gebitselementen (ragers, tandenstokers, flosdraad)
• Tong reinigen met tongschraper
• Orale slijmvliezen reinigen met gaasje
Als poetsen niet goed mogelijk meer is:
• Aanvullend desinfecteren met 0,12% chloorhexidine (= bacteriedodend middel)
• Als dat ook niet lukt de vloeistof drenken in een gaasje of chloorhexidine-gel op voorschrift van arts!!
• Poestinstructiekaarten op zorgvoorbeter.nl
• Gebitsprothese schoonmaken met tandenborstel, water en vloeibare zeep (na iedere maaltijd)
• ’s Nachts de prothese in droog, schoon, open, gelabeld gebitsprothesebakje bewaren
• Gebitsprothese ’s morgens afspoelen en vochtig in de mond (laten) plaatsen
• Implantaten/ originele elementen poetsen
• Chloorhexidinegel aanbrengen op implantaat van prothese op voorschrift van arts
• Orale slijmvliezen reinigen met zachte borstel of gaasje (m.n. palatum)
BIJ WEIGERING VAN MONDZORG

• Zorg voor een vertrouwensband
o Je komt natuurlijk heel erg dichtbij, zorg dat je daar rekening mee houdt
• Probeer de oorzaak van de weerstand te achterhalen
• Bied de patiënt de ruimte om zich uit te drukken
• Geef goede uitleg over de verzorging
• Bij volhouden van weigering moet dit worden gerespecteerd (overwegingen vastleggen in het patiëntendossier)
NB: Bij weigering van wilsonbekwame patiënt en diens vertegenwoordiger wordt dit gerespecteerd.
NB: Bij weigering van wilsonbekwame patiënt, maar instemming van vertegenwoordiger is de keuze van de vertegenwoordiger
doorslaggevend.
→ Richtlijn afweergedrag
PATIËNT IN VEGETATIEVE TOESTAND

(Vegetatieve toestand = buiten bewustzijn)
• Zorg dat het hoofd zijwaarts ligt
• Lippen insmeren met vaseline
• Als de mond moeilijk openblijft kunnen spatels tussen gebitselementen of kaakwallen worden geplaatst
• Patiënt mag geen gebitsprothese dragen!
• Gebitselementen poetsen en interdentaal reinigen zoals eerder beschreven
• Eventueel aanvullend reinigen met water en/of in NaCi 0,9% gedrenkte gazen
• Na reiniging de mond uit laten zuigen of deppen met gaasjes
• Let op tandenknarsen (raadpleeg in dit geval de tandarts)
• Ben alert op mondspasmen
PATIËNT IN TERMINALE TOESTAND

(Terminale toestand = laatste levensfase)
In deze fase is de logopedist normaal gesproken niet meer betrokken bij de zorg van de patiënt. Zorg in het algemeen is gericht op
verlichting van symptomen en bestrijding van complicerende factoren:
- Bestrijding van pijn
- Bestrijding van ongemak
16
- Voorkomen van een slechte laatste herinnering
TAAKVERDELING IN DE MONDZORG
Het mondzorgplan wordt binnen 6 weken na opname (of eerder wanneer nodig) opgesteld door een tandarts.
→ In de praktijk wordt de mondgezondheid in eerste instantie door verpleeghuisarts/revalidatiearts ingeschat (bij langere
opnameduur)
- Uitvoeren van mondverzorging is in eerste plaats een taak van het verzorgend personeel
- De mondzorg is een vast onderdeel binnen het MDO
- Laat scholing van verplegend personeel over aan de specialisten op dit gebied: mondhygiënist, tandarts of
tandprotheticus.
AANDACHTSPUNTEN
• Constateer het onderscheid in de begrippen mondzorg en mondverzorging
o Mondzorg: voorkomen van problemen (preventie), diagnostiek, uitvoeren van tandheelkundige behandelingen
o Mondverzorging: de dagelijkse handelingen om je mond gezond te houden (tandenpoetsen, kunstgebit
reinigen)
• Ga bij hyposialie na wat de vochtintake is
• Pijn in de mond is een belangrijke aanwijzing voor een slechte mondgezondheid
• Ben je ervan bewust dat geneesmiddelen invloed kunnen hebben op de mondgezondheid
• Mondproblemen kunnen een negatieve invloed hebben op de kwaliteit van leven
o Slechte adem, vermijden van bepaalde voeding zijn voorbeelden van sociale beperkingen
• Bij Parkinsonpatiënten extra alert op mondgezondheid, waarom?
o Parkinsonpatiënten hebben meer kauwproblemen
o Minder goed in eigen tandenpoetsen
o Mondspoelen bij poetsen problematisch
o Gebitsprothese zit slechter
o Meer slikproblemen (speekselverlies)
• Bij hyposialie kan 2 maal daags tandvlees, gehemelte, mondbodem, slijmvliezen en tong worden bevochtigd met water
(na reiniging!) met zachte tandenborstel, vochtige gazen rondom vinger, dentaswabs (= schuimachtig wattenstaafje)
• Eventueel kan kunstspeeksel worden aangebracht (als stimulatie van intacte speekselklieren niet werkt)
• Bij droge lippen vaseline aanbrengen
• Chloorhexidine nooit langdurig gebruiken (verstoring mondflora)
• Na het eten een glas water laten drinken helpt om voedselresten weg te spoelen
• Let op bij mondverzorging en inspectie van het mondgebied ook goed op je eigen veiligheid! (Onderzoekshandschoenen,
voorkom bijten)
NB: Als zorgprofessional kijk je naar de cliënt/patiënt als totaal persoon en beperk je je niet tot je eigen vakgebied bij het
signaleren van problemen.
NB: Ken wel je grenzen m.b.t. het uitvoeren van je vak, laat je adviseren door deskundigen en blijf je verdiepen in nieuwe
inzichten.
SLIK VOLW BEG WK 6 GASTCOLLEGE: DIËTIEK – MULTIPROFESSIONELE BENADERING

*gastcollege door Marianne Nieboer
Slikklachten én diëtiek in het ziekenhuis
- Afdeling neurologie
- Afdeling oncologie (hoofd/hals)
- Intensive Care
ADVIES GEVEN OVER…

Consistentie
- Siroopdikte, honingdikte, vla dikte
- Dun glad vloeibaar, dik glad vloeibaar, gemist, gemalen, zachte consistentie, normale consistentie
- Let op dubbele consistentie
Houding
- Hoofdhouding en lichaamshouding
Hulpmiddelen
- Warmhoud-bord, opzetrand bord, beker met neusuitsparing (met een neusuitsparing hoeft de cliënt niet ver
naar achteren te leunen, makkelijker drinken) …
Benadering/instructies
- Eten van tevoren aanbieden, op juiste hoogte aanbieden, eettempo verlagen
Omgevingsfactoren
17
- Rustige tafel, tv uit, geen vragen stellen als mond vol is

Inname medicatie
- In dik gladde consistentie aanbieden, alternatief voor pillen, pillen malen? Nuchter?
o Er zijn diëtisten die zich gespecialiseerd hebben in medicatie en medicatie nemen
DE DIËTIST
• De diëtist is bij uitstek de deskundige om patiënten te begeleiden op het gebied van voeding en gezondheid. Ze zorgt
ervoor dat je je beter voelt, dat de behandeling beter aanslaat en dat je – zo mogelijk – beter wordt.
• De diëtist werkt nauw samen met je arts om ervoor te zorgen dat je de juiste voeding krijgt: passend bij de aandoening,
de behandeling én natuurlijk je persoonlijke voorkeuren.
WANNEER MEERWAARDE DIËTIST BIJ SLIKKLACHTEN?

- Ongewenst gewichtsverlies
- Noodzaal voor aanpassing van consistentie
- Oncologische aandoeningen (hoofd/hals tumoren)
- Geriatrie/dementie
• Slikstoornissen, oraal (in de mond) kauwen en ingang zetten van slikbeweging

• Slikstoornissen, orofaryngeaal (slikproces van keelholte naar slikdarm)
• Slikstoornissen, oesofageaal (in de slokdarm)
WELKE PATIËNTENGROEPEN
- Neurologische aandoeningen
- Spierziekten
- Oncologische aandoeningen
- Geriatrie/dementie
WERKZAAMHEDEN
- Anamnese, voedingsbehandelplan opstellen, adviseren, educatie, evaluatie, bijstellen
o Anamnese: voedingsgewoonten, -anamnese, -behoefte, antropometrie (= het meten van de mens, denk aan
gewicht en omtrek)
- Voedingsbeleid in de instelling
DOELEN VAN BEHANDELEN

Handhaven/verbeteren van een veilige opname van voeding en dranken met aandacht voor organoleptische (=zintuigelijke
waarneming) en sociale aspecten.
- Handhaven/verbeteren van de voedingstoestand
- Voorkomen van dehydratie
- Voorkomen van obstipatie
o Het is NIET eenvoudig om met verdikte voeding voldoende vezels binnen te krijgen.
- Mondhygiëne
DIEETKENMERKEN
• Consistentie: aangepast aan de soort slikstoornis en in overleg met logopedist
• Energieverrijkt: basaalmetabolisme + toeslagen
• Eiwit: bij goede voedingstoestand 0,8-1,0 g per kg van het lichaamsgewicht; aangepast bij ondervoeding
• Aandacht voor voldoende vocht, voedingsvezels, vitaminen en mineralen
• Aandacht voor variatie (smaak en consistentie) binnen de mogelijkheden van het logopedisch advies
INTERVENTIES VAN DE DIËTIST

- Niets per os
- Aangepaste consistentie van voeding
- Aanvullende preparaten = middelen als toevoeging aan de gewone voeding
- Enterale voeding = rechtstreeks in de maag of dunne darm inbrengen van voedingsstoffen en
andere stoffen.
o Volledig/bijvoeding
o Soort voeding → wat is noodzakelijk, eiwitten, vezels?
o Toedieningsweg
▪ Neusmaagsonde
▪ PEG-katheter
18
o Bijstellen → op basis van voortgang, wensen en behoeften
AANGEPASTE CONSISTENTIE
NB: Er wordt heel duidelijk gekeken naar hoe ze het voedsel presenteren, is het een volledig gemalen maaltijd
is het opdienen zodanig dat de patiënt kan zien wat hij/zij eet.
ENTERALE VOEDING
Nadelen:
- Heel zichtbaar, verband met ziek zijn is snel gelegd
- Kwaliteit van leven…
AFBOUWEN ENTERALE VOEDING

- Gewichtstoename/stabieler
- In stapjes: eerst eventueel met bijvoeding
- Afhankelijk van de prognose van slikklachten
- Oorzaak van de slikstoornis is verwijderd: denk aan een tumor
SAMENWERKEN
• Samenwerken gaat niet vanzelf
• Eigen identiteit
• Methodische aanpak (gezamenlijk behandelplan)
• Meerwaarde van professie
• Vraag van de cliënt centraal en het doel is maatwerk te leveren
• Van elkaar leren
• Samenwerking borgen
19
STEM
STEM ONB WK 2 BEHANDELMETHODE: COBLENZER

*Ingesproken college
COBLENZER
DOEL
Economische stemgeving = met zo min mogelijk energie, zo veel mogelijk stem produceren.
o Samenhang tussen lichaam en geest in relatie tot het spreken en zingen.
o De Meeste stemproblemen komen door verstoorde coördinatie van deelcomponenten.
• Deelcomponenten: houding, ademhaling, lichaamsspanning, etc.
o Veel belang aan hervinden van natuurlijk evenwicht tussen inspanning en ontspanning > balans vinden.
GRONDPRINCIPES BEHANDELING COBLENZER

1. Eutonie
2. Ademritme
3. Stemgeven
4. Tonsütze
5. Intentie
6. Abspannen
7. Ventielspanning
8. Ritme
Eutonie
o Evenwicht van alle spiergroepen
o Juiste spanning balans
o Betere beheersing van spieren door vergroting van het instrumentale bewustzijn > iemand is goed lichaams-bewust,
iemand kan goed voelen/waarnemen wat er in het lichaam gebeurt.
Ademritme
o Belangrijk om ademhaling aan te passen aan activiteit en inspanning
o Ademritme ondervindt invloed van emotionele en psychische toestand
o Beïnvloedende factoren leren loskoppelen van ademhaling is belangrijk voor spreken
NB: Om een goed ademritme te krijgen is eutonie van belang.
Stemgeven
o Goede stemgeving berust op correct aanspannen van de stembanden
o Correcte spanning en ademdruk voor optimale draagkracht en goede resonantie
Tonstütze [toonstuutze] (ademsteun)

o Uitademingsspieren worden actief
o Inademingsspieren ontspannen maar opgebouwde spanning verdwijnt niet meteen
o Middenrifspieren ontspannen geleidelijk
o Belangrijk om inademingsspieren gecontroleerd te laten ontspannen
o Zo ontstaat een constante en actieve ademstroom die de stemklank gaat ondersteunen
Intentie
o Verband tussen intentioneel handelen en spieractiviteit in het middenrif
o Verhoogde intentionaliteit zorgt voor een verdieping van middenrif.
Abspannen
o Ademsteun/tonstütze is nodig voor abspannen – denk aan het uitblazen van een kaars, ademsteun nodig > de
inademingsspieren blijven wat actief tijdens het uitademen > het middenrif ontspant bij het uitademen geleidelijk aan >
hiervoor is intentie belangrijk.
o Middenrif veert na fonatie terug in inademingsstand omdat deze actief is gebleven door intentie
o Middenrif spant aan
o Zo weinig mogelijk actieve spierbeweging, reflex
o Uitkomst: Open en klankvol stemgeluid waarbij de inademingspositie zichzelf hersteld.
NB: Onthoud dat bij abspannen het middenrif AANSPANT, het voelt echter als loslaten.
Ventielspanning
o Articulatiepunt is ventielpunt = daar waar de lucht naar buiten komt
20
o Economisch stemgeven gaat samen met veerkrachtige (pittige)articulatie
Ritme
o Adem, beweging, stem en articulatie werken gecoördineerd samen (wederzijdse afhankelijkheid)
o Ritme heeft een eutoniserende en kracht bundelende werking > ritme zorgt ervoor dat er een samenhang ontstaat
tussen alle componenten
o Kleine motoriek wordt meegetrokken door ritme van grove motoriek
STEM ONB WK 2 BEHANDELMETHODE: PAHN

*Ingesproken college
PAHN
DOEL
1. Economisch en instrumenteel leren gebruiken van de stem
2. Bevorderen van zo weinig mogelijk fysieke inspanning bij stemgeven
3. Goede luidheid en draagkracht
4. Aangepaste toonhoogte voor leeftijd en geslacht
5. Goede resonantie (oraal-nasaal balans)
6. Goede stemkwaliteit met aangenaam timbre
BASISPRINCIPES
o Economisch stemgebruik (zo min mogelijk inspanning, zoveel mogelijk stemgeluid)
o Stemontwikkeling en instrumentaliteit
o Duidelijk therapieconcept
o Spansysteem
o Nasaleer-principe
Economisch stemgebruik
• Stem gebruiken zonder overbodig energieverbruik
• Eutonie in de larynx
• Om bovenstaande punten te bereiken > belangrijke factoren:
o Houding, ademhaling, ademsteun, middenrifactiviteit, articulatie, resonantievorming, sensibiliteit van de
stemgeving en regulering van de stemgeving.
Stemontwikkeling en instrumentaliteit
• Stem leren bespelen zoals elk ander instrument
• 3 kenmerken van instrumentaal denken:
o Stem moet zoals instrument bespeeld worden
o Moet ontwikkeld worden
o Fysieke en psychische conditie bepaald kwaliteit instrument
NB: Uitgangspunt Pahn: Benader stemtherapie alsof je een heel nieuw instrument gaat leren spelen.
Duidelijk therapieconcept
Methode van experimenteel oefenen is overbodig. Pahn heeft hele duidelijke stappen van het begin tot het einde van de
therapie, je hoeft hier zelf niets aan toe te voegen of veranderen.
Spansysteem
Grove spanfunctie: externe larynxmusculatuur
• M. cricothyroideus aanzet tot hogere trillingsfrequenties > hogere/lagere stemgeving
• M. sternothyroideus en m. sternohyoideus: rol in onderste strottenhoofdspanning
• Bewegen hyoïd en thyreoïd omlaag
Fijne spanfunctie: interne larynxmusculatuur

• M. vocalis, m. cricoarytenoideus posterior en lateralis:
o Om een zuivere toon treffen zijn de m. vocalis en de m. cricoarytenoideus lateralis van groot belang
o Spankracht van deze spieren zorgt voor extra toonomvang
o Verandering in spanning van m. vocalis: maakt verschil in dikte van de stembanden
▪ Belangrijk bij snel en nauwkeurig treffen van bepaalde toonhoogte
▪ Belangrijk bij toonhoogte aanhouden wanneer stemvolume wijzigt
NB: Pahn zegt dat de grove en fijne spanfunctie in correcte balans dienen te zijn om een goede stemfunctie te bereiken.
21
Nasaleer-principe
• Er is een nauw verband tussen larynxspieren en de velummusculatuur
• Ontspannen velum geeft ontspannen stemgeving (tijdens nasaleren is het velum ontspannen)
• Resonans bij klinkers en nasale medeklinkers vermindert spanning in strottenhoofd
• Lage plaatsing van strottenhoofd tijdens nasaleren
• Als het strottenhoofd naar beneden zakt, ontstaat er een grotere resonantieruimte. Er is een breder en langer
aanzetstuk.
• Versoepelde articulatie is belangrijk
• Meer vrijheid in keuze van timbre + mogelijkheid tot aanpassing klankideaal
• Verbeterde resonantie-modulering door ontspanning
STEM BEG WK 2 KEUZE BEHANDELMETHODE

FORMULIER KLINISCH REDENEREN
KEUZE BEHANDELMETHODE
Beargumenteer waarom je welke behandelmethodes kiest bij jouw proefpersoon/cliënt.
- Waarom past deze behandelmethode bij de stoornis van jouw proefpersoon?
- Waarom past deze behandeling bij het participatieniveau en de persoonlijke factoren van jouw persoon?
- Waarom heb je deze behandelmethodes verkozen boven andere? Waarom heb je andere bekende methodes niet gekozen?
ANATOMIE EN FYSIOLOGIE
Leg gedetailleerd uit wat de anatomisch en fysiologische aspecten van jouw behandeling zijn. → Wat hebben de anatomie en
fysiologie (houding, adem, etc) voor invloed op de stem.
- Leg gedetailleerd uit wat er anatomisch en fysiologische bij jouw proefpersoon aan de hand is.
- Leg vervolgens gedetailleerd uit wat er gebeurt tijdens jouw gekozen behandelmethode op anatomisch en fysiologisch niveau.
- Let gedetailleerd uit wat je anatomisch en fysiologisch hoopt te bereiken.
Bijvoorbeeld: Keuze LaxVox behandeling:

Door het bubbelen in het water ontstaan er druk-fluctuaties dit zorgt voor een bepaalde beweging in de stemplooien waardoor er
meer ontspanning optreedt.
NB: Hoe komt het, dat wanneer ik … oefening doe dat … gebeurt?!
STEM ONB WK 3 COMPLETE VOCAL TECHNIQUE

3 principes die altijd gelden:
o Er moet altijd ademsteun zijn
o Er moet een bepaalde hoeveelheid twang in de stem zijn
o Vermijden van het naar voren steken van de onderkaak (dan komt er te veel spanning
bij de lippen)
4 stemsoorten *als de basis is bereikt:

o Neutral
o Curbing
o Overdrive
o Edge
22
LUIDHEID BIJ VERSCHILLENDE VOCAL MODES

NB: In elke vocal mode, is een bepaalde mate van twang van belang. Het geeft een bepaalde doordringendheid aan het geluid.
Twang = een beetje nasaal geluid maar komt niet
uit de neus, maar uit het strottenhoofd. De
bovenkant van de epiglottis en de bovenkant van
de arytenoiden (=kraakbeen waaraan de
stembanden zijn verbonden met kleine spiertjes)
bewegen naar elkaar toe, het strottenhoofd
krijgt een soort ‘toeter-vorm’ waardoor het
twang-geluid ontstaat.
CURBING ANATOMIE STROTTENHOOFD

De valse stembanden naderen naar elkaar toe en
de voor- en achterkant van het strottenhoofd
komt ook dichter bij elkaar. Er ontstaat een
vernauwing in de holte.
OVERDRIVE ANATOMIE STROTTENHOOFD

Hetzelfde gebeurt als bij curbing, maar de vernauwing is nóg nauwer. De ruimte boven de stemplooien wordt smaller, de
stemplooien zelf blijven ontspannen en voldoende ruimte hebben.
EDGE ANATOMIE STROTTENHOOFD

De vernauwing is maximaal. De valse stembanden en voor- achterkant van het strottenhoofd zijn zo nauw bij elkaar, dat je de
stembanden bijna niet kan zien.
23
Het verkeerd toepassen van de verschillende modes, kan leiden tot

ernstige stemplooi problemen.
STEM BEG WK 3 BEHANDELING VAN ZANGERS MET STEMPROBLEMEN

Verschil zingen en spreken
o Doel
o Spraak
o Intensiteit
o Toonhoogte variatie
o Klankkleur
o Registers
VERSCHIL (LOGOPEDIE) STEM THERAPIE EN ZANGLES

Logopedie: Er is sprake van een klacht/stemprobleem. Gericht op efficiëntie van de zang/spreek stem.
Zangles: Er wordt gewerkt met een gezonde stem, met als doel de zangstem te optimaliseren.
LOGOPEDIE (STEMTHERAPIE) ZANGLES

o Vanuit het hele ICF naar de stem kijken - Esthetiek
• Fysiologie - Gezonde stem (de basis moet goed zijn)
• Stemproblemen - Muzikale omvang
• Stemontwikkeling - Zangstem
• Externe factoren
• Persoonlijke factoren
o Spreekstem
o Interprofessionele samenwerking
24
ESTILL VOICE TRAINING

EVT = Zang en spraak methode door Jo Estill in 3 disciplines:
o Craft = bewust controle krijgen
o Artisty = toepassen van de stem
o Magic = ervaring van het een worden met het publiek
EVT gaat uit van de anatomie in 13 structuren
STEM ONB WK 4 STEMPLOOI

VERLAMMING EN LARYNGEALE DYSTONIE
AB- EN ADDUCTIE STEMPLOOIEN
Adductie = de beweging naar het lichaam toe.
Abductie = de beweging van het lichaam af.
1 2
3
1. Hier is de m. cricoarytenoideus posterior afgebeeld. Als deze

aangespannen is, openen de stemplooien en kan je ademhalen.
→ Abductie.
2. Aan beide zijde spant de m. cricoarytenoideus lateralis aan. Dit
zorgt ervoor dat de processus vocalis van de arytenoiden naar
elkaar toe bewegen en het voorste 2/3 van de stemplooi
gesloten is. De zogenaamde ‘fluisterdriehoek’ ontstaat.
3. Vervolgens spannen de m. arytenoideus transversus en
obliquus aan. → Adductie. Nu is de volledige stemplooi
gesloten en kunnen de stembanden in trilling gebracht worden.
INNERVATIE VAN DE LARYNX

De gele lijn op de afbeelding illustreert zenuwbanen.
1. N. vagus (N. X) → deze hersenzenuw heeft een aantal vertakkingen…
2. De eerste aftakking is weergegeven in nummer 2 en 3. Deze splits-aftakking
is de n. laryngeus superior. Nr. 2 = Ramus internus.
3. Ramus externus (van de N. laryngeus superior).
→ De uitloper van de n. vagus loopt helemaal naar benden en keert zich vervolgens
terug naar boven. Deze uitloper wordt de n. recurrens genoemd.
4. N. laryngeus inferieur (uiteinde van de n. recurrens)
5. M. cricothyroideus
6. N. recurrens met takken naar trachea en oesophagus.
SCHEMATISCHE WEERGAVE INNERVATIE VAN DE LARYNX

De n. vagus splitst zich in de n. laryngeus superior en n. laryngeus recurrens.
25
De eerste aftakking (naar boven): superior, splitst zich weer in de ramus externus en -internus. De externus verzorgt het m.
cricothyroideus (het omhooggaan van de toonhoogte van de stem). De internus zorgt voor de sensibiliteit van het slijmvlies in het
strottenhoofd.
De tweede aftakking (naar beneden): recurrens, eindigt

in de n. laryngeus inferieur die zorgt voor de inwendige
larynxmusculatuur (=belangrijk!!).
STEMPLOOI VERLAMMING
OORZAKEN
• Druk op de zenuwbaan (tumor)
• Intubatie tijdens operatie → er raakt iets
beschadigd
• Trauma
• Iatrogeen = het gevolg van iets anders bij een medische behandeling
o Hoofd-/hals chirurgie
o Schildklier-/halswervel-/hart-/thorax-/slokdarm chirurgie (n. recurrens kan geraakt worden)
• Virale infectie → neuritis
• Toxische invloeden
• Ideopathisch: onbekend
SOORTEN VERLAMMING
Parese = gedeeltelijke verlamming
Paralyse = volledige verlamming
NB: Je geeft de stemplooi verlamming de naam van hetgeen NIET meer kan.
Adductieparese = de stemplooi kan niet meer adduceren, de stemplooi kan niet meer naar elkaar toe bewegen.
• Bilateraal
• Unilateraal rechts/links (recurrens-parese) → komt het vaakst voor.
o De stemplooi wil niet meer sluiten; eenzijdig = ernstige heesheid (B3), tweezijdig = complete afonie.
Abductieparese = de stemplooi kan niet meer adbuceren, de stemplooi kan niet meer van elkaar af bewegen.
• Bilateraal
o ACUUT INGRIJPEN!! Ademhalen is niet meer mogelijk!!
• Unilateraal
o 1 stemplooi blijft in het midden staan, stemgeluid is voldoende maar bij zware inspanning van de stem waarbij
veel zuurstof nodig is, is lastig.
POSITIE VERLAMDE STEMPLOOI

De stemplooi met het kruisje erop illustreert de
verlamde stemplooi.
1A = Mediane positie (gesloten)
1B = Mediane positie (open)
2A = Para-mediane positie
2B = Para-mediane positie
3A = Intermediaire positie
3B = Intermediaire positie
LARYNGEALE DYSTONIE
Synoniemen voor laryngeale dystonie (afhankelijk van de visie op de aandoening):
• Spastische dysfonie
• Spasmodische dysfonie
• Stemstotteren
OORZAKEN
Vroeger: psychogene aandoening
Nu: neurologische aandoening
Dystonie = Stoornis in spanning van de spier. Onwillekeurige wisselende spierspanningen. Oorzaak is neurologisch.
26
VORMEN
NB: In dít geval (bij dystonie) benoemd de naam datgene wat de stemplooi juist te veel doet.
Laryngeale adductor dystonie
GRABAS: S=3
Extreem gespannen momenten → stemplooien worden heel erg op elkaar gedrukt.
Laryngeale abductor dystonie

GRABAS: A=3
Afone momenten → wisselende spierspanningen die zorgen voor abductie momenten.
STEM ONB WK 4 UNILATERALE ADDUCTORVERLAMMING STEMPLOOIEN (BEHANDELING)

Unilateraal = eenzijdig
Adductor = de stemplooi wil niet meer adduceren, dus niet meer sluiten en staat in open positie.
HERSTEL UNILATERALE STEMPLOOIVERLAMMING

• Spontaan
• Logopedie
• Chirurgie (wordt 6-9 maanden mee gewacht wegens de mogelijkheid op spontaan herstel)
STEMPLOOIPARALYSE – LOGOPEDISCH ONDERZOEK

Altijd proef met hoofdhouding om te kijken of dit invloed heeft op de stemkwaliteit:
- Draaien naar aangedane zijde (stemplooi meer naar mediaan) → stemklank kan verbeteren
- Naar gezonde zijde (verhoging spanning verlamde stemplooi) → stemkwaliteit kan verbeteren
- Kin op borst (verandering interne verhoudingen) → stemkwaliteit kan verbeteren
o Er wordt uitgezocht of de hoofdpositie invloed heeft op de stemkwaliteit.
DOELEN STOORNISNIVEAU LOGOPEDIE

- Verbeteren adductie, sluiting stemplooien verbeterd op verschillende manieren:
o Meer mediane positie verlamde stemplooi
o Compensatie door gezonde stemplooi
- Voorkomen secundaire hypertonie → op het moment dat de stem heel hees/zacht is, zie je
dat men met extreem veel spanning en kracht gaat spreken uit compensatie, met zeer
nadelig effect.
UNILATERALE ADDUCTORPARALYSE – STEMTHERAPIEËN (VERBETEREN VAN GLOTTISSLUITING)

• Stootoefeningen
o Goed bij oppassen dat er niet te veel kracht gezet wordt!
o Voorbeeld: Heel luid [pa] [pa]
• Laryngeal valving
o Iemand de stemplooien laten sluiten en vanuit daar geluid maken
• CV-syllabes (/ba/)
o Korte syllabes gebruiken die beginnen met een explosief
• Vaste klinkerinzetten
• Vocal Function Exercises (Stemple)
• LaxVox/ buis-resonans
• Evt. initieel:
o Laryngeale compressie/ aanpassing hoofdhouding
CHIRURGIE
Endolaryngeale chirurgie
- Een injectie met teflon of autoloog vet wordt ingebracht zoals op de afbeelding, in de verlamde stemplooi.
- Nadeel: kan in de loop van de tijd verwijderen.
Arytenoidadductie
- Arytenoiden dichterbij elkaar brengen (operatief)
- Arytenoid van verlamde stemplooi wordt naar binnen bewogen door aan de
achterkant de procesus muscularus aan te trekken.
27
Framework chirurgie
- Thyreoplastiek
- In het schildkraakbeen (thyroid) wordt een opening
gemaakt en een blokje kraakbeen uitgenomen. Dit blokje wordt
naar binnen geduwd en duwt nu tegen de verlamde stemplooi
aan waardoor deze meer naar mediaan wordt verplaatst. Dit
blokje wordt weer vastgezet.
STEM BEG WK 4 STEM EN NEUROLOGISCHE STOORNISSEN/COVID -19

ALS
ANATOMISCHE EN FYSIOLOGISCHE VERKLARINGEN/ OORZAAK VAN
STEMPROBLEMEN
• Uiteindelijke verlamming spieren → dus ook stembanden
kunnen verlamd raken (stemplooien sluiten niet meer
volledig), waardoor fonatie niet (goed) meer lukt
• ALS gaat vaak gepaard met dysartrie
HOE KLINKT HET:

https://www.youtube.com/watch?v=PZix1F6Gygk
https://www.youtube.com/watch?v=R-3oasbo-28
HOE IS HET VERLOOP VAN DE STEMPROBLEMEN?

Bij ongeveer 1/3e van de patiënten beginnen de verschijnselen in mond en keel, met problemen met slikken. Een lichte
verandering van de stem kan zich ook voordoen
(https://www.spierziekten.nl/overzicht/amyotrofische-laterale-sclerose/diagnose-en-verschijnselen-
als/#:~:text=Verschijnselen%20van%20ALS%20Omdat%20de%20diagnose%20ALS%20berust,en%20moeheid%2C%20beginnend%
20in%20%C3%A9%C3%A9n%20van%20de%20ledematen.)
De spieren worden steeds slapper, waardoor stemgeving steeds moeilijk wordt. Wanneer patiënten zich niet meer verbaal
kunnen uiten, gaan patiënten gebruik maken van een spraakcomputer
WAT IS DE PROGNOSE?
3 tot 5 jaar na de diagnose
Afhankelijk van hoe snel het ALS zich vordert.
WAT ZIJN BEHANDELMOGELIJKHEDEN:

De logopedist geeft onder meer eet- en slikinstructies om verslikken te voorkomen en instructies voor
communicatiemogelijkheden (in de toekomst).
ATAXIE
ANATOMISCHE EN FYSIOLOGISCHE VERKLARING/ OORZAAK VAN STEMPROBLEMEN INCLUSIEF AFBEELDINGEN:
Doordat de aandoening zich bevindt in de kleine hersenen en het zich kenmerkt door willekeurige bewegingen. Er gaat iets fout in
de coördinatie van de spieren. Coördinatie is nodig voor het uitvoeren van zuivere bewegingen. De stembanden worden dus niet
meer goed gecoördineerd waardoor de stem wisselend zacht en hard kan klinken. Het komt ook voor dat er een
stembandverlamming ontstaat waardoor de stem zacht en hees klinkt.
HOE KLINKT HET? GELUIDSFRAGMENT

Hees
https://www.youtube.com/watch?v=AX-x3oegAm0
28
HOE IS HET VERLOOP VAN DE STEMPROBLEMEN/ PROGNOSE?

Ataxie is een neurodegeneratieve aandoening. Dit houdt in dat de stemproblemen zullen verslechteren. In de loop van de jaren
worden de spieren dunner omdat er steeds minder spiervezels in de spieren aanwezig zijn. Hierdoor wordt alles steeds minder
sterk en hebben ze minder kracht. Hierdoor zal de stemsluiting minder worden en zal de stem steeds heser klinken.
WAT ZIJN DE BEHANDELMOGELIJKHEDEN?

Logopedisch: Werken aan de heesheid met als doel het zoveel mogelijk behouden van kwaliteit van leven. Een techniek vinden
die ervoor zorgt dat de patiënt zo comfortabel mogelijk kan stemgeven zodat ze nog goed kunnen communiceren zonder dat het
vervelend is voor de cliënt. De therapie wordt steeds aangepast naar de mogelijkheden van de cliënt voor de tijd dat het nog lukt.
COVID-19
Covid-19 is een longziekte die varieert van milde luchtwegklachten tot ziekenhuisopname met langdurige beademing op intensive
care met hoge beademingsdrukken. Door langdurige beademing kan stemzwakte optreden; verminderde ademcapaciteit en
deconditioneren. Kalf et al (2021).
Bij intubatie buis gaat tussen de stembanden door de luchtpijp in. Soms kan daardoor de luchtpijp ontstoken raken en het
gezonde slijm dat de stembanden bedekt kan dikker worden. Gevolgen kunnen dan zijn: zwakke stem; schorre of hese stem;
keelpijn bij praten of slikken; keelschrapen en kuchen t.g.v. een droge keel; moeite met aansturen van de stem.
Uit de studie van Rouhani et al (2020) is gebleken dat er een hoge incidentie van laryngaal letsel is bij patiënten die tijdens COVID-
19 een endotracheale intubatie en tracheotomie hebben ondergaan. Ook door het vele hoesten kunnen de stembanden
overbelast zijn en geïrriteerd raken.
HOE KLINKT HET: GELUIDSFRAGMENT.

https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=CMmsscVN-js
WAT ZIJN BEHANDELMOGELIJKHEDEN: LOGOPEDISCH/ CHIRURGISCH? WAT IS DE PROGNOSE?

Afwachten, in sommige gevallen herstelt de stem vanzelf, de irritatie en ontsteking van de stemplooien neemt af en de kracht van
de stem neemt weer toe.
Tips logopedie:
• Zorg voor een rustige omgeving zodat je de stem niet hoeft te forceren
• Voldoende hydrateren zodat de stemplooien soepel blijven
• Probeer niet te hoesten bij een kriebel in de keel → alternatieven zijn: slikken; slokje water drinken; blazen; door de neus
ademen; huffen (hoesten op een /h/.
• Om de stem niet te forceren: ontspannen neuriën.
• Voldoende stemrust na veel praten.
Bron: https://www.youtube.com/watch?v=26uDCWTqjPI
Door het weinige praten en vele hoesten kunnen de stembanden verslechterd zijn. Als dit langer dan 6 weken aanhoudt, is het
aan te raden naar de huisarts/ logopedist te gaan.
De nadruk bij het herstel ligt bij het gebruiken van stemtechnieken, en een goede articulatie.
www.meditas.be/stemproblemen-door-corona
CVA IN HERSENSTAM
ANATOMISCHE EN FYSIOLOGISCHE VERKLARING/OORZAAK VAN STEMPROBLEMEN
De hersenstam reguleert de ademhaling. Wanneer er een CVA in de hersenstam plaatsvindt kan het zijn dat er problemen met de
ademhaling zijn. Ook kunnen er verlammingen optreden, dus er kan ook sprake zijn van een stembandverlamming.
HOE KLINKT HET:

Door de verlamming en de slapte zal er sprake zijn van heesheid. Ook is er sprake van monotoon spreken.

Er kan spierslapte van de keel en stembanden optreden. Hierdoor sluiten de stembanden niet goed en kan er heesheid optreden.
Door de CVA kan er herstel optreden en zal er mogelijk een spontaal herstel optreden bij de stembandverlamming.
WAT IS DE PROGNOSE?
De prognose is herstellend (CVA)
29
WAT ZIJN BEHANDELMOGELIJKHEDEN

Logopedisch
- Het belangrijkste is om aan de sluiting van de stemplooien te werken. Daarnaast kan er gewerkt worden aan de
ademhaling.
Chirurgisch
- Wanneer er een stembandverlamming is zal er eerst gewacht worden met een operatie, om te kijken of er nog spontaan
herstel zal optreden. Wanneer dit niet het geval is kan er gekozen worden om de stemband operatief te verplaatsen.
MS
ANATOMISCHE EN FYSIOLOGISCHE VERKLARING/ OORZAAK VAN STEMPROBLEMEN: AFBEELDINGEN
Geringe ademkracht die nodig is om te spreken, een gestoorde controle over het stemgeluid en heesheid.
Ongeveer 40% van de patiënten met MS krijgt stemproblemen.
• Heesheid
• Schorheid
• Spanning meest voorkomend bij GRBAS
• Hoogste score VHI bij de stelling “Ik raak buiten adem tijdens het spreken”
• Spastische dysfonie – spasme in de stemplooien
HOE KLINKT HET: GELUIDSFRAGMENT

https://www.youtube.com/watch?v=bnpkqr0O1Vc

Progressief ziektebeeld.
WAT IS DE PROGNOSE?
Bij de meeste mensen verloopt MS in twee fasen. In de eerste fase wisselen slechte en goede periodes elkaar af (Relapsing
Remitting MS). In de tweede fase herstellen de klachten (bijna) niet meer: ze worden geleidelijk ergen (Secundair Progressive MS).
Bij zo'n 20% van mensen met MS begint MS direct in de tweede fase. Langzaamaan verergeren je klachten, afgewisseld met
stabielere perioden. Meteen vanaf het begin. Je gezondheid gaat steeds achteruit en je hebt duidelijke terugvallen.
WAT ZIJN BEHANDELMOGELIJKHEDEN:

Logopedisch
Strategieën aanreiken om langzamer te spreken of meer te concentreren op wat je zegt.
Het verbeteren van de kwaliteit van de stem, luider of duidelijker.
Ademhalingsoefeningen (tijdens het stemgeven): ademcontrole en ademverdeling.
Chirurgisch
Progressieve aandoening → doe je hier chirurgisch iets mee?
ZIEKTE VAN HUNTINGTON

ANATOMISCHE EN FYSIOLOGISCHE VERKLARING/
OORZAAK VAN STEMPROBLEMEN: AFBEELDINGEN
De ziekte van Huntington is een erfelijke
neurodegeneratieve ziekte waarbij bepaalde groepen
zenuwcellen in de hersenen langzaam afsterven.
De ziekte veroorzaakt motorische, cognitieve en
psychiatrische symptomen.
HOE KLINKT HET?

https://youtu.be/cXhimxd_Jr0?t=72 → Deze vrouw zit in
het beginstadium van de ziekte
https://www.youtube.com/watch?v=isCdzcvEqXI → Bij
deze vrouwen is de ziekte al verder gevorderd
De fonatie wordt gekenmerkt door pauzes, onregelmatige ademhaling en onvoorspelbare orale bewegingen. Patiënten zijn niet
meer in staat om een constante grondfrequentie te produceren. Ook het aanhouden van de stemgeving is steeds moeilijker.
30
Onderzoekers omschrijven de stem van Huntington patiënten als luid, hees, geperst, hard en een veel onregelmatige toonhoogte
wisselingen of een stem die opeens stopt.
Er is sprake van ongecontroleerde ad en abductie van de stemplooien waardoor er een toename is van Jitter en Shimmer en een
afname van de Harmonics to Noise ratio.

De fonatie van patiënten met huntington wordt in de loop van de tijd steeds minder stabiel. Late fase: Natuurlijke spraak is
waarschijnlijk niet meer verstaanbaar, maar er kan wel enig begrip aanwezig zijn.
WAT IS DE PROGNOSE?
Vroeg stadium
De patiënt functioneert nog zelfstandig, maar er zijn al motorische, psychiatrische en/of cognitieve symptomen waarneembaar.
Tussenstadium
De ziekteverschijnselen zijn duidelijk aanwezig. Het zelfstandig functioneren gaat achteruit. Behandeling en begeleiding zijn steeds
noodzakelijker. De patiënt woont over het algemeen nog thuis, maar de ziekte beïnvloed zijn of haar functioneren thuis of op het
werk. Er is een toenemende behoefte aan ondersteuning. Dagbehandeling en tijdelijke opnames worden mogelijk onderdeel van
de zorg.
Gevorderd stadium
De patiënt kan niet meer zelfstandig functioneren en is afhankelijk van zorg. Intensieve thuiszorg of opname is noodzakelijk,
omdat de mogelijkheden om thuis te ondersteunen steeds minder worden.
De levensverwachting van mensen met de ziekte van Huntington is na de diagnose gemiddeld nog zo'n twintig jaar. De ziekte leidt
uiteindelijk tot overlijden, meestal door bijkomende oorzaken zoals bijvoorbeeld een longontsteking.
WAT ZIJN BEHANDELMOGELIJKHEDEN?

- Logopedisch
Vroege fase: Hierbij kan het bijvoorbeeld gaan om ontspanningstechnieken en technieken uit de stemtherapie die ontworpen zijn
om de laryngeale spierspanning te normaliseren wanneer harde glottisslagen of stenose bij stemgeving zich voordoen. Het drillen
van klemtoon en intonatie blijkt in de vroege fase nuttig te zijn voor het behoud van de prosodie (Prater & Swift, 1984)
Midden fase: De rol van de logopedist is het afwegen van en adviseren over de mogelijkheden tot ondersteuning van de
communicatie tijdens verschillende activiteiten en in verschillende situaties, zodat sociale relaties behouden kunnen blijven.
- Chirurgisch
Er is geen medicijn om de ziekte van Huntington te genezen. Er is ook geen medicijn dat de ziekte kan afremmen. Van alle
symptomen zijn vooral de spontane bewegingen met medicijnen te behandelen. Sommige mensen hebben veel last van deze
bewegingen en vallen vaak. Zij krijgen dan speciale medicijnen. Ook zijn er medicijnen die helpen als je erg somber en prikkelbaar
bent door je ziekte.
STEM BEG WK 5 COACHING GESPREKKEN VOORBEREIDEN/ KLINISCH REDENEREN
Ambivalentie = een staat van in conflict zijnde emoties die gerelateerd zijn aan hetzelfde object, idee, persoon of in ons geval
behandeling. (Bijvoorbeeld, gevoelens van perfectionisme zorgen voor angst om het fout te doen, kan ervoor zorgen dat de
perfectionist er niet aan begint.)
31
GEHOOR
GEHOOR BEG WK 2 OPFRISSEN!

Orgaan van Corti: In het slakkenhuis
Begin audiogram afnemen: 40dB (mits geen gegevens)

Het startniveau van de volgende frequentie is altijd 20 dB luider dan de drempel van de eerder gemeten frequentie
Luchtgeleiding moet gemaskeerd worden als het verschil tussen de luchtgeleiding van het te onderzoeken oor groter of gelijk is
aan 40dB van de beengelding van het niet te testen oor. Omdat overhoren altijd via de gehoorbeentjes gaat.
Foetus hoort al 5 maanden na de conceptie
Overhoren = Als je geluid aanbiedt aan het ene oor, kan dit ook aankomen bij het andere oor met 40dB door de gehoorbeentjes.
Overhoren van de luchtgeleiding treedt op als er een groot verschil bestaat tussen beide oren, maar vind nog steeds altijd plaats
via de beengeleiding.
Matig gehoorverlies: 41-60dB drempel.
GEHOOR ONB WK 3 AUDIOMETRIE BIJ KINDEREN EN CLIËNTEN MET EEN VERSTANDELIJKE

BEPERKING
HOOR ONTWIKKELING BIJ KINDEREN
• Ontwikkeling van het gehoor loopt parallel aan verfijning van neurale structuur
• Vanaf geboorte hoor-reacties rond 80dB
• Na 3 maanden reageert een baby op ongeveer 40-50dB
• Rond 1 jaar: 20dB
Eerste jaar: ontwikkeling van andere aspecten van het horen: richting horen,
waarnemen luidheids- en toonhoogte verschillen, temporele kenmerken, timbre,
klemtonen, etc.
Verfijning volgt in de tijd erna weer ongeveer parallel met leren en kennen en
herkennen van spraakkenmerken zoals ritme, intonatie en beklemtoning.
ONTWIKKELING SUBJECTIEVE HOOR DREMPELS (IN SPL)

De hoor-reacties van een foetus zijn bijvoorbeeld veel beweging maken in de buik
tijdens een concert.
NB: Hoe ouder je wordt, hoe specifieker de gehoordrempel te onderzoeken is.
HET BELANG VAN VROEGE OPSPORING GEHOORPROBLEMEN

o Goed gehoor is essentieel voor verwerving van spraak en taal in de eerste levensjaren van kind
o Vanaf 1996 invoering Neonatale gehoorscreening → verbetering, het lukt nu sneller en beter om kinderen met
gehoorproblemen vroegtijdig te selecteren.
o Tot die tijd screening bij 9 maanden in de vorm van een vrij veld meting, simpelweg kijken of het kind zijn hoofd draait
wanneer er geluid is > hele korte periode betrouwbaar af te nemen.
NEONATALE GEHOORSCREENING IN NEDERLAND

Doel: Kinderen opsporen die een permanent uni- of bilateraal (= een- of tweezijdig) conductief of perceptief gehoorverlies
hebben van minimaal 40dB in het frequentiegebied van de spraak.
• Sinds 2006 bij ongeveer 97% van alle pasgeborenen
• 3-7 dagen na geboorte (tegelijk met hielprik door JGZ = Jeugd Gezondheidzorg)
• Bij uitval op de neonatale gehoorscreening, na 1 week herhalen.
Voordelen
o Objectief en snel
o Vroege interventie geeft betere kansen voor spraak- en taalontwikkeling
Nadelen
o Auditieve neuropathie niet opgespoord – vaak wel een respons van middenoor, maar het probleem zit dan in de
hersenen.
32
o Verworven slechthorendheid hoeft niet altijd zichtbaar te zijn bij de geboorte, maar het gehoorverlies is dan langzaam
progressief.
SCREENINGSAPPARATUUR
• Groen lampje: pass = goed gehoor
• Rood lampje: refer = afgewezen
• Bij onvoldoende emissies (refer) altijd vervolgonderzoek nodig
• Na 2x refer: AABR (= vereenvoudigde BERA)
• Onvoldoende: verwijzing AC voor BERA-onderzoek
• Tijdens Brainstem Evoked Response Audiometrie (BERA), ofwel hersenstamaudiometrie, worden elektrofysiologische
reacties van de auditieve hersenstam (Auditory Brainstem Responses, ABR) gemeten. Met BERA wordt het onderzoek
bedoeld en met ABR dat wat gemeten wordt. In de praktijk worden de termen BERA en ABR veelal door elkaar gebruikt.
• AABR (Automated Auditory Brainstem Response) methode: Ook bij de AABR-methode wordt een geluid aangeboden aan
het oor. Op hersenstamniveau wordt vervolgens gekeken of de elektrische signalen als reactie op dit geluid kunnen
worden gemeten.
BERA
o Tijdens het onderzoek slaapt de baby in een volledig stille kamer
o Er wordt een gel op de plekken van het hoofd gedaan waar de elektroden geplaatst worden
o Zowel de lucht- als beengeleiding wordt aangesloten op de oren van het kind, via deze apparatuur worden geluiden
afgespeeld
o De reacties worden verstuurd via de elektroden en geanalyseerd
PREVALENTIE GEHOORSTOORNISSEN IN NEDERLAND

Recent is in Nederland onderzoek gedaan naar de oorzaak van slechthorendheid op de jonge kinderleeftijd. Hieruit bleek dat met
de huidige diagnostische mogelijkheden bij 76% van de kinderen een diagnose kon worden gesteld. Bij 39% van de kinderen ging
het om erfelijke oorzaken, bij 30% om verworven oorzaken (zoals een infectie met het Cytomegalo-virus tijdens de zwangerschap
of zuurstoftekort rond de geboorte). Bij 7% was de oorzaak divers.
(Bron: RIVM-draaiboek Neonatale gehoorscreening)
TOON- EN SPRAAKAUDIOMETRIE BIJ (JONGE) KINDEREN

PROBLEMEN
→ Instructies zijn lastig te begrijpen voor (jonge) kinderen
→ Baby’s kunnen niet betrouwbaar reageren op de stimulus
OPLOSSINGEN
→ Bij audiometrie voor pasgeborenen:
Audiometrie m.b.v. gedragsobservaties (BOA = Behavioral Observation Audiometrie)
- Observaties van de reacties op geluid
- Optimale conditie: slapend of nét niet slapend → veranderingen in het lijf en mimiek zijn goed waar te nemen.
- Gebaseerd op reflexen
o Moro reflex = reflex dat plaatsvindt door het kind te laten schrikken → hard geluid
o Zuigreflex
- Voor het minimale geluidniveau waarop van 0-6 maanden gereageerd wordt op smal-bandige ruis (NB) aangeboden
(stimulus van ongeveer 2 seconden) De volgende waarden worden aangenomen:
o Tot 6 weken: 75dB ± 5dB
o 6 weken – 4 maanden: 70dB ± 10dB
o 4 maanden – 6 maanden: 50dB ± 10dB
- Criteria geldig respons:
o Er dient een verandering ten opzichte van de ‘rustactiviteit’ te zijn
o Vaste tijdsrelatie – aangeboden stimulus (binnen 2 sec. na het stoppen)
o Een reactie moet tweemaal zichtbaar geweest zijn (reproduceerbaar)
o Zowel een reactie (handeling) op/na het begin van de stimulus als een
op/na het stoppen van de stimulus als uitkomst is acceptabel
▪ De reactiedrempels geven een indicatie voor de gehoordrempel
- BOA audiogram (je ziet dus de reactiedrempel)
GESCHAT PERCEPTIEF GEHOORVERLIES BIJ GEDRAGSOBSERVATIES 6WKN-4MND

Gemeten reactiedrempel (dB) Geschat gehoorverlies (dB)
70 0 - 30
33
75 0 - 40
80 0 - 50
85 30 - 55
90 40 - 65
95 55 - 70
100 65 - 80
105 70 – 90
Visual Reinforcement Audiometry (V.R.A.)

→ Ook wel: het vrijeveldonderzoek genoemd.
• Gebaseerd op oriëntatiereflex (kind kijkt naar geluidsbron)
• Vind plaats vanaf 4-6 maanden oud
• Via conditioneren leren naar visuele beloning te kijken
• Onderbreking van “samen spelen”
o Het kind wordt afgeleid door een voorwerp dat een beetje
beweegt, er wordt een geluid aangeboden en het kind moet hierop
reageren
• Audiogram V.R.A
o V = nieuw symbool, betekend vrijeveldmeting
o Er is maar 1 oor ingevuld in het audiogram, omdat je door het vrijeveld niet weet welk oor het geluid opvangt.
Voorwaarden:
- Goede hoofdbalans
- Zelf zitten
- Conditionering
Spelaudiometrie
- Draait om conditionering
o Er wordt een spel gedaan, het liefst met hoofdtelefoon
- Concrete handeling
- Speels, plezier
Spraakaudiometrie voor kinderen

NVA-kinderlijsten = woordjes die aangeboden worden voor de spraakaudiometrie
• Kinderen vanaf ongeveer 5-7 jaar
• Zelfde normering als volwassenen
SAP: Spraakaudiometrie met plaatjes

- Voor kleuters; vanaf ongeveer 3;6 jaar
- Let op: andere normaalcurve
- CVC-woorden
- Het kind krijgt de keuze uit 4 woorden en moet dan het aangeboden woord kiezen
PAS: Peuter Adaptieve Spraaktest
- Voor peuters; vanaf ongeveer 2;6 jaar
- Een woordidentificatiedrempel die gevonden wordt ligt ongeveer 20dB boven gehoordrempel, voor peuters moeilijk om
precies te meten
- 8 woorden (4 woordparen) CVC in een draagzin
o Er liggen 8 voorwerpen voor het kind
o “Pak maar een paard” → maar er ligt ook een taart
GEHOORDIAGNOSTIEK BIJ CLIËNTEN MET EEN VERSTANDELIJKE BEPERKING

→ Je kan gebruik maken van vereenvoudigde manieren zoals boven genoemd voor kinderen, voor cliënten met een verstandelijke
beperking.
• Uitgaan van mogelijkheden, niet de beperkingen
• Aanpassingen vraagt: creativiteit, geduld van de onderzoeker
• Let op normering, met name bij spraaktesten
GEHOOR BEG WK 4 HOOR APPARATUUR BIJ KINDEREN (CAMPUS)

KEUZE TYPE HULPMIDDEL
34
• Groote en type verlies (aard en ernst)

• Leeftijd van de cliënt
o Kleinere toestellen zijn kwetsbaar, dus niet geschikt voor kinderen of voor ouderen.
• Wensen cliënt
• Cosmetisch aspect
• Technische mogelijkheden
• Budget/verzekering
• Leefomstandigheden
• Anatomie
• Bijkomende problematiek (intelligentie, sociaal, motorisch)
• Verloop gehoorverlies
NB: Het audiogram is de belangrijkste lijndraad!! → Type en ernst gehoorverlies
TYPE GEHOORVERLIES
• Bij een geleidingsverlies (conductief verlies) zit het probleem, in het uitwendige oor en of het middenoor
o Hoortoestel of BCD
• Bij een perceptief verlies zit het probleem in het binnenoor
o Hoortoestel of CI
▪ CI = bij ernstig perceptief verlies
• Bij een gemengd verlies is er sprake van een combinatie van een geleidingsverlies en een perceptief verlies
o Hoortoestel, BCD of CI
• Bij een auditieve neuropathie zijn er geen problemen in het perifere gehoor (het oor zelf), maar in de zenuw of in de
hersenen (zeldzaam)
o Hoortoestel, CI (of ABI)
▪ Auditieve neuropathie kan zorgen voor een extreem wisselend gehoor
HOORTOESTELLEN (HRT)
De microfoon vangt geluiden op; deze worden bewerkt door een chip. De geluiden worden versterkt en via de luidspreker en het
slangetje, in het oorstukje worden de geluiden geleidt naar binnen.
COCHLEAIR IMPLANTAAT (CI)

Magneet achter het oor, houdt de audioprocessor op zijn plek,
kabels leiden naar het slakkenhuis waar het geluid doorgezet wordt
naar de gehoorzenuw. Hiervoor moet de gehoorzenuw dus intact
zijn!
Bij een slecht werkend slakkenhuis wordt een CI gebruikt. Deze

neemt de functie van het slakkenhuis over.
De geluidsprocessor vangt geluid > zet deze om in een digitale code >
doorzetting naar implantaat > implantaat maakt trillingen richting
gehoorzenuw > geluid.
- Ernstig tot zeer ernstig perceptief of gemend gehoorverlies

- Soms: beschadiging in overgang tussen slakkenhuis en gehoorzenuw
- Doof geboren kinderen: zo snel mogelijk CI zetten
- Progressieve verliezen
- Plotsdoofheid bij volwassenen
INDICATIES
• Zeer ernstige perceptieve gehoorverliezen
• Zeer ernstig gemengde gehoorverliezen
• (Soms: beschadiging in overgang tussen slakkenhuis en gehoorzenuw)
• Doof-geboren kinderen: ZO SNEL MOGELIJK
• Progressieve verliezen
• Plotsdoofheid bij volwassenen
• Intake CI-team
HOORTOESTELPROEF BIJ KINDEREN

• Tot 16 jaar altijd via AC
35
• Uitleg en begeleiding: zowel voor ouders als kind

o Vroeg behandeling D/SH (= doof/slechthorend)
o Ambulante begeleiding op school
o Ajonghtraining
• Gewenningstraject
• Hoortraining
• Informatie omgeving (familie,
school, kinderdagverblijf, etc.)
EVALUATIE BIJ KINDEREN

Belangrijk zowel thuis als op school, zowel
voor leerlingen als leerkracht zijn hier
vragenlijsten voor beschikbaar (Life).
BEENGELEIDER TOESTELLEN (BCD)

INDICATIES EN RESULTATEN
Indicatie
• Conductieve verliezen
o Aangeboren anatomische
afwijkingen in het
uitwendig- en middenoor
o Chronische
middenooraandoeningen
• Gemengde verliezen met een
lichte (± tot 40dB) perceptieve
component
• Eenzijdige doofheid (SSD: single sided deafness)
Resultaat
• Uitstekende geluidskwaliteit
• Verbetering spraak verstaan
• Afhankelijk van oorzaak/type gehoorverlies
NB: Niet per se operatie voor nodig!!!
GEHOOR BEG WK 5 LUISTERPROBLEMEN EN AUDITIEVE VAARDIGHEDEN

LUISTERPROBLEMEN
Luisterproblemen/ auditieve verwerkingsproblemen (AVP) = Kinderen die in de praktijkproblemen hebben met het functioneren
in (complexe) luistersituaties, ondanks normale hoor drempels.
Oorzaak: Verstoorde sensorische verwerking auditief signaal (bottom-up processen) & verstoorde cognitie en taal (top-down
processen). Luisterproblemen kunnen worden veroorzaakt door zowel verstoorde bottom-up processen (sensorische verwerking
auditieve signaal) als door verstoorde top-down processen (o.a. cognitie en taal). Daarnaast geldt dat kinderen met
luisterproblemen, naast problemen met luisteren, meestal problemen hebben op andere gebieden (bijvoorbeeld: taal, aandacht,
concentratie, lezen). Vanwege deze multimodale aard van luisterproblemen is de hulpvraag en het handelingsgerichte werken bij
deze doelgroep van groot belang.
Bij sommige kinderen met TOS zijn luisterproblemen onderdeel van hun taalontwikkelingsstoornis.
Deze luisterproblemen kenmerken zich door:
Moeite met het onthouden van mondelinge informatie;
Slecht verstaan in rumoer; beter verstaan in de 1-op-1 situatie;
Moeilijkheden met het lokaliseren van geluid (waar komt het geluid vandaan?);
Slecht luisteren, veel navragen;
Auditieve aandachtsproblemen.
Er is geen duidelijke verklaring voor de hoor-problemen maar er is wel sprake van participatieproblemen.
SYMPTOMEN LUISTERPROBLEMEN
• De symptomen die kinderen met luisterproblemen vertonen kunnen ook voorkomen bij kinderen met andere
ontwikkelingsstoornissen, zoals AD(H)D, TOS, dyslexie en leerstoornissen.
• Na signalering van luisterproblemen kan worden doorverwezen naar een multidisciplinair centrum.
36
• Bij het diagnosticeren van een kind met luisterproblemen zijn minimaal een klinisch-fysicus audioloog, logopedist en
gedragswetenschapper betrokken.
• Luisterproblemen worden in eerste instantie in kaart gebracht met behulp van een anamnese of gevalideerde
vragenlijst.
• Bij kinderen met luisterproblemen worden naast het toon- en spraakaudiogram altijd een spraak-in-ruis test afgenomen.
Auditieve vaardigheden = rijmen, horen van de eerste, middelste of laatste klank in een woord, hakken (auditieve analyse) en
plakken (auditieve synthese) van woorden en verschillen horen tussen klanken/woorden (auditieve discriminatie).
AUDITIEVE VERWERKINGSPROBLEMEN
• Klachten over horen en verstaan, maar geen significant gehoorverlies (gehoorverlies lager dan 20 à 30 dB).
• Moeite met uitvoeren van meer complexe auditieve taken.
• Complexe auditieve taken zijn o.a.: selecteren van signalen (spraak), combineren en/of integreren van (spraak)signalen,
waarnemen of verwerken van gestoorde signalen.
• Alle leeftijdsgroepen (kinderen, volwassenen, ouderen)
• Vaak samen met (symptomen van) andere stoornissen
AUDITIEVE VERWERKINGSPROBLEMEN – SYMPTOMEN

Veel voorkomende symptomen en gedragingen bij personen met auditieve verwerkingsproblemen zijn:
• Moeite met verstaan in akoestisch ongunstige omstandigheden (bij achtergrondlawaai of met veel galm)
• Moeite met lokaliseren van de geluidsbron
• Moeite met het verstaan van de telefoon
• Inconsistente of inadequate reacties op een verzoek om informatie
• Moeite met het volgen van snelle sprekers
• Vaak vragen om herhaling of om extra uitleg
• Moeite met het opvolgen van aanwijzingen
• Moeite met subtiele veranderingen in prosodie, die ten grondslag liggen aan humor en sarcasme
• Moeite met het leren van een vreemde taal of een nieuw (vak)jargon
• Moeite met het vasthouden van de aandacht
• Snel afgeleid zijn
• Zwakke muzikale vaardigheden
• Leerproblemen, waaronder lees- en spellingsproblemen
Aangezien bovenstaande symptomen grote overlap vertonen met andere (cognitieve, linguïstische, of gedrags) stoornissen leidt
het vóórkomen van één of meerdere van deze symptomen niet automatisch tot de diagnose AVP. Wel kan dan gesteld worden
dat de betreffende persoon risicofactoren laat zien en mogelijk in aanmerking komt voor diagnostiek. Vanwege deze grote
overlap dient deze diagnostiek multidisciplinair plaats te vinden; naast perifeer gehoor en auditieve verwerking dienen minimaal
ook de cognitieve en linguïstische vaardigheden in kaart gebracht te worden.
GEVOLGEN LUISTERPROBLEMEN
- Auditief
• Informatie missen in het luisteren, opdrachten niet goed uitvoeren, opmerkingen missen
- Visueel
• Geschreven berichten missen
- Mondelinge & schriftelijke taal
• Doordat de informatie niet gehoord wordt, de taal ook minder goed opgang komt
- Psychosociale problemen
• Vriendjes niet horen in drukte van het speelplein
- Hersenstructuren → hier gaat het mis bij luisterproblemen
- Cognitie
• Onderliggende factoren zoals een TOS
- Luistervaardigheden nemen af
DIAGNOSTIEK VOOR KINDEREN MET LUISTERPROBLEMEN

- Anamnese en hulpvraag
- Toon en spraakaudiogram
- Uitgebreid diagnostisch onderzoek
- Verdiepende diagnostiek
BEHANDELINGSMOGELIJKHEDEN
Interventie gericht op de hulpvraag en staat het handelingsgericht werken centraal:
37
- De individuele cliënt en zijn/haar dagelijks functioneren wat betreft alle domeinen van het ICF
- Bij kinderen met luisterproblemen is de interventie gericht op omgevingsaanpassingen en gedragsaanpassingen
Verschillende mening over interventie:

→ Geen behandeling, alleen gerichte adviezen voor ouders en leerkrachten
→ Omgevings- en gedragsaanpassingen
→ Geen eenduidigheid met betrekking tot de zin en effectiviteit van auditieve training
Voorbeelden van omgevings- en gedragsaanpassingen

- Verbeteren akoestiek in de klas
- Verbeteren plek van luisteraar t.o.v. de spreker
- Gebruik maken van externe microfoon
GEHOOR ONB WK 5 ADVIEZEN AAN OUDERS MET SLECHTHORENDE KINDEREN
JE KIND BLIJKT SLECHTHOREND

Ouders kunnen in verschillende fasen te horen krijgen dat hun kind slechthorend is:
• Diagnose na neonatale gehoorscreening
• Je kind wordt slechthorend n.a.v. een ziekte
• De slechthorendheid wordt laat ontdekt
NB: Verschillende scenario’s en emoties bepalen welke adviezen gegeven kunnen worden.
JE KIND BLIJKT DOOF

• Diagnose na neonatale gehoorscreening
• Je kind wordt doof n.a.v. ziekte
o Het is van belang om snel te handelen betreft het gehoor, ondanks dat het heel veel tegelijk is voor ouders.
• Er is sprake van progressief gehoorverlies
JE KIND HEEFT EEN HOORHULPMIDDEL NODIG

- Acceptatie
• Ouders meenemen in de acceptatie dat het kind slechthorend of doof is
• Acceptatie bereik je niet binnen een paar weken
- Keuzes
• De keuzes zijn niet altijd vanzelfsprekend, factoren zijn van invloed: angst, geloofsovertuiging, acceptatie,
twijfels.
- Techniek
• Uitleg op AC, daarna door logopedist of systeem gericht behandeling indien je kiest voor vroeg-behandeling
- Hoe dan?
• Nadat je op het AC de basisinformatie ontvangt, kan vroeg-behandeling doof/slechthorend je door alle fases
heen helpen. Zij bieden behandeling, coaching, ondersteuning en hulp tot de leeftijd van 6 jaar. Daarna kun je
als ouders met je kind gebruik blijven maken van behandeling, maar ga je door naar teams die gespecialiseerd
zijn in de volgende leeftijdsfase.
ADVIEZEN
- Acceptatie van de slechthorendheid en het hulpmiddel is van groot belang
- Inzicht in voor- en nadelen
• Voordelen: Je kind heeft toegang tot het ontvangen van gesproken taal en omgevingsgeluiden en kan hiermee
taalbegrip, spraak en taal ontwikkelen.
• Nadelen: Altijd afhankelijk van een hulpmiddel, cosmetisch aspect, moeite met horen in rumoer blijft, horen en
verstaan wordt m.b.v. hulpmiddel makkelijker maar horen, luisteren, verwerken en hierop reageren kost altijd
meer energie dan voor een goed-horend persoon. Leer je dagindeling hierop aan te passen.
- Stap voor stap
• Doel is om hoortoestellen uiteindelijk de hele dag te dragen als je wakker bent: maak het aanbieden van de
toestellen onderdeel van de ochtendroutine. Observeer hoe je kind reageert: even wat ongemak is geen
probleem (kun je je kindje afleiden), maar overstuur en overprikkeld is niet de bedoeling, pas de omgeving
(tijdelijk) aan; minder auditieve prikkels, of bied de toestellen op vaste momenten per dag kort aan en breidt dit
steeds uit.
- Niet dwingen; maak het leuk!
NB: Er is een verschil in advisering bij licht/ en of tijdelijk slechthorendheid (bv. door middeloorproblemen), soms is het advies van
het AC dan voldoende.
38
Voor ouders met een slechthorend of doof kind, is er vaak uitgebreidere begeleiding.
VROEG-BEHANDELING DOOF/SLECHTHOREND
Behandeling vindt plaats in de thuissituatie in de vorm van psycho-educatie, gebarencursus, directe en indirecte logopedische
therapie. Vanaf 1;6 jaar mag/kan je kind deelnemen aan een speciale peutergroep voor kinderen met een auditieve beperking. Er
vinden oudercursussen en themabijeenkomsten plaats waarin ouders elkaar ook kunnen ontmoeten.
- Multidisciplinair
- Handelingsplan
- Gebaren
• Je weet dat je kind minder of niet/nauwelijks hoort, of dat het gehoor wisselend is; bij een normale visus is het
dus belangrijk om zoveel mogelijk visueel te maken met gebaren, lichaamshouding, mimiek, voorwerpen en
afbeeldingen, blijven praten, zingen en geluidjes maken, dit is onderdeel van een natuurlijke communicatie. Laat
je kind voelen, ruiken, proeven, uitproberen: een multisensorische aanpak. We zetten gebaren in om de
gesproken spraak en taalontwikkeling op gang te brengen en de communicatie te stimuleren. Alleen als blijkt
dat hoor-revalidatie echt onmogelijk is; zal gebarentaal (NGT) de voertaal moeten worden.
- KDV/PSZ (Kinderdagverblijf/peuterspeelzaal)
• Als je kindje hier toestellen gaat dragen maak dan goede afspraken; hier is het vaak druk; zowel wat betreft
geluid, maar ook voor de leidsters; die hebben niet altijd de mogelijkheid om te zien of het kindje de
hoortoestellen niet uittrekt (en in zijn mond stopt), of een ander kindje ze uittrekt en ze tussen de LEGO
belanden, of het kind overprikkeld raakt. Altijd in heel goed overleg en met voldoende voorlichting; mogelijk
onder begeleiding van vroeg-behandeling.
- School
• Bij een schoolgaande leeftijd (zeker vanaf groep 3) altijd optie van solo-apparatuur bespreken. Indien er sprake
is van logopedie vanuit de vrije vestiging is het goed om contact op te nemen met deze behandelend logopedist
en ze ook in contact te brengen met de leerkracht.
- Onderzoeken AC
• Gehoor
• Cognitie
• Spraak- en taalontwikkeling
VROEG-BEHANDELING DOOF/SLECHTHOREND - SCHOOLKEUZE

- Regulier onderwijs
- Regulier onderwijs in combinatie met ambulante begeleiding (hier is indicatie voor nodig en dus uitgebreid onderzoek)
- Cluster II onderwijs; onderwijs voor dove- en of slechthorende kinderen met ernstige spraak- en taalmoeilijkheden.
- Indien andere problematiek op de voorgrond staat (gedrag, meervoudige beperkingen): cluster III- of IV-onderwijs.
BASISPRINCIPES IN OMGANG DOVE/SLECHTHORENDE KINDEREN

MAAK ALTIJD EERST OOGCONTACT!!
• Gebruik indien nodig een weksignaal als je de kamer verlaat of binnenkomt: licht aan/uit; op de (houten) vloer stampen
• Communiceer op ooghoogte
• Spreek met een normale luidheid en natuurlijke intonatie
• Gebruik veel mimiek en een passende lichaamshouding
• Ondersteun met (natuurlijke) gebaren
• Let op je spreektempo: niet te hoog, wacht op ontvangstbevestiging, herhaal indien nodig
• Praat tijdens de dagelijkse routines en gebruik een rijk taalaanbod (niet vereenvoudigen!)
• Lees samen veel boekjes en zing rijmpjes en liedjes
NB: Laat je kind veel ervaren en voeg er taal aan toe!
GEHOOR ONB WK 6 SOLOAPPARATUUR

Dé hamvraag: Is een hoortoestel voldoende, kan hij in elke situatie goed horen?
SIGNAAL-RUIS VERHOUDING
Drie belangrijke factoren bepalen de signaal-ruis verhouding (SNR)
- Nagalm
- Afstand
- Achtergrondlawaai
AKOESTIEK
Als je uitgaat van een afgesloten ruimte is er meestal spraak, lawaai en nagalm.
39
CLASSIFICATIE GELUID
Direct geluid = Geluid dat direct van de verzender naar het oor van de ontvanger gaat
Signaal = effectief signaal (maakt dat we het kunnen verstaan)
Lawaai = effectief lawaai (maakt dat we minder goed verstaan)
Indirect geluid = Geluid dat via weerkaatsing (reflectie) de ontvanger bereikt
Vroege reflectie = effectief signaal (maakt dat we het kunnen verstaan)
Late reflectie = effectief lawaai (maakt dat we minder goed verstaan)
AFSTAND
Bij een verdubbeling van de afstand van de ontvanger tot de verzender, neemt het
geluid met 6dB af.
ACHTERGRONDLAWAAI
= ALTIJD een factor voor slechthorende!!
SOLOAPPARATUUR
Doel: Het verbeteren van verstaan in moeilijke luisteromstandigheden (nagalm, afstand, achtergrondlawaai)
NB: Het is geen wondermiddel, als een slechthorende in optimale luisteromstandigheden ook slecht verstaat, gaat soloapparatuur
niet veel oplossen. Er moet een dergelijke basis in het spraak verstaan zijn, maar bemoeilijkt worden door
omgevingsomstandigheden.
- Minder hinder van storende achtergrondgeluiden: verhoudingen tussen niveau van spraak en lawaai optimaliseren
- Afstand bron/luisteraar overbruggen
- Minimaliseren van invloed van akoestiek
WERKING SOLOAPPARATUUR
• Bron van de spraak dichter bij de luisteraar brengen zodat galm, rumoer en afstand ‘geen’ invloed meer hebben op het
verstaan
• Microfoon in directe nabijheid van de spreker en een ontvanger bij het oor van de ontvanger.
KEUZE APPARATUUR
Afhankelijk van:
- Situatie waarin de apparatuur gebruikt wordt
• Op school/in de klas: zijn er meerdere slechthorende?
- Leeftijd van de gebruiker
- Type hoortoestel, BCD of CI
- Regeling hulpmiddelen en zorgverzekering
WETTELIJKE INDICATIECRITERIA
Regeling hulpmiddelen
• Indicatiecriteria voor zowel dove als slechthorende als luisterproblematiek- wisselend met zorgverzekeraar
• Audiologisch centrum doet de aanvraag
• Gecontracteerde zorgaanbieders beoordelen de aanvraag
• Je kijkt per oor
• Vergoeding zorgverzekering alleen buiten intensief arrangement
• Intensief arrangement: apparatuur verantwoordelijkheid van school
VOOR WIE SOLOAPPARATUUR?

- Hoortoesteldragers/CI/BCD
- 1-origen
- Lichte gehoorverliezen
- Luisterproblemen
- Wisselende gehoorverliezen
- Signaal-ruisproblematiek
VOORWAARDEN VOOR SUCCESVOL SOLO GEBRUIK

• Leerkracht en leerling moeten achter het gebruik van de soloapparatuur staan
• Klachten van de leerling serieus nemen
• Leerling inzicht geven in hoe de apparatuur z’n werk doet en waarom het van belang is
• Bijhouden van de vorderingen (dagboek, vragenlijst LIFE)
40
• Evaluatie van de veranderingen in de luistersituatie

• Dagelijkse controle
• Informeren van de omgeving (ouders, leerkracht, medeleerlingen)
WEERSTAND EN DAN…
• Technische mankementen > reparatie, ander systeem overwegen
• Meerwaarde niet voldoende ervaren > LIFE invullen, kinderversie
• Gepest worden/ negatieve reacties > vragenlijst beleving soloapparatuur door leerling invullen
• Acceptatie van het gehoorprobleem > psycho-educatie bv. AJONGH (= Als Je Oren Niet Goed Horen) training van
Kentalis, contact met volwassen solo-gebruiker.
GEHOOR ONB WK 6 AUDITIEVE TRAINING

Auditieve training = systematisch leren gebruiken van de gehoorresten om non-verbale geluiden en spraak te kunnen
waarnemen, meestal met behulp van gehoorhulpmiddelen (AHO, BCD, CI, etc.)
DOELEN
• Geluidsbewust maken = persoon met auditieve beperking uit zijn akoestisch isolement halen en in een wereld van geluid
brengen.
• Signaalfunctie van geluiden ontwikkelen door het herkennen van omgevingsgeluiden
• Het spraak verstaan via het gehoor verbeteren of spraakafzien ontwikkelen
• Imitatie van spreekgedrag stimuleren op basis van auditief spraak verstaan
• Ontwikkelen van auditieve feedback in het proces van spraakproductie en stemgeving
• Ontdekken van ritmische structuren
BEÏNVLOEDENDE FACTOREN
• Aard en mate van het gehoorverlies
• Tijdstip van het ontstaat van gehoorverlies
• Tijdstip van implantatie/ start hoortoestelgebruik
• De gebruikte apparatuur
• De intelligentie
• De omgeving
• De persoonlijkheid
• Bijkomende stoornissen
• De motivatie
• Het talige niveau
• Het auditieve geheugen
o Speelt een rol bij het discrimineren van stimuli omdat deze na elkaar worden aangeboden
o Eerst hoort de persoon een hond blaffen, daarna een kat mauwen → eerst opslaan in geheugen en daarna
beoordelen of ze gelijk of verschillend zijn.
o Ook voor het identificeren van geluid is tussenkomst van korte- en lange termijn geheugen nodig
▪ Identificeren van geluid = zoekproces in het geheugen om een binnenkomend geluid of spraaksignaal
te gaan vergelijken met geluiden en spraaksignalen die reeds in het geheugen opgeslagen zijn.
• Het mentale invulwerk
o = Het snel, door logisch te redeneren, invullen van wat je niet goed gehoord hebt.
o Ook normaalhorenden maken gebruik van dit proces
o Voorwaarde = goede taalkennis
o Therapie = de cliënt stimuleren om al redenerend het antwoord te vinden (wat denkt u gehoord te hebben?)
41
DRIE DIMENSIES
- Perceptieniveau
- Auditieve stimuli
- Luisteromstandigheden
Bij het samenstellen van de auditieve training worden combinaties gemaakt van
items uit deze drie verschillende dimensies.
→ Opklimmende moeilijkheidsgraad
Eerst zonder omgevingsgeluid, dan met omgevingsgeluid etc.
→ Van grote naar kleine contrasten
→ Ontwikkel op een creatieve manier uitdagende oefeningen die aangepast zijn
aan de noden en de mogelijkheden van de persoon met gehoorproblemen.
GEHOOR ONB WK 6 AUDITIEVE TRAINING –

PERCEPTIENIVEAUS
PERCEPTIENIVEAUS
Vier verschillende niveaus binnen het leren horen, die hiërarchisch zijn opgebouwd (Erber, 1982)
- Detectie/lokalisatie
- Discriminatie
- Identificatie
- Interpretatie
DETECTIE/LOKALISATIE
Detectie = het waarnemen van en het verschillend kunnen reageren op de aan- of afwezigheid van stimuli.
→ Geluidsbewust worden (geluid trekt doorgaans de aandacht van een persoon, maar voor slechthorende is dit niet
vanzelfsprekend)
Detectie is de basis voor identificatie
Lokalisatie = het aangeven van de plaats van de geluidsbron.
→ Enkel bij bilaterale stimulering
→ Als het verschil tussen de gehoordrempels van beide oren beperkt is
Oefenmateriaal = alle soorten: omgevingsgeluiden, klanken, talig materiaal

Reactie = op verschillende manieren: vragen om te bewegen, blokjes stapelen, dansen, lijn trekken, etc.…
Sfeer = informeer: vrije spontane situaties zijn gewenst, zoals de deurbel, vliegtuig, etc.
MOEILIJKHEIDSGRAAD
Luid → Minder luid
Duidelijk → Minder herkenbaar
Veel voorkomend → Minder frequent
MOGELIJKE OEFENINGEN
• Detectie van aan- of afwezigheid van geluid
• Detectie van aan- of afwezigheid van spraakgeluid van de persoon zelf
• Detectie van aan- of afwezigheid van spraakgeluid van andere spreker
• Detectie van het begin en einde van een geluid
• Detectie van specifieke klanken
• Detectie van aanwezigheid van achtergrondgeluid
DISCRIMINATIE
Discriminatie = het waarnemen van verschillen en gelijkenissen tussen geluiden.
→ Onderscheiden van omgevingsgeluiden, spraakklanken en taal
→ Kunnen aangeven of twee of meer geluiden of spraakstimuli hetzelfde dan wel verschillend zijn
Verstaan/begrijpen van taal/spraak = niet nodig

Oefenmateriaal = tekst en gesprek minder aangewezen: omgevingsgeluiden, klanken en talig materiaal.
Talig materiaal: onomatopeeën, woorden, accentgroepen en zinnen
Discriminatie = voorwaarde voor identificatie
Identificatie = ondersteuning voor discriminatie
MOEILIJKHEIDSGRAAD
- Pauze tussen de geluiden verlengen
- Grootte van de verschillen kleiner maken, kenmerken van verschil kleiner maken (bal – dal)
42
- Het aantal verschillen
• Discriminatie van omgevingsgeluiden
• Discriminatie van woorden op basis van suprasegmentele kenmerken
• Discriminatie van de duur van een geluid (lang of kort)
• Discriminatie van intensiteitsverschillen van geluid (luid of stil)
• Discriminatie van ritmepatronen (variatie van aantal lettergrepen)
• Discriminatie van toonhoogte van intonatie (vragende zin of roepende zin)
• Discriminatie van sprekers (op basis van stem)
• Discriminatie van losse klanken
• Discriminatie van woorden op basis van segmentele kenmerken (klinkers, tweeklanken en medeklinkers)
IDENTIFICATIE
Identificatie = de bekwaamheid om stimuli te reproduceren, door ze te benoemen of op een andere manier te identificeren.
→ Kunnen koppelen van: Een geluidswaarneming aan een geluidsbron of afbeelding & -spraakgeluid aan taal.
Oefenmateriaal = non-verbale en verbale geluiden

Talig materiaal: Onomatopeeën, zinnen, woorden, versjes, klanken, liedjes, accentgroepen, kringspelletjes
MOEILIJKHEIDSGRAAD
- Aantal items is variabel, de moeilijkheidsgraad wordt hoger bij meer items
- Nieuwe items toevoegen
- Geoefende sets combineren
- Contrasten tussen de items verminderen
- Aanbieding → eerst met visuele steun (afbeelding, video) dan zonder
• Identificatie van omgevingsgeluiden
• Identificatie van non-verbale stemgeluiden
• Identificatie van de spreker
• Identificatie van teksten, liedjes en versjes
• Identificatie van zinnen
• Identificatie van woorden
• Identificatie van klanken
• Speech tracking (correct naspreken van een zin of tekst)
INTERPRETATIE
Interpretatie = vaardigheid om de betekenis van geluidsstimuli te begrijpen.
→ Inhoud en betekenis van geluid staan centraal
→ Niet gewoon herhalen, aantonen dat stimulus begrepen is; cliënt moet in staat zijn om informatie via het gehoor op te nemen
en dan zo nodig een opdracht uit te voeren, antwoord te geven, samen te vatten, etc.
MOEILIJKHEIDSGRAAD
- Informatie over het onderwerp te beperken
- Context te verruimen
• Interpretatie van geluiden (wekker, deurbel)
• Interpretatie van de inhoud van een bericht of verhaal (opdracht uitvoeren)
• Interpretatie van accentgroepen en zinnen
• Interpretatie van woorden rond een bepaald thema of situatie
VOORBEELD VAN DE VIER PERCEPTIENIVEAUS

Op basis van een deurbel
Detectie: Je detecteert (hoort) het belgeluid
Lokalisatie: Je geeft aan uit welke richting het geluid komt
Discriminatie: Het verschil aangeven tussen de deurbel en een ander geluid, zonder de geluiden te benoemen
Identificatie: Geluid koppelen aan de bron; weten dat dit geluid van de deurbel komt
Interpretatie: Adequaat reageren op het waargenomen belgeluid, betekenis toekennen; naar de deur om te openen.
43
44
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

Stuvia 1042752 Samenvatting Online Onderwijs Op2.3

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Stuvia 1042752 Samenvatting Online Onderwijs Op2.3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Samenvatting online onderwijs

Gedownload door: ilaydaaslanbas | ilayda.aslanbas@hotmail.com

Gedownload door: ilaydaaslanbas | ilayda.aslanbas@hotmail.com

SLIK KIND .................................................................................................................................................................................... 2

SLIK KIND ONB WK 2 OMFT: OROMYOFUNCTIONELE THERAPIE ....................................................................................................... 2

SLIK VOLWASSENEN ................................................................................................................................................................... 7

SLIK VOLW BEG WK 2 BEHANDELMETHODEN, INTERVENTIES EN RICHTLIJNEN......................................................................................... 7

STEM ONB WK 2 BEHANDELMETHODE: COBLENZER....................................................................................................................... 20

GEHOOR BEG WK 2 OPFRISSEN! .................................................................................................................................................. 32

SLIK KIND ONB WK 2 OMFT: OROMYOFUNCTIONELE THERAPIE

Normale slik = alveolaire slik:

AFWIJKENDE SLIK BIJ PROTRALE TONGPERS

WAAROM DE SPIERMETINGEN EN WAT VERTELLEN ZE ONS?

Gedownload door: ilaydaaslanbas | ilayda.aslanbas@hotmail.com

DUIMZUIGEN, VINGERZUIGEN EN FOPSPEEN

FORCE SCALE EN MYOSCANNER

DE FUNCTIONELE OPEN BEET

- Er bestaan harde en zachte trainers. Belangrijk hier onderscheid tussen te maken.

TOEPASSING VAN DE TRAINER

HARDE TRAINERS VERSUS ZACHTE TRAINERS

SLIK KIND BEG WK 4

SLIK KIND BEG WK 7 OROMYOFUNCTIONELE THERAPIE EN TANDHEELKUNDE

Behandeling 15 weken 1 keer per week

Kracht normen: (N = Newton)

Functionele eenheid tov tongdruk

Functionele eenheid gevormd door:

Kracht van aangezichtspieren < kracht van de tong

We slikken 1500-2000 keer per dag

Tongpositie bij een goede slik

Tongpositie bij afwijkende slik

Het diagnostisch instrumentarium

Pro- en contra’s van behandeling

SLIK VOLW BEG WK 2 BEHANDELMETHODEN, INTERVENTIES EN RICHTLIJNEN

FACTOREN DIE MEEWEGEN IN HET OPSTELLEN VAN

BEHANDELMOGELIJKHEDEN PER FASE

Bij neurologische patiënt/ dysfagie

BEHANDELPLAN OPSTELLEN (VERVOLG)

BEHANDELING DYSFAGIE: 2 MANIEREN

SLIK VOLW BEG WK 3 COMPENSATIETECHNIEKEN, REVALIDATIETECHNIEKEN, SLIKMANOEUVRES

Bij motorische stoornissen bijkomende aanpassingen:

BESTE NORMALE HOUDING

Hoofd naar achteren:

Hoofd naar 1 kant gedraaid:

HOOFD IN FLEXIE (CHIN TUCK)

‘Contra-indicaties’ chin tuck

LIGGEND SLIKKEN OP DE GEZONDE ZIJDE

LIGGEN OP ÉÉN ZIJDE

SLIK VOLW BEG WK 4 LESPLAN DYSFAGIEBEHANDELING

BELANGRIJKSTE PUNTEN VOOR DE LOGOPEDIE

WAAR MOET JE DE INTERVENTIE OP RICHTEN

TIJDENS HET DRINKEN

TIJDENS HET ETEN

SLIK VOLW BEG WK 5 COMPENSATIETECHNIEKEN, REVALIDATIETECHNIEKEN EN

REVALIDATIETECHNIEKEN: KRACHTOEFENINGEN VOOR BETROKKEN SPIEREN

PRINCIPES NEURALE EN MUSCULAIRE PLASTICITEIT

KRACHTIG SLIKKEN/ EFFORTFUL SWALLOW

Indicatie: Bij verminderde of vertraagde stemplooi sluiting

Indicatie: Bij verminderde of vertraagde stemplooi sluiting

SHAKER HEAD TILT (OEFENING)

UES = sluiting tussen slokdarm en het strottenhoofd → ook wel de slokdarmsfincter.

SLIK VOLW ONB WK 5 MONDVERZORGING BIJ OUDEREN IN

RISICOFACTOREN VOOR ONTSTAAN VAN MONDAANDOENINGEN

BELANG VAN GOEDE MONDVERZORGING

… OOK BIJ MENSEN MET GEBITSPROTHESE