ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

NOKTALAMA İŞARETLERİ

TÜRKÇE
NOKTALAMA İŞARETLERİ
Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek, cümlenin yapısını ve durak-
lama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu
ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere noktalama işaretleri kullanılır.
     
A. Nokta ( . )
1. Cümlenin sonuna konur:
l Türk Dil Kurumu, 1932 yılında kurulmuştur.
l Saatler geçtikçe yollara daha mahzun bir ıssızlık çöküyordu.

2. Bazı kısaltmaların sonuna konur:

l Alb. (albay) l Dr. (doktor)l Yrd. Doç. (yardımcı doçent) l Prof. (profesör)
l Cad. (cadde) l Sok. (sokak) l s. (sayfa) l Alm. (Almanca)

3. Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur:

l 15. (on beşinci) l II. Mehmet l XIV. Louis l 2. Cadde, 20. Sokak

4. Arka arkaya sıralandıkları için virgülle veya çizgiyle ayrılan rakamlar-

dan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur:
l 3, 4 ve 7. Maddeler l XII – XIV. yüzyıllar arasında vb.

5. Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra konur:

l I. 1. A. a.
l II. 2. B. b.

6. Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayır-

mak için konur:
l 29.5.1453 l 29.X.1923

291
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Uyarı
TÜRKÇE

Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu durumda ay adlarından önce

ve sonra nokta kullanılmaz:

Örnek

l 29 Mayıs 1453 l 29 Ekim 1923 vb.

7. Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:

l Tren 09.15’te kalktı. l Toplantı 13.00’te başladı.
l Tören 17.30’da, hükûmet daireleri kapandıktan yarım saat sonra başlaya-
caktır. (Tarık Buğra)

8. Kitap, dergi vb.nin künyelerinin sonuna konur:

l Agâh Sırrı Levend, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Ya-
yınları, Ankara, 1960.

9. Dört ve dörtten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü grup-
lara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur:
l 1.000 l 326.197 l 49.750.812

10. Genel ağ adreslerinde kullanılır:

l meb.gov.tr l orgm.meb.gov.tr/ l ozelegitimcocuk.meb.gov.tr

11. Matematikte çarpma işareti yerine kullanılır:

l 4.5=20 l 12.6=72 l 10.5=50

B. Virgül ( , )
1. Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının arası-
na konur:
lFırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve biraz da korkudan sonra bu sıcak,
aydınlık ve sevimli odanın havasında erir gibi oldum.
lZindana atılan mahkûmlar gibi titreşerek, haykırarak geri geri kaçmaya
uğraşıyorduk.

292
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

TÜRKÇE
2. Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur:
l Umduk, bekledik, düşündük.

3. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için

konur:
l Saniye Hanımefendi, merdivenlerde oğlunun ayak seslerini duyar duymaz,
hasretlisini karşılamaya atılan bir genç kadın gibi koltuğundan fırlamış ve ona ka-
pıyı kendi eliyle açmaya gelmişti.

4. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin
veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur:
l Zemin bu kadar koyu bir kırmızıya dönüşünce, bir an için de olsa, belirgin-
liğini yitiriverdi sivilceleri.
l Şimdi, efendiler, müsaade buyurursanız, size bir sual sorayım. (Atatürk)

5. Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur:

l Akşam, yine akşam, yine akşam,
l Göllerde bu dem bir kamış olsam!

6. Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerinden sonra konur:

l Adana’ya yarın gideceğim, dedi.
l Aç karnına sigara içmekle hiç de iyi etmiyorsun, dedi.

7. Konuşma çizgisinden sonraki alıntı cümlesinin bitimine konur:

l Bu akşam Datça’ya gidiyor musunuz, diye sordu.

8. Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:

l Bahçe kapısını açtı. Sermet Bey’e,
l Bu anahtar köşkü de açar, dedi. (Ömer Seyfettin)

293
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKÇE

9. Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildi-

ren hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle,
haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur:
l Peki, gideriz. l Olur, ben de size katılırım.
l Hayhay, memnun oluruz. l Haydi, geç kalıyoruz.

10. Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplarıyla
yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığını göstermek ve anlam karı-
şıklığını önlemek için kullanılır:
l Bu, tek gözlü, genç fakat ihtiyar görünen bir adamcağızdır.
l Bu gece, eğlenceleri içlerine sinmedi.

11. Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur:

l Efendiler, bilirsiniz ki hayat demek, mücadele, müsademe demektir. (Ata-
türk)
l Sayın Başkan,

12. Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için kullanılır:

l 38,6 (otuz sekiz tam, onda altı) l 0,45 (sıfır tam, yüzde kırk beş)

13. Metin içinde art arda gelen zarf-fiil eki almış kelimelerden sonra konur:
l Ancak yemekte bir karara varıp, arkadaşına dikkatli dikkatli bakarak konuştu.

Uyarı

Metin içinde zarf-fiil eki almış kelimelerden sonra virgül konmaz:

Örnek

Cumaları bahçede buluştukça kıza kendisinin adi bir mektep talebesi ol-
l
madığını anlatmaya çalışıyordu.
l Meydanlığa varmadan bir iki defa İsmail kendisini gördü mü diye kahveye
baktı.

294
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

TÜRKÇE
14. Özne olarak kullanıldıklarında bu, şu, o zamirlerinden sonra konur:
l Bu, benim gibi yazarlar için hiç kolay olmaz.
l O, eski defterleri çoktan kapatmış, Osmanlıya kucağını açmıştı.

15. Kitap, dergi vb.nin künyelerinde yazar, eser, basımevi vb. maddeler-
den sonra konur:
l Falih Rıfkı ATAY, Tuna Kıyıları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1938.

Uyarı

Metin içinde ve, veya, yahut, ya… ya bağlaçlarından önce de sonra da

virgül konmaz:
l Nihat sabaha kadar uyuyamadı ve şafak sökerken Faik’e bol teşekkür-
lerle dolu bir kâğıt bırakarak iki gün evvelki cephe dönüşü kıyafeti ile sokağa
fırladı. (Peyami Safa)
l Ya şevk içinde harap ol ya aşk içinde gönül.

8 Tekrarlı bağlaçlardan önce ve sonra virgül konmaz:

l Hem gider hem ağlar.
l Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli. (Atasözü)

8 Cümlede pekiştirme ve bağlama görevinde kullanılan da / de bağla-

cından sonra virgül konmaz:
İmlamız lisanımız düzelince, lisanımız da kafamız düzelince düzelecek
l
çünkü o da ancak onlar kadar bozuktur, fazla değil!     
8 Metin içinde -ınca / -ince anlamıyla zarf-fiil görevinde kullanılan mı /
mi
ekinden sonra virgül konmaz:
l Ben aç yattım mı kötü kötü rüyalar görürüm nedense. (Orhan Kemal)
l Öyle zekiler vardır, konuştular mı ağızlarından bal akıyor sanırsın. (Attila
İlhan)

8 Şart ekinden sonra virgül konmaz:

Tenha köşelerde ağız ağıza konuşurken yanlarına biri gelecek olursa
l
hemen susuyorlardı.
l Gör gözlerinle de aklın yatarsa anlatıver millete.

295
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKÇE

Uygulama

Aşağıdaki cümlelerde yer alan virgüllerin işlevlerini bulup eşleştiriniz.

CÜMLELER
1 Prof. Dr. Doğan Kantarcı, Salda Gölü’ndeki canlıları yerinde inceleyerek
göldeki ekosistemi mercek altına aldı.
2 Evet, kırk seneden beri Türkçe merhale merhale Türkleşiyor.
3 Efendiler, yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz!
4 Eve geldi, üzerini değiştirip tekrar çıktı.
5 Emine Hanım, kızının ayak seslerini duyar duymaz oturduğu yerden fırla-
mış ve onu karşılamak için kapıya kadar gelmişti.
6 Zemin bu kadar koyu bir kırmızıya dönüşünce, bir an için de olsa, belirgin-
liğini yitiriverdi güneşim kızıllığını.
7 Akşam, yine akşam, yine akşam...
8 Adana’ya yarın gideceğim, dedi.
9 Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve biraz da korkudan sonra bu sıcak,
aydınlık ve sevimli odanın havasında erir gibi oldum.
VİRGÜLÜN İŞLEVLERİ
Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına
konur.
Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur.
Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için konur.
Kendinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildiren keli-
melerden sonra konur.
Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur.
Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerden sonra kullanılır.

C. Noktalı Virgül ( ; )
1. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak
için konur:
Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara ise İnci, Çiçek,
l
Gönül, Yonca adları verilir.
l Türkiye, İngiltere, Azerbaycan; Ankara, Londra, Bakü.
2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak
için konur:
lSevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak,
ağlamak istiyorum.

296
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

3. İkiden fazla eş değer ögeler arasında virgül bulunan cümlelerde özne-

TÜRKÇE
den sonra noktalı virgül konabilir:
l Yeni usul şiirimiz; zevksiz, köksüz, acemice görünüyordu. (Yahya Kemal
Beyatlı)

Ç. İki Nokta (: )
1.Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konur:
l Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bir kısmını sıralayalım: Ömer Sey-
fettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yön-
tem.

2. Kendisiyle ilgili açıklama verilecek cümlenin sonuna konur:

l Bu kararın istinat ettiği en kuvvetli muhakeme ve mantık şu idi: Esas, Türk
milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. (Atatürk)
l Kendimi takdim edeyim: Meclis kâtiplerindenim. (Falih Rıfkı Atay)

3. Ses bilgisinde uzun ünlüyü göstermek için kullanılır:

l a:ile, ka:til, usu:le, i:cat.

4. Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra ko-

nur:
l Bilge Kağan: Türklerim, işitin!
                             Üstten gök çökmedikçe,
      Alttan yer delinmedikçe
Ülkenizi, törenizi kim bozabilir sizin?
Koro:   Göğe erer başımız
Başınla senin!
Bilge Kağan:  Ulusum birleşip yücelsin diye
Gece uyumadım, gündüz oturmadım.
  Türklerim Bilge Kağan der bana.
Ben her şeyi onlar için bildim.
Nöbetteyim! (A. Turan Oflazoğlu)

297
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKÇE

5. Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:

l – Buğdayla arpadan başka ne biter bu topraklarda?
Ziraatçı sayar:
– Yulaf, pancar, zerzevat, tütün… (Falih Rıfkı Atay)

6. Genel ağ adreslerinde kullanılır:

l http://meb.gov.tr l http://orgm.meb.gov.tr

7. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır:

l 56:8=7 l 100:2=50 l 25:5=5

D. Üç Nokta ( … )
1. Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur:
lNe çare ki çirkinliği hemencecik ve herkes tarafından görülüveriyordu da bu
yanı… (Tarık Buğra)

2. Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten dolayı açık yazılmak isten-
meyen kelime ve bölümlerin yerine konur:
l Kılavuzu karga olanın burnu b…tan çıkmaz.

3. Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümlerin

yerine konur:
l… derken şehrin öte başından boğuk boğuk sesler gelmeye başladı… (Tarık
Buğra)

4. Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal dün-
yasına bırakıldığını göstermek veya ifadeye güç katmak için konur:
l Sana uğurlar olsun… Ayrılıyor yolumuz! (Faruk Nafiz Çamlıbel)

5. Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur:

l Gölgeler yaklaştılar. Bir adım kalınca onu kıyafetinden tanıdılar:
l— Koca Ali… Koca Ali, be!.. (Ömer Seyfettin)

298
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Uyarı

TÜRKÇE
Ünlem ve soru işaretinden sonra üç nokta yerine iki nokta konulması yeterlidir:

Örnek

l Gök ekini biçer gibi!.. Başaklar daha dolmadan. (Tarık Buğra)

6. Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevaplarda

kullanılır:
— Yabancı yok!
— Kimsin?
— Ali…
— Hangi Ali?
—…
— Sen misin, Ali usta?
— Benim!..

Uyarı

Üç nokta yerine iki veya daha çok nokta kullanılmaz.

E. Soru İşareti ( ? )
1. Soru eki veya sözü içeren cümle veya sözlerin sonuna konur:
l Ne zaman tükenecek bu yollar, arabacı? (Faruk Nafiz Çamlıbel)

2. Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna
konur:
l Gümrükteki memur başını kaldırdı:
      — Adınız?

3. Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. du-
rumlar için kullanılır:
l Yunus Emre (1240 ?-1320), (Doğum yeri: ?)
l 1496 (?) yılında doğan Fuzuli…
l Ankara’dan Antalya’ya arabayla üç saatte (?) gitmiş.

299
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Uyarı
TÜRKÇE

8 mı / mi ekini alan yan cümle temel cümlenin zarf tümleci olduğunda

cümlenin sonuna soru işareti konmaz:

Örnek

l Akşam oldu mu sürüler döner. Hava karardı mı eve gideriz.

8 Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona
konur:
l Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı?
l Üsküdar’dan mı, Hisar’dan mı, Kavaklardan mı? (Yahya Kemal Beyatlı)

E. Ünlem İşareti ( ! )
1. Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle veya
ibarelerin sonuna konur:
l Hava ne kadar da sıcak! Aşk olsun! Ne kadar akıllı adamlar var! Vah vah!
l Ne mutlu Türk’üm diyene! (Atatürk)

2. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur:

l Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri! (Atatürk)
l Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle! (Yahya Kemal Beyatlı)

Uyarı

Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konula-

bileceği gibi cümlenin sonuna da konabilir:

Örnek

l Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken Sana uğurlar olsun…

Ayrılıyor yolumuz! (Faruk Nafiz Çamlıbel)

3. Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden

hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır:
l İsteseymiş bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş (!).
l Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.

300
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

F. Kısa Çizgi ( – )

TÜRKÇE
1. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur:
l Soğuktan mı titriyordum, yoksa heyecandan, üzüntüden mi bi l- mem.
l Havuzun suyu bulanık. Kapının saatleri 12’yi geçmiş.
l Kanepe - lerde kimseler yok.

2. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin
veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur, bitişik yazılır:
l Küçük bir sürü -dört inekle birkaç koyun- köye giren geniş yolun ağzında
durmuştu.

3. Kelimelerin kökleri, gövdeleri ve eklerini birbirinden ayırmak için kulla-

nılır:
l al-ış l dur-ak l gör-gü-süz-lük l al-
l -ak l -den l -lık l -ımsa

4. Heceleri göstermek için kullanılır:

l a-raş-tır-ma l bi-le-zik l du-ruş-ma l ku-yum-cu-luk

5. Arasında, ve, ile, ila, …-den …-e anlamlarını vermek için kelimeler veya
sayılar arasında kullanılır:
l Aydın-İzmir yolu,
l Türk-Alman ilişkileri,
l 09.30-10.30

Uyarı

Cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi kon-

maz:

Örnek

l On on beş yıl. l Üç beş kişi geldi.

301
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

6. Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır:

TÜRKÇE

l 50-20=30 l 85-21=64 l 75-45=30

7. Sıfırdan küçük değerleri göstermek için kullanılır:
l-2 °C l-5 l-7 °C l-15 °C

G. Uzun Çizgi (—)

Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna konuş-
ma çizgisi de denir.
l Frankfurt’a gelene herkesin sorduğu şunlardır:
— Eski şehri gezdin mi?

Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra da konabilir:

lSıtkı Bey — Kaleyi kurtarmak için daha güzel bir çare var. Gerçekten öle-
cek adam ister.
l İslam Bey — Ben daha ölmedim. (Namık Kemal)

Uyarı
Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun çizgi kullanılmaz.

Örnek

l Arabamız tutarken Erciyes’in yolunu:

l “Hancı dedim, bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’nu?” (Faruk Nafiz Çamlıbel)

H. Eğik Çizgi ( / )
1. Dizeler yan yana yazıldığında aralarına konur:
lKorkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak / Sönmeden yurdumun
üstünde tüten en son ocak

2. Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt

ile şehir arasına konur:
l Altay Sokağı No.: 21/6 Kurtuluş / ANKARA
3. Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayır-
mak için konur:
l 18/11/1969 l 15/IX/1994

302
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

4. Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır:

TÜRKÇE
l -a /-e, -an /-en, -lık /-lik l -madan /-meden vb.

5. Genel ağ adreslerinde kullanılır:

l http://meb.gov.tr l http://orgm.meb.gov.tr

6. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır:

l 70/2=35 l 15/3=5 l 20/4=5

7. Fizik, matematik vb. alanlarda birimler arası orantıları gösterirken eğik

çizgi araya boşluk konulmadan kullanılır:
l g/sn (gram/saniye) l km/sa (kilometre/saat)

I. Ters Eğik Çizgi ( \ )

Bilişim uygulamalarında art arda gelen dizinleri birbirinden ayırt etmek için kul-
lanılır:
l C:\Belgelerim\Türk İşaret Dili\Kitapçık.indd

J. Tırnak İşareti ( “ ” )
1. Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak
içine alınır:
l Türk Dil Kurumu binasının yan cephesinde Atatürk’ün “Türk dili, Türk milleti-
nin kalbidir, zihnidir.” sözü yazılıdır.
l Bakınız, şair vatanı ne güzel tarif ediyor: “Bayrakları bayrak yapan üstünde-
ki kandır. / Toprak eğer uğrunda ölen varsa vatandır.”

Uyarı

Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işare-

ti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır

Örnek

l “İzmir üzerine dünyada bir şehir daha yoktur!” diyorlar. (Yahya Kemal
Beyatlı)

303
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKÇE

2. Özel olarak vurgulanmak istenen sözler tırnak içine alınır:

l Yeni bir “barış taarruzu” başladı.

3. Cümle içerisinde eserlerin ve yazıların adları ile bölüm başlıkları tırnak

içine alınır:
l Bugün öğrenciler “Kendi Gök Kubbemiz” adlı şiiri incelediler.
l “Yazım Kuralları” bölümünde bazı uyarılara yer verilmiştir.

Uyarı
Cümle içerisinde özel olarak belirtilmek istenen sözler, kitap ve
dergi adları ve başlıkları tırnak içine alınmaksızın eğik yazıyla dizile-
rek de gösterilebilir:

Örnek

l Höyük sözü Anadolu’da tepe olarak geçer.

Cahit Sıtkı’nın Şairin Ölümü şiirini Yahya Kemal çok sevmişti. (Ahmet
l
Hamdi Tanpınar)
8 Tırnak içine alınan sözlerden sonra gelen ekleri ayırmak
için kesme işareti kullanılmaz:

Örnek

l Atatürk’ün “Nutuk” adlı eseri Cumhuriyet Dönemi hakkında birçok

bilgi veriyor.

4. Bilimsel çalışmalarda künye verilirken makale adları tırnak içinde yazı-

lır.
Leyla KARAHAN, Terimlerde Kapsam Sorunu, “Zarf” Örneği, Bildiri Kitabı,
l
Bursa, 2014.

K. Tek Tırnak İşareti ( ‘ ’ )

Tırnak içinde verilen cümlenin içinde yeniden tırnağa alınması gereken
bir sözü, ibareyi belirtmek için kullanılır:
Edebiyat öğretmeni “Şiirler içinde ‘Han Duvarları’ gibisi var mı?” dedi ve Fa-
l
ruk Nafiz’in bu güzel şiirini okumaya başladı.

304
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

TÜRKÇE
L. Denden İşareti (“)
Bir yazıdaki maddelerin sıralanmasında veya bir çizelgede alt alta gelen
aynı sözlerin, söz gruplarının ve sayıların tekrar yazılmasını önlemek için
kullanılır:
l a. Etken         fiil
l b. Edilgen       “
l c. Dönüşlü      “
l ç. İşteş             “

M. Yay Ayraç ( ( ) )
1. Cümledeki anlamı tamamlayan ve cümlenin dışında kalan ek bilgiler
için kullanılır. Yay ayraç içinde bulunan ve yargı bildiren anlatımların sonu-
na uygun noktalama işareti konur:
l Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek
bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz. (Nurullah Ataç)

2. Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır:

l Yunus Emre’nin (1240?-1320)…
l İmek fiilinin (ek fiil) geniş zamanı şahıs ekleriyle çekilir.

3. Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumu-

nu açıklamak ve göstermek için kullanılır:
l İhtiyar – (Yavaş yavaş Kaymakam’a yaklaşır.) Ne oluyor beyefendi? Allah
rızası için bana da anlatın… (Reşat Nuri Güntekin)

4. Alıntıların aktarıldığı eseri, yazarı veya künye bilgilerini göstermek için

kullanılır:
l Cihanın tarihi, vatanı uğrunda senin kadar uğraşan, kanını döken bir millet
daha gösteremez. Senin kadar kimse kendi vatanına sahip olmaya hak kazan-
mamıştır. Bu vatan ya senindir ya kimsenin. (Ahmet Hikmet Müftüoğlu)
5. Alıntılarda, alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konulan üç nokta,
yay ayraç içine alınabilir.

305
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKÇE

6. Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kulla-
nılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır:
l Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.

7. Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek

için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır:
l 1496 (?) yılında doğan Fuzuli…

8. Bir yazının maddelerini gösteren sayı ve harflerden sonra kapama ay-

racı konur:
l I) 1) A) a)
l II) 2) B) b)

N. Köşeli Ayraç ( [ ] )
1. Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce
köşeli ayraç kullanılır:
l Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserle-
rini Bodrum’da yazmıştır.

2. Metin aktarmalarında, çevirilerde, alıntılarda çalışmayı yapanın ekledi-

ği sözler için kullanılır:
l “Eldem, Osmanlıda en önemli fark[ın], mezar taşının şeklinde ortaya çık[tı-
ğını] söyledikten sonra…”

3. Kaynak olarak verilen kitap veya makalelerin künyelerine ilişkin bazı

ayrıntıları göstermek için kullanılır:
l Reşat Nuri [Güntekin], Çalıkuşu, Dersaadet, 1922. Server Bedi [Peyami
Safa]

O. Kesme İşareti ( ’ )
1. Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle
ayrılır:
l Kurtuluş Savaşı’nı,  l Atatürk’üm,
l Türkiye’mizin, l Fatih Sultan Mehmet’e,

306
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğu zaman

TÜRKÇE
ekten önce kesme işareti kullanılır:
l Hisar’dan l Boğaz’dan

Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti
yay ayraçtan önce kullanılır:
l Yunus Emre’nin (1240?-1320) l Yakup Kadri’nin (Karaosmanoğlu) vb.

Uyarı

Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında başka bir
iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz:
l Boğaz Köprümüzün güzelliği,
l Amik Ovamızın bitki örtüsü,
l Kuşadamızdaki liman vb.
8 Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ek-
ler kesmeyle ayrılmaz:
l Türkiye Büyük Millet Meclisine, l Millî Eğitim Bakanlığına,
lTürkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına, l Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
Başkanlığının

8 Başbakanlık, Rektörlük vb. sözler ünlüyle başlayan bir ek geldiğin-

de Başbakanlığa, Rektörlüğe vb. biçimlerde yazılır.

Uyarı

Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen
diğer ekler kesmeyle ayrılmaz:
l Türklük l Türkleşmek l Türkçü l Müslümanlık,
l Hristiyanlık l Avrupalı l Aydınlı l Ahmetler
8 Sonunda p, ç, t, k ünsüzlerinden biri bulunan Ahmet, Çelik, Halit, Şa-
hap; Bosna-Hersek; Kerkük, Sinop, Tokat, Zonguldak gibi özel adlara ünlüyle
başlayan ek getirildiğinde kesme işaretine rağmen Ahmedi, Halidi, Şahabı;
Bosna-Herseği; Kerküğü, Sinobu, Tokadı, Zonguldağı biçiminde son ses yumu-
şatılarak söylenir.
8 Özel adlar yerine kullanılan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz
ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.

307
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKÇE

2. Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan sözlerine getirilen ekleri

ayırmak için konur:
l Nihat Bey’e l Ayşe Hanım’dan l Mahmut Efendi’ye

3. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur:

l TBMM’nin l TDK’nin lABD’de

4. Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:

l 1985’te l 8’inci madde, l7,65’lik

5. Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak için ko-
nur:
l Başvurular 17 Aralık’a kadar sürecektir.

6. Seslerin ölçü ve söyleyiş gereği düştüğünü göstermek için kullanılır:

l Bir ok attım karlı dağın ardına / Düştü m’ola sevdiğimin yurduna
lİl yanmazken ben yanarım derdine / Engel aramızı açtı n’eyleyim (Karaca-
oğlan)

7. Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur:

l a’dan z’ye kadar l Türkçede -lık’la yapılmış sözler

Uygulama

Aşağıdaki cümlelerde parantez ( ) ile belirtilen yerlere gelecek uygun

noktalama işaretlerini cümlelerin yanındaki kutucuğa yerleştiriniz.

Abasıyanık, Sait Faik, Mahalle Kahvesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul,

2003 ( )
Dalgalandığın yerde ne korku, ne keder... ( )
Gölgende bana da, bana da yer ver.
Bu eserdeki ( ) Yazım Kuralları ( ) bölümünde bazı uyarılara yer verilmiştir.
Yeni usul şiirimiz ( ) zevksiz, köksüz, acemice görünüyor.
Sayın Başkan ( ) ilçemize katkılarınız için teşekkürler
Kazanmamız için yapmamız gereken şudur ( ) Birbirimize güvenmek
Ahmet ( ) uzun zamandır bu kadar mutlu olmadığını fark etti.

308

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ
( ) Bir dost bulunca delilik etmek
hoşuma gider ( ) diyor Horatius ( ) Bu
sözü herkes onaylar mı ( ) bilemiyorum
ama hiç şüphesiz benim sloganlarım-
dan biri ( )
1. Bu parçada yay ayraçla belirti-
len yerlere sırasıyla aşağıdakilerden
hangisinde verilen noktalama işa-
retleri getirilmelidir?
A) ( “ ) ( ” ) ( . ) ( , ) ( . )
B) ( “ ) ( ” ) ( . ) ( ? ) ( . )
C) ( — ) ( , ) ( . ) ( , ) ( . )
D) ( “ ) ( ” ) ( . ) ( , ) ( … )
E) ( — ) ( , ) ( . ) ( , ) ( ... )
Behçet Necatigil, “Barbaros Meyda-
nı” adlı şiirinde Barbaros Meydanından
sahile kadar inen anne kız çevresinde
şehri sosyal ve kültürel tezatları ve de-
ğişmeleri ile yansıtır.
2. Noktalama işaretleri eksik bı-
rakılan bu parçada aşağıdakilerden
hangisi kullanılamaz?
A) Tırnak işareti
B) Virgül
C) Kısa çizgi
D) Üç nokta
E) Kesme İşareti
ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKÇE
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
iki noktanın kullanımıyla ilgili bir yan-
lışlık yapılmıştır?
A) Kamp için en gerekli malzeme-
ler şunlardır: çadır, kafa feneri, uyku
tulumu ve ilk yardım seti.
B) Bundan dolayıdır ki: bölgede
hububat üretimi oldukça fazladır.
C) Sözleri hâlâ kulağımdadır:
“Hepimiz en çok zaman geçirdiğimiz
beş kişinin ortalamasıyız evlat.”
D) Fatma Hanım: (Çaydanlığı
masaya bırakır.) Niye söylemedin?
Neredeyse kopuk düğmeyle gide-
cektin yine.
E) Sözlüklere http://tdk.gov.tr adre-
sinden ulaşabilirsiniz.
Hiçbirini unutamam (I) Cicirya’nın
domates, ceviz (II) turunç ve bergamot
reçelleri (III) Gül Abla Mantı Salonu’n-
daki zeytinyağlıları (IV) kızartmaları
(IV) kekikleri (V)
4. Bu parçada numaralanmış yer-
lerden hangisine noktalı virgül geti-
rilmelidir?
A) I. B) II.
C) III. D) IV.
E) V.
309
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKÇE

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisin- 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisin-

de bir noktalama yanlışı yoktur?
A) Dünya, yüzeyinde sıvı hâlde su
bulunmasıyla öteki gezegenlerden ay-
rılıyor. Yaşamın temel gereksinimi olan
su, gezegenimizin %71’ini kaplıyor.
Güneş sistemindeki öteki gezegenler-
de sıvı hâlde suya rastlanmadı. Ancak
araştırmalar devam ediyor.
B) Dünya yüzeyinde sıvı hâlde su
bulunmasıyla öteki gezegenlerden ay-
rılıyor. Yaşamın temel gereksinimi olan
su, gezegenimizin %71’ini kaplıyor.
Güneş sistemindeki öteki gezegenler-
de sıvı hâlde suya rastlanmadı; ancak
araştırmalar devam ediyor.
C) Dünya, yüzeyinde sıvı hâlde su
bulunmasıyla öteki gezegenlerden ay-
rılıyor. Yaşamın temel gereksinimi olan
su, gezegenimizin %71’ini kaplıyor.
Güneş sistemindeki öteki gezegenler-
de sıvı hâlde suya rastlanmadı. Ancak,
araştırmalar devam ediyor.
D) Dünya yüzeyinde sıvı hâlde su
bulunmasıyla öteki gezegenlerden ay-
rılıyor. Yaşamın temel gereksinimi olan
su, gezegenimizin %71’ini kaplıyor.
Güneş sistemi’ndeki öteki gezegenler-
de sıvı hâlde suya rastlanmadı. Ancak
araştırmalar devam ediyor.
E) Dünya, yüzeyinde sıvı hâlde su
bulunmasıyla öteki gezegenlerden ay-
rılıyor. Yaşamın temel gereksinimi olan
su, gezegenimizin %71’ini kaplıyor.
Güneş sistemi’ndeki öteki gezegenler-
de sıvı hâlde suya rastlanmadı. Ancak
araştırmalar devam ediyor.
de bir noktalama hatası vardır?
A) Korkma! Sönmez bu şafaklarda
yüzen al sancak/Sönmeden yurdumun
üstünde tüten en son ocak
B) Halikarnas Balıkçısı [Cevat
Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en gü-
zel eserlerini Bodrum’da yazmıştır.
C) Peki, bu bazlamayı da mı Sarı
Begonvil Bakkaliyesinden aldın?
D) Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor
yolumuz!
E) Yazar, 6. ve 7. sınıfları Şebinka-
rahisar’da okumuş
7. Aşağıda ayraçla gösterilen
yerlerden hangisine kesme işareti
getirilemez?
A) Diğer maddelerin bir kısmının,
c ( ) nin ise tamamının altını çizdim.
B) Türkiye Türkçe ( ) sindeki bir di-
ğer kural, iki ünlünün yan yana gelme-
mesidir.
C) BM ( ) ye oy birliği ile yeni bir ge-
nel sekreter seçildi.
D) Halit Ziya Uşaklıgil’in Mai ve Si-
yah’ı 1897 ( ) de tefrika edilmiştir.
E) Bahçeden 2 ( ) nci kata doğru
seslenmiş.

310

Afrika’nın batısında, İspanya’ya
bağlı Kanarya Adaları’ndan biri olan
La Gomera’da yaşayan insanlar “Silbo
Gomera” adı verilen bir ıslık dili kulla-
nıyorlar. Bu dilin Kuzey Afrikada yaşa-
yan Berberilerin dili olan Berbericeden
köken aldığı ve 15. yy.dan daha eskiye
dayandığı düşünülüyor. Silbo Gomera
günümüzde İspanyolca gramer kural-
larına uygun olarak kullanılıyor, bura-
nın eski sakinlerince ise neredeyse bir
cep telefonu kadar kullanışlı olduğu
söyleniyor.
8. Bu parçada aşağıdakilerden
hangisi ile ilgili bir noktalama hatası
yapılmıştır?
A) Özel adlara getirilen iyelik, du-
rum ve bildirme eklerinin kesme işare-
tiyle ayrılması
B) Sayılardan sonra sıra bildirmek
için nokta konması
C) Bazı kısaltmaların sonuna nokta
konması
D) Özel olarak vurgulanmak istenen
sözlerin tırnak içine alınması
E) Sıralı cümleleri birbirinden ayır-
mak için virgül konması
ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKÇE
(I) Tasarım yaparken çeşitli araçlar
ve malzemeler kullanırız, değil mi? (II)
İşte; oyuncak tasarımı da böyle bir şey.
(III) Bir de atık malzemelerle yapılırsa,
oyuncak tasarımı bir tür “geri kazanım
sanatı” hâline dönüşür. (IV) Gazoz ka-
pakları, kavanozlar, yumurta kutuları,
teller, çubuklar... (V) Hepsi bir anda bir
oyuncağa/oyun gerecine dönüşebilir.
9. Bu parçada numaralanmış
cümlelerin hangilerinde noktalama
yanlışı vardır?
A) Yalnız I.
B) Yalnız II.
C) II ve III.
D) III ve IV.
E) IV ve V.
Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı
gösteren sayıları birbirinden ayırmak
için ... kullanılır.
Cümle içinde ara sözleri veya ara
cümleleri ayırmak için ara sözlerin
veya ara cümlelerin başına ve sonuna
... kullanılır.
10. Aşağıdaki noktalama işaretle-
rinden hangisi bu boşluklardan her-
hangi birine getirilemez?
A) eğik çizgi B) virgül
C) nokta D) yay ayraç
E) kısa çizgi
Cevap Anahtarı:
1) A 2) D 3) B 4) C 5) A
6) D 7) B 8) A 9) C 10) D
311
 ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

NOTLAR
TÜRKÇE

312