ya

bölüm 2

ki m
ATOM ve PERİYODİK SİSTEM

y
em Elektron Dizilimleri, Periyodik Sistem
sch

ya
ki m
me

ELEMENTLERİN PERİYODİK SİSTEME MOSELEY VE MODERN PERİYODİK SİSTEM

YERLEŞİM ESASLARI

y
Moseley, Mendeleyev’in aksine, elementlerin fiziksel ve kimyasal

em
özelliklerinin atom kütlesine değil, atom numarasına (proton sa-
Günümüzdeki periyodik sisteme en yakın sınıflandırma Julius
yısına) bağlı olduğunu kanıtlamıştır.

sch
Lothar Mayer ve Dimitri Mendeleyev tarafından yapılmıştır.

MODERN PERİYODİK SİSTEM

me
MENDELEYEV VE PERİYODİK SİSTEM Günümüzde kabul gören periyodik sistemde;

Düşey sütunlara grup, yatay satırlara ise periyot denir.

Toplam 18 grup, 7 periyot vardır.

Gruplar; IUPAC’ın önerdiği gibi 1 den 18 e kadar rakamlarla be-

a
lirtildiği gibi, A ve B harfleri ile de belirtilebilir.

my
Mendeleyev yaşadığı dönemde bilinen 63 elementi atom kütle- yki Örneğin: 1A grubu 1. grup, 2A grubu 2. grup, 3B grubu 3. grup,
lerine göre sıralayıp, elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri- 3A grubu 13. grup.... şeklinde numaralandırılır.
nin düzenli olarak tekrarlandığı bir tablo oluşturmuştur.
em
Toplamda 8 tane A, 8 tane B grubu vardır. 8B grubundan 3 tane
Oluşturduğu tabloda benzer özellik gösteren elementleri aynı sü- vardır.
sch

tuna yerleştirmiş ve bazı yerleri boş bırakmıştır. Bu boşluklara, o

gün henüz keşfedilmemiş başka elementlerin geleceğini öngör- A grubu elementlerine baş grup (ana grup), B gruplarına geçiş
me

müş ve bu elementlerin bazı özelliklerini tahmin etmiştir. elementi denir.

Birinci periyotta 2, ikinci periyotta 8, üçüncü periyotta 8, dördün-

Grup
1 2 3 4 5 6 7 8 cü ve beşinci periyotlarda 18 er tane element bulunur.
Sıra
1 H:1 Altıncı ve yedinci periyotlarda ise 32 şer tane element bulunur. Bu
2 Li:7 Be:9,4 B:11 C:12 N:14 O:16 F:19 elementlerden on dörder tanesi periyodik sistemin altına 2 yatay
3 Na:23 Mg:24 Al:27,3 Si:28 P:31 S:32 Cl:35,5 sıra hâlinde yerleştirilmiştir. Bu sıralardan ilki lantanitler, ikincisi
a

4 K: 39 Ca:40 ?:44 Ti:48 V:51 Cr:52 Mn:55 Fe:56, Co:59, Ni:59 aktinitler olarak adlandırılır.
my

5 Cu:63 Zn:65 ?:68 ?:72 As:75 Se:78 Br:80 Periyodik sistemdeki grupların aşağıdaki gibi özel isimleri vardır.
yki

6 Rb:85 Sr:87 ?Yt:88 Zr:90 Nb:94 Mo:96 ?:100 Ru:104, Rh:104, Pd:106
Soy gazlar
7 Ag:108 Cd:112 In:113 Sn:118 Sb:122 Te:128 J:127 Karbon grubu
em

Alkali metaller Halojenler

1A
Toprak Toprak metalleri 8A
8 Cs:133 Ba:137 ?Di:138 ?Ce:140
Geçiş
alkali
sch

ya
2A 3A 4A 5A 6A 7A

9 metaller metalleri
m
10 ?Er:178 ?La:180 Ta:182 W:184 Os:195, Ir:197, Pt:198
me

3B 4B 5B 6B 7B 8B 8B 8B 1B 2B
yki

11 Au:199 Hg:200 Tl:204 Pb:207 Bi:208

12
hem

Th:231 U:240

BİLGİ
sc

Lantanitler Azot grubu Oksijen

grubu
me

Mendeleyev, periyodik sisteminde silisyumun iki alt satırında, ye- (Kalkojenler)

rini boş bıraktığı (?:72) elemente eka-silisyum (silisyum ile aynı
yerde) adını vermiş ve özelliklerini büyük ölçüde tahmin etmiştir. Aktinitler İç geçiş elementleri

29
 bölüm 2

ya
Elektron Dizilimleri, Periyodik Sistem

y ki m
PERİYODİK SİSTEMDE YER BULMA Herhangi bir element atomunun, elektron dizilimindeki;

em
Herhangi bir elementin periyodik sistemdeki yeri elektron dizi- Katman sayısı elementin periyodik sistemdeki periyodunu verir.
sch

ya
limlerinden yararlanılarak bulunur. Son katmandaki elektronlara değerlik elektronu denir. Son kat-

ki m
me

mandaki elektronların sayısı periyodik sistemdeki grubunu verir.

n katman sayısı olmak üzere atomdaki her katmanın alabileceği
maksimum elektron sayısı “2n2” bağıntısıyla bulunur. Periyodik sistemdeki yer atomun proton sayısına göre bulunur.

y
em
(Bu kural ilk 20 element ve A grubu elementleri için geçerlidir.)
Alabileceği maksimum
Katman 2n2

sch
elektron sayısı L 2He atomunun değerlik elektron sayısı 2 olmasına rağmen
1 2(1)2 2 grup numarası 18 dir.

me
2 2(2)2 8
3 2(3)2 18
Grup numarası 51 Değerlik elektron sayısı

4 2(4)2 32 5e–
2e–
Elektronlar katmanlara yerleştirilirken, içten dışa doğru alabilecek-
leri maksimum değere göre yerleştirilirler. Artan elektronlar son- 7p

a
raki katmana yerleştirilir.
s2
my
n=1 Periyot numarası
Son katman en fazla 8 elektron alır. yki n=2

5X, 9Y, 15Z element atomlarının katman elektron dizilimleri aşağıda

2. periyot, 5A grubu
em
verilmiştir.

5e–
sch

3e– 7e– 8e–

2e–
Örnek
me

2e– 2e–
Aşağıdaki tabloda katman elektron dizilimi verilen element atom-
5p 9p 15p larının periyotlarını ve IUPAC'a göre grup numaralarını yazınız.

Çözüm..

Katman elektron dizilimi Periyot Grup

X:2–3 Y:2–7 Z:2–8–5

1. 2He : 2
a
my

Örnek
2. 3Li : 2 – 1
Aşağıdaki tabloda verilen taneciklerin elektron dizilimlerini yazınız.
yki

Çözüm.. 3. 8O : 2 – 6
em

Tanecik Elektron dizilimi

sch

ya
4. 9F : 2 – 7
1. 4Be
m
me

2. 7N
yki

5. 14Si : 2 – 8 – 4
3. +
11Na
hem

4. 3–
15P 6. 16S : 2 – 8 – 6
5. 16S
sc

6. 7. 18Ar : 2 – 8 – 8
19K
me

7. 20Ca
– 8. 20Ca : 2 – 8 – 8 – 2
8. 9F

30
 bölüm 2

ya
Elektron Dizilimleri, Periyodik Sistem

y ki m
ELEMENTLERİN SINIFLANDIRILMASI
em
SYM
18 nötronu ve 17 protonu olan bir X taneciğinin katman elektron di-
sch

ya
zilimi sırasıyla 2, 8, 8 şeklindedir. ELEMENTLER

ki m
me

Bu X taneciğinin verilen katman elektron dizilimine göre aşağı-

daki ifadelerden hangisi doğrudur?
YARI

y
METALLER AMETALLER SOY GAZLAR

em
METALLER
A) 17 elektronu vardır.

sch
B) Negatif yüklüdür. 1 18
1A 8A
1
C) Katyondur. H 2
2A
13
3A
14
4A
15
5A
16
6A
17
7A
He

me
2 Be
Metal Ametal Yarı metal Soy gaz Belirsiz B C N O F
Li Ne
D) Elektron vermiştir.
3 Na Mg 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 AI Si P S CI Ar
E) 2. ve 3. katmanlarında toplam 10 elektronu vardır. 3B 4B 5B 6B 7B 8B 8B 8B 1B 2B
4 Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br
K Kr

Çözüm.. 5 Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe

6 Cs Ba 57 - 71
Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg TI Pb Bi Po At Rn
Lantanitler

7 Fr Ra 89 - 103
Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh FI Mc Lv Ts Og
Aktinitler

a
Lantanitler La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu

my
SYM yki Aktinitler Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr

Aşağıda bazı element atomlarının temel hâldeki katman elektron da-

ğılımı verilmiştir.
METALLER
em
Genel olarak son katmanlarında 1, 2, 3 elektron bulundururlar.
sch

Li F 2e– 7e–
2e– 1e– 1A grubunda hidrojen, 3A grubunda bor hariç, 1A, 2A, 3A grup-
me

ları, geçiş ve iç geçiş elementlerinin tamamı metaldir.

Mg 2e– 8e– 2e– Ar 2e– 8e– 8e–

Nikel Lityum
a
my

Ca 2e– 8e– 8e–

2e–
1.
III. Hg hariç, tamamı oda koşullarında katı hâldedir.
yki

2.
III. Yüzeyleri parlak olup, ışığı yansıtırlar.
em

Bu elementlerin periyodik sistemdeki yerleriyle ilgili aşağıdaki

ifadelerden hangisi doğrudur?
sch

ya
3.
III. Tel ve levha hâline getirilebilirler.
m
A) F elementi 2A (2. grup) elementidir.
me

yki

B) Li elementi 3. periyottadır. 4.
III. Erime ve kaynama noktaları yüksektir.

C) Mg ve Ca elementleri aynı grupta yer alır.

hem

5.
III. Genel olarak yoğunlukları, ametal ve soy gazlardan yüksektir.
D) Li ve F elementleri aynı grupta yer alır.
E) Ar ve Ca elementleri aynı periyotta yer alır.
sc

6.
III. Ametallerle iyonik bağlı bileşik, kendi aralarında ise alaşım-
Çözüm..
me

ları oluştururlar.

7.
III. Bileşiklerinde elektron verip, pozitif yüklü iyon oluştururlar.

31
 bölüm 2

ya
Elektron Dizilimleri, Periyodik Sistem

y ki m
AMETALLER SOY GAZLAR
em Periyodik sistemde en sağda 18. grupta (8A grubu) bulunurlar.
sch
Hidrojen hariç, 4A, 5A, 6A ve 7A grubunda yer alırlar. Hidrojen 1A

ya
grubunda olmasına rağmen ametaldir.
2He hariç, değerlik elektron sayıları 8 dir.

ki m
me

Genel olarak son katmanlarında 4, 5, 6 veya 7 elektron bulunur.

y
em
sch
me
Kükürt Selenyum

1.
III. Oda koşullarında katı, sıvı veya gaz hâlinde bulunanları vardır.

2.
III. Katı hâlde olanlar mat görünümlüdür. Soy gazlar

3.
III. Grafit hariç, elektriği ve ısıyı iletmezler. 1.
III. Oda koşullarında tek atomlu gaz hâlinde bulunurlar.

a
my
4.
III. Yoğunluk, erime ve kaynama noktaları metallerden düşüktür.
2.
III. Erime ve kaynama noktaları düşüktür.
5.
III. Tel ve levha hâline getirilemezler.
yki
3.
III. Kararlı yapıda olduklarından bileşik oluşturmazlar.
em
6.
III. Serbest hâlde iki veya daha fazla atomlu moleküller hâlinde
bulunurlar. (O2, Cl2, F2, O3 gibi) 4.
III. Işıklandırma sistemlerinde kullanılırlar.
sch

7.
III. Kararlı bileşiklerinde elektron alarak negatif yüklü veya elektron
ortaklaşa kullanarak kısmi pozitif/negatif yüklü hâle geçerler.
me

8.
III. Kendi aralarında kovalent, metallerle iyonik bağ yaparlar. SYM
Çekirdek için kırmızı elektronlar için mavi renk kullanılarak bir elemen-
tin nötr atomunun katman elektron dağılımı aşağıda modellenmiştir.
YARI METALLER
Periyodik sistemde metallerle ametallerin arasında yer alırlar.

Değerlik elektron sayıları 3 ile 7 arasında değişir.

a
my

B, Si, Ge, As, Sb, Te, Po, At elementleri yarı metaldir.

yki
em

Bu element ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

sch

ya
A) Atom numarası 14 tür.
m
Bor Arsenik B) Yarı metal olarak sınıflandırılır.
me

yki

1.
III. Kimyasal özellikleri ametal, fiziksel özellikleri metallere benzer. C) Periyodik sistemin 13. (3A) grubunda bulunur.
hem

D) Periyodik sistemin 2. periyodunda bulunur.

2.
III. Parlak veya mat görünümlü olabilirler.
E) Bileşik oluştururken elektron verir.
sc

3.
III. Bileşiklerinde pozitif veya negatif yüklü olabilirler.
Çözüm..
me

4.
III. Elektriği metallerden az, ametallerden daha iyi iletirler.

5.
III. Katı hâldedirler ve işlenebilirler.

32