Maya Civilization
Maya là người dân bản địa ở Mexico và Trung Mỹ,
The Maya are an indigenous people of Mexico and
Central America who have continuously inhabited the
lands comprising modern-day Yucatan, Quintana Roo,
Campeche, Tabasco, and Chiapas in Mexico and
southward through Guatemala, Belize, El Salvador and
Honduras. The designation Maya comes from the ancient
Yucatan city of Mayapan, the last capital of a Mayan
Kingdom in the Post-Classic Period. The Maya people
refer to themselves by ethnicity and language bonds such
as Quiche in the south or Yucatec in the north (though
there are many others). The `Mysterious Maya' have
intrigued the world since their `discovery' in the 1840's by
John Lloyd Stephens and Frederick Catherwood but, in
reality, much of the culture is not that mysterious when
understood. Contrary to popular imagination, the Maya
did not vanish and the descendants of the people who
built the great cities of Chichen Itza,
Bonampak, Uxmal and Altun Ha still exist on the same
lands their ancestors did and continue to practice,
sometimes in a modified form, the same rituals which
would be recognized by a native of the land one thousand
years ago.
Maya Origins
The history of Mesoamerica is usually divided into
specific periods which, taken together, reveal the
development of culture in the region and, for the purposes
of this definition, the emergence and cultivation of the
Maya Civilization.
The Archaic Period: 7000-2000 BCE – During this
time a hunter-gatherer culture began to cultivate crops
such as maize, beans and other vegetables and the
domestication of animals (most notably dogs and turkeys)
and plants became widely practiced. The first villages of
the region were established during this period which
included sacred spots and temples dedicated to various
gods. The villages excavated thus far are dated from
2000-1500 BCE.
The Olmec Period: 1500-200 BCE – This era is also
known as the Pre-Classic or Formative Period when the
Olmecs, the oldest culture in Mesoamerica, thrived. The
Olmecs settled along the Gulf of Mexico and began
building great cities of stone and brick. The famous
Olmec heads strongly suggest highly sophisticated skill
in sculpture and the first indications of Shamanic
religious practices date from this period. The enormous
size and scope of Olmec ruins gave birth to the idea that
the land was once populated by giants. Though no one
knows where the Olmecs came from, nor what happened
Nền văn minh Maya
họ đã sinh sống qua nhiều thế hệ trên các vùng đất bao
gồm bán đảo Yucatan ngày nay, Quintana Roo,
Campeche, Tabasco và Chiapas ở Mexico và về phía
nam qua Guatemala, Belize, El Salvador và Honduras.
Tên gọi Maya xuất phát từ thành phố cổ Yucatan của
Mayapan, thủ đô cuối cùng của Vương quốc Maya
trong thời kỳ hậu cổ điển. Người Maya tự phát triển
các ngữ hệ đa sắc tộc cho riêng mình như Quiche ở
phía nam hoặc Yucatec ở phía bắc (mặc dù còn nhiều
ngữ hệ khác nữa). Cuốn sách “Mysterious Maya” đã
gây tò mò cho thế giới kể từ khi được John Lloyd
Stephens và Frederick Catherwood “khám phá” vào
những năm 1840, nhưng trên thực tế, phần lớn nền
văn hóa không hề bí ẩn đến thế khi nó được biết đến.
Trái với tưởng tượng của nhiều người, người Maya
không biến mất và hậu duệ của họ đã xây dựng nên
các thành phố lớn Chichen Itza, Bonampak, Uxmal
và Altun Ha vẫn tồn tại trên những vùng đất mà tổ tiên
họ đã tạo dựng và tiếp tục phát triển, đôi khi một số
thứ đã được sửa đổi, nhưng những nghi lễ tương tự vẫn
được người dân bản xứ thừa nhận cách đây một nghìn
năm.
Nguồn gốc Maya
Lịch sử của Trung Mỹ được chia thành các thời kỳ
cụ thể, cho thấy được sự phát triển văn hóa trong vùng
và cùng theo đó là sự xuất hiện và phát triển của Nền
văn minh Maya.
Thời kỳ cổ đại: 7000-2000 TCN – Trong thời gian
này, nền văn hóa săn bắt hái lượm bắt đầu bằng việc
canh tác cây trồng như ngô, đậu và các loại rau khác
và thuần hóa động vật (đặc biệt là chó và gà tây) và
trồng trọt đã trở nên phổ biến. Những ngôi làng đầu
tiên trong vùng được xây dựng trong thời kỳ này bao
gồm các địa điểm linh thiêng và đền thờ dành riêng
cho nhiều vị thần khác nhau. Những ngôi làng được
khai quật cho đến nay đều có niên đại từ năm 2000-
1500 TCN.
Thời kỳ Olmec: 1500-200 TCN - Thời đại này còn
được gọi là Thời kỳ tiền cổ điển hoặc Thời kỳ hình
thành khi Olmecs, nền văn hóa lâu đời nhất ở Trung
Mỹ, phát triển thịnh vượng. Người Olmec định cư dọc
theo Vịnh Mêhicô và bắt đầu xây dựng những thành
phố lớn bằng đá và gạch. Những chiếc đầu Olmec nổi
tiếng cho thấy rõ ràng về kỹ năng điêu khắc cực kỳ
tinh vi và những dấu hiệu đầu tiên về sự xuất hiện của
Pháp sư có từ thời kỳ này. Kích thước lớn và phạm vi
của tàn tích Olmec đã nảy sinh ý tưởng vùng đất này
từng là nơi sinh sống của những người khổng lồ. Mặc
dù không ai biết người Olmec đến từ đâu cũng như
to them, they lay the foundation for all the future chuyện gì đã xảy ra với họ, nhưng họ đã đặt nền móng
civilizations in Mesoamerica. cho tất cả các nền văn minh tương lai ở Trung Mỹ.
The Zapotec Period: 600 BCE-800 CE – In the region
surrounding modern-day Oaxaca, the cultural center now
known as Monte Alban was founded which became the
capital of the Zapotec kingdom. The Zapotecs were
clearly influenced by (or, perhaps, related to) the Olmecs
and, through them, some of the most important cultural
elements of the region were disseminated such
as writing, mathematics, astronomy and the development
of the calendar; all of which the Maya would refine.
The Teotihuacan Period: 200-900 CE – During this
era the great city of Teotihuacan grew from a small
village to a metropolis of enormous size and influence.
Early on, Teotihuacan was a rival of another city
called Cuicuilco but, when that community was
destroyed by a volcano c. 100 CE, Teotihuacan became
dominant in the region. Archaeological evidence suggests
that Teotihuacan was an important religious center which
was devoted to the worship of a Great Mother Goddess
and her consort the Plumed Serpent. The Plumed
Serpent god Kukulkan (also known as Gucamatz) was the
most popular deity among the Maya. Like many of the
cities which now lie in ruin throughout the southern
Americas, Teotihuacan was abandoned sometime around
900 CE.
The El Tajin Period: 250-900 CE – This period is also
known as the Classic Period in Mesoamerican and Mayan
history. The name `El Tajin' refers to the great city
complex on the Gulf of Mexico which has been
recognized as one of the most important sites in
Mesoamerica. During this time the great urban centers
rose across the land and the Maya numbered in the
millions. The very important ball game which came to be
known as Poc-a-Toc was developed and more ball courts
have been found in and around the city of El Tajin than
anywhere else in the region. Who, precisely, the people
were who inhabited El Tajin remains unknown as there
were over fifty different ethnic groups represented in the
city and dominance has been ascribed to both the Maya
and the Totonac.
The Classic Maya Period: 250-950 CE – This is the era
which saw the consolidation of power in the great cities
of the Yucatec Maya such as Chichen Itza and Uxmal.
Direct cultural influences may be seen, in some sites,
from the Olmecs and the Zapotecs and the cultural values
of Teotihuacan and El Tajin but, in others, a wholly new
culture seems to have emerged (such as at Chichen Itza
where, though there is ample evidence of cultural
borrowing, there is a significantly different style to the art
and architecture). This period was the height of the
Thời kỳ Zapotec: 600 TCN-800 CN – Tại khu vực
xung quanh Oaxaca ngày nay, trung tâm văn hóa
Monte Alban được thành lập và trở thành thủ đô của
vương quốc Zapotec. Người Zapotec rõ ràng bị ảnh
hưởng bởi (hoặc có lẽ có liên quan đến) người Olmec
và thông qua họ, một số yếu tố văn hóa quan trọng
nhất của khu vực được phổ biến và cải tiến như chữ
viết, toán học, thiên văn học và sự phát triển của lịch,
đều được người Maya cải tiến lại.
Thời kỳ Teotihuacan: 200-900 CN - Trong thời đại
này, thành phố lớn Teotihuacan đã phát triển từ một
ngôi làng nhỏ thành một đô thị có quy mô và tầm ảnh
hưởng to lớn. Ban đầu, Teotihuacan là đối thủ của một
thành phố khác tên là Cuicuilco, nhưng khi cộng đồng
đó bị phá hủy bởi núi lửa khoảng năm 100 CN,
Teotihuacan trở nên chiếm ưu thế trong khu vực. Bằng
chứng khảo cổ cho thấy Teotihuacan là một trung tâm
tôn giáo quan trọng dành cho việc thờ cúng Nữ thần
Mẹ vĩ đại và chồng của bà là Plumed Serpent. Thần
Rắn Kukulkan (còn được gọi là Gucamatz) là vị thần
nổi tiếng nhất của người Maya. Giống như nhiều thành
phố hiện đang bị tàn phá trên khắp miền nam châu Mỹ,
Teotihuacan đã bị bỏ hoang vào khoảng năm 900 CN.
Thời kỳ El Tajin: 250-900 CN - Thời kỳ này còn
được gọi là Thời kỳ Cổ điển trong lịch sử Trung Mỹ
và Maya. Cái tên 'El Tajin' dùng để chỉ khu phức hợp
các thành phố lớn trên Vịnh Mêhicô, nơi được công
nhận là một trong những địa điểm quan trọng nhất ở
Trung Mỹ. Trong thời gian này, các trung tâm đô thị
lớn mọc lên khắp đất liền và số lượng người Maya lên
đến con số hàng triệu. Trò chơi bóng rất quan trọng
được biết đến với cái tên Poc-a-Toc đã được phát triển
và ngày càng có nhiều sân bóng được tìm thấy trong
và xung quanh thành phố El Tajin hơn bất kỳ nơi nào
khác trong khu vực. Chính xác thì ai là người sinh
sống ở El Tajin vẫn chưa được biết vì có hơn 50 nhóm
dân tộc khác nhau đại diện trong thành phố và quyền
thống trị đã được dành cho cả người Maya và Totonac.
Thời kỳ Maya cổ điển: 250-950 CN - Đây là thời
đại chứng kiến sự củng cố quyền lực ở các thành phố
lớn của Yucatec Maya như Chichen Itza và Uxmal. Có
thể thấy những ảnh hưởng văn hóa trực tiếp ở một số
nơi, từ Olmecs và Zapotecs cũng như các giá trị văn
hóa của Teotihuacan và El Tajin, nhưng ở những nơi
khác, một nền văn hóa hoàn toàn mới dường như đã
xuất hiện (chẳng hạn như tại Chichen Itza, mặc dù có
có nhiều bằng chứng về sự vay mượn văn hóa, có một
phong cách khác biệt đáng kể so với nghệ thuật và
Maya civilization in which they perfected mathematics,
astronomy, architecture and the visual arts and also
refined and perfected the calendar. The oldest date
recorded in this era is on Stele 29 in the city of Tikal (292
CE) and the latest is from an inscription on the Stele at
the site of Tonina (909 CE). The city-states of the Mayan
civilization stretched from Piste in the north all the way
down to modern-day Honduras.
The Post-Classic Period: 950-1524 CE – At this time
the great cities of the Maya were abandoned. Thus far, no
explanation for the mass exodus from the cities to
outlying rural areas has been determined but climate
change and over population have been strongly suggested
among other possibilities. The Toltecs, a new tribe in the
region, took over the vacant urban centers and re-
populated them. At this time, Tula and Chichen-Itza
became dominant cities in the region. The widely popular
conception that the Maya were driven from their cities by
the Spanish Conquest is erroneous as the cities were
already vacant by the time of the Spanish invasion (in
fact, the Spanish conquerors had no idea the natives they
found in the region were responsible for the enormous
complexes of the cities). The Quiche Maya were defeated
at the Battle of Utatlan in 1524 CE and this date
traditionally marks the end of the Maya Civilization.
Maya Culture
The height of the Maya Civilization in the Classic
Period produced the incredible cultural advances for
which they are well known. The Maya believed deeply in
the cyclical nature of life – nothing was ever `born' and
nothing ever `died' – and this belief inspired their view of
the gods and the cosmos. Their cosmological views, in
turn, encouraged their imaginative efforts in architecture,
mathematics, and astronomy. Beneath the earth was the
dark realm of Xibalba (pronounced `shee-Bal-ba' and
translated as `place of fear') from whence grew the great
Tree of Life which came up through the earth and
towered into the heavens, through thirteen levels, to reach
the paradise of Tamoanchan (`place of the misty sky')
where beautiful flowers bloomed. In Mayan belief,
however, one did not die and go to a `heaven' or a `hell'
but, rather, embarked on a journey toward Tamoanchan.
This journey began in the dark and treacherous
underworld of Xibalba where the Xibalbans who lived
there were more apt to trick and destroy a soul than help
one.
If one could navigate through Xibalba, however, one
kiến trúc). Thời kỳ này là đỉnh cao của nền văn minh
Maya, trong đó họ hoàn thiện toán học, thiên văn học,
kiến trúc và nghệ thuật trực quan, đồng thời cũng cải
tiến và hoàn thiện lịch. Niên đại lâu đời nhất được ghi
lại trong thời đại này là trên tấm bia đá 29 ở thành phố
Tikal (292 CN) và mới nhất là từ một dòng chữ trên
tấm bia tại Tonina (909 CN). Các thành bang của nền
văn minh Maya trải dài từ Piste ở phía bắc cho đến
tận Honduras ngày nay.
Thời kỳ hậu cổ điển: 950-1524 CN – Giai đoạn này
các thành phố lớn của Maya đã bị bỏ hoang. Cho đến
nay, chưa có lời giải thích nào xác đáng cho cuộc di cư
hàng loạt từ thành phố đến các vùng nông thôn xa xôi
nhưng biến đổi khí hậu và bùng nổ dân số đã được
mạnh mẽ đề cập đến trong số các khả năng khác.
Người Toltec, một bộ tộc mới trong vùng, đã tiếp quản
các trung tâm đô thị bỏ trống và tái định cư ở đó. Vào
thời điểm này, Tula và Chichen-Itza đã trở thành
những thành phố thống trị trong khu vực. Đa phần các
quan niệm cho rằng người Maya đã bị đuổi khỏi các
thành phố của họ sau Cuộc chinh phạt của người Tây
Ban Nha là sai lầm vì các thành phố này đã bị bỏ trống
vào thời điểm người Tây Ban Nha xâm lược (trên thực
tế, những người chinh phục Tây Ban Nha không hề
biết rằng những người bản địa mà họ tìm thấy trong
vùng đã từng cai quản các khu phức hợp khổng lồ của
các thành phố). Quiche Maya đã bị đánh bại trong
Trận chiến của Utatlan vào năm 1524 CN và ngày
này đánh dấu sự kết thúc của Nền văn minh Maya.
Nền văn hóa Maya
Đỉnh cao của Nền văn hóa Maya trong thời kỳ cổ
điển tạo nên những thành tựu văn hóa đáng kinh ngạc
và khiến cho họ được biết đến rộng rãi hơn. Người
Maya tin rằng cuộc sống là một vòng tuần hoàn -
không có sự sinh ra hay chết đi - niềm tin này đã
truyền cảm hứng cho quan niệm về các vị thần và vũ
trụ của họ. Trái lại, các quan niệm về vũ trụ đã khuyến
khích sự sáng tạo và tưởng tượng phong phú của họ
trong kiến trúc, toán học và thiên văn học. Theo người
Maya, dưới lòng đất là vương quốc bóng tối Xibalba
(đọc là ‘shee-Bal-ba’ dịch ra là ‘nơi của nỗi sợ’), đã
mọc lên Cây Sự sống vĩ đại đi lên từ lòng đất và cao
vút lên trên trời, qua mười ba cấp độ, để đến nơi thiên
đường Tamoanchan (nơi bầu trời mù sương) nơi
những bông hoa xinh đẹp nở rộ. Tuy nhiên, theo niềm
tin của người Maya, con người không chết và đi đến
‘thiên đường’ hay ‘địa ngục’, mà thay vào đó, họ bắt
đầu một cuộc hành trình tới Tamoanchan. Cuộc hành
trình này bắt đầu trong thế giới ngầm đen tối và nguy
hiểm của Xibalba, nơi những người Xibalban sống có
xu hướng lừa dối và tiêu diệt linh hồn thay vì giúp đỡ
could then find the way to ascend through the nine levels
of the underworld, and the thirteen levels of the higher
world, to paradise. The only ways in which a soul could
by-pass Xibalba and travel instantly to Tamoanchan were
through death in childbirth, as a sacrificial victim,
in warfare, on the ball court, or by suicide (the Maya had
a special goddess of suicide named Ixtab who was
depicted as the rotting corpse of a woman hanging by a
noose in the heavens). Once one reached Tamoanchan
there was eternal happiness but, it must be noted, this
paradise was not thought to actually exist in the sky but
on the earth. After ascending through the thirteen levels,
one did not live in the air but, rather, on a mystical
mountain back on the planet. It was because of this
cyclical view that the Maya did not believe there was
anything wrong with human sacrifice. Those people who
were offered to the gods did not `die' but simply moved
on. This cosmological belief influenced every aspect of
the Mayan civilization and rituals were performed
regularly in caves, evoking the darkness of Xibalba, and
on hills or high temples which symbolized the heights of
Tamoanchan.
The great pyramids which characterize so many
Mayan sites are replicas of the great mountain of the gods
known as the Witzob. The cyclical nature of human
existence is mirrored in the famous Maya calendar. The
depictions of the many gods and goddesses all go toward
their function in helping one through the cycles of life or
hindering. The great religious book of the Quiche Maya,
the Popol-Vuh, tells precisely this story of the cyclical
nature of life through the tale of the Hero Twins Hunahpu
and Xbalanque and their victory over the forces of chaos
and darkness symbolized by the Lords of Xibalba. The
game the twins are famous for playing, Poc-a-Toc, serves
the same purpose.
Poc-a-Toc was the most popular game among the
Maya and was far more than `just a game' as it
symbolized the human struggle and reflected the way the
Maya viewed existence. Two opposing teams of seven
men each would face each other on a ball court and try to
score a small rubber ball through a vertical hoop affixed
to a wall (sometimes as high as twenty feet in the air,
sometimes higher) while defending their own goal. What
makes the game even more impressive is that a player
could not use the hands or the feet, only the hips,
shoulders, head and knees. The Spanish bishop Diego de
Landa wrote that watching the Maya play Poc-a-Toc was
like watching lightning strikes, they moved so quickly. It
has long been believed that the losing team (or the captain
chúng.
Tuy nhiên, nếu một người có thể vượt qua Xibalba,
thì họ có thể khám phá chín cấp độ của thế giới ngầm
và mười ba cấp độ của thế giới cao hơn để đến thiên
đường. Cách duy nhất để vượt qua Xibalba và đến
Tamoanchan là qua cửa tử khi sinh con, trở thành nạn
nhân hiến tế, tham gia chiến tranh, chơi bóng hoặc tự
sát (Người Maya tin rằng có một vị thần đặc biệt là nữ
thần của tự tử tên là Ixtab, người được miêu tả là xác
chết thối rữa của một người phụ nữ bị treo bằng thòng
lọng trên thiên đường). Khi đến Tamoanchan, họ sẽ
được hưởng hạnh phúc vĩnh cửu, nhưng cần nhớ rằng
thiên đường này không nằm trên bầu trời mà trên trái
đất. Sau khi vượt qua mười ba cấp độ, họ sẽ sống trên
một ngọn núi thần bí trên hành tinh. Vì quan niệm tuần
hoàn này, người Maya không coi việc hiến tế con
người là sai trái. Họ tin rằng những người được dâng
lên thần linh không ‘chết’ mà chỉ tiếp tục cuộc hành
trình. Niềm tin này ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của
nền văn minh Maya và được thể hiện thông qua các
nghi lễ trong hang động, khơi dậy bóng tối của
Xibalba, và trên những ngọn đồi hay đền thờ cao
tượng trưng cho đỉnh cao của Tamoanchan.
Những kim tự tháp vĩ đại đặc trưng cho nhiều
điểm đến của người Maya, chúng là bản sao của các
ngọn núi hùng vĩ của các vị thần được biết đến là
Witzob. Trong lịch Maya nổi tiếng, ta có thể thấy sự
phản ánh các chu kỳ tồn tại của con người. Những vị
thần và nữ thần được miêu tả với mục đích giúp đỡ
con người vượt qua vòng luân hồi và khó khăn trong
cuộc sống. Cuốn sách tôn giáo của Quiche Maya,
PopolVuh, kể lại câu chuyện về sự tuần hoàn của cuộc
sống thông qua cuộc phiêu lưu của cặp anh hùng song
sinh Hunahpu và Xbalanque. Họ đã chiến thắng các
thế lực hỗn loạn và bóng tối, được tượng trưng bởi các
Lãnh chúa Xibalba. Trò chơi nổi tiếng Poc-a-Toc mà
cặp anh em này đã chơi cũng có mục đích tương tự,
giúp con người vượt qua khó khăn và đạt được sự
thịnh vượng.
Poc-a-Toc là một trò chơi rất phổ biến trong văn
hóa người Maya và không chỉ đơn thuần là ‘một trò
chơi’, nó còn mang ý nghĩa tượng trưng cho cuộc đấu
tranh của con người và phản ánh cách nhìn nhận thế
giới của người Maya. Trong trò chơi này, hai đội đối
đầu nhau trên sân bóng, mỗi đội gồm bảy người, mục
tiêu của họ là đưa một quả bóng cao su nhỏ qua một
chiếc vòng thẳng đứng treo trên tường (đôi khi độ cao
có thể lên tới 20 feet hoặc hơn). Đồng thời, họ cũng
phải bảo vệ khung thành của mình. Điều đặc biệt là
người chơi chỉ được sử dụng hông, vai, đầu và đầu gối
để chơi, không được phép sử dụng tay hoặc chân. Theo
Giám mục người Tây Ban Nha Diego de Landa, việc
of the losing team) would be killed at the end of the
match but recent advances in deciphering the Mayan
glyphs, together with archaeological evidence, suggests it
may have been the winning team or the winning captain
who was given the honor of a quick death and instant
passage to paradise. The game is thought to have been
symbolic, not only of the victory of the hero twins over
darkness, but of the cyclical nature of life. The Mayanists
Schele and Matthews claim, "Many modern myths have
grown up about the ballgame. The most popular says that
the Maya sacrificed the winners so as to give a perfect
gift to the gods. There is no evidence for this
interpretation in any of the ancient or historical sources"
(210). This is not quite correct, however, as glyphs at
many ball courts, Chichen Itza to name only one, could
be interpreted as showing the winning team or captain
being sacrificed and modern Mayan daykeepers at both
Altun Ha in Belize and Chichen Itza in the Yucatan point
to the hope of escape from the darkness of Xibalba as the
reason for the winners being executed. Whichever team
was chosen to die, and under what circumstances (since
teams could not have been continually sacrificed as there
is evidence of `star' teams) the ball game was deeply
meaningful to the Maya as more than just a spectator
sport. More information on the particulars of the game,
and the life of the ancient Maya in general, comes to light
as more heiroglyphics are discovered and interpreted.
Mayan Hieroglyphics
The modern day difficulty in deciphering the Mayan
hieroglyphics stems from the actions of the same man
who, inadvertently, preserved so much of what we know
of the Maya Civilization: Bishop Diego de Landa.
Appointed to the Yucatan following the Spanish conquest
of the north, Landa arrived in 1549 CE and instantly set
himself to the task of routing out heathenism from among
the Mayan converts to Christianity. The concept of a god
who dies and comes back to life was very familiar to the
Maya from their own deity The Maize God and they seem
to have accepted the story of Jesus Christ and his
resurrection easily. Even so, Landa believed that there
was a subversive faction growing among the Maya which
was seducing them `back to idolatry' and, having failed to
crush this perceived rebellion through the avenues of
prayer and admonition, chose another more direct
method.
xem người Maya chơi Poc-a-Toc giống như xem một
trận sét đánh, vì họ di chuyển rất nhanh và linh hoạt
trên sân bóng. Trước đây, người ta tin rằng đội thua
cuộc (hoặc đội trưởng của của đội thua) sẽ bị giết sau
khi trận đấu kết thúc nhưng những tiến bộ gần đây
trong việc giải mã các ký tự của người Maya, cùng với
bằng chứng khảo cổ học đã cho thấy rằng người chiến
thắng hoặc đội trưởng của họ có thể được coi là những
người vinh dự và được đưa lên thiên đường ngay lập
tức. Trò chơi này cũng mang ý nghĩa biểu tượng,
không chỉ về chiến thắng trước sự tối tăm mà còn về
chu kỳ tự nhiên của cuộc sống. Theo Schele và
Matthews, hai nhà khảo cổ học của người Mayakhẳng
định, “Nhiều huyền thoại hiện đại đã xuất hiện xoay
quanh trò chơi này, trong đó có một câu chuyện kể
rằng người Maya đã hy sinh những người chiến thắng
để dâng tặng món quà hoàn hảo cho các vị thần. Tuy
nhiên, không có bằng chứng nào để chứng minh điều
này trong các tài liệu cổ xưa hoặc lịch sử” (210). Điều
này có vẻ không chính xác, tuy nhiên, trên các sân
bóng như Chichen Itza, chỉ có một hình tượng được
cho là đội chiến thắng hoặc đội trưởng bị hy sinh và
những người canh giữ ban ngày của người Maya hiện
đại ở cả Altun Ha ở Belize và Chichen Itza ở Yucatan
chỉ ra hy vọng thoát khỏi bóng tối Xibalba là nguyên
nhân khiến những người chiến thắng bị xử tử. Cho dù
đội nào được chọn để chết và trong hoàn cảnh nào (các
đội không thể hy sinh liên tục vì có bằng chứng về các
đội 'ngôi sao') trận bóng có ý nghĩa sâu sắc đối với
người Maya không chỉ là một môn thể thao giải trí
dành cho khán giả. Thông qua việc giải mã chữ tượng
hình, thông tin chi tiết về trò chơi và cuộc sống của
người Maya cổ đại nói chung sẽ được đưa ra ánh sáng.
Chữ tượng hình Maya
Việc giải mã chữ tượng hình Maya trong thời hiện
đại gặp khó khăn bắt nguồn từ một người đàn ông đã
vô tình bảo tồn những bí mật về Nền văn minh Maya:
Giám mục Diego de Landa. Được bổ nhiệm vào
Yucatan sau khi người Tây Ban Nha chinh phục miền
bắc, vào năm 1549 CN, ông đã đặt mình vào nhiệm vụ
loại bỏ chủ nghĩa ngoại đạo khỏi những người Maya
và thuyết giáo cho họ theo Cơ đốc giáo. Một trong
những khái niệm quen thuộc nhất với người Maya là
về vị thần chết đi và sống lại. Họ tin rằng vị thần của
họ là Thần ngô và đã dễ dàng chấp nhận câu chuyện về
Chúa Giêsu Christ và sự phục sinh của Ngài. Mặc dù
vậy, Landa tin rằng có một phe phái lật đổ đang phát
triển trong số người Maya đang dụ dỗ họ "quay lại thờ
thần tượng" và vì đã thất bại trong việc dập tắt cuộc
nổi loạn này thông qua con đường cầu nguyện và
khuyên răn, nên đã chọn một phương pháp khác trực
tiếp hơn.

On 12 July 1562 CE, at the church at Mani, Landa
burned over forty Mayan Codices (books) and over
20,000 images and stele. In his own words, “We found
many books with these letters, and because they
contained nothing that was free from superstition and the
devil's trickery, we burnt them, which the Indians greatly
lamented.” Landa went further, however, and resorted to
torture to extricate the secrets of the subversives among
the natives and bring them back to what he saw as the
true path of the church. His methods were condemned by
the other priests and he was called back to Spain to
explain his actions. Part of his defense was his 1566 CE
work Relacion de las Cosas de Yucatan which has
preserved much of the culture Landa tried to destroy and
has proved to be a valuable asset in understanding ancient
Maya culture, religion, and language.
Only three books of the Maya escaped the
conflagration at Mani: The Madrid Codex, The Dresden
Codex, and The Paris Codex (so named for the cities
where they were found many years after they were
brought back from the Yucatan) which have provided
scholars with a great deal of information on the beliefs of
the Maya and, especially, on their calendar. The codices
were created by scribes who made careful observations in
astronomy (the Dresden Codex alone devotes six pages to
accurately calculating the rising and positions of Venus)
and their interpretations of the planets and
the seasons exhibit a precision unmatched by other
ancient civilizations. So important were their stories and
books to the Maya that the Legend of Zamna and
the Hennequen Plant describes the great goddess telling
the prophet Zamna:
I want you to choose a group of families from my
kingdom, and three of the wisest Chilames, to carry the
writings which tell the story of our people, and write what
will happen in the future. You will reach a place that I
will indicate to you and you will found a city. Under its
main temple you will guard the writings and the future
writings.
The city of Izamal was founded, according to this
legend, by Zamna (associated with the deity Itzamna) of
the Itzas who placed the sacred writings under the central
temple. Izamal became known as the most important
pilgrimage site in the Classical Period besides Chichen
Itza. Shamans (known as Daykeepers) would interpret the
particular energy of the day or month for the people by
consulting with the gods presiding over the various
Vào ngày 12 tháng 7 năm 1562, tại nhà thờ Mani,
Landa đã đốt cháy hơn bốn mươi Mật mã của người
Maya (những cuốn sách) và hơn hai mươi ngàn hình
ảnh và tấm bia của người Maya. Theo lời giải thích
của Landa, “Chúng tôi nhận thấy những cuốn sách với
những từ ngữ này không mang lại điều gì có ích và chỉ
chứa đựng những điều mê tín và ma quỷ, tôi đã đốt
chúng, thứ mà những người da đỏ vô cùng tiếc nuối”.
Tuy nhiên, hành động của Landa không chỉ dừng lại ở
đó, ông còn sử dụng những biện pháp tra tấn để ép
buộc người bản địa tiết lộ bí mật của họ và trở thành
những tín đồ của nhà thờ. Thậm chí, cách làm của
Landa còn bị các linh mục khác lên án và ông phải trở
về Tây Ban Nha để giải thích hành động của mình. Tác
phẩm năm 1566 của Landa, Relacion de las Cosas de
Yucatan, đã giúp bảo tồn lại phần lớn nền văn hóa mà
ông đã cố gắng phá hủy cũng như chứng minh được
giá trị trong việc tìm hiểu về văn hóa, tôn giáo và
ngôn ngữ Maya cổ đại.
Chỉ có ba quyển sách của người Maya thoát khỏi
đám cháy ở Mani là The Madrid Codex, The Dresden
Codex và The Paris Codex (chúng được đặt tên theo
các thành phố nơi chúng được tìm thấy sau nhiều năm
được mang trở lại từ Yucatan), đã cung cấp cho các
học giả những thông tin quý giá về tín ngưỡng của
người Maya và đặc biệt là về lịch của họ. Các mật mã
được tạo ra bởi những người ghi chép đã quan sát kỹ
lưỡng về thiên văn học (riêng Dresden Codex có sáu
trang dành riêng để tính toán chính xác vị trí và sự
xuất hiện của Sao Kim) cùng với cách giải thích về
các hành tinh và các mùa thể hiện độ chính xác không
thể so sánh với bất kỳ nền văn minh cổ đại nào khác.
Những câu chuyện và sách của người Maya quan trọng
đối với họ đến mức the Legend of Zamna và
the Hennequen Plant, mô tả một nữ thần vĩ đại đã nói
chuyện với nhà tiên tri Zamna.
Tôi muốn bạn chọn một nhóm gia đình từ vương
quốc của tôi, bao gồm ba người Chilames khôn ngoan
nhất, để viết về câu chuyện của dân tộc chúng tôi và
những gì sẽ xảy ra trong tương lai. Tôi sẽ chỉ cho bạn
đến một nơi và bạn sẽ tìm thấy một thành phố. Bên
dưới ngôi đền chính của thành phố đó, bạn sẽ tìm thấy
các tác phẩm và tài liệu trong tương lai.
Theo truyền thuyết này, thành phố Izamal được lập
ra bởi Zamna (gắn liền với vị thần Itzamna) của người
Itzas, người đã đặt các tác phầm thiêng liêng bên dưới
ngôi đền trung tâm Izamal, nơi được coi là điểm hành
hương quan trọng nhất trong Thời kỳ Cổ điển cùng với
Chichen Itza. Pháp sư (những người được gọi là
Daykeepers) sẽ giải thích về năng lượng cụ thể trong
ngày hoặc tháng do người dân dựa trên ý kiến của các
months of the Maya calendar.
Maya Calendar
There are two calendars at work simultaneously in the
Maya system: the Haab, or civil calendar of 365 days in
an 18 month period of 20 days each, and the Tzolkin, or
sacred calendar, of 260 days divided into three groups of
months of 20 days. The Haab and the Tzolkin work
together, like gears interlocking in a machine, to create
what is known as the Calendar Round but cannot account
for dates farther in the future than 52 days. For longer
calculations, the Maya devised what is known as the
Long Count Calendar and is this which has attracted so
much international attention in recent years regarding the
end of the world on 21 December 2012 CE. As the long
count calendar begins 11 August 3114 BCE, it goes into
its next cycle (known as a Baktun) on 21 December 2012
CE.
There is nothing in the extant writings of the Maya to
suggest any kind of cataclysm accompanies this
transition. On 10 May 2012 CE it was reported that
Boston University archaeologist William Saturno and
Boston University student Maxwell Chamberlain,
excavating at the Maya site of Xultun in Guatemala,
discovered a 6x6 foot room dating to 800 CE which
seems conclusively to have been a calendar workshop for
Mayan scribes. The paintings and inscriptions on the
walls of the room show the Maya calendar extending well
beyond the year 2012 CE and that future Baktuns were
understood to already be underway in the great cyclic
dance of time. According to David Stuart, an expert on
Maya hieroglyphs at the University of Texas at Austin,
"Baktun 14 was going to be coming, and Baktun 15 and
Baktun 16. ... The Maya calendar is going to keep going,
and keep going for billions, trillions, octillions of years
into the future."
The months of the years of the Mayan calendars were
governed over each by a specific god and, as these gods
were eternal, they assured the continuance of the energy
of their particular month. As all of life was considered
one eternal cycle, the western concept of an `end of the
world', so popular in Christian ideology, would have been
a completely foreign concept to a Maya scribe.
Maya Today
In the modern age the Maya still farm the same lands
and travel the same rivers as their ancestors did from the
north in the Yucatan down to Honduras. The claim that
the Maya somehow vanished, simply because their cities
were found abandoned, is not only inaccurate but
insulting to the over six million Maya who carry on the
traditions of their ancestors. Though the region was
Christianized in the 16th century CE conquest and
vị thần chủ trì các tháng khác nhau trong lịch Maya.
Lịch Maya
Có hai loại lịch hoạt động cùng nhau trong hệ thống
Maya: đó là Haab, hay còn gọi là lịch dân sự, với 365
ngày chia thành 18 tháng, mỗi tháng 20 ngày. Và
Tzolkin, hay còn gọi là lịch thiêng, với 260 ngày được
chia thành ba nhóm tháng 20 ngày. Hai loại lịch này
phối hợp với nhau như các bánh răng lồng vào nhau
trong một cỗ máy, tạo ra Vòng lịch. Tuy nhiên, không
thể tính toán các ngày xa hơn 52 ngày trong tương lai.
Vì vậy, để tính toán lâu hơn, người Maya đã tạo ra
Lịch đếm dài. Điều này đã thu hút sự chú ý của cộng
đồng quốc tế khi ngày tận thế vào ngày 21 tháng 12
năm 2012. Khi Lịch đếm dài bắt đầu vào ngày 11
tháng 8 năm 3114 TCN, nó sẽ bước vào chu kỳ tiếp
theo được (gọi là Baktun) vào ngày 21 tháng 12 năm
2012.
Không có gì trong các tác phẩm còn tồn tại của
người Maya cho thấy bất kỳ loại thảm họa nào đi kèm
với quá trình chuyển đổi này. Vào ngày 10 tháng 5
năm 2012, nhà khảo cổ học William Saturno và sinh
viên Maxwell Chamberlain của Đại học Boston đã
phát hiện ra một căn phòng có niên đại từ năm 800 tại
Maya Xultun ở Guatemala. Căn phòng này có kích
thước 6x6 foot và dường như là một xưởng làm lịch
cho những người ghi chép của người Maya. Trên
tường căn phòng có các bức tranh và chữ khắc cho
thấy rằng Lịch Maya kéo dài hơn năm 2012 và các
Baktun trong tương lai đã bắt đầu trong vũ điệu chu kỳ
của thời gian. Theo David Stuart, một chuyên gia về
chữ tượng hình Maya tại Đại học Texas ở Austin,
“Baktun 14 sẽ dến, Baktun 15 và Baktun 16. … và
Lịch Maya sẽ tiếp tục kéo dài hàng tỷ, hàng nghìn tỷ,
tỷ năm trong tương lai.”
Trong lịch của người Maya, mỗi tháng đều được
thống trị bởi một vị thần đặc biệt. Với sự bất tử của các
vị thần này, họ đảm bảo cho năng lượng tiếp tục tồn tại
trong tháng của mình. Vì cuộc sống được coi là một
chu kỳ vô tận, khái niệm ‘ngày tận thế’ của phương
Tây - một ý tưởng rất phổ biến trong Cơ đốc giáo -
hoàn toàn xa lạ với người Maya.
Maya ngày nay
Trong thời hiện đại, người Maya vẫn tiếp tục canh
tác trên những vùng đất quen thuộc và đi qua những
dòng sông mà tổ tiên của họ đã từng đến từ phía bắc
Yucatan xuống Honduras. Tuy nhiên, có những lời
tuyên bố rằng người Maya bằng cách nào đó đã biến
mất, chỉ vì các thành phố của họ bị bỏ hoang. Điều này
không chỉ là sai lầm mà còn là sự xúc phạm đối với
hơn sáu triệu người Maya hiện đang tiếp tục truyền
thống tổ tiên của họ. Mặc dù khu vực này đã được Kitô
inquisition, the old ways are still observed in a hybrid
between European Catholicism and Mayan mysticism.
The Daykeeper of a village still interprets the energy of a
day and rituals are still performed in caves and on hills.
On the island of Cozumel shrines to the Virgin Mary and
the goddess Ixchel are interchangeable and, often, one
and the same. A great deal has been learned about the
Maya since the days when Stephens and Catherwood
explored and documented the ancient ruins but, for the
Maya living today, nothing of importance has ever been
forgotten and the cycle of life continues on.
giáo hóa trong cuộc chinh phục và điều tra dị giáo vào
thế kỷ 16, nhưng những nét đặc trưng của người Maya
vẫn được duy trì, kết hợp giữa Công giáo châu Âu và
tín ngưỡng thần bí của người Maya. Người giữ ngày
của một ngôi làng giải thích năng lượng của một ngày
và các nghi lễ vẫn được thực hiện trong các hang động
và trên đồi. Trên đảo Cozumel, đền thờ Đức Trinh Nữ
Maria và nữ thần Ixchel thường được hoán đổi cho
nhau và có nhiều điểm tương đồng. Từ khi Stephens
và Catherwood khám phá và ghi lại những tàn tích cổ
xưa, người ta đã biết rất nhiều về người Maya. Tuy
nhiên, đối với người Maya hiện đang sống, không có
điều gì quan trọng bị lãng quên và vòng đời vẫn tiếp
tục.