KIẾN THỨC

CHĂM SÓC
SỨC KHỎE PHỤ NỮ
TẬP 1
Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n

Chuû tòch Hoäi ñoàng

TS. NguyÔn ThÕ Kû

Phoù Chuû tòch Hoäi ñoàng

TS. NguyÔn Duy Hïng

Thaønh vieân
TS. NguyÔn An Tiªm
TS. khuÊt duy kim h¶i
nguyÔn vò thanh h¶o
PEGGY MORGAN, CAROLINE SAUCER, ELISABETH TORG

KIEN THO'C
� �

CHAM SOC
Sot KHliE PHU NO'
(T�p 1)

Bien djch: Luu Van Hy

NHA XUAT BAN NHA XUAT BAN

CHINH TR! QUOC GIA - Sl,/THAT VAN HOA DAN TQC
HA NQI - 2012
 Lêi Nhμ xuÊt b¶n

Söùc khoeû chính laø voán quyù nhaát cuûa con ngöôøi.
Cuøng vôùi söï tieán boä cuûa xaõ hoäi thì chaát löôïng cuoäc
soáng cuõng ñöôïc taêng leân nhöng ñoàng thôøi cuõng phaùt
sinh nhieàu vaán ñeà veà söùc khoeû. Ngöôøi phuï nöõ vôùi cuoäc
soáng taát baät vaø ñaày lo toan, nhieàu khi chæ bieát chaêm
lo cho gia ñình vaø coáng hieán söùc mình cho xaõ hoäi maø
queân ñi baûn thaân mình. Taát caû nhöõng hy sinh aáy ñaõ
daàn ñaùnh ñoåi baèng söùc khoeû, nhan saéc vaø thaäm chí laø
phaûi ñoái maët vôùi nhöõng caên beänh hieåm ngheøo maø
khoâng ai mong muoán.
Thôøi gian qua, coâng taùc chaêm soùc söùc khoeû cho
ngöôøi daân noùi chung vaø phuï nöõ noùi rieâng luoân ñöôïc
Ñaûng, Nhaø nöôùc quan taâm. Trong ñoù, muïc tieâu thöïc
hieän quyeàn bình ñaúng giôùi cuûa phuï nöõ trong lónh vöïc
chaêm soùc söùc khoeû ñöôïc ñöa vaøo Chieán löôïc quoác gia
vaø keá hoaïch haønh ñoäng vì söï tieán boä cuûa phuï nöõ.
Coâng taùc truyeàn thoâng, toå chöùc caùc chöông trình tieâm
chuûng, thanh toaùn caùc beänh xaõ hoäi vaø dòch beänh nguy
hieåm, cung caáp caùc dòch vuï y teá, chaêm soùc söùc khoeû
baø meï, treû em, phoøng choáng HIV-AIDS trong coäng
ñoàng luoân ñöôïc chuù troïng thöïc hieän. Nhôø söï quan

5
taâm, chaêm soùc ñoù, tuoåi thoï cuûa phuï nöõ ñang taêng leân,
nhöng ñeå phuï nöõ soáng thoï, soáng khoeû, coù nhieàu ñoùng
goùp cho gia ñình, cho xaõ hoäi môùi laø quan troïng. Vì
vaäy, tröôùc maét baûn thaân moãi phuï nöõ phaûi töï yù thöùc
trang bò cho mình nhöõng kieán thöùc veà chaêm soùc söùc
khoeû, thöïc hieän toát coâng taùc daân soá - keá hoaïch hoaù
gia ñình, chuù yù khaùm söùc khoeû ñònh kyø, coá gaéng taïo
söï thoaûi maùi veà tinh thaàn...
Nhaèm cung caáp cho baïn ñoïc nhöõng kieán thöùc cô
baûn veà chaêm soùc söùc khoeû phuï nöõ, Nhaø xuaát baûn
Chính trò quoác gia - Söï thaät phoái hôïp vôùi Nhaø xuaát
baûn Vaên hoaù daân toäc xuaát baûn cuoán saùch Kieán thöùc
chaêm soùc söùc khoeû phuï nöõ (taäp 1).
Noäi dung cuoán saùch ñeà caäp ñeán 19 boä phaän trong
cô theå cuûa phuï nöõ vôùi caùc trieäu chöùng coù khaû naêng
phaùt beänh cuøng nhöõng lôøi khuyeân vaø caùch chöõa trò
beänh. Ñaây laø nhöõng kieán thöùc cô baûn, caàn thieát vaø boå
ích veà chaêm soùc söùc khoeû phuï nöõ.
Xin giôùi thieäu cuoán saùch vôùi baïn ñoïc.

Thaùng 10 naêm 2012

NHAØ XUAÁT BAÛN CHÍNH TRÒ QUOÁC GIA - SÖÏ THAÄT

6
 HEÄ SINH SAÛN
(REPRODUCTIVE SYSTEM)

Neáu khoâng coù heä sinh saûn, lòch söû nhaân loaïi
trôû neân trô troïi chæ coù Adam vaø Eva. Nhôø coù voøi
tröùng, buoàng tröùng, töû cung, coå töû cung vaø aâm
ñaïo maø lòch söû loaøi ngöôøi chaúng nhöõng khaùc ñi
maø coøn tieáp dieãn. ÔÛ nhöõng phuï nöõ ñang tuoåi
sinh ñeû, moãi thaùng buoàng tröùng phoùng thích moät
tröùng. Tröùng aáy chuyeån qua voøi tröùng tôùi töû
cung. Neáu tröùng thuï tinh, noù ñaøo vaøo maøng loùt
töû cung, phaùt trieån thaønh baøo thai, sau ñoù em beù
ñi ra khoûi coå töû cung vaø aâm ñaïo. Moät ngöôøi ñaõ
ñöôïc sinh ra.
Hình: Ñau, höõu duïng nhöng thuù vò: Töû cung
co thaét, sinh ñeû vaø
khoaùi laïc. Töï noù coù
theå bieán daïng töø
moä t khoang coù
thaø n h cô chæ
khoaû n g 2,5 cm
thaønh moät cung
loøng ñuû lôùn ñeå chöùa

7
ñöïng ñöùa treû naëng töø 3 kg ñeán gaàn 5 kg. Theá
maø ôû Myõ noù laïi laø cô quan ñöôïc caét boû nhieàu thöù
hai ñaáy.
- Moät nöûa soá phuï nöõ ñang ñoä tuoåi sinh ñeû bò
nhöõng co thaét luùc haønh kinh do töû cung
(uterus) gaây ra (töû cung laø moät cô quan goàm
moâ cô coù theå giaõn
ra ñeán khoù tin).
- Vieâm nhieãm do
naám laø daïng vieâm
nhieãm thöôøng gaëp
nhaát ôû aâm ñaïo
(vagina), beänh naøy
ñöôïc goïi laø vieâm
aâm ñaïo (vaginitis).
Noù laøm cho aâm
ñaïo ngöùa, coù muøi
vaø tieát dòch.
- Noäi maïc töû
cung (endometrium)
laø maøng loùt töû cung.
Khi moâ noäi maïc töû
cung phaùt trieån ôû
nhöõng choã khoâng
phaûi cuûa noù (chaúng
haïn ôû voøi tröùng
hay buoàng tröùng)
noù seõ caûn trôû söï thuï thai gaây ra chöùng voâ sinh.

8
 - Coå töû cung (cervix) laø phaàn thaáp nhaát cuûa töû
cung. Bình thöôøng noù maûnh nhö coïng rôm
nhöng khi sinh noù giaõn ra, roäng chöøng 3 ngoùn
tay ñeå beù ñi ra. Vieäc naøy xaûy ra döõ doäi luùc
chuyeån daï.
- Ung thö maøng loùt töû cung (endomentrial) vaø
ung thö buoàng tröùng (ovarian cancer) laø hai
beänh maø phuï nöõ thöôøng lo laéng. Hoï lo laø thuoác
traùnh thai seõ laøm taêng nguy cô ung thö nhöng
thöïc teá thuoác traùnh thai laøm giaûm caû hai loaïi
ung thö treân.
- ÔÛ ñoä tuoåi 40, buoàng tröùng baét ñaàu giaûm saûn
sinh estrogen gaây ra tình traïng haønh kinh thaát
thöôøng, noùng böøng maët hoaëc ñoå moà hoâi troäm.
Tieàn maõn kinh laø giai ñoaïn tröôùc maõn kinh, noù
coù theå keùo daøi töø 2 ñeán 10 naêm.

9
 AÂM HOÄ
(VULVA)

Baïn coù nghó raèng phuï nöõ cuõng löu taâm ñeán boä
phaän sinh duïc cuûa hoï nhö nam giôùi? Kích côõ hai
moâi aâm hoä noùi leân khaû naêng tình duïc?
AÂm hoä laø teân goïi toaøn boä vuøng ngoaøi cuûa aâm
ñaïo - nieäu ñaïo cuûa phuï nöõ. Noù ñöôïc taïo ra bôûi
hai moâi lôùn (labia majora/large lips): hai moâi
nhoû (labia minora/small lips); aâm vaät; loã nieäu
ñaïo vaø aâm ñaïo.
Hai moâi lôùn naèm ôû phía ngoaøi cô quan sinh duïc
ngoaøi. Noù laø moâ coù nhieàu môõ vaø coù loâng che phuû.
Nhieäm vuï chính cuûa noù laø che ñaäy aâm ñaïo, traùnh
khoâng cho buïi baån hay moà hoâi vaøo aâm ñaïo.
Hai moâi nhoû laø nhöõng moâ khoâng coù loâng naèm
trong moâi lôùn, hoã trôï hai moâi lôùn baûo veä cô quan
sinh duïc.
- Beänh thöôøng gaëp: beänh ngöùa aâm hoä do
dò öùng vôùi caùc hoùa chaát trong chaát khöû muøi,
chaát dieät tinh truøng, caùc loaïi kem boâi hay do
thuït röûa.
- Ñieàu trò: duøng khaùng sinh, noäi tieát toá daïng
uoáng, ñoâi khi duøng kem boâi.

10
 AÂM VAÄT
(CLITORIS)

AÂm vaät naèm ôû ñænh cuûa caùc neáp gaáp trong,

nôi caùc moâi nhoû vaø moâi lôùn cuûa aâm hoä gaëp nhau.
Kích thöôùc khoaûng 1,9 cm ñeán 5 cm. Troâng noù
coù khi nhoû hôn vì noù gaáp laïi, chæ thaáy ñöôïc ñaàu.
Âm vaät taäp trung nhieàu daây thaàn kinh, noù raát
nhaïy caûm khi sôø vaøo. Khi coù kích thích, heä
thoáng sinh duïc caêng maùu laøm cho aâm vaät cöông
leân. Luùc nguû aâm vaät cuûa nöõ cöông leân khoaûng 90
phuùt. Döông vaät cuûa nam vöøa ñeå sinh hoaït tình
duïc vöøa ñeå ñi tieåu. AÂm vaät cuûa nöõ chuû yeáu laø ñeå
gaây khoaùi caûm tình duïc.

11
 AÂM ÑAÏO
(VAGINA)

AÂm ñaïo laø moät oáng daøi khoaûng 7 cm, caáu taïo
laø lôùp maøng nhaày, chaïy töø aâm hoä leân coå töû cung.
AÂm ñaïo laø nôi ñeå maùu kinh nguyeät ñi qua, mang
ñi nhöõng teá baøo taïo ra maøng loùt töû cung ñaõ troùc
ra khoûi cô theå.
AÂm ñaïo cuûa ngöôøi tröôûng thaønh thöôøng doác
leân vaø xuoáng. Thaønh cuûa noù laø moâ cô vaø sôïi.
Khi khoâng caêng, ñöôøng voøng cuûa noù khoaûng
1,25 cm ñeán 1,9 cm; thaønh dính vaøo nhau.
AÂm ñaïo laø ñöôøng ñeå tinh truøng ñi vaøo cô theå
cuûa phuï nöõ. Tröùng ñi qua oáng coå töû cung vaøo töû
cung, baùm laáy moät tröùng vaø taïo ra söï soáng. AÂm
ñaïo coù kích côõ khoâng coá ñònh neân coù söï co giaõn khi
sinh nôû, taïo söï an toaøn cho thai nhi vaø baø meï.

* AÂm ñaïo laø vuøng gaây khoù chòu, deã bò

vieâm nhieãm
Teân goïi chính thöùc cuûa tình traïng naøy laø
vieâm aâm ñaïo (vaginitis). Khoaûng nöûa soá phuï
nöõ ñi khaùm phuï khoa phaùt hieän bò roái loaïn.

12
Neáu baïn bò vieâm aâm ñaïo baïn seõ thaáy mình bò
tieát dòch aâm ñaïo baát thöôøng, ñau, ngöùa, raùt.
Khi giao hôïp, ñi tieåu baïn cuõng caûm thaáy ñau.
Vieäc tieát dòch ñöôïc coi laø bình thöôøng neáu noù
lieân quan ñeán chu kyø kinh. Tröôùc vaø cuoái kyø
kinh nhöõng chaát tieát ra ñaëc vaø dính. Khi möùc
estrogen cuûa phuï nöõ xuoáng thaáp sau maõn kinh,
aâm ñaïo seõ giaûm veà kích thöôùc, löôïng chaát dòch
aâm ñaïo cuõng giaûm xuoáng. Noùi caùch khaùc, löôïng
tieát dòch moãi ngöôøi khaùc nhau nhöng theo Patti
Jayne Ross, tieán só y khoa, trôï giaûng khoa saûn ôû
Ñaïi hoïc y Texas thì “vieäc tieát ra nhieàu hay ít laø
bình thöôøng neáu baïn thöôøng nhö vaäy”.
Theo Eva Arkin, tieán só y khoa, Tröôûng khoa
Phuï khoa taïi Beänh vieän Scottish Rite ôû Atlanta
thì “AÂm ñaïo ñuùng laø loø uû men. Noù aám, aåm vaø
giaøu chaát ñöôøng”. ÔÛ aâm ñaïo, khi bò maát quaân
bình veä sinh vaät do söï xaùo troän caùc vi khuaån
theo ñoä pH cuûa aâm ñaïo thì naám candida baét ñaàu
phaùt trieån khoâng kieåm soaùt ñöôïc. Naám candida
laø moät loaïi naám thuoäc hoï men coù theå thaáy ôû
mieäng, tröïc traøng vaø aâm ñaïo. Loaïi men naøy chuû
yeáu ñöôïc truyeàn qua ñöôøng sinh duïc hoaëc do
duøng chung khaên öôùt. Vieäc söû duïng caùc loaïi
khaùng sinh hay thuoác traùnh thai gaây ra söï lan
truyeàn nheï candida. Nhöõng trieäu chöùng ñeå
nhaän ra tình traïng vieâm aâm ñaïo do candida:
ngöùa, coù chaát dòch traéng voùn cuïc troâng gioáng

13
mieáng pho maùt gaïn kem, coù muøi men, trong
aâm ñaïo + aâm hoä + haäu moân bò ñoû.
Neáu baïn nghó baïn bò nhieãm naám, baùc só coù
theå chaån ñoaùn baèng caùch xeùt nghieäm kính pheát
öôùt (wet smear) chaát dòch aâm ñaïo ñeå tìm caùc sinh
vaät. Ñieàu trò: duøng fluconazole (teân thöông maïi laø
diflucan) daïng vieân. Ngoaøi ra, baùc só coøn khuyeân
duøng theâm:
- Duøng söõa chua haèng ngaøy vì söõa chua ñaõ
caáy vi khuaån giuùp khoáng cheá men vaø giöõ noù
nguyeân vò, khoâng ñeå noù boäc phaùt.
- Duøng kem choáng ngöùa coù baùn ôû caùc quaày
thuoác. Noù laø chaát chöõa heát caùc loaïi vieâm nhieãm
men. Baïn coù theå mua caùc loaïi kem nhö: Fem
Care vaø Gyne-Lotrimin coù chöùa clotrimazole vaø
Monistat 7 chöùa miconazole. Tieán só Yankauskas
khuyeân neân duøng cho ñeán khi thaáy heát trieäu
chöùng, theâm moät ngaøy nöõa caøng toát. Theo tieán
só, vieâm nhieãm men thöôøng phaûi ñieàu trò keùo daøi
töø 3 ñeán 5 ngaøy.
- Bôùt duøng ñöôøng vì nhöõng thöïc phaåm
chöùa ñöôøng laøm cho cô theå thaønh nôi thieáu
men. Neáu baïn khoâng theå kieâng caùc thöù aáy
ñöôïc, baïn coù theå chæ caàn coá gaéng giaûm caùc
hydratcarbon (caùc loaïi mì, baùnh mì, caùc loaïi
gaïo, caùc saûn phaåm nhieàu ñöôøng).
- Kieåm tra chaát dieät tinh truøng vì chaát
boâi trôn ôû bao cao su laø moät trong nhöõng thuû

14
phaïm gaây ra vieâm nhieãm naám nhö: Nonoxynol 9;
chaát dieät tinh truøng giuùp tieâu dieät vi ruùt HIV
nhöng moät soá phuï nöõ laïi nhaïy caûm vôùi nhöõng
hoùa chaát naøy.
- Xem laïi caùc loaïi thuoác traùnh thai vì
thuoác traùnh thai laøm taêng möùc noäi tieát toá vaø coù
theå laøm bieán ñoåi caùc chaát dòch aâm ñaïo gaây ra söï
vieâm nhieãm naám.
- Sinh toá C chöùa acid ascorbic giuùp acid hoùa
thaønh aâm ñaïo. Tieán só Arkin khuyeân cöù hai ngaøy
duøng 500 mg thì raát toát.
- Ñöøng thuït röûa vì thuït röûa quaù nhieàu seõ
gaây vieâm nhieãm naám do noù phaù huûy heä sinh vaät
bình thöôøng beân trong aâm ñaïo. Thuït röûa coøn deã
laøm vieâm vuøng tieåu khung do khi thuït röûa baïn
ñaõ ñaåy caùc maàm beänh vaøo beân trong. Theo tieán
só Yankaustkas, vieäc thuït röûa laø hoaøn toaøn
khoâng caàn thieát.
- Maëc quaàn loùt baèng vaûi boâng giuùp thaám khoâ
vuøng aâm ñaïo, vieäc giöõ khoâ laø raát caàn thieát. Moâi
tröôøng aåm öôùt seõ laøm taêng söï vieâm nhieãm naám.
- Röû a baèn g nöôùc aá m pha vôù i acid boric
vaø xaø boâ ng (xaø phoøng) giuùp aâm ñaïo coù
theâm chaá t acid, phaù huûy moâ i tröôøng thuaän lôï i
cuûa vi khuaån.

* Toâi bò vieâm hay bò beänh?

Nhöõng vieâm nhieãm do naám chæ gaây khoù chòu,

15
böïc boäi. Loaïi gaây khoù chòu hôn nöõa laø tình traïng
nhieãm khuaån ñöôïc goïi laø beänh aâm ñaïo.
Ñaëc ñieåm: tieát dòch loaõng nhö nöôùc, hôi xaùm.
Khi gaëp tình traïng naøy baïn ngöùa ngaùy döõ doäi;
aâm ñaïo, aâm hoä bò ñoû vaø coù muøi tanh.
Caùch ñieàu trò: uoáng khaùng sinh vaø boâi kem.
Nguyeân nhaân cuûa tình traïng naøy coøn ñang ñöôïc
baøn caõi vì coù theå coù moät löôïng nhoû vi khuaån
thöôøng thaáy trong aâm ñaïo laïi coù luùc phaùt trieån
maïnh. Cuõng coù thuyeát cho raèng, vi khuaån truyeàn
qua ñöôøng sinh duïc, caøng coù nhieàu baïn tình khaû
naêng nhieãm khuaån caøng cao. Bieän phaùp phoøng
traùnh toát nhaát laø söû duïng bao cao su moãi khi
quan heä hình duïc.

Baøi ñoïc theâm: Sao toâi bò khoâ?

Tình traïng naøy gioáng nhö söï “baát löïc” ôû nöõ.
Baïn bò khoâ aâm ñaïo coù theå laø do roái loaïn theå
lyù. Theo tieán só Patti Jayne Ross thì “noù coù khi
bò tröôùc thôøi kyø maõn kinh nhöng thöôøng lieân
quan vôùi söï maõn kinh, giaûm estrogen. Da vuøng
aâm ñaïo moûng ñi, ñoû, ngöùa vaø deã ñau”.
Ñieàu trò: Caùc baùc só seõ cho duøng lieäu phaùp
thay theá noäi tieát toá (hormone replacement) vôùi
estrogen hay progestin hoaëc phoái hôïp caû hai.
Chæ sau moät thôøi gian ngaén aâm ñaïo cuûa baïn
laïi aåm khi giao hôïp. Sau ñaây laø moät soá gôïi yù
ñeå caûi thieän tình traïng khoâ aâm ñaïo:

16
 - Boâi chaát nhôøn: vieäc söû duïng caùc chaát boâi
trôn baùn saün ôû caùc hieäu thuoác laø caùch nhanh
vaø deã ñeå giaûi quyeát tình traïng khoâ aâm ñaïo.
Loaïi chaát nhôøn phoå bieán laø K.Y jelly, noù laøm
aâm ñaïo cuûa baïn khoâ vaø ngöùa. Ngöôøi ta khuyeân
duøng chaát boâi trôn coù teân Astroglide vì noù
gioáng chaát daàu. Tuy nhieân, noù coù theå laøm toån
haïi chaát nhöïa (muû) cuûa bao cao su. Haõy caân
nhaéc kyõ khi quyeát ñònh söû duïng chaát boâi trôn.
- Boâi sinh toá E: Tieán só Eva Arkin khuyeân
nhöõng phuï nöõ bò khoâ aâm ñaïo trích laáy sinh toá
E trong vieân thuoác ñeå boâi vaøo moâi aâm hoä. Baø
thaáy keát quaû toát.
- Kieåm tra thuoác traùnh thai: Thuoác traùnh
thai coù theå laøm thay ñoåi noäi tieát toá, aûnh höôûng
ñeán vieäc tieát dòch aâm ñaïo. Tieán só Arkin cuõng
khuyeân neân ñeà nghò baùc só taêng möùc estrogen
trong thuoác traùnh thai.
- Khoâng huùt thuoác: khoùi thuoác phaù huûy
estrogen (chaát giuùp aâm ñaïo khoûe vaø aåm). Tieán
só Ellen Yankaustkas, Giaùm ñoác Trung taâm
Phuï nöõ veà Söùc khoûe gia ñình ôû Atascadero,
California noùi: “Baïn seõ thaáy chaát nicotine
trong xeùt nghieäm Pap khi baïn ñi kieåm tra, baïn
seõ hieåu noù thaâm nhaäp saâu bieát chöøng naøo”.

17
 COÅ TÖÛ CUNG
(CERVIX)

Coå töû cung laø phaàn chính cuûa heä sinh saûn. Noù
ñoùng vai troø thoâng thöông giöõa aâm ñaïo vaø töû cung.
Baïn chæ caàn ñöa ngoùn tay tôùi sau aâm ñaïo laø
chaïm tôùi coå töû cung. Neáu baïn chöa sinh con, coå
töû cung cuûa baïn gioáng nhö caùi muõi coù choã loõm
nhoû ôû trong. Neáu baïn ñaõ sinh con, coå töû cung cuûa
baïn thay ñoåi, noù gioáng nhö caùi caèm.
Duø coi coå töû cung nhö moät phaàn cuûa aâm ñaïo
nhöng thöïc ra noù laø phaàn döôùi cuûa töû cung - boä
phaän loõm, daïng cô giuùp chuyeån maùu kinh (neáu
baïn khoâng thuï tinh) vaø taïo nôi cö truù cho baøo
thai (neáu baïn coù thai). Choã loõm maø baïn nhaän
ra (keùo daøi vaøo aâm ñaïo) thöïc ra laø loã cuûa oáng
coå töû cung.
Bình thöôøng, loã coå töû cung vaø oáng khoâng lôùn
hôn moät coïng rôm maûnh neân vaät laï nhö baêng veä
sinh khoâng theå loït vaøo töû cung. Nhöng khi sinh
con, loã aáy môû ra raát lôùn ñeå em beù chui qua.
OÁng coå töû cung coøn sinh ra dòch nhôøn coå töû
cung. Trong thôøi gian phuï nöõ ruïng tröùng, dòch

18
nhôøn loaõng, trôn giuùp tinh truøng deã ñi vaøo töû
cung. Luùc mang thai, caùc teá baøo cuûa oáng naøy taïo
thaønh moät nuùt dòch nhôøn, phong beá töû cung laïi
ñeå baûo veä baøo thai traùnh nhöõng chaát gaây haïi.

* Beänh thöôøng gaëp

Duø coå töû cung cuûa baïn khoûe maïnh trong suoát
thôøi sinh ñeû, noù vaãn coù theå bò vieâm nhieãm, maéc
caùc beänh truyeàn qua ñöôøng tình duïc, nhöõng thay
ñoåi trong thôøi kyø tieàn ung thö vaø ung thö.
Beänh thöôøng gaëp nhaát laø vieâm coå töû cung
(cervicitis), coù theå do moät loaïi kích thích naøo ñoù
chaúng haïn nhö: duøng baêng veä sinh quaù laâu, vieâm
nhieãm do vi ruùt hay vi khuaån.
Caùc beänh laây qua ñöôøng tình duïc nhö: beänh
aâm ñaïo do nguyeân sinh trichomonas, chlamydia
vaø beänh herpes boä phaän sinh duïc do vieâm coå töû
cung. Noù gaây haïi cho baøo thai.
Beänh laây qua ñöôøng tình duïc nhö Human
papillomavirus - HPV (muïn côm boä phaän sinh
duïc) aûnh höôûng tôùi coå töû cung. Khi phuï nöõ bò
HPV nhöõng u nhoû hay nhöõng muïn côm thöôøng
phaùt trieån ôû caùc neáp gaáp da quanh loái vaøo aâm
ñaïo, coù khi lan tôùi coå töû cung. Noù lieân quan
ñeán söï phaùt trieån ung thö coå töû cung.
Beänh loaïn saûn coå töû cung (cervical dysplasia)
cuõng coù theå laøm phaùt sinh nhöõng teá baøo ung
thö. Baùc só caàn kieåm tra moät caùch caån thaän.

19
Neáu baïn bò beänh loaïn saûn coå töû cung, caùc teá
baøo taïo thaønh moâ coå töû cung baét ñaàu thay ñoåi.
Tình traïng naøy coù theå nheï hoaëc naëng tuøy
thuoäc möùc ñoä thay ñoåi cuûa caùc teá baøo ôû maøng
loùt coå töû cung. Neáu baïn bò beänh loaïn saûn naëng,
caùc teá baøo khaép maøng loùt thay ñoåi, troâng
gioáng nhö caùc teá baøo ung thö.
Ung thö coå töû cung laø ung thö ñöùng haøng
thöù ba ñoái vôùi phuï nöõ. ÔÛ Myõ, moãi naêm coù tôùi
16.000 phuï nöõ bò ung thö coå töû cung, 1/3 soá
naøy ñaõ töû vong. Vieäc phaùt hieän sôùm nhôø xeùt
nghieäm kính pheát Pap laø ñieàu quan troïng,
giuùp ngaên chaën töû vong do ung thö coå töû cung.
Daãu sao, baïn coù theå thöïc hieän nhöõng caùch sau
ñaây ñeå giuùp coå töû cung cuûa baïn ñöôïc khoûe maïnh:
- Tình duïc an toaøn: traùnh quan heä tình duïc
vôùi nhieàu ngöôøi. Ñeo bao cao su khi sinh hoaït
tình duïc.
- Xeùt nghieäm tìm teá baøo ung thö (Pap):
xeùt nghieäm naøy giuùp baùc só phaùt hieän sôùm
nhöõng vaán ñeà veà coå töû cung. Ñaây laø xeùt nghieäm
coù ñoä tin caäy cao (60 ñeán 85%) veà nhöõng baát
thöôøng cuûa coå töû cung.
- Theo doõi nhöõng trieäu chöùng baát thöôøng:
chaúng haïn: ñau khi giao hôïp, tieát dòch baát
thöôøng vaø coù muøi, chaûy maùu khi giao hôïp, ñau
vuøng tieåu khung, chaûy maùu baát thöôøng... Ñoù laø
nhöõng daáu hieäu baùo cho baïn bieát coå töû cung

20
ñang gaëp moät vaán ñeà naøo ñoù. Baïn phaûi ñi kieåm
tra ngay.
- Duøng nhieàu caùc loaïi rau traùi: nghieân cöùu
cho thaáy, acid folic hay folate (moät loaïi sinh toá
B) coù nhieàu trong rau traùi. Noù coù theå laøm giaûm
nguy cô bò ung thö coå töû cung.
- Boû huùt thuoác: huùt thuoác laøm taêng nguy cô
bò beänh loaïn saûn coå töû cung.

21
 TÖÛ CUNG
(UTERS)

Töû cung laø phaàn sinh ra maùu kinh haèng thaùng

vaø nhöõng co thaét buïng döôùi. Töû cung laø cô quan
ñoäng ñeán khoù tin. Noù thay ñoåi moãi thaùng gioáng
nhö cô theå phuï nöõ ñi qua caùc giai ñoaïn cuûa kyø
kinh. Hôn theá, töû cung coøn coù khaû naêng chuyeån
ñoåi ñeán kinh ngaïc khi chuyeån daï sinh con.
Tröôùc khi coù ñöùa con ñaàu loøng, kích côõ cuûa töû
cung chæ baèng naém tay naém chaët. Noù naèm treân
aâm ñaïo, sau baøng quang vaø tröôùc tröïc traøng. Töû
cung laø moät cuoän moâ voøng choàng leân nhau.
Nhöõng cô naøy co laïi luùc haønh kinh vaø khi ñaït
cöïc khoaùi. Luùc ñau ñeû, caùc cô naøy giuùp vieäc sinh
ñeû ñöôïc deã daøng.
Trong thaønh cô voøng laø vuøng trong treûo ñöôïc
goïi laø khoang daï con. Tröôùc khi phuï nöõ coù con,
khoang naøy roäng chöa tôùi 2,5 cm; daøi 2,5 cm. Noù
coù moät maøng ñaëc bieät hình thaønh töø caùc teá baøo
noäi maïc töû cung. Nhöõng teá baøo naøy ñöôïc thay
haèng ngaøy döôùi taùc ñoäng cuûa caùc noäi tieát toá do
buoàng tröùng saûn sinh ra.

22
 Reõ nhaùnh ôû ñænh töû cung laø hai voøi tröùng.
Hai buoàng tröùng ñöôïc gaén vaøo töû cung baèng
nhöõng daây chaèng. Phaàn thaáp hôn cuûa töû cung
heïp laïi thaønh oáng coå töû cung. Coå töû cung keùo
daøi tôùi aâm ñaïo.
Nhôø caùc noäi tieát toá sinh duïc estrogen vaø
progeterone kích thích, maøng loùt töû cung cuûa
phuï nöõ ôû ñoä tuoåi sinh saûn daøy leân vaø töï chuaån bò
ñeå mang thai.
Neáu tröùng di chuyeån khoâng thuï tinh, söï saûn
sinh noäi tieát toá giaûm maïnh. Maøng loùt töû cung
ngöng taêng vaø troùc ra. Ñaáy laø quy trình bong
troùc taïo ra maùu kinh.
Neáu söï mang thai xaûy ra, tröùng thuï tinh töï
caáy vaøo maøng loùt töû cung vaø baét ñaàu phaùt trieån.
Caùc thaønh cô cuûa töû cung giaõn vaø lôùn ra, raát
gioáng caùch caêng phoàng cuûa quaû boùng khi ñöôïc
bôm khí vaøo. Caùi khoang chæ roäng daøi 2,5 cm
giaõn ra cho tôùi khi noù chöùa ñöôïc ñöùa beù naëng töø
3 kg ñeán 5 kg.
Luùc sinh, caùc thaønh cô cuûa töû cung co giaõn ñeå
ñaåy baøo thai ra khoûi töû cung, ñi qua coå töû cung
vaø aâm ñaïo ra ngoaøi.

* Caùc u xô - vaán ñeà thöôøng gaëp

Töû cung coù theå phaùt trieån nhöõng khoái u
laønh, nhöõng raéc roái veà xuaát huyeát, nhöõng vieâm
nhieãm vaø ung thö. Baïn caøng bieát nhieàu veà

23
caùch hoaït ñoäng, nhöõng vaán ñeà xaûy ra cuûa noù
caøng deã quyeát ñònh neân laøm gì ñeå giöõ cho coå töû
cung ñöôïc khoûe maïnh.
Khi ôû ñoä tuoåi 30 hoaëc 40 phuï nöõ ñaõ coù theå bò
u xô, loaïi u laønh thöôøng gaëp nhaát.
Trong khi moät soá u xô, nhaát laø nhöõng u xô
phaùt trieån trong khoang töû cung gaây xuaát huyeát
vaø khoù chòu, nhöõng u khaùc khoâng coù trieäu chöùng
naøo. Nhöõng u xô khoâng coù trieäu chöùng khoâng caàn
caét boû. Nhöõng u xô gaây xuaát huyeát, ñau vaø lôùn (coù
khi lôùn baèng quaû böôûi chuøm) thì caàn laáy ñi.
Caùc u xô coù theå phaùt trieån ôû nhieàu vuøng beân
trong vaø xung quanh töû cung (ñoâi khi laøm ngheõn
voøi tröùng, loài vaøo khoang töû cung hay coù khi nhoâ
caû vaøo coå töû cung).
Hình: Caùc u xô coù
theå phaùt trieån beân
trong vaø xung quanh
töû cung. Ñoâi khi laøm
ngheõn voøi tröùng, loài
vaøo khoang töû cung
hay coù khi nhoâ caû vaøo
coå töû cung.

* Söï xuaát huyeát

Caùc u xô coù theå gaây xuaát huyeát naëng nhöng
noù khoâng phaûi laø nguyeân nhaân chính. Coù theå coù
moät vaøi vaán ñeà khaùc lieân quan ñeán töû cung. Neáu

24
baïn ñang ôû ñoä tuoåi ngoaøi 30 hay 40 maø bò xuaát
huyeát naëng, baùc só seõ kieåm tra xem coù phaûi
mang thai laïc vò hoaëc saûy thai hay vì caùc u xô.
Coøn ngöôïc laïi, luùc xuaát huyeát ít hoaëc khoâng ra
huyeát thì sao?
Tình traïng naøy coù theå do khoâng ruïng tröùng
hay taêng caân quaù hoaëc bò caêng thaúng vì coâng
vieäc. Xuaát huyeát ít coù theå khoâng lieân quan ñeán
töû cung: moät soá phuï nöõ ngöng ra huyeát vì ña
nang buoàng tröùng (polycystic ovarian syndrome).
Duø tình traïng xuaát huyeát cuûa baïn theá naøo; naëng,
nheï hay thaát thöôøng baïn ñeàu phaûi ñi khaùm ñeå
kieåm tra.

* Khaû naêng ung thö töû cung

Nhieàu phuï nöõ lo laéng veà khaû naêng ung thö töû
cung hoaëc noäi maïc töû cung. Ñaáy laø nhöõng loaïi
ung thö xaûy ra ôû moät phaàn naøo ñoù cuûa töû cung
hay ôû noäi maïc töû cung (maøng loùt töû cung). Coù vaøi
loaïi ung thö coù theå xaûy ra ôû vuøng naøy.
Caùc baùc só cho raèng, nguyeân nhaân gaây ung
thö coù leõ laø do moät loaïi u bieåu moâ (epithlial
tumours). Loaïi ung thö naøy khôûi phaùt trong moät
phaàn cuûa maøng loùt töû cung ñöôïc goïi laø lôùp bieåu
moâ, goàm caû maøng loùt. Noù thöôøng xaûy ra vôùi
nhöõng phuï nöõ ngoaøi 50 tuoåi.
Loaïi ung thö thöù hai coù theå phaùt trieån ôû töû
cung laø sarcoma töû cung. Loaïi ung thö naøy coù

25
theå phaùt sinh hoaëc töø maøng loùt hay töø thaønh cô.
50% caùc loaïi sarcoma töû cung seõ taùi phaùt, cao
hôn söï taùi phaùt caùc khoái u bieåu moâ, vì theá cô hoäi
soáng soùt seõ thaáp hôn.

* Nhaân toá estrogen

Vì noäi tieát toá sinh duïc estrogen coù aûnh höôûng
lôùn ñeán söï saûn sinh teá baøo trong noäi maïc töû
cung neân noäi tieát toá naøy coù theå ñoùng vai troø lôùn
gaây ung thö, aûnh höôûng caùc teá baøo maøng loùt töû
cung. Tröôùc ñaây, khi ngöôøi ta khuyeân duøng lieäu
phaùp thay theá noäi tieát toá cho nhieàu phuï nöõ maõn
kinh, ngöôøi ta khoâng ñöa vaøo loaïi ñoái laäp.
Nhöng caùc nhaø nghieân cöùu thaáy raèng, khi chæ
duøng estrogen, khaû naêng bò ung thö noäi maïc töû
cung taêng cao gaáp 7 hay 8 laàn khi duøng keøm caû
progesterone.
Vì sao progesterone giuùp caân baèng phöông
trình naøy: laøm giaûm nguy cô ung thö?
Bình thöôøng, maøng loùt töû cung baét ñaàu daøy
leân töøng thaùng tröôùc khi ruïng tröùng. Theo sau
söï ruïng tröùng, progesterone ñöôïc phoùng thích,
giuùp chuaån bò maøng loùt ñeå nhaän tröùng. Neáu
tröùng khoâng ñeán, progesterone seõ giuùp laøm troùc
maøng loùt. Khoâng coù progesterone, maøng loùt coøn
treo ôû ñoù. Nguy cô ung thö seõ lôùn hôn.
Ngaøy nay, lieäu phaùp thay theá noäi tieát toá
thöôøng coù caû progesterone vaø estrogen, tröø khi

26
ngöôøi phuï nöõ aáy ñaõ caét boû töû cung. Nhöng coù
nhöõng nhaân toá khaùc cuõng coù theå laøm taêng nguy
cô ung thö noäi maïc töû cung. Nhöõng phuï nöõ ñöôïc
chaån ñoaùn ña nang buoàng tröùng cuõng coù nguy cô
vì cô theå phoùng thích estrogen nhöng khoâng saûn
sinh progesterone. Phuï nöõ beùo phì laø ngöôøi coù
nguy cô cao vì khi hoï coù nhieàu teá baøo beùo, hoï
thöôøng saûn sinh dö estrogen.
Söï ra huyeát aâm ñaïo baát thöôøng, ñau vuøng
buïng döôùi, ñau thaét löng laø nhöõng trieäu chöùng
cuûa ung thö töû cung neân baïn caàn ñi khaùm ngay.
Neáu baïn bò ung thö töû cung, nhieàu baùc só
khuyeân neân caét boû töû cung vì beänh coù theå lan tôùi
caùc vuøng khaùc cuûa cô theå. Coù ñieàu, khoâng phaûi
thuû thuaät caét boû töû cung naøo cuõng nhö nhau neân
baïn caàn tham khaûo yù kieán baùc só tröôùc khi choïn
caùch giaûi quyeát.
Baïn haõy thöôøng xuyeân kieåm tra, ñeå yù caùc daáu
hieäu vaø tìm ñuùng baùc só ñeå chöõa trò.

Baøi ñoïc theâm: Thuû thuaät caét boû töû cung

Sau khi laøm caùc xeùt nghieäm, baùc só noùi:
phaûi caét boû töû cung.
Baïn haõy bình tónh, ñöøng hoaûng leân.
Thuû thuaät caét boû töû cung laø chuyeän thöôøng
thoâi, noù chæ ñöùng sau thuû thuaät sinh baèng
caùch moå maø thoâi.
Vì sao moät phaãu thuaät quan troïng nhö

27
theá laïi thöôøng ñöôïc thöïc hieän nghe coù veû
ñôn giaûn nhö vaäy? Ñaáy coù phaûi laø caùch caàn
thöïc hieän?
Baïn neân nhôù: baùc só khuyeân khoâng coù nghóa
laø baïn nhaát thieát phaûi theo.
Tröôùc khi quyeát ñònh, baïn coù theå xem xeùt
nhöõng phöông phaùp thay theá ñeå ñieàu trò nhieàu
vaán ñeà veà saûn khoa, bao goàm u xô, söï xuaát huyeát
baát thöôøng vaø ñau vuøng tieåu khung maõn tính.
Tröôùc heát, haõy hoûi baùc só xem coù loaïi thuoác
naøo coù theå giuùp laøm giaûm nheï vaán ñeà cuûa baïn
khoâng? Ví duï: GnRH, noäi tieát toá phoùng thích
gonadotropin (gonadotropin - releasing
hormone) coù theå ñöôïc duøng ñeå trò caùc u xô lôùn
nhôø vieäc laáy ñi estrogen nuoâi chuùng. Khi thieáu
estrogen chuùng seõ teo ñi.
GnRH coøn ñöôïc duøng ñeå giuùp ngaên chaën söï
xuaát huyeát baát thöôøng, giaûm ñau cuõng nhö
nhöõng khoù chòu cuûa beänh laïc noäi maïc töû cung
(endometriosis) vaø nhöõng vaán ñeà ñau vuøng
tieåu khung maõn tính. Neáu baïn haønh kinh maø
bò ñau hay xuaát huyeát naëng, haõy hoûi baùc só
xem coù theå duøng caùc thuoác khaùng vieâm söng
nonsteroid nhö Motrin vaø Advil khoâng. Baïn coù
theå duøng thuoác ngöøa thai hoaëc lieäu phaùp thay
theá noäi tieát toá.
Baïn coù theå hoûi baùc só xem coù caùch phaãu
thuaät khaùc nhaèm giaûi quyeát vaán ñeà cuûa baïn

28
 khoâng. Chaúng haïn: caùc u xô lôùn gaây ñau vaø
söùc eùp coù theå ñöôïc ñieàu trò baèng thuû thuaät caét
boû u xô (myomectomy), thuû thuaät chæ caét u xô
coøn töû cung vaãn ñeå laïi.
Coù nhieàu caùch caét boû töû cung nhö: caét qua
ñöôøng buïng, qua aâm ñaïo, caét baèng noäi soi.

Baøi ñoïc theâm: Tröôùc khi quyeát ñònh caét

Giaû söû baïn quyeát ñònh caét boû töû cung, ñaáy
laø caùch löïa choïn hay nhaát. Ta coù theå löïa choïn
nhieàu caùch caét. Sau ñaây laø nhöõng loaïi phaãu
thuaät caàn ñöôïc xem xeùt tröôùc khi quyeát ñònh:
- Caét heát caû noaõn saøo - noaõn quaûn (Total
hysterectomy with bilateral salpingo -
oophorectomy). Baùc só caét boû caû töû cung, coå töû
cung, hai buoàng tröùng vaø hai voøi tröùng. Sau
khi caét boû baïn seõ khoâng theå mang thai vì baïn
seõ khoâng ruïng tröùng, khoâng coøn saûn sinh caùc
noäi tieát toá buoàng tröùng, baïn seõ maõn kinh sôùm.
Tình traïng naøy caùc baùc só goïi laø maõn kinh do
phaãu thuaät (surgical menopause).
- Caét toaøn phaàn töû cung (Total hysterectomy).
Baùc só caét boû töû cung vaø coå töû cung nhöng ñeå laïi
voøi tröùng vaø buoàng tröùng. Sau thuû thuaät naøy
baïn seõ khoâng haønh kinh hoaëc khoâng theå mang
thai vì töû cung ñaõ caét boû heát. Baïn vaãn ruïng
tröùng neáu baïn coøn ôû ñoä tuoåi sinh ñeû. Buoàng

29
tröùng coøn saûn sinh caùc noäi tieát toá aûnh höôûng söùc
khoûe: estrogen seõ aûnh höôûng caùc chöùc naêng cuûa
xöông, tim; androgen seõ aûnh höôûng söï ham
muoán tình duïc.
- Caét boû töû cung treân coå töû cung (supracervix
hysterentomy). Buoàng tröùng vaø voøi tröùng ñöôïc
giöõ laïi nhöng töû cung ñöôïc caét boû. Phaàn lôùn coå
töû cung, phaàn döôùi cuûa töû cung vaãn coøn. Phaàn
coå töû cung ñöôïc caét ñi laø vuøng chuyeån bieán,
vuøng caùc teá baøo ung thö coù theå phaùt trieån. Nhôø
ñeå laïi phaàn coøn laïi cuûa coå töû cung neân phuï nöõ
vaãn coù caûm nhaän tình duïc ôû vuøng aáy.

30
 VOØI TRÖÙNG
(FALLOPIAN TUBES)

Voøi tröùng coù hai nhaùnh, moãi nhaùnh daøi töø 7,5 cm
ñeán 10 cm, noái töû cung vaø buoàng tröùng. Voøi
tröùng laø nôi dieãn ra cuoäc gaëp gôõ tröùng vaø tinh
truøng. Moãi khi coù moät tröùng ruïng, tua buoàng
tröùng seõ ñoùn laáy vaø chuyeån vaøo beân trong voøi
tröùng. Voøi tröùng seõ co thaét taïo löïc ñaåy tröùng ñi
xuoáng. Neáu gaëp tinh truøng thì quaù trình thuï tinh
seõ xaûy ra ôû ñoaïn giöõa voøi tröùng.
Nhöõng gì xaûy ra sau ñoù tuøy thuoäc vaøo vieäc
tröùng coù ñöôïc thuï tinh hay khoâng. Neáu ñöôïc thuï
tinh tröùng seõ ñi tieáp tôùi töû cung vaø caáy vaøo
maøng loùt töû cung. Ngöôïc laïi, neáu khoâng gaëp tinh
truøng hay quaù trình thuï tinh khoâng xaûy ra,
tröùng seõ phaân huûy.

* Traùnh toån thöông voøi tröùng

Tình traïng cuûa voøi tröùng - ñöôïc ñaët theo teâ n
cuûa nhaø phaãu thuaät ngöôø i Italia theá kyû XVI laø
Gabriele Fallopio - quyeát ñònh khaû naêng sinh
saûn cuûa phuï nöõ. Söï toån thöông cuûa voøi tröùng coù

31
theå caûn trôû söï sinh saûn. Khi kieåm tra, caùc baùc só
phaùt hieän ra raèng phuï nöõ thöôøng bò taéc voøi
tröùng, ôû gaàn hoaëc xung quanh tua rua. Chæ 10
ñeán 20% caùc tröôøng hôïp laø taéc ôû beân trong voøi
tröùng vaø gaàn töû cung.
Coù theå hoï bò taéc do nhöõng keát dính cuûa vuøng
khung chaäu, nhöõng daûi moâ lieân keát gaén vôùi beà
maët cuûa buoàng tröùng hoaëc taïo thaønh chöôùng
ngaïi giöõa buoàng tröùng vaø voøi tröùng. Nguyeân
nhaân cuûa nhöõng keát dính naøy coù nhieàu: do beänh
laïc noäi maïc töû cung; do vieâm vuøng tieåu khung
(pelvic inflammatory diease - PID) vì maéc caùc
beänh laây qua ñöôøng tình duïc nhö laäu, naám
chlamydia. Caû beänh laïc noäi maïc töû cung vaø caùc
vieâm nhieãm laây qua ñöôøng tình duïc ñeàu gaây
ngheõn voøi tröùng ôû choã noái vôùi töû cung.
Tua voøi tröùng bò toån thöông cuõng coù theå laøm
voøi tröùng bò ngheõn. Ñoâi khi vaät gaây ngheõn trong
voøi tröùng laø do nhöõng nuùt raát nhoû taïo neân
(nhöõng khoái moâ gioáng nhö chaát ñaïm hình thaønh
trong voøi tröùng).

* Haõy giöõ saïch voøi tröùng

Baûo veä voøi tröùng laø baûo veä khaû naêng sinh saûn
cuûa baïn. Caùc chuyeân vieân khuyeân baïn haõy löu yù
nhöõng vaán ñeà sau:
- Caûnh giaùc vôùi beänh laây qua ñöôøng sinh
duïc: sinh hoaït tình duïc an toaøn. Baïn phaûi hieåu

32
bieát veà söï an toaøn tình duïc. Haõy söû duïng bao cao
su vaø söû duïng ñuùng caùch neáu baïn tình cuûa baïn
coù nguy cô maéc beänh.
- Caån troïng khi thuït röûa boä phaän sinh
duïc: nhöõng ai thöôøng xuyeân thuït röûa boä phaän
sinh duïc coù theå laøm taêng nguy cô maéc PID vì voâ
tình hoï taïo ñieàu kieän cho vi khuaån xaâm nhaäp
vaøo saâu trong ñöôøng sinh saûn treân vaø voøi tröùng.
Caùc chuyeân vieân khoâng khuyeán khích vieäc thuït
röûa saâu.
- Haõy quan taâm ñeán caùc thay ñoåi: neáu
vuøng chaäu cuûa baïn bò ñau, duø coù bò soát hay
khoâng, baïn cuõng neân ñi baùc só. Ñoù coù theå laø daáu
hieäu cuûa PID hay beänh laïc noäi maïc töû cung.
- Boû huùt thuoác: caùc nghieân cöùu cho thaáy, coù
söï lieân heä giöõa thuoác laù - söï phaùt trieån PID - söï
maõn kinh sôùm. Neáu baïn ñang huùt thuoác, haõy boû
thuoác ngay.

Baøi ñoïc theâm: Mang thai laïc vò

Tuy soá ngöôøi mang thai laïc vò ngaøy caøng
taêng nhöng cuõng coù tin vui: vieäc ñieàu trò ñaõ
ñöôïc caûi tieán raát nhieàu.
Mang thai laïc vò nghóa laø thai ôû khoâng
ñuùng vò trí: chaúng haïn coù thai ôû oáng (xaûy ra
khi tröùng thuï tinh caáy vaøo moät choã khaùc ôû
buoàng tröùng), coå töû cung vaø coù khi caû ôû buïng
nhöng phaàn lôùn laø ôû voøi tröùng.

33
 Cöù 100 ngöôøi coù khoaûng 2 ngöôøi mang thai
laïc vò. Caùc chuyeân vieân ñaùnh giaù: trong 20
naêm qua, soá naøy taêng leân gaáp 2,3 laàn.
Baïn mang thai nhö vaäy vì tröùng thuï tinh
khoâng ñi vaøo ñöôïc töû cung do söï toån thöông
cuûa voøi tröùng hay vì nhöõng nguyeân do khaùc,
noù bò maéc ôû voøi tröùng. Khi mang thai phuï nöõ
vaãn coù nhöõng daáu hieäu cuûa söï coù thai nhö: treã
kinh, kinh nguyeät thaát thöôøng hoaëc ñau oå
buïng. Neáu xuaát hieän caùc trieäu chöùng treân baïn
neân ñi khaùm ngay.
Ñeå traùnh nguy cô mang thai laïc vò, baïn neân
traùnh bò PID vaø beänh vieâm vuøng tieåu khung
nhôø söï an toaøn tình duïc: khoâng coù nhieàu baïn
tình vaø luoân thöïc hieän caùc bieän phaùp traùnh
thai. Neáu coù thai ngoaøi töû cung baïn haõy ñeán
baùc só phuï khoa ngay: Moïi chaäm treã ñeàu nguy
hieåm. Baùc só seõ tieán haønh phaãu thuaät oå buïng
(giôø thöôøng duøng phöông phaùp noäi soi, khoâng
phaûi raïch buïng) ñeå môû voøi tröùng vaø laáy baøo
thai ra. Hoaëc baùc só seõ cho baïn söû duïng thuoác
ñeå huûy thai ngoaøi töû cung.

34
 BUOÀNG TRÖÙNG
(OVARIES)

Buoàng tröùng laø hai boä phaän nhoû naèm hai beân
töû cung. Noù aûnh höôûng ñeán moïi maët söùc khoûe
cuûa phuï nöõ.
Hai buoàng tröùng saûn sinh ra caùc noäi tieát toá
giuùp ñieàu hoøa kyø kinh. Moät trong caùc noäi tieát toá
naøy laø estrogen. Noù ñoùng vai troø chính duy trì
söùc khoûe cuûa da, tim, ngöïc vaø xöông cuûa phuï nöõ.
Noù giuùp ñieàu hoøa söï chuyeån hoùa vaø thaân nhieät.
Quy trình ruïng tröùng laø caû moät söï bí aån. Chöùc
naêng chính cuûa buoàng tröùng laø laøm cho phuï nöõ
coù thai.
Nhieäm vuï chính cuûa buoàng tröùng (söï ruïng
tröùng) lieân quan ñeán taùc ñoäng phöùc taïp giöõa caùc
noäi tieát toá. Nhöõng thaønh phaàn ñoùng vai troø
chính trong söï töông taùc noäi tieát toá naøy laø
estrogen ñöôïc buoàng tröùng phoùng thích cuøng
nhöõng noäi tieát toá khaùc do naõo vaø tuyeán yeân
(pituitary - moät tuyeán hình haït ñaäu naèm ôû ñaùy
naõo ñieàu hoøa hoaït ñoäng cuûa caùc tuyeán noäi tieát
(endocrine glands) {heä noäi tieát} khaép cô theå.

35
Naèm trong moãi buoàng tröùng laø haøng traêm ngaøn
nang - nhöõng cuïm teá baøo nhoû li ti gioáng nhö caùc
kho chöùa nhöõng tröùng chöa chín. Luùc môùi ñöôïc
sinh ra moãi beù gaùi coù khoaûng 1.000.000 nang
trong hai buoàng tröùng nhöng chuùng giaûm daàn
theo tuoåi cho tôùi khi coøn hôn keùm moät nöûa
(khoaûng 400.000) - vaøo luùc baïn baét ñaàu coù kinh.
Khi tröùng trong nang chín, noù ñöôïc phoùng thích
khoûi buoàng tröùng nhôø söï kích thích cuûa nhöõng
noäi tieát toá nhaát ñònh.
Ñaáy laø moät quy trình mang tính nhoùm. Khi
moät noäi tieát toá khôûi phaùt vieäc phoùng thích caùc
noäi tieát toá khaùc, chuùng laøm taêng söï phaùt trieån,
phoùng thích tröùng. Noäi tieát toá ñaàu, noäi tieát toá
phoùng thích gonadotropin laøm nhöõng teá baøo bao
quanh tröùng ñeå phaùt trieån vaø phoùng thích
estrogen. Vieäc naøy taùc ñoäng ñeå khôûi taïo maøng
loùt töû cung cho tröùng thuï tinh caáy vaøo.
Nang chöùa ñaày dòch vaø phoàng leân ñeå chaïm
beà maët buoàng tröùng. Khi noù traøn ñaày noäi tieát toá
taïo hoaøng theå (luteinizing hormone), nang
phoùng thích tröùng. Moät khi tröùng ñaõ ñöôïc
phoùng ra khoûi buoàng tröùng, nhöõng thöù coøn laïi
cuûa nang trôû thaønh hoaøng theå (corpus leteum),
saûn sinh ra noäi tieát toá giôùi tính progesterone.
Vieäc naøy chuaån bò theâm maøng loùt töû cung ñeå
tieáp nhaän tröùng.
Moät phuï nöõ coù buoàng tröùng khoûe maïnh ñoâi

36
khi vaãn khoâng traùnh khoûi nhöõng leäch laïc. Moät
trong soá nhöõng leäch laïc naøy laø söï hình thaønh
nang baát thöôøng, buoàng tröùng ña nang, buoàng
tröùng khoâng hoaït ñoäng ñuùng chöùc naêng, nhöõng
khoái u laønh cuûa buoàng tröùng, söï taéc ngheõn bôûi
beänh laïc noäi maïc töû cung (endometriosis), söï
vieâm söng vaø ung thö...

Baøi ñoïc theâm: Haõy tìm nhöõng daáu hieäu

Baïn coù theå nghe phuï nöõ baûo raèng hoï bieát
luùc ruïng tröùng. Thöïc hö theá naøo?
Ñuùng ñaáy! Coù moät vaøi caùch ñeå noùi ñöôïc nhö
theá. Ngoaøi vieäc hieåu veà thôøi gian ruïng tröùng
(thöôøng vaøo khoaûng töø ngaøy 12 ñeán ngaøy 16
keå töø ngaøy coù kinh ñaàu tieân) coøn coù nhöõng daáu
hieäu cuûa thaân theå maø baïn coù theå thaáy ñöôïc.
Tröôùc tieân, baïn caûm thaáy ñau khi ôû giöõa kyø
kinh (mittelsmerz) ôû vuøng buïng döôùi hoaëc löng.
Thöù ñeá n , coù söï thay ñoå i veà löôï n g dòch
nhaà y coå töû cung do nhöõ n g teá baø o loù t quanh
coå töû cung tieá t ra. Dòch nhôø n coå töû cung
luù c aá y thöôø n g loû n g nhö nöôù c vaø nhieà u .
Caùch xaùc ñònh roõ hôn laø ño thaân nhieät cô
baûn. Suoát giai ñoaïn haønh kinh thaân nhieät cuûa
baïn thay ñoåi. Tröôùc khi ruïng tröùng, noù thaáp
hôn. Luùc ruïng tröùng thaân nhieät laïi taêng. Neáu
thaân nhieät cuûa baïn taêng hôn 0,220C keùo daøi 3
ngaøy, ñaáy laø daáu hieäu baïn ñang ruïng tröùng.

37
 Neáu thaân nhieät cuûa baïn tieáp tuïc taêng khoaûng
treân 2 tuaàn, coù khaû naêng baïn ñaõ coù thai.
Ngoaøi ra, thöû nöôùc tieåu baèng que thöû (baùn ôû
caùc hieäu thuoác) coù theå giuùp baïn tieân ñoaùn söï
ruïng tröùng.

* Vaán ñeà u nang buoàng tröùng

Caùc u nang buoàng tröùng laø nhöõng tuùi ñaày dòch
hình thaønh beân trong buoàng tröùng. Theo tieán só
Daniel Cramer thì khoâng phaûi taát caû caùc u nang
buoàng tröùng ñeàu coù vaán ñeà.
Moät u nang coù teân laø nang theå keùn (follicular
cyst) thöôøng hình thaønh moãi thaùng trong kyø
kinh bình thöôøng. Sau khi ruïng tröùng, nang naøy
bieán thaønh nang hoaøng theå. Neáu khoâng thuï
tinh, nang hoaøng theå bieán maát.
Neáu tröùng khoâng ñöôïc phoùng ra maø cöù naèm
trong buoàng tröùng vaø tieáp tuïc lôùn, luùc aáy coù theå
coù vaán ñeà. Baùc só thöôøng khuyeân baïn caét boû
nang aáy neáu noù lôùn hôn 10 cm hoaëc noù bieán
thaønh nang phöùc, nang chöùa ñaày dòch vaø coù caùc
khoái u trong ñoù.
Caùc baùc só coù theå xaùc ñònh ñoä lôùn cuûa nang
qua sieâu aâm vuøng tieåu khung. Sieâu aâm coøn
giuùp phaùt hieän u nang aáy laø phöùc hay khoâng.
Moät soá phuï nöõ bò hoäi chöùng buoàng tröùng ña
nang (tình traïng caùc nang khoâng ñöôïc phoùng

38
thích khoûi buoàng tröùng maø coøn taêng theâm caùc u
nang). Hoäi chöùng coù theå gaây neân tình traïng
haønh kinh thaát thöôøng, loâng moïc nhieàu
(hirsutism) vaø voâ sinh.
Nguyeân nhaân cuûa vaán ñeà naøy laø do söï maát
caân baèng noäi tieát toá. Caùc nang saûn sinh ñuû
estrogen nhöng laïi thieáu loaïi noäi tieát toá thöù hai
(progesterone) neân khoâng theå phoùng thích tröùng
vaø laøm cho thuï tinh.
Progesterone laø chaát chính yeáu giuùp maøng loùt
töû cung bong ra. Neáu noù khoâng ñuû, maøng loùt coù
theå vaãn giöõ nguyeân, ngöôøi aáy coù theå ngöng haønh
kinh vaøi thaùng. Khi noäi maïc töû cung khoâng bong
ra, nguy cô ung thö noäi maïc töû cung gia taêng.
Hôn nöõa, vieäc khoâng saûn sinh ñuû progesterone
coøn laøm cho nhöõng phuï nöõ coù buoàng tröùng ña
nang saûn xuaát thöøa löôïng noäi tieát toá nam
(testosterone), khieán hoï moïc nhieàu loâng ôû maët
vaø ngöïc.
Nhöõng vaán ñeà coù theå caûn trôû vieäc ruïng tröùng
goàm: khuyeát ñieåm cuûa buoàng tröùng, beänh laøm
suy giaûm heä mieãn dòch vaø do ñieàu trò baèng hoùa
trò hay xaï trò. Khoâng ruïng tröùng laø moät trong
vaøi vaán ñeà daãn tôùi tình traïng voâ sinh.
Ngoaøi loaïi u nang buoàng tröùng laø nhöõng khoái
u buoàng tröùng laønh tính coøn coù daïng khoái u laønh
tính daïng bì (dermoid tumor) xuaát hieän töø caùc teá
baøo phaùt trieån trong buoàng tröùng. Cuõng coù moät

39
loaïi khoái u xuaát hieän töø bieåu moâ, moät lôùp teá baøo
khaùc trong buoàng tröùng.

* Beänh laïc noäi maïc töû cung vaø vieâm söng

Beänh laïc noäi maïc töû cung (noäi maïc töû cung
phaùt trieån beân ngoaøi töû cung - khoâng phaûi choã
cuûa noù) caûn trôû söï ruïng tröùng. Ñoâi khi beänh laïc
noäi maïc töû cung caáy chaët vaøo buoàng tröùng. Luùc
ñaàu noù chæ laø nhöõng ñoám moâ nhoû nhöng noù cuõng
coù theå phaùt trieån thaønh nhöõng cuïc lôùn. Neáu noù
phuû beà maët buoàng tröùng nôi tröùng ñöôïc phoùng
thích, söï ruïng tröùng coù theå bò ngheõn. Ngoaøi ra,
noäi maïc töû cung coøn coù theå lan vaø gaén vaøo caùc cô
quan khaùc nhö voøi tröùng, ruoät...
Buoàng tröùng coù theå bò toån thöông do bò vieâm
noaõn saøo (oophoritis). Noù laøm cho chính buoàng
tröùng bò vieâm söng. Ngoaøi ra, buoàng tröùng coøn
coù theå bò vieâm söng do vieâm vuøng tieåu khung,
vieâm ñöôøng sinh saûn treân, cuõng coù theå do vi ruùt
beänh quai bò.

* Ung thö buoàng tröùng

Buoàng tröùng raát deã bò ung thö. Caùc nhaø
nghieân cöùu chöa bieát roõ nguyeân nhaân gaây beänh
nhöng hoï ñöa ra lyù thuyeát laø coù söï lieân quan naøo
ñoù giöõa söï ruïng tröùng lieân mieân vôùi ung thö
buoàng tröùng. Nghóa laø: neáu phuï nöõ ruïng tröùng
lieân tuïc naêm naøy qua naêm khaùc maø khoâng thuï

40
thai (hoï khoâng duøng bieän phaùp traùnh thai naøo)
thì roõ raøng nguy cô caøng gia taêng.
Moät caùch giaûi thích khaùc khaû dó hôn: söï ruïng
tröùng taïo ra moät chu kyø phaùt trieån nhanh caùc teá
baøo buoàng tröùng ngay sau söï phaân chia teá baøo
nhöng caùc teá baøo buoàng tröùng deã bò toån thöông
nhaát trong luùc tröùng ruïng. Vì theá, söï ruïng tröùng
lieân mieân gia taêng nhöõng cô hoäi ñoät bieán
(mutation).
Moät nhaân toá khaùc goùp phaàn gaây ung thö
buoàng tröùng laø tieàn söû gia ñình.
Ñieàu ñaùng ngaïi laø: ung thö buoàng tröùng laø caên
beänh aâm thaàm, phuï nöõ khoâng caûm thaáy ñau khi
bò beänh. Thöôøng beänh khoâng coù daáu hieäu naøo,
khi phaùt ra thì noù ñaõ ôû giai ñoaïn cuoái. Caùc trieäu
chöùng luùc aáy thöôøng chæ laø khoù chòu vaø söng
vuøng buïng.

Baøi ñoïc theâm: Daáu hieäu cuûa ung thö

buoàng tröùng
Noùi chung, phuï nöõ 35 tuoåi maø coù ngöôøi nhaø
bò ung thö, khaû naêng bò ung thö buoàng tröùng
laø 2%.
Coù moät soá yeáu toá laøm gia taêng nguy cô:
- Tieàn söû gia ñình: neáu meï hay chò em gaùi
cuûa baïn bò ung thö buoàng tröùng, khaû naêng
maéc beänh cuûa baïn treân 5%. Nguy cô naøy caøng
taêng neáu gia ñình coù nhieàu phuï nöõ maéc beänh

41
 naøy. Khi aáy, baïn caàn ñöôïc tham vaán veà di
truyeàn vì coù nhöõng böôùc giuùp baïn giaûm nguy cô.
- Khoâng sinh con: vieäc khoâng sinh con laøm
taêng nguy cô ung thö buoàng tröùng. Ngöôïc laïi,
theo tieán só Harlap, neáu baïn coù ñöùa con ñaàu
loøng nguy cô naøy giaûm ñöôïc 17%, cöù moãi ñöùa
con sau baïn seõ giaûm ñöôïc 13%. Neáu baïn nuoâi
con baèng söõa meï, nguy cô naøy giaûm nhieàu hôn.
- Tuoåi taùc: cuõng theo tieán só Harlap, khaû
naêng maéc beänh taêng theo tuoåi. Neáu baïn ñaõ 30
hay 40 tuoåi, khaû naêng maéc beänh cuûa baïn cao
hôn khi baïn coøn ñoâi möôi.

* Nhöõng vaán ñeà caàn nhôù veà buoàng tröùng

- Baïn khoâng theå töï thaêm khaùm nhöõng caên
beänh veà buoàng tröùng neân baïn caàn phaûi döïa vaøo
höôùng daãn cuûa caùc chuyeân gia ñeå baûo veä buoàng
tröùng cuûa mình.
- Thuoác ngöøa thai: laø thöù ngöøa ung thö buoàng
tröùng lôïi nhaát. Theo tieán só Harlap, baïn caøng
duøng thuoác laâu, khaû naêng phoøng ngöøa beänh caøng
cao. Thuoác ngöøa thai khoâng chæ ngöøa ung thö
buoàng tröùng maø coøn ngaên chaën caû nhöõng u nang
buoàng tröùng vaø caùc u laønh. Coù nghieân cöùu cho
thaáy raèng: thuoác ngöøa thai chæ coù theå ngöøa ung
thö buoàng tröùng neáu duøng thuoác ít nhaát 4 naêm,
nhöng cuõng coù nhöõng nghieân cöùu cho raèng
khoâng daøi ñeán vaäy.

42
 Tuy thuoác ngöøa thai coù theå coù ích trong vieäc
ngaên ngöøa ung thö buoàng tröùng nhöng cuõng coù
moät vaøi nguy hieåm lieân quan ñeán thuoác. Chaúng
haïn, neáu baïn deã bò ñoâng maùu baïn khoâng neân
duøng thuoác. Baïn neân hoûi yù kieán baùc só neáu muoán
duøng thuoác naøy.
- Kieåm tra haèng naêm: khi khaùm vuøng tieåu
khung haøng naêm, baùc só coù theå aán maïnh töø aâm
ñaïo xuoáng vuøng buïng. Caûm nhaän veà kích côõ vaø
ñau cuûa baïn coù theå giuùp phaùt hieän caùc u nang
buoàng tröùng, nhöõng khoái u nang buoàng tröùng
laønh tính, möùc phaùt trieån cuûa buoàng tröùng do
ung thö...
- Traùnh nhöõng chaát laøm suy yeáu söùc khoûe:
thuoác laù, hoùa chaát, boät talc...
- Quan taâm veà tieàn söû gia ñình: khoâng chæ veà
ung thö buoàng tröùng maø caû ung thö vuù nöõa.

43
 CHU KYØ KINH NGUYEÄT
(MENSTRUAL EYELE)

* Hieåu bieát chung

Baïn ñaõ thaáy moät anh chaøng ñöôïc sai tôùi cöûa
haøng mua baêng veä sinh bao giôø chöa? Anh raát
lung tuùng, chæ sôï bò phaùt hieän.
Ñaâu phaûi chæ coù nam giôùi ngöôïng, phuï nöõ
cuõng caûm thaáy ngaïi nguøng duø hoï bieát vieäc haønh
kinh laø daáu hieäu töï nhieân cho thaáy raèng hoï coù
söùc khoûe toát, hoï vaãn caûm thaáy phaûi che ñaäy.
Ngay trong thôøi ñaïi vaên minh hieän nay vaãn coøn
nhöõng xaõ hoäi coù nhöõng tuïc leä kyø quaùi ñoái vôùi phuï
nöõ luùc haønh kinh. Chaúng haïn: coù nôi ngöôøi ta
khoâng cho hoï doïn baøn aên cho nam giôùi, hay coù
khi coøn bò giam ôû nhöõng choã rieâng. Ngay caû
ngoân ngöõ ñeå chæ vieäc naøy cuõng noùi leân tính chaát
phuû nhaän cuûa vaán ñeà, chaúng haïn: nhieàu ngöôøi
goïi ñoù laø caùi cuûa nôï, söï phieàn toaùi, thaäm chí coøn
goïi laø caùi hoïa.
Tuoåi trung bình baét ñaàu haønh kinh laø khoaûng
12 tuoåi vaø keùo daøi trung bình tôùi tuoåi 50, thænh

44
thoaûng coù thôøi kyø ngaét quaõng nhö luùc mang thai,
söû duïng thuoác traùnh thai... Nhöng tính chung,
trong cuoäc ñôøi moät ngöôøi, phuï nöõ haønh kinh
khoaûng 400 laàn.
Moãi laàn haønh kinh nhö vaäy keùo daøi chöøng 5
ngaøy, nhöng ñaáy chæ laø con soá trung bình, xeâ
xích khoaûng 1 ñeán 2 ngaøy.
Chu kyø kinh laø khoaûng thôøi gian töø luùc coù
kinh ngaøy ñaàu tieân tôùi laàn haønh kinh keá tieáp.
Ñoä daøi coù theå töø 21 ñeán 35 ngaøy, ta laáy möùc
trung bình laø 28 ngaøy. Trong suoát chu kyø aáy,
chuùng ta traûi qua haøng loaït nhöõng thay ñoåi noäi
tieát toá, cuøng vôùi nhöõng thay ñoåi lieân quan ñeán
buoàng tröùng vaø noäi maïc töû cung.
Caùc chuyeân gia noùi raèng, ñieàu quan troïng laø
baïn bieát veà chu kyø kinh bình thöôøng cuûa mình.
Sau ñaây laø moät soá caùch theo doõi.
- Ghi cheùp ngaøy haønh kinh cuûa mình: töø ñoù
xem noù keùo daøi bao laâu, nhieàu maùu hay ít maùu,
nhöõng caûm nhaän cuûa baïn suoát thaùng. Nhôù phaûi
tính cho chính xaùc nhö caùch ñaõ höôùng daãn.
- Neáu ñaõ xaùc ñònh ñöôïc chu kyø bình thöôøng
cuûa mình baïn caàn thöøa nhaän noù chöù ñöøng lo
laéng vì kyø kinh cuûa mình khoâng phaûi laø 28
ngaøy. Neáu chu kyø kinh cuûa baïn laø 21 hay 35
ngaøy thì ñaáy laø chuyeän bình thöôøng.

45
 Baøi ñoïc theâm: Chu kyø kinh cuûa baïn
Veà haønh kinh, baïn thöôøng quan taâm nhaát
tôùi chu kyø cuûa noù, nhöng thöôøng trung bình
khoaûng 28 ngaøy.
Laáy ngaøy ñaàu tieân cuûa luùc haønh kinh laø
ngaøy thöù nhaát, baïn seõ ra maùu khoaûng 5 ngaøy,
töùc laø luùc töû cung troùc maøng loùt cuûa noù, quy
trình naøy taïo ra maùu kinh.
Trong khi xuaát huyeát, hai buoàng tröùng traûi
qua nhöõng thay ñoåi khaùc nhau. Moät soá nang,
hay noaõn (teá baøo tröùng) beân trong buoàng tröùng
baét ñaàu chín. Söï tröôûng thaønh cuûa noaõn chòu
taùc ñoäng cuûa moät loaïi noäi tieát toá do tuyeán yeân
phoùng thích ra. Suoát thôøi gian naøy, caùc noäi
tieát toá sinh saûn estrogen vaø progesterone ôû
möùc thaáp.
Vaøo ngaøy thöù 5, moät nang ñaõ phaùt trieån
troäi hôn caùc nang khaùc vaø ñang hoaït ñoäng
maïnh hôn, noù trôû thaønh noaõn troäi trong buoàng
tröùng vaø khi noù khuaáy ñoäng seõ laøm taêng löôïng
estrogen. Töø ngaøy 6 qua ngaøy 14, nang naøy
tieáp tuïc phaùt trieån vaø tieát estrogen. Döôùi taùc
ñoäng cuûa estrogen, noäi maïc töû cung baét ñaàu
phaùt trieån vaø taùi taïo.
Sau ñoù tröùng ruïng. Nhöng tröôùc khi ruïng,
möùc estrogen hôi haï thaáp, trong khi möùc noäi
tieát toá giôùi tính androgen taêng. Chính vì theá

46
baïn coù theå caûm thaáy ham muoán tình duïc
khoaûng giöõa chu kyø kinh.
Khoaûng ngaøy thöù 14, nang phoùng thích ñuû
estrogen ñeå khôûi phaùt ñôït noäi tieát toá taïo thaønh
hoaøng theå (luteinizing hormone - LH) töø tuyeán
yeân. Ñôït daâng traøo noäi tieát toá naøy kích thích
söï ruïng tröùng xaûy ra sau ñoù töø 34 ñeán 36 giôø
(söï haønh kinh baét ñaàu khoaûng töø ngaøy 13 ñeán
ngaøy 15 sau ñænh ñieåm LH).
Sau khi tröùng ruïng, nang bieán thaønh moät
thöù ñöôïc goïi laø hoaøng theå (corpus luteum), saûn
sinh caùc noäi tieát toá estrogen, progesterone vaø
androgen. Möùc gia taêng progesterone laøm khôûi
phaùt nhöõng thay ñoåi trong caû dòch nhaày coå töû
cung vaø noäi maïc töû cung. Noù cuõng coù theå laø
nguyeân nhaân cuûa moät soá thay ñoåi taâm traïng
maø nhieàu ngöôøi caûm nhaän ñöôïc ôû nöûa sau cuûa
chu kyø kinh.
Neáu noaõn, hay nang, khoâng thuï tinh, hoaøng
theå baét ñaàu suy thoaùi, laøm cho möùc estrogen
vaø progesterone giaûm. Vieäc maát ñi söï naâng ñôõ
cuûa noäi tieát toá laøm cho noäi maïc töû cung troùc
ra. Neáu phuï nöõ coù chu kyø kinh laø 28 ngaøy thì
hoï seõ xuaát huyeát ngaøy thöù 29 vaø ngaøy thöù 29
naøy laïi laø ngaøy ñaàu cuûa chu kyø kinh tôùi.

* Nhöõng trieäu chöùng tieàn kinh nguyeät

Phuï nöõ coù nhieàu thay ñoåi theå lyù trong thôøi

47
gian haønh kinh. Ñaáy laø nhöõng gì maø caùc baùc só
goïi laø nhöõng trieäu chöùng tieàn kinh nguyeät
(premenstrual symptoms) nhöng khoâng nhaát
thieát baïn coù hoäi chöùng tieàn kinh nguyeät
(premnstrual syndrome - PMS).
Kyø kinh coù theå gaây ra caû traêm trieäu chöùng,
bao goàm: nhöùc ñaàu, co thaét, söng, ñau löng,
theøm aên, ñau ngöïc vaø nhöõng thay ñoåi taâm traïng.
Khoaûng 95% phuï nöõ trong ñoä tuoåi sinh nôû ít
nhieàu bò nhöõng trieäu chöùng naøy, trong ñoù chöùng
nhöùc ñaàu laø thöôøng gaëp nhaát, keá tieáp laø ñau
ngöïc, ñau löng.
Theo nghieân cöùu cuûa Ñaïi hoïc Arkansas thì
nhöõng phuï nöõ naêng taäp theå duïc seõ bôùt khoù chòu
hôn nhöõng phuï nöõ khoâng luyeän taäp. Caùc chuyeân
gia khuyeân neân taäp luyeän ít nhaát moãi tuaàn 3 laàn
vaø moãi laàn khoaûng 20 phuùt. Rieâng veà chöùng
söng, caùc baùc só khuyeân neân duøng moät soá loaïi
thöïc phaåm nhö maêng taây, röôïu taùo vaø traø thaûo
moäc, nhöõng chaát lôïi tieåu töï nhieân coù theå giuùp
giaûm söng.

Baøi ñoïc theâm: Cheá ñoä aên uoáng ñoái vôùi

ngöôøi coù trieäu chöùng tieàn kinh nguyeät
Trong khi PMS trôû thaønh thoâng duïng thì
hoäi chöùng tieàn kinh nguyeät ñuùng nghóa laïi laø
ñieàu baïn ít nghó tôùi. 90% phuï nöõ caûm nhaän ít
nhieàu nhöõng thay ñoåi taâm, theå lyù tröôùc khi

48
haønh kinh, nhöng chæ 90% coù hoäi chöùng tieàn
kinh nguyeät.
Hoäi chöùng tieàn kinh nguyeät laø gì? Coù theå
baïn coù caû hoäi chöùng vaø caùc trieäu chöùng tieàn
kinh nguyeät khoâng?
Caùc chuyeân gia cho raèng: neáu baïn coù PMS,
caùc trieäu chöùng tieàn kinh nguyeät seõ taùi dieãn 2
trong 3 chu kyø kinh. Caùc trieäu chöùng cuûa PMS
seõ ngöng ñoät ngoät luùc baét ñaàu haønh kinh. Vôùi
PMS caùc trieäu chöùng naëng ñeán ñoä laøm caûn trôû
cuoäc soáng haèng ngaøy cuûa baïn.
Ñaáy laø caùch dieãn taû ngaén goïn veà nhöõng gì
xaûy ra vôùi PMS. Tröôùc khi quyeát ñònh ñieàu trò
noù, baïn caàn ñöôïc chaån ñoaùn chaéc chaén.
Nhöng cuõng coù nhöõng phöông phaùp giuùp
baïn loaïi bôùt caùc trieäu chöùng. Nhöõng phöông
phaùp naøy bao goàm cheá ñoä aên uoáng, luyeän taäp,
giaûm caêng thaúng, saép xeáp thôøi gian vaø luyeän
taäp haønh vi cuõng nhö nhaän thöùc.
Nhöõng thay ñoåi veà cheá ñoä aên uoáng chæ laø
moät phaàn cuûa söï laøm caân baèng nhöng chuùng
coù theå giuùp ích cho moät soá ngöôøi. Caùc baùc só
thöôøng khuyeân baïn duøng ít muoái vaø ñöôøng
neáu baïn coù PMS. Sau ñaây laø moät vaøi lôøi
khuyeân veà aên uoáng maø baïn coù theå theo:
- Caùc hydrat - carbon phöùc: theo tieán só
Ellen S.Mitchell, cheá ñoä aên cao caùc hydrat -
carbon phöùc goàm: chaát xô trong cheá ñoä aên
uoáng giuùp giaûm PMS. Caùc nhaø nghieân cöùu tin

49
raèng coù moái lieân leä giöõa caùc hydrat - carbon
phöùc vôùi vieäc sinh saûn hoùa chaát serotonin cuûa
naõo. Serotonin giuùp cheá ngöï taâm traïng, söï aên
ngon mieäng vaø söï nguû nghæ.
- Caùc nguoàn nhieàu hydrat - carbon vaø chaát
xô goàm: caùm, luùa mì, yeán maïch, caùc loaïi nguõ
coác, rau ñaäu, ngoâ, khoai taây...
- Cafein: caùc nhaø nghieân cöùu laäp luaän raèng,
moät phaàn heä thaàn kinh cuûa nhöõng phuï nöõ coù
PMS raát tænh taùo, nhaát laø nöûa sau cuûa kyø
kinh. Chaát cafein laø chaát kích thích taùc ñoäng
tröïc tieáp heä thaàn kinh neân nhöõng phuï nöõ coù
PMS caàn giaûm uoáng chaát cafein coù trong caø
pheâ, soda, traø, soâcoâla.
- Sinh toá B6: coù baèng chöùng cho thaáy: neáu
baïn söû duïng theâm 50 mg sinh toá B6 moãi ngaøy
cuõng thaáy höõu ích, nhöng löôïng chính xaùc laø
bao nhieâu thì coøn coù nhieàu tranh luaän. Coù
ñieàu, neáu söû duïng nhieàu quaù seõ coù haïi.
- Canxi: moãi ngaøy dung naïp ít nhaát 1000 mg
canxi cuõng giuùp giaûm caùc trieäu chöùng cuûa
PMS. Nhö baïn bieát ñaáy, cöù 225 g söõa chöùa
khoaûng 300 mc canxi, baïn caàn duøng khoaûng
moät löôïng gaáp 3 laàn nhö vaäy laø ñuû.
- Keõm vaø magne: moät soá nghieân cöùu cho
thaáy, nhöõng phuï nöõ coù PMS coù cheá ñoä aên uoáng
thaáp keõm vaø magne hôn nhöõng phuï nöõ khaùc.
Caùc nhaø nghieân cöùu giaû thuyeát laø nhöõng khoaùng

50
 chaát naøy coù theå aûnh höôûng vieäc saûn sinh caùc hoùa
chaát cuûa naõo, nhöõng hoùa chaát naøy taùc ñoäng leân
taâm traïng. Tuy caùc baùc só khoâng khuyeân boå sung
keõm vaø magne nhöng caùc thöïc phaåm giaøu keõm
thì khoâng coù haïi gì. Nguoàn thöïc phaåm giaøu keõm
laø caùc loaïi nguõ coác cheá bieán aên ngay, caùc loaïi
thòt naïc, caùc loaïi haït maàm vaø soø naáu chín.
Nguoàn thöïc phaåm giaøu magne goàm caùc loaïi rau
laù maøu xanh ñaäm, caùc loaïi ñaäu.

* Nhöõng trieäu chöùng khi haønh kinh

Ngoaøi nhöõng vaán ñeà tieàn kinh nguyeät, nhieàu
phuï nöõ coøn bò nhöõng trieäu chöùng khaùc luùc baét
ñaàu haønh kinh, trong ñoù chöùng co thaét laø thöôøng
gaëp nhaát, khoaûng 5 ñeán 10% bò ñau ñeán noãi
khoâng laøm gì ñöôïc.
Ñau vaø co thaét baét nguoàn töø töû cung. Ñau laø
do nhöõng hoùa chaát ñaëc bieät tieát ra töø caùc teá baøo
cuûa noäi maïc töû cung luùc noù baét ñaàu troùc ra, coù
teân laø prostaglandin. Khi baïn caûm thaáy co thaét,
ñaáy ñuùng laø söï co thaét cuûa töû cung.
Neáu bò ñau quaù, baïn neân ñi baùc só. Ngoaøi ra coøn
coù moät soá caùch giuùp traùnh bôùt nhöõng co thaét naøy:
- Söû duïng thuoác: Ibuprofen laø thuoác coù theå giuùp
giaûm co thaét. Noù laø chaát khaùng prostaglandin neân
seõ laøm maát taùc duïng nhöõng hoùa chaát gaây co
thaét. Baïn coù theå söû duïng thuoác ngay khi chôùm bò
co thaét. Caû nhöõng phuï nöõ hay buoàn noân, tieâu

51
chaûy... cuõng coù theå duøng Ibuprofen moät hai ngaøy
tröôùc khi haønh kinh. Ibuprofen coøn laøm giaûm
ñau löng, nhöùc ñaàu. Neân uoáng thuoác luùc buïng no
ñeå traùnh coàn caøo bao töû (daï daøy).
- Chöôøm choã ñau: ñaây cuõng laø caùch maø nhieàu
phuï nöõ caûm thaáy giaûm ñau vaø co thaét.
- Uoáng thuoác traùnh thai: nhôø chöùc naêng ngaên
söï ruïng tröùng maø noäi maïc töû cung bôùt daøy vaø
khi troùc ra ít gaây co thaét hôn.
- Taäp theå duïc vaø Yoga: giuùp giaûm nheï caùc
trieäu chöùng kinh nguyeät.
- Coá gaéng ñi boä: vieäc ñi boä vaø taäp luyeän giuùp
gia taêng endophin - chaát giaûm ñau cuûa cô theå -
baïn seõ bôùt ñau do co thaét.

Hình 2: gaäp ngöôøi nhö trong

hình. Hít saâu vaøo baèng muõi,
thôû ra cuõng baèng muõi roài
ngöng moät hay hai giaây sau ñoù
Hình 1: baét ñaàu laïi hít vaøo. Giöõ nguyeân tö theá
taäp, baïn ngoài ôû tö aáy cho thaät thoaûi maùi khoaûng
theá: moâng ñaët treân vaøi phuùt.
goùt chaân, gaäp 2
chaân laïi, 2 tay xuoâi
doïc 2 beân ngöôøi.

52
 Baøi ñoïc theâm: Côn suyeãn vaø luùc haønh kinh
Ñuùng nhö baïn bieát, vaøo nhöõng ngaøy ngay
tröôùc ngaøy haønh kinh, baïn coù theå caûm thaáy
söng, co thaét, hay caùu kænh. Nhöng baïn coù bieát
raèng nhöõng thay ñoåi noäi tieát toá tröôùc khi haønh
kinh coù theå laøm aûnh höôûng cô theå baïn theo
moät soá caùch?
Chöa coù nghieân cöùu ñaày ñuû cho chuùng ta
bieát lyù do vì sao. Theo nhöõng gì ngöôøi ta noùi
veà thôøi ñieåm haønh kinh vaø moät vaøi nghieân cöùu
sô khôûi, caùc baùc só thaáy raèng:
- Nhöõng thay ñoåi noäi tieát toá trong chu kyø
kinh coù theå laøm baïn bò nhöõng dò öùng.
- Neáu baïn bò suyeãn, nhöõng ngaøy gaàn coù
kinh coù theå laø luùc baïn deã bò nhöõng côn suyeãn
naëng. Moät soá phuï nöõ thaáy hoï bò herpes (beänh
muïn gioäp) moâi ngay tröôùc khi haønh kinh.
- Neáu baïn bò chaøm boäi nhieãm (eczema), baïn
coù theå thaáy tình traïng da teä hôn tröôùc khi
haønh kinh.
- Beänh veà nöôùu (vieâm nöôùu - gingivitis) thöôøng
naëng hôn luùc tröôùc khi haønh kinh. Moät soá phuï nöõ
thöôøng bò maát nguû tröôùc khi haønh kinh.
- Moät soá khaùc thaáy gioïng cuûa hoï traàm xuoáng
hoaëc khaøn khaøn nhö theå bò vieâm thanh quaûn
nheï - moät hay hai ngaøy tröôùc kyø kinh. Cuõng coù
moät soá phuï nöõ thaáy tình hình söùc khoûe coù
nhöõng trieäu chöùng theo chu kyø. Chaúng haïn:
ngöôøi beänh lupus seõ thaáy ñau khôùp vaø phaùt
ban maët trong hai tuaàn tröôùc kyø kinh.

53
 * Nhöõng baát thöôøng
- Neáu chu kyø kinh cuûa baïn thaát thöôøng
Coù theå baïn thaáy kyø kinh cuûa baïn coù nhöõng
thay ñoåi nhö chaûy maùu nhieàu hoaëc ít hôn haønh
kinh khoâng coøn ñuùng ngaøy, hay maát kinh. Baïn
lo laéng phaûi khoâng? Chaø, coù luùc caàn, coù khi
chaúng caàn. Chaúng haïn vieäc chaûy maùu giöõa kyø
kinh khoâng laø vaán ñeà bình thöôøng, nhöng chaéc
chaén noù laø ñieàu nhieàu ngöôøi bieát ñeán. Lo hay
khoâng coøn tuøy noù ra luùc naøo.
Neáu ra maùu giöõa chu kyø - vaøo khoaûng 14 ngaøy
tröôùc ngaøy haønh kinh tôùi - coù theå do söï ruïng
tröùng, nghóa laø khoâng phaûi lo laém. Luùc tröùng
ruïng, möùc estrogen thaáp coù theå gaây chaûy maùu.
Duø sao, vieäc ra maùu thaát thöôøng giöõa chu kyø
(rong huyeát) coù theå laø söï caûnh baùo moät vaán ñeà
naøo ñoù, nhaát laø khi baïn ñaõ ngoaøi 40 tuoåi. Baïn
caàn ñi baùc só, vì söï ra huyeát baát thöôøng aáy coù theå
baùo hieäu tình traïng tieàn ung thö töû cung, caàn
ñöôïc kieåm tra ngay.
Trong nhöõng tröôøng hôïp naøy, baùc só caàn bieát
tieàn söû söï haønh kinh cuûa baïn tröôùc khi quyeát
ñònh coù neân sinh thieát hay khoâng? Sau ñaây laø
nhöõng böôùc maø caùc baùc só khuyeân baïn thöïc hieän
töø luùc baét ñaàu ra maùu thaát thöôøng. Baïn haõy töï
kieåm tra:
- Baïn phaûi tính chính xaùc ngaøy ra maùu thaát
thöôøng so vôùi laàn haønh kinh sau. Neáu ra maùu

54
vaøo khoaûng ngaøy 14, baïn khoâng phaûi lo laéng
gì caû.
- Baïn caàn kieåm tra caùc loaïi thuoác traùnh thai
maø baïn ñang söû duïng. Neáu baïn söû duïng thuoác
traùnh thai, vieäc ra maùu giöõa chu kyø thöôøng xaûy
ra hôn. Nhöõng phuï nöõ duøng thuoác traùnh thai
chích Depo - Provera theo quyù coù theå ra maùu
thaát thöôøng trong naêm ñaàu. Coøn duøng thuoác caáy
Norplant coù hieäu löïc 5 naêm, söï ra maùu coù theå
xaûy ra trong suoát thôøi gian aáy. Neáu baïn duøng
nhöõng loaïi naøy, baïn neân baùo vôùi baùc só.
- Baïn haõy kieåm tra xem coù thuï thai khoâng?

- Khi baïn bò ra maùu quaù nhieàu

+ Neáu baïn bò ra maùu nhieàu vaø keùo daøi (rong

kinh) baïn caàn ñi khaùm baùc só ngay.
+ Laøm sao bieát ñöôïc theá naøo laø quaù nhieàu? Baïn
caên cöù vaøo möùc ñoä thaám ñaäm cuûa baêng veä sinh.
+ Khaû naêng xuaát huyeát naëng coù theå do caùc u
xô töû cung (Fibroid), caùc khoái u hình thaønh
trong töû cung. Chaúng coù caùch naøo ngaên ñöôïc caùc
u xô töû cung. Vieäc phaãu thuaät ñeå caét ñi coøn tuøy ôû
kích côõ cuûa chuùng.
Nhöng söï xuaát huyeát baát thöôøng do caùc u xô
töû cung coù theå khaéc phuïc baèng nhöõng caùch khaùc
nhau. Theo tieán só Hasselquist, thuoác traùnh thai
vieân coù theå laøm giaûm löôïng maùu kinh. Vieäc tieâm

55
moät muõi thuoác ngöøa thai Depo - Provera seõ laøm
ngöng kinh nguyeät. Neáu nhöõng caùch naøy khoâng
hieäu quaû, caùc u xô lôùn ñuû ñeå phaãu thuaät, baùc só
coù theå khuyeân caét boû töû cung (hysterectomy) hay
caét boû u xô (myomectomy) cho nhöõng ai coøn
muoán sinh ñeû hay khoâng muoán caét boû töû cung.
Rong kinh laø tình traïng caàn ñöôïc theo doõi.
Nguyeân nhaân coù theå laø do tröùng khoâng ruïng, hoäi
chöùng ña nang buoàng tröùng, beänh tuyeán giaùp
(thyroid disease) hay caùc khoái u tuyeán yeân
(pitutary tumor).

- Chu kyø kinh keùo daøi

Tình traïng chu kyø kinh keùo daøi, maát kinh vaøi
thaùng hoaëc voâ kinh (amennorhea) raát ñaùng quan
taâm. Neáu do coù thai, haõy kieåm tra. Neáu khoâng,
caàn tìm nguyeân nhaân.
Caùc baùc só noùi: coù nhieàu nguyeân nhaân gaây
maát kinh, neáu bò maát kinh trong 6 thaùng baïn
phaûi ñi khaùm.
Neáu baïn bò maát kinh laø do roái loaïn noäi tieát toá
hoaëc beänh bieáng aên thì chu kyø kinh cuûa baïn seõ
trôû laïi bình thöôøng khi ñöôïc chaêm soùc ñuùng möùc.
Tình traïng chu kyø kinh khoâng ñeàu khi baïn
gaàn 50 tuoåi laïi laø vaán ñeà khaùc, khi aáy baïn
ñang böôùc vaøo giai ñoaïn chuyeån tieáp cuûa thôøi
maõn kinh (giai ñoaïn naøy coù theå keùo daøi töø 4
ñeán 6 naêm).

56
 Baøi ñoïc theâm: Ñoái dieän vôùi söï thay ñoåi
Neáu baïn ñang ôû ñoä tuoåi 30 vaø kyø kinh cuûa
baïn luùc aáy khaùc ñi so vôùi tröôùc ñaây, ñöøng
hoaûng. Theo tieán só Ellen S.Mitchell: “Coù khi
giöõa ñoä tuoåi 30 vaø 40 dieãn ra söï thay ñoåi tinh
teá (coù khi phuï nöõ khoâng ñeå yù tôùi) veà kyø kinh
hay ñoä daøi cuûa chu kyø. Nghóa laø caùc chu kyø
vaãn ñeàu nhöng ngaén hôn”.
Khi coù nhöõng thay ñoåi nheï nhaøng nhö vaäy,
thöôøng khoâng phaûi laø daáu hieäu gaây ra ñieàu gì
hoûng hoùc, maø theo tieán só Mitchell thì: "ñaáy
chæ laø moät phaàn cuûa söï tieán trieån bình thöôøng
trong cuoäc soáng sinh saûn cuûa phuï nöõ”.
Luùc 45 tuoåi tôùi 47 tuoåi, coù theå baïn thaáy
raèng kyø kinh cuûa baïn baét ñaàu thaát thöôøng hôn -
coù nhöõng thaùng ngaén hôn nhöng laïi coù nhöõng
thaùng daøi hôn, hay coù khi caùch kyø. Ñaáy laø khôûi
ñaàu cuûa söï chuyeån tieáp maõn kinh. Söï chuyeån
tieáp naøy keùo daøi trung bình töø 4 ñeán 6 naêm.
Söï thaát thöôøng ngaøy caøng nhieàu khi phuï nöõ
gaàn tuoåi maõn kinh hôn. Söï maõn kinh bình
thöôøng (maõn kinh nghóa laø moät hay vaøi naêm
khoâng coù haønh kinh) xaûy ra baát kyø luùc naøo töø
luùc baïn 40 tuoåi trôû leân, duø ngöôøi ta thöôøng
tính trung bình laø 51 tuoåi. Nhöng neân nhôù
raèng phuï nöõ vaãn coù theå mang thai trong thôøi
gian heát kinh moät naêm.

57
 NOÄI TIEÁT TOÁ
(HORMONES)

Baïn thaáy moät coâ thieáu nöõ, caäu thieáu nieân uû

ruõ, hôi beùo, gaét goûng... Baïn thôû daøi baûo: “Taát caû
taïi noäi tieát toá”. Taïi sao vaäy?
Baïn noùi ñuùng. Haàu nhö moïi taâm traïng vui
buoàn ñeàu do aûnh höôûng cuûa noäi tieát toá. Caùc noäi
tieát toá laø nhöõng hoùa chaát maïnh laøm chuùng ta
phaùt trieån, bieán thöïc phaåm thaønh nhieân lieäu,
duy trì noøi gioáng. Noù chuaån bò cho chuùng ta ñeå
chieán ñaáu cho söï soáng cuûa chuùng ta hay söï soáng
cuûa con caùi chuùng ta. Chuùng laø nhöõng chieán só
trong heä noäi tieát toá, moät ñoäi quaân nhaän leänh töø
caùc cô quan ñöôïc goïi laø caùc tuyeán.
Tieán só E.Manson noùi: “Noäi tieát toá ñöôïc hình
thaønh trong moät tuyeán ôû cô theå vaø ñöôïc ñöa vaøo
maùu tôùi caùc cô quan, caùc moâ. ÔÛ ñoù noù taùc ñoäng
leân caùc chöùc naêng vaø caùc hoaït ñoäng. Ví duï:
estrogen ñöôïc taïo ra trong buoàng tröùng, sau ñoù
noù ñi tôùi moät soá cô quan nhö vuù, maøng loùt töû
cung, maøng loùt caùc ñoäng maïch, gan vaø xöông”.
Chaúng ai bieát bao nhieâu noäi tieát toá ñöôïc cô

58
theå taïo ra. Rieâng tuyeán thöôïng thaän ñaõ tieát ra
treân 25 loaïi. Nhöng phaàn lôùn hoùa chaát coù hieäu
quaû coù theå ñöôïc phaân theo: noäi tieát toá tình duïc,
tieâu hoùa, caêng thaúng hay höng phaán.
Sau tuoåi daäy thì, buoàng tröùng baét ñaàu saûn
sinh taêng caùc möùc noäi tieát toá tình duïc ñeå chuaån
bò töû cung, buoàng tröùng vaø voøi tröùng cho söï ruïng
tröùng, sinh saûn, haønh kinh.
Coù leõ noäi tieát toá ñöôïc bieát roõ nhaát laø
estrogen, noù thöïc hieän nhieäm vuï keùp, taùc ñoäng
leân khaû naêng tình duïc vaø khaû naêng sinh saûn,
ñoàng thôøi cuõng taùc ñoäng ñeå cô theå xöû lyù thöïc
phaåm. Noù coøn giuùp ngaên chaën söï maát canxi
trong beänh loaõng xöông.
Ngoaøi estrogen, coù moät soá noäi tieát toá khaùc ñoùng
vai troø quan troïng trong vieäc xöû lyù thöïc phaåm.
- Insulin daãn ñöôøng huyeát qua maùu vaø giuùp
ñieàu hoøa caùch noù ñöôïc teá baøo haáp thu.
- Noäi tieát toá caän giaùp traïng (parathyroid
hormone - PTH) quan troïng trong vieäc caân baèng
canxi cuûa maùu. Söï caân baèng canxi laø caàn thieát
cho nhöõng phaûn öùng hoùa hoïc vaø nhöõng co thaét
cô gaây cöû ñoäng vaø nhòp tim.
- Thyroxine töø tuyeán giaùp (thyroid gland) giuùp
ñieàu chænh caùch chuùng ta ñoát nhieân lieäu hay tieâu
thuï calo. Nhöõng noäi tieát toá khaùc taùc ñoäng vaøo
khi baïn phaûi ñöông ñaàu vôùi söï caêng thaúng.
- Adrenaline laøm cho caùc cô cuûa baïn xieát laïi.

59
Noù taêng toác nhòp tim, laøm chaäm vieäc tieâu hoùa vaø
laøm maùu mau ñoâng khi baïn bò thöông.
- Cortisol, moät noäi tieát toá lieân quan ñeán caêng
thaúng khaùc, giuùp giaûm söng quanh veát thöông.
Nhöng vì noù coøn taïo ra aùp löïc maïch maùu, coù quaù
nhieàu cortisol trong cô theå coù theå laøm baïn cao
huyeát aùp.
Tieán só Jerilym C.Prior ñaõ ñöa ra lôøi khuyeân:
caùch toát nhaát ñeå giöõ cho taát caû noäi tieát toá cuûa
baïn caân baèng vaø haøi loøng laø haõy aên uoáng vôùi cheá
ñoä coù lôïi cho söùc khoûe, nguû nghæ ñaày ñuû vaø taäp
luyeän sieâng naêng.
Veà vaán ñeà dinh döôõng: phuï nöõ ñaëc bieät caàn
nhöõng loaïi thöïc phaåm giaøu canxi. Neáu baïn
khoâng dung naïp ñuû canxi, noäi tieát toá caän giaùp
traïng coù theå baét ñaàu ñaùnh caép khoaùng chaát quan
troïng naøy töø xöông cuûa baïn.
Vieäc kieåm soaùt caân naëng cuõng giuùp caân baèng
caùc noäi tieát toá. Theo tieán só Manson: “beùo phì
laøm thay ñoåi caùch saûn sinh noäi tieát toá vaø chöùc
naêng cuûa chuùng. Vì theá, ñieàu quan troïng laø duy
trì caân naëng theá naøo ñeå coù lôïi cho söùc khoûe”.

60
 TÌNH DUÏC
(SEX)

Ngaøy nay, treân maøn aûnh truyeàn hình raát

nhieàu hình aûnh nhöõng phuï nöõ quyeán ruõ, vui veû
khoe mình... Ñieàu naøy coù theå gaây ra nhöõng aùm
aûnh veà tình duïc. Xeùt cho cuøng, ham muoán tình
duïc laø moät nhu caàu raát thaät, noù coù caû ôû nam
vaø nöõ.
Neáu baïn coù moät moái quan heä toát ñeïp vôùi moät
ngöôøi baïn taâm giao thì ñoù laø moät moái quan heä
tuyeät vôøi. Nhöng neáu hai baïn coù sinh hoaït tình
duïc thì ñoù laø ñieàu ñaùng quan taâm. Neáu baïn quan
taâm, baïn coù bieát nam hay nöõ thöôøng ñaït tôùi
ñænh hoan laïc? Treân thöïc teá, coù tôùi 65% nam giôùi
ñöôïc hoûi traû lôøi raèng hoï luoân ñaït cöïc khoaùi trong
khi sinh hoaït tình duïc; nöõ chæ coù 15% traû lôøi ñaït
cöïc khoaùi.
Ñieàu naøy khoâng laï vì nhieàu phuï nöõ coøn bò raøo
caûn do thaùi ñoä xöa cho raèng con gaùi thì khoâng
neân theá noï, khoâng neân theá kia. Neáu ham muoán
quaù hoï seõ bò goïi laø daâm ñaõng. Thaät theá, duø trong
yù thöùc hay voâ thöùc... thì thaùi ñoä cuûa chuùng ta veà

61
tình duïc cuõng chòu aûnh höôûng cuûa moâi tröôøng gia
ñình. Haõy töï hoûi mình xem baïn ñaët thang giaù
trò cuûa mình ra sao? Baïn coù coi tình duïc laø dung
tuïc khoâng?
Duø baïn ñöôïc thoâng tin veà vaán ñeà tình duïc nhö
theá naøo ñi chaêng nöõa thì cuoái cuøng baïn cuõng bieát
veà noù, noù laø moät thöïc taïi vaø voâ cuøng soáng ñoäng.

* Cöïc khoaùi:
Vieäc ñaït tôùi ñænh trong sinh hoaït tình duïc cuûa
nam vaø nöõ raát khaùc nhau. Nöõ gioáng nhö ngöôøi ñi
caàu thang coøn nam chaúng khaùc naøo ngöôøi ñi
thang maùy.
Noùi moät caùch khaùc, nhu caàu tình duïc cuûa caû
nam vaø nöõ ñeàu phaûi traûi qua boán giai ñoaïn ham
muoán: söï kích ñoäng, söï bình oån, cöïc khoaùi vaø
nhaït phai. Caùc giai ñoaïn naøy coù nhöõng thay ñoåi
ñaëc tröng veà maùu.
Ñoái vôùi nam, söï gia taêng maùu daãn tôùi keát quaû
thaáy roõ: söï cöông cöùng cuûa döông vaät. ÔÛ nöõ söï
höng phaán haàu nhö khoâng thaáy. Treân thöïc teá,
nhieàu phuï nöõ coù khi khoâng nhaän ra hoï ñang
höùng tình. Lyù do khieán hoï khoâng nhaän ra coù theå
vì hoï chòu quaù nhieàu thöù ñang dieãn ra ôû cô theå
trong giai ñoaïn naøy. Quaû laø coù ñieàu gì ñoù ñang
dieãn ra.
Tieán trình khôûi ñi khi moâ cöông (erectile
tissue) trong aâm vaät ñaày maùu vaø aâm vaät baét ñaàu

62
cöông cöùng. Caû moâi trong vaø moâi ngoaøi söng
phoàng. Moâi trong coù maøu ñoû vang saäm hay ñoû
töôi. AÂm ñaïo baét ñaàu öôùt do dòch tieát ra töø
thaønh aâm ñaïo. Caùc cô cuoái aâm ñaïo (tuùi cuøng)
ñöôïc loä ra.
Khi tieán saùt tôùi söï cöïc khoaùi, hai quaàng vuù
phoàng leân thaáy roõ. Hai ñaàu vuù nhoâ cao, daøi ra. ÔÛ
nhöõng phuï nöõ chöa heà cho con buù, hai baàu vuù
caêng ra, lôùn theâm hôn 20 - 25%. Hôi thôû luùc aáy
noâng vaø gaáp.
Luùc ñaït ñeán ñænh, coù nhieàu thöù bieán chuyeån
trong cô theå: caùc cô quanh töû cung vaø coå töû cung
co thaét khieán buïng cuûa baïn thoùt vaøo. Huyeát aùp,
hôi thôû vaø nhòp tim taêng cao. Baïn coù caûm giaùc
raïo röïc ôû moät soá phaàn cuûa cô theå, caûm thaáy söùc
aám chuyeån töø boä phaän sinh duïc leân tôùi maët,
ngöïc vaø coå.

* Con ñöôøng ñi tôùi ñænh

Khi saép ñaït tôùi cöïc khoaùi, coù moät ñieàu chuùng
ta bieát chaéc chaén: moãi ngöôøi moãi veû. Maëc duø coù
moät soá phuï nöõ ñaït cöïc khoaùi raát cao, heát söùc
ngaát ngaây nhöng laïi cuõng coù ñeán 12% chò em
chöa heà traûi qua giaây phuùt cöïc khoaùi.
Nhieàu phuï nöõ (treân 70%) caàn ñöôïc kích thích
aâm vaät ñeå ñaït cöïc khoaùi. Söï cöïc khoaùi aâm vaät laø
thöôøng thaáy nhaát nhöng baïn coøn ñaït ñænh cao
nhôø kích thích ñieåm G (moät töø ñöôïc nhieàu ngöôøi

63
bieát ñeán), moät vuøng cöïc nhaïy naèm ñaâu ñoù ôû aâm
ñaïo. Vieäc kích thích vuøng aâm ñaïo coù theå taïo ra ñaùp
öùng cöïc khoaùi maïnh hôn ôû moät soá phuï nöõ. Thi
thoaûng, söï ñaùp öùng naøy ñi keøm tieát dòch trong,
chaát gioáng nhö tinh dòch khoâng coù tinh truøng.

Baøi ñoïc theâm: Nhöõng thöù laøm giaûm

höng phaán tình duïc
Daùng veû beà ngoaøi cuûa baïn tình chæ laø moät
phaàn khôi gôïi söï höng phaán, chính duïc naêng
(libido) môùi laø yeáu toá quyeát ñònh. Coù ñieàu, duïc
naêng laïi chòu söï aûnh höôûng cuûa nhieàu thöù
khaùc nhö: thuoác, röôïu, kinh nghieäm... Noùi
chung laø tình hình söùc khoûe.
Ñoâi khi uoáng moät vaøi ly bia/röôïu coù theå
giuùp baïn thö giaõn tröôùc khi quan heä tình duïc
nhöng phaàn nhieàu thì toài teä vì noù chaúng
nhöõng khoâng kích thích maø coøn öùc cheá heä
thaàn kinh trung öông, laøm trì treä caùc ñaùp öùng,
lu môø caûm nhaän xuùc giaùc vaø laøm baïn buoàn
nguû. Noù coøn giaûm bôùt ham muoán tình duïc vaø
khaû naêng ñaït tôùi cöïc khoaùi cuûa nöõ.
Thuoác nguû, thuoác an thaàn, thuoác choáng co
giaät hay thuoác huyeát aùp cuõng laøm teâ lieät ham
muoán tình duïc. Nhöõng roái loaïn laøm maát caân
baèng noäi tieát toá nhö taêng hay giaûm hoaït ñoäng
tuyeán giaùp cuõng gaây ra haäu quaû nhö theá.

64
 Nhöõng öùc cheá tình caûm, nhöõng kinh
nghieäm ñau buoàn veà maët tình caûm cuõng khieán
baïn khoâng ñaït ñöôïc söï khoaùi caûm ñaày ñuû.
Cuoái cuøng, nhöõng can thieäp trong y hoïc
nhö vieäc caét boû töû cung, buoàng tröùng, voøi
tröùng ít nhieàu cuõng aûnh höôûng ñeán söï ham
muoán tình duïc.

65
 KHAÛ NAÊNG SINH SAÛN
(FERTILITY)

Phuï nöõ muoán coù thai thöôøng hay taäp trung

vaøo nhöõng ngaøy deã thuï thai. Hoï tính: ngaøy thöù
14 keå töø ngaøy coù kinh ñaàu tieân laø ngaøy ruïng
tröùng vaø leân keá hoaïch giao hôïp ñeå thuï thai.

* Caùc khaùi nieäm veà thuï thai

Veà cô baûn, khi noùi ñeán khaû naêng sinh ñeû laø
muoán noùi veà khaû naêng thuï thai. Khaû naêng coù
ngay sau khi chuùng ta coù kinh laàn ñaàu (trung
bình laø khi chuùng ta 12 tuoåi). Khaû naêng sinh ñeû
keùo daøi cho tôùi khi maõn kinh (luùc chuùng ta
khoaûng 51 tuoåi).
Nhö vaäy chuùng ta coù khoaûng 40 naêm coù khaû
naêng mang thai. Nhöng khoâng phaûi ngaøy naøo
trong thaùng, thaùng naøo trong naêm chuùng ta ñeàu
coù theå thuï thai. Khaû naêng thuï thai chæ dieãn ra
trong khoaûng töø 12 ñeán 72 giôø sau khi tröùng
ñöôïc phoùng thích.
Vaäy ngaøy naøo laø ngaøy coù theå thuï thai? Taát caû
ñeàu lieân quan ñeán chu kyø kinh cuûa baïn. Nöûa ñaàu

66
cuûa chu kyø naõo ra hieäu cho cô theå phoùng thích
caùc noäi tieát toá, kích thích tröùng trong buoàng
tröùng ñeå chuùng baét ñaàu phaùt trieån. Moät tröùng seõ
phaùt trieån ñaày ñuû vaø ñöôïc buoàng tröùng phoùng
thích trong quy trình ruïng tröùng. Coù lyù thuyeát
cho raèng, khi tröùng ñöôïc phoùng thích (thöôøng
vaøo khoaûng giöõa chu kyø, khoaûng ngaøy 14 keå töø
ngaøy thaáy kinh ñaàu tieân) baïn coù theå thuï thai.
Moät soá lyù thuyeát cho raèng: thôøi gian thuï
thai keát thuùc khi coù söï ruïng tröùng. Moät nghieân
cöùu khaùc laïi cho raèng: söï thuï thai xaûy ra khi
coù söï giao hôïp trong khoaûng 6 ngaøy tröôùc khi
ruïng tröùng.
Theo tieán só Allen Wilcox, caên cöù caùc döõ lieäu
thì tinh truøng coù theå soáng trong ñöôøng sinh saûn
töø 3 ñeán 5 ngaøy tröôùc khi thuï tinh. OÂng thaáy
raèng: sau khi tröùng ruïng, khaû naêng thuï thai
giaûm xuoáng vì dòch nhaày coå töû cung sau khi ruïng
tröùng laøm ngaên trôû ñöôøng ñi cuûa tinh truøng.
Ñeå thuï tinh ñöôïc, tröùng phaûi ñöôïc phoùng
thích vaø di chuyeån vaøo voøi tröùng. Neáu tröùng
gaëp tinh truøng ôû ñoù maø tröùng coøn hoaït ñoäng,
tinh truøng coù theå xaâm nhaäp tröùng thì söï thuï
tinh xaûy ra. Sau ñoù, tröùng ñöôïc thuï tinh di
chuyeån xuoáng oáng voøi tröùng, vaøo töû cung, caáy
vaøo maøng loùt töû cung.
Vì theá, söï thuï thai caàn moät vaøi ñieàu kieän:
buoàng tröùng phaûi saûn sinh tröùng khoûe, tinh

67
truøng cuûa ngöôøi choàng phaûi khoûe ñeå coù theå tieán
tôùi vaø laøm tröùng thuï tinh, caùc oáng voøi tröùng phaûi
thoâng ñeå tinh truøng tieán tôùi tröùng ñuùng luùc.

* Nhöõng nguyeân nhaân chính khieán baïn

khoâng theå thuï thai
Neáu baïn khoâng söû duïng baát kyø bieän phaùp
traùnh thai naøo maø caû naêm vaãn khoâng thuï thai,
baùc só seõ taïm keát luaän baïn bò voâ sinh. Nhöng
nhö theá khoâng coù nghóa laø baïn seõ vaø khoâng theå
thuï thai. Muoán thuï thai baïn phaûi tìm ñöôïc
nguyeân nhaân gaây voâ sinh. Caùc xeùt nghieäm seõ chæ
cho baïn nguyeân nhaân baïn khoâng theå thuï thai.
Caùc baùc só ñaùnh giaù: voâ sinh nöõ chieám 30%; voâ
sinh nam chieám 30%; 30% do söï keát hôïp naøo ñoù
cuûa caû hai, 10% voâ sinh khoâng giaûi thích noåi
nguyeân nhaân.
- Tuoåi taùc: caøng lôùn tuoåi baïn caøng khoù thuï
thai, nhaát laø ñoái vôùi phuï nöõ maõn kinh sôùm (coù
theå chæ môùi 20 tuoåi hoaëc ngoaøi 30 tuoåi).
- Beänh laây qua ñöôøng tình duïc: beänh laäu vaø
chlamydia...
- Nguyeân nhaân veà phía nöõ:
+ Coù theå baïn khoâng ruïng tröùng. Vieäc saûn sinh
vaø phoùng thích tröùng tröôûng thaønh caàn nhöõng
tín hieäu töø naõo, naõo ra leänh cho buoàng tröùng saûn
sinh caùc noäi tieát toá estrogen vaø progesterone. Söï
thieáu huït caùc noäi tieát toá naøy gaây giaùn ñoaïn chuoãi

68
meänh leänh, tröùng khoâng ruïng ñöôïc. Caùc baùc só
coù theå xeùt nghieäm ñeå kieåm tra xem baïn coù ruïng
tröùng khoâng baèng caùch kieåm tra thaân nhieät cô
baûn, laøm caùc xeùt nghieäm maùu ñeå xem baïn coù ñuû
caùc noäi tieát toá caàn thieát ñeå kích thích söï ruïng
tröùng khoâng?
Neáu baïn khoâng ruïng tröùng vì möùc noäi tieát toá
khoâng ñuû, baùc só seõ chöõa cho baïn baèng thuoác
nhö: clomiphene citrate (teân thöông maïi laø
serophene) giuùp thuùc ñaåy söï ruïng tröùng. Veà cô
baûn, nhöõng thuoác naøy baøy caùch ñeå cô theå baïn
saûn xuaát theâm nhöõng noäi tieát toá kích thích
buoàng tröùng. Neáu nhöõng thuoác naøy khoâng keát
quaû, baùc só coù theå cho duøng theâm nhöõng thuoác
maïnh hôn nhaèm laøm cho tröùng ruïng.
+ Caùc oáng voøi tröùng: chuùng coù theå bò toån haïi
hoaëc bò taéc. Coù khoaûng 50% phuï nöõ bò voâ sinh vì
nguyeân nhaân naøy.
Toån haïi cô theå laø do beänh vieâm vuøng tieåu
khung (pelvic inflammation disease). Beänh phaùt
trieån khi caùc loaïi beänh laây qua ñöôøng tình duïc
nhö: laäu vaø chlamydia di truù leân, vaøo voøi tröùng.
Khi bò vieâm caùc oáng bò toån haïi hoaëc bò taéc laøm
cho tinh truøng khoâng ñeán ñöôïc vôùi tröùng ñeå laøm
noù thuï thai hoaëc tröùng ñaõ thuï thai nhöng khoâng
xuoáng ñöôïc ñeå vaøo töû cung.
Hai voøi tröùng coøn coù theå bò aûnh höôûng bôûi
beänh noäi maïc töû cung (endometrisis). Beänh do moâ

69
noäi maïc töû cung bò laïc ra ngoaøi töû cung. Söï phaùt
trieån naøy coù theå gaây voâ sinh do söï caûn trôû hoaït
ñoäng töï nhieân cuûa buoàng tröùng vaø voøi tröùng.
Baùc só coù theå kieåm tra tình traïng cuûa voøi
tröùng baèng caùch cho chuïp X - quang noaõn quaûn -
töû cung. Chaát nhuoäm ñöôïc bôm vaøo qua coå töû
cung, töø ñoù ñi leân, vaøo töû cung vaø voøi tröùng. Sau
ñoù baùc só roïi X-quang voøi tröùng ñeå tìm xem choã
naøo bò taéc. Ñoâi khi caàn phaûi phaãu thuaät ñeå thoâng
voøi tröùng.
+ Töû cung: moät soá phuï nöõ bò u xô töû cung
(nhöõng böôùu laønh moïc ôû khoang töû cung). Voâ
sinh coù theå lieân quan ñeán söï vieâm nhieãm töû cung
(vieâm noäi maïc töû cung - endometritis) hay ung
thö noäi maïc töû cung. Taát caû caùc tình traïng cuûa töû
cung ñeàu coù theå laøm caûn trôû tröùng ñaõ thuï tinh
caáy vaøo thaønh töû cung. Thöôøng nhöõng phuï nöõ
naøy caàn phaãu thuaät ñeå giaûi quyeát vaán ñeà.
+ Heä mieãn dòch: do khieám khuyeát, cô theå cuûa
moät soá phuï nöõ phaûn öùng laïi tinh truøng laøm noù
maát cô hoäi thuï tinh. Baùc só coù theå bieát tình
traïng naøy baèng xeùt nghieäm maùu hoaëc khuyeân
baïn söû duïng phöông phaùp thuï thai khaùc.
- Nguyeân nhaân veà phía nam:
Ñoâi khi baïn voâ sinh laø do tinh truøng cuûa
choàng chöù khoâng phaûi do heä sinh saûn cuûa baïn.
Thöôøng, ñaøn oâng voâ sinh laø do soá löôïng tinh

70
truøng ít, tinh truøng bò dò hình, tinh truøng khoâng
theå bôi nhanh ñeå gaëp tröùng ñuùng luùc.

* Hai ngöôøi coù theå laøm gì?

Neáu baïn nghó mình hay choàng mình bò voâ
sinh, baïn coù theå:
- Tham vaán vôùi caùc baùc só saûn vaø phuï khoa,
baùc só khoa noäi tieát vaø tieát nieäu.
- Haõy tìm söï giuùp ñôõ töø nhöõng ngöôøi ñoàng
caûnh ngoä.

Baøi ñoïc theâm: Nhöõng caùch môùi taïo ra

söï soáng
Khi caùc phöông phaùp thuï tinh thoâng thöôøng
khoâng giuùp baïn coù thai, caùc baùc só coù theå khuyeân
baïn öùng duïng nhöõng phöông phaùp thuï thai coù
söï trôï giuùp cuûa khoa hoïc - coâng ngheä nhö:
- Thuï tinh trong oáng nghieäm: (in vitro
fertilization - IVF). Tröùng vaø tinh truøng ñöôïc
phoái trong ñóa caáy vaø ñöôïc uû cho ñeán khi xaûy
ra söï thuï tinh. Tröùng ñöôïc thuï tinh aáy ñöôïc
chuyeån vaøo töû cung ñeå baùm vaøo.
- Chuyeån/caáy hôïp töû trong voøi tröùng (zygote
intrafallopian transfer - ZIFT). Tröùng cuõng
ñöôïc laáy vaøo ñóa caáy. Khi tröùng thuï tinh, noù
ñöôïc chuyeån vaøo voøi tröùng. Töø ñoù noù di
chuyeån xuoáng, vaøo töû cung. Kyõ thuaät naøy laøm
taêng khaû naêng baùm.

71
 - Tieâm tinh truøng vaøo vuøng döôùi (subzonal
sperm infection). Baùc só duøng caùi kim maûnh ñeå
tieâm moät tinh truøng döôùi lôùp voû ngoaøi cuûa
tröùng. Quy trình naøy baét ñaàu ôû ñóa caáy, tröùng
ñaõ ñöôïc thuï tinh ñöôïc chuyeån vaøo töû cung.
- Tieâm tinh truøng vaøo trong teá baøo chaát
(introcytoplasmic sperm infection - ICSI). Gioáng
nhö treân nhöng tinh truøng ñöôïc tieâm saâu vaøo
tröùng thay vì döôùi lôùp ngoaøi cuûa tröùng.

* Nhöõng caùch giuùp baïn thuï thai an toaøn

- Traùnh beänh: moät trong nhöõng ñieàu ñeå baûo
toaøn khaû naêng sinh ñeû cuûa baïn laø phoøng beänh.
Haõy tuyeät ñoái traùnh caùc beänh laây qua ñöôøng
tình duïc. Haõy soáng cuoäc soáng moät vôï moät
choàng, chung thuûy. Tröôùc khi quyeát ñònh sinh
con, hai vôï choàng neân ñi xeùt nghieäm ñeå loaïi tröø
beänh. Haõy söû duïng bao cao su khi chöa muoán
sinh con hoaëc chöa chaéc chaén mình coù bò beänh
hay khoâng.
- Ñöøng trì hoaõn laâu: vieäc mang thai quaù sôùm
laø ñieàu ñöông nhieân neân traùnh. Nhöng trì hoaõn
quaù laâu laïi cuõng laø ñieàu khoâng neân. Neáu ñònh
sinh con, baïn haõy sinh tröôùc khi baïn 35 tuoåi.
- Ñoái chieáu vôùi meï mình ñeå bieát baïn seõ maõn
kinh ôû tuoåi naøo (phuï nöõ thöôøng coù tuoåi maõn kinh
gioáng meï mình). Neáu meï baïn maõn kinh ôû tuoåi 52
thì baïn cuõng seõ maõn kinh vaøo khoaûng tuoåi ñoù.

72
 - Ñöøng ngaïi vieân thuoác traùnh thai: theo tieán
só Barnes: “Thuoác traùnh thai khoâng laøm baïn
voâ sinh. Baïn seõ ruïng tröùng laïi sau vaøi thaùng
ngöng thuoác”.
- Hieåu veà voøng traùnh thai (Intra - uterine -
IU): voøng traùnh thai chæ an toaøn vaø coù keát quaû
toát ñoái vôùi nhöõng phuï nöõ khoâng coù beänh. Neáu
baïn coù beänh, voøng traùnh thai giuùp vi khuaån ñi
leân, vaøo töû cung vaø voøi tröùng ñeå gaây haïi.
- Boû huùt thuoác: vì chaát nicotine gaây ñoäc ñoái
vôùi tinh truøng. Chaát naøy tích tuï raát nhieàu ôû dòch
nhaày coå töû cung.

Baøi ñoïc theâm: Giaûm caêng thaúng ñeå

chuaån bò coù con
Chuùng ta töøng nghe bao nhieâu chuyeän veà
nhöõng phuï nöõ ñaõ coá heát söùc nhöng vaãn chaúng
coù con. Hoï nghæ vieäc. Ñuøng moät caùi hoï coù con.
Taïi sao nhö vaäy?
Xeùt veà maët khoa hoïc vaø y hoïc thì caêng
thaúng coù theå gaây ra voâ sinh.
Caùc nghieân cöùu cho thaáy: qua moät vaøi cô
theå, söï caêng thaúng ñaõ gaây ra söï voâ sinh. Theâm
nöõa, noù coøn laøm xaùo troän noäi tieát toá vaø gaây ra
söï ruïng tröùng thaát thöôøng.
Caùc baùc só khoâng tìm thaáy nguyeân nhaân gaây
ra voâ sinh cuûa khoaûng 10% phuï nöõ. Nhöng

73
khoaûng 1/3 tôùi 1/2 phuï nöõ bò “voâ sinh maø
khoâng giaûi thích ñöôïc” coù theå thuï thai khi söï
caêng thaúng trong cuoäc soáng ñöôïc giaûi toûa.
Chò em coù theå aùp duïng moät soá bieän phaùp
sau ñaây ñeå giaûm caêng thaúng:
- Nhaän bieát noù: theo tieán só Moskiwitz, böôùc
ñaàu tieân baïn caàn bieát veà caêng thaúng cuûa mình.
Coù theå xaùc ñònh baèng caùch ñaët caâu hoûi: “Toâi bò
caêng thaúng ôû ñaàu? ÔÛ coå? ÔÛ buïng?...”. Moät khi
ñaõ xaùc ñònh ñöôïc roài baïn haõy “queân ñi” ñeå
giaûi thoaùt söï caêng thaúng tích tuï. Baïn haõy
ngaãm xem nhöõng caûm xuùc thöôøng ngaøy cuûa
mình nhö theá naøo: tích cöïc hay tieâu cöïc? Neáu
chuùng ta tieâu cöïc thì caùi gì gaây ra chuùng? Khi
baïn ñaõ xaùc ñònh ñöôïc nguyeân nhaân baïn seõ deã
daøng giaûi quyeát vaán ñeà.
- Thö giaõn: baïn coù theå taäp thö giaõn baèng
caùch hít thôû saâu hoaëc taäp yoga. Muoán taäp hít
thôû saâu, baïn chæ vieäc naèm xuoáng giöôøng, ñaët
moät baøn tay leân buïng vaø baét ñaàu chaàm chaäm
hít thôû saâu, baïn seõ thaáy baøn tay cuûa baïn nhaáp
nhoâ theo nhòp thôû.
- Hình dung caûnh thanh bình: coù theå laø
caûnh baõi bieån, soâng nuùi, ñoàng queâ... Baïn haõy
taän höôûng baàu khoâng khí trong laønh do mình
möôøng töôïng ra.
- Tham vaán vôùi caùc nhaø chuyeân moân
nhaèm giaûi toûa nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán
söï caêng thaúng.

74
 MANG THAI
(PREGNANEY)

Neáu laàn ñaàu mang thai, vieäc noùi ñeán nhöõng

daáu hieäu mang thai coù theå laøm baïn thaáy ngaïi.
Nhöng töø laàn thöù hai trôû ñi, vieäc naøy khoâng chæ
laø chuyeän bình thöôøng maø coøn laø keá hoaïch thöïc
teá. Baïn coù theå baøn vôùi choàng neân mang thai luùc
naøo, baøn baïc vôùi baïn beø, ngöôøi thaân veà keá
hoaïch ñoù.

* Chuaån bò mang thai

Neáu baïn coù yù ñònh coù thai vaøo naêm tôùi hay
vaøi thaùng tôùi, baïn haõy chuaån bò moïi thöù ngay
luùc naøy. Baïn caàn aên uoáng ñuùng caùch, luyeän taäp
ñaày ñuû, duy trì caân naëng sao cho coù lôïi. Ñaây laø
söï thaät, nhaát laø ñoái vôùi phuï nöõ ngoaøi 30 tuoåi. ÔÛ
tuoåi naøy caùc baïn khoâng coøn sung söùc nhö luùc
treû, caùc beänh nhö tieåu ñöôøng, huyeát aùp cao... coù
theå phaùt sinh khieán cho vieäc mang thai trôû neân
khoù khaên hôn.

75
 Baøi ñoïc theâm: Nhöõng gôïi yù cho caùc baø
meï lôùn tuoåi
Nhieàu phuï nöõ ngoaøi 35 tuoåi vaãn coù theå coù
thai bình thöôøng maø khoâng gaëp trôû ngaïi naøo.
Tuy nhieân, hoï caàn thaän troïng hôn nhöõng phuï
nöõ coøn treû vì khaû naêng phaùt trieån beänh tieåu
ñöôøng tuyùp II (khoâng tuøy thuoäc vaøo insulin) vaø
beänh huyeát aùp cao coù theå aûnh höôûng ñeán thai.
Hoï coù nguy cô xaûy thai, voùn cuïc maùu ôû chaân,
xuaát huyeát luùc mang thai cao hôn ngöôøi treû.
Chính vì theá, theo tieán só Lawrence Devoe,
nhöõng phuï nöõ ngoaøi 35 tuoåi caàn ñöôïc kieåm tra
kyõ hôn.
Vaán ñeà cao huyeát aùp: khoâng chæ phuï nöõ
ngoaøi 35 tuoåi môùi bò, cöù 10 phuï nöõ mang thai
thì coù 1 ngöôøi bò beänh naøy. Cao huyeát aùp
khoâng coù nhöõng trieäu chöùng giuùp deã nhaän
thaáy ñöôïc trong nhieàu naêm neân noù coù theå daãn
ñeán ñau tim vaø nhöõng vaán ñeà khaùc. Baïn phaùt
hieän ra noù caøng sôùm caøng toát.
Phuï nöõ ngoaøi 35 tuoåi coù nguy cô maéc
beänh tieåu ñöôøng luùc mang thai (moät daïng
tieåu ñöôøng chæ xaûy ra luùc coù thai) cao hôn
ngöôøi bình thöôøng. Treû ñöôïc sinh ra töø
nhöõng baø meï ngoaøi 35 tuoåi deã bò khuyeát taät,
maéc hoäi chöùng down.

76
 Ñi khaùm söùc khoûe tröôùc khi mang thai laø vieäc
laøm raát quan troïng. Noù giuùp phaùt hieän caùc vaán
ñeà baát oån tieàm aån. Caùc baùc só khuyeân baïn:
- Xem xeùt tieàn söû gia ñình: phuï nöõ bieát caøng
nhieàu veà boái caûnh di truyeàn cuûa mình caøng toát.
Neáu trong gia ñình baïn coù ngöôøi bò beänh xô
nang (cystic fibrrosis) hay chaäm phaùt trieån trí
tueä... baïn caàn cho baùc só bieát. Coù theå baùc só seõ
khuyeân baïn ñi tham vaán veà di truyeàn nhaèm xaùc
ñònh xem coù coøn nguy cô naøo khaùc khoâng. Coù
khi (tuy hieám) baïn ñöôïc chuyeân vieân giaùm ñònh
vaø tö vaán khuyeân khoâng neân coù thai sau khi
xem xeùt caùc xeùt nghieäm vaø caân nhaéc kyõ caùc ruûi
ro coù theå xaûy ra.
- Vaán ñeà caân naëng: duy trì caân naëng phuø hôïp
laø ñieàu caàn thieát tröôùc khi muoán mang thai. Neáu
thieáu caân baïn coù nguy cô sinh non, sinh con nhoû
hôn bình thöôøng. Neáu beùo quaù baïn coù theå sinh
khoù hoaëc phaûi sinh moå. Phuï nöõ beùo quaù thöôøng
hay bò tieåu ñöôøng hoaëc cao huyeát aùp, ñau löng
luùc mang thai.
Neáu caàn giaûm caân, baïn caàn giaûm töø töø. Khi
mang thai tuyeät ñoái khoâng ñöôïc aùp duïng chöông
trình giaûm caân.
- Acid folic: moät trong nhöõng ñieàu heä troïng
maø phuï nöõ caàn thöïc hieän ñeå baûo veä con cuûa hoï laø
taêng cöôøng acid folic cho cô theå. Sinh toá naøy
ñöôïc coi laø giaûm nguy cô treû bò khuyeát taät oáng

77
thaàn kinh (neural tube defect) nhö nöùt ñoát soáng
(spina bifida) - moät khuyeát taät trong coät soáng.
Ñeå baûo ñaûm, baùc só khuyeân dung naïp 0,4 mg moãi
ngaøy töø khaåu phaàn aên cao acid folic hoaëc cho
duøng lieàu boå sung (vieân acid folic). Nhöõng thöïc
phaåm coù nhieàu acid folic: ñaäu laêng, ñaäu lima, rau
bina vaø maàm luùa.
Neân baét ñaàu taêng cöôøng acid folic töø tröôùc
khi coù thai. OÁng thaàn kinh baét ñaàu hình
thaønh ngay luùc phuï nöõ mang thai (khoaûng 28
ngaøy sau khi thuï thai). Neáu baïn ñôïi ñeán luùc coù
thai môùi quan taâm ñeán vieäc taêng cöôøng acid
flolic e raèng quaù treã.
Caùc loaïi thuoác: duø coù moät soá loaïi thuoác raát an
toaøn cho phuï nöõ mang thai nhöng coù nhieàu thöù
khaùc raát nguy hieåm. Söï aûnh höôûng naøy naëng
hay nheï tuøy thuoäc vaøo thôøi ñieåm baïn uoáng thuoác.
Khi baïn mang thai töø 1 ñeán 6 tuaàn laø nguy hieåm
nhaát (thôøi ñieåm naøy phuï nöõ nhieàu khi chöa phaùt
hieän ra mình coù thai). Neáu coù keá hoaïch coù thai,
baïn neân hoûi yù kieán baùc só loaïi thuoác naøo duøng
ñöôïc, loaïi naøo caàn traùnh xa.
Neáu baïn bò thieáu maùu do thieáu chaát saét thì
nguy cô sinh non raát cao. Neáu baïn khoâng buø ñaép
thoûa ñaùng, con baïn sinh ra thöôøng bò nheï caân.
Caùc baùc só khuyeân baïn neân ñi xeùt nghieäm
maùu ñeå kieåm tra xem mình coù thieáu maùu do
thieáu saét khoâng tröôùc khi mang thai vì khi ñaõ coù

78
thai roài baïn buø ñaép khoâng kòp. Coù theå baùc só seõ
cho baïn duøng lieàu boå sung neáu baïn thieáu.
- Thuoác laù: boû thuoác laù laø baïn ñang cöùu con
mình. Phuï nöõ muoán coù thai caàn coù söùc khoûe. Neáu
baïn huùt thuoác laù, baïn neân boû tröôùc khi coù thai vì
thuoác lieân quan ñeán nhieàu beänh, töø cao huyeát aùp
ñeán ung thö phoåi...
- Theo doõi huyeát thoáng: chaúng haïn baïn laø
ngöôøi Do Thaùi, baïn coù khaû naêng coù gene di
truyeàn gaây beänh Tay-Sachs, beänh naøy gaây ra
chöùng chaäm phaùt trieån trí tueä, lieät, cheát yeåu...
nhieàu hôn nhöõng daân toäc khaùc.
Coù ñieàu, beänh naøy chæ di truyeàn khi caû cha vaø
meï mang gene beänh. Neáu baïn bò, choàng baïn
cuõng phaûi ñi xeùt nghieäm.

Baøi ñoïc theâm: Xeùt nghieäm hay khoâng

xeùt nghieäm?
Hieän nay coù raát nhieàu xeùt nghieäm tieàn sinh,
baïn choïn xeùt nghieäm naøo laø tuøy baïn vaø baùc só
cuûa baïn. Ñaëc bieät laø baïn vì duø baùc só coù
khuyeân nhöng baïn khoâng muoán cuõng ñöôïc.
Sau ñaây laø moät soá xeùt nghieäm neân thöïc hieän.
- Sieâu aâm: hoï roïi caùc soùng sieâu aâm leân cô
theå baïn, hình aûnh baøo thai xuaát hieän treân
maøn hình giuùp baïn coù theå bieát vò trí baøo thai
trong töû cung, noù phaùt trieån bình thöôøng hay
khoâng, coù moät hay nhieàu baøo thai...

79
 - Kieåm tra Alpha - fetoprotein (AFP). Xeùt
nghieäm maùu giöõa tuaàn thöù 13 vaø 18 cuûa thai kyø
ñeå tìm ra chaát ñöôïc gan cuûa beù saûn sinh ra, nhôø
ñoù caùc baùc só coù theå phaùt hieän caùc khuyeát taät nhö
khuyeát taät oáng thaàn kinh, hoäi chöùng down. Neáu
xeùt nghieäm naøy cho thaáy nhöõng baát thöôøng, luùc
aáy caàn laøm theâm xeùt nghieäm khaùc nhö: xeùt
nghieäm laïi hay sieâu aâm. Coù ñieàu may laø 95%
phuï nöõ tuy coù keát quaû baát thöôøng veà AFP nhöng
em beù khoâng bò khuyeát taät oáng thaàn kinh.
- Choïc doø maøng oái qua buïng (amniocentesis).
Thöôøng ñöôïc thöïc hieän cho nhöõng phuï nöõ
ngoaøi 35 tuoåi, hay cho nhöõng ai ñaõ töøng coù
nguy cô cao luùc mang thai. Choïc doø maøng oái
qua oå buïng thöôøng ñöôïc laøm vaøo tuaàn thöù 16.
Baùc só ñöa caây kim vaøo töû cung, ruùt chaát dòch
maøng oái ñem ñi xeùt nghieäm tìm caùc khuyeát taät
di truyeàn, nhöõng baát thöôøng veà nhieãm saéc theå.
Duø xeùt nghieäm naøy an toaøn nhöng cuõng coù khi
(tuy hieám) gaây ra xaûy thai.
- Laáy maãu nhung mao maøng ñeäm (Chorionic
villus - CVS): ñöôïc duøng ñeå phaùt hieän caùc
khuyeát taät coù theå coù luùc sinh. CVS thöôøng
ñöôïc thöïc hieän giöõa tuaàn thöù 10 vaø 12 cuûa
thai kyø. Baùc só laáy moät maãu vaät nhoû cuûa moâ
nhau (goïi laø nhung mao maøng ñeäm) ñeå xeùt
nghieäm nhaèm tìm ra caùc khuyeát taät di truyeàn.
Nguy cô xaûy thai cuûa xeùt nghieäm naøy hôi cao
so vôùi xeùt nghieäm choïc doø maøng oái qua buïng.

80
 Nhöng xeùt nghieäm naøy coøn coù theå ñöôïc thöïc
hieän sôùm hôn, luùc 6 tuaàn.
- Kieåm tra baøo thai: Duøng ñeå kieåm tra söùc
khoûe veà tim cuûa baøo thai ôû nhöõng tröôøng hôïp
mang thai coù nguy cô cao. Xeùt nghieäm “khoâng
gaây soác” naøy ñöôïc thöïc hieän baèng caùch kieåm
tra tim cuûa baøo thai vaø söï thay ñoåi baát thöôøng
veà tính hoaït ñoäng cuûa baøo thai.

* Nhöõng thay ñoåi cuûa cô theå khi mang thai

Thoâng thöôøng caùc baïn ñaõ coù keá hoaïch veà vieäc
mang thai nhöng cuõng coù nhöõng tröôøng hôïp baát
ngôø: mang thai tình côø. Theo tieán só Anita
L.Nelson, nhöõng tröôøng hôïp naøy thöôøng do caùc
bieän phaùp traùnh thai maát taùc duïng, hay rôi vaøo
nhöõng phuï nöõ treû. Coøn phuï nöõ ngoaøi 40 maø vaãn
coù thai ngoaøi yù muoán laø do chuû quan, hoï nghó hoï
ít coù khaû naêng mang thai neân thöïc hieän caùc bieän
phaùp traùnh thai khoâng chaët cheõ.
Khi ñaõ coù thai, cô theå cuûa baïn seõ traûi qua
nhöõng thay ñoåi to lôùn, coù khi haàu nhö töùc thôøi.
Chaúng ai thích gì côn oám ngheùn (hay noân oeï vaøo
buoåi saùng), bò ñau löng, meät moûi vaø nhöõng xaùo
troän tình caûm. Ñoái vôùi nhieàu phuï nöõ nhöõng khoù
chòu naøy ñöôïc ñeàn buø baèng yù nghó vaø nieàm mong
ñôïi coù ñöùa con khoûe maïnh.
Vieäc taêng caân luùc mang thai cuõng goùp phaàn
vaøo söï khoù chòu naøy. Phuï nöõ thöôøng taêng töø
7,5 kg ñeán 17 kg trong 9 thaùng mang thai. Coù

81
ñieàu, baïn caøng beùo bao nhieâu thì vieäc taêng caân
caøng ít baáy nhieâu.
Phuï nöõ oám (gaày) neân taêng töø 12,5 kg ñeán 20 kg
trong 9 thaùng mang thai. Phuï nöõ trung bình neân
taêng töø 12,5 kg ñeán 15 kg. Phuï nöõ beùo chæ neân
taêng töø 7,5 kg ñeán 12,5 kg.
Taïi sao khi mang thai phuï nöõ laïi taêng caân?
Neáu baïn taêng 15 kg thì 5,5 kg thuoäc veà beù; 3 kg
laø ôû töû cung, caëp vuù, moâng vaø ñuøi cuûa baïn. Coøn
3,5 kg laø ôû maùu, chaát dòch vaø soá kyù coøn laïi laø
dòch oái vaø nhau thai.
Moät soá phuï nöõ bò suït caân khi mang thai do bò
noân trong quyù ñaàu cuûa thai kyø. Nhöng ñaây laø
chuyeän bình thöôøng. Khi mang thai töø thaùng thöù
4 trôû leân baïn seõ taêng caân ñeàu ñaën, töø 250 g ñeán
500 g moät tuaàn.

Hình: Beù phaùt trieån ra sao? Ñaây laø söï phaùt trieån
cuûa töû cung trong luùc mang thai bình thöôøng (vò trí
cuûa töû cung töø thaùng thöù 3 ñeán thaùng thöù 9).

82
 Sau ñaây laø moät soá phöông phaùp giuùp baïn ñaùp
öùng nhöõng thay ñoåi cuûa cô theå, öôùc löôïng vieäc
mang thai cuûa baïn coù bình thöôøng hay khoâng:
- Nhaéc nhôû baùc só: neáu baùc só queân khoâng löu
taâm ñeán vaán ñeà caân naëng, baïn haõy nhaéc nhôû vaø
yeâu caàu baùc só tö vaán.
- Ghi cheùp vieäc taêng troïng: haõy ghi laïi soá caân
naëng sau moãi laàn ñi khaùm baùc só vaø nhöõng laàn
baïn töï kieåm tra.
- Ñöøng lo laéng chuyeän sau naøy: taát nhieân, khi
mang thai baïn phaûi taêng caân nhöng nhieàu phuï
nöõ lo laéng veà caân naëng sau khi sinh. Ña soá
khoâng coù vaán ñeà gì: baïn seõ trôû laïi caân naëng
tröôùc khi sinh trong voøng 6 thaùng ñeán 1 naêm
sau khi sinh.
- Nhöõng noân nao trong ruoät: ba thaùng ñaàu
nhieàu phuï nöõ khoå sôû vì bò noân suoát ngaøy, nhaát laø
vaøo luùc ñoùi. Xin maùch nhoû baïn moät soá meïo laøm
dòu côn noân nhö sau:
+ Ñöøng ñeå ñoùi: tieán só Niebyl khuyeân luùc naøo
cuõng neân coù caùi gì trong daï daøy. Ñeå traùnh bò noân
baïn neân chia thaønh nhöõng böõa nhoû, aên thöôøng
xuyeân nhöng aên ít moät; traùnh tình traïng aên
nhieàu cuøng moät luùc, töø böõa aên naøy ñeán böõa aên
khaùc ñöøng caùch nhau quaù laâu.
+ Traán aùp côn noân baèng nhöõng hydrat -
carbon phöùc hôïp. Ñoái vôùi moät soá phuï nöõ, nhöõng
thöïc phaåm coù gia vò deã gaây noân vaøo buoåi saùng.

83
Trong khi nhöõng ngöôøi khaùc thì thöïc phaåm
nhieàu beùo nhö baùnh raùn laïi gaây ra caùc vaán ñeà.
Neáu vaäy, theo tieán só Niebyl, caùc baø baàu neân aên
côm, caùc loaïi haït, nguõ coác... laø nhöõng loaïi maø daï
daøy deã tieâu hoùa.
+ Duøng theâm chuùt göøng: ngöôøi ta thaáy raèng,
göøng coù theå giuùp giaûm caùc côn noân. Baïn coù theå
duøng göøng baèng caùch: uoáng traø göøng coù baùn ôû
caùc hieäu thuoác, ngaäm göøng töôi, aên caùc loaïi baùnh
keïo coù göøng...
+ Uoáng vitamin B6: caùc nghieân cöùu cho thaáy,
sinh toá B giuùp giaûm bôùt chöùng noân. Tieán só
Niebyl khuyeân neân uoáng 25 mg B6 ngaøy 3 laàn.
Loaïi thuoác naøy reû vaø an toaøn.

Baøi ñoïc theâm: Beänh vieâm gan vaø vieäc

mang thai
Coù nhieàu xeùt nghieäm tieàn sinh nhöng
khoâng phaûi luùc naøo cuõng caàn. Tuy nhieân, taát
caû caùc phuï nöõ mang thai ñeàu phaûi ñi xeùt
nghieäm vieâm gan B. Ñoù laø yù kieán cuûa baùc só.
Phuï nöõ bò vieâm gan B khoù traùnh khoûi vieäc
truyeàn beänh cho con. Khi ngöôøi meï bò beänh,
90% treû bò nhieãm beänh vaø 25% treû coù khaû
naêng cheát vì beänh.
Theá nhöng, neáu phaùt hieän sôùm, vieâm gan B
raát deã ngaên chaën. Neáu meï bò beänh, treû sinh ra
ñöôïc tieâm globulin B ngay (moät loaïi huyeát

84
 thanh taùc duïng nhanh coù theå cuûng coá heä mieãn
dòch töùc thôøi - cuõng nhö vaéc xin vieâm gan B).
Treû seõ ñöôïc tieâm theâm 2 laàn vaécxin naøy. Laàn
ñaàu sau 1 thaùng tuoåi; laàn thöù 2 luùc beù 6 thaùng
tuoåi. Theo tieán só Alter, neáu tieâm ñuû nhö vaäy
95% treû traùnh ñöôïc beänh.

Suoát 9 thaùng mang thai, vuù cuûa baïn phaùt

trieån lôùn hôn nhieàu so vôùi tröôùc khi mang thai
(nhieàu tröôøng hôïp lôùn gaáp ñoâi). Hai nuùm vuù cuûa
baïn (ngay töø ñaàu) baét ñaàu lôùn hôn, thaâm, döïng
thaúng leân, ñuïng vaøo thaáy ñau. Ñaáy laø daáu hieäu
baïn coù thai.
Ngoaøi caëp vuù, baïn seõ thaáy da cuûa mình coù
nhieàu thay ñoåi. Thöôøng baïn seõ bò ngöùa. Da buïng
vaø da vuù giaõn ra. Baïn seõ thaáy da mình thay ñoåi
veà maøu saéc moät caùch töø töø. Baïn thaáy coù moät
ñöôøng maøu saãm chaïy daøi giöõa buïng. Coù phuï nöõ
coøn thaáy “veát baån” hôi naâu ñöôïc goïi laø chöùng
naùm da maët do thai ngheùn (chlorasam). Nhöõng
thay ñoåi naøy seõ heát vaøo cuoái thai kyø hay sau khi
sinh. Baïn coù theå ñöông ñaàu vôùi nhöõng vaán ñeà
naøy nhö sau:
- Söû duïng nòt vuù roäng hôn: nòt vuù ñöôïc laøm
baèng vaûi sôïi, coù loùt ôû döôùi ñeå giuùp vuù baïn deã chòu
vaø ñöôïc naâng ñôõ.
- Yeân taâm tröôùc nhöõng thay ñoåi: vì ñoù laø
nhöõng thay ñoåi maø baïn khoâng theå naøo traùnh

85
ñöôïc. Nhöõng thaát thöôøng naøy seõ heát (coù khi
ngay trong luùc mang thai) sau khi baïn sinh.

* Nhöõng khoù chòu vaø xaùo troän tình caûm

trong thai kyø
Coù moät ñöùa con laø caû moät nieàm vui trong
ñôøi. Nhöng nhöõng thaùng ngaøy daãn tôùi ngaøy
khai hoa nôû nhuïy coù theå phaùt sinh nhöõng xaùo
troän veà tình caûm, nhaát laø quyù I vaø quyù II cuûa
thai kyø. Phuï nöõ coù con laàn ñaàu thöôøng chòu
nhieàu xaùo troän hôn. Thôøi gian naøy ña soá phuï
nöõ coù theå caûm thaáy lo laéng vaø buoàn hôn bình
thöôøng. Thöôøng söï xaùo troän naøy khoâng keùo
daøi. Nhöõng luùc aáy baïn neân naêng ñi laïi, gaëp gôõ
ngöôøi khaùc. Neáu caàn, tìm ñeán nhöõng chuyeân
gia maø baïn tin töôûng.
- Vaán ñeà theøm aên luùc mang thai: duø moät soá coù
theå noân nhöng luùc mang thai phuï nöõ thöôøng
thaáy mình luùc naøo cuõng theøm aên, coù khi theøm
aên nhöõng moùn maø tröôùc ñaây mình khoâng ham
maáy. Chaúng haïn: theøm soâcoâla, baùnh mì thòt,
khoai taây, vaùch töôøng... Taát caû ñeàu laø chuyeän
bình thöôøng. Neáu khoâng theøm aên hoaëc chaùn aên
baïn neân ñi khaùm baùc só.
- Ñi laïi, hoaït ñoäng luùc mang thai: caøng luùc cô
theå baïn caøng naëng neà hôn neân neáu khuyeân baïn
luyeän taäp vaøo luùc naøy e coù phaàn nöïc cöôøi. Theá
nhöng, ñoái vôùi nhöõng phuï nöõ quen hoaït ñoäng

86
hoaëc taäp luyeän thì vieäc phaûi ôû yeân moät choã vaøo
thaùng thöù 9 cuûa thai kyø laïi laø moät cöïc hình.
Thaät vaäy, theo tieán só Raul Artal, thai kyø ñaâu
phaûi luùc ôû cöõ, neân neáu baïn thích taäp luyeän hoaëc
ñi laïi thì laøm gì coù lyù do gì ñeå khoâng laøm.
Noùi theá, nhöng cuõng coù moät soá chò em phaùt
sinh nhöõng raéc roái lieân quan ñeán vieäc mang
thai, luùc aáy luyeän taäp laïi laø ñieàu thieáu khoân
ngoan. Neáu baïn bò cao huyeát aùp, baùc só seõ
khuyeân baïn nghæ taäp cho ñeán khi sinh xong.
Coøn nhieàu baát thöôøng khaùc nöõa, nhö chuyeån daï
luùc mang thai, xuaát huyeát lieân tuïc trong quyù II
vaø quyù III cuûa thai kyø, moät soá vaán ñeà lieân quan
ñeán baøo thai...
Ngoaøi ra, baïn caàn kieåm soaùt mình ñeå giôùi haïn
hoaëc thay ñoåi hoaït ñoäng cho phuø hôïp vôùi nhöõng
thay ñoåi veà tim maïch, vuù vaø töû cung, nhòp thôû,
thaân nhieät... Nguyeân taéc: hoaït ñoäng bình thöôøng
nhöng caån troïng, chuù yù ñeán löng cuûa baïn, neân
taäp luyeän vöøa phaûi.
- Chuyeän chaê n goái: baïn coù theå sinh hoaït
tình duïc luùc mang thai khoâng? Baïn coøn ham
muoá n khoân g?
Theo tieán só Sharon Dobie thì ñaây laø ñieàu khoù
döï ñoaùn vì coù phuï nöõ ít ham muoán nhöng laïi coù
nhöõng ngöôøi ham muoán nhieàu hôn. Theo baø, neáu
baïn khoâng coù vaán ñeà gì veà theå chaát, chaúng coù lyù
do gì baïn phaûi ngöng chuyeän aùi aân. Coù ñieàu, caàn

87
theo lôøi khuyeân cuûa baùc só neáu baïn coù daáu hieäu
sinh non hay thai coù daáu hieäu bò nhau tieàn ñaïo
(placenta praevia - nhau thai naèm truøm treân loã
coå töû cung).
Nhöng khi sinh hoaït baïn phaûi tìm ra tö theá
thoaûi maùi, ít nguy hieåm cho thai nhi nhaát.
Thöôøng thì tö theá naèm nghieâng hay ngoài daïng
chaân laø phuø hôïp nhaát. Tö theá treân/döôùi khoâng
ñöôïc thuaän lôïi, coù theå gaây nguy hieåm.

88
 SINH ÑEÛ
(CHILDBIRTH)

Neáu baïn coù theå nhìn thaáy, ghi nhôù ñöôïc hình
aûnh cuûa meï baïn luùc baïn chaøo ñôøi thì ñoù coù theå laø
ñieàu tuyeät vôøi nhaát, khoâng bao giôø baïn coù theå
queân. Cuoäc soáng beân ngoaøi buïng meï môùi meû vaø
haáp daãn laøm sao. Dó nhieân, baïn khoâng theå ghi
nhôù veà meï ngay töø luùc baïn chaøo ñôøi.
Nhöng neáu baïn mang thai, sinh con thì laïi
khaùc haún. Baïn seõ ghi nhôù maõi giaây phuùt con baïn
chaøo ñôøi. Noù thaät laø tuyeät vôøi.

* Choïn ngöôøi chaêm soùc

Ai laø ngöôøi thích hôïp ñeå chaêm soùc baïn? Muoán
hình dung ñieàu naøy, baïn caàn bieát baïn laø ngöôøi
mang thai bình thöôøng hay nguy cô cao?
Neáu baïn mang thai bình thöôøng, söùc khoûe toát
baïn chæ caàn moät y taù chuyeân nghieäp ñôõ ñeû cho
mình laø ñöôïc.
Nhöng neáu coù ñieàu baát oån, chaúng haïn baïn bò
ñaùi thaùo ñöôøng, cao huyeát aùp, sinh ñoâi... baïn
phaûi ñöôïc moät baùc só chuyeân khoa saûn thaêm
khaùm vaø ñôõ luùc sinh.

89
 Baøi ñoïc theâm: Ai ñôõ ñeû?
Khoâng phaûi moïi chuyeân vieân y khoa ñeàu
ñöôïc ñaøo taïo veà y khoa gioáng nhö nhau hoaëc
coù quan ñieåm nhö nhau veà vieäc mang thai vaø
sinh nôû. Ñaây laø söï khaùi quaùt veà caùc loaïi
chuyeân vieân y khoa khaùc nhau ñeå baïn coù theå
löïa choïn:
- Baùc só khoa saûn (Obstetrician): laø baùc só coù
baèng y, ñöôïc ñaøo taïo chuyeân ngaønh ñeå chaêm
soùc phuï nöõ mang thai vaø sinh nôû. Nhöõng baùc
só naøy hieåu roõ veà phaãu thuaät ñeå xöû lyù ngay
nhöõng tröôøng hôïp phöùc taïp, nghóa laø coù theå
moå laáy beù ra töø töû cung cuûa ngöôøi meï.
- Baùc só gia ñình (Family medical doctor): baùc
só coù baèng y vaø ñöôïc ñaøo taïo theâm veà saûn khoa.
- Y taù ñôõ ñeû (Nurse midwife): ngöôøi coù theå
ñôõ ñeû trong nhöõng tröôøng hôïp mang thai vaø
sinh nôû bình thöôøng, nhöng nhaát thieát phaûi laø
nhöõng y taù coù baèng caáp (ñöôïc pheùp haønh
ngheà). Hoï coù theå söû duïng ñöôïc caùc phöông
phaùp giaûm ñau töï nhieân nhöng khoâng theå moå
ñeå laáy em beù ra töø töû cung cuûa ngöôøi meï.
Moïi chuyeân vieân ñeàu coù theå raïch aâm hoä
(episiotomy) - thuû thuaät raïch ôû ñaùy chaäu, lôùp
da giöõa aâm ñaïo vaø tröïc traøng - ñeå môû ñöôøng
sinh lôùn theâm ra.

90
 * Vaán ñeà sinh ñeû
* Côn ñau ñeû: nhieàu phuï nöõ quan taâm ñeán
vieäc khi naøo hoï ñau ñeû. Ñaây laø vaán ñeà cuûa töøng
caù nhaân, moãi ngöôøi moät khaùc, khoâng ai coù theå
tieân ñoaùn chính xaùc côn ñau ñeû vaø vieäc sinh ñeû
cuûa mình seõ nhö theá naøo. Côn ñau ñeû thöôøng coù
ba giai ñoaïn. Vieäc laøm quen tröôùc vôùi nhöõng giai
ñoaïn naøy coù theå giuùp baïn bieát ñieàu gì seõ tôùi.
+ Giai ñoaïn 1: baét ñaàu töø luùc khôûi ñau, keùo
daøi ñeán khi coå töû cung môû hoaøn toaøn. Giai ñoaïn
naøy baïn bò ñau theo hai pha: aâm æ vaø döõ doäi.
ÔÛ pha aâm æ: coå töû cung moûng ra vaø ñöôïc naâng
leân vaøo töû cung, ta goïi laø söï eùp vaøo. Nhöõng co
thaét trong luùc naøy thöôøng nheï, dieãn ra töøng côn
töø 15 ñeán 20 phuùt moät laàn, moãi laàn keùo daøi töø 60
ñeán 90 giaây. Daàn daàn nhöõng co thaét naøy thöa
hôn cho ñeán luùc côn ñau cöù 5 phuùt laëp laïi moät
laàn. Keát thuùc giai ñoaïn naøy coå töû cung môû ra
ñöôïc khoaûng 4 cm.
ÔÛ pha döõ doäi: caùc côn co thaét seõ maïnh hôn
nhieàu, cöù 3 phuùt laïi coù moät côn ñau, moãi côn keùo
daøi khoaûng 45 giaây. Nhöõng côn co thaét naøy
thöôøng raát khoù chòu.
+ Giai ñoaïn 2: baét ñaàu töø luùc coå töû cung môû
hoaøn toaøn cho tôùi luùc beù ñöôïc sinh ra. Khi coå töû
cung môû, leân tôùi khoaûng 10 cm, beù baét ñaàu muoán
ra khoûi cô theå cuûa meï. Chuyeån ñoäng naøy caøng

91
ngaøy caøng giuïc giaõ hôn vôùi nhöõng côn co thaét
maïnh dieãn ra cöù caùch khoaûng 2 tôùi 5 phuùt moät
laàn, keùo daøi töø 60 ñeán 90 giaây. Ñoù cuõng laø luùc
ngöôøi meï baét ñaàu raën.
+ Giai ñoaïn 3: laø giai ñoaïn cuoái cuûa côn ñau
ñeû. Em beù ñöôïc sinh ra, khoaûng thôøi gian chôø
ñôïi sau khi sinh beù, luùc ra nhau.

* Nhöõng vieäc neân laøm trong quaù trình sinh

Duø coù söï khaùc nhau trong thôøi gian ñau ñeû
nhöng moãi saûn phuï ñeàu phaûi thöïc hieän moät soá
ñieàu ñeå chuaån bò cho luùc sinh:
+ Tieáp tuïc uoáng nöôùc: nhieàu phuï nöõ ngöng aên
uoáng, nhöng ñuùng ra hoï neân tieáp tuïc uoáng nöôùc
vì seõ maát nhieàu nöôùc. Neáu thieáu nöôùc, nhöõng côn
co thaét cuûa hoï seõ maïnh hôn nhöng chöa thaät söï
ñau ñeû.
+ Duøng theâm nhöõng thöù hoã trôï söùc khoûe cho
baïn nhö: nöôùc quaû, nöôùc traø aám pha ñöôøng, nöôùc
coâla, nhöõng thöùc aên taêng cöôøng sinh löïc cho baïn.
+ Luoân thay ñoåi tö theá nhaèm tìm ra tö theá
giuùp baïn thoaûi maùi, deã chòu, bôùt ñau.
+ Ñau roài seõ qua: moïi côn ñau roài seõ qua,
nhöng neáu baïn bò ñau quaù, khoâng theå chòu
ñöïng thì haõy hoûi baùc só xem coù bieän phaùp hoã
trôï naøo khoâng? Baùc só seõ caân nhaéc xem baïn coù
caàn duøng tôùi thuoác giaûm ñau khoâng? Neáu caàn,
ñoù laø loaïi naøo?

92
 Thöôøng, coâ ñôõ seõ khuyeán khích baïn giaûm ñau
baèng kyõ thuaät thôû. Trong luùc ñau ñeû, coâ ñôõ baûo baïn
naêng ñi laïi, chöôøm aám, xoa boùp ñeå giaûm ñau.
Neáu baïn sinh ôû beänh vieän, phöông phaùp giaûm
ñau thöôøng laø gaây teâ maøng cöùng (epidural),
nghóa laø baïn ñöôïc chích thuoác vaøo vuøng quanh
oáng tuûy soáng, giöõa ñoát soáng cuûa xöông soáng. Vieäc
gaây teâ naøy thöôøng thì an toaøn, nhöng coù khi saûn
phuï bò nhöùc ñaàu, huyeát aùp giaûm sau khi gaây teâ.
Ngoaøi ra, gaây teâ maøng cöùng coøn coù theå laøm
cho giai ñoaïn 2 cuûa côn ñau ñeû khoù khaên hôn vì
noù laøm maát khaû naêng raën cuûa baïn, thaét löng cuûa
baïn bò teâ.

Hình 1: Giai ñoaïn môû ñaàu Hình 2: Khi giai ñoaïn

baèng côn ñau boäc phaùt.
Nhöõng co thaét ñaåy ñaàu cuûa
em beù töïa vaøo coå töû cung.
Coå töû cung meàm ra, moûng
ra vaø môû lôùn daàn.
môû tieáp tuïc, beù cöù theá troài
xuoáng ñöôøng sinh. Ñaàu
cuûa beù xoay khi noù ñi vaøo
loái ra ôû vuøng khung chaäu.

93
Hình 3: Vaøo giai ñoaïn
toáng ra, coå töû cung môû
hoaøn toaøn, nhöõng co thaét
maïnh dieãn ra cöù 2 ñeán 3
phuùt moät laàn, moãi laàn
keùo daøi khoaûng 1 phuùt.
Hình 4: Trong giai ñoaïn
ra nhau, nhau thai taùch
khoûi thaønh töû cung khi
töû cung tieáp tuïc co thaét.
Giai ñoaïn naøy thöôøng
xaûy ra sau khi beù ñöôïc
sinh ra khoaûng 15 phuùt.

+ Thuû thuaät raïch aâm hoä: raïch aâm hoä laø vieäc
caét nhoû vuøng da giöõa aâm ñaïo vaø tröïc traøng - ñaùy
chaäu - ñeå sinh ñöôïc deã vaø bôùt ñau.
Vieäc raïch aâm hoä laø toát hay xaáu, caàn hay
khoâng caàn coøn tuøy vaøo quan ñieåm cuûa töøng baùc
só. Coù ngöôøi choáng ñoái maïnh nhöng laïi coù
ngöôøi ñoàng yù thöïc hieän ngay neáu ñaáy laø ñieàu
saûn phuï muoán.
Raïch aâm hoä laø nhaèm traùnh ñöøng ñeå loã aâm
ñaïo töï raùch trong luùc sinh, traùnh khoâng ñeå ñaùy
chaäu raùch lôùn hôn. Nhöng nghieân cöùu cho thaáy,
chính vieäc naøy laïi laøm cho veát raùch chaïy tôùi
hoaëc qua tröïc traøng. Theo tieán só Klein, nhöõng
saûn phuï ñeå töï raùch thöôøng ít ñau, ít coù nhöõng
raéc roái sinh lyù, ít bò yeáu saøn chaäu hôn.

94
 + Sinh baèng caùch moå: duø baïn chöa quyeát ñònh
sinh baèng caùch moå (cesarean section) nhöng baùc
só vaãn neân giaûi thích veà vieäc taïi sao phaûi moå ñeå
baïn hieåu vaø naém ñöôïc tình hình söùc khoûe cuûa
hai meï con. Chaúng haïn, vieäc ñau ñeû khoâng tieán
trieån theo ñuùng quy trình bình thöôøng (thöôøng
do baïn khoâng coù côn ñau ñeû), thai khoâng cöû
ñoäng, thai nhi khoâng theå chòu ñöïng theâm thôøi
gian ñau ñeû vì thieáu oâxy...

Baøi ñoïc theâm: Sinh hoaït tình duïc sau

khi sinh luùc naøo laø hôïp lyù?
Sau khi sinh, luùc naøo baïn muoán sinh hoaït
tình duïc?
Theo tieán só Sharon Dobie: “moãi phuï nöõ coù
yù thích khaùc nhau, moät soá chò em khoâng ham
muoán sinh hoaït tình duïc trong 6 thaùng sau
khi sinh”. Baø cuõng khuyeân: “neân caån troïng,
ñöøng sinh hoaït tình duïc khi baïn coøn xuaát
huyeát vì baïn deã bò vieâm nhieãm. Sau khi heát
xuaát huyeát, baïn coù theå baét ñaàu sinh hoaït tình
duïc baát kyø luùc naøo baïn muoán.
Thöôøng thì choã raïch aâm hoä, caùc veát raùch
hay beänh tró seõ heát trong voøng 6 tuaàn sau khi
sinh. Nhöõng phuï nöõ khoâng bò raïch aâm hoä,
khoâng bò raùch luùc sinh coù theå sinh hoaït tình
duïc trôû laïi sau khi sinh khoaûng 3 hoaëc 4 tuaàn
vôùi ñieàu kieän khoâng caûm thaáy ñau”.

95
 * Nuoâi con baèng söõa meï
Ñoái vôùi beù, vieäc ñöôïc buù meï mang laïi bieát bao
lôïi ích: reû, an toaøn, traùnh cho beù nhöõng loaïi
beänh maõn tính, khaùng laïi nhöõng dò öùng, deã tieâu
hoùa hôn söõa coâng thöùc. Ñoái vôùi ngöôøi meï: tieát
kieäm thôøi gian, taïo söï gaén boù giöõa meï vaø con.
Vieäc nuoâi con baèng söõa meï coøn cöùu nguy cho
söï soáng cuûa ngöôøi meï. Moät nghieân cöùu ñöôïc thöïc
hieän vôùi gaàn 5.878 beänh nhaân ung thö vuù vaø
8.216 phuï nöõ khoûe maïnh cho thaáy: nguy cô ung
thö vuù tröôùc khi maõn kinh ôû nhöõng phuï nöõ cho
con buù thaáp hôn 22%, tyû leä naøy caøng thaáp hôn
neáu hoï keùo daøi thôøi gian cho con buù. Moät soá
ngaïi nguøng, baên khoaên khi cho con buù seõ bieán
maát khi baïn ñöôïc caùc baùc só vaø nhöõng ngöôøi
meï coù kinh nghieäm nuoâi con baèng söõa meï goùp
yù. Trong thôøi gian cho con buù baïn khoâng ñöôïc
duøng thuoác traùnh thai coù chöùa estrogen vì chaát
naøy aûnh höôûng ñeán chaát löôïng vaø soá löôïng
söõa. Baïn coù theå duøng loaïi thuoác traùnh thai chöùa
progesterone vôùi ñieàu kieän uoáng ñuû nöôùc, caét
giaûm caùc thöùc uoáng coù chöùa cafein.

96
 VUÙ
(BREAST)

Vuù laø neùt noùi leân baïn laø phuï nöõ. Noù vöøa laø cô
quan tình duïc cuûa phuï nöõ, vöøa coù chöùc naêng nuoâi
con baèng söõa meï.
Vuù baét ñaàu nhoâ leân luùc daäy thì, ñaùp öùng
nhöõng thay ñoåi noäi tieát toá trong cô theå. Thoâng
thöôøng ñoâi vuù cuûa ngöôøi lôùn to beø, moâ vuù chaïy töø
xöông ñoøn ñoå xuoáng söôøn vaø töø xöông öùc naèm
giöõa ngöïc tôùi sau naùch. Phaàn lôùn moâ vuù höôùng
tôùi naùch vaø phaàn vuù treân, môõ naèm ôû giöõa phaàn
thaáp. Cuõng nhö nhöõng phaàn khaùc cuûa cô theå, vuù
cuõng coù caùc ñoäng maïch, tónh maïch vaø thaàn kinh.
Quaàng vuù (hay vuøng thaâm bao quanh ñaàu vuù)
thay ñoåi veà hình daïng, kích côõ vaø maøu. ÔÛ phuï nöõ
toùc vaøng noù thöôøng hoàng. ÔÛ phuï nöõ da ngaêm ngaêm
noù saãm hôn. ÔÛ phuï nöõ da ñen noù coù maøu ñen. Noù
cuõng thay ñoåi maøu luùc coù hoaït ñoäng tình duïc.

* U - böôùu trong vuù laø gì?

ÔÛ Myõ, cöù 8 phuï nöõ coù 1 ngöôøi bò ung thö vuù.
Chaúng laï gì khi cöù thaáy vuù coù böôùu - u laøm ngöôøi

97
ta hoaûng loaïn. Nhöng duø nhieàu aån yù theá, vuù coù u -
böôùu chæ laø söï thöôøng nhö taøn nhang hay loâng
treân cô theå.
Vì moâ vuù bình thöôøng nhaát laø moâ tuyeán loån
nhoån. Khoaûng 75% phuï nöõ coù nang xô (fibrocystic)
laøm thay ñoåi hình daïng vuù cuûa hoï.
Ngoaøi moâ vuù loån nhoån thoâng thöôøng, coù hai
loaïi böôùu khoâng aùc tính. Loaïi thöù nhaát laø caùc u
nang thöôøng thaáy ôû phuï nöõ gaàn tuoåi maõn kinh.
Nhöõng tuùi dòch naøy coù maët ngoaøi nhaün vaø
thöôøng hôi ñau khi chaïm vaøo. Baùc só chæ caàn gaây
teâ roài laáy kim chích vaøo vaø huùt dòch ra laø u nang
seõ xeïp.
Loaïi böôùu thöôøng gaëp khaùc laø u xô tuyeán
(fibroadenoma) laø böôùu troøn nhaün vaø dai. Noù coù
theå nhoû nhö cuïc taåy ñaàu buùt chì hay lôùn nhö traùi
chanh. Muoán bieát chaéc laø böôùu voâ haïi hay coù haïi
thöôøng phaûi laøm sinh thieát, nghóa laø caét laáy moät
mieáng moâ ñeå phaân tích. Sau khi chaån ñoaùn, baùc
só caét khoái u maø chæ caàn gaây teâ cuïc boä.
Duø coù khaû naêng laø u aùc tính thaáp (1/12)
nhöng vaãn caàn caån troïng kieåm tra môùi bieát noù
laø nguy hieåm hay khoâng?

Baøi ñoïc theâm: Haõy thöôøng xuyeân kieåm

tra vuù cuûa mình
Baûo baïn töï kieåm soaùt vuù haèng thaùng töôûng
chöøng laø ñieàu chaúng coù gì ñaëc bieät, nhöng neáu
baïn phaùt hieän moät khoái u cöùng ôû vuù maø tröôùc

98
 ñoù khoâng coù thì tim baïn seõ nhoùi leân, mieäng
baïn khoâ, baïn seõ hoát hoaûng. Baïn phaûi laøm gì
baây giôø? Haõy ñi baùc só ngay.
Ñuùng ñaáy laø böôùu vuù, baïn caàn sinh thieát vì
ñoù laø caùch duy nhaát ñeå bieát noù coù phaûi laø ung
thö hay khoâng? Baát kyø ai thaáy coù moät böôùu
môùi ñeàu caàn ñöôïc kieåm tra kyõ. Nhöng neáu
ñuùng laø ung thö thì sao?
Tieán só Mayzel noùi: “Ñaáy laø loaïi ung thö
phaùt trieån chaäm”. Moät khi ñöôïc chaån ñoaùn, baø
khuyeân neân tham khaûo yù kieán vaøi baùc só tröôùc
khi quyeát ñònh ñieàu trò. Caùch thoâng thöôøng laø
caét boû vuù (mastectomy), muïc ñích laø traùnh
khoâng cho khoái u lan roäng.
Moät caùch ñieàu trò khaùc: caét boû khoái u trong
vuù, sau ñoù xaï trò 6,5 tuaàn.
Nhöng, caét boû vuù vaø caét boû khoái u trong vuù,
loaïi naøo hieäu quaû hôn?
Naêm 1995, moät nghieân cöùu cho thaáy: phuï
nöõ ung thö vuù giai ñoaïn ñaàu maø caét boû vuù
soáng ñöôïc 10 naêm, ñaït tyû leä 75%; coøn phuï nöõ
caét boû khoái u trong vuù, sau ñoù xaï trò soáng ñöôïc
10 naêm, ñaït tyû leä 77%.

* Caùc vaán ñeà lieân quan ñeán vuù

- Muoán coù boä ngöïc mòn maøng phaûi laøm
theá naøo?
Muoán coù boä ngöïc mòn maøng, caùc baùc só
khuyeân baïn haõy boû uoáng röôïu vì röôïu laøm taêng

99
estrogen trong cô theå, laøm cho caùc böôùu teä haïi
hôn; aên theo cheá ñoä thaáp beùo, cao chaát xô laø
caùch thaûi bôùt estrogen ra khoûi cô theå; traùnh
nhöõng thuoác uoáng coù chaát cafein; kieåm tra söï
dung naïp sinh toá E (400 ñeán 16.000 IU sinh toá
E moät ngaøy) giuùp khaùng laïi vieäc taïo böôùu vuù.

- Vuù seä

Caùc moâ chòu traùch nhieäm choáng ñôõ vuù laø

nhöõng daây chaèng treo chaïy beân döôùi chuùng.
Nhöng chuùng maát ñi tính ñaøn hoài khi vuù lôùn vaø
naëng khieán vuù bò seä.
Vuù bò seä coøn do nhieàu nhaân toá khaùc: söï taêng
hay maát kyù, mang thai vaø cho con buù ñeàu laøm
cho vuù lôùn ra. Nhöõng thay ñoåi naøy laøm da giaõn
ra. Sau naøy, sau khi sinh ñeû hay sau thôøi gian
taêng caân, caùc moâ trôû laïi bình thöôøng nhöng da
thì khoâng.
Nhöõng thay ñoåi naøy laøm vuù xaáu ñi ñoâi chuùt
nhöng ñoù laø nhöõng thay ñoåi khoâng theå traùnh
ñöôïc. Baïn khoâng cheát vì ñieàu ñoù ñaâu. Baïn coù theå
caûi thieän tình hình nhôø taäp luyeän, tuy khoâng heát
seä nhöng laøm caùc cô ngöïc cuûa baïn raén chaéc hôn;
mang aùo ngöïc ñeå giuùp naâng ñôõ vuù. Haõy giöõ gìn
da baèng caùch traùnh phôi naéng, boû huùt thuoác vì
hai thöù naøy laáy ñi chaát taïo keo cuûa da (chaát ñaïm
coù xô giöõ da laïi vôùi nhau).

100
 Baøi ñoïc theâm: Phaãu thuaät toân taïo ngöïc -
Phaãu thuaät taùi taïo vuù
- Phaãu thuaät toân taïo ngöïc (augmention
mammoplasty):
Töø thaäp kyû 1960, toân taïo ngöïc ngaøy caøng
phaùt trieån khi coù moâ caáy ngöïc nhaân taïo. Baùc só
phaãu thuaät taïo moät tuùi qua veát moå döôùi ngöïc
hay döôùi caùnh tay, thöôøng laø döôùi cô ngöïc
(pectoral muscle). Sau ñoù nhaø phaãu thuaät caáy
moâ vaøo tuùi aáy. Khi ñaõ ñaët xong, moâ caáy oån
ñònh ôû ñoù vaø caùc moâ cuûa tuùi ñöôïc coi nhö laønh
haún ñeå taïo moät nang meàm chung quanh noù.
Nhöng cuõng coù ñeán 25% caùc tröôøng hôïp moâ
sôïi cuûa nang bao quanh moâ caáy phaùt trieån quaù
möùc taïo seïo beân trong vaø laøm bieán daïng hình
daùng cuûa vuù, buoäc caùc nhaø phaãu thuaät phaûi
laáy caùc chaát caáy ra.
Chaát caáy laø moät tuùi silicone chöùa ñaày nöôùc
muoái. Tröôùc ñaây, silicone chöùa ñaày trong tuùi
ñeå caáy vaøo ngöïc, nhöng nay ngöôøi ta khoâng
duøng nöõa vì coù nhöõng cuoäc tranh caõi veà khaû
naêng gaây nguy cô cuûa chaát silicone. Moät soá baùo
caùo thöøa nhaän veà vieäc roø ræ chaát silicone coù
lieân quan ñeán nhöõng roái loaïn töï mieãn
(autoimmune disorder). Neáu bò roø ræ, phuï nöõ
thöôøng thaáy caùc trieäu chöùng nhö ñau vaø söng
khôùp, phaùt ban baát thöôøng, bò chaøm boäi nhieãm

101
 hay chöùng meät moûi kinh nieân (chronic fatigue
syndrome). Duø sao, vaán ñeà naøy coøn ñang trong
voøng tranh caõi.
- Phaãu thuaät taùi taïo vuù:
Nhöõng phuï nöõ phaûi phaãu thuaät caét boû vuù,
duø chæ caét caùc moâ vuù (chöøa laïi da, quaàng vuù
vaø nuùm vuù) hay caét boû toaøn boä vuù, coù theå taùi
taïo vuù ngay khi caét boû vuù hoaëc sau ñoù. Taùi taïo
vuù laø taïo laïi hình daùng vuù. Chæ coù ñieàu vuù môùi
naøy khoâng coøn caûm giaùc.
Coù hai loaïi taùi taïo phoå bieán: loaïi thöù nhaát
(cuõng laø loaïi phoå bieán nhaát) laø laáy da vaø môõ ôû
neáp gaáp buïng chuyeån tôùi choã döôùi da ôû moâ
ngöïc ñaõ ñöôïc laáy ñi. Sau vaøi thaùng thì taïo
hình nuùm vuù vaø xaêm da cho gioáng maøu töï
nhieân. Caùch thöù hai laø caáy dung dòch nöôùc
muoái ñöïng trong tuùi ñaët döôùi thaønh ngöïc. Sau
vaøi thaùng cuõng taïo hình nuùm vuù vaø xaêm da
nhö caùch treân.

- Nguy cô ung thö vuù

Neáu vuù laøm neân neùt rieâng cuûa nöõ thì vieäc maát
moät beân vuù khoâng khaùc gì ñaùnh maát nöõ tính trong
moät chöøng möïc naøo ñoù. Coøn hôn theá, noù khieán vuù
baïn bò bieán daïng, ung thö vuù laø nguyeân nhaân gaây
töû vong ñöùng haøng thöù hai cuûa nöõ.
Ung thö vuù coù theå phaùt trieån chaäm hay

102
nhanh. Caùc teá baøo ung thö thaät söï cöïc nhoû vaø coù
theå phaûi maát vaøi naêm tröôùc khi vuøng ung thö
phaùt trieån ñuû lôùn ñeå coù theå caûm thaáy laø moät
khoái u.
Töø 70 ñeán 80% ung thö vuù phaùt trieån ôû caùc
oáng daãn cuûa tuyeán vuù. Toát nhaát laø khaùm ung thö
luùc coøn ñang phaùt trieån trong caùc oáng daãn tröôùc
khi caùc teá baøo lan ra ngoaøi maøng loùt oáng daãn vaø
khaép cô theå.
Ngaøy nay nhieàu phuï nöõ choïn caùch ñieàu trò caét
boû khoái u trong vuù vaø xaï trò hôn laø caét boû vuù.
Vieäc chuïp nhuõ aûnh (mammography) vaø töï khaùm
vuù laø caùc caùch phaùt hieän ung thö sôùm, neáu phaùt
hieän sôùm, tyû leä soáng soùt leân ñeán 95%.

Baøi ñoïc theâm: Caùc böôùc töï kieåm tra vuù

Neáu baïn nhaän ra raèng hình daïng vaø keát

caáu vuù cuûa baïn nhôø nhìn vaø sôø baïn coù theå
nhaän ra nhöõng thay ñoåi roõ hôn.
Haõy baét ñaàu quan saùt. Ñöùng tröôùc göông,
hai tay ñöa qua hai beân, ñan laïi sau ñaàu.
Sau ñoù choáng naïnh, vai vaø khuyûu tay
höôùng ra tröôùc. Haõy quan saùt xem hình daïng
vaø kích côõ vuù cuûa baïn coù gì thay ñoåi khoâng?
Xem ñaàu vuù cuûa baïn coù tieát dòch, ñoû, nhaên
hoaëc coù bò hoõm vaøo khoâng?

103
Hình 1: Ñeå töï quan saùt,
haõy ñan hai baøn tay ra Hình 2: Baïn coù theå
sau ñaàu quan saùt toaøn dieän nhôø
tö theá naøy

Sau khi quan saùt, haõy sôø naén.

Ñieàu quan troïng laø sôø naén theo caùc chieàu
nhaát ñònh - thaúng ñöùng, hình neâm vaø xoay
troøn - ñeå phaùt hieän baát kyø khoái u baát thöôøng
naøo. Baïn coù theå thöïc hieän luùc taém, xaø boâng seõ
giuùp tay baïn löôùt ñi trôn tru hôn.

Hình 3: Löôùt baøn tay

leân xuoáng theo ñöôøng
thaúng ñöùng khaép vuù
thaät caån thaän

104
Hình 4: Löôùt baøn tay Hình 5: Tröôùc heát ñaët
töø ñaàu vuù ra töù phía caùc ngoùn tay ôû caïnh
nhö hình treân ngoaøi cuûa vuù, chaàm
chaäm aán vaøo moâ vuù

Hình 6: Sau ñoù di Hình 7: Böôùc cuoái

chuyeån caùc ngoùn tay cuøng laø kieåm tra khaép
vaøo trong thaønh nhöõng vuù vaø naùch
voøng troøn nhoû höôùng
daàn ñeán ñaàu vuù

105
 - Haõy phaùt hieän caùc nhaân toá gaây ung thö

Böôùc quan troïng tieáp theo laø bieát veà caùc nhaân
toá gaây ung thö vuù. Coù nhieàu nhaân toá lieân quan
vôùi caùc ñieàu kieän aûnh höôûng ñeán noäi tieát toá vaø
gia taêng söï chuyeån hoùa estrogen trong cô theå.
Baïn coù nguy cô cao neáu baïn khoâng bao giôø coù
con hay neáu ñöùa con ñaàu loøng cuûa baïn ñöôïc sinh
ra sau khi baïn ñaõ ngoaøi 30 tuoåi. Nguy cô cao coøn
ôû nhöõng phuï nöõ haønh kinh sôùm hoaëc maõn kinh
muoän, keå caû lieäu phaùp thay theá noäi tieát toá cuõng
coù theå laø moät nguy cô cao.
Vieäc coù nhieàu con vaø nuoâi con baèng söõa meï
giuùp laøm giaûm nguy cô ung thö vuù, trong khi phuï
nöõ ngaøy nay thöôøng coù ít con, sinh ñeû muoän,
khoâng cho con buù.
Baïn cuõng gia taêng nguy cô ung thö vuù cao hôn
caùc phuï nöõ khaùc töø 1,5 laàn ñeán 2 laàn neáu meï hay
chò em gaùi cuûa baïn bò ung thö vuù.
Tuy nhieân, ngay caû khi baïn khoâng coù con, phuï
nöõ maõn kinh ngoaøi 50 tuoåi maø meï hay chò em
gaùi cuûa baïn bò ung thö vuù thì chöa haún baïn seõ bò
ung thö vuù.
Caùc nghieân cöùu cho thaáy: moät loái soáng laønh
maïnh (aên theo cheá ñoä thaáp beùo, cao chaát xô,
nhieàu traùi caây, naêng taäp theå duïc) coù theå laøm
thay ñoåi tình hình.

106
 Baøi ñoïc theâm: Khi vuù baïn coù choã ñau
thöïc söï
Ñoù laø vaøi ngaøy tröôùc khi haønh kinh maø baïn
caûm thaáy nhö söng leân, co thaét, ñi ñöùng phaûi
göôïng nheï hôn.
Ñieàu gì xaûy ra? Caëp vuù cuûa baïn öûng leân
(thöôøng baét ñaàu töø luùc ruïng tröùng vaø tieáp tuïc
cho tôùi khi haønh kinh). Nguyeân do laø nhöõng
thay ñoåi noäi tieát toá khieán nhieàu phuï nöõ khoâng
theå naèm saáp ñöôïc.
Moät soá nhaø nghieân cöùu tin raèng vuù bò
phoàng leân vì chaát dòch tích trong ñoù.
Baïn coù theå laøm gì khi ngöïc bò ñau nhö vaäy?
Sau ñaây laø moät soá caùch:
- Boâi daàu: tieán só Mayzel thaáy raèng, nhieàu phuï
nöõ thoa daàu anh thaûo caûm thaáy vuù hoï bôùt ñau.
- AÊn ñoà cay: nhöõng chaát bioflavonoid coù
trong caùc thöïc phaåm nhö boät kieàu maïch, maàm
coû linh laêng, caùc loaïi ôùt xanh hay ñoû giuùp ñieàu
chænh estrogen cuûa cô theå. Tieán só Lark
khuyeân duøng 800 ñeán 2000 mg/ngaøy.

107
 SINH ÑEÛ COÙ KEÁ HOAÏCH
(BIRTH CONTROL)

Caâu hoûi: Baïn goïi moät caëp vôï choàng aùp duïng
phöông phaùp traùnh thai theo chu kyø ruïng tröùng
(rhythm method) laø gì?
Traû lôøi: Kieåu cuûa oâng baø xöa kia.
Nhöng ngaøy nay baïn bieát raèng phöông phaùp
naøy khoâng hieäu quaû laém. Vaäy baïn söû duïng
phöông phaùp naøo? Baïn coù hieåu bieát veà phöông
phaùp maø mình löïa choïn khoâng?
Caâu traû lôøi coù khi laø: Khoâng.
Bôûi vì coøn raát nhieàu chuyeän hoang ñöôøng vaø
quan nieäm sai laàm veà vieäc keá hoaïch hoùa gia
ñình. Ví duï: coù moät thôøi nhöõng phuï nöõ ñaõ qua
tuoåi 35 cho laø hoï khoâng caàn lo laéng veà chuyeän bò
mang thai nhieàu laém, hoï ít quan taâm ñeán
chuyeän sinh ñeû coù keá hoaïch... Thöïc teá, hoï vaãn coù
khaû naêng mang thai, hoï vaãn neân quan taâm ñeán
vaán ñeà naøy.
Moät soá phuï nöõ quan nieäm raèng trieät saûn laø
phöông phaùp keá hoaïch hoùa gia ñình duy nhaát
coù hieäu quaû laâu daøi. Söï thaät cuûa vaán ñeà khoâng
phaûi theá.

108
 Laïi coù nhöõng phuï nöõ sôï vieân thuoác traùnh thai
khoâng an toaøn. Nhöng nhöõng phuï nöõ söû duïng noù
laïi cho raèng noù raát an toaøn.
Nhieàu phuï nöõ coù theå nghó raèng voøng traùnh
thai (intrauterine divice - IUD) laø thöù hoï khoâng
muoán söû duïng. Caùc baùc só laïi baûo: caùc baïn neân
suy xeùt theâm.
* Huyeàn thoaïi 1: toâi giaø roài coøn baàu gì nöõa.
Huyeàn thoaïi naøy yù baûo nhöõng phuï nöõ ñaõ
ngoaøi 35, 40 tuoåi thì laøm gì phaûi lo chuyeän traùnh
thai. Nhieàu phuï nöõ ôû ñoä tuoåi ngoaøi 30 vaø chôùm
40 cho raèng cô hoäi coù thai quaû laø hieám ñoái vôùi
hoï. Trong thöïc teá, khoâng phaûi luoân nhö theá. Hoï
vaãn coù khaû naêng mang thai khi söû duïng caùc caùch
traùnh thai khoâng hieäu quaû hoaëc xem thöôøng vieäc
traùnh thai.
Ñoái vôùi phuï nöõ ngoaøi 35 tuoåi, trieät saûn laø
phöông phaùp ngöøa thai phoå bieán nhaát, sau ñoù
laø thuoác traùnh thai. Ñöùng sau hai bieän phaùp
treân laø duøng bao cao su, maøng traùnh thai
(diaphragm/Dutch cap), voøng traùnh thai, caùc
daïng noäi tieát toá nhö norplant vaø depo - provera.
Vaäy ôû tuoåi aáy baïn neân söû duïng bieän phaùp traùnh
thai naøo? Ñaây laø ñieàu caùc baùc só khuyeân:
- Ñoái vôùi phuï nöõ ngoaøi 30 tuoåi, caâu hoûi baïn
neân ñaët ra laø: toâi coøn muoán sinh con nöõa khoâng?
Caâu traû lôøi seõ giuùp baïn tìm ra phöông phaùp
traùnh thai phuø hôïp. Neáu baïn muoán sinh con

109
trong naêm tôùi, baïn coù theå söû duïng caùc bieän phaùp
traùnh thai sau: duøng bao cao su, maøng traùnh
thai, thuoác traùnh thai. Neáu baïn muoán vaøi naêm
nöõa môùi sinh, baïn coù theå söû duïng depo - provera,
muõi tieâm ngöøa thai hoaëc norplant daïng caáy hay
voøng traùnh thai.
- Baïn haõy baøn baïc vôùi choàng ñeå thoûa thuaän
xem neân duøng phöông phaùp traùnh thai naøo.
- Haõy hoûi yù kieán baùc só ñeå hoï tö vaán cho baïn
phöông phaùp naøo laø phuø hôïp vôùi tình traïng phuï
khoa, söùc khoûe,... cuûa baïn.

Baøi ñoïc theâm: Caáy thuoác traùnh thai

vaøo ngöôøi
Naêm 1990, thuoác traùnh thai daïng vieân khoâng
coøn laø daïng thuoác traùnh thai söû duïng noäi tieát toá
duy nhaát nöõa. Naêm aáy, nhöõng caùch caáy noäi tieát
toá nhö: norplant ñöôïc ñöa ra giôùi thieäu, naêm
1992 theâm moät loaïi nöõa ñöôïc pheâ chuaån.
Ñoù laø depo - provera. Caû hai loaïi naøy hieän
nay ñang ñöôïc söû duïng.
Norplant bao goàm 6 quaû nang côõ baèng que
dieâm ñöôïc caáy döôùi da ôû maët trong cuûa caùnh
tay. Nhöõng quaû nang naøy chöùa progestin, moät
daïng noäi tieát toá progesterone nhaân taïo coù muïc
ñích traùnh thai nhôø ngaên chaën söï ruïng tröùng,
laøm ñaëc dòch nhaày coå töû cung vaø laøm moûng
maøng loùt töû cung. Nhöõng caûn trôû söï sinh saûn

110
tröùng lieân keát ba maët theá naøy khieán cho tinh
truøng khoù tôùi töû cung hôn (nhôø vieäc laøm moûng
maøng loùt töû cung) laøm cho tröùng thuï tinh
khoâng kieám ñöôïc choã cö nguï thích hôïp.
Norplant laø moät phöông phaùp traùnh thai
keùo daøi ñöôïc khoaûng 5 naêm, hieám khi thaát
baïi. Tyû leä thaát baïi (coù thai ngaãu nhieân) trong
naêm ñaàu chæ khoaûng 1%.
Chuyeän laáy norplant ra thì sao? Thuû thuaät
naøy coøn gaây tranh caõi vì coù moät soá phuï nöõ cho
bieát laø bò nhöõng bieán chöùng. Theo caùc chuyeân
vieân, vaán ñeà maáu choát laø phaûi xem baùc só coù
ñöôïc ñaøo taïo ñeå laøm vieäc naøy hay khoâng?
Lôïi ích cuûa norplant: ñaây laø moät loaïi thuoác
traùnh thai hoaït ñoäng laâu daøi vaø tieän lôïi. Moät
khi ñöôïc ñöa vaøo roài, baïn khoâng coøn phaûi nhôù
duøng thuoác moãi ngaøy. Khi laáy ra roài, taùc duïng
traùnh thai cuûa noù heát ngay.
Taùc duïng phuï cuûa noù nhö theá naøo?
Moät soá phuï nöõ seõ bò nhöõng xaùo troän veà chu
kyø kinh, chæ coù kinh moät caùch lôø môø hay maát
haún, haønh kinh keùo daøi ngaøy, rong kinh. Ñaây
laø nhöõng lyù do maø nhieàu phuï nöõ khoâng muoán
duøng noù.
Rieâng depo - provera khoâng thích hôïp cho
nhöõng ai muoán coù thai ngay sau khi heát söû duïng
vì thöôøng phaûi ñôïi 6 thaùng sau khi ngöng thuoác
hoï môùi ñöôïc pheùp coù thai. Ñoâi khi thôøi gian
naøy phaûi maát caû naêm hay hôn theá.

111
 * Huyeàn thoaïi 2: chæ caàn moät bieän phaùp
traùnh thai laø chaéc aên roài.
Trieät saûn laø phöông phaùp traùnh thai maø
nhieàu phuï nöõ ôû ñoä tuoåi ngoaøi 30 thöôøng duøng.
Nhieàu chò em duøng caùch thaét voøi tröùng ñeå khoâng
cho tinh truøng gaëp tröùng hoaëc nhôø thuû thuaät caét
oáng daãn tinh (vasectomy) cuûa choàng.
Ñoái vôùi phuï nöõ, trieät saûn ñoøi hoûi söï phaãu
thuaät, coù theå gaây teâ cuïc boä hay gaây meâ toång
quaùt. Baùc só duøng keïp ñeå keïp oáng roài ñoát ñieän
(cauterize). Trong naêm ñaàu, khaû naêng thuï thai
thaáp hôn 3/1.000.
Nhöng lieäu baïn coù muoán laøm vaäy khoâng?
Theo tieán só Kaunitz: “duø ñaây laø phöông phaùp
haûo haïng cho nhöõng phuï nöõ khoâng muoán sinh
con nöõa thì yù nghó cho raèng voøng traùnh thai laø
phöông phaùp traùnh thai laâu daøi duy nhaát chæ laø
huyeàn thoaïi. Voøng traùnh thai, tieâm caáy depo -
provera vaø norplant cuõng laø nhöõng caùch trieät
saûn laâu daøi hieäu quaû”.
Phuï nöõ treû khoâng neân duøng phöông phaùp
trieät saûn naøy keûo sau naøy aân haän.

Baøi ñoïc theâm: Chaøng hay naøng neân

thöïc hieän?
Giaû söû baïn vaø choàng baïn quyeát ñònh thoâi
khoâng muoán coù theâm con nöõa, caû hai choïn
caùch trieät saûn. Nhöng vôï hay choàng seõ trieät saûn?

112
 Moät soá nghieân cöùu cho thaáy, trieät saûn nam
(coøn goïi laø thuû thuaät thaét oáng daãn tinh) thì an
toaøn vaø hieäu quaû hôn vieäc trieät saûn nöõ. Ñoù laø yù
kieán cuûa tieán só Paul Blumentthal, trôï giaûng
khoa saûn - phuï khoa ôû Trung taâm Y khoa
thuoäc Ñaïi hoïc John Hopkins ôû Baltiomore.
Thuû thuaät trieät saûn ôû nöõ thöôøng phaûi gaây meâ
toång quaùt khi thöïc hieän, duø raèng coù theå gaây cuïc
boä. Coøn thaét oáng daãn tinh thöôøng chæ caàn gaây
teâ cuïc boä. Hôn nöõa, thaét oáng daãn tinh reû hôn, ít
maát thôøi gian hôn, mau bình phuïc hôn.
Duø lôïi ñieåm laø nhö theá nhöng thöôøng phuï
nöõ hay trieät saûn nhieàu hôn nam vì phuï nöõ
quan taâm ñeán vieäc sinh ñeû coù keá hoaïch hôn
nam. Hoï thöôøng lui tôùi baùc só hôn neân baûn
thaân hoï ñöôïc nhieàu lôøi khuyeân hôn. Theâm nöõa,
vieäc trieät saûn cho nöõ thöôøng ñöôïc thöïc hieän
ngay sau khi hoï sinh con, nhö vaäy tieän hôn.

* Huyeàn thoaïi 3: vieân thuoác ngöøa thai thì

khoâng an toaøn.
Sau phöông phaùp trieät saûn, phuï nöõ thöôøng
traùnh thai baèng thuoác traùnh thai. Thuoác traùnh
thai ngaên trôû vieäc mang thai baèng caùch gaây trôû
ngaïi söï ruïng tröùng vaø moät soá taùc duïng khaùc. Noù
coøn laøm ñaëc dòch nhaày coå töû cung - lôùp maøng teá
baøo trôn cuûa coå töû cung taïo ñöôøng daãn cho tinh

113
truøng. Dòch nhaày ñaëc coù nghóa laø tinh truøng phaûi
khoù nhoïc vaø maát nhieàu thôøi gian ñeå tôùi töû cung.
Duø vieân thuoác traùnh thai vaãn coøn phoå bieán,
caùc baùc só cho raèng coøn nhieàu quan nieäm sai vaø
huyeàn thoaïi veà vieân thuoác naøy. Chaúng haïn, tröôùc
ñaây ngöôøi ta cho raèng thuoác vieân traùnh thai quaù
nguy hieåm cho phuï nöõ ngoaøi 30 tuoåi. Nhöng caû
cô quan quaûn lyù döôïc - thöïc phaåm vaø caùc khoa
saûn - phuï khoa ñeàu cho raèng noù an toaøn ñoái vôùi
nhöõng phuï nöõ khoâng huùt thuoác vaø khoûe maïnh.
Söï quan taâm veà an toaøn cuûa thuoác traùnh thai
chuû yeáu taêng leân töø nhöõng ngaøy thuoác traùnh thai
uoáng chöùa haøm löôïng estrogen cao hôn. Caùc nhaø
nghieân cöùu gioùng leân tieáng chuoâng caûnh baùo khi
hoï nghi ngôø raèng nhöõng phuï nöõ dung naïp cao
möùc estrogen coù theå maéc beänh tim vaø chöùng ñoät
quî cao hôn. Sau 30 naêm töø khi thuoác traùnh thai
ñöôïc quaûng baù, löôïng estrogen ñaõ haï thaáp 1/4 so
vôùi luùc ñaàu.
Haøm löôïng estrogen thaáp hôn khoâng laøm
giaûm hieäu quaû traùnh thai cuûa thuoác nhöng laïi an
toaøn hôn. Theo tieán só Blumentthal thì nhöõng
phuï nöõ khoâng huùt thuoác khi duøng thuoác traùnh
thai khoâng bò taêng nhieàu nhöõng bieán chöùng veà
tim maïch nhö ngöôøi ta lo sôï.
Hôn nöõa, ngoaøi vieäc traùnh thai, thuoác coøn coù
nhöõng lôïi ích khaùc maø ít ngöôøi bieát tôùi. Tieán só
Kaunitz noùi: “roõ raøng moät trong nhöõng noãi sôï

114
lôùn nhaát maø phuï nöõ löu taâm khi söû duïng caùc loaïi
noäi tieát toá laø sôï ung thö, nhaát laø ung thö vuù.
Nhöng nhieàu phuï nöõ khoâng bieát raèng do söû duïng
thuoác traùnh thai maø veà cô baûn hoï coù theå giaûm
nguy cô ung thö buoàng tröùng (ovarian cancer)”.
Duø ung thö buoàng tröùng laø hieám nhöng noù
cuõng laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân haøng ñaàu
cuûa nhöõng caùi cheát vì ung thö saûn khoa. Moät
phuï nöõ duøng thuoác vieân traùnh thai khoaûng 1
naêm coù theå giaûm nguy cô maéc beänh ung thö
buoàng tröùng ñeán treân 50%.
Neáu moät phuï nöõ söû duïng vieân thuoác traùnh
thai treân 1 naêm, tyû leä giaûm naøy coøn cao hôn.
Neáu hoï söû duïng treân 10 naêm, tyû leä naøy giaûm
treân 80%, hieäu quaû baûo veä cuûa noù coøn keùo daøi
nhieàu naêm sau khi söû duïng thuoác.
Khoâng nhöõng theá, thuoác coøn haï bôùt nguy cô
ung thö noäi maïc töû cung.
Theá coøn ung thö vuù thì sao? Vaán ñeà naøy ta
chöa roõ laém. Caùc nghieân cöùu coøn traùi ngöôïc
nhau. Moät soá cho raèng, thuoác traùnh thai vieân
laøm taêng nguy cô ung thö vuù, nghieân cöùu khaùc
laïi cho raèng, thuoác traùnh thai vieân laøm giaûm
nguy cô ung thö vuù. Toát hôn heát, khi baïn quan
taâm tôùi vaán ñeà naøy, baïn haõy suy xeùt vaán ñeà
theo caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ keát luaän: vieân
thuoác traùnh thai khoâng laøm gia taêng nguy cô
ung thö vuù.

115
 Theâm nöõa, thuoác traùnh thai coøn giuùp ngaên
ngöøa vieäc mang thai ngoaøi töû cung/mang thai laïc
vò (ectopic pregnancy), moät daïng mang thai
trong ñoù tröùng ñöôïc thuï tinh caáy ngoaøi töû cung,
coù khi ñe doïa söï soáng (thöôøng thì ôû voøi tröùng -
fallopian tube). Thuoác coøn giuùp ñieàu hoøa kyø kinh
vaø giaûm nheï söï co thaét khi haønh kinh, ít bò rong
kinh. Theo tieán só Kaunitz, neáu baïn ñang söû
duïng thuoác ñeàu ñaën, baïn ít coù nguy cô boû töû cung
(hysterectomy).
Moät soá baùc só khuyeân raèng: sau moät soá naêm
söû duïng baïn neân ngöøng moät thôøi gian ñeå cô theå
“taïm nghæ”. Nhöng theo tieán só Rosenfild, ñieàu
aáy khoâng caàn vì neáu baïn caàn ñöôïc baûo veä,
khoâng coù lyù do gì baïn phaûi ngöøng thuoác vì khi
baïn ngöøng thuoác baïn coù khaû naêng coù thai ngoaøi
yù muoán.
Neáu coù baát kyø nghi ngaïi naøo, baïn neân hoûi yù
kieán baùc só. Sau ñaây laø moät soá vaán ñeà caàn xem xeùt:
- Xem tieàn söû beänh cuûa baïn: thuoác traùnh thai
vieân phuø hôïp cho nhöõng phuï nöõ khoûe maïnh,
khoâng huùt thuoác. Nhöõng phuï nöõ bò chöùng ñoâng
maùu, huyeát aùp cao, tieåu ñöôøng hay moät soá beänh
khaùc thì khoâng neân duøng.
- Xem laïi chu kyø kinh cuûa baïn: coù ñeán moät
nöûa soá chò em chaäm haønh kinh sau khi ngöøng
duøng thuoác, thöôøng 2 hay 3 thaùng nhöng cuõng coù
khi keùo daøi treân 6 thaùng.

116
 - Xem xeùt caùc thoùi quen cuûa baïn: nhöõng phuï
nöõ ñang ôû ñoä tuoåi naêng giao hôïp neáu boû quaõng
vaøi laàn khoâng duøng thuoác thì khaû naêng thuï thai
cao. Haõy thaúng thaén trao ñoåi vôùi baùc só ñeå neáu
caàn thì neân söû duïng caùch traùnh thai khaùc.

Baøi ñoïc theâm: Phöông phaùp traùnh thai

khaån caáp
Moät hoâm naøo ñoù boãng nhieân baïn hôi lo veà
chuyeän xaûy ra ñeâm qua - coù theå coù haäu quaû -
nhöng baïn vaãn coù theå cöùu vaõn tình hình.
Ñaáy laø phöông phaùp traùnh thai khaån caáp,
baïn coù theå söû duïng trong voøng 3 ngaøy sau khi
quan heä maø khoâng söû duïng bieän phaùp traùnh
thai naøo. Baïn coù theå duøng vieân thuoác traùnh
thai naøy trong khoaûng thôøi gian 72 giôø sau khi
quan heä. Ñaây laø nhöõng vieân thuoác traùnh thai
lieàu thaáp nhöng mang laïi hieäu quaû tôùi 97%.
Khi baùc só chæ ñònh baïn duøng loaïi naøy, baïn seõ
ñöôïc söû duïng 8 vieân thuoác: 4 vieân uoáng ngay,
4 vieân uoáng sau ñoù 12 giôø. Treân thò tröôøng coøn
coù loaïi 2 vieân: 1 vieân uoáng ngay, 1 vieân uoáng
sau ñoù 12 giôø1.
Neáu söï thuï tinh chöa xaûy ra, thuoác ngaên
trôû söï di chuyeån cuûa tinh truøng baèng caùch laøm
ñaëc ñòch nhaày coå töû cung vaø laøm thay ñoåi toác

___________
1. Treân thò tröôøng coøn coù loaïi chæ duy nhaát 1 vieân (BT).

117
 ñoä di chuyeån qua voøi tröùng cuûa tinh truøng.
Coøn neáu tinh truøng ñaõ thuï tinh tröùng, vieäc
mang thai bò ngaên trôû vì thuoác laøm thay ñoåi
maøng loùt töû cung ñeå tröùng thuï tinh khoâng caáy
ñöôïc vaøo.
Nhöõng phuï nöõ thöôøng quan heä maø khoâng
söû duïng caùc bieän phaùp traùnh thai coù theå duøng
voøng traùnh thai nhö moät daïng traùnh thai
khaån caáp.

* Huyeàn thoaïi 4: voøng traùnh thai coù vaán ñeà?

Theo caùc baùc só thì hieän voøng traùnh thai ñang
coù vaán ñeà caàn xem laïi.
Voøng traùnh thai laø moät thieát bò baèng chaát
deûo ñöôïc baùc só caøi vaøo beân trong töû cung. Moät
sôïi daây ñöôïc noái vaøo voøng ruõ xuoáng qua coå töû
cung ñeå baùo cho bieát duïng cuï coù naèm ñuùng choã
hay khoâng?
Trong thaäp kyû 1970 - 1980, voøng traùnh thai
gaàn nhö ñoàng nghóa vôùi söï ruûi ro vaø nguy hieåm,
noù lieân quan ñeán söï gia taêng nguy cô vieâm vuøng
tieåu khung neân nhieàu ngöôøi khoâng söû duïng noù.
Caùc nghieân cöùu cho thaáy, voøng traùnh thai laø
phöông phaùp traùnh thai an toaøn vaø hieäu quaû cho
nhöõng phuï nöõ khoâng coù nguy cô bò laây beänh qua
ñöôøng tình duïc, nghóa laø phuï nöõ soáng ñôøi soáng
vôï choàng chung thuûy.
Hieän coù hai loaïi voøng traùnh thai. Loaïi thöù

118
nhaát laø T 380A baèng ñoàng, coøn ñöôïc goïi laø
ParaGard. Loaïi thöù hai coù teân laø Progestasert coù
taåm thuoác chöùa progesterone.
* Huyeàn thoaïi 5: caùc phöông phaùp raøo chaén
ñaõ bò coå loã?
Neáu baïn vöùt boû bao cao su, muõ coå töû cung vaø
maøng chaén vì chuùng quaù vöôùng víu, coå loã, khoâng
ñaùng tin caäy thì baïn neân xem xeùt laïi vaán ñeà. Ví
duï, bao cao su laø phöông phaùp traùnh thai thoâng
duïng khoâng chæ ñeå traùnh thai raát hieäu quaû maø
coøn baûo ñaûm baïn khoâng bò laây truyeàn caùc beänh
qua ñöôøng tình duïc nhö: giang mai, laäu, moàng
gaø, HIV...
Thaät söï caùc bieän phaùp traùnh thai baèng raøo
chaén nhö bao cao su, maøng chaén... höõu duïng hôn
baïn nghó nhieàu.

119
 MAÕN KINH
(MENOPAUSE)

* Ñôøi soáng sau giai ñoaïn ruïng tröùng

Maõn kinh baùo hieäu cho bieát baïn ñaõ “giaûi
quyeát xong” hôn keùm 900.000 tröùng maø baïn
mang theo mình. Nguoàn cung caáp (hai buoàng
tröùng) ngöøng saûn sinh noäi tieát toá.
Noù khoâng xaûy ra ñoät ngoät ñaâu. Tröôùc khi
heát haún khaû naêng sinh saûn, hai buoàng tröùng
oàn aõ tröôùc luùc leân tieáng baûo “theá laø hoaøn taát”.
Ñaáy laø giai ñoaïn laáp löûng maø caùc baùc só goïi laø
caän maõn kinh.
Suoát giai ñoaïn naøy, vieäc cung caáp nguoàn
estrogen cuûa phuï nöõ baét ñaàu chaäp chôøn. Söï
cung caáp noäi tieát toá khoâng ngöøng ñoät ngoät,
nhöng noù giaûm ñuû ñeå gaây ra nhöõng kyø kinh
thaát thöôøng. Noäi tieát toá coù aûnh höôûng leân quaù
nhieàu chöùc naêng cuûa cô theå, moïi loaïi thay ñoåi
xaûy ra khi noù thieáu.
Caän maõn kinh coù theå keùo daøi töø 2 ñeán 10
naêm. Ñoái vôùi moãi phuï nöõ, caùc trieäu chöùng vaø caùc
daáu hieäu daãn tôùi maõn kinh khaùc nhau.

120
 Vieäc haï thaáp estrogen thöôøng gaây ra caùc kyø
kinh thaát thöôøng, thöôøng ñaáy laø manh moái ñaàu
tieân cuûa söï maõn kinh. Phuï nöõ coøn nhaän thaáy bò
khoâ aâm ñaïo, moùt ñi tieåu nhieàu.
Khoaûng 85% phuï nöõ caûm thaáy böøng böøng
trong giai ñoaïn caän maõn kinh. Nhöng caû chöùng
naøy cuõng khoâng ai gioáng ai. Coù theå baïn vaãn thaùo
moà hoâi luùc tieát trôøi maùt meû hoaëc chæ hôi caûm
thaáy nong noùng ôû gaùy. Nhöõng traän ñoå moà hoâi
vaøo ban ñeâm cuõng laø chuyeän bình thöôøng cuûa
chöùng höøng höïc naøy (ñeå roài sinh ra moät soá trieäu
chöùng khaùc nhö: thieáu maùu, meät moûi, hay baún
gaét, chao ñaûo, traàm caûm vaø hay queân).
Estrogen coøn taùc ñoäng vaøo cô theå theo nhieàu
caùch. Theo tieán só Bernadine Healy: “Phaàn cô
theå naøo cuûa phuï nöõ maø baïn ñeà caäp tôùi ñeàu coù caùc
thuï theå estrogen. Chuùng ôû trong tim, xöông, caùc
ñoäng maïch vaø naõo cuûa hoï chöù khoâng chæ trong
heä sinh saûn vaø caëp vuù”.
Nhöng moái lieân quan vôùi caùc daáu hieäu khaùc
thöôøng goùp phaàn vaøo söï maõn kinh (söï taêng caân,
heát ham muoán tình duïc, ñau khôùp, ruïng toùc, da
khoâ) thì roõ raøng hôn nhieàu. Ñaáy laø söï maõn kinh
hay tuoåi giöõa ñôøi hoaëc loái soáng? Prouty ñaõ noùi:
“Chuùng toâi quaû laø khoâng ñuû caùc döõ lieäu chaéc
chaén ñeå lieân keát nhöõng töông quan naøy”.
Theá nhöng, khoâng coù gì phaûi do döï ñeå cho
raèng nguy cô cuûa chöùng loaõng xöông, beänh tim

121
ñang daâng cao khi estrogen caïn kieät. Vì
estrogen baûo veä xöông, tim cuûa baïn neân khi noù
giaûm suùt, baïn neân tìm caùch buø ñaép söï maát maùt
cuûa noù baèng cheá ñoä aên uoáng, taäp luyeän vaø coù theå
baèng caû lieäu phaùp thay theá noäi tieát toá.

Baøi ñoïc theâm: Vaãn phaûi ngöøa thai

Neáu baïn ñaõ töøng söû duïng phöông phaùp
ngöøa thai, baïn caàn tieáp tuïc duøng suoát giai
ñoaïn caän maõn kinh vì baïn coøn saûn sinh moät
soá tröùng neân vaãn coù theå mang thai. Chæ caàn
moät tröùng laø coù theå thuï tinh. Giai ñoaïn naøy
chöa phaûi ñaõ laø luùc chaám döùt.
Giai ñoaïn naøy duøng thuoác vieân traùnh thai
caøng coù lôïi. Noù thay theá caùc noäi tieát toá töï
nhieân, giuùp kieåm soaùt nhöõng kyø kinh thaát
thöôøng. Ñoái vôùi moät soá phuï nöõ, noù coøn giuùp
khoáng cheá hoäi chöùng tieàn kinh nguyeät - gioáng
nhö caùc trieäu chöùng cuûa maõn kinh maø baïn
ñang caûm thaáy nhö ñau nhöùc, caùu kænh vaø
theøm aên.

* Söï taïm ngöng vaø chuyeän sau ñoù

Nhö töï thaân söï maõn kinh, töø naøy chæ aùm chæ
thôøi gian cuoái kyø cuûa baïn. Dó nhieân, baïn khoâng
bieát luùc naøo laø luùc cuoái. Nhöng neáu ñaõ moät naêm
maø baïn khoâng haønh kinh, baïn coù theå baûo mình
raèng baïn ñang ôû thôøi kyø maõn kinh, duø khoâng ai

122
minh ñònh giôø giaác cuûa noù, hoï chæ baûo tuoåi trung
bình laø 51 (vì chaúng coù gì ñaëc bieät ñeå baùo hieäu
giai ñoaïn cuoái cuøng naøy). Coù ñieàu, nhöõng phuï nöõ coù
ít tröùng hôn thöôøng maõn kinh sôùm hôn, coù khi
tröôùc caû tuoåi 41. Neáu baïn bò caét buoàng tröùng hoaëc
phaûi xaï trò hay hoùa trò thì möùc estrogen cuûa baïn
cuõng giaûm maïnh. Neáu baïn khoâng bieát chaéc, baùc só
coù theå cho laøm xeùt nghieäm kích thích nang ñeå ño
möùc hoaït ñoäng caät löïc cuûa tuyeán yeân nhaèm taùc
ñoäng vaøo chöùc naêng cuûa söï ruïng tröùng.
Vieäc nhaän thöùc laø coù moät ngaøy naøo ñoù cô theå
cuûa baïn seõ ngöøng saûn sinh estrogen coù theå giuùp
giaûm nguy cô toån thaát xöông vaø maéc beänh tim
ñeå "chuaån bò cho nhöõng gì seõ dieãn ra, baûo veä cô
theå vaø giöõ gìn söùc khoûe cuûa chuùng ta. Maõn kinh
ñang tôùi, nhöng noù phaûi ñöôïc tính toaùn tröôùc ñeå
chuùng ta soáng vui veû" - tieán só Anita L.Nelson -
giaùo sö trôï giaûng khoa saûn, phuï khoa ôû Ñaïi hoïc
California, Los Angeles ñaõ noùi nhö theá. Muoán
vaäy, chuùng ta phaûi:
- OÅn ñònh caân naëng: neáu cheá ñoä aên uoáng cuûa
baïn thaáp canxi vaø ít hoaït ñoäng, taäp luyeän thì
baïn baét ñaàu toån thaát xöông ôû ñoä tuoåi 30. Tình
traïng maát xöông naøy laøm cho baïn sôùm ñeán gaàn
thôøi kyø maõn kinh. Nhöng baïn coù theå laøm chaäm
toác ñoä maát xöông baèng caùch giöõ vöõng caân naëng
qua vieäc chòu khoù baùch boä, taäp theå duïc nhòp ñieäu
nheï nhaøng.

123
 - Naêng hoaït ñoäng ñeå cuûng coá phaàn cô theå
treân: vieäc baùch boä vaø chaïy giuùp cuûng coá nhöõng
xöông döôùi hoâng cuûa baïn, baïn caàn taäp luyeän ñeå
cuûng coá phaàn cô theå treân baèng nhöõng moân nhö
cöû taï, keùo co...
- Traùnh aên beùo: nguy cô bò beänh tim gia
taêng khi cô theå baïn caàn estrogen, vì theá cheá
ñoä aên caøng thaáp chaát beùo (nhaát laø chaát beùo
baõo hoøa goác ñoäng vaät) caøng toát. Chaát beùo naøy
gaây ngheõn ñoäng maïch. Baïn neân taêng cöôøng
chaát xô, rau traùi...

Baøi ñoïc theâm: Caùc trieäu chöùng cuûa

maõn kinh
Bieåu ñoà döôùi ñaây cho thaáy tyû leä cuûa töøng
trieäu chöùng ôû phuï nöõ.
- Taêng caân: 42%
- Xaùo troän nguû nghæ: 41%
- Böøng böøng: 40%
- Meät moûi: 37%
- Ham muoán tình duïc: 36%
- Hay queân: 35%
- Ñau khôùp: 34%
- Chao ñaûo: 33%
- Giöõ nöôùc: 31%
- Khoâ aâm ñaïo: 31%
- Moùt tieåu luoân: 31%

124
 - Boàn choàn: 26%
- Chaùn chöôøng: 26%
- Ñau nöûa ñaàu/nhöùc ñaàu: 21%
- Rong kinh: 15%

* Quyeát ñònh quan troïng:

Neáu baïn ñang ôû ñoä tuoåi 40, coù theå baïn nghó
tôùi lieäu phaùp thay theá noäi tieát toá (hormone
replacement therapy - HRT), moät lieäu phaùp maø
baïn thaáy baùo chí noùi nhieàu veà nhöõng lôïi ích vaø
baát lôïi cuûa noù.
Phuï nöõ coù theå duøng lieäu phaùp naøy baèng caùch
uoáng vieân thuoác hay mieáng daùn ñeå thay theá
estrogen ñang maát ñi trong cô theå cuûa hoï. Nhieàu
phuï nöõ khoâng chæ dung naïp duy nhaát estrogen,
hoï coøn keát hôïp dung naïp hoãn hôïp caùc noäi tieát toá
khaùc, vì neáu khoâng coù nhöõng noäi tieát toá khaùc, noù
laøm taêng nguy cô ung thö töû cung (HRT tieâu bieåu
laø söï keát hôïp estrogen vôùi progestin toång hôïp).
Chöùng cöù cho thaáy raèng lieäu phaùp HRT giuùp laøm
ngöøng tình traïng toån thaát xöông vaø giaûm nguy
cô maéc beänh tim ñeán 50% nhöng laïi coù chöùng cöù
cho thaáy noù gia taêng nguy cô ung thö vuù, vì theá
caùc baùc só coøn ñang caân nhaéc caùc nguy cô naøy.
Nhöng duø sao ñaây vaãn laø lieäu phaùp maø caùc baùc só
thöôøng gôïi yù ñeå baïn xem xeùt, döïa vaøo caùc lôïi ích

125
cuûa noù. Vaán ñeà chæ coøn laø baïn caàn söû duïng noù
bao laâu tuøy vaøo tieàn söû cuûa töøng ngöôøi. Theo tieán
só Stephanie Beling: “neáu baïn khoâng coù caùc trieäu
chöùng bò beänh tim hay nguy cô loaõng xöông, baïn
khoâng caàn duøng lieäu phaùp naøy”.
Moät trong nhöõng lôïi ích cuûa HRT laø giaûm
nhöõng côn böøng böøng (xung huyeát). Nhöng neáu
baïn khoâng söû duïng HRT, baïn vaãn coù moät soá kyõ
thuaät khaùc ñeå giuùp haïn cheá vieäc naøy:
- Thôû saâu: nhöõng côn böøng böøng coù theå tôùi
thình lình luùc baïn naèm nghæ tröa hoaëc khi baïn
ñang duøng böõa tieäc ñaõi moät thöôïng khaùch. Phaûi
laøm sao ñaây? Baïn coù theå taäp trung thôû thaät saâu
vaø ñeàu, xua tan noù ñi tröôùc khi noù laøm baïn ñoå
moà hoâi.
- Traù nh duøng ñoà aên chieâ n: nhöõng loaï i thöïc
phaåm naøy thöôøng laøm buøng phaùt caùc côn
noùng böøng.
- Kieåm tra caùc loaïi thöùc uoáng: röôïu, caø pheâ coù
theå laøm baïn noùng böøng. Haõy ngöøng duøng chuùng
neáu chuùng gaây cho baïn böøng böøng leân. Neân nhôù
raèng caû soâcoâla cuõng coù chaát cafein.
- Moät soá caùch khaùc: xoa nöôùc hay kem estrogen
leân. Theo Prouty, côn cöïc khoaùi (luùc aùi aân)
cuõng laø bieän phaùp giuùp baïn giaûm bôùt côn noùng
böøng böøng.

126
 Baøi ñoïc theâm: Giaûm bôùt tình traïng toån
thaát xöông - Cheá ñoä luyeän taäp vaø aên uoáng
- Giaûm bôùt tình traïng toån thaát xöông
Khi baïn troâng thaáy moät baø laõo beù tí teo coù
caùi löng cong voøng thì ñoù laø hình aûnh thöôøng
gaëp cuûa chöùng loaõng xöông. Nhöng beänh
moûng xöông baét ñaàu töø raát sôùm, luùc phuï nöõ
coøn raát treû vaø coøn ñi ñöùng thaúng ngöôøi. Neáu
moät ngöôøi ít taäp luyeän, laïi aên kieâng nhieàu thöù
nhö caùc saûn phaåm töø söõa hay thöïc phaåm giaøu
canxi; neáu ngöôøi aáy thuoäc loaïi nhoû con hay
nghieän thuoác laù thì chaéc chaén xöông bò thoaùi
hoùa töø luùc chöa ñeán 40 tuoåi.
Xöông vaø canxi coù quan heä vôùi nhau nhö
theá naøo?
Ñuùng laø xöông raát baän bòu. Caùc teá baøo coù
teân laø teá baøo huûy xöông (osteoclast) phaân huûy
xöông giaø coãi vaø ñöa noù vaøo doøng maùu, trong
khi nhöõng teá baøo taïo xöông (osteoblast) xe caùc
sôïi ñaïm meàm - chaát taïo keo (collgagen) -
thaønh nhöõng toå ong cuûa xöông môùi. Caùc tinh
theå canxi vaø phosphor laøm cho caùc sôïi meàm aáy
cöùng laïi vaø thaønh phaåm laø xöông cöùng chaéc.
Cho tôùi khi 30 ñeán 35 tuoåi, caùc teá baøo taïo
xöông vaø huûy xöông caân baèng nhau. Vì theá
vieäc taïo ra xöông môùi cuõng nhanh baèng xöông
cuõ bò huûy ñi. Nhöng sau nhöõng naêm aáy,

127
nhöõng keû phaù hoaïi laïi troäi hôn, trong ñoù
estrogen ñoùng moät vai troø quan troïng. Khi
estrogen tuït giaûm nhanh sau khi maõn kinh,
caùc teá baøo huûy xöông chieám öu theá. Keát quaû laø
chuùng coù theå laáy 7% khoái löôïng xöông cuûa
chuùng ta suoát nhöõng naêm sau maõn kinh.
Theo tieán só Anita L.Nelson: “loaõng xöông
khoâng chæ nguy hieåm maø coøn laøm baïn bò taøn
taät nöõa”.
Duø sao baïn coù theå khaéc phuïc vaø thaéng cuoäc.
Neáu baïn söû duïng HRT ngay naêm naêm ñaàu
sau maõn kinh, baïn coù theå giaûm ñöôïc treân 50%
nguy cô gaãy xöông do loaõng xöông.
Coù ñieàu, HRT khoâng phaûi caâu traû lôøi duy
nhaát, caàn xem xeùt loái soáng cuûa baïn nhö: naêng
taäp theå duïc (ít nhaát 3 laàn/tuaàn); cheá ñoä aên
uoáng giaøu canxi (keå caû nguoàn estrogen thöïc
vaät coù nhieàu trong ñaäu naønh); uoáng ít röôïu.
- Cheá ñoä taäp luyeän vaø aên uoáng
Nhôø laøm chuû vieäc taäp luyeän vaø aên uoáng
baïn coù theå laøm cho thôøi gian maõn kinh cuûa
baïn deã chòu hôn. Bieåu ñoà döôùi ñaây noùi leân
“traûi nghieäm tích cöïc” cuûa nhieàu phuï nöõ luùc
maõn kinh.
+ Taàn suaát luyeän taäp: treân 3 laàn/tuaàn: 47%;
ít hôn 3 laàn/tuaàn: 35%.
+ Cheá ñoä cuûa ngöôøi aên chay: ngöôøi aên chay:
51%; ngöôøi khoâng aên chay: 41%.

128
 + AÊn chaát beùo: cheá ñoä aên thaáp beùo: 50%;
cheá ñoä aên cao beùo: 33%.
+ AÊn ñaäu naønh: thöôøng aên: 60%; ít khi aên
hay khoâng bao giôø aên: 41%.
Chæ caàn coá gaéng moät chuùt laø baïn coù theå
thay ñoåi cheá ñoä coù lôïi cho baïn luùc maõn kinh,
khi maø baïn chòu nhöõng aûnh höôûng cuûa vieäc haï
thaáp estrogen.
Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi chôùm böôùc vaøo thôøi kyø
naøy, baïn caàn taêng cöôøng theâm canxi - 1500 mg
moãi ngaøy (hay 1000 mg neáu baïn coøn söû duïng
HRT). Lyù töôûng laø baïn neân laáy canxi töø vieäc
aên uoáng vì khoaùng chaát naøy ñöôïc haáp thu toát
nhaát khi noù tôùi töø caùc nguoàn thöïc phaåm.
Canxi khoâng laø nguoàn dinh döôõng duy nhaát
maø baïn caàn luùc maõn kinh, baïn coøn caàn theâm
nhöõng thöïc phaåm khaùc:
+ Taùm ly nöôùc moät ngaøy ñeå giuùp vuøng
khung chaäu cuûa baïn aåm.
+ Nhöõng thöïc phaåm coù caùc chaát acid beùo
nhö: haït boâng caûi, caù hoài, ñaäu naønh, caùc loaïi
rau laù xanh giuùp cô theå baïn aåm maùt.
+ Muoái kali (nhö chaát thay theá muoái
morton) thay cho muoái thöôøng duøng ñeå giaûm
möùc ñoä giöõ nöôùc luùc maõn kinh.
+ Nhöõng thöïc phaåm coù beta - carotene vaø
caùc sinh toá C vaø E - nhöõng chaát khaùng oâxy
hoùa - giuùp giaûm nguy cô maéc beänh tim.

129
 + Haønh vaø toûi laøm haï thaáp cholesterol.
+ Caùc thöïc phaåm coù chaát xô nhö baùnh mì
laøm baèng boät mì nguyeân chaát vaø caùc loaïi rau
traùi cuõng giuùp haï thaáp cholesterol, ngaên ngöøa
ung thö keát traøng.
+ Hoa cuùc La Maõ vaø göøng pha traø laø nhöõng
thaûo moäc laøm giaûm nheï caùc trieäu chöùng.

130
 BEÄNH LAÂY QUA ÑÖÔØNG TÌNH DUÏC
(SEXUALLY TRANSMITTED DISEASES)

Baïn möôøng töôïng xem söï theå nhö theá naøo khi
tìm mua bao cao su ôû moät choán khæ ho coø gaùy?
Nhöng thôøi ñaïi ñaõ thay ñoåi. Giôø thì baïn coù
theå hoûi mua noù ôû baát kyø ñaâu.
Trong thôøi ñaïi buøng noå beänh AIDS, bao cao
su khoâng chæ laø phöông tieän ngöøa thai maø coøn laø
phöông tieän ngöøa caùc loaïi beänh laây qua ñöôøng
tình duïc.

* Nhöõng beänh truyeàn nhieãm

Coù treân 50 loaïi beänh laây qua ñöôøng tình duïc
(sexually transmitted diseases - STDs), bao goàm
beänh laäu, beänh trichomonas, caùc beänh aâm ñaïo do
vi khuaån, chlamydia, vieâm gan B, beänh herpes,
caùc loaïi muïn côm boä phaän sinh duïc ngoaøi, beänh
vieâm vuøng tieåu khung (pelvic inflammatomy
disease - PID), giang mai, beänh haï cam
(chancroid) vaø nhöõng thöù beänh khaùc. Nhöõng
beänh naøy laïi thöôøng xaâm nhaäp ôû phuï nöõ nhieàu
hôn ôû nam giôùi, rieâng chlamydia vaø beänh laäu

131
haàu nhö phuï nöõ maéc gaáp ñoâi nam giôùi, chuùng
haïi söùc khoûe cuûa nöõ nhieàu hôn nam: khaû naêng
sinh saûn bò ñe doïa, khi sinh nôû gaëp nhieàu bieán
chöùng, söùc khoûe treû sô sinh coù theå bò nguy hieåm.
Vì theá baïn caàn baûo veä chính mình. Sau ñaây laø
nhöõng lôøi khuyeân cuûa caùc chuyeân gia:
- Baûo ñaûm baïn khoâng maéc beänh: neáu baïn ñaõ
quan heä tình duïc thieáu an toaøn vôùi baïn tình ñaõ
maéc beänh, baïn coù theå bò laây beänh. Coù ñieàu, moät
soá loaïi beänh naøy khoâng gaây ra caùc trieäu chöùng.
Baïn caàn ñi baùc só ñeå kieåm tra. Vieäc kieåm tra
giuùp baïn ñieàu trò kòp thôøi.
- Khuyeân baïn tình cuûa mình ñi khaùm: tröôùc
khi nguû vôùi baïn tình, haõy hoûi anh ta xem anh ta
coù beänh gì khoâng? Ñaõ ñi kieåm tra chöa? Khoâng
phaûi luùc naøo hoï cuõng noùi thaät. Hôn nöõa, coù
nhöõng ngöôøi ñaõ maéc beänh maø khoâng bieát.
- Chæ quan heä tình duïc khi ñaõ duøng bao cao
su: ñaây laø phöông tieän an toaøn nhaát. Hôn nöõa,
hieän nay ñaõ coù bao cao su cho nöõ. Baïn haõy töï
baûo veä chính mình.
- Haõy duøng theâm chaát döï phoøng: ñaáy laø maøng
chaén vaø caùc loaïi boït traùnh thuï thai, nhöõng chaát
dieät tinh truøng nhö nonoxynol 9, khoâng nhöõng
traùnh thuï thai maø coøn giuùp ngaên ngöøa tình
traïng bò laây beänh.
- Ñeå ñeøn saùng khi quan heä tình duïc: ñaáy laø
caùch giuùp baïn quan saùt da vaø döông vaät cuûa baïn

132
tình xem coù caùc daáu hieäu beänh hay khoâng tröôùc
khi quan heä. Nhöõng baát thöôøng caàn löu yù laø choã
lôû loeùt, muïn, chaûy muû... ôû döông vaät...

Baøi ñoïc theâm: Caùch söû duïng bao cao su

Khi ñöôïc hoûi coù phaûi haàu heát phuï nöõ bieát
caùch mang bao cao su cho nam giôùi, tieán só
Katherine Forsest ñaõ khaúng ñònh vôùi baïn laø
“Khoâng”. Hoï caàn taäp ñaáy.
Sau ñaây laø nhöõng chæ daãn cuûa baø:
- Taäp tröôùc khi caàn: töø caùch laáy bao cao su
ra sao cho ñuùng höôùng vaø khoâng laøm raùch
bao, ñeán caùch caàm noù, trôû noù ra sao. Baïn coù
theå taäp vôùi cuû caø roát hay traùi chuoái.
- Kieåm tra chaát boâi trôn: chæ neân duøng caùc
chaát boâi trôn coù goác nöôùc nhö K - Y hay
replens vì nhöõng thöù khaùc coù theå laøm hoûng
chaát muû (nhöïa).
- Giöõ bao ôû choã maùt vaø coøn môùi: giöõ bao ôû
choã maùt vaø toái vì söùc noùng vaø aùnh saùng coù theå
laøm hoûng bao.
- EÙp vaø trôû bao: sau khi laáy ra, baïn coù theå
duøng ngoùn tay phaûi vaø ngoùn tay troû eùp
khoâng khí ra khoûi ñaàu bao. Ñaët bao ngay
ñaàu döông vaät cöông cöùng cuûa chaøng vaø nheï
nhaøng trôû noù ra.

133
 Hình 1: Sau khi chaøng ñaõ
phoùng tinh, baïn duøng tay naém
laáy ñaùy döông vaät luùc chaøng ruùt
noù ra khoûi aâm ñaïo ñeå bao khoâng
cuoän vaøo trong, traùnh traøn tinh
dòch ra

Hình 2: Neân ruùt bao ra

khoûi döông vaät tröôùc khi
noù meàm laïi

* Moät soá beänh cöïc kyø nguy hieåm

Taát caû caùc loaïi beänh laây qua ñöôøng tình duïc
ñeàu ñaùng quan taâm. Nhöng theo tieán só
Forrest, coù ba loaïi nguy hieåm nhaát cho phuï nöõ
hieän nay laø chlamydia; human papillomavirus
(HPV); HIV/AIDS.

- Beänh Chlamydia:
Ñaây laø loaïi vi khuaån ñe doïa tính maïng chính
cho phuï nöõ vì noù gaây haïi ñeán khaû naêng sinh saûn

134
cuûa hoï. Beänh naøy heát söùc phoå bieán. Tuy con soá
thoáng keâ chöa phaûn aùnh heát nhöng theo tieán
só Walker: “moãi naêm coù töø 3.000.000 ñeán
10.000.000 phuï nöõ Myõ nhieãm vi khuaån naøy”.
Ñieàu raéc roái cuûa chlamydia laø baïn coù theå ñaõ bò
nhieãm nhöng khoâng bieát vì thöôøng khoâng coù caùc
trieäu chöùng.
Neáu beänh naøy khoâng ñöôïc ñieàu trò, vi khuaån
coù theå ñi leân tôùi voøi tröùng laøm taéc voøi hoaëc taïo
seïo. Ñaáy laø vieâm ñöôøng treân, ñöôïc goïi laø beänh
vieâm vuøng tieåu khung, thöôøng gaây voâ sinh. Vieäc
taïo seïo do chlamydia coøn daãn ñeán tình traïng
mang thai ngoaøi töû cung (ectopic pregnancy).
- Caàn kieåm tra haèng naêm: neân ñi kieåm tra caû
khi baïn khoâng thaáy coù caùc trieäu chöùng.
- Ñöøng ñieàu trò kieåu nöûa vôøi: chlamydia coù
theå chöõa baèng caùc khaùng sinh, ñieàu caàn laø phaûi
tuaân thuû söï höôùng daãn cuûa baùc só, nghóa laø duøng
heát thuoác, keå caû khi khoâng coøn thaáy trieäu chöùng
hoaëc caûm thaáy ñôõ.
- Khuyeân chaøng ñi khaùm: vì neáu chæ ñieàu trò
mình baïn laø ñieàu khoâng toát vì luùc aáy chaøng laïi
tieáp tuïc gaây vieâm nhieãm cho baïn.

Baøi ñoïc theâm: Baïn haõy ñi xeùt nghieäm

Haèng naêm baïn ñeàu xeùt nghieäm kính pheát
Pap, neáu keát quaû phaûn hoài bình thöôøng, baïn
khoâng maéc caùc beänh laây qua ñöôøng tình duïc?

135
 Caùc chuyeân gia löu yù raèng: khoâng nhaát
thieát nhö vaäy. Kính pheát Pap khoâng phaùt
hieän ñöôïc chlamydia, beänh laäu, HIV/AIDS
hay giang mai... Neáu baïn muoán bieát veà
nhöõng beänh naøy, baïn phaûi laøm caùc xeùt
nghieäm khaùc, goàm:
- Caáy vi truøng beänh laäu vaø chlamydia: vì
kính pheát Pap khoâng cho baïn bieát baïn coù bò
beänh laäu hay chlammydia, baïn caàn ñeà nghò
baùc só cho caáy nhöõng vi truøng caùc loaïi beänh
naøy. Khoâng phaûi laàn khaùm phuï khoa naøo cuõng
töï ñoäng phaûi laøm xeùt nghieäm naøy.
- Xeùt nghieäm HIV/AIDS: ñeå bieát mình coù bò
nhieãm vi ruùt HIV/AIDS khoâng, baïn caàn thöû
maùu. Khi thöû baïn coù theå giaáu teân, laáy moät maõ
soá naøo ñoù. Ñieàu phieàn toaùi laø baïn coù theå queân
maõ soá cuûa mình neân seõ khoâng bieát ñöôïc keát
quaû xeùt nghieäm.
- Xeùt nghieäm giang mai: giang mai coù theå
phaùt hieän qua vieäc thöû maùu ngay taïi phoøng
khaùm cuûa baùc só. Ñaây cuõng khoâng phaûi xeùt
nghieäm thöôøng kyø trong nhöõng laàn ñi khaùm
phuï khoa, nhöng noù laø ñieàu baét buoäc neáu baïn
muoán keát hoân.

- Beänh human papilloma virus - HPV

Ngöôøi ta thöôøng goïi laø muïn côm boä phaän sinh
duïc ngoaøi. Ñaây cuõng laø loaïi beänh caàn quan taâm

136
ñoái vôùi nöõ vì nhieàu ngöôøi maéc phaûi maø khoâng
bieát. Loaïi vi ruùt naøy coù nhieàu khaû naêng lieân
quan ñeán söï phaùt trieån cuûa ung thö coå töû cung.
Sau ñaây laø nhöõng gì caùc baùc só khuyeân neân
laøm ñoái vôùi HPV:
- Haõy ñi kieåm tra: haèng naêm caàn kieåm tra vaø
xeùt nghieäm baèng kính pheát Paùp. Kính pheát Pap
thöôøng coù theå phaùt hieän vi ruùt, neáu baïn maéc
beänh, baùc só coù theå thaáy muïn côm khi kieåm tra
vuøng tieåu khung. Hieän vi ruùt chöa coù caùch chöõa
khoûi hoaøn toaøn - moät khi maéc phaûi, baïn mang
beänh suoát ñôøi. Nhöng baùc só coù theå caét boû caùc
muïn côm vaø theo doõi baïn thöôøng xuyeân hôn veà
baát kyø bieán ñoåi naøo. Neáu baïn maéc beänh, baùc só
thöôøng khuyeân baïn xeùt nghieäm kính pheát Pap 6
thaùng moät laàn vì noù coù nguy cô gia taêng ung thö
coå töû cung lieân quan ñeán HPV.
- AÊn caùc loaïi rau laù xanh vaø caùc loaïi cam
quyùt: vì theo caùc nhaø nghieân cöùu, nhöõng phuï nöõ
bò moät loaïi HPV neáu möùc folate trong cô theå cao
seõ ít phaùt trieån nhöõng thay ñoåi tieàn ung thö coå
töû cung.

- Vi ruùt laøm suy giaûm mieãn dòch cuûa ngöôøi

(human immunodeficiency virus - HIV)
Vi ruùt naøy daãn ñeán hoäi chöùng suy giaûm mieãn
dòch maéc phaûi (acquired immunodeficiency
syndrrome - AIDS) laø moät trong ba loaïi beänh laây

137
qua ñöôøng tình duïc maø phuï nöõ caàn quan taâm vì
tính chaát hieåm ngheøo cuûa noù. Theo tieán só
Forrest, naêm 1992, noù laø nguyeân nhaân gaây töû
vong ñöùng thöù 4 cho nhöõng phuï nöõ trong ñoä tuoåi
töø 25 ñeán 44 tuoåi, tyû leä naøy ngaøy caøng taêng ôû nöõ.
Baïn haõy xeùt nghieäm: HIV coù theå hieän dieän
trong cô theå cuûa baïn ñaõ nhieàu naêm tröôùc khi
baïn coù caùc trieäu chöùng. Chính vì theá, baïn caøng
ñi xeùt nghieäm sôùm caøng toát.

Baøi ñoïc theâm: Bao cao su nam hay nöõ?

Cuoái cuøng chuùng ta cuõng coù söï löïa choïn.
Ngoaøi bao cao su duøng cho nam giôùi, hieän nay
coù saün caû bao cao su cho nöõ. Bao cao su cuûa nöõ
goàm 2 voøng plastic ñöôïc noái vôùi nhau baèng
chaát polyrethane; moät voøng ñöôïc caøi vaøo beân
trong aâm ñaïo, nôi noù chaïm tôùi coå töû cung, coøn
voøng kia naèm ngoaøi.
Caùc nghieân cöùu cho thaáy, bao cao su cuûa
nam vaø nöõ haàu nhö coù theå saùnh vôùi nhau
trong vieäc ngöøa thai. Nhöng theo tieán só
Katherine Forrest thì chöa coù nghieân cöùu ñaày
ñuû ñeå bieát chaéc bao cao su nöõ coù traùnh ñöôïc
nhöõng beänh laây qua ñöôøng tình duïc khoâng.
Nghieân cöùu sô boä cho thaáy: bao cao su nöõ coù
theå giuùp giaûm nguy cô.
Bao cao su cuûa nöõ coù khaû naêng baûo veä
choáng laïi nhöõng beänh laây qua ñöôøng tình duïc

138
döôùi daïng tieáp xuùc da vôùi da vì cuoái bao
naèm beân ngoaøi aâm ñaïo coù theå ngaên caùch da
quanh loã töû cung khi tieáp xuùc vôùi döông vaät
cuûa baïn tình.

139
 KHAÙM PHUÏ KHOA
(GYNECOLOGICAL EXAM)

Vieäc khaùm phuï khoa thöôøng nieân laø ñieàu

chuùng toâi heát söùc coå vuõ vaø hoan ngheânh. Vieäc
quan taâm theâm veà vuøng tieåu khung cuõng ñaõ ñuû
khieán nhieàu phuï nöõ than trôøi. Moät soá ngöôøi
trong chuùng ta trì hoaõn khoâng bieát ñeán bao giôø.
Laïi coù ngöôøi ghi ngaøy ñi khaùm vaøo soå tay caån
thaän nhöng khi tôùi ngaøy laïi bò caùm doã bôûi nhöõng
vieäc khaùc.
Neáu baïn thaáy vieäc boû dòp khaùm phuï khoa
thöôøng nieân khoâng laø chuyeän gì lôùn lao thì neân
nghó laïi. Ñaáy laø luùc baùc só coù theå kieåm tra moät
soá vaán ñeà quan troïng: baïn coù theå trao ñoåi vôùi
baùc só veà keá hoaïch hoùa gia ñình, nhöõng beänh laây
qua ñöôøng tình duïc, keá hoaïch mang thai, söï
chaêm soùc tieàn sinh vaø nhieàu vaán ñeà khaùc.
- Baïn haõy kieåm tra moïi thöù
Vieäc kieåm tra thöôøng nieân vôùi baùc só phuï
khoa baét ñaàu laø buoåi trao ñoåi vôùi baùc só rieâng cuûa
baïn. Sau khi trao ñoåi, y taù seõ caân xem baïn bao
nhieâu caân, laáy maãu nöôùc tieåu vaø thöû maùu.

140
 Baùc só seõ khaùm töø ñaàu vaø chuyeån daàn xuoáng.
Tröôùc heát, baùc só khaùm maét, tai, coå ñeå xem
tuyeán giaùp coù lôùn khoâng; nghe tim, phoåi. Sau ñoù
khaùm tôùi boán choã chính laø: ngöïc, vuøng tieåu
khung, xeùt nghieäm Pap vaø duøng ngoùn tay khaùm
tröïc traøng.
Khaùm ngöïc laø ñeå xem baïn coù böôùu khoâng,
ñoàng thôøi chæ cho baïn caùch töï khaùm ngöïc. Baùc só
coøn khaùm vuøng buïng vaø haùng ñeå xem coù khoái u
naøo khoâng?
Khi khaùm vuøng sinh duïc, baïn caàn noùi cho baùc
só veà baát kyø thay ñoåi naøo baïn quan taâm.
Xeùt nghieäm Pap laø laáy maãu teá baøo ôû coå töû
cung ñöa ñi xeùt nghieäm nhaèm phaùt hieän nhöõng
trieäu chöùng tieàn ung thö vaø ung thö coå töû cung
ñeå kòp thôøi xöû lyù. Xeùt nghieäm Pap cuõng cho bieát
coù bò nhöõng vieâm nhieãm khaùc khoâng, trong ñoù
coù nhöõng beänh laây qua ñöôøng tình duïc.
Khaùm vuøng tieåu khung baèng tay ñeå kieåm tra
töû cung vaø buoàng tröùng xem coù gì khaùc thöôøng
khoâng nhö: buoàng tröùng coù giaõn lôùn hoaëc coù caùc
khoái u ôû töû cung khoâng.
Cuoái cuøng baùc só seõ khaùm vuøng tröïc traøng.
Baïn coù theå khieán cuoäc khaùm phuï khoa thaønh
coâng nhôø:
- Ñi khaùm ñuùng heïn vaø ñuùng luùc: traùnh luùc
haønh kinh, toát nhaát laø nöûa ñaàu cuûa chu kyø kinh
(töø ngaøy thöù 10 ñeán 14).

141
 - Traùnh nhöõng trôû ngaïi: töùc laø traùnh thuït röûa,
uoáng thuoác, chaát dieät tinh truøng vì chuùng coù theå
caûn trôû vieäc xeùt nghieäm. Nhieàu baùc só löu yù laø
neân traùnh thuït röûa vì noù coù theå gaây ra moät soá
vieâm nhieãm ñöôøng sinh saûn.
- Ghi laïi nhöõng ñieàu caàn hoûi ñeå nhôø baùc só
giaûi ñaùp, tö vaán.
- Neân ñi cuøng vôùi ngöôøi thaân khi ñi khaùm.

Baøi ñoïc theâm: Baïn coù theå tin vaøo keát

quaû xeùt nghieäm Pap khoâng?
Xeùt nghieäm naøo cuõng coù moät soá tyû leä sai soùt.
ÔÛ moät chöøng möïc naøo ñoù, ñieàu aáy khoâng theå
traùnh khoûi. Sau ñaây laø moät soá ñieàu giuùp giaûm
möùc ñoä sai.
- Kieåm tra nôi laøm xeùt nghieäm: ñeå bieát nôi
aáy coù giaáy pheùp haønh ngheà khoâng?
- Neáu ñang haønh kinh, khoâng neân laøm xeùt
nghieäm vì xeùt nghieäm luùc aáy khoâng ñaùng tin.
- Caàn ñieàu trò vieâm nhieãm tröôùc khi laøm xeùt
nghieäm.
- Bieát keát quaû xeùt nghieäm: ñeå neáu coù nhöõng
thay ñoåi thì caàn theo doõi ngay.

142
 MUÏC LUÏC

Trang

Lôøi Nhaø xuaát baûn 5

- Heä sinh saûn (Reproductive System) 7
- AÂm hoä (Vulva) 10
- AÂm vaät (Clitoris) 11
- AÂm ñaïo (Vagina) 12
- Coå töû cung (Cervix) 18
- Töû cung (Uters) 22
- Voøi tröùng (Fallopian tubes) 31
- Buoàng tröùng (Ovaries) 35
- Chu kyø kinh nguyeät (Menstrual eyele) 44
- Noäi tieát toá (Hormones) 58
- Tình duïc (Sex) 61
- Khaû naêng sinh saûn (Fertility) 66
- Mang thai (Pregnaney) 75
- Sinh ñeû (Childbirth) 89
- Vuù (Breast) 97
- Sinh ñeû coù keá hoaïch (Birth control) 108
- Maõn kinh (Menopause) 120
- Beänh laây qua ñöôøng tình duïc (Sexually
transmitted diseases) 131
- Khaùm phuï khoa (Gynecological exam) 140

143
 Chòu traùch nhieäm xuaát baûn
NGUYEÃN DUY HUØNG

Chòu traùch nhieäm noäi dung

TS. KHUAÁT DUY KIM HAÛI
LÖU XUAÂN LYÙ

Bieân taäp: TS. ÑOÃ QUANG DUÕNG

ThS. PHAÏM THÒ KIM HUEÁ
NGUYEÃN MINH HUEÄ
BAÏCH MAI PHÖÔNG
Trình baøy, bìa: ÑÖÔØNG HOÀNG MAI
Cheá baûn vi tính: LAÂM HÖÔNG
Söûa baûn in: PHOØNG BIEÂN TAÄP KYÕ THUAÄT
Ñoïc saùch maãu: NGUYEÃN MINH HUEÄ

144