Sức Khỏe Sinh Sản Và Sức Khỏe Tình Dục Dành Cho Tuổi Vị Thành Niên (NXB Tổng Hợp 2012) - Đào Xuân Dũng, 230 Trang

2012 | PDF | 230 Pages
buihuuhanh@gmail.com
Bác sĩ ĐÀO XUÂN DŨNG
SÛÁC KHOÃE SINH SAÃN

VAÂ SÛÁC KHOÃE TÒNH DUÅC
DAÂNH CHO TUÖÍI VÕ THAÂNH NIÏN
Nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh

Tặng vợ tôi, Phạm Kim Yến vì mọi sự hy sinh
và tận tụy đã dành cho tôi trong thời gian điều trị
và các con tôi luôn tạo cho tôi cảm giác hạnh phúc
vì được quan tâm chăm sóc.
LÚÂI TAÁC GIAÃ
T uoåi vò thaønh nieân (VTN) laø moät giai ñoaïn ñôøi ñaëc bieät:
caùc em lôùn nhanh veà theå chaát, chuyeån bieán maïnh veà
taâm lyù vaø ñaëc bieät tuoåi VTN khoâng ñoàng nghóa laø bieát
traân troïng söùc khoûe, thaäm chí coøn lieàu lónh vôùi söùc khoûe
cuûa chính mình nhö laø caùch ñeå töï khaúng ñònh baûn thaân.
ÔÛ tuoåi naøy, caùc em coøn ñoái dieän vôùi nhieàu xung naêng
baûn naêng khieán cho nhieàu em coù nhöõng haønh vi sai laàm:
quan heä tình duïc sôùm vaø khoâng baûo veä daãn ñeán nhieàu
haäu quaû khoân löôøng.
Nhieàu em raát ngôø ngheäch, ngaây thô veà chính cô theå
mình, ñieàu naøy laø nguyeân nhaân chính cuûa nhieàu sai laàm
veà söùc khoûe vaø khoâng theå cho raèng gia ñình vaø nhaø
tröôøng laø voâ can.
ÔÛ nhieàu nöôùc, ñeán 10 tuoåi, caùc em ñaõ coù hieåu bieát
veà caùc cô quan trong cô theå, ñeán tuoåi daäy thì (töø 13 tuoåi)
caùc em ñaõ ñöôïc höôùng daãn ñeå bieát töï baûo veä trong moái
quan heä nam nöõ. Ngay ôû Vieät Nam, trong saùch chuaån
quoác gia veà söùc khoûe sinh saûn cuõng ñaõ coù nhöõng baøi vieát
veà caùc phöông phaùp traùnh thai cho tuoåi VTN.
Cung caáp hieåu bieát veà söùc khoûe sinh saûn vaø söùc khoûe
tình duïc cho VTN chính laø buø ñaép cho maûng kieán thöùc
maø nhieàu em coøn ñang thieáu huït, laø caùch ñeå söûa chöõa
nghòch lyù nhieàu em coù hieåu bieát khaù vöõng veà tin hoïc, veà
nhieàu khoa hoïc khaùc nhöng laïi thieáu hieåu bieát veà chính
baûn thaân.
Ñoù laø muïc tieâu chính cuûa saùch.
Baùc só Ñaøo Xuaân Duõng
CHƯƠNG 1
Giáo dục sức khỏe sinh sản

cho vị thành niên
♀
Bác sĩ ĐÀO XUÂN DŨNG Sức khỏe sinh sản và sức khỏe tình dục...
9
NHÛÄNG THÛÅC HAÂNH COÁ HAÅI

CHO SÛÁC KHOÃE SINH SAÃN VAÂ SÛÁC KHOÃE TÒNH DUÅC
Taäp tuïc caét boû boä phaän sinh duïc: öôùc tính treân theá
giôùi ñaõ coù khoaûng 130 trieäu phuï nöõ bò caét boû moät phaàn
boä phaän sinh duïc vaø haèng naêm coù theâm chöøng 2 trieäu
tröôøng hôïp môùi. Taäp tuïc naøy hieän ñöôïc thöïc haønh ôû 28
nöôùc chaâu Phi vaø ôû moät soá daân toäc ít ngöôøi ôû chaâu AÙ. ÔÛ
chaâu Phi, tyû leä naøy dao ñoäng töø 5% (Zaire vaø Uganda)
ñeán 98% (Somalie). Coù khoaûng 15% phuï nöõ phaûi chòu
ñöïng moät bieán thaùi man rôï nhaát cuûa thuû thuaät laø khaâu
aâm hoä ñeå khoâng theå giao hôïp ñöôïc (infibulation). Taäp
tuïc caét boû boä phaän sinh duïc ñaõ coù töø nhieàu theá kyû, laø
moät phaàn cuûa neàn vaên hoùa ôû nhieàu nöôùc. Nhöõng lyù do
bieän hoä cho söï duy trì taäp tuïc naøy chuû yeáu lieân quan
ñeán yù muoán baûo ñaûm söï trinh tieát vaø danh döï cuûa ngöôøi
phuï nöõ vaø caùc coâ gaùi. ÔÛ nhieàu neàn vaên hoùa, noù coøn laø
nghi thöùc ñaùnh daáu söï tröôûng thaønh cuûa ngöôøi con gaùi
vaø ñöôïc coi laø nghi thöùc chuû yeáu ñeå ngöôøi con gaùi gia
nhaäp sinh hoaït xaõ hoäi, töø boû loøng ham muoán vaø saün saøng
♂10
Sức khỏe sinh sản và sức khỏe tình dục...
ñeå laáy choàng. Moät soá ngöôøi coá chöùng minh raèng taäp tuïc
naøy coù nguoàn goác toân giaùo nhöng khoâng coù baèng chöùng
ñaùng tin caäy naøo.
Ngoaøi Ai Caäp ñaõ chính thöùc coù luaät caám thöïc haønh
taäp tuïc naøy töø naêm 1994, Ghineâ cuõng ñaõ coù nhieàu noã löïc
ñeå chaám döùt taäp tuïc caét boû, nhöng treân thöïc teá nhöõng
bieän phaùp ngaên caám coøn haïn cheá. Trong khi ñoù, nhieàu
nöôùc chaâu Phi khaùc vaãn chöa thay ñoåi chính saùch veà taäp
tuïc coù haïi naøy.
Cho pheùp khai taâm veà tình duïc vôùi gaùi ñieám: moät soá
nöôùc ôû chaâu AÙ, Myõ La-tinh vaø vuøng Caribeâ laïi coù truyeàn
thoáng laâu ñôøi coù haïi cho SKSS laø cho pheùp nam thanh
nieân khai taâm veà tình duïc vôùi gaùi ñieám. Moät vaøi nöôùc ôû
chaâu Phi gaàn sa maïc Sahara, phuï nöõ treû coù theå coù quan
heä tình duïc laàn ñaàu vôùi moät ngöôøi ñaøn oâng “vaøo tuoåi
boá” ñeå ñöôïc chu caáp veà quaàn aùo hoaëc caùc vaät duïng caàn
thieát khaùc. Trong caû hai tröôøng hôïp noùi treân, nguy cô
maéc beänh töø nhöõng ngöôøi ñaõ bò maéc caùc beänh laây truyeàn
qua ñöôøng tình duïc laø raát deã xaûy ra. Hôn nöõa, ñoái vôùi
phuï nöõ thì nhöõng quan heä tình duïc nhö theá phaàn lôùn
döïa treân söï eùp buoäc hoaëc vì hoaøn caûnh chöù khoâng phaûi
laø söï löïa choïn töï nguyeän.
Taûo hoân: naïn taûo hoân cuõng laø moät taäp tuïc vaên hoùa
laïc haäu, phaûn laïi lôïi ích cuûa SKSS do caùc em gaùi vaø trai
chöa ñuû söï tröôûng thaønh veà theå chaát, tinh thaàn vaø kinh
teá ñeå sinh saûn vaø laøm cha meï. Baùo chí cuõng ñaõ caûnh baùo
veà söï phaùt trieån naïn taûo hoân ôû nhieàu ñòa phöông.
♀
11
Troïng nam khinh nöõ: vaên hoùa Khoång - Nho vaãn coøn
ñeå laïi aûnh höôûng dai daúng cuûa noù trong taäp quaùn sinh
ñeû, coi troïng con trai hôn con gaùi. Vì vaäy, nhieàu caëp
vôï choàng tuy ñaõ coù ñuû hai con nhöng vì laø con gaùi neân
vaãn coá ñeû ñeå coù moät caäu con trai. Trong nhöõng tröôøng
hôïp “khaùt nöôùc” nhö theá, SKSS cuûa ngöôøi phuï nöõ ñaõ bò
phöông haïi, nhieàu tai bieán trong khi thai ngheùn vaø sinh
ñeû ñaõ laøm hao moøn söùc khoûe hoaëc cöôùp ñi sinh maïng
cuûa ngöôøi phuï nöõ.
Buoân baùn treû em gaùi laø moät toäi aùc, theo UNICEP, ñoù laø
moät kyõ ngheä ñem laïi haøng tyû ñoâ-la lôïi nhuaän phi phaùp,
nhöng cha meï ôû moät soá nöôùc laïi coù theå baùn con gaùi cuûa
hoï cho boïn chuû chöùa, coi con gaùi nhö moät nguoàn thu
nhaäp cuûa gia ñình nhö ôû Nepan, Thaùi Lan, Trung Quoác.
ÔÛ nöôùc ta, vieäc mua “trinh tieát” cuûa caùc coâ gaùi treû ñöôïc
moät soá ngöôøi coi laø pheùp maøu nhieäm ñeå ñöôïc may maén
trong coâng vieäc laøm aên, cuõng ñaõ coù tình traïng meï ñaåy
con gaùi vò thaønh nieân ñi baùn trinh, baùn daâm hoaëc baùn con
sang Campuchia, sang Trung Quoác laøm gaùi maïi daâm...
(Traàn Vieät, baùo Söùc khoûe vaø Ñôøi soáng, soá 114).
Nhaän thöùc laïc haäu veà haønh vi vaø xu höôùng tình duïc: cuõng
phaûi noùi ñeán moät khía caïnh khaùc cuûa taäp tuïc laø söï trì treä
trong nhaän thöùc cuûa moät boä phaän coäng ñoàng veà haønh vi
tính duïc, xem nhö moät caùi gì ñoù dung tuïc, xaáu xa, chaäm
treã ñöa ra nhöõng bieän phaùp giaùo duïc giôùi tính ñeå haïn
cheá moät thöïc teá khoâng theå choái caõi vaø ñaùng baùo ñoäng
laø moät tyû leä khaù cao thanh thieáu nieân nam nöõ hieän nay
ñang sôùm coù hoaït ñoäng tình duïc khoâng an toaøn, khoâng
♂ 12
ñöôïc höôùng daãn vaø ñang coù nhöõng haäu quaû lo ngaïi ñeán
SKSS caû tröôùc maét laãn laâu daøi (tai bieán do mang thai, naïo
thai vaø sinh ñeû, caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc).
Moät soá coäng ñoàng xaõ hoäi coøn coù thaùi ñoä khaét khe
vôùi xu höôùng tình duïc thieåu soá (nhö tình duïc ñoàng giôùi)
cuõng nhö khoâng quan taâm thích ñaùng ñeán quyeàn ñöôïc
höôûng SKTD, quyeàn ñöôïc laøm meï cuûa moät soá ñoái töôïng
daân soá ñaëc bieät (ngöôøi taøn taät, nhöõng phuï nöõ coâ ñôn do
hoaøn caûnh khoâng may maén). Thaùi ñoä ñoù cuõng khoâng dung
hôïp vôùi yù nghóa nhaân baûn cuûa khaùi nieäm SKSS, SKTD.
Söï phaù hoaïi moâi tröôøng töï nhieân gaây haäu quaû nghieâm
troïng nhaát ñeán SKSS vaø chaát löôïng noøi gioáng laø taùc haïi
cuûa chaát ñoäc maøu da cam. Nhöõng naïn nhaân theá heä thöù
hai do di chöùng cuûa loaïi chaát ñoäc hoùa hoïc naøy ñang laø noãi
ñau cuûa nhieàu gia ñình, noãi thöông caûm cuûa toaøn xaõ hoäi.
Ngay trong hoaøn caûnh hoøa bình nhöng do thieáu hieåu
bieát, nhieàu ngöôøi lao ñoäng noâng nghieäp vaãn trôû thaønh
naïn nhaân cuûa chaát ñoäc hoùa hoïc döôùi daïng thuoác tröø saâu,
thuoác baûo veä thöïc vaät (nhieàu ngöôøi duøng thuoác 666 hoøa
tan trong nöôùc ñeå goäi ñaàu...). Boä Y teá nöôùc ta cho bieát
ngoä ñoäc thuoác tröø saâu laø moät trong 10 nguyeân nhaân gaây
töû vong cao nhaát. Hôn 40 naêm tröôùc, nöôùc ta coù 25 trieäu
daân, tôùi nay daân soá ñaõ taêng gaàn 4 laàn nhöng löôïng thuoác
baûo veä thöïc vaät thì taêng gaáp 500 laàn (Traàn Ngoïc Khanh,
baùo Söùc khoûe vaø Ñôøi soáng, soá 115) vì vaäy ñaõ xaûy ra bieát
bao caûnh ñôøi taät nguyeàn, ñau oám, cheát yeåu... vaø di hoïa
laâu daøi ai löôøng tröôùc ñöôïc.
♀
13
Hoäi nghò quoác teá veà moâi tröôøng hoïp ôû Nam Phi
(Johannesburg) do Lieân Hieäp Quoác toå chöùc vaøo thaùng
12 naêm 2000 vôùi ñaïi dieän cuûa 121 nöôùc vaø 300 toå chöùc
phi chính phuû ñaõ ñeà nghò moät coâng öôùc veà vieäc caám
söû duïng vaø saûn xuaát 12 chaát ñoäc höõu cô beàn vöõng treân
phaïm vi toaøn caàu vì coù theå ñoäc haïi cho söùc khoûe con
ngöôøi. Nhöõng chaát ñoäc naøy tröôùc ñaây khoâng coù nhöng
ngaøy nay lan traøn khaép haønh tinh vaø coù theå toàn taïi dai
daúng haøng chuïc, thaäm chí haøng traêm naêm. Ngöôøi ta bieát
raèng nhöõng chaát ñoäc naøy taïo cô hoäi thuaän lôïi ñeå laøm
phaùt sinh moät soá theå ung thö, laøm yeáu ñi heä mieãn dòch.
laøm giaûm khaû naêng sinh saûn ôû ngöôøi, thaäm chí gaây ra
nhöõng dò taät cho caû theá heä sau. Tuy nhieân, söï quan taâm
cuûa caùc nöôùc khoâng gioáng nhau, caùc nöôùc giaøu ñeàu ñaõ
caám duøng nhöng caùc nöôùc ñang phaùt trieån thì vaãn tieáp
tuïc söû duïng vì tuy ñoäc nhöng coù hieäu quaû vaø reû tieàn.
Ví duï chaát DDT coù khaû naêng dieät coân truøng maïnh, chaâu
Phi vaãn coøn duøng ñeå dieät muoãi, vaät trung gian truyeàn
beänh soát reùt. Trong 12 chaát ñoäc höõu cô beàn vöõng coù 8
laø thuoác tröø saâu, 2 laø hoùa chaát duøng trong coâng nghieäp
vaø 2 laø saûn phaåm phaân huûy. Töø nhieàu naêm nay, coäng
ñoàng chaâu AÂu ñaõ caám saûn xuaát vaø söû duïng nhöõng chaát
ñoäc haïi naøy. Tieâu huûy nhöõng chaát naøy cuõng laø moät vaán
ñeà, sao cho quaù trình tieâu huyû khoâng taïo ra nhöõng chaát
ñoäc haïi môùi.
Nhöõng aûnh höôûng cuûa neàn kinh teá thò tröôøng (muoán laøm
giaøu nhanh, chaïy theo loái soáng höôûng thuï...) ñaõ xoâ ñaåy
nhieàu em gaùi tuoåi vò thaønh nieân vaø nhieàu phuï nöõ treû cuûa
♂14
moät boä phaän daân soá soáng ôû thaønh thò vaø noâng thoân lao
vaøo con ñöôøng möu sinh baèng thaân xaùc, khoâng nhöõng
huûy hoaïi SKSS baûn thaân maø coøn trôû thaønh nguoàn laây lan
caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc. Trong boái caûnh
naøy, caùc teä naïn xaõ hoäi cuõng gia taêng: ma tuùy ñang laø noãi
lo cuûa toaøn xaõ hoäi: söï huûy hoaïi moïi coâng lao nuoâi daïy
cuûa gia ñình, vieäc laây nhieãm HIV/AIDS qua maïi daâm
chöa heà coù daáu hieäu giaûm bôùt maëc daàu trong 7 naêm qua,
cô quan phoøng choáng teä naïn xaõ hoäi ñaõ trieät phaù haøng
chuïc nghìn vuï toå chöùc maïi daâm, baét giöõ nhieàu chuû chöùa...
Hieáp daâm treû em, loaïn luaân cuõng ñang laø nhöõng doøng
tin xeù loøng treân baùo chí moãi ngaøy.
Toùm laïi, nhö treân ñaõ phaân tích, SKSS vaø SKTD khoâng
phaûi laø nhöõng vaán ñeà maø caù nhaân coù theå töï lo lieäu vì
chuùng coù lieân quan maät thieát vôùi nhöõng böôùc phaùt trieån
cuûa moâi tröôøng xaõ hoäi vaø gia ñình (ñuû coâng aên vieäc laøm
cho moïi ngöôøi, phaùt trieån phuùc lôïi xaõ hoäi, phaùt trieån giaùo
duïc nhaèm toân vinh caùc giaù trò truyeàn thoáng vaø hieän ñaïi,
heä thoáng giaùm saùt cuûa luaät phaùp...). Moät söï phaùt trieån
xaõ hoäi haøi hoøa, ñoàng boä môùi coù theå ñem laïi söï chaêm soùc
söùc khoûe sinh saûn toaøn dieän.
♀
15
NGUY CÚ DO THAI NGHEÁN

VAÂ SINH ÀEÃ ÚÃ TUÖÍI VÕ THAÂNH NIÏN(*)
Khi mang thai ôû tuoåi vò thaønh nieân, coù theå coù nhöõng
nguy cô gì?
Cô theå chöa phaùt trieån ñaày ñuû tieàm aån nhieàu nguy cô:
döôùi 18 tuoåi, chieàu cao döôùi 145cm, caân naëng döôùi 35kg
laø nhöõng chæ soá veà söï chöa tröôûng thaønh ñeå nuoâi döôõng
thai ñuû thaùng cuõng nhö ñeå ñeû ra moät thai ñuû thaùng. VTN
caøng ít tuoåi thì caùc nguy cô caøng deã xaûy ra. Thieáu chaêm
soùc trong thôøi gian mang thai (vì thöôøng che giaáu khi
môùi coù thai hay khoâng nhaän bieát mình coù thai vaø coù taâm
lyù ngaïi ñeán caùc cô sôû y teá, do ñoù khoâng ñöôïc chaêm soùc
toát), beänh lyù khi mang thai taêng (moïi nguy cô ñoái vôùi
thai ngheùn ñeàu coù theå xaûy ra ñoái vôùi vò thaønh nieân nhöng
vôùi möùc ñoä cao hôn, thöôøng thaáy nhaát laø tyû leä saûy thai,
ñeû non, cao huyeát aùp thai ngheùn, saûn giaät taêng cao...).
(*) Baùc só Traàn Nhaät Hieån, Söùc khoûe vò thaønh nieân, Boä Y teá.
♂ 16
Khi sinh ñeû coù theå coù nhöõng nguy cô gì?

Cuõng do töû cung chöa phaùt trieån hoaøn thieän cho neân
thöôøng hay gaëp: ñeû khoù do côn co (côn co cöôøng tính
daãn ñeán vôõ oái sôùm, suy thai, nhieãm khuaån oái, côn co yeáu
daãn ñeán chuyeån daï keùo daøi, coå töû cung môû chaäm); deã
raùch ñöôøng sinh ñeû do heïp, daãn ñeán taêng nguy cô chaûy
maùu; tyû leä moå laáy thai taêng do coù nhieàu ngoâi baát thöôøng,
trong ñoù nhieàu nhaát laø ngoâi ngöôïc; tyû leä cheát ôû treû sô sinh
cuõng cao vì nhieàu lyù do (do ñeû non vaø nheï caân, do beänh
lyù nhö saûn giaät...); thöôøng chaäm treã trong quyeát ñònh ñi
ñeán cô sôû y teá (khoâng ñi khaùm thai, muoán ñeû ôû nhaø ñeå
traùnh tieáng), chaäm ñeán cô sôû y teá (do khoâng coù phöông
tieän giao thoâng, khoâng coù tieàn thueâ vaän chuyeån...); chaäm
nhaän ñöôïc chaêm soùc y teá (do thieáu trang thieát bò y teá,
thieáu trình ñoä...).
Sau ñeû coù theå coù nhöõng nguy cô gì?
Baêng huyeát (do soùt rau, raùch ñöôøng sinh ñeû, ñôø töû
cung vì chuyeån daï laâu); nhieãm khuaån (do caùc phöông
tieän saên soùc sau ñeû khoâng ñaûm baûo veä sinh, haäu quaû cuûa
nhieãm khuaån oái, soùt rau...); saûn giaät (vaãn coù theå xaûy ra
ngay sau ñeû hoaëc trong 1 - 2 tuaàn sau ñeû); tai bieán cho
treû môùi ñeû (do thieáu hieåu bieát veà chaêm soùc nhö giöõ aám,
giöõ saïch, cho aên hoaøn toaøn baèng söõa meï cho neân daãn
ñeán nhöõng tai bieán ñaùng tieác nhö saëc söõa, roái loaïn tieâu
hoùa, uoán vaùn roán...).
♀
17
Nhöõng daáu hieäu ñaùng lo ngaïi maø VTN caàn bieát khi mang
thai laø gì?
Chaûy maùu aâm ñaïo keøm theo ñau buïng hoaëc khoâng
ñau; ra nöôùc khoâng phaûi nöôùc tieåu; raát meät; nhöùc ñaàu,
phuø tay, chaân, phuø maët. Coù nhöõng daáu hieäu treân (baùo
hieäu söï coá ñeû non hoaëc cao huyeát aùp thai ngheùn, saûn
giaät) thì caàn ñeán ngay cô sôû y teá ñeå ñöôïc chaêm soùc. (Khi
ñeû vaø sau ñeû thöôøng ñaõ coù söï theo doõi cuûa thaày thuoác
nhöng caàn chuù yù söï ra huyeát dai daúng sau ñeû, keøm theo
soát, reùt run, coù dòch aâm ñaïo hoâi cuõng caàn baùo cho thaày
thuoác bieát).
Caùc nguy cô do naïo phaù thai1
Khi coù thai ngoaøi giaù thuù hay ngoaøi yù muoán ôû tuoåi
VTN thì caùc em thöôøng ñöùng tröôùc hai söï löïa choïn: hoaëc
giöõ thai vaø sinh ñeû; hoaëc chuû ñoäng tìm caùch ñình chæ.
Vieäc laøm naøy ñöôïc goïi laø phaù thai. Phaù thai coù theå gaây
ra nhieàu tai bieán (phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp xaûy ra ôû caùc
nöôùc chöa coù söï phaùt trieån veà chaêm soùc söùc khoûe sinh
saûn), 15% soá ca töû vong do thai saûn laø do naïo phaù thai.
Ñoái vôùi vò thaønh nieân, ñeå traùnh caùc nguy cô do naïo
phaù thai, bieän phaùp toát nhaát laø traùnh quan heä tình duïc
tröôùc hoân nhaân, traùnh keát hoân sôùm. Neáu khoâng traùnh
ñöôïc thì giao hôïp phaûi coù baûo veä. Neáu lôõ coù thai, phaûi
giaûi quyeát sôùm ôû nhöõng nôi coù cô sôû, trang thieát bò toát,
caùn boä ñöôïc ñaøo taïo vaø ñöôïc pheùp laøm.
1 Baùc só Traàn Nhaät Hieån, Söùc khoûe vò thaønh nieân, Boä Y teá.
♂18
Theá naøo goïi laø naïo thai giaáu gieám?

Veà luaät thì goïi laø phaù thai phaïm phaùp (vì ngöôøi laøm
khoâng ñöôïc pheùp), veà y hoïc thì goïi laø phaù thai khoâng
an toaøn (vì cô sôû khoâng ñuû ñieàu kieän voâ khuaån, khoâng
ñuû phöông tieän chuyeân moân, ngöôøi laøm thöôøng khoâng
ñöôïc ñaøo taïo vaø duø coù ñöôïc ñaøo taïo nhöng laøm ôû cô sôû
khoâng ñöôïc pheùp thì cuõng nguy hieåm vì thieáu ñieàu kieän
voâ khuaån vaø hoài söùc). ÔÛ caùc cô sôû naøy, thöôøng thöïc hieän
nhieàu bieän phaùp thieáu khoa hoïc nhö ñaët moät que baèng
thaûo moäc ñeå nong coå töû cung, hoaëc duøng nhöõng duïng cuï
töï taïo gaây nhieãm khuaån vaø chaán thöông nghieâm troïng.
Do thieáu kyõ thuaät vaø phöông tieän, phaù thai giaáu gieám
raát deã bò soùt rau hoaëc bò tai bieán. Vì giaáu gieám neân khi
phaùt hieän ñöôïc ñeå xöû trí thì ñaõ muoän.
Theá naøo laø naïo thai an toaøn?
Laø khi naïo thai ñöôïc thaày thuoác coù kinh nghieäm thöïc
hieän, trong ñieàu kieän baûo ñaûm nhaát veà duïng cuï, trang bò,
ñeå khoâng xaûy ra tai bieán nhö chaûy maùu, nhieãm khuaån...
Traùnh naïo thai ôû cô sôû ngoaøi beänh vieän (ôû nhaø rieâng hay
phoøng khaùm tö khoâng ñaûm baûo ñieàu kieän veä sinh) hoaëc
nghe theo nhöõng chæ daãn cuûa ngöôøi khaùc ñeå uoáng caùc
thöù coù haïi cho söùc khoûe gaây saûy thai.
Theá naøo laø phaù thai muoän?
Thai treân 12 tuaàn maø phaûi phaù thai coù theå coi laø phaù
thai muoän, ví duï bò cöôõng böùc, loaïn luaân hoaëc bieán coá
tim saûn. Tuy vaãn coù theå giaûi quyeát ñöôïc nhöng phöùc taïp
vaø nguy hieåm hôn vaø thôøi gian naèm vieän cuõng laâu hôn.
♀
19
Khoâng neân ñeå thai phaùt trieån ñeán tuoåi naøy môùi quyeát ñònh
phaù (vôùi bôm Karman hai van coù ñem laïi thuaän lôïi hôn).
Nhöõng nguy cô cuûa phaù thai laø gì?
Coù hai loaïi nguy cô:
- Nhöõng nguy cô sôùm: huùt chaân khoâng baèng tay laø
moät thuû thuaät ñôn giaûn, nheï nhaøng nhaát trong phaù thai
chuû ñoäng, nhöng vaãn coù theå gaëp caùc nguy cô: soùt rau
gaây chaûy maùu, nhieãm khuaån; huùt “gioù” thai vaãn phaùt
trieån; thuûng töû cung; choaùng do ñau khi nong naïo (nhaát
laø vôùi vò thaønh nieân, ñöôøng sinh duïc chöa phaùt trieån
ñaày ñuû caøng deã ñau. Nguy hieåm nhaát laø phaûn öùng ñau
coù theå gaây ngöøng tim ñoät ngoät, vì theá caàn chuaån bò toát
vieäc choáng ñau). Toùm laïi, nguy cô lôùn nhaát cuûa naïo phaù
thai laø coù theå gaây töû vong do choaùng (ñau, maát maùu),
do nhieãm khuaån (gaây vieâm maøng buïng, nhieãm khuaån
huyeát, uoán vaùn).
- Nhöõng nguy cô laâu daøi: dính buoàng töû cung do naïo
quaù saâu seõ gaây voâ sinh hoaëc voâ kinh; vieâm tieåu khung
maïn tính gaây ñau buïng döôùi, ra khí hö, ñau khi giao
hôïp, ñau khi laøm vieäc naëng; taéc voøi tröùng gaây voâ sinh
(nhieàu caëp vò thaønh nieân khoâng bieát kieàm cheá tröôùc khi
cöôùi, ñaõ naïo thai ñoâi laàn, bò taéc voøi tröùng, sau khi thaønh
vôï choàng laïi raát vaát vaû ñi chöõa voâ sinh); hôû eo töû cung
gaây saûy thai lieân tieáp; neáu coù thai, deã bò chöûa ngoaøi töû
cung, rau tieàn ñaïo (rau caûn ñöôøng ra cuûa thai), rau caøi
raêng löôïc (gaây chaûy maùu nhieàu sau ñeû).
♂20
Caùc daáu hieäu nguy hieåm sau phaù thai nhö theá naøo? Soát;
reùt run; ñau cô; yeáu meät; ñau co thaét buïng döôùi; chaûy
maùu keùo daøi; ra dòch hoâi; noân; buoàn noân; sau 6 tuaàn chöa
coù kinh laïi. Vì vaäy, khi coù moät trong caùc daáu hieäu treân
phaûi ñi khaùm laïi ngay.
Ñeà phoøng caùc nguy cô do naïo phaù thai nhö theá naøo?
Trong caùc coá gaéng nhieàu maët ñeå naïo phaù thai ñöôïc
an toaøn, caàn chuù yù:
Giaùo duïc coäng ñoàng veà caùc nguy hieåm cuûa naïo phaù
thai khoâng an toaøn; cung caáp caùc dòch vuï tö vaán vaø keá
hoaïch hoùa gia ñình ñeå giaûm bôùt nhöõng thai ngoaøi yù muoán,
nhöõng dòch vuï naøy caàn ñöôïc toå chöùc ñeå vò thaønh nieân deã
tieáp caän, khoâng xuùc phaïm nhaân phaåm vaø khoâng toán keùm.
Ñoái vôùi VTN, caàn giaùo duïc cho caû nam vaø nöõ veà: theá
naøo laø moái quan heä toân troïng vaø coù traùch nhieäm giöõa
nam nöõ; giaùo duïc hieåu bieát veà sinh saûn vaø caùc bieän phaùp
traùnh thai; caùc daáu hieäu coù thai; caùc nguy hieåm cuûa phaù
thai khoâng an toaøn; hieåu bieát cô baûn veà ñôøi soáng tình
duïc vaø caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc; nhöõng
hieåu bieát caàn thieát veà tính duïc cuûa con ngöôøi.
Naïo phaù thai nhieàu laàn, coù aûnh höôûng ñeán sinh saûn?
Nhöõng khaûo saùt veà aûnh höôûng cuûa naïo thai nhieàu
laàn ñaõ ñöôïc coâng boá treân caùc taïp chí y hoïc cho nhöõng
keát quaû traùi ngöôïc nhau. Ví duï, coù khaûo saùt phaùt hieän coù
moái töông quan giöõa soá laàn naïo thai vôùi nguy cô bò chöûa
ngoaøi töû cung; coù nghieân cöùu khaùc laïi cho thaáy nguy cô
chöûa ngoaøi töû cung khoâng taêng hôn ôû nhöõng phuï nöõ naïo
♀
21
nhieàu laàn so vôùi nhöõng phuï nöõ môùi chæ naïo moät laàn. Veà
nguy cô gaây saåy thai hay ñeû ra con nheï caân hay con coù
khuyeát taät baåm sinh ôû nhöõng kyø thai ngheùn sau thì keát
quaû thu ñöôïc cuõng maâu thuaãn.
Vì vaäy, nhaän ñònh coù tính chaát toång quaùt laø phuï nöõ
naïo thai nhieàu laàn coù theå coù moät soá taùc duïng xaáu ñeán
nhöõng kyø thai ngheùn sau nhöng neáu soá laàn naïo thai chæ
laø toái thieåu vaø naïo phaù thai khoâng ñöôïc coi laø phöông
phaùp kieåm soaùt sinh ñeû thì tieàm naêng bieán chöùng ñeán
sinh saûn seõ khoâng phaûi laø nhieàu. Nhaän ñònh nhö treân coù
nghóa laø VTN caøng caàn traùnh phaûi naïo thai nhieàu laàn.
Tuy nhieân cuõng caàn bieát raèng trong soá khoaûng 600.000
ngöôøi meï töû vong lieân quan ñeán thai ngheùn haøng naêm
treân theá giôùi (soá lieäu do Toå chöùc Y teá Theá giôùi ñöa ra)
thì coù ñeán 78.000 tröôøng hôïp töû vong (chieám 13%) laø do
naïo phaù thai. Gaây ra tai bieán cho naïo phaù thai coù theå do
moät hay söï phoái hôïp cuûa nhieàu yeáu toá: thôøi gian thai
ngheùn sôùm hay muoän, kyõ naêng cuûa thaày thuoác, cô sôû vaø
trang bò coù ñaûm baûo voâ khuaån, phöông phaùp naïo phaù
thai. Giôùi haïn veà tuoåi thai khaùc nhau ôû nhieàu nöôùc, hieän
nay coù 34 nöôùc treân theá giôùi chæ cho pheùp naïo phaù thai
ôû 3 thaùng ñaàu; 8 nöôùc cho pheùp naïo phaù thai ñeán 14 - 22
tuaàn; vaø chæ coù 6 nöôùc cho pheùp naïo phaù thai ôû tuoåi thai
ñeán 24 tuaàn hoaëc thai ñaõ coù theå soáng ñöôïc.
Trong soá caùc phöông phaùp naïo phaù thai hieän ñaïi
thì hieän nay coù 3 phöông phaùp ñöôïc coi laø an toaøn hôn,
thay theá cho phöông phaùp nong naïo raát hay duøng tröôùc
ñaây: naïo huùt baèng tay (vôùi bôm taïo aùp löïc aâm tính lôùn)
♂ 22
hay baèng ñieän vaø phaù thai baèng thuoác. Phöông phaùp naïo
huùt thai baèng bôm taïo aùp löïc lôùn ñang ñöôïc thöïc hieän
roäng raõi ôû nhieàu beänh vieân tuyeán huyeän, tænh ôû nöôùc ta.
Phöông phaùp phaù thai baèng thuoác cuõng ñaõ thöû nghieäm
ôû moät soá beänh vieän lôùn.
♀
23
BAÅO HAÂNH VÕ THAÂNH NIÏN -

MÖÅT NGUYÏN NHÊN QUAN TROÅNG
AÃNH HÛÚÃNG ÀÏËN SÛÁC KHOÃE SINH SAÃN
Khi noùi veà baïo haønh trong coäng ñoàng, ngöôøi ta hay
phaân bieät baïo haønh nhaèm muïc ñích cöôùp boùc, traán loät
(ngöôøi laï tìm caùch chieám ñoaït nhöõng vaät coù giaù trò baèng söï
doïa daãm hay tröïc tieáp haønh hung) vaø baïo haønh do xung
ñoät giöõa nhöõng caù theå ngoaøi phaïm vi gia ñình (thöôøng
töø nhöõng cuoäc caõi loän phaùt trieån thaønh baïo löïc). Caû hai
loaïi baïo haønh naøy ñeàu coù theå daãn ñeán nhöõng haønh ñoäng
nhö ñaùnh nhau, ñaâm cheùm, baén... gaây thöông tích töø nheï
ñeán naëng, thaäm chí cheát ngöôøi.
Tröôùc ñaây, dö luaän xaõ hoäi thöôøng chæ chuù yù ñeán
nhöõng vuï baïo haønh nghieâm troïng gaây thöông tích ôû
ngöôøi tröôûng thaønh nhöng hieän nay ñaõ xuaát hieän ngaøy
caøng nhieàu nhöõng vuï baïo haønh maø naïn nhaân laø treû em
vaø VTN cuõng nhö nhöõng vuï vieäc maø VTN vaø caû treû em
laø chuû theå gaây ra baïo haønh. Baïo haønh ôû VTN cuõng ñöôïc
♂ 24
coi laø moät vaán ñeà söùc khoûe coäng ñoàng (nhö baïo haønh
vôùi phuï nöõ hay baïo haønh gia ñình) cuõng bao goàm nhieàu
hình thaùi (theå chaát, tinh thaàn, tình duïc) vaø ñeàu coù theå
dieãn ra treân hai phöông dieän: VTN laø chuû theå vaø VTN laø
naïn nhaân cuûa baïo haønh.
Taàm quan troïng cuûa vieäc VTN trôû thaønh chuû theå cuûa baïo
haønh
Baïo haønh maø VTN laø chuû theå ñang laø moái quan taâm
saâu saéc cuûa haàu heát caùc quoác gia treân theá giôùi. Ñaùng lo
ngaïi nhaát hieän nay laø hoïc sinh, sinh vieân (caû nam laãn
nöõ) tuy ñaõ ñöôïc tieáp thuï moät neàn hoïc vaán nhaát ñònh, ñaõ
töøng ñöôïc ngoài nhieàu naêm treân gheá nhaø tröôøng ñeå ñöôïc
giaùo duïc ñaïo ñöùc coâng daân, nghóa vuï vaø traùch nhieäm
vôùi xaõ hoäi nhöng laïi chieám moät tyû leä khaù cao trong danh
saùch toäi phaïm hình söï nguy hieåm: gieát ngöôøi, cöôùp cuûa,
cöôùp ñöôøng; ñaùnh thaày baèng coân goã, ñaâm coâ giaùo baèng
dao choïc tieát lôïn... Haøng traêm vuï troïng aùn daãn ñeán tuø
chung thaân, töû hình maø thuû phaïm laø hoïc sinh, sinh vieân.
Phaân tích 1.394 VTN phaïm toäi naêm 1994 cho thaáy cô caáu
phaïm toäi lieân quan ñeán baïo löïc cuûa VTN nhö sau: coá yù
gaây thöông tích 12,6%; gieát ngöôøi 1,8%; choáng ngöôøi thi
haønh coâng vuï 1,6%; hieáp daâm 7,1%.
Baïo haønh VTN ñaõ thay ñoåi veà tính chaát, neáu nhö trong
theá kyû XIX chæ laø söï noåi loaïn choáng laïi xaõ hoäi truyeàn
thoáng vaø söï aùp ñaët cuûa cha meï, chæ ñaùnh nhau baèng naém
ñaám thì sang theá kyû XX ñaõ leo thang tôùi trình ñoä duøng
hung khí nhö daây xích, oáng saét, dao vaø caû suùng, nhaát
♀
25
laø töø thaäp nieân cuoái theá kyû thì vò thaønh nieân saùt thöông
vaø töï töû baèng suùng trôû neân raát phoå bieán. Nhöõng chuyeän
baïo haønh ôû tuoåi VTN nhö theá ñaõ laøm ñau ñaàu caùc nhaø
nghieân cöùu xaõ hoäi, phaûi chaêng ñoù laø nghòch lyù cuûa xaõ
hoäi vaên minh?
Baïo haønh tình duïc: theo thoáng keâ veà VTN maéc caùc teä
naïn xaõ hoäi ôû nöôùc ta thì hieáp daâm chieám 7,1%; treû em bò
laïm duïng tình duïc, bò hieáp daâm, thaäm chí bò hieáp daâm
taäp theå ñeàu ñaõ xaûy ra ôû haàu heát caùc vuøng mieàn, caùc ñòa
baøn trong caû nöôùc. Soá lieäu cuûa caùc cô quan coù traùch nhieäm
cho thaáy: naêm 1993 coù 500 vuï hieáp daâm, 1994: 861 vuï,
thaùng 6 naêm 1996: 520 vuï. Hieáp daâm VTN coù xu höôùng
gia taêng, naêm 1993 chieám tyû leä 14,8%; 6 thaùng ñaàu naêm
1996 laø 31%).
Nhöõng döõ lieäu noùi treân, trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc,
ñaõ cho thaáy raèng baïo haønh vôùi chuû theå laø VTN thöïc söï
nghieâm troïng vaø coäng ñoàng coøn phaûi noã löïc nhieàu hôn
nöõa ñeå ñaûm baûo an toaøn cho moâi tröôøng hoïc ñöôøng cuõng
nhö ngoaøi xaõ hoäi.
VTN laø naïn nhaân cuûa baïo haønh
Treû em vaø VTN cuõng laø naïn nhaân cuûa moïi hình thöùc
baïo haønh. Caùc em gaùi vaãn ñöôïc xem laø tuoåi hoàn nhieân,
voâ tö, chæ coù vui chôi vaø aên hoïc nhöng treân thöïc teá ñaõ
coù haøng trieäu vò thaønh nieân gaùi treân theá giôùi bò baïo haønh
veà theå chaát, taâm lyù; bò laïm duïng, khai thaùc veà tình duïc,
thaäm chí bò cöôõng eùp laøm gaùi maïi daâm; phaûi chòu ñöïng
söï kyø thò giôùi tính vaø xaâm haïi boä phaän sinh duïc.
♂ 26
Caùc hình thöùc baïo haønh vôùi VTN

Baïo haønh theå chaát: nhieàu khaûo saùt ôû nöôùc ta cuõng
nhö treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng ñaõ neâu
leân thöïc traïng nghieâm troïng cuûa baïo haønh treû em vaø vò
thaønh nieân caû trai laãn gaùi. Baùo Gia ñình vaø Xaõ hoäi ñaõ môû
baøn troøn “Cho moät theá giôùi khoâng baïo löïc” cung caáp raát
nhieàu ví duï veà nhöõng caûnh ngoä thöông taâm. Khi meï caùc
beù gaùi bò baïo haønh theå chaát thì caùc em gaùi cuõng laø naïn
nhaân do bò ñoøn laây hay do coá gaéng beânh vöïc meï. Caùc
hình phaït ñi keøm laø nhoát, baét nhòn aên, ñuoåi hoaëc doïa
ñuoåi ra khoûi nhaø...
Baïo haønh tinh thaàn: caùc hình thöùc haønh haï tinh thaàn
ñöôïc xaùc ñònh laø: chöûi maéng (duøng caùc töø thoâ loã, xuùc
phaïm ñeán nhaân phaåm); laêng maï, sæ nhuïc (chöûi ruûa, ví con
caùi nhö nhöõng con vaät hay caùc hình töôïng xaáu xa, gheâ
tôûm). Theo soá lieäu cuûa moät cuoäc ñieàu tra taïi coäng ñoàng
veà haønh haï treû em (ôû nöôùc ta) cho thaáy: hình thöùc haêm
doïa 80,5%; theùt maéng 57,6%; doïa ñuoåi ñi 46,6%; töôùc boû
quyeàn lôïi 44,4%; sæ nhuïc laø löôøi, ngoác 36,5%; chöûi ruûa,
thoùa maï 24,3%.
Baïo haønh tình duïc: duøng söùc maïnh ñeå thöïc hieän haønh
ñoäng tình duïc vaø laøm toån haïi ñeán naïn nhaân veà maët theå
chaát, tinh thaàn vaø/hoaëc caûm xuùc. Nhö vaäy, theo ñònh
nghóa naøy, baïo haønh tình duïc khoâng chæ laø hieáp daâm maø
coøn bao goàm caû nhöõng haønh ñoäng khaùc nhö quaáy roái tình
duïc, laïm duïng tình duïc treû em. Vò thaønh nieân gaùi thöôøng
laø naïn nhaân cuûa nhöõng haønh vi tình duïc nhö hieáp daâm,
laïm duïng tình duïc...
♀
27
Ngoaøi ra, coøn coù caùc hình thaùi sau:

Buoân baùn tình duïc VTN: hieän nay coøn coù toäi buoân baùn
tình duïc treû em cho nhöõng keû coù ñam meâ beänh hoaïn hoaëc
khai thaùc thaân theå treû em vì muïc ñích thöông maïi (nhö
chuïp hình khoûa thaân). Nguyeân nhaân thöôøng do boá meï bò
löøa gaït, cho con gaùi ñi theo nhöõng keû höùa tìm vieäc cho
caùc em; cuõng coù khi do caùc em bò ñuoåi khoûi nhaø hoaëc vì
ngheøo phaûi ra thaønh phoá kieám soáng, trôû thaønh nhöõng
treû em ñöôøng phoá vaø sa vaøo caùc caïm baãy maïi daâm, laïm
duïng theå chaát vaø tình duïc.
Xaâm haïi cô quan sinh duïc: ôû nöôùc ta khoâng coù nhöng
theo Toå chöùc Y teá Theá giôùi, xaâm phaïm cô quan sinh duïc
phuï nöõ bao goàm nhieàu kieåu caùch khaùc nhau, töø caét boû
moät phaàn cho ñeán toaøn boä aâm vaät (xem baøi xaâm haïi cô
quan sinh duïc ôû phaàn I).
Nhöõng haäu quaû cuûa baïo haønh ñeán VTN
- Moâi tröôøng baïo löïc trong giôùi hoïc sinh, sinh vieân
ñaõ taïo ra taâm lyù saün saøng taán coâng hoaëc phoøng veä, vì
theá nhieàu em ñaõ mang theo hung khí trong caëp khi ñeán
tröôøng (theo ñieàu tra cuûa coâng an).
- Boû hoïc, khoâng daùm ñeán tröôøng vì bò ñe doïa hoaëc
caûm thaáy khoâng an toaøn khi ñi ñeán tröôøng hay veà nhaø.
- Bò chieám ñoaït hoaëc bò phaù phaùch taøi saûn caù nhaân
(xe ñaïp, xe maùy, ñoàng hoà, muõ, aùo, ñoà trang söùc ñeïp...).
- Töû vong laø haäu quaû nghieâm troïng nhaát cuûa baïo
haønh, bò thöông tích töø nheï ñeán nghieâm troïng do hung
♂ 28
khí, aûnh höôûng laâu daøi ñeán söùc khoûe hoaëc gaây taøn taät
vónh vieãn. Neáu bò thöông tích, treû em hay vò thaønh nieân
ñeàu coù theå phaûi traûi qua phaãu thuaät, bò taøn taät hay phaûi
traûi qua giai ñoaïn phuïc hoài theå chaát vaø chöùc naêng. Beân
caïnh ñoù, nhöõng bieán chöùng do thöông tích coøn gaây ra
nhieàu haäu quaû taâm lyù cuõng raát nghieâm troïng.
- Nhöõng em gaùi hay VTN bò laïm duïng hay cöôõng böùc
tình duïc raát deã maát loøng töï tin vaø yù thöùc boån phaän. Chæ
moät laàn bò laïm duïng tình duïc, bò cöôõng böùc ñuû ñeå gaây ra
nhöõng aûnh höôûng taâm lyù keùo daøi (lo laéng bò nhieãm HIV
vaø caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc), nhaát laø khi
sau ñoù treû laïi khoâng ñöôïc hoã trôï thích hôïp. AÛnh höôûng
xaáu ñeán taâm lyù coù theå keùo daøi ñeán caû tuoåi tröôûng thaønh:
soáng cam chòu, khoâng coù can ñaûm vöôït ra khoûi nhöõng
hoaøn caûnh khoâng thuaän lôïi; coù nhöõng daáu hieäu cuûa söï
khuûng hoaûng taâm lyù: thieáu tin töôûng vaøo xaõ hoäi; baát oån
veà tinh thaàn, trí tueä, khoâng theå taäp trung chuù yù laâu; caùc
em thöôøng hung haêng khaùc thöôøng, deã caõi coï nhau; moät
soá em luoân bò aùm aûnh veà tình duïc hay caùc vaán ñeà coù
lieân quan; söï chaùn chöôøng ôû caùc em coù theå daãn ñeán choã
töï töû; huûy hoaïi yù thöùc veà giaù trò baûn thaân vaø daãn tôùi söï
buoâng thaû hôn nöõa.
- Treû phaûi chöùng kieán caûnh baïo haønh gia ñình hay
baïo löïc xaõ hoäi (nhaát laø nhöõng vuï khuûng boá) cuõng thöôøng
coù nhöõng trieäu chöùng taâm lyù gioáng nhö nhöõng treû baûn
thaân bò baïo haønh theå chaát hay bò laïm duïng tình duïc. Con
gaùi chöùng kieán meï bò boá ñeû hay boá döôïng ñoái xöû teä thì
♀
29
cuõng coù theå deã chaáp nhaän baïo haønh nhö chuyeän bình
thöôøng cuûa hoân nhaân sau naøy; coøn con trai trong tröôøng
hôïp ñoù laïi deã trôû thaønh ngöôøi choàng baïo haønh khi ñeán
tuoåi tröôûng thaønh.
- Nhieàu ngöôøi töôûng raèng treû nhoû khoâng bò aûnh höôûng
veà maët taâm lyù khi chöùng kieán baïo löïc vì coøn nhoû neân
khoâng hieåu vaø choùng queân, nhöng caùc nghieân cöùu cho
thaáy nhöõng trieäu chöùng vaø roái nhieãu sau khi chöùng kieán
baïo löïc ñaõ coù ôû treû em, caû treû môùi bieát ñi vaø chuùng ñöôïc
bieåu hieän khaùc vôùi ngöôøi lôùn: treû quaäy phaù, ñeâm nguû
khoâng yeân, coù aùc moäng hoaëc soáng thu mình, nhuùt nhaùt
hoaëc ngang böôùng, gaây goå, khoâng theå taäp trung chuù yù.
Cuõng coù theå quay laïi haønh vi thôøi nhoû nhö muùt ngoùn tay,
ñaùi daàm, lo haõi phaûi xa cha meï hoaëc laëp laïi haønh ñoäng
baïo löïc moät caùch töï phaùt trong nhöõng troø chôi. VTN
cuõng coù aùc moäng vaø nhöõng yù nghó baát chôït ñeán, deã giaät
mình vaø traùnh gôïi nhôù ñeán baïo löïc; coù theå trôû neân traàm
caûm, giaän döõ, ngôø vöïc moïi ngöôøi, nhuùt nhaùt, roái nhieãu
taâm trí... nhieàu em khoâng coøn tin vaøo töông lai, khoâng
theå trôû thaønh ngöôøi lôùn, khoâng coøn töï tin, gaëp khoù khaên
trong hoïc taäp, haønh ñoäng maïo hieåm, boû nhaø ra ñi, laïm
duïng röôïu, ma tuùy, toan tính töï saùt, coù haønh vi tình duïc
baát thöôøng.
Laïm duïng tình duïc (bao goàm moïi hình thaùi eùp buoäc
tình duïc baèng nhöõng taùc ñoäng taâm lyù, theå chaát hay kinh
teá) caàn ñöôïc nhìn nhaän laø söï xaâm haïi ñeán söùc khoûe sinh
saûn.
♂ 30
Lyù do coi laïm duïng tình duïc laø vaán ñeà söùc khoûe sinh saûn:
- Coù theå gaây toån thöông ôû cô quan sinh duïc vaø thöông
tích beân trong
- Coù thai khoâng mong muoán vaø nhöõng haäu quaû (naïo
thai khoâng an toaøn, keát quaû xaáu cuûa thai ngheùn...)
- Nhieãm caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc, keå
caû HIV/AIDS
- Toån thöông do naïo phaù thai
- Maéc beänh phuï khoa
- Roái loaïn chöùc naêng tình duïc.
Ngoaøi nhöõng vaán ñeà veà SKSS, laïm duïng tình duïc
coøn gaây ra nhieàu haäu quaû khaùc nhö taâm lyù luoân sôï haõi,
traàm caûm vaø caû töï töû.
♀
31
CHUYÏN GIA TÊM LYÁ HAÂNG ÀÊÌU MYÄ

NOÁI VÏÌ BAÅO LÛÅC HOÅC ÀÛÚÂNG
Naêm hoïc 2010 - 2011, ngaønh giaùo duïc coù theâm moät
chuû ñeà môùi laø “Noùi khoâng vôùi haønh vi baïo löïc”. Theá
nhöng, naêm hoïc môùi vöøa baét ñaàu ñaõ roä leân naïn baïo löïc
hoïc ñöôøng.
Nhaân dòp GS-TS Amal Sedky Winter - chuyeân gia taâm
lyù haøng ñaàu cuûa Myõ vôùi hôn 30 naêm laøm vieäc treân lónh
vöïc baïo haønh vaø hoøa bình - sang Vieät Nam, phoùng vieân
Thanh Nieân ñaõ coù cuoäc phoûng vaán baø, ñoàng thôøi nghe
baø chia seû nhöõng kinh nghieäm cuûa Myõ giuùp haïn cheá baïo
haønh hoïc ñöôøng ôû nöôùc naøy.
* Theo baø, nguyeân nhaân naøo daãn ñeán baïo löïc hoïc ñöôøng?
- Töø naêm 1960 ñeán nay, ñaõ coù nhieàu chöông trình
nghieân cöùu tình traïng baïo löïc hoïc ñöôøng.
Keát quaû nghieân cöùu aáy cho thaáy, nhöõng caûnh baïo löïc
treân phim aûnh coù taùc ñoäng nhaát ñònh ñeán ngöôøi lôùn vaø
♂ 32
treû em. Khi naøo coøn phoâ dieãn nhöõng caûnh baïo löïc thì con
em chuùng ta seõ bò aûnh höôûng, ngay caû trong tröôøng hoïc.
Trong gia ñình, treû chöùng kieán nhöõng caûnh baïo löïc
thì khi lôùn leân, chuùng cuõng thöôøng duøng baïo löïc ñeå
giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuûa mình. Chuùng ta ñang soáng
trong moät giai ñoaïn maø baïo haønh raát phoå bieán. Ñoïc tin
töùc baùo chí, caùc baïn cuõng thaáy tình traïng baïo löïc ngaøy
caøng gia taêng.
* Laøm theá naøo ñeå haïn cheá vaø ngaên chaën tình traïng baïo
löïc hoïc ñöôøng? ÔÛ Myõ, giaûi quyeát tình traïng naøy nhö theá naøo,
thöa baø?
- ÔÛ Myõ, khi chieáu nhöõng caûnh baïo löïc treân ti vi thì
luoân coù nhöõng caûnh baùo: khoâng ñöôïc chieáu cho treû em
xem. Myõ vaø chaâu AÂu coù quy ñònh giôø xem ti vi daønh cho
treû em, ñoàng thôøi cuõng ñaùnh ñoäng phuï huynh raèng (phuï
huynh - NV) khoâng ñöôïc baät ti vi vaø xem ñoù nhö laø coâ
baûo maãu giöõ treû ñeå hoï laøm vieäc khaùc.
Coù nhieàu phöông phaùp choáng tình traïng treû ñaùnh
nhau, baét naït nhau trong tröôøng hoïc. Chaéc chaén ñaây laø
moät chöông trình phöùc taïp vì lieân quan ñeán nhieàu ngöôøi
khaùc nhau neân phaûi keát hôïp nhieàu bieän phaùp (gia ñình,
nhaø tröôøng). Baïo löïc laø moät hình thöùc laïm duïng quyeàn
löïc ñeå ñaït ñöôïc ñieàu gì ñoù. Khi khoâng coù ai ngaên chaën
thì hình thaønh baïo löïc trong gia ñình vaø trong hoïc ñöôøng.
Trong tröôøng hoïc, thoâng thöôøng tình traïng baét naït xaûy ra
giöõa hoïc sinh khi giaùo vieân, ngöôøi coù quyeàn ngaên chaën
aùp cheá, khoâng coù maët ôû ñoù.
♀
33
Vaán ñeà ñaët ra laø baïo löïc hoïc

“Để chống lại bạo lực
ñöôøng khoâng phaûi chæ töø hai phía
học đường, phải tìm
hoïc sinh maø laø caû ba phía, goàm:
mọi cách làm sao lôi kéo
ngöôøi aùp cheá, naïn nhaân vaø ngöôøi người có thái độ bàng
ñöùng beân caïnh nhöng khoâng laøm quan vào cuộc. Họ phải
gì. có nhiệm vụ can thiệp
Do ñoù, ñeå choáng laïi baïo löïc để chặn đứng vụ việc
hoïc ñöôøng, phaûi tìm moïi caùch hoặc báo cáo cấp trên
laøm sao loâi keùo ngöôøi coù thaùi ñoä để cấp trên giải quyết.”
baøng quan vaøo cuoäc. Hoï phaûi coù
nhieäm vuï can thieäp ñeå chaën ñöùng vuï vieäc hoaëc baùo caùo
caáp treân ñeå caáp treân giaûi quyeát.
ÔÛ Myõ, tröôøng hoïc coù quy ñònh hoïc sinh khi chöùng
kieán haønh vi baïo löïc phaûi leân tieáng. Toâi coù coâ chaùu gaùi
hoïc taïi moät tröôøng trung hoïc. Ngaøy thöôøng chaùu raát ruït
reø nhöng khi gaëp tình huoáng baïo löïc trong tröôøng hoïc,
chaùu trôû neân maïnh meõ ñeán khoâng ngôø, saün saøng gaëp
thaày giaùo ñeå “toá caùo” ngöôøi baïn chöùng kieán caûnh baïo
löïc trong tröôøng maø khoâng chòu leân tieáng. Khoâng phaûi
chaùu toâi muoán chöùng toû mình gioûi hôn ngöôøi khaùc, maø
ñoù laø quy ñònh cuûa tröôøng hoïc vaø caùc chaùu ñöôïc daïy doã
phaûi laøm nhö theá. Neáu chaùu toâi khoâng ñi baùo vôùi thaày
giaùo thì chaùu seõ bò khieån traùch. Moãi hoïc sinh trong tröôøng
phaûi coù nhieäm vuï baûo veä ngöôøi khaùc, coù traùch nhieäm vôùi
ngöôøi khaùc vaø ngöôïc laïi.
* Khi ñaõ xaûy ra tình traïng baïo löïc hoïc ñöôøng, laøm theá
naøo ñeå hoïc sinh baét naït vaø hoïc sinh bò baét naït coù theå “chung
soáng” hoøa bình trong lôùp, trong tröôøng?
♂34
- Theo toâi, neân coù bieän phaùp taùch hai hoïc sinh ra hai
lôùp khaùc nhau. Khoâng theå ñeå hai ñöùa treû töï giaûi quyeát
vôùi nhau maø nhaø tröôøng phaûi coù traùch nhieäm, coù quy
ñònh ngaên chaën baïo löïc hoïc ñöôøng. Caàn coù moät chieán
dòch roäng khaép trong tröôøng ñeå traùnh tình traïng em naøy
aùp cheá em kia. Baïo löïc caàn ñöôïc ngaên chaën ngay töø ñaàu
chöù khoâng theå ñôïi ñeán khi ñaõ xaûy ra.
* Tö vaán hoïc ñöôøng coù vai troø nhö theá naøo ñeå goùp phaàn
giaûm baïo löïc trong tröôøng hoïc, thöa baø?
- Neáu nhö toâi laø chuyeân gia veà taâm lyù trong tröôøng
thì toâi seõ tìm caùch giaùo duïc keå caû hieäu tröôûng, giaùo vieân
laãn phuï huynh vaø caùc em hoïc sinh veà taùc haïi cuûa baïo
löïc hoïc ñöôøng. Cung caáp kieán thöùc choáng baïo löïc hoïc
ñöôøng cho taát caû nhöõng chuû theå treân thì may ra môùi coù
hieäu quaû.
ÔÛ trong tröôøng hoïc, neân toå chöùc nhöõng khoùa hoäi thaûo
cho nhöõng em daäy thì, vò thaønh nieân ñeå caùc em ruùt ra
nhöõng kyõ naêng giaûi quyeát baïo löïc hoïc ñöôøng. Taát nhieân,
moät chuyeân gia taâm lyù thì coù theå laøm nhieàu vieäc khaùc
chöù khoâng chæ choáng baïo löïc hoïc ñöôøng.
MÖÅT SÖË VUÅ BAÅO LÛÅC HOÅC ÀÛÚÂNG

THÚÂI GIAN QUA
* Saùng 16/9, do maâu thuaãn tröôùc ñoù neân hai hoïc

sinh cuûa tröôøng THPT Baùn coâng Ñoàng Hôùi (tænh Quaûng
♀
35
Bình) laø Voõ Nhaät Hoaøn vaø Phaïm Vaên Hoaøng, ñeàu hoïc
lôùp 10, ñaõ duøng hung khí röôït ñaùnh nhau trong giôø ra
chôi. Haäu quaû laø Nhaät Hoaøn ñaõ töû vong sau khi bò Vaên
Hoaøng ñaâm hai nhaùt dao.
* Tröa 8/9, nöõ sinh Nguyeãn Thò Haø Nhö - lôùp 12A6
tröôøng THPT Haø Huy Taäp (TP. Vinh, Ngheä An) ñaõ bò ñaùnh
hoäi ñoàng bôûi Nguyeãn Thò Höông Traø - lôùp 12B1 tröôøng
THPT Höõu Nghò vaø laø moät vaän ñoäng vieân karatedo cuøng
hai coâ gaùi khaùc ñaõ bò ñuoåi hoïc. Trong video clip taûi treân
maïng coù tieáng noùi cuûa moät soá ngöôøi ñöùng xem vaø baøn
taùn vuï vieäc nhöng khoâng can thieäp.
* Ngaøy 31/3, Döông Quoác Baûo - hoïc sinh lôùp 7A2
tröôøng THCS Ngoâ Taát Toá, quaän Phuù Nhuaän (TP. HCM)
bò nhoùm baïn nam ñaùnh hoäi ñoàng ngay taïi lôùp.
* Ngaøy 30/3, Voõ Thanh Thaûo - hoïc sinh lôùp 8A3
tröôøng THCS Leâ Lai, quaän 8 (TP. HCM) ñaõ bò hai ngöôøi
baïn cuøng lôùp ñaùnh ñeán ngaát xæu phaûi ñöa ñi caáp cöùu.
* Trong luùc vui chôi giôø giaûi lao, Nguyeãn Quyønh
Anh giaãm vaøo chaân Vuõ Ngoïc Dieäp (caû hai ñeàu laø hoïc
sinh lôùp 10 tröôøng THPT Traàn Nhaân Toâng, TP. Haø Noäi)
khieán hai beân cöï caõi nhau. Chieàu 3/3, Dieäp ruû moät soá
hoïc sinh ñaõ boû hoïc ôû tröôøng khaùc keùo Anh ñi ñaùnh hoäi
ñoàng ôû moät vöôøn hoa. Vuï vieäc naøy lieân quan ñeán 10 hoïc
sinh, trong ñoù coù nhöõng hoïc sinh baøng quan ñöùng/ngoài
xem hoaëc duøng ñieän thoaïi quay laïi caûnh aåu ñaû ñeå phaùt
taùn treân maïng...
♂ 36
Töø ñaàu naêm hoïc 2009 - 2010 ñeán thaùng 7/2010, caû
nöôùc xaûy ra 1.600 vuï hoïc sinh ñaùnh nhau. Trong ñoù, hôn
700 hoïc sinh ñaõ bò ñuoåi hoïc, gaàn 1.000 hoïc sinh bò khieån
traùch, 1.500 hoïc sinh bò caûnh caùo.
Thanh Nieân Online -

Thöù Hai, ngaøy 20 thaùng 9 naêm 2010
Nguyeãn Nhö (toång hôïp)
Nhö Lòch (thöïc hieän)
♀
37
QUYÏÌN CUÃA VÕ THAÂNH NIÏN VÏÌ SINH SAÃN

(Coù nhöõng ñieåm khaùc vôùi ngöôøi tröôûng thaønh)
Gaàn ñaây treân thoâng tin ñaïi chuùng vaø trong dö luaän
xaõ hoäi coù nhieàu yù kieán khaùc nhau veà söï vieäc moät dieãn
vieân ñang tuoåi “teen” (vò thaønh nieân) bò ai ñoù ñöa leân
maïng caûnh quan heä tình duïc vôùi baïn trai. Coù ngöôøi cho
ñoù laø chuyeän rieâng tö cuûa ñoâi nam nöõ, laø quyeàn cuûa hoï,
laø söï daïi doät coù theå tha thöù, chæ ñaùng leân aùn keû ñaõ ñöa
caûnh ñoù leân maïng. Ñieàu naøy ñöôïc coâng luaän ñoàng tình
vaø hi voïng raèng caùc cô quan coù traùch nhieäm seõ laøm roõ.
Nhieàu ngöôøi khaùc chæ trích loái soáng coù chieàu höôùng sa
ñoïa cuûa moät boä phaän giôùi treû, chöa qua hay môùi chæ qua
tuoåi vò thaønh nieân (VTN) maø ñaõ daán saâu vaøo cuoäc chôi
höôûng thuï. Caûnh “sex” ôû ñoaïn phim noùi treân khoâng laøm
cho ngöôøi ta coù caûm töôûng raèng ñoù laø haønh vi daïi doät
laàn ñaàu vaø aûnh höôûng cuûa noù ñeán tuoåi “teen” laø khoâng
nhoû, coù nguy cô trôû thaønh moät loái soáng saønh ñieäu môùi vôùi
nhieàu em trong khi caû coäng ñoàng trong nhieàu naêm qua
ñaõ boû nhieàu coâng söùc ñeå giaùo duïc caùc em coù loái soáng
♂ 38
laønh maïnh. Keå caû caùc nöôùc phaùt trieån coù thaùi ñoä phoùng
khoaùng vôùi caùc vaán ñeà veà tình duïc (Ñan Maïch, Na Uy,
Myõ) thì quan heä tình duïc sôùm ôû tuoåi VTN vaãn khoâng
ñöôïc nhìn nhaän laø bình thöôøng vaø caùc baäc cha meï vaãn
ñöôïc khuyeán caùo laø coù vai troø lôùn trong söï höôùng daãn
con em phaùt trieån nhaân caùch tích cöïc theo nhöõng kyø voïng
cuûa xaõ hoäi. Raát may laø cho tôùi nay vieäc giaùo duïc giôùi tính
ôû nöôùc ta vaãn chöa chính thöùc ñöa vaøo nhaø tröôøng; neáu
ñaõ coù thì seõ laïi bò moät soá ngöôøi ñoå toäi cho laø vì sôùm “veõ
ñöôøng cho höôu chaïy”.
Tìm giaûi phaùp cho vaán ñeà quan heä tình duïc sôùm ôû
tuoåi VTN laø thaùch thöùc toaøn caàu, ôû nöôùc ta cuõng vaäy vaø
khoâng chæ môùi coù trong thôøi gian gaàn ñaây, chæ coù ñieàu
nhieàu ngöôøi lôùn ñaõ khoâng daùm nhìn thaúng vaøo söï thaät
vaø söï chaäm treã ñöa giaùo duïc giôùi tính vaøo nhaø tröôøng
neân coi laø söï chaäm treã coù toäi. Toå chöùc IPPF (Lieân ñoaøn
Quoác teá veà Keá hoaïch hoùa gia ñình vaø traùch nhieäm cuûa
caùc baäc cha meï) töø naêm 1991 ñaõ neâu ra nhöõng quyeàn veà
söùc khoûe sinh saûn cuûa VTN nhöng vaãn nhaán maïnh ñeán
traùch nhieäm baûn thaân cuûa VTN chöù khoâng uûng hoä cho
söï phoùng tuùng, höôûng thuï.
VTN coù nhöõng quyeàn lieân quan ñeán söùc khoûe sinh saûn vaø
tình duïc nhö theá naøo? (chæ neâu moät soá):
- Quyeàn coù söùc khoûe sinh saûn toát (SKSS)
- Quyeàn quyeát ñònh moät caùch töï do vaø coù traùch nhieäm
veà moïi khía caïnh cuûa tính duïc
♀
39
- Quyeàn ñöôïc coù thoâng tin vaø ñöôïc giaùo duïc veà SKSS
ñeå coù theå coù nhöõng quyeát ñònh ñuùng ñaén veà caùc moái quan
heä vaø veà vieäc coù con
- Quyeàn ñöôïc laøm chuû, kieåm soaùt vaø baûo veä chính
cô theå cuûa mình
- Quyeàn khoâng bò kyø thò, eùp buoäc vaø baïo haønh trong
caùc quyeát ñònh veà tình duïc vaø trong ñôøi soáng tình duïc
- Quyeàn ñöôïc ñoøi hoûi söï bình ñaúng, söï hoaø thuaän
ñaày ñuû vaø söï toân troïng laãn nhau trong quan heä tình duïc
- Quyeàn ñöôïc bình ñaúng vaø ñöôïc chaêm soùc veà SKSS
khoâng phaân bieät giôùi tính, maøu da, tình traïng hoân nhaân
hay nôi cö truù
- Quyeàn ñöôïc coù söï kín ñaùo vaø giöõ bí maät khi chia
seû vôùi caùn boä y teá vaø thaày thuoác
- Quyeàn ñöôïc ñoái xöû toân troïng, lòch söï vaø laéng nghe
- Quyeàn ñöôïc phaùt bieåu yù kieán veà vieäc cung caáp
dòch vuï
- Quyeàn ñöôïc bình ñaúng vaø söï coâng baèng veà giôùi
- Quyeàn ñöôïc chaêm soùc veà SKSS theo nhu caàu
- Quyeàn ñöôïc coù söï thoaûi maùi khi nhaän dòch vuï
- Quyeàn ñöôïc töï do löïa choïn baïn tình/baïn ñôøi
- Quyeàn ñöôïc soáng ñôn thaân
- Quyeàn ñöôïc töø choái khoâng keát hoân
- Quyeàn ñöôïc töø choái quan heä tình duïc caû khi ñaõ
keát hoân.
♂
40
(Nguoàn: IPPF, 1991: Nhöõng quyeàn cuûa khaùch haøng,

London)
Nhöõng trôû ngaïi khieán quyeàn veà sinh saûn cuûa VTN khoâng
ñöôïc thöïc hieän ñaày ñuû:
- Quan ñieåm rieâng cuûa caùn boä y teá cung caáp dòch vuï
- Khaùch haøng quaù ñoâng, khoâng coù thôøi gian
- Nhöõng phong tuïc taäp quaùn, luaät leä ñòa phöông,
nhöõng quy ñònh cuûa toân giaùo
- Nhöõng ngöôøi cung caáp dòch vuï khoâng ñöôïc huaán
luyeän ñaày ñuû
- Phoøng khaùm khoâng coù nhöõng höôùng daãn ñeå ñaùp
öùng nhöõng quyeàn cuûa VTN
- AÙp löïc cuûa coäng ñoàng
- AÙp löïc cuûa gia ñình
- AÙp löïc cuûa nhöõng VTN cuøng trang löùa
- Dòch vuï veà SKSS khoâng tieáp caän ñöôïc vôùi VTN
- Giôø giaác cuûa caùc dòch vuï SKSS cho VTN khoâng
thích hôïp
- Khoâng coù phöông phaùp ñeå thu thaäp nhöõng phaûn
hoài cuûa khaùch haøng.
♀
41
CÊÌN QUAN TÊM ÀÏËN SÛÁC KHOÃE

SINH SAÃN TÛÂ LUÁC NAÂO?
Nhieàu cha meï coù nhöõng quan ngaïi raát chính ñaùng
khi thaáy con mình coù nhöõng bieåu hieän khoâng bình thöôøng
ôû cô quan sinh duïc - tieát nieäu. Lieäu nhöõng bieåu hieän ñoù
coù aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng tình duïc vaø sinh saûn sau
naøy khoâng?
Söùc khoûe sinh saûn cuûa con ngöôøi coù theå coù nhöõng
bieåu hieän khoâng bình thöôøng ngay töø khi môùi sinh ra vaø
caàn ñöôïc quan taâm trong suoát cuoäc ñôøi.
Con trai hình nhö chæ coù moät tinh hoaøn?
Khi coøn nhoû, tinh hoaøn coù theå naèm trong oáng beïn,
nhöng sau moät thôøi gian seõ di chuyeån xuoáng bao tinh
hoaøn. Neáu tinh hoaøn khoâng xuoáng maø vaãn naèm laïi trong
oå buïng thì phaûi nhôø ñeán thaày thuoác ngoaïi khoa ñeå phaãu
thuaät.
♂ 42
Con trai khi ñaùi, nöôùc tieåu khoâng chaûy ra töø mieäng saùo
cuûa quy ñaàu maø töø thaân döông vaät?
Moät loã ñaùi ôû thaân döông vaät laø moät baát thöôøng veà
giaûi phaãu. Caàn ñöa chaùu ñi gaëp thaày thuoác ñeå xaùc ñònh
xem coù aûnh höôûng gì sau naøy khoâng vaø coù caàn phaûi moå
ñeå söûa chöõa laïi khoâng.
Khi con trai lôùn leân, phaàn da boïc quanh quy ñaàu xem nhö
chaät quaù?
Nhö theá goïi laø chít bao quy ñaàu. Caàn ñöa ñeán thaày
thuoác ñeå coù theå moå phoøng bieán chöùng chít heïp hôn nöõa.
Moät phaãu thuaät nhoû, khoâng gaây nguy hieåm, vöøa tieän veà
maët veä sinh vöøa ñeà phoøng ung thö döông vaät sau naøy.
Xaùc ñònh giôùi tính giaûi phaãu cuûa treû sô sinh?
Nhìn vaøo boä phaän sinh duïc ngoaøi cuûa treû sô sinh chöa
theå bieát chaéc chaén giôùi tính giaûi phaãu coù bình thöôøng hay
khoâng vì coù theå coù khuyeát taät baåm sinh maø chöa phaùt
hieän ra. Ví duï: treû sô sinh gaùi coù boä phaän sinh duïc ngoaøi
bình thöôøng nhöng coù theå khoâng coù aâm ñaïo hoaëc khoâng
coù töû cung vaø khoâng theå bieát ngay ñöôïc sau khi ñeû (sau
naøy ñeán tuoåi daäy thì khoâng thaáy haønh kinh nhö caùc em
gaùi khaùc môùi ñi khaùm vaø môùi ñöôïc phaùt hieän laø khoâng
coù töû cung...). Xaùc ñònh giôùi tính gien hoïc cuûa treû thöôøng
chæ döïa vaøo nhieãm saéc theå giôùi.
Moät treû ñöôïc coi laø con trai hay con gaùi bình thöôøng
phaûi hoäi ñuû hai tieâu chuaån: coù giôùi tính gien hoïc XY hoaëc
XX, coù cô quan sinh duïc ngoaøi vaø trong bình thöôøng. Vieäc
♀
43
xaùc ñònh giôùi tính giaûi phaãu ngay sau ñeû ñeå phaân bieät
con trai hay con gaùi chæ coù giaù trò töông ñoái.
Treû khoâng coù haäu moân coù caàn xaùc ñònh ngay khoâng?
Caàn. Neáu sau ñeû maø khoâng thaáy treû coù daáu hieäu baøi
tieát phaân xu (duø beà ngoaøi coù loã haäu moân) thì caàn ñöôïc
thaày thuoác khaùm ñeå xaùc ñònh ngay. Neáu thöïc söï khoâng
coù thì caàn phaûi ñöôïc moå ñeå treû coù theå baøi tieát ñöôïc.
Baûo veä söùc khoûe sinh saûn vò thaønh nieân baét ñaàu töø
vieäc xaây döïng nhöõng thoùi quen toát töø tuoåi nhoû
Lieäu nhöõng thoùi quen trong loái soáng cuûa caùc em coù aûnh
höôûng ñeán söùc khoûe sinh saûn sau naøy khoâng?
Coù, 65% töû vong ôû ngöôøi lôùn laø do beänh tim, ung
thö vaø ñoät quî. Nhieàu haønh vi gaây ra nhöõng beänh lyù noùi
treân ôû tuoåi tröôûng thaønh baét nguoàn töø tuoåi treû, ví duï, vò
thaønh nieân huùt thuoác laù, uoáng röôïu, nghieän huùt ma tuùy.
Vò thaønh nieân caàn laøm gì ñeå coù theå phaùt trieån söùc khoûe?
Caàn traùnh ngay nhöõng thoùi quen xaáu, khoâng ñeå baïn
beø loâi keùo: khoâng huùt thuoác laù, khoâng uoáng röôïu (uoáng
nhieàu röôïu vaø thaønh thoùi quen coù nguy cô giaûm khaû
naêng trí tueä vaø xô gan sau naøy), khoâng thöû duøng ma tuùy
(seõ phaùt trieån thaønh nghieän, bieán ñoåi nhaân caùch, khoâng
kieåm soaùt ñöôïc baûn thaân...); caàn quyù troïng baûn thaân
(khoâng haønh ñoäng lieàu lónh nhö ñua xe maùy, uoáng röôïu
khi laùi xe, ñaùnh nhau gaây thöông tích....); soáng côûi môû
vaø bieát chia seû vôùi cha meï nhöõng chuyeän vui buoàn; taäp
theå duïc theå thao ñeàu ñaën, veä sinh thaân theå haèng ngaøy;
♂ 44
veä sinh aên uoáng, khoâng neân coù quan heä tình duïc ôû tuoåi
vò thaønh nieân...
Nhöõng bieän phaùp döï phoøng ôû tuoåi vò thaønh nieân laø gì?
Ñöôïc tieáp caän deã daøng, thuaän tieän vôùi dòch vuï y teá
ñeå phaùt hieän sôùm nhöõng vaán ñeà veà söùc khoûe; ñöôïc hieåu
bieát veà caùc bieän phaùp phoøng traùnh nhöõng nguy cô aûnh
höôûng ñeán söùc khoûe; ñöôïc tieâm chuûng phoøng beänh (phoøng
vieâm gan do vi-ruùt, baïi lieät, uoán vaùn...).
ÔÛ tuoåi vò thaønh nieân, caàn ñaëc bieät quan taâm ñeán nhöõng
nguy cô gì?
Khoaûng ba trong soá boán nguyeân nhaân töû vong ôû vò
thaønh nieân vaø ngöôøi tröôûng thaønh laø do tai naïn xe coä,
chaán thöông khoâng coá yù, gieát ngöôøi vaø töï töû. Ung thö vaø
beänh tim cuõng coù theå aûnh höôûng ñeán löùa tuoåi naøy. Coù
thai ngoaøi yù muoán vaø maéc caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng
tình duïc (keå caû nhieãm HIV vaø AIDS) laø nhöõng vaán ñeà caù
nhaân vaø xaõ hoäi coù aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán SKSS.
Nhöõng nguy cô veà loái soáng ôû nam coù khaùc vôùi nöõ vò thaønh
nieân khoâng?
Coù. Nam thöôøng coù loái soáng böøa baõi, lieàu lónh hôn nöõ
(tyû leä huùt thuoác laù, uoáng röôïu, nghieän ma tuùy, ñua xe,
gaây goå ñaùnh nhau ôû nam cao hôn nöõ. Nam cuõng coù nhieàu
baïn tình hôn, quan heä tình duïc sôùm hôn...). Ngöôïc laïi,
nöõ laïi coù moät soá nguy cô rieâng, deã töï töû hôn vaø thöôøng
duøng caùc phöông phaùp laøm giaûm caân thieáu cô sôû khoa
hoïc, thaäm chí baäy baï hôn nam.
♀
45
TUÖÍI TREÃ CÊÌN KHAÁM PHAÁ CHÑNH BAÃN THÊN
Cung caáp nhöõng hieåu bieát veà cô theå coù leõ laø nhöõng
böôùc ñaàu tieân cha meï daãn daét treû ñeán vôùi nhöõng vaán ñeà
veà giôùi tính. Ngay töø khi môùi khoaûng 1 tuoåi, treû ñaõ ñöôïc
daäy nhaän bieát vò trí nhöõng boä phaän treân khuoân maët (moàm
naèm ôû ñaâu, muõi naèm ôû ñaâu) vaø cöù theá phaùt trieån daàn
söï nhaän bieát nhöõng phaàn khaùc cuûa cô theå. Tôùi tuoåi daäy
thì, caùc em khaùm phaù vaø hieåu bieát nhieàu hôn veà theá giôùi
xung quanh nhöng nhieàu khi laïi thieáu hieåu bieát veà nhöõng
bieán ñoåi raát nhanh, raát nhieàu ôû ngay chính cô theå mình.
Thieáu hieåu bieát - ñoàng nghóa vôùi thieáu hoïc vaán - laø
moät trong nhöõng nguyeân nhaân lôùn gaây haïi cho söùc khoûe
con ngöôøi. Danton (nhaø hoaït ñoäng chính trò Phaùp theá kyû
XVIII) ñaõ noùi: “Sau baùnh mì, hoïc vaán laø thöù caàn thieát
nhaát”. Söï hieåu bieát coù taùc duïng to lôùn ñeán söï nghieäp
baûo veä söùc khoûe vaø naâng cao daân trí. Ñöa nhöõng kieán
thöùc veà söùc khoûe ñeán vôùi ngöôøi daân quaû thöïc cuõng laø
moät söï nghieäp voâ cuøng gian nan. Chæ caàn noùi ñeán moät
chaân lyù ñôn giaûn cuûa baûo veä söùc khoûe laø vi khuaån gaây
♂ 46
beänh luoân coù quanh ta, vì theá phaûi thöïc haønh veä sinh aên
uoáng, söû duïng nöôùc saïch ñeå traùnh caùc beänh ñöôøng tieâu
hoùa, beänh ñau maét hoät... theá maø sau gaàn nöûa theá kyû vaän
ñoäng, giaùo duïc (chæ tính töø khi khu vöïc y teá noâng thoân
baét ñaàu ñöôïc chuù yù döôùi cheá ñoä cuûa ta), ai daùm ñaûm
baûo raèng moïi ngöôøi ñaõ nhaän thöùc ñöôïc ñieàu naøy, nhaát
laø ngöôøi daân ôû caùc vuøng noâng thoân, mieàn nuùi... Qua ñoù
ñuû thaáy giaùo duïc coäng ñoàng laø coâng vieäc ñoøi hoûi söï kieân
nhaãn, beàn bæ bieát chöøng naøo.
Trong nhöõng caùi khoâng bieát thì söï khoâng bieát quyù
troïng baûn thaân laø moät nguy haïi lôùn maø ñieàu naøy laïi hay
gaëp ôû tuoåi treû - thöïc chaát laø bieåu hieän cuûa moät nhaân caùch
keùm coûi, voâ traùch nhieäm.
Söï thieáu hieåu bieát cuûa thanh thieáu nieân veà sinh lyù
sinh saûn laø nguyeân nhaân daãn ñeán nhöõng haäu quaû nghieâm
troïng cho söùc khoûe. Toøa soaïn caùc baùo thöôøng ngaøy nhaän
ñöôïc nhieàu thö cuûa thanh thieáu nieân nam nöõ hoûi veà
nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán söùc khoûe sinh saûn cuûa caùc
em moät caùch thaät chaân thaønh nhöng cuõng coù nhieàu caâu
hoûi thaät ngaây ngoâ, ñieàu ñoù göûi ñeán nhöõng ngöôøi lôùn coù
traùch nhieäm moät thoâng ñieäp raát quan troïng: caùc em caàn
hieåu bieát veà chính baûn thaân mình ñeå traùnh nhöõng sai laàm
do khoâng hieåu bieát gaây ra. Tuoåi cuûa caùc em laø tuoåi cuûa
nhöõng bieán ñoäng döõ doäi cuûa cô theå vaø taâm lyù: caùc em
caàn bieát nhöõng gì coù theå xaûy ra treân cô theå mình cuõng
nhö phaûi laøm gì ñeå giöõ gìn söùc khoûe cho mình.
Cung caáp nhöõng hieåu bieát ñeå thanh thieáu nieân bieát
töï baûo veä khoâng chæ laø nhöõng kieán thöùc veà tình duïc, veà
♀
47
phoøng traùnh thai, veà caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình
duïc, goàm caû HIV/AIDS maø quan troïng hôn, beàn vöõng
hôn, chính laø cung caáp nhöõng hieåu bieát cô baûn veà sinh
lyù sinh saûn theo höôùng öùng duïng chöù khoâng phaûi ñôn
thuaàn lyù thuyeát - nghóa laø söï hieåu bieát caàn ñi keøm vôùi
kyõ naêng bieát ñaùnh giaù, nhaän bieát vaø giaûi thích ñöôïc caùc
daáu hieäu xaûy ra treân chính cô theå mình. Ví duï, moät em
gaùi caàn hieåu kinh nguyeät khoâng chæ laø söï ra maùu haøng
thaùng maø coøn laø daáu hieäu chöùng toû cô theå ñaõ böôùc vaøo
tuoåi sinh saûn, raèng söï ra kinh thöôøng keøm theo nhieàu
bieán ñoåi veà cô theå vaø taâm lyù maø caùc em coù theå nhaän bieát
vaø caàn coù thoùi quen ghi cheùp, theo doõi - ñieàu ñoù seõ ñem
laïi lôïi ích cho caùc em bieát töï phaùt hieän nhöõng baát thöôøng
vaø thöïc hieän quyeàn laøm chuû trong quyeát ñònh sinh ñeû sau
naøy. Vôùi nam thanh thieáu nieân cuõng vaäy, giaùo duïc nhaän
thöùc veà sinh saûn öùng duïng giuùp caùc em hieåu roõ hôn tieàm
naêng sinh saûn cuûa baûn thaân, nhöõng thay ñoåi trong tuoåi
daäy thì cuõng nhö khi ñaõ tröôûng thaønh, traùnh nhöõng ngoä
nhaän ngaây ngoâ, sai laàm do baïn beø cung caáp.
Giaùo duïc sinh lyù sinh saûn nhaán maïnh ñeán kyõ naêng
öùng duïng coøn coù yù nghóa tích cöïc khoâng chæ veà maët töï
baûo veä cuûa moãi ngöôøi maø coøn naâng cao nhaän thöùc veà moái
quan heä bình ñaúng vaø coù traùch nhieäm giöõa hai giôùi: khi coù
ñöôïc hieåu bieát veà söï khaùc nhau giöõa nam vaø nöõ veà sinh
lyù vaø giaûi phaãu, ngöôøi nam hieåu roõ hôn veà vai troø cuûa
moãi giôùi, tính hôïp lyù cuûa phaân coâng lao ñoäng trong gia
ñình vaø xaõ hoäi nhö laø moät söï boå sung cho nhau, ngöôøi
nam cuõng hieåu raèng yeáu toá quyeát ñònh ñeå sinh con trai
♂48
hay con gaùi laø ôû phía ngöôøi nam (ñeå khoâng ñoå loãi cho
nhöõng phuï nöõ sinh con moät beà), raèng söùc khoûe cuûa phuï
nöõ khoâng chæ do phuï nöõ gaây ra maø coøn coù traùch nhieäm
cuûa nam giôùi (laây nhieãm beänh cho vôï, khoâng tham gia
thöïc hieän caùc bieän phaùp keá hoaïch hoaù gia ñình...), raèng
phoøng beänh cho phuï nöõ noâng thoân khoâng theå coi nheï
vieäc taïo ñieàu kieän veä sinh cho hoï (xaây döïng nhaø taém kín
ñaùo, aám aùp, saïch seõ, coù nöôùc saïch...).
Tuoåi treû cuûa thôøi ñaïi tin hoïc ngaøy nay ñöôïc trang bò
nhieàu kieán thöùc hieän ñaïi, hoï say meâ nghieân cöùu, khaùm
phaù nhöõng bí maät cuûa theá giôùi vó moâ nhöng coù khi hoï
ngaây thô, thieáu hieåu bieát vôùi nhieàu ñieàu ñôn giaûn ôû chính
baûn thaân hoï.
♀
49
KHAÁM PHAÁ BAÃN THÊN: BÛÚÁC ÀÊÌU TIÏN

ÀÏÍ BAÃO VÏÅ SÛÁC KHOÃE SINH SAÃN
Hieåu bieát veà baûn thaân mình laø moät maûng kieán thöùc
chuû yeáu ñeå giöõ gìn söùc khoûe, phoøng beänh vaø caû phaùt
trieån tính duïc laønh maïnh. Vì ñònh höôùng cuûa GDGT laø
xaây döïng moái quan heä nhaân vaên vaø coù traùch nhieäm giöõa
nam vaø nöõ trong ñôøi soáng xaõ hoäi vaø gia ñình cho neân söï
hieåu bieát nhöõng ñaëc ñieåm giaûi phaãu vaø sinh lyù cuûa caùc
cô quan troïng yeáu cuûa cô theå, ñaëc bieät caùc cô quan sinh
saûn cuûa baûn thaân vaø cuûa giôùi ñoái laäp laø moät noäi dung
khoâng theå thieáu.
PHAÀN I: CAÙC CÔ QUAN
Trong giaùo duïc giôùi tính, cung caáp nhöõng thoâng tin
ñeå vò thaønh nieân coù hieåu bieát veà chính cô theå mình laø
böôùc ñaàu tieân raát quan troïng ñeå caùc em bieát quyù troïng
baûn thaân vaø bieát giöõ gìn söùc khoûe. Caøng lôùn caùc em caøng
muoán khaùm phaù theá giôùi nhöng cuõng caàn bieát cô theå ñaõ
toàn taïi, thích nghi vaø choáng choïi vôùi moâi tröôøng soáng
♂ 50
nhö theá naøo. Töø tuoåi vò thaønh nieân sôùm (10 tuoåi), nhöõng
thoâng tin cô baûn veà giaûi phaãu vaø sinh lyù cuûa caùc cô quan
chuû yeáu trong cô theå caàn ñöôïc cung caáp cho caùc em moät
caùch thích hôïp, ngaén goïn, deã tieáp nhaän, deã nhôù nhaát.
Ñaây laø moät thaùch thöùc khoâng deã vöôït qua vaø caàn coù söï
goùp söùc cuûa caùc nhaø sö phaïm.
Cô baép: treân cô theå chuùng ta, khoâng coù choã naøo khoâng
coù cô baép. Cô baép laø moät heä thoáng chun giaõn, baùm vaøo
xöông bôûi caùc gaân, coù theå co duoãi khi ta laøm caùc ñoäng
taùc. Nhôø coù cô baép ta môùi coù theå ñöùng, ñi laïi, vieát, nhai...
Moãi cô laøm chuyeån ñoäng moät xöông khi thöïc hieän moät
ñoäng taùc naøo. Coù loaïi cô vaân, cô trôn, cô voøng; caùc cô
baép khoâng gioáng nhau, coù loaïi to nhö cô ôû buïng, daøi nhö
cô ôû caùnh tay vaø ñuøi, ngaén nhö cô caùc ngoùn tay. Cô baép
nôû nang khi hoaït ñoäng nhieàu, gioáng nhö cô baép cuûa caùc
vaän ñoäng vieân theå hình; ngöôïc laïi, neáu khoâng hoaït ñoäng
gì thì cô baép cuõng teo ñi nhö cô baép ôû caúng chaân khi bò
boù boät. Nhöng khi laøm vieäc nhieàu quaù, cô cuõng meät. Khi
ñoù ta caûm thaáy ñau, moûi. Ñöôïc nghæ ngôi, cô seõ heát ñau.
Muoán giöõ cho cô baép khoûe khoaén, phaûi naêng vaän ñoäng,
chôi theå thao. Boài döôõng cho cô baép caàn cung caáp ñöôøng
haáp thuï nhanh (baùnh keïo...) ñeå coù naêng löôïng cho hoaït
ñoäng chaïy, nhaåy... Cô theå chuùng ta coù khoaûng 500 cô;
khi ñeán tuoåi tröôûng thaønh, khoái cô baép coù theå naëng ñeán
30kg neáu vaän ñoäng nhieàu.
Da: cô quan lôùn nhaát, bao phuû cô theå ñeå choáng laïi
söï xaâm nhaäp cuûa vi khuaån. Khi tieáp xuùc vôùi aùnh naéng,
da thay ñoåi maøu saéc vaø ta bò raùm naéng; neáu tieáp xuùc quaù
♀
51
laâu seõ bò chaùy naéng, vaäy khi ra naéng laâu caàn söû duïng caùc
loaïi kem choáng naéng. Coù theå ví da nhö caùi chaên lôùn bao
phuû vaø baûo veä nhöõng boä phaän cuûa cô theå vaø baûn thaân da
cuõng coù nhieàu lôùp moûng choàng leân nhau goïi laø thöôïng
bì, trung bì vaø haï bì. Khi môùi sinh ra, da raát mòn vaø meàm
maïi nhöng theo naêm thaùng da cuõng giaø ñi vaø trôû neân
nhaên nheo. Da coù maøu saùng hay saãm tuøy töøng ngöôøi, söï
khaùc bieät veà maøu saéc laø do moät loaïi saéc toá coù khaû naêng
saãm laïi vôùi aùnh saùng maët trôøi. Da thuoäc veà moät trong
naêm giaùc quan, ñoù laø xuùc giaùc. Ngoaøi vieäc ngaên caûn caùc
chaát baån coù trong moâi tröôøng khoâng theå xaâm nhaäp vaøo cô
theå, da coøn giuùp baûo veä cô theå tröôùc nhöõng thay ñoåi veà
nhieät ñoä beân ngoaøi; khi trôøi reùt, hieän töôïng “noåi da gaø”
vaø run laäp caäp laø phaûn öùng baûo veä cuûa cô theå ñeå choáng
reùt. Khi thôøi tieát noùng, da ñoå moà hoâi qua caùc loã chaân
loâng - nhöõng loã nhoû maø ta chæ coù theå nhìn baèng kính hieån
vi. Ñeå baûo veä da, taém röûa haøng ngaøy baèng xaø phoøng; khi
ra naéng laâu caàn boâi kem choáng naéng; neáu phôi naéng laâu
da deã bò naùm vaø caùc neáp nhaên nhanh choùng xuaát hieän.
Ñeán tuoåi tröôûng thaønh, troïng löôïng cuûa da khoaûng 5kg
vaø coù dieän tích khoaûng 2m2.
Thaän: cô theå coù hai quaû thaän (beân phaûi vaø beân traùi ôû
phaàn thaét löng), thaän coù hình haït ñaäu to. Thaän tieáp noái
vôùi baøng quang (nhö moät tuùi nhoû coù theå giaõn to ôû vuøng
buïng döôùi) nhôø moät oáng daãn goïi laø nieäu quaûn. Thaän, nieäu
quaûn, baøng quang vaø nieäu ñaïo (daãn nöôùc tieåu ra ngoaøi
khi ñi ñaùi) taïo thaønh heä tieát nieäu. Coù theå xem hai quaû
thaän nhö hai traïm laøm saïch maùu cho cô theå, neáu khoâng
♂52
coù hai traïm naøy thì cô theå seõ bò nhieãm ñoäc. Thaän loïc maùu
vaø giöõ laïi nhöõng chaát thaûi vaø nöôùc dö thöøa, ñaøo thaûi ra
khoûi cô theå döôùi daïng nöôùc tieåu. Sau khi ñi qua thaän, caùc
chaát thaûi vaø nöôùc theo hai nieäu quaûn daøi chöøng 25cm ñi
xuoáng baøng quang tröôùc khi qua nieäu ñaïo ra ngoaøi. Ñeå
giöõ cho hai thaän khoûe maïnh, moãi ngaøy caàn uoáng ít nhaát
1 lít nöôùc ñeå thaän laøm toát chöùc naêng loïc maùu. Caàn uoáng
nhieàu hôn khi ta vaän ñoäng hoaëc khi thôøi tieát noùng, khi
ra moà hoâi nhieàu. Moãi ngaøy cô theå ñaøo thaûi khoaûng 1 - 2
lít nöôùc tieåu; khi baøng quang coù chöøng 300ml nöôùc tieåu
thì ta caûm thaáy moùt ñaùi.
Thaàn kinh (daây): noái lieàn naõo vôùi caùc chi vaø chuyeån
taûi caùc “thoâng ñieäp” ñeán khaép cô theå, nhö vaäy coù theå
xem caùc daây thaàn kinh nhö nhöõng con ñöôøng lôùn nhoû
chaïy khaép cô theå töø ñaàu cho ñeán baøn chaân vaø ngöôïc laïi.
Ñieåm xuaát phaùt cuûa caùc daây thaàn kinh laø trong ñaàu, töø
ñoù toûa ra khaép nôi. Phía sau ñaàu, caùc daây thaàn kinh ñi
vaøo coät soáng roài ñeán töøng chaëng laïi coù nhöõng daây thaàn
kinh ñi ra, baét ñaàu töø gaùy cho ñeán phaàn thaáp cuûa löng,
gioáng nhö moät xa loä vôùi nhöõng choã reõ ngang ra hai beân
ñeå caùc daây thaàn kinh coù theå ñi tôùi moïi nôi treân cô theå.
Coù nhieàu loaïi daây thaàn kinh: loaïi daây thaàn kinh chuû yù
daãn truyeàn meänh leänh töø naõo ñeán caùc cô caùnh tay khi
ta muoán nhaác caùnh tay leân. Neáu bò va ñaäp thì caùc daây
thaàn kinh khoâng chuû yù baùo cho naõo bieát ta bò ñau, chính
nhôø nhöõng daây thaàn kinh khoâng chuû yù naøy maø caùc cô
quan (tim, phoåi...) môùi coù theå hoaït ñoäng maø khoâng chôø
ta phaûi ra leänh. Nhöõng daây thaàn kinh chuû yù gioáng nhö
♀
53
nhöõng chuù lieân laïc giöõa cô theå vaø boä naõo - nôi tieáp nhaän
caùc thoâng tin nhö “beáp ñang noùng, caån thaän keûo bò boûng
ñaáy!” vaø giuùp cho cô theå coù phaûn xaï ruït tay laïi. Caùc daây
thaàn kinh khoâng chuû yù chi phoái hoaït ñoäng caùc cô quan,
giuùp cho phoåi hít thôû khoâng khí moät caùch töï ñoäng... Cô
theå coù 86 goác thaàn kinh chuû yù vaø cuõng khoaûng chöøng 86
goác thaàn kinh khoâng chuû yù. Töø moãi goác thaàn kinh toûa
ra nhieàu nhaùnh thaàn kinh nhoû daàn ñeå ñi ñeán töøng ngoùn
tay, ngoùn chaân; caùc thoâng ñieäp maø caùc daây thaàn kinh
chuyeån taûi leân naõo ñi vôùi toác ñoä raát lôùn, khoaûng 400 km/
giôø, nhanh hôn caû taàu sieâu toác.
Tieâu hoùa (boä maùy): mieäng, thöïc quaûn, daï daøy, ruoät...
laø nhöõng cô quan quan troïng cuûa boä maùy tieâu hoùa. Ruoät
laø moät oáng roãng vaø ngoaèn ngoeøo ñi töø daï daøy ñeán haäu
moân, goàm hai phaàn: ruoät non coù taù traøng, hoãng traøng vaø
hoài traøng; phaàn ruoät to hôn laø manh traøng, ruoät thöøa,
ñaïi traøng vaø tröïc traøng. Daï daøy bieán thöùc aên thaønh chaát
ñaõ bò nghieàn naùt, ruoät tieáp tuïc coâng vieäc tieâu hoùa baèng
vieäc tieáp nhaän töøng luùc thöùc aên ñaõ nhaõo töø daï daøy ñaåy
xuoáng ruoät. Ruoät non tieâu hoùa vaø haáp thuï thöùc aên ñeå
phaân phoái naêng löôïng thu nhaän ñöôïc, ñöa vaøo maùu ñeå
ñi nuoâi cô theå. Tuy nhieân, ruoät non khoâng haáp thuï moät
soá thöùc aên (rau, voû nguõ coác), nhöõng thöù naøy ñi vaøo ruoät
giaø vaø löu laïi ñaây khoaûng 18 - 30 giôø tröôùc khi bò ñaøo thaûi
qua phaân theo ñöôøng tröïc traøng. Ñeå ruoät hoaït ñoäng toát,
caàn aên caân ñoái vaø aên nhieàu rau xanh, quaû töôi laø nhöõng
thöù coù chaát xô; neân ñi ñaïi tieän haøng ngaøy vaø neáu coù theå
thì neân ñi vaøo giôø nhaát ñònh. Ruoät non daøi chöøng 6 - 8
♂54
meùt ôû tuoåi tröôûng thaønh; ruoät giaø daøi töø 1,4 - 1,7 meùt;
toång chieàu daøi cuûa ruoät noùi chung laø 9 - 10 meùt.
Xöông: caùc xöông cuûa cô theå taïo neân boä xöông, chính
nhôø khung xöông naøy maø con ngöôøi môùi ñöùng thaúng
ñöôïc. Chaát canxi laø thaønh phaàn caáu taïo chính cuûa xöông
neân xöông raát cöùng raén. Coù nhieàu loaïi xöông: coù xöông
ngaén nhö xöông ñoát baøn tay, xöông daøi nhaát laø xöông
ñuøi; nhieàu xöông khaùc beït nhö xöông hoâng (xöông chaäu),
caùc xöông noái vôùi nhau bôûi caùc khôùp. Toaøn boä xöông
hoïp laïi taïo neân boä xöông, neáu khoâng coù xöông thì con
ngöôøi khoâng ra moät hình khoái gì. Xöông laø moät cô quan
soáng, cuõng lôùn leân theo cô theå döôùi aûnh höôûng cuûa caùc
hormon. Coù theå so saùnh xöông nhö nhöõng böùc töôøng cuûa
moät ngoâi nhaø, naâng ñôõ moät soá cô quan nhö maét, tim...
Xöông cöùng raén neân coù theå baûo veä nhöõng boä phaän deã bò
toån thöông cuûa cô theå nhö naõo, phoåi... khoûi bò nhöõng va
ñaäp. Vì chöùc naêng baûo veä ñoù neân xöông coù theå bò gaãy, bò
vôõ; trong tröôøng hôïp ñoù xöông deã daøng laønh laën trôû laïi
nhöng coøn tuøy thuoäc vaøo tuoåi naøo, ngöôøi treû xöông deã
laønh. Ñeå giuùp cho xöông mau laønh, thaày thuoác coù phöông
phaùp boù boät. Muoán cho xöông khoûe maïnh, caàn baûo veä
xöông baèng caùch coù moät cheá ñoä aên caân ñoái, nhieàu saûn
phaåm laøm töø söõa vaø tröùng; neáu khoâng xöông khoâng theå
phaùt trieån neân taàm voùc cô theå thaáp luøn vaø neáu thieáu veà
chaát, xöông coøn coù nguy cô deã bò gaãy. Khi treû môùi sinh
ra ñaõ coù 270 xöông; ñeán tuoåi tröôûng thaønh chæ coøn 200
xöông. Vì sao? Khoâng phaûi ñaõ maát ñi moät soá xöông maø
chæ vì moät soá xöông nhoû ñaõ dính lieàn vaøo moät soá xöông
khaùc ñeå taïo neân moät xöông lôùn hôn.
♀
55
Daï daøy: boä maùy tieâu hoùa gioáng nhö moät nhaø maùy maø
moãi phaân xöôûng coù chöùc naêng rieâng. Coù theå chia boä maùy
tieâu hoùa laøm hai boä phaän: boä phaän “tieâu hoùa cô giôùi”
goàm mieäng, thöïc quaûn vaø daï daøy; boä phaän “tieâu hoùa
hoùa hoïc” goàm gan, tuùi maät vaø ruoät. Thöùc aên ñöôïc tieâu
hoùa vaø haáp thuï ñeå cung caáp naêng löôïng cho cô theå hoaït
ñoäng (laøm vieäc, chaïy vaø caû taùi taïo caùc teá baøo môùi). Söï
tieâu hoùa dieãn ra theo nhieàu böôùc. Böôùc 1 ôû mieäng: raêng
vaø nöôùc boït nghieàn naùt thöùc aên ñeå coù theå nuoát. Böôùc 2 ôû
thöïc quaûn: thöùc aên ñaõ nghieàn naùt ñi qua moät haønh lang
daøi tröôùc khi ñeán daï daøy. Böôùc 3 ôû daï daøy: gioáng nhö
moät caùi tuùi coù theå giaõn to, nhôø nhöõng co boùp ñeàu ñaën
cuûa daï daøy neân thöùc aên ñöôïc nghieàn nhoû hôn nöõa, ñöôïc
hoøa vôùi dòch tieát cuûa daï daøy ñeå giuùp cho söï vaän chuyeån
qua ruoät ñöôïc deã daøng. Ñeå giuùp cho boä maùy tieâu hoùa
hoaït ñoäng toát, caàn nhai kyõ thöùc aên vaø cuõng caàn traùnh aên
vaët. Thöïc quaûn laø moät oáng daøi 26cm maø thöùc aên ñi qua
trong 6 - 8 giaây môùi xuoáng ñeán daï daøy. Daï daøy giaõn ra
theo soá löôïng thöùc aên vaø thöùc aên ñöôïc giöõ ôû daï daøy töø
4 - 8 giôø ñeå tieâu hoùa daàn.
Tim: laø moät khoái cô ñaëc bieät, coù theå so saùnh nhö moät
maùy bôm cöïc khoûe. Khoâng gioáng nhö caùc cô khaùc trong
cô theå phaûi coù caùc daây thaàn kinh môùi hoaït ñoäng ñöôïc,
tim phaàn naøo coù khaû naêng töï vaän haønh, baûn thaân tim
laø moät maùy phaùt ñieän. Duø ôû tuoåi naøo, tim bao giôø cuõng
to baèng baøn tay môû cuûa ngöôøi ñoù vaø coù hình noùn. Tim
chia laøm 4 buoàng: 2 taâm nhó phaûi vaø traùi ôû treân vaø 2 taâm
thaát phaûi vaø traùi ôû döôùi. Tim bôm maùu ôû phoåi xuoáng
♂ 56
ñeå roài laïi bôm maùu ñi nuoâi cô theå, nhôø hoaït ñoäng ñoù
maø con ngöôøi soáng ñöôïc. Ñeå quaû tim coù theå soáng laâu,
caàn bieát caùch baûo döôõng noù. Cheá ñoä aên caàn caân ñoái, ña
daïng, neân aên nhieàu rau quaû töôi, caù, thòt... nhöng neân
thaän troïng vôùi caùc thöùc aên nhieàu môõ nhö khoai taây raùn,
caùc moùn xaøo naáu.
Vaän ñoäng ñeàu ñaën haøng ngaøy, khoâng caàn phaûi gaéng
söùc cuõng toát cho tim, ví duï ñi boä, bôi, chaïy boä chaäm,
taäp taï... Quaû tim naëng chöøng 300g, ñaäp trung bình töø
60 - 80 nhòp trong moät phuùt, töùc 100 000 nhòp moãi ngaøy.
Khi nguû, tim cuõng nghæ neân ñaäp chaäm hôn; ngöôïc laïi khi
chaïy hay laøm vieäc gì ñoù phaûi gaéng söùc nhieàu, tim ñaäp
nhanh hôn, coù theå töø 110-115 nhòp moät phuùt. Ai cuõng
neân bieát caùch baét maïch coå tay ñeå bieát nhòp ñaäp cuûa tim
moãi phuùt. Ngöôøi ngoaøi 60, sau khi vaän ñoäng vaø nghæ 1
phuùt neáu maïch ñaäp coå tay trong 15 giaây döôùi 25 chöùng
toû löôïng vaän ñoäng khoâng quaù nhieàu.
Maùu: coù ngöôøi ví maùu laø doøng soâng chaûy trong cô
theå; maùu ñi töø tim cho ñeán moïi ngoùc ngaùch trong cô theå
(leân ñaàu, xuoáng taän ngoùn chaân...) roài laïi trôû veà tim. Khi
töø tim ñi ra, maùu chaûy trong caùc ñoäng maïch, coù maøu ñoû
vaø vaän chuyeån oâxy caàn thieát cho söï soáng, hoaït ñoäng cuûa
caùc moâ vaø caùc cô quan. Khi trôû veà tim, maùu chaûy trong
caùc tónh maïch, coù maøu saãm hôn vì mang theo nhöõng chaát
thaûi do cô theå loaïi boû ñi.
Trong maùu coù haøng tyû teá baøo: hoàng caàu, baïch caàu vaø
caùc tieåu caàu vaø coøn chöùa ñöïng nhieàu thaønh phaàn khaùc
nhö ñöôøng, muoái, môõ... Maùu coù nhieàu chöùc naêng: cung
♀
57
caáp oâxy cho cô theå ñeå duy trì söï soáng; baûo veä cô theå
choáng laïi vi khuaån; khi bò ñöùt tay, caùc tieåu caàu taäp trung
ñeán ñeå giuùp caàm maùu.
Ñeå maùu coù chaát löôïng toát, caàn aên uoáng ña daïng vaø
töôi (rau quaû, toâm caù, thòt coù maøu ñoû...), nhöõng thöùc aên
coù nhieàu vitamin B9 vaø chaát saét, caàn thieát cho söï taïo neân
hoàng caàu. Cuõng caàn vaän ñoäng thaân theå, thôû saâu ñeå maùu
coù ñaày ñuû oâxy ñi nuoâi döôõng cô theå. Khi môùi sinh ra, cô
theå ngöôøi chæ coù chöa ñaày moät lít maùu nhöng ñeán tuoåi
tröôûng thaønh löôïng maùu ñaõ taêng leân ñeán 4,5 - 5 lít maùu.
Maùu ñöôïc vaän chuyeån qua moät heä thoáng maïch maùu neáu
tính ra coù theå daøi ñeán 100.000km. Ñeå ñi heát chieàu daøi naøy
maùu chæ caàn 1 phuùt röôõi.
Phoåi: cô quan hoâ haáp chuû yeáu cuûa cô theå goàm ñöôøng
hoâ haáp treân (muõi, mieäng, haàu) vaø ñöôøng hoâ haáp döôùi
(thanh quaûn, khí quaûn, caùc pheá quaûn vaø hai laù phoåi).
Gioáng nhö tim, phoåi khoâng ngöøng laøm vieäc. Moãi laù phoåi
gioáng nhö hoäp xeáp cuûa ñaøn phong caàm cöù phoàng leân
khi ta hít vaøo ñeå thu huùt khoâng khí roài laïi nhaû khoâng
khí ra khi ta thôû ra. Cô theå caàn coù oâxy môùi coù theå soáng
ñöôïc maø oâxy thì luoân coù trong khoâng khí; khi ta thôû,
khoâng khí mang oâxy ñi qua muõi, khí quaûn vaø vaøo phoåi.
Phoåi phaân phoái oâxy cho cô theå qua trung gian laø maïch
maùu. Muoán khoûe maïnh, con ngöôøi caàn khoâng khí trong
laønh (ôû noâng thoân, ôû mieàn nuùi, mieàn bieån...) vaø caàn taäp
thôû haøng ngaøy. Khoâng neân huùt thuoác laù ñeå giöõ cho baàu
khoâng khí trong nhaø khoâng bò oâ nhieãm vì khoùi thuoác, coù
♂58
haïi cho söï hoâ haáp cuûa moïi thaønh vieân trong gia ñình,
ñaëc bieät laø phuï nöõ mang thai vaø treû nhoû. Phoåi ngöôøi lôùn
naëng khoaûng 1,5 kg. Moãi ngaøy moãi ngöôøi hít vaøo vaø thôû
ra chöøng 20.000 laàn. Khi haét hôi, khoâng khí töø phoåi ñi ra
qua muõi vôùi toác ñoä chöøng 160 km/giôø.
Heä thoáng mieãn dòch: gioáng nhö moät ñoäi quaân coù
nhieäm vuï baûo veä cô theå choáng laïi beänh taät. Nhöõng chieán
binh laøm nhieäm vuï baûo veä cô theå tröôùc heát laø caùc baïch
caàu löu haønh trong maùu vaø caùc haïch naèm raûi raùc treân cô
theå (naùch, döôùi ñoøn, beïn...) laø nôi taäp hôïp nhöõng chieán
binh döï bò cuûa cô theå. Baïch caàu laøm vieäc ngaøy ñeâm ñeå
truy baét caùc keû thuø cuûa cô theå ñoät nhaäp, ñoù laø vi khuaån,
vi-ruùt - nhöõng taùc nhaân laøm cho cô theå mang beänh. Nhöõng
taùc nhaân naøy khoâng theå nhìn baèng maét thöôøng nhöng
laïi hieän dieän ôû moïi nôi (trong ñaát, nöôùc, khoâng khí vaø
caû trong cô theå). Chính vì vi khuaån, vi-ruùt maø ta bò caûm
cuùm, bò vieâm nhieãm vaø nhieàu beänh khaùc. Heä thoáng mieãn
dòch khi ñaõ phaùt hieän ra vi khuaån, vi-ruùt thì seõ huy ñoäng
baïch caàu ñeán taán coâng vaø tieâu dieät. Ñoâi khi heä thoáng mieãn
dòch khoâng ñuû maïnh ñeå choáng laïi vi khuaån hay vi-ruùt
neân cô theå bò oám. May maén laø ñaõ coù khaùng sinh vaø nhieàu
thuoác khaùc trôï giuùp neân cô theå seõ khoûi beänh. Neáu cô theå
hay bò beänh (caûm cuùm, vieâm tai, vieâm pheá quaûn...) thì heä
thoáng mieãn dòch yeáu daàn vaø khoâng coøn choáng ñôõ toát vôùi
vi khuaån, vi-ruùt. Ñeå taêng cöôøng khaû naêng ñeà khaùng cuûa
cô theå neân boå sung vitamin C (nöôùc cam vaét moãi saùng)
hoaëc phaûi tieâm chuûng phoøng beänh (vieâm gan B...) ñeå laøm
cho söùc ñeà khaùng cuûa heä mieãn dòch khoûe hôn.
♀
59
Naõo: chính laø cô quan quyeát ñònh trí thoâng mimh

cuûa moãi ngöôøi, nhöng ñoù khoâng phaûi laø chöùc naêng duy
nhaát cuûa naõo maø coøn coù nhieàu chöùc naêng bí aån khaùc con
ngöôøi chöa khaùm phaù ra. Coù theå so saùnh naõo vôùi moät
maùy vi tính hoaøn haûo ñieàu khieån toaøn boä heä thaàn kinh
cuûa cô theå. Naõo naèm trong hoäp soï nhö moät voû cöùng ñeå
baûo veä naõo nhöng khoâng ñuû cöùng ñeå choáng laïi nhöõng
va ñaäp khi ñuïng xe maùy, vì vaäy phaûi luoân ñoäi muõ baûo
hieåm. Naõo - maùy vi tính trung taâm - hoaït ñoäng ñöôïc laø
nhôø nhieàu boä phaän cuûa noù, moãi boä phaän coù chöùc naêng
rieâng. Boä phaän ñaàu tieân goïi laø thaân naõo coù nhöõng daây
thaàn kinh ñieàu khieån hoâ haáp, tuaàn hoaøn maùu vaø tieâu
hoùa. Boä phaän thöù hai laø tieåu naõo ñieàu khieån caùc cô vaø
söï caân baèng. Boä phaän thöù ba laø hai baùn caàu phaûi vaø traùi
lan roäng tôùi taän traùn ñieàu khieån cô quan thính giaùc, xuùc
giaùc, ngoân ngöõ, tính caùch, ñaïo ñöùc... Naõo nhaän moïi thoâng
tin do heä thaàn kinh ñöa ñeán, phaân tích nhöõng thoâng tin
aáy roài ra leänh cho caùc cô quan hoaït ñoäng. Ñeå naõo hoaït
ñoäng toát vôùi naêng suaát toái ña thì caàn luoân söû duïng naõo,
khoâng ñeå noù löôøi bieáng. Laøm cho naõo hoaït ñoäng nhö theá
naøo? Ñoïc, vieát, lao ñoäng chaân tay, chôi theå thao... nhöõng
hoaït ñoäng aáy khieán naõo phaûi laøm vieäc, phaûi xöû lyù caùc
thoâng tin maø naõo nhaän ñöôïc. ÔÛ tuoåi tröôûng thaønh, naõo
naëng chöøng 1,5kg töùc gaàn 2% troïng löôïng cô theå. Ñeán 18
tuoåi, naõo coù haøng tyû teá baøo giuùp cho con ngöôøi hoïc ñöôïc
nhieàu ñieàu. Haõy taän duïng khaû naêng cuûa naõo ñeå hoïc taäp
khi coøn treû, neáu khoâng, töø tuoåi tröôûng thaønh trôû ñi, haøng
ngaøy coù chöøng 1.000 teá baøo naõo cheát ñi maø khoâng coù teá
baøo môùi thay theá nhö nhieàu loaïi teá baøo khaùc.
♂ 60
Caáu taïo cuûa naõo khoâng phaûi chæ coù chaát xaùm, khi noùi
ñeán chaát xaùm laø muoán chæ voû naõo, phaàn ngoaøi cuøng cuûa
naõo. Nhöõng teá baøo thaàn kinh trong khu vöïc naøy khoâng
coù chaát phaân caùch myelin neân phaàn lôùn cuûa naõo coù maàu
traéng. Voû naõo chæ daày chöøng 2cm nhöng chòu traùch nhieäm
phaàn lôùn caùc hoaït ñoäng phöùc taïp nhaát cuûa naõo nhö kyõ
naêng ghi nhôù, khaùi quaùt vaø phaân tích. Nhöõng neáp gaáp
laøm taêng dieän tích beà maët cuûa naõo ñeå xöû lyù ñöôïc nhieàu
thoâng tin hôn. Con ngöôøi coù voû naõo vôùi nhieàu neáp gaáp
phöùc taïp nhaát trong giôùi ñoäng vaät. Ngoaøi ra, voû naõo
ngöôøi coøn gioáng nhö daáu vaân tay, hoaøn toaøn khaùc bieät
ôû moãi ngöôøi.
Naõo ngöôøi coù kích thöôùc khoaûng nhö quaû böôûi, naëng
chöa ñeán 1kg nhöng laïi ñöôïc xeáp laø cô quan quan troïng
nhaát cuûa cô theå. Ngoaøi vieäc kieåm soaùt haàu heát hoaït ñoäng
coù yù thöùc, naõo coøn laø trung taâm cuûa yù thöùc vaø söï thoâng
minh.
Naõo vaø coät soáng taïo neân heä thaàn kinh trung öông.
Coät soáng gaén vôùi phaàn döôùi cuûa naõo goïi laø thaân naõo coù
taùc duïng daãn truyeàn caùc thoâng tin qua laïi giöõa naõo vaø
caùc phaàn khaùc cuûa cô theå cuõng nhö caùc thoâng tin ôû theá
giôùi beân ngoaøi. Naõo coù nhieäm vuï phaân tích caùc ñôn vò
thoâng tin nhaän ñöôïc tröôùc khi ra leänh cho caùc boä phaän
khaùc treân khaép cô theå.
Boán caáu truùc khaùc taïo neân naõo cuûa haàu heát loaøi coù
xöông soáng laø thaân naõo, tieåu naõo, heä Limbic vaø ñaïi naõo
(Cerebrum). Caáu truùc chòu traùch nhieäm veà nhöõng chöùc
naêng quan troïng nhaát cuûa cô theå laø thaân naõo, kieåm soaùt
♀
61
caùc chöùc naêng cô baûn cuûa cô theå nhö hoâ haáp, ñieàu phoái
caùc hoaït ñoäng, söï caân baèng vaø tö theá. Ai cuõng bieát heä
Limbic kieåm soaùt söï caân baèng cho cô theå vaø baûn naêng
soáng coøn nhö ñieàu chænh giaác nguû, söï theøm aên, ham muoán
tình duïc vaø töï baûo veä. Ñaïi naõo phaùt trieån nhaát, coù vai
troø lôùn vôùi caùc chöùc naêng tinh vi hôn cuûa con ngöôøi nhö
ngoân ngöõ, phaùn xeùt vaø caùc ñoäng taùc kheùo leùo.
Ñaïi naõo phaân chia thaønh hai baùn caàu naõo ñoái xöùng,
beân phaûi vaø beân traùi; moãi baùn caàu naõo chæ huy moät nöûa
beân cuûa cô theå, ví duï baùn caàu naõo beân traùi chi phoái nöûa
thaân beân phaûi. Caùc nhaø khoa hoïc chöa hieåu roõ nguyeân
nhaân vì sao nhöng haàu heát caùc tín hieäu qua laïi giöõa naõo
vaø moïi phaàn cuûa cô theå ñeàu ñi qua baùn caàu naõo ôû moät
vaøi ñieåm naøo ñoù. Nhö theá coù nghóa laø baùn caàu naõo traùi
kieåm soaùt chuû yeáu nöûa beân phaûi cuûa cô theå vaø ngöôïc laïi.
Toån thöông ôû baùn caàu naõo traùi coù theå laøm cho tay chaân
beân traùi bò lieät.
Hai baùn caàu naõo khoâng hoaït ñoäng hoaøn toaøn ñoäc laäp
maø coù giao löu vôùi nhau qua theå chai (Corpus callosum)
töùc laø moät daûi coù chöøng 300 trieäu sôïi thaàn kinh.
Moãi baùn caàu naõo chia laøm nhieàu thuøy, ñoù laø thuøy traùn,
thuøy chaåm, thuøy ñænh vaø thuøy thaùi döông. Thuøy chaåm
khu truù ôû phaàn sau cuûa naõo, xöû lyù caùc tín hieäu thò giaùc
nhaän ñöôïc töø maét; neáu toån thöông vuøng naøy coù theå gaây
ra muø loaø. Thuøy traùn lieân quan ñeán ngoân ngöõ, khaû naêng
laäp keá hoaïch vaø ra quyeát ñònh. Nhieàu caûm giaùc cô theå
nhö sôø moù, ñeø eùp, ñau vaø noùng laïnh do thuøy ñænh kieåm
soaùt. Thuøy thaùi döông nhaän thoâng tin töø tai vaø nhaäy caûm
♂62
vôùi aâm saéc ñaëc bieät vaø tieáng ñoäng; noù cuõng coù vai troø
trong söï hình thaønh trí nhôù, löu giöõ vaø tìm laïi thoâng tin.
Thuøy thaùi döông öu troäi (thöôøng laø thuyø beân traùi ôû nhöõng
ngöôøi thuaän tay phaûi) coù vai troø chính trong ngoân ngöõ.
Maùu ñoäng maïch cung caáp oâxy vaø chaát dinh döôõng
cho naõo, raát thieát yeáu cho hoaït ñoäng cuûa naõo; tuy naõo
nhoû vaø khoâng naëng laém nhöng naõo söû duïng 20% löôïng
maùu ñaõ baõo hoøa oâxy cuûa tim. Naõo chæ coù theå soáng ñöôïc
trong vaøi phuùt neáu khoâng coù oâxy.
Vuøng ñoài thò laø moät boä phaän cuûa naõo coù chöùc naêng
xöû lyù haàu heát caùc thoâng tin ñi qua naõo. Naèm ôû phaàn
trung taâm cuûa naõo, vuøng ñoài thò phaân tích vaø phaân loaïi
raát nhieàu thoâng tin ñeán töø tuyû soáng vaø phaàn treân cuøng
cuûa thaân naõo, sau ñoù chuyeån nhöõng thoâng ñieäp naøy tôùi
nhöõng khu vöïc thích öùng ôû ñaïi naõo ñeå phaân tích. Nhö
vaäy vuøng döôùi ñoài laø trung taâm xöû lyù thoâng tin chöù
khoâng ñôn thuaàn laø boä phaän laøm cho nam khaùc vôùi nöõ,
chòu traùch nhieäm veà caûm giaùc sôï haõi, töùc giaän hay keát
noái hai baùn caàu ñaïi naõo.
Coøn chöùc naêng cuûa dòch naõo tuyû laø gì? Naõo vaø tuûy
soáng naèm trong moät voû boïc xöông cho neân dòch naõo tuûy
ñoùng vai troø nhö lôùp ñeäm ñeå baûo veä loaïi moâ raát tinh
teá laø naõo vaø tuûy soáng khoâng bò va ñaäp vaøo moâ cöùng laø
xöông. Dòch naõo tuûy cuõng coøn coù vai troø quan troïng trong
vieäc baûo ñaûm moâi tröôøng hoùa hoïc luoân oån ñònh cho naõo.
Ngoaøi ra, dòch naõo tuûy khoâng lieân quan ñeán xöû lyù thoâng
tin, vaän chuyeån oâxy hay ghi nhôù.
♀
63
PHAÀN II: CÔ QUAN SINH DUÏC
Vì sao coù nhieàu baäc cha meï vaø thanh thieáu nieân thieáu
hieåu bieát veà chính cô theå mình, nhaát laø veà cô quan sinh
duïc? Moät phaàn laø do hoï khoâng ñöôïc tieáp caän vôùi nguoàn
thoâng tin veà nhöõng vaán ñeà naøy, nhöng chuû yeáu laø do
taâm lyù coi nhöõng gì lieân quan ñeán tình duïc laø caám kî
cho neân khoâng tìm hieåu. Ñieàu naøy laø phoå bieán treân bình
dieän toaøn caàu, khoâng rieâng gì ôû nöôùc ta.
Nhöõng thoâng tin ñôn giaûn nhöng bao quaùt toaøn dieän
veà cô quan sinh duïc seõ giuùp VTN nam nöõ ñeán 14 tuoåi
coù ñöôïc hieåu bieát veà baûn thaân mình vaø nhöõng vaän duïng
ñeå bieát giöõ söùc khoûe vaø töï baûo veä.
Cô quan sinh duïc nam:
Cô quan sinh duïc nam giôùi goàm cô quan sinh duïc
ngoaøi, nhìn thaáy vaø cô quan sinh duïc trong, khoâng nhìn
thaáy. Trong nhöõng cô quan sinh duïc ngoaøi thì cô quan
ñaàu tieân vaø ñöôïc coi troïng nhaát, ñoàng thôøi cuõng gaây hoå
theïn nhaát laø döông vaät. Veà maët giaûi phaãu, döông vaät (coù
nhieàu teân daân gian khaùc) laø cô quan coù theå gaây cöông
cöùng vôùi hai phaàn: phaàn cöông cöùng ñöôïc taïo neân bôûi
ba caáu truùc hình oáng truï, hai oáng phía tröôùc ñöôïc goïi
laø nhöõng theå hang vaø moät oáng phía sau ñöôïc goïi laø theå
xoáp. Nhöõng oáng naøy gioáng nhö mieáng boït bieån, coù nhöõng
hoác nhoû ñeå chöùa maùu, khi ñaày maùu thì taïo ra traïng thaùi
cöông cöùng. Phaàn ñaàu döông vaät goïi laø quy ñaàu coù moät
loã goïi laø mieäng saùo hay loã ngoaøi cuûa oáng nieäu ñaïo. OÁng
nieäu ñaïo naèm trong döông vaät ñeå nöôùc tieåu vaø tinh dòch
♂64
ñi qua. Quy ñaàu coù moät lôùp da loûng leûo bao boïc, coù theå
loän leân treân. Neáu khoâng loän ñöôïc laø bò chít heïp bao quy
ñaàu (caàn ñöôïc moå, neáu khoâng nhöõng chaát xuaát tieát nhö
baõ ñaäu döôùi lôùp da deã bò nhieãm khuaån hoaëc deã bò ung
thö döông vaät hoaëc caûn trôû quan heä tình duïc sau naøy).
ÔÛ phaàn goác cuûa quy ñaàu coù moät maûnh da goïi laø caùi haõm
dính bao quy ñaàu vaøo vôùi quy ñaàu. Taát caû nhöõng caáu
truùc noùi treân (da, quy ñaàu, haõm) ñeàu coù raát nhieàu thuï
theå caûm giaùc neân raát nhaïy caûm. Hình thuø döông vaät khaùc
nhau ôû moãi ngöôøi vaø kích thöôùc döông vaät khi khoâng
cöông cöùng coù ñoä daøi khoaûng 7 - 8cm (chöa coù trò soá cuûa
ngöôøi Vieät Nam) nhöng khi cöông cöùng coù theå coù kích
thöôùc 10 - 15cm hoaëc daøi hôn. Ñöôøng kính döông vaät
cuõng dao ñoäng töø 3,5 - 5cm. Nhieàu VTN baên khoaên veà
kích thöôùc döông vaät vaøo tuoåi daäy thì nhöng caàn bieát
raèng khoaùi caûm tình duïc vaø khaû naêng sinh saûn khoâng bò
aûnh höôûng bôûi kích thöôùc döông vaät. Khi cöông, loã baøng
quang ñoùng vaø nöôùc tieåu khoâng theå ra ñöôïc khi quan heä
tình duïc. Ngoaøi döông vaät, cô quan sinh duïc ngoaøi coøn
coù bìu, beân trong chöùa tinh hoaøn (hoøn daùi).
Tinh hoaøn laø cô quan sinh duïc trong, naèm trong bìu,
coù kích thöôùc khoaûng 4 cm chieàu daøi vaø 1,5 - 3cm chieàu
roäng. Hai tinh hoaøn thöôøng leäch nhau, caùi cao caùi thaáp,
chæ ñeå cho khi ñi laïi khoâng ñeø eùp vaøo tinh hoaøn. Tinh
hoaøn cuûa ngöôøi tröôûng thaønh coù hai chöùc naêng: saûn xuaát
ra hormon sinh duïc nam - testosterone - kieåm soaùt söï
phaùt trieån caùc ñaëc tính giôùi nguyeân phaùt (döông vaät, tinh
hoaøn) vaø thöù phaùt (cô, loâng...) vaø saûn xuaát ra tinh truøng -
♀
65
teá baøo sinh saûn. ÔÛ maët sau cuûa tinh hoaøn laø maøo tinh
hoaøn, coù theå sôø thaáy khi sôø naén vaø vai troø quan troïng
cuûa noù laø baûo quaûn tinh truøng ñaõ ñöôïc saûn xuaát ra töø
tinh hoaøn. Maøo tinh hoaøn laø moät oáng raát nhoû, cuoän troøn,
neáu keùo daøi ra coù theå ño ñöôïc ñeán 5 - 7m vì vaäy laø kho
döï tröõ tinh truøng raát lôùn. Sau maøo tinh hoaøn laø oáng daãn
tinh ñöa tinh truøng ñeán tuùi tinh roài laïi ñöa tinh dòch vaø
tinh truøng ñeán oáng phoùng tinh. OÁng phoùng tinh ñi qua
tuyeán tieàn lieät vaø ñoå vaøo nieäu ñaïo beân trong döông vaät.
Tuùi tinh baøi tieát ra tinh dòch coù ñoä dính vaø maøu traéng
ñuïc, trong ñoù coù tinh truøng bôi loäi vaø soáng baèng chính
dòch ñoù. Khi xuaát tinh, löôïng tinh dòch phoùng ra khoaûng
2 - 4ml, tuøy ngöôøi vaø töøng luùc, trong ñoù coù khoaûng 500
trieäu tinh truøng. Tuyeán tieàn lieät laø noãi lo cuûa ngöôøi coù
tuoåi vì deã phaùt trieån thaønh phì ñaïi thaønh u laønh hay ung
thö, noù naèm ôû ngay döôùi baøng quang, coù theå sôø thaáy khi
thaêm khaùm qua tröïc traøng.
Cô quan sinh duïc nöõ:
Keå töø ngoaøi vaøo trong, cô quan sinh duïc nöõ goàm:
AÂm hoä: coù nhieàu caáu truùc, roõ nhaát laø hai moâi lôùn,
roài ñeán hai moâi nhoû vaø ôû cao nhaát laø aâm vaät. Moâi lôùn
laø moät neáp da phuû leân phaàn lôùn caùc cô quan khaùc cuûa
aâm hoä, trong moâi lôùn coù caùc tuyeán vaø nhieàu maïch maùu.
Ngöôøi ta cho raèng söï baøi tieát cuûa caùc tuyeán naøy taïo ra
moät muøi ñaëc bieät coù taùc duïng haáp daãn nam giôùi. Cuõng
gioáng nhö bìu cuûa nam giôùi, moâi lôùn cuõng cheânh leäch
nhau veà kích thöôùc. Moâi nhoû naèm phía trong moâi lôùn,
cuõng laø moät neáp da, cuõng coù nhöõng tuyeán baøi tieát vöøa
♂ 66
ñem chaát nhôøn cho aâm ñaïo vöøa ñeå choáng nhieãm khuaån.
Kích thöôùc cuûa moâi lôùn vaø moâi nhoû cuõng khaùc nhau tuøy
ngöôøi. Khi höng phaán tình duïc, nhöõng moâi naøy xung
huyeát vaø taêng theå tích. Ngay döôùi aâm vaät laø loã nieäu ñaïo,
khi bò vieâm nhieãm seõ gaây ra trieäu chöùng ñaùi buoát. AÂm
vaät laø moät cô quan raát nhaïy caûm, chæ nhoû nhö moät haït
ñoã vaø coù vai troø lôùn trong ñôøi soáng tình duïc. Khi höng
phaán noù cuõng taêng theå tích vaø cöông leân.
Ngay sau moâi nhoû laø moät maøng moûng maø ta goïi laø
maøng trinh. Thoâng thöôøng maøng trinh coù moät loã ñeå maùu
kinh thoaùt ra, hieám khi maøng trinh khoâng coù loã, khi ñoù
thaày thuoác phaûi taïo ra moät loã neáu khoâng maùu kinh bò öù
laïi seõ gaây ñau ñôùn trong kyø kinh ñaàu tieân. Ñoä daøy cuûa
maøng trinh khaùc nhau tuøy ngöôøi, ñoâi khi raát chun giaõn
vaø khoâng raùch ôû laàn quan heä tình duïc ñaàu tieân. Maøng
trinh thöôøng raùch ngay trong laàn quan heä tình duïc ñaàu
tieân nhöng cuõng neân bieát raèng maøng trinh coù theå raùch
moät caùch ngaãu nhieân ngay töø khi coøn ít tuoåi do chôi theå
thao, do ngaõ, do nghòch boä phaän sinh duïc...
Sau caùc cô quan sinh duïc ngoaøi noùi treân laø aâm ñaïo.
Ñoù laø moät oáng aûo (thaønh tröôùc vaø thaønh sau luoân aùp
saùt), ñi töø aâm hoä ñeán töû cung. Kích thöôùc cuõng khoaûng
8cm nhöng coù theå thay ñoåi ñeå thích öùng vôùi moïi kích côõ
döông vaät (vì sau naøy thích hôïp vôùi caû kích thöôùc cuûa
ñaàu thai nhi). Nieâm maïc aâm ñaïo coù nhieàu neáp vaø baøi
tieát Glycogene laø chaát taïo thuaän lôïi cho söï leân men do
vi khuaån, vì theá laøm cho aâm ñaïo coù ñoä toan nhaát ñònh.
Nhöõng vi khuaån naøy khoâng gaây beänh maø ngöôïc laïi ñoä
♀
67
toan cuûa aâm ñaïo laïi coù khaû naêng choáng nhieãm khuaån. Vì
theá khoâng neân laøm maát söï caân baèng naøy baèng thuït röûa
aâm ñaïo. Ñoä nhôøn cuûa aâm ñaïo cuõng coøn do nhöõng tuyeán
coù teân laø tuyeán Bartholin ôû hai thaønh beân cuûa aâm ñaïo chi
phoái. AÂm ñaïo coù lôùp cô doïc coù theå laøm cho noù ñoùng môû.
Cuoái aâm ñaïo laø coå töû cung, coù theå sôø thaáy khi thaày
thuoác thaêm khaùm. Hai beân coå töû cung laø cuøng ñoà aâm ñaïo.
Töû cung laø nôi tieáp nhaän tröùng ñaõ thuï tinh vaø giuùp cho
thai nhi phaùt trieån ñeán ñuû thaùng, cuõng laø nôi dieãn ra hieän
töôïng kinh nguyeät haøng thaùng do bong lôùp noäi maïc töû
cung. Lôùp cô töû cung coù taùc duïng co boùp raát maïnh, nhaát
laø trong giai ñoaïn chuyeån daï. Voøi tröùng ñi töø töû cung ñeán
buoàng tröùng. Loa voøi laø phaàn tieáp caän vôùi buoàng tröùng,
höùng laáy tröùng ruïng ra haøng thaùng roài tröùng di chuyeån
vaøo phía trong cuûa voøi tröùng. Khi voøi tröùng bò taéc (do
nhieãm khuaån) thì tröùng khoâng theå gaëp tinh truøng ñeå thuï
tinh, khi ñoù ngöôøi phuï nöõ seõ bò voâ sinh.
Buoàng tröùng coù hai chöùc naêng: baøi tieát ra hormon sinh
duïc nöõ vaø haøng thaùng saûn xuaát ra tröùng. Hai hormon
sinh duïc nöõ laø estrogen vaø progesterone. Giai ñoaïn ñaàu
cuûa chu kyø kinh laø giai ñoaïn baøi tieát ra estrogen laøm
phaùt trieån noäi maïc töû cung chuaån bò ñoùn tröùng ñaõ thuï
tinh ñeán laøm toå. Khi tröùng ñaõ “ruïng” nghóa laø böôùc vaøo
giai ñoaïn II cuûa chu kyø kinh thì progesterone ñöôïc baøi
tieát nhieàu ñeå laøm thay ñoåi thaønh töû cung. Ñeán cuoái chu
kyø kinh, khi söï baøi tieát hai hormon giôùi noùi treân giaûm ñi
ñoät ngoät thì daãn ñeán hieän töôïng haønh kinh. Cuõng gioáng
nhö ôû con trai, söï baøi tieát hormon giôùi chòu söï chi phoái
♂ 68
cuûa naõo, ñaëc bieät cuûa hai caáu truùc goïi laø vuøng döôùi ñoài
vaø tuyeán yeân. Vuøng döôùi ñoài laø moät caáu truùc ôû trung
taâm cuûa naõo, baøi tieát ra caùc tieàn toá cuûa hormon giôùi vaø caû
hormon tuyeán giaùp traïng, thöôïng thaän... Coøn tuyeán yeân
naèm trong moät hoá nhoû ôû saøn naõo. Nhöõng hormon naøy
laøm xuaát hieän caùc ñaëc tính giôùi cuûa ngöôøi nöõ: vuù, phaân
phoái caùc vuøng nhieàu moâ môõ, da... vaø taïo ra duïc naêng.
Söï khaùc bieät lôùn giöõa nam vaø nöõ laø ôû choã nam saûn
xuaát ra tinh truøng lieân tuïc, cho ñeán heát ñôøi coøn nöõ thì
ruïng tröùng theo chu kyø, döôùi aûnh höôûng cuûa caùc hormon
vaø ñeán moät tuoåi naøo ñoù (thöôøng laø töø 45 - 50 tuoåi), buoàng
tröùng seõ khoâng ñaùp öùng vôùi nhöõng kích thích cuûa hormon
vuøng döôùi ñoài vaø tuyeán yeân nöõa vaø seõ chaám döùt söï ruïng
tröùng, baøi tieát hormon cuõng thay ñoåi. Khi ñoù ngöôøi phuï
nöõ böôùc vaøo giai ñoaïn maõn kinh.
♀
69
SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN BÒNH THÛÚÂNG

CUÃA MÖÅT CAÁ THÏÍ NAM VAÂ NÛÄ
Baên khoaên thöôøng gaëp nhaát ôû tuoåi vò thaønh nieân

laø baên khoaên cuûa caùc em veà söï phaùt trieån bình thöôøng
ôû cô theå hay chöùc naêng sinh lyù. Coù em caûm thaáy khieám
khuyeát veà kích thöôùc, coù em phaøn naøn veà söï chaäm treã
trong quaù trình phaùt trieån, coù em laïi ñau khoå veà chính
giôùi tính cuûa mình... nhöõng ñieàu ñoù coù nguoàn goác töø
nhöõng yeáu toá laøm neân moät con ngöôøi bình thöôøng maø
caùc baäc cha meï caàn bieát.
Nhöõng yeáu toá gì laøm neân moät ngöôøi nam hay ngöôøi
nöõ bình thöôøng? Ñoù laø boán yeáu toá taïo neân tính duïc ngöôøi
(cuõng laø taïo neân nhaân caùch): giôùi sinh hoïc, baûn saéc giôùi,
vai troø xaõ hoäi cuûa giôùi, xu höôùng tính duïc.
Giôùi sinh hoïc: con ngöôøi ñöôïc taïo ra laø nhôø söï trao
ñoåi nguyeân lieäu cuûa hai nhaân teá baøo maàm nam nöõ (giao
töû). Ngay töø khôûi ñaàu cuûa quaù trình sinh saûn, hai caù theå
nam nöõ (boá meï) ñeàu ñoùng goùp nguyeân lieäu ñeå taïo ra ñöùa
♂ 70
con nhöng chæ coù ngöôøi nam quyeát ñònh giôùi sinh hoïc cuûa
ñöùa treû laø nam hay nöõ. Yeáu toá quyeát ñònh laø nhieãm saéc
theå (NST) giôùi trong tình truøng cuûa ngöôøi nam. Nhöõng
teá baøo cuûa buoàng tröùng vaø cuûa tinh hoaøn mang 23 TNS,
trong ñoù caùc thoâng tin di truyeàn ñaõ ñöôïc quy ñònh. Trong
soá 23 NST noùi treân, coù moät NST goïi laø NST giôùi X vaø Y
(ñaët teân nhö vaäy laø döïa treân hình theå cuûa chuùng, Y gioáng
nhö X chöa hoaøn chænh vaø kích thöôùc chæ baèng 1/5 X).
Tröùng (hay coøn goïi laø noaõn) chæ chöùa toaøn NST giôùi X,
trong khi tinh truøng laïi coù hoaëc X haëc Y. Khi tinh truøng
mang NST Y thuï tinh cho tröùng thì seõ phaùt trieån thaønh
con trai vaø mang caëp NST giôùi XY. Neáu tinh truøng mang
NST X thuï tinh cho tröùng thì seõ phaùt trieån thaønh con gaùi
vaø seõ mang caëp NSTgiôùi XX. Nhö vaäy laø giôùi gien hoïc
cuûa moät caù theå ñaõ ñöôïc quyeát ñònh ngay töø khi thuï thai.
Tuy nhieân, söï khaùc bieät veà giaûi phaãu giöõa con trai vaø
con gaùi coøn laø keát quaû cuûa 9 thaùng 10 ngaøy thai ngheùn
vaø coøn nhieàu nguy cô rình raäp coù theå aûnh höôûng ñeán söï
phaùt trieån cuûa baøo thai. Tröôùc 7 tuaàn leã cuûa thôøi kyø baøo
thai, boä phaän sinh duïc ngoaøi cuûa caû hai giôùi khoâng coù gì
khaùc bieät, sau ñoù môùi bieät hoùa daàn daàn thaønh nam hay
nöõ. Giai ñoaïn bieät hoùa giôùi naøy coù yù nghóa cöïc kyø quan
troïng, neáu thai khoâng phaùt trieån thaønh nam hay nöõ hoaøn
chænh thì chaéc chaén laø ñaõ gaëp truïc traëc gì ñoù trong thôøi
gian ñaàu cuûa giai ñoaïn bieät hoùa naøy.
Hình nhö hormon sinh duïc nam do tinh hoaøn baøi
tieát ra coù vai troø trong söï ñònh höôùng cho baøo thai phaùt
trieån thaønh giôùi nam. Giai ñoaïn coù tính quyeát ñònh ñeå
♀
71
bieät hoùa giôùi raát may laø khoâng keùo daøi. ÔÛ loaøi ngöôøi,
giai ñoaïn naøy chæ laø vaøi ngaøy vaøo cuoái thaùng thöù 3 cuûa
baøo thai. Sau thôøi ñieåm naøy, hormon khoâng coù taùc duïng
ñaûo ngöôïc söï bieät hoùa giôùi nöõa.
Baûn saéc giôùi: laø söï caûm nhaän cuûa moãi ngöôøi veà chính
baûn thaân mình, thaáy mình thuoäc veà giôùi nam hay giôùi
nöõ. Söï phaùt trieån baûn saéc giôùi khoâng hoaøn toaøn do giôùi
sinh hoïc quyeát ñònh. Nhieàu yù kieán cho raèng yeáu toá sinh
hoïc chæ ñoùng vai troø toái thieåu trong söï hình thaønh baûn
saéc giôùi - moät quaù trình hình thaønh chòu aûnh höôûng raát
lôùn cuûa caùc yeáu toá vaên hoùa - giaùo duïc. Ví duï, coù gia ñình
mong muoán coù con trai neân ñaõ nuoâi döôõng, giaùo duïc con
gaùi nhö moät beù trai töø caùch aên maëc cho ñeán maùi toùc, ñoà
chôi... chaùu ñaõ phaùt trieån baûn saéc giôùi khaùc vôùi giôùi sinh
hoïc (giôùi gien hoïc cuûa chaùu laø XX), khi lôùn leân chaùu thích
aên maëc nhö con trai vaø coù nhöõng sôû thích cuûa con trai,
keå caû söï phaùt trieån xu höôùng tính duïc cuõng gioáng con
trai nghóa laø coù tình caûm vôùi con gaùi. Nhö vaäy, söï nuoâi
döôõng, giaùo duïc gia ñình ñaõ laøm sai laïc quaù trình phaùt
trieån giôùi tính bình thöôøng cuûa chaùu.
Vai troø xaõ hoäi cuûa giôùi: ñöôïc theå hieän qua söï phaân coâng
lao ñoäng theo giôùi, laø vò theá vaø haønh vi öùng xöû cuûa moãi
giôùi - nhöõng neùt tính caùch ñaëc thuø cuûa giôùi maø ta thöôøng
goïi laø nam tính hay nöõ tính. Nam vaø nöõ coù söï khaùc bieät
veà tính caùch laø moät thöïc teá vaø coù söï oån ñònh töông ñoái
nhöng nam tính, nöõ tính cuõng thay ñoåi theo töøng thôøi
ñaïi, töøng neàn vaên hoùa vaø cuõng khoâng hoaøn toaøn do yeáu
toá sinh hoïc taïo neân. Ví duï, ngaøy nay tính caùch phuï nöõ
♂ 72
naêng ñoäng hôn xöa kia, coù yù thöùc veà vai troø cuûa mình
hôn, daùm ñoøi hoûi nhöõng quyeàn chính ñaùng cho mình
(quyeàn ñöôïc baûo veä söùc khoûe sinh saûn, söùc khoûe tình
duïc), bình ñaúng vôùi nam giôùi veà moïi maët...
Xu höôùng tính duïc (XHTD): ñaëc tröng laø söï haáp daãn
beàn vöõng veà maët tình caûm vaø tình duïc vôùi ngöôøi thuoäc
giôùi naøo ñoù. XHTD khaùc giôùi laø khi haáp daãn vôùi moät ñoái
töôïng khaùc giôùi, ngoaøi ra coøn coù XHTD ñoàng giôùi hoaëc
XHTD vôùi caû hai giôùi (löôõng giôùi)...
Nhöõng yeáu toá taïo neân tính duïc ngöôøi laø cô sôû ñeå hieåu
bieát, ñaùnh giaù veà khaû naêng phaùt trieån söùc khoûe sinh saûn
vaø tình duïc cuûa moät caù theå.
Söï phaùt trieån sinh hoïc ôû tuoåi VTN coù ñaëc ñieåm gì?
Neáu nhö tuoåi VTN ñöôïc xem laø söï taùi sinh, söï ra ñôøi
laàn thöù hai - theå hieän moät nhaân caùch môùi - thì löùa tuoåi
naøy cuõng laø söï ñoaïn tuyeät vôùi tuoåi thô ñeå böôùc vaøo theá
giôùi cuûa ngöôøi lôùn vôùi nhieàu bieán ñoåi döõ doäi veà theå chaát
vaø taâm lyù. Vaø nhöõng bieán ñoåi naøy ñaët ra nhieàu vaán ñeà
veà baûo veä söùc khoûe cho caùc em cuõng nhö ñeå hieåu veà cô
cheá hình thaønh baûn naêng tính duïc.
Nhanh, thay ñoåi nhieàu vaø raát nhaïy caûm laø nhöõng ñaëc
ñieåm cuûa cô theå VTN. Nhöõng thay ñoåi ñoù cuøng vôùi söï
xuaát hieän caùc ñaëc tính giôùi thöù phaùt vaø nhu caàu tính duïc
ñaõ laøm cho caùc em deã coù nhöõng khoù khaên veà maët taâm
lyù cuõng nhö nhöõng traïng thaùi ñau ñôùn, khoù chòu trong
cô theå: nöõ thì phaûi ñoái dieän vôùi “tính ñoûng ñaûnh” cuûa
kinh nguyeät (thaát thöôøng, ñau), vuù cöông ñau, vieâm aâm
♀
73
ñaïo; nam thì ñau löng, sai khôùp haùng, ñau caúng chaân,
ñau khôùp goái (do cô theå phaùt trieån quaù nhanh), veïo coät
soáng, chít bao quy ñaàu... Vì theá, cha meï caàn quan taâm
ñeán nhöõng khoù khaên coù theå coù ôû con em mình veà nhöõng
phöông dieän aên uoáng, vaän ñoäng vaø nghæ ngôi:
- Veà aên uoáng: neân aên 3 - 4 böõa moãi ngaøy, uoáng ít nhaát
1lít nöôùc ngoaøi böõa aên. Thòt, caù, tröùng, söõa neân aên vaøo
caùc böõa trong ngaøy, böõa toái neân aên nheï (rau quaû, nguõ
coác). Neân caân ñoái trong khaåu phaàn nhöng traùnh aên nhieàu
chaát ngoït vì söï baøi tieát insulin ñeå bieán ñöôøng thaønh môõ
laøm cho cô theå meät.
- Veà vaän ñoäng: theå duïc theå thao laøm cho ta coù yù thöùc
veà cô theå cuûa mình. Nhöõng moân theå thao taäp theå giuùp
phaùt trieån nhöõng phaåm chaát cuûa moãi ngöôøi, ñeå thích nghi
vaø khaúng ñònh mình trong taäp theå. Theå thao cuõng reøn
luyeän yù chí vaø tinh thaàn kyû luaät vì ta phaûi thaéng ñöôïc
söï löôøi nhaùc vaø phaûi tuaân theo luaät chôi cuûa noù.
- Veà nghæ ngôi: nguû vaø thöùc laø hai quaù trình ñi theo
nhau suoát caû cuoäc ñôøi ta. Neân traùnh nhöõng lyù do laøm
roái nhieãu giaác nguû (do loái soáng khoâng ñieàu ñoä, khoâng
laønh maïnh). Noùi chung moãi toái nguû 7 tieáng laø ñuû (nhieàu
ngöôøi coù nhu caàu nguû 9 tieáng).
♂74
CHA MEÅ NÏN GIAÁO DUÅC CON

VÏÌ SÛÁC KHOÃE SINH SAÃN NHÛ THÏË NAÂO?
Nhieàu baäc cha meï vaãn coøn nhôù khi hoï ñang ñoä tuoåi
VTN hoï khoâng heà nhaän ñöôïc nhöõng thoâng tin gì töø cha
meï veà caùc vaán ñeà lieân quan ñeán sinh saûn vaø giôùi tính, coù
chaêng chæ laø nhöõng ñieàu maùch baûo thöôøng khoâng chính
xaùc cuûa baïn beø. Roài sau naøy tröôûng thaønh nhieàu ngöôøi
cuõng “noi göông” khoâng bao giôø noùi nhöõng ñieàu ñoù vôùi
con caùi hoï, moät soá khaùc tieán boä hôn ñaõ mua saùch veà söï
phaùt trieån giôùi tính cho con caùi ñoïc vaø ñeå cho chuùng töï
tìm hieåu. Coøn noùi chuyeän vôùi con gaùi veà kinh nguyeät hay
vôùi con trai veà nhöõng daèn vaët cuûa tuoåi daäy thì, hoï ngaàn
ngaïi hay khoâng bieát noùi nhö theá naøo.
Ngaøy nay, tình hình ñaõ khaùc xöa do aùp löïc cuûa nhöõng
bieán ñoåi lôùn trong ñôøi soáng xaõ hoäi: söï laây nhieãm HIV/
AIDS ñe doïa moïi löùa tuoåi, ñaëc bieät laø VTN vaø nhöõng
ngöôøi treû - kieåm soaùt söï gia taêng daân soá laø chính saùch lôùn
cuûa nhieàu quoác gia khoâng chæ nhaèm vaøo caùc caëp vôï choàng
maø caû ñoái töôïng tuoåi VTN - giao löu vaên hoùa roäng raõi
♀
75
vaø deã daøng (maïng internet) ñaõ kích thích loái soáng höôûng
thuï (röôïu, ma tuùy)... laøm cho vaán ñeà giaùo duïc VTN trôû
neân böùc xuùc. Vì nhöõng aùp löïc noùi treân, giaùo duïc VTN
ngay taïi gia ñình veà sinh lyù sinh saûn caàn ñöôïc naâng leân
thaønh moät theá maïnh cuûa caùc baäc cha meï ñeå giuùp cho
caùc em bieát töï baûo veä. Muoán vaäy, cha meï cuõng phaûi hoïc
ñeå coù kyõ naêng noùi chuyeän côûi môû vôùi con veà nhöõng vaán
ñeà maø nhieàu ngöôøi trong soá hoï chöa bao giôø ñöôïc daïy.
Noùi chuyeän vôùi con gaùi veà kinh nguyeät nhö theá naøo?
Noùi chung, caùc em gaùi baét ñaàu coù kinh vaøo ñoä tuoåi
12 - 13, moät soá coù theå sôùm töø 8 - 9 tuoåi, moät soá khaùc laïi
chaäm hôn - nghóa laø ñeán tuoåi 16 - 17 môùi baét ñaàu coù kinh.
Vì vaäy, neáu baïn chôø cho con gaùi baïn coù kinh môùi noùi thì
quaù muoän. Coù leõ neân noùi töø luùc con gaùi baïn 10 tuoåi ñeå
ñeán tuoåi 12 - 13 khoâng coù quaù nhieàu vaán ñeà cuøng moät luùc
ñeán vôùi caùc em (ngoaøi kinh nguyeät, coøn coù hieän töôïng vuù
phaùt trieån to nhoû, xuùc caûm giôùi tính...). Moät lyù do quan
troïng nöõa ñeå phaûi noùi sôùm laø caùc em gaùi coù theå coù thai
khi chöa haønh kinh (vì ñoâi khi tröùng ruïng ngay tröôùc kyø
kinh ñaàu cho neân coù theå coù thai maø chöa coù kinh). Ngay
töø tuoåi chaäp chöõng ñi, treû em ñaõ hay ñaët nhöõng caâu hoûi
veà cô theå chuùng vaø cha meï phaûi traû lôøi chuùng moät caùch
ñuùng ñaén nhöng theo möùc ñoä hieåu bieát cuûa treû, lôïi duïng
giai ñoaïn aáu thô naøy ñeå naâng cao hieåu bieát cuûa treû. Nhö
vaäy vieäc giaùo duïc veà cô theå cho treû laø moät quaù trình lieân
tuïc ñeå ñeán tuoåi daäy thì treû khoâng coøn ngôõ ngaøng, khoâng
coøn hoaûng sôï khi laàn ñaàu ra kinh. Cuõng khoâng neân noùi
ngay moät luùc toaøn boä nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán kinh
nguyeät, caùc em seõ quaù taûi maø neân noùi daàn daàn qua nhieàu
♂76
caâu chuyeän. Khoâng bao giôø neân töø choái traû lôøi khi con treû
hoûi baïn veà nhöõng hieän töôïng sinh lyù cuûa söï phaùt trieån
ñeå con treû tin raèng ñieàu gì cuõng coù theå chia seû vôùi cha
meï. Tröôùc khi noùi vôùi con gaùi veà kinh nguyeät, baïn caàn
coù hieåu bieát vaø caûm thaáy thoaûi maùi khi ñeà caäp ñeán vaán
ñeà naøy vaø cô hoäi toát laø khi baïn cuøng con gaùi ñi mua ñoà
veä sinh cho phuï nöõ (ñeå noùi veà söï ra maùu haøng thaùng ñaëc
tröng cuûa giôùi nöõ vôùi nhöõng yeâu caàu veà veä sinh) hoaëc
khi baïn giaûi thích veà moät loaïi thuoác giaûm ñau quaûng caùo
treân baùo (ñeå noùi veà nhöõng trieäu chöùng coù theå xaûy ra khi
haønh kinh nhö ñau buïng kinh hoaëc hoäi chöùng tieàn kinh
nguyeät). Nhöõng cô hoäi nhö theá naøy raát thuaän lôïi ñeå baïn
giuùp con gaùi chænh ñoán laïi nhöõng quan nieäm sai laàm veà
kinh nguyeät (cho laø ñau, laø baån, laø toäi loãi...) maø laø hieän
töôïng sinh lyù töï nhieân vaø khoâng theå thieáu trong cuoäc
ñôøi ngöôøi phuï nöõ. Khoâng coù kinh nguyeät, ngöôøi phuï nöõ
khoâng theå laøm meï. Cuoái cuøng, con gaùi baïn caàn hieåu raèng
coù kinh nghóa laø baét ñaàu thôøi kyø sinh saûn vaø cuõng baét
ñaàu nhöõng traùch nhieäm môùi vôùi baûn thaân vaø trong moái
quan heä giôùi (cuûng coá nhöõng ñaëc tính giôùi phuø hôïp vôùi
kyø voïng cuûa gia ñình vaø xaõ hoäi).
Caû con gaùi vaø con trai ñeàu caàn hieåu raèng haøng thaùng
ôû lôùp che phuû maët trong cuûa töû cung (noäi maïc töû cung)
coù hieän töôïng xung huyeát maùu ñeå chuaån bò nuoâi döôõng
moät tröùng ñaõ thuï tinh. Neáu tröùng khoâng ñöôïc thuï tinh thì
lôùp che phuû maët trong ñoù ruïng ra vaø gaây ra hieän töôïng
kinh nguyeät. Con gaùi caàn hoïc laøm quen vôùi caùc phöông
tieän veä sinh phuï nöõ (baêng, taêm-poâng...) cuõng nhö nhöõng
yeâu caàu veà veä sinh haøng ngaøy vaø trong khi coù kinh.
♀
77
HIÏÍU BIÏËT VÏÌ KINH NGUYÏÅT:

BAÂI HOÅC QUAN TROÅNG CHO CAÁC EM GAÁI
Haønh kinh haøng thaùng laø chuyeän bình thöôøng ôû moïi

phuï nöõ khoûe maïnh. Trong ñoä tuoåi sinh ñeû, do taùc ñoäng
cuûa caùc hormon sinh duïc nöõ cuûa buoàng tröùng (estrogen
vaø progesterone). Noàng ñoä leân xuoáng trong chu kyø kinh
cuûa nhöõng hormon naøy ñaõ taïo ra nhöõng thay ñoåi ôû lôùp
döôùi noäi maïc ñeå ñeán cuoái kyø kinh thì laøm bong lôùp noäi
maïc ñoù vaø laøm chaûy maùu maø ta goïi laø söï haønh kinh. Ñoù
laø nhöõng thoâng tin cô baûn maø caùc em gaùi caàn bieát, nhöng
khoâng phaûi chæ coù con gaùi môùi hoûi cha meï veà kinh nguyeät
maø caû con trai cuõng coù theå hoûi veà ñieàu naøy.
Taïi sao chæ coù con gaùi môùi coù kinh? Con trai trong tuoåi
daäy thì coù nhöõng bieán ñoåi khaùc con gaùi, ví duï nhö hieän
töôïng vôõ tieáng, moïc raâu. Coøn con gaùi coù kinh laø daáu hieäu
con gaùi ñaõ coù theå sinh con.
Söï ra kinh laàn ñaàu trong ñôøi nhö theá naøo? Caùc em gaùi
coù theå baét ñaàu haønh kinh trong khoaûng töø 10 ñeán 18
♂78
tuoåi. Tuoåi haønh kinh laàn ñaàu ôû caùc em gaùi Vieät Nam
vaøo khoaûng tuoåi 13 vaø hình nhö khoâng thay ñoåi sau bao
nhieâu theá heä. Tuoåi ra kinh laàn ñaàu lieân quan ñeán caùc yeáu
toá nhö di truyeàn, söùc khoûe, vuøng ñòa lyù (ñoä cao so vôùi
maët bieån), caân naëng cô theå vaø tình traïng gaày beùo. Chu
kyø kinh nguyeät bình thöôøng cuûa caùc em gaùi laø 28 ngaøy
nhöng coù theå dao ñoäng töø 21 ñeán 45 ngaøy, nhöng ñaëc
ñieåm ñaàu tieân cuûa kinh nguyeät ôû tuoåi thieáu nieân laø trong
naêm ñaàu vaø naêm thöù hai keå töø laàn ñaàu coù kinh, caùc chu
kyø kinh thöôøng raát khoâng ñeàu. Coù nhöõng khoaûng thôøi
gian maát kinh, löôïng kinh vaø thôøi gian ra kinh cuõng khaùc
nhau tuøy töøng ngöôøi. Ñaëc ñieåm thöù hai laø coù ñeán 55%
caùc chu kyø kinh laø khoâng coù phoùng noaõn (ruïng tröùng),
nhöng nhö theá coù nghóa laø vaãn coù tôùi 45% chu kyø kinh
coù phoùng noaõn, do ñoù vaãn coù theå coù thai neáu caùc em gaùi
coù quan heä tình duïc.
Con gaùi coù kinh suoát ñôøi khoâng? Khoâng, phuï nöõ khoâng
coù kinh nöõa vaøo ñoä tuoåi töø 45 - 50, khi ñoù seõ khoâng coøn
coù thai ñöôïc vaø taát nhieân khoâng caàn duøng caùc phöông
phaùp traùnh thai nöõa. Daân gian vaãn thöôøng noùi laø ñaõ heát
tröùng.
Moãi kyø kinh keùo daøi maáy ngaøy vaø maát bao nhieâu maùu?
Tuøy töøng ngöôøi, nhöng moãi kyø kinh coù theå keùo daøi töø
3 ngaøy cho ñeán 1 tuaàn. Löôïng maùu kinh chaûy ra coù theå
ít, trung bình hay nhieàu nhöng toaøn boä löôïng maùu kinh
cuõng chæ töø vaøi thìa canh cho ñeán nöûa cheùn. Vaø löôïng maùu
kinh cuõng thay ñoåi theo töøng chu kyø kinh cuûa moãi ngöôøi.
♀
79
Duøng loaïi baêng veä sinh naøo toát? Coù nhieàu loaïi baêng veä
sinh cho phuï nöõ söû duïng trong nhöõng ngaøy haønh kinh:
loaïi baêng thaám, taïo caûm giaùc saïch seõ, khoâ raùo ñöôïc öa
duøng ôû nöôùc ta. Loaïi taêm-poâng (nuùt gaïc) chöa phoå bieán
laém. Caùc em neân ñöôïc taän maét nhìn thaáy theá naøo laø baêng
thaám vaø ñöôïc giaûi thích veà taùc duïng cuûa noù. Phuï nöõ ñaõ
coù gia ñình laïi coù theå öa duøng taêm-poâng. Caùch ñaët loaïi
naøy caàn ñöôïc höôùng daãn vaø luùc ñaàu coù theå hôi khoù chòu.
Coù phaûi ngöøng chôi theå thao hay bôi loäi khi coù kinh
khoâng? Chôi theå thao trong nhöõng ngaøy haønh kinh (keå caû
bôi) cuõng vaãn coù theå tieáp tuïc mieãn laø caùc em caûm thaáy
khoûe khoaén. Coù nhöõng vaän ñoäng vieân nöõ ñaõ ñoaït huy
chöông vaøng ngay trong nhöõng ngaøy ñang haønh kinh.
Trieäu chöùng thöôøng gaëp nhaát laø söï moûi meät nhieàu hôn
vaøo nhöõng ngaøy tröôùc kyø kinh vaø nhöõng ngaøy ñaàu haønh
kinh, ñau moûi löng, giaûm söùc beàn bæ. Moãi phuï nöõ caàn
laøm vieäc, lao ñoäng hay luyeän taäp theo nhöõng ñieàu kieän
rieâng cuûa mình.
Hoäi chöùng tieàn kinh nguyeät laø gì? Ñoù laø nhöõng trieäu
chöùng xaûy ra vaøi ngaøy tröôùc hoaëc trong ngaøy ñaàu cuûa
kyø kinh nhö taêng caân, maét huùp, cöông vuù, phuø neà, taùo
boùn, nhöùc ñaàu, lo laéng, moûi meät, traàm caûm, khoâng taäp
trung tö töôûng... Möùc ñoä naëng nheï khaùc nhau trong moãi
chu kyø kinh. Khoâng neân quaù lo laéng. Caàn giuùp caùc em
vöôït qua nhöõng thaønh kieán sai laàm cuûa xaõ hoäi veà kinh
nguyeät (ñaõ töøng coù nhöõng ñieàu hoang ñöôøng cho raèng
haønh kinh laø coù toäi, laø trôøi haønh, baån thæu, coù theå laøm saét
♂ 80
han ræ, maát muøa, thiu thöùc aên...) ñeå coù thaùi ñoä tích cöïc
hôn vôùi moät quaù trình sinh lyù, töø ñoù bieát baûo veä mình.
Taïi sao ñau buïng khi haønh kinh? Cho tôùi khi coù kinh
laàn ñaàu, khoâng theå bieát tröôùc ngöôøi con gaùi coù bò ñau
buïng kinh hay khoâng. Caàn noùi cho caùc em bieát raèng ñau
buïng kinh thöôøng khoâng keùo daøi. Ñoâi khi chæ moät ly
nöôùc noùng hoaëc taém noùng cuõng coù theå laøm cho deã chòu.
Coù theå ñau quaën töøng côn, chöôùng buïng döôùi, caûm giaùc
naëng neà ôû vuøng tieåu khung keøm theo nhöùc ñaàu, ñau löng,
buoàn noân. Neáu khoù chòu quaù, coù nhieàu thuoác choáng ñau
nhö Aspirin, Acetaminophen (Tylenol), Ibuprofen coù taùc
duïng toát.
Chaáp nhaän chuyeän haøng thaùng cuûa mình nhö theá naøo?
Nhieàu em gaùi lo sôï, boái roái khi laàn ñaàu haønh kinh. Nhieàu
em khaùc laïi haõnh dieän vì thaáy mình ñaõ trôû thaønh ngöôøi
phuï nöõ coù tieàm naêng sinh ñeû. Nhöõng ai coù hieåu bieát veà
nhöõng bieán ñoåi trong cô theå cuûa mình khi haønh kinh
thì seõ deã daøng hôn trong vieäc vöôït qua nhöõng khoù chòu
hôn, thaäm chí coù ngöôøi coøn coi chuyeän haønh kinh haøng
thaùng laø bieåu hieän cuûa söï “töï khaúng ñònh baûn chaát phuï
nöõ“. Khoâng ít phuï nöõ ñaõ buoàn phieàn vì khoâng bao giôø
coù kinh, “chaéc haún phaûi coù caùi gì ñoù khoâng bình thöôøng“.
♀
81
VAI TROÂ CUÃA NGÛÚÂI MEÅ TRONG VIÏÅC

GIAÁO DUÅC SÛÁC KHOÃE SINH SAÃN CHO CON GAÁI
Khoâng ai coù theå laøm toát hôn ngöôøi meï trong vieäc
cung caáp cho con gaùi nhöõng hieåu bieát veà söï phaùt trieån
theå chaát, sinh lyù sinh saûn vaø caû nhöõng vaán ñeà veà vaên
hoùa öùng xöû, giao tieáp vì moái quan heä meï - con gaùi laø moái
quan heä ñaëc bieät: con gaùi thöôøng gaàn guõi vôùi meï ñeå chia
seû, taâm tình. Chính nhôø moái quan heä ñoù maø ngöôøi meï
coù theå daïy baûo con gaùi töø raát sôùm veà nhöõng ñieàu nhoû
nhaát cuûa pheùp veä sinh phuï nöõ cho tôùi khi con gaùi ñeán
tuoåi ñi laáy choàng.
Ngay töø khi coøn laø moät coâ beù 2 - 3 tuoåi, baét ñaàu coù
yù thöùc veà söï saïch seõ, bieát kieåm soaùt nhu caàu tieåu tieän
vaø ñaïi tieän, con gaùi ñaõ nhaän ñöôïc töø meï nhöõng höôùng
daãn caàn thieát ñeå khoâng laøm nhieãm baån cô quan sinh duïc
vaø cuõng chính meï laø ngöôøi chuaån bò cho con gaùi nhöõng
hieåu bieát ñeå ñoùn nhaän kyø haønh kinh ñaàu tieân maø khoâng
boái roái. Tuy nhieân, ñeå giuùp ñôõ coù hieäu quaû con gaùi trong
♂82
quaù trình phaùt trieån theå chaát vaø taâm lyù, chính ngöôøi meï
cuõng caàn coù hieåu bieát.
Nhieàu thaùng tröôùc khi coù kinh laàn ñaàu, treân cô theå
caùc em gaùi ñaõ coù nhöõng bieán ñoåi roõ reät.
Vuù tröôùc ñaây gioáng nhö con trai nay baét ñaàu nhuù
leân, nhoû nhö chuõm cau vaø phaùt trieån to daàn. Vuù laø taäp
hôïp cuûa nhieàu tuyeán coù khaû naêng baøi tieát ra söõa sau khi
sinh con. Kích thöôùc cuûa vuù thöôøng laø moái quan taâm cuûa
caùc em gaùi. Vuù coù theå to nhoû, trung bình hay khoâng phaùt
trieån laém laø chuyeän bình thöôøng. Phuï nöõ moãi ngöôøi moät
veû thì vuù cuõng vaäy. Moät vuù coù theå baét ñaàu to leân tröôùc
hoaëc phaùt trieån nhanh hôn vuù kia cuõng khoâng coù gì lo
laéng. Khoaûng 40% phuï nöõ coù kích thöôùc vuù khoâng ñeàu,
nhieàu em gaùi phaûi ñeán tuoåi 20 thì vuù môùi baèng nhau.
Caàn bieát chaáp nhaän kích thöôùc vuù cuûa mình vaø khoâng
neân taùc ñoäng gì vì luyeän taäp hay cheá ñoä aên cuõng khoâng
laøm taêng hay giaûm kích thöôùc vuù. Hôn nöõa, laøm neân veû
ñeïp vaø söï haáp daãn cuûa ngöôøi phuï nöõ coøn do nhieàu yeáu
toá khaùc.
Cô quan sinh duïc ngoaøi vaø trong cuõng coù nhöõng thay
ñoåi. Lôùp môõ döôùi da taêng leân ôû toaøn boä khu vöïc cô quan
sinh duïc vaø nhaát laø vuøng hoâng. Töû cung vaø hai buoàng
tröùng ñaït kích thöôùc bình thöôøng vaøo tuoåi daäy thì, ñoàng
thôøi buoàng tröùng baét ñaàu hoaït ñoäng: ruïng tröùng laàn ñaàu
vaø sau ñoù tieáp tuïc taùi dieãn sau moãi chu kyø 28 ngaøy. Cuøng
vôùi hieän töôïng ruïng tröùng laø nhöõng thay ñoåi coù chu kyø
ôû lôùp beà maët töû cung vaø hieän töôïng haønh kinh - hieän
♀
83
töôïng ñaëc tröng cuûa giôùi nöõ. Töø nay trôû ñi, haàu nhö toaøn
boä cuoäc soáng cuûa ngöôøi phuï nöõ - theå chaát vaø tinh thaàn -
chòu aûnh höôûng cuûa chu kyø kinh nguyeät (coù vai troø ñaëc
bieät ñoái vôùi toaøn boä cô theå ngöôøi phuï nöõ). Loâng cuõng
baét ñaàu moïc ôû moâ veä nöõ vaø hoá naùch. Thaân theå con gaùi
trôû neân troøn trónh hôn, taïo neân hình daùng ñaëc thuø cuûa
giôùi nöõ do lôùp môõ döôùi da phaùt trieån hôn so vôùi con trai.
Khoâng neân ngaàn ngaïi cung caáp cho caùc em gaùi nhöõng
hieåu bieát veà veä sinh ñöôøng sinh saûn vaø caùch ñeà phoøng caùc
beänh nhieãm khuaån hay naùm. Söï xuaát tieát bình thöôøng ôû
aâm ñaïo coù maøu saéc, ñoä dính vaø soá löôïng thay ñoåi theo
chu kyø kinh, caàn giuùp caùc em gaùi nhaän bieát ñöôïc nhöõng
thay ñoåi coù tính chaát beänh lyù. Khi bình thöôøng, chaát xuaát
tieát coù ñoä dính, coù theå keùo daøi ñöôïc hoaëc ñaëc vaø nhôøn,
trong hoaëc hôi traéng, khi bò nhieãm khuaån, chaát xuaát tieát
coù theå thay ñoåi veà muøi (hoâi) - veà maøu saéc vaø ñoä dính
(dính maùu, maøu vaøng hay xanh) - ngöùa hay coù caûm giaùc
noùng raùt. Nhieãm khuaån aâm ñaïo do vi khuaån, do naám
vaø do truøng roi laø nhöõng beänh thöôøng gaëp vaø coù theå laây
truyeàn theo ñöôøng tình duïc, maëc daàu nhöõng trieäu chöùng
coù theå raát gioáng nhau nhöng cuõng coù moät vaøi khaùc bieät.
Nhieàu beänh cuûa löùa tuoåi ñeán luùc naøy môùi boäc loä ra,
vôùi nöõ thöôøng gaëp beänh xanh löôùt (Chlorosis) vaø thieáu
maùu - laø hai beänh ñaëc thuø cuûa thôøi daäy thì (12 ñeán 20 tuoåi),
sau tuoåi naøy, thôøi kyø daäy thì môùi hoaøn toaøn chaám döùt.
Nhieàu taøi lieäu nghieân cöùu taâm lyù hay vaên hoïc tröôùc
ñaây vaãn thöôøng moâ taû nhöõng thay ñoåi veà theå chaát vaø
♂84
taâm lyù ôû con gaùi nhö laø moät quaù trình khoâng dieãn ra
gay caán nhö con trai, ít bieåu loä nhöõng daáu hieäu cuûa söï
khuûng hoaûng, khoâng bò nhu caàu tình duïc thoâi thuùc maïnh
meõ vaø caàn söï giaûi toûa thieân veà tình caûm hôn laø theå chaát,
baèng chöùng laø con gaùi ít thöïc haønh töï kích duïc, ít noùi
tuïc hôn thaäm chí coøn kinh sôï chuyeän tình duïc, sôï söï thoâ
baïo cuûa ñaøn oâng (noãi sôï ñoù coù khi laïi laøm cho con gaùi
rôi vaøo nhöõng moái tình ñoàng giôùi ñeå thay theá cho tình
meï vaø söï chaêm soùc), thích ôû maõi vôùi cha meï. Nhöõng neùt
noåi baät trong tính caùch cuûa con gaùi tuoåi daäy thì laø thích
ñöôïc chieàu chuoäng, ñöôïc baûo veä, ñöôïc moïi ngöôøi yeâu
quyù chöù khoâng phaûi laø muoán thoûa maõn moät theå chaát
döôøng nhö vaãn coøn nguû yeân, hay giaáu gieám taâm traïng
thöïc, thích ñöôïc khen, deã buoàn, deã xaáu hoå, nhaïy caûm, mô
moäng haõo huyeàn, thöôøng chæ mô öôùc coù moät ngöôøi ñaøn
oâng lyù töôûng... nhöõng tình caûm naøy mang daáu aán thuaàn
khieát, raát ít maøu saéc tình duïc... Ngaøy nay, maãu hình moät
ngöôøi con gaùi ñaõ coù nhieàu ñieåm thay ñoåi, nhöng nhöõng
gì toát ñeïp cuûa nöõ tính truyeàn thoáng vaãn caàn ñöôïc chaét
loïc vaø baûo veä. Laïi cuõng chính ngöôøi meï coù aûnh höôûng
maïnh nhaát ñeán con gaùi trong söï hình thaønh nhaân caùch,
giôùi tính.
♀
85
VAI TROÂ CUÃA NGÛÚÂI BÖË TRONG VIÏÅC

GIAÁO DUÅC SÛÁC KHOÃE SINH SAÃN CHO CON TRAI
Khi con trai ñeán tuoåi daäy thì, ngöôøi boá coù thuaän
lôïi hôn ngöôøi meï khi ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà veà giôùi
tính. Tuy nhieân, ñeå coù theå taïo döïng ñöôïc hình aûnh moät
ngöôøi boá ñaùng kính, hieåu bieát vaø tin caäy thì moái quan heä
boá - con caàn ñöôïc xaây döïng ngay töø khi con trai coøn nhoû.
Tuoåi thô cuûa con trai caàn in ñaäm daáu aán nhöõng kyû
nieäm vôùi ngöôøi boá gaàn guõi vaø coù theå chia seû moïi chuyeän.
Söï phaùt trieån nhaân caùch cuûa con trai seõ chòu aûnh höôûng
raát lôùn bôûi tính caùch vaø söï hieåu bieát cuûa ngöôøi boá. Ngay
töø nhoû cuõng neân coù nhöõng sinh hoaït maø chæ coù “hai ngöôøi
ñaøn oâng“ (moät buoåi ñi caâu, ñi daïo trong coâng vieân, thaêm
vöôøn thuù...) vì trong nhöõng cô hoäi ñoù treû hoïc ñöôïc nhieàu
ñieàu, töø söï kheùo leùo, thaùo vaùt, caùch öùng xöû caàn coù ôû nam
giôùi cho ñeán nhöõng hieåu bieát ñaàu tieân veà sinh saûn vaø
giôùi tính. Töø 3 tuoåi vaø nhieàu naêm sau nöõa, con trai coù
khuynh höôùng suøng baùi boá nhö moät ngöôøi toaøn naêng, vieäc
♂ 86
gì cuõng laøm ñöôïc, caùi gì cuõng bieát, gaàn gioáng nhö moät
“sieâu nhaân“... treû caàn moät hình aûnh ngöôøi boá nhö theá ñeå
phaùt trieån, ñeå noi theo. Treû coù theå ñaët ra 1001 caâu hoûi veà
moïi thöù chuùng nhìn thaáy hay trong taàm tay cuûa chuùng
vaø chaéc chaén ngöôøi boá naøo cuõng phaûi luïc bôùi trong kyù
öùc voán hieåu bieát veà ñoäng vaät, thöïc vaät hoïc... ñeå traû lôøi
vaø treû seõ raát vui, caûm thaáy ñöôïc toân troïng khi sau buoåi
ñi chôi, boá phaûi môû töø ñieån hay cuoán saùch baùch khoa ra
ñeå giaûng giaûi vaø hai boá con laïi coù dòp cuøng chuïm ñaàu
treân trang saùch, ñieàu ñoù gieo vaøo taâm trí treû yù nieäm veà söï
meânh moâng cuûa hieåu bieát vaø ai cuõng phaûi hoïc suoát ñôøi.
Moãi khi con trai ñöôïc ñi daõ ngoaïi cuøng boá, ñöôïc troø
chuyeän tay ñoâi vôùi boá, tha hoà hoûi vì boá ñaõ döùt ra ñöôïc
söï meâ say, baän bòu rieâng cuûa boá khi ôû nhaø (chöõa xe maùy,
ñoïc saùch...), treû seõ caûm thaáy boá ñang thuoäc veà mình vaø
cö xöû vôùi mình nhö baïn vaø chính ngöôøi boá luùc naøy cuõng
ñang muoán giuùp con trai mình lôùn khoân daàn, hieåu con
hôn thoâng qua nhöõng caâu hoûi cuûa noù. Ngay töø 3 tuoåi, treû
ñaõ coù theå hay ñaët nhieàu caâu hoûi lieân quan ñeán söï khaùc
bieät giôùi tính vaø sinh saûn (vì sao hai con chuoàn chuoàn
quaép nhau trong khi bay? Con noøng noïc bôi lôø ñôø trong
nöôùc kia seõ trôû thaønh con gì?). ÔÛ tuoåi naøy, baûn saéc giôùi
tính cuûa treû (caûm nhaän mình laø con trai hay con gaùi) haõy
coøn baáp beânh cho neân ngöôøi boá khoâng neân boû lôõ cô hoäi
ñeå laøm cho treû cuûng coá theâm caûm nhaän noù laø moät ngöôøi
thuoäc giôùi “ñaøn oâng“ nhö boá vaø daàn daàn treû khaùm phaù
ra nhöõng ñaëc tính khaùc cuûa nam giôùi nhöng bieåu töôïng
nam giôùi ñaàu tieân vaãn chính laø ngöôøi boá. Ngöôøi boá laø
♀
87
caàu noái daãn daét treû phaùt trieån töø ñöùa beù ñöôïc oâm aáp
trong voøng tay aám aùp cuûa meï ñeå trôû thaønh moät caäu beù
vôùi nhöõng tính caùch caàn phaûi coù cuûa nam giôùi tröôùc maét
vaø phaùt trieån oån ñònh caû veà sau naøy.
Moái quan heä boá - con ñöôïc vun troàng nhö vaäy ñaõ
ñaët neàn moùng thuaän lôïi ñeå ñeán tuoåi vò thaønh nieân treû
deã daøng chaáp nhaän chia seû vôùi boá nhöõng vaán ñeà veà tình
baïn, tình yeâu hay löïa choïn ngheà nghieäp maø treû coù theå
ñang ñöùng tröôùc thaùch thöùc. Con trai ñeán tuoåi naøy laïi
coù theå khoâng coøn “suøng baùi” boá nhö thôøi nhoû nöõa maø
coù khi coøn toû ra quaù töï tin hoaëc nghe baïn hôn nghe boá
meï. Nhöõng baäc cha meï coù hieåu bieát thöôøng hieåu ñaëc tính
taâm lyù naøy, khoâng bao giôø ñöa ra nhöõng meänh leänh aùp
ñaët maø chæ khuyeân baûo nheï nhaøng vôùi nhöõng lí leõ thuyeát
phuïc. Neáu nhö cho raèng moái quan heä boá - con coù hieäu
quaû khi coù caû maøu saéc cuûa tình baïn thì ñieàu ñoù caøng
ñuùng khi ngöôøi boá muoán giuùp con trai traùnh ñöôïc bao
nguy cô rình raäp ôû löùa tuoåi deã phaïm sai laàm trong tình
yeâu vaø khi böôùc vaøo ñôøi soáng tình duïc.
Moät soá gôïi yù khi ngöôøi boá ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà veà
tình duïc vaø sinh saûn vôùi con trai:
- Bieåu thò söï haøi loøng khi ñöôïc con trai hoûi: khoâng toû
ra luùng tuùng hay ngöôïng nguøng. Neáu con trai khoâng hoûi
thì neân chuû ñoäng khôi gôïi vaán ñeà vì trang bò tröôùc coøn
hôn laø nhaän moät haäu quaû naëng neà do thieáu kinh nghieäm,
nhaát laø ôû thôøi ñaïi maø tuoåi treû luoân coù hai nguy cô ñe doïa:
nhieãm HIV/AIDS vaø sa vaøo con ñöôøng ma tuùy.
♂88
- Bieåu thò moät thaùi ñoä chaân thaønh (nhö moät ngöôøi ñaøn
oâng coù kinh nghieäm troø chuyeän vôùi ngöôøi coøn non nôùt):
neáu chöa coù hieåu bieát ñaày ñuû thì haõy höùa seõ tìm hieåu vaø
traû lôøi sau, traùnh ñeå cho con coù moät thaønh kieán sai laàm
(ví duï khi con trai hoûi veà xu höôùng tình duïc ñoàng giôùi).
- Khoâng boû qua nhöõng vaán ñeà caàn thieát giuùp cho con
trai bieát baûo veä: nhöõng hieåu bieát veà cô theå vaø beänh taät,
phoøng traùnh thai cho baïn gaùi vaø caùc beänh laây truyeàn qua
ñöôøng tình duïc...
- Chia seû nhöõng giaù trò (thoâng qua nhöõng baøn luaän vôùi
con veà nhöõng söï kieän xaûy ra trong ñôøi soáng): chuyeän coâ
gaùi haøng xoùm coù thai khi chöa keát hoân, moät oâng choàng
coù hoïc maø ñaùnh vôï, haønh vi tình duïc buoâng thaû cuûa con
trai deã ñöôïc xaõ hoäi dung thöù... boá daãn daét con trai tieáp
caän vôùi nhöõng leõ phaûi vaø giôùi haïn cuûa quyeàn vaø ñaïo ñöùc.
Toùm laïi, giuùp ñôõ con trai vöôït qua nhöõng thaùch thöùc
cuûa giai ñoaïn phaùt trieån tính duïc khoâng phaûi laø chuyeän
chæ laøm moät laàn laø ñuû maø laø coâng vieäc laâu daøi, baét ñaàu
töø khi treû coøn nhoû cho ñeán khi trôû thaønh vò thaønh nieân
vaø sau naøy nöõa. Ngöôøi boá quan taâm giaùo duïc giôùi tính
cho con trai laø xaây döïng cho con ñöôøng ñi ñeán cuoäc soáng
tình duïc an toaøn vaø haïnh phuùc.
♀
89
HIÏÍU BIÏËT CÊÌN THIÏËT VÏÌ SINH LYÁ SINH SAÃN

ÚÃ NÛÄ VÕ THAÂNH NIÏN
Khi naøo caùc em gaùi ñöôïc coi laø coù khaû naêng sinh saûn?
Khi caùc em ñeán tuoåi daäy thì nghóa laø ñaõ coù kinh
nguyeät (khoaûng 13 tuoåi) - kinh nguyeät laø hieän töôïng sinh
lyù baùo hieäu thôøi kyø sinh saûn baét ñaàu. Tuy nhöõng chu kyø
kinh ñaàu coù theå khoâng ñeàu vaø coù theå khoâng keøm theo
hieän töôïng ruïng tröùng nhöng vaãn coù khaû naêng coù thai
neáu coù quan heä tình duïc.
Töø tuoåi coù khaû naêng sinh saûn ñeán tuoåi keát hoân cuõng
coøn nhieàu naêm nöõa cho neân VTN caàn hieåu bieát veà chính
baûn thaân mình ñeå coù theå thöïc haønh kieàm cheá hoaëc thöïc
haønh tình duïc an toaøn ñeå khoâng xaûy ra nhöõng söï coá ñaùng
tieác do quan heä tình duïc khoâng baûo veä (coù thai ngoaøi yù
muoán, maéc caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc).
Hieän töôïng ruïng tröùng laø gì?
Ñeán tuoåi daäy thì, haèng thaùng ôû buoàng tröùng coù hai
hoaït ñoäng dieãn ra: hoaït ñoäng ngoaïi tieát vaø hoaït ñoäng
♂ 90
noäi tieát. Ngoaïi tieát: moät nang noaõn phaùt trieån, sau hai
tuaàn thì nang vôõ cho noaõn phoùng ra (thöôøng goïi laø ruïng
tröùng, thöïc ra phaûi goïi laø phoùng noaõn), phaàn voû nang
phaùt trieån thaønh hoaøng theå. Noäi tieát: nang noaõn saûn xuaát
ra estrogen, hoaøng theå saûn xuaát ra progesteron. Ngöôøi ta
vaãn cho raèng hieän töôïng ruïng tröùng khoâng xaûy ra vaøo
giöõa chu kyø kinh maø xaûy ra vaøo thôøi ñieåm tröôùc kyø kinh
14 ngaøy nhöng vì chu kyø kinh raát thaát thöôøng cho neân
ruïng tröùng coù theå xaûy ra baát cöù luùc naøo, keå caû khi ñang
haønh kinh (phöông phaùp traùnh thai döïa vaøo söï tính toaùn
nhöõng ngaøy khoâng an toaøn khoâng ñaùng tin caäy laø vì lyù
do ñoù).
Thuï thai laø nhö theá naøo?
Laø söï keát hôïp giöõa moät teá baøo ñöïc (tinh truøng) vôùi
moät teá baøo caùi (noaõn) ñeå hình thaønh moät teá baøo coù khaû
naêng phaùt trieån maø ta quen goïi laø tröùng. Tröùng (noaõn ñaõ
thuï tinh) baét ñaàu lôùn daàn leân trong 9 thaùng 10 ngaøy ñeå
thaønh thai nhi. Neáu noaõn khoâng keát hôïp ñöôïc vôùi tinh
truøng thì noaõn seõ ra khoûi cô theå ngöôøi phuï nöõ theo maùu
kinh. Thoâng thöôøng, tinh truøng ñöôïc phoùng vaøo aâm ñaïo
ñeå laøm cho noaõn thuï tinh nhöng tinh truøng cuõng coù theå
coù maët trong tinh dòch töø khi chöa xuaát tinh cho neân vaãn
coù khaû naêng gaây coù thai khi chöa heà xaûy ra phoùng tinh
(seõ noùi roõ hôn ôû phaàn sau).
Ñieàu kieän toái thieåu ñeå coù theå thuï thai laø gì?
Sinh ñeû laø chöùc naêng ñaëc thuø cuûa phuï nöõ nhöng sinh
saûn caàn coù söï hôïp taùc cuûa caû hai giôùi nam nöõ. Nöõ caàn coù
♀
91
hieän töôïng ruïng tröùng haøng thaùng. Nam caàn coù soá löôïng
vaø chaát löôïng tinh truøng bình thöôøng. Moãi laàn xuaát tinh
phaûi coù ít nhaát 2ml tinh dòch trôû leân, 20 trieäu tinh truøng
trôû leân trong 1ml tinh dòch, 60% soá tinh truøng trôû leân
phaûi coøn soáng sau 2 giôø, 60% soá tinh truøng trôû leân phaûi
coù hình daùng bình thöôøng.
Hieän töôïng thuï tinh dieãn ra nhö theá naøo?
Luùc xuaát tinh coù treân 40 trieäu tinh truøng tham gia vaøo
vieäc thuï tinh. AÂm ñaïo laø moâi tröôøng toan, khoâng thích
hôïp vôùi ñôøi soáng tinh truøng neân chuùng di chuyeån nhanh
veà phía coå töû cung. Khi noaõn ñaõ tröôûng thaønh vaø ruïng,
coå töû cung tieát nhieàu dòch nhaày trong (ngöôøi phuï nöõ coù
caûm giaùc öôùt). Dòch nhaày coå töû cung taïo ñieàu kieän cho
nhöõng tinh truøng khoûe maïnh ñi qua ñeå ñi leân. Haàu heát
tinh truøng bò rôùt laïi, chæ coøn maáy traêm nghìn vaøo ñöôïc
buoàng töû cung, soá tôùi ñöôïc voøi tröùng chæ coøn laïi haøng
nghìn, khoâng tôùi 100 con tôùi ñöôïc 1/3 phaàn ngoaøi cuûa voøi
tröùng bao quanh noaõn vaø chæ moät tinh truøng loït ñöôïc vaøo
noaõn ñeå thuï tinh. Nhö vaäy, moät tinh truøng thaâm nhaäp
qua maøng trong suoát vaøo noaõn, ñeå laïi phaàn ñuoâi beân
ngoaøi, chuaån bò hoaøn taát quaù trình thuï tinh. Sau khi thuï
tinh, tröùng di chuyeån veà phía buoàng töû cung nhôø söï co
boùp cuûa voøi tröùng. Thôøi gian di chuyeån 4 - 7 ngaøy, 2/3
thôøi gian ôû phaàn boùng, coøn vôùi phaàn eo vaø keõ, tröùng di
chuyeån nhanh, coù theå trong ít giôø. Tröôøng hôïp tröùng bò
taéc ngheõn trong voøi tröùng seõ gaây chöûa ngoaøi töû cung.
♂ 92
Hieän töôïng laøm toå dieãn ra nhö theá naøo?

Tröùng thöôøng laøm toå ôû vuøng gaàn ñaùy, maët sau töû
cung. Tröùng tieát ra moät chaát men aên saâu vaøo trong nieâm
maïc töû cung ñeå laøm toå. Sau 4 ngaøy laøm toå, tröùng seõ phaùt
trieån qua hai thôøi kyø: thôøi kyø saép xeáp toå chöùc (ñeán heát
thaùng thöù hai), thôøi kyø hoaøn chænh toå chöùc (töø sau thaùng
thöù 2 ñeán khi ñuû thaùng).
Chæ coøn moät voøi tröùng, coù theå coù thai?
Vaãn coù theå coù thai vôùi moät voøi tröùng. Heä thoáng sinh
saûn nöõ bao goàm hai buoàng tröùng vaø töû cung. Haøng thaùng,
buoàng tröùng giaûi phoùng moät noaõn (hay coøn goïi laø tröùng),
ñoù laø söï phoùng noaõn hay ruïng tröùng. Tröùng di chuyeån
ñeán voøi tröùng ñeå gaëp tinh truøng vaø thuï tinh. Tröùng ñaõ
thuï tinh tieáp tuïc di chuyeån vaøo töû cung ñeå laøm toå, lôùn
daàn vaø trôû thaønh thai. Toaøn boä tieán trình ñoù chæ caàn coù
moät voøi tröùng cuõng coù theå dieãn ra ñöôïc. Trong baát kyø
chu kyø kinh naøo, söï ruïng tröùng chæ xaûy ra ôû moät buoàng
tröùng. Tröùng ñöôïc phoùng ra töø moät buoàng tröùng thöôøng
ñi vaøo voøi tröùng cuøng beân nhöng coù baèng chöùng cho thaáy
coù khi tröùng ñi vaøo voøi tröùng beân ñoái dieän (tuy tröôøng
hôïp naøy hieám). Thoâng thöôøng buoàng tröùng thay phieân
nhau coù tröùng ruïng cho neân coù theå chæ coù moät voøi tröùng
nhöng tröùng phoùng ra vaãn coù theå ñöôïc thuï tinh. Ngoaøi
ra, khaû naêng sinh saûn cuõng coù theå giaûm ñi neáu nhö moät
voøi tröùng bò caét do bò chöûa ngoaøi töû cung (tröùng ñaõ thuï
tinh laøm toå ôû ngay voøi tröùng) hay bò nhieãm khuaån. Trong
tröôøng hôïp naøy, voøi tröùng coøn laïi coù theå vaãn bình thöôøng.
♀
93
Coù phuï nöõ chæ coù moät buoàng tröùng vaø voøi tröùng beân ñoái
dieän deã coù nguy cô cao bò chöûa ôû voøi (chöûa ngoaøi töû cung).
Söï xuaát tieát ôû aâm ñaïo nhö theá naøo laø bình thöôøng?
Bình thöôøng, ôû aâm ñaïo luoân coù söï xuaát tieát - ñoù laø
söï xuaát tieát ñeå baûo veä, nhöng dòch xuaát tieát naøy thay ñoåi
theo töøng thôøi kyø trong chu kyø kinh, ñoù laø ñieàu gioáng
nhau ôû moïi phuï nöõ. Dòch xuaát tieát bình thöôøng ôû aâm ñaïo
taïo ra moâi tröôøng toan, haàu nhö khoâng coù muøi, coù theå
trong suoát hay traéng söõa, khi khoâ ñi thì ngaû maøu vaøng.
Vaøo giöõa chu kyø kinh (khi ruïng tröùng) hoaëc khi ñang coù
thai maø höng phaán tình duïc hoaëc khi ñang duøng vieân
thuoác traùnh thai thì trôû neân ñaëc, dai dính hôn.
Khi coù söï nhieãm khuaån ôû aâm ñaïo thì dòch aâm ñaïo trôû
neân khoâng bình thöôøng, khi ñoù goïi laø khí hö (töø quen goïi
ôû mieàn Baéc) hoaëc huyeát traéng (töø quen goïi ôû mieàn Nam)
vaø seõ coù söï thay ñoåi veà maøu saéc, ñoä dính, soá löôïng, muøi.
Nhieãm khuaån aâm ñaïo thöôøng xaûy ra ngay tröôùc hoaëc
trong khi haønh kinh khi moâi tröôøng cuûa aâm ñaïo coù ñoä
toan thaáp nhaát. Khí hö cuõng thöôøng ñi keøm vôùi caùc daáu
hieäu khaùc nhö ngöùa, nieâm maïc aâm ñaïo maát veû hoàng haøo,
trôû neân ñoû vaø coù caûm giaùc ñau raùt khi ñuïng chaïm, khi
ñi tieåu. Neáu baïn coù moät trong nhöõng daáu hieäu noùi treân
thì baïn neân tìm ñeán baùc só phuï khoa ñeå ñöôïc khaùm vaø
ñöôïc höôùng daãn ñieàu trò ngay.
Ñeå ñeà phoøng nhieãm khuaån aâm ñaïo, khoâng nhöõng
ngöôøi phuï nöõ phaûi thöïc haønh veä sinh haèng ngaøy vuøng
sinh duïc (nhaát laø trong nhöõng ngaøy haønh kinh) maø caû
♂ 94
ngöôøi choàng cuõng phaûi coù yù thöùc baûo veä cho vôï baèng
caùch giöõ gìn boä phaän sinh duïc cuõng nhö toân troïng loái
soáng thuûy chung, moät vôï moät choàng.
Vì sao ñoâi khi dòch aâm ñaïo coù muøi hoâi?
Thöôøng do nhieãm naám vaø vi khuaån gaây ra. Naám
aâm ñaïo raát thöôøng gaëp ôû phuï nöõ nhöng cuõng deã chöõa.
Ñeà phoøng naám vaø vi khuaån phaùt trieån laø luoân giöõ cho
aâm hoä, aâm ñaïo khoâ raùo suoát ngaøy, vì theá caàn röûa sau
moãi laàn ñi tieåu, sau ñoù lau khoâ. Khoâng thuït röûa aâm ñaïo
baèng baát cöù dung dòch gì vì trong aâm ñaïo coù caû nhöõng
vi khuaån laønh tính, coù lôïi, neáu maát ñi do caùch thöïc haønh
naøy thì nhöõng vi khuaån coù haïi khaùc seõ deã sinh soâi naûy
nôû vaø gaây beänh. AÂm ñaïo töï noù coù caùch laøm saïch rieâng
ñeå ñaåy ra ngoaøi nhöõng dòch tieát vaø vi khuaån. Röûa haèng
ngaøy ít nhaát moät laàn vaø tröôùc khi ñi nguû caû vuøng aâm
hoä baèng xaø phoøng laø ñuû, neáu nghi ngôø coù naám aâm ñaïo
coù theå duøng dung dòch Gynophar ñeå röûa. Khi röûa, caàn
röûa töø tröôùc ra sau. Neáu dòch aâm ñaïo hoâi keùo daøi caàn ñi
khaùm phuï khoa.
Veä sinh phuï nöõ neân nhö theá naøo?
Veä sinh sô saøi hay kyõ quaù ñeàu khoâng toát vì vuøng cô
quan sinh duïc laø vuøng ñaëc bieät nhaïy caûm. Coù moät soá
nguyeân taéc veà veä sinh ôû vuøng naøy. Giöõ saïch seõ nhöng
ñöøng quaù kyõ löôõng, caàn bieát raèng aâm ñaïo laø moâi tröôøng
coù khaû naêng töï baûo veä choáng laïi nhieãm khuaån nhôø heä vi
sinh vaät laønh tính hieän dieän ôû ñaây, neáu vì sôï coù muøi hoâi
hay sôï nhieãm khuaån maø röûa quaù nhieàu laàn moãi ngaøy laïi
♀
95
coù theå phaù vôõ söï caân baèng cuûa moâi tröôøng aâm ñaïo. Vaäy
khoâng neân röûa quaù 2 laàn moãi ngaøy, nhaát laø khoâng ñöôïc
thuït röûa aâm ñaïo (tröø phi coù chæ ñònh cuûa thaày thuoác).
Khoâng neân röûa quaù saâu vaøo aâm ñaïo hay thuït röûa baèng
dung dòch saùt khuaån, laøm nhö vaäy coù nguy cô nieâm maïc
aâm ñaïo caøng bò kích thích hôn.
Toát nhaát laø duøng dung dòch veä sinh phuï nöõ hoaëc söõa
taém coù ñoä toan nheï (loaïi daønh cho treû em) vaø chæ duøng
ngoaøi. Moãi ngöôøi coù söï nhaïy caûm khaùc nhau, neáu bò ngöùa
thì neân thay loaïi khaùc.
Khi haønh kinh, caàn thay baêng veä sinh thöôøng xuyeân,
khoâng neân ñeå laâu. Tröôùc khi ñi nguû neân thay baêng veä
sinh môùi.
Neân duøng ñoà loùt baèng vaûi cotton, khoâng neân maëc
quaàn chaät.
Khoâng xòt thuoác khöû muøi vaøo khu vöïc cô quan sinh
duïc vì coù nguy cô gaây ngöùa, boûng raùt hay dò öùng. Noùng
vaø bò xaây xaùt deã laøm phaùt trieån naám aâm ñaïo.
Caàn luoân giöõ khoâ raùo vuøng cô quan sinh duïc. Sau
khi taém, caàn lau khoâ tröôùc khi maëc ñoà loùt. Khi taém ôû beå
bôi hay ngoaøi baõi bieån, khoâng neân mang ñoà taém quaù laâu.
Caùc em gaùi neáu coù khí hö thöôøng do giun kim laây
nhieãm sang aâm ñaïo.
Bieán ñoåi ôû vuù VTN gaùi
Ung thö vuù ôû nöõ coøn treû raát hieám. Thoâng thöôøng
vuù baét ñaàu thay ñoåi vaø nhoâ leân töø 8 - 13 tuoåi vaø hoaøn
♂ 96
taát ôû tuoåi 13 - 18, khi ñoù nuùm vuù vaø quaàng vuù cuõng trôû
neân saãm maøu hôn. Bình thöôøng vuù phaùt trieån theo 5 giai
ñoaïn: giai ñoaïn treû em, chæ coù nuùm vuù nhoâ leân; giai ñoaïn
nuï; giai ñoaïn trung gian, vuù ñaõ noåi leân roõ; giai ñoaïn coù
quaàng vuù treân baàu vuù; giai ñoaïn vuù phaùt trieån ñaày ñuû.
Khi sôø moù hoaëc vuoát ve vuù thì nuùm vuù coù theå hôi nhoâ
leân moät chuùt, quaàng vuù coù theå hôn nhaên laïi vaø nhö noåi
da gaø, ñoù laø nhöõng daáu hieäu bình thöôøng, khoâng coù gì
ñaùng lo ngaïi.
Coøn söï phaùt trieån cuûa vuù cuõng khaùc nhau tuøy töøng
ngöôøi, coù ngöôøi nôû nang, coù ngöôøi nhoû, coù khi hai vuù
khoâng caân ñoái nhöng khoâng phaûi vì theá maø aûnh höôûng
ñeán chöùc naêng sinh saûn sau naøy. Khi hoaøn toaøn tröôûng
thaønh thì kích thöôùc vuù môùi oån ñònh.
Tôùi 20 tuoåi maø vuù haàu nhö khoâng phaùt trieån thì
caàn ñöôïc khaùm toaøn dieän veà heä sinh duïc vaø heä noäi tieát,
neáu khoâng coù gì baát thöôøng thì kích thöôùc vuù nhoû cuõng
khoâng aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng sinh saûn, coù chaêng chæ
laø veà maët thaåm myõ. Hieän nay nhieàu trung taâm thaåm myõ
coù theå laøm cho kích thöôùc vuù to leân baèng phöông phaùp
“ñoän” baèng tuùi silicoân.
Maëc caûm veà kích thöôùc vuù laø chuyeän thöôøng thaáy ôû
nhieàu em gaùi ñeán tuoåi daäy thì nhöng khoâng neân thaùi quaù
ñeán möùc maát töï tin. Baûn thaân veû töï tin cuûa ngöôøi con gaùi
ñaõ laø moät neùt duyeân. Cuõng neân bieát raèng veû ñeïp vaø söï
haáp daãn cuûa ngöôøi con gaùi phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá
khaùc nöõa (söï thoâng minh, dòu daøng, neát aên neát ôû...) chöù
khoâng chæ laø kích thöôùc cuûa vuù.
♀
97
Hai vuù to nhoû khaùc nhau coù ñaùng ngaïi khoâng?

ÔÛ moät soá em gaùi, coù khi vuù beân traùi hôi lôùn hôn vuù
beân phaûi, ñieàu ñoù khoâng ñaùng ngaïi. Cuõng gioáng nhö coù
ngöôøi caúng chaân naøy daøi hôn caúng chaân kia, baøn chaân
naøy to hôn baøn chaân kia, baøn tay cuõng vaäy.
Vuù tieát ra dòch traéng gioáng nhö söõa coù bình thöôøng khoâng?
ÔÛ tuoåi VTN khoâng theå coù dòch tieát ra töø vuù. Neáu coù,
caàn ñi khaùm vaø hoûi yù kieán thaày thuoác, coù theå do moät beänh
naøo ñoù gaây maát caân baèng veà hormon. Vuù chæ tieát söõa vaøo
nhöõng thaùng cuoái cuûa thai ngheùn hoaëc khi cho con buù.
Coù ñaùm cöùng nhoû ôû vuù caùc em gaùi tuoåi vò thaønh nieân coù
ñaùng ngaïi khoâng?
Maëc daàu ung thö vuù ôû phuï nöõ raát hieám ôû tuoåi tröôùc
30 nhöng caùc em gaùi cuõng neân laøm quen vôùi phöông
phaùp töï khaùm vuù ñeå noù trôû thaønh thoùi quen sau naøy vaø
ñeå bieát theá naøo laø bình thöôøng. Neân töï khaùm vuù sau khi
ñaõ saïch kinh, khi ñoù vuù ñaõ trôû laïi traïng thaùi bình thöôøng,
neáu töï khaùm vuù ngay tröôùc ngaøy haønh kinh hoaëc trong
nhöõng ngaøy haønh kinh thì coù theå sôø thaáy moät vuøng cöùng
do kinh nguyeät gaây ra maø khoâng phaûi laø ung thö. Khoâng
ñaùng lo vì hieám khi laø beänh nghieâm troïng vaø seõ nhoû daàn
khi caùc em lôùn leân. Tuy nhieân, cuõng neân ñi khaùm ñeå thaày
thuoác kieåm tra.
Voøng ngöïc nhoû, laøm gì ñeå phaùt trieån?
Veû ñeïp ngoaïi hình cuûa ngöôøi phuï nöõ laø söï caân ñoái
giöõa caùc soá ño nhö chieàu cao, caân naëng, voøng buïng, voøng
♂ 98
hoâng. Caùc ngöôøi maãu hoaëc öùng vieân hoa haäu duø cao töø
1m60 trôû leân thì voøng 1 (voøng ngöïc) cuõng chæ khoaûng
90cm, vaäy neáu khoâng coù chieàu cao nhö treân thì voøng
ngöïc 81 khoâng phaûi laø quaù nhoû vaø vaãn laø ngöôøi phuï nöõ
ñeïp, sao laïi lo aûnh höôûng ñeán haïnh phuùc gia ñình? Voøng
ngöïc 81 cuõng khoâng lieân quan gì ñeán chuyeän nuoâi con
sau naøy vì nhieàu ngöôøi meï tuy taàm voùc nhoû beù nhöng caùc
tuyeán söõa cuûa vuù vaãn phaùt trieån ñaày ñuû ñeå cho con buù.
Khoâng neân quaù tin vaøo maùy moùc ñeå laøm phaùt trieån
cô theå maø chæ neân tin vaøo söï vaän ñoäng ñeå giuùp cho cô
theå caân ñoái, khoûe maïnh. Vaän ñoäng cuõng chæ laøm nôû nang
caùc cô ôû loàng ngöïc chöù khoâng laøm phaùt trieån theâm caùc
tuyeán söõa hay moâ môõ ôû vuù. Nhöõng vaän ñoäng vieân theå
hình nöõ tuy cô baép phaùt trieån nhöng vuù thì vaãn bình
thöôøng. Khoûe maïnh keát hôïp vôùi nhieàu neùt ñeïp theå chaát
vaø taâm hoàn khaùc laø nhöõng tieâu chí ñeïp cuûa ngöôøi phuï
nöõ hieän ñaïi.
Ra kinh haèng thaùng laø hieän töôïng sinh lyù ñaëc thuø
cuûa ngöôøi phuï nöõ. Söï hieåu bieát veà nhöõng traïng thaùi ñi
keøm vôùi hieän töôïng sinh lyù naøy seõ giuùp cho ngöôøi phuï
nöõ bieát töï baûo veä söùc khoûe cho mình toát hôn.
Ra kinh laàn ñaàu trong ñôøi coù gì ñaëc bieät?
Theo kinh nghieäm daân gian, tuoåi coù kinh laàn ñaàu
laø 13 tuoåi vaø cuõng laø tuoåi coù theå sinh ñeû, vì theá coù caâu
ca dao: “Laáy choàng töø tuoåi 13, ñeán naêm 18 em ñaø naêm
con...”, nghóa laø coù theå coù con ngay naêm ñaàu keát hoân vaø
leõ dó nhieân phaûi ñaõ coù kinh. Tuy nhieân, ngaøy nay tuoåi coù
♀
99
kinh coù veû ñeán sôùm hôn, ví duï nhö ôû Myõ, tuoåi trung bình
cuûa kinh nguyeät laàn ñaàu laø 12,8 tuoåi vaø vaãn giöõ nguyeân
trong 40 naêm qua. Nhöõng yeáu toá lieân quan ñeán tuoåi ra
kinh laàn ñaàu laø di truyeàn, söùc khoûe, ñoä cao so vôùi maët
bieån, caân naëng cô theå vaø tình traïng gaày, beùo.
Chu kyø kinh nguyeät bình thöôøng cuûa thieáu nieân gaùi
thöôøng laø 28 ngaøy, nhöng coù theå dao ñoäng töø 21 ñeán 45
ngaøy, khoâng neân lo ngaïi, ra kinh töø 3 ñeán 8 ngaøy, 55%
chu kyø kinh khoâng coù phoùng noaõn, nhöng nhö theá coù
nghóa laø vaãn coù 45% chu kyø kinh coù phoõng noaõn vaø ñoù
laø nguyeân nhaân daãn ñeán coù thai ôû tuoåi vò thaønh nieân khi
caùc em laàm töôûng raèng khoâng deã coù thai ôû laàn quan heä
tình duïc ñaàu. Trong naêm ñaàu vaø naêm thöù hai keå töø laàn
ñaàu coù kinh, caùc chu kyø kinh thöôøng raát khoâng ñeàu. Coù
nhöõng khoaûng thôøi gian maát kinh, löôïng kinh vaø thôøi
gian ra kinh cuõng khaùc nhau tuøy töøng ngöôøi.
Taàm voùc coù aûnh höôûng ñeán khaû naêng sinh saûn?
Muoán bieát caân naëng coù phuø hôïp vôùi chieàu cao khoâng,
ngöôøi ta ñaùnh giaù chæ soá khoái löôïng cô theå (BMI) nhö
sau: troïng löôïng cô theå tính baèng kiloâgam chia cho bình
phöông chieàu cao tính baèng meùt. Neáu keát quaû töø 18,5 - 25
laø bình thöôøng. Thieáu caân ñoä I laø 17 - 18,49 vaø nheï caân
(thieáu naêng löôïng tröôøng dieãn) laø < 18,5. Ngöôøi bò thieáu
caân tröôøng dieãn coù theå do bò maéc beänh maïn tính hoaëc
do thieáu dinh döôõng keùo daøi.
Chæ soá khoái löôïng cô theå thuoäc loaïi thaáp (khoaûng 17
theo caùch tính noùi treân) nhöng taàm voùc cao thaáp, beùo gaày
♂100
coù theå do dinh döôõng keùm nhöng cuõng coøn do yeáu toá
di truyeàn vaø beänh taät ; neáu khoâng do hai yeáu toá naøy thì
caùc em vaãn coù theå caûi thieän caùc chæ soá cô theå cuûa mình
baèng vaän ñoäng vaø taêng cöôøng dinh döôõng. Thaáp vaø nheï
caân khoâng noùi leân ñieàu gì veà khaû naêng sinh saûn, moät
cô theå phaùt trieån caân ñoái, coù ñaëc tính giôùi thöù phaùt (vuù,
loâng, phaân boá môõ treân cô theå), coù chu kyø kinh nguyeät
coøn noùi nhieàu hôn veà tieàm naêng sinh saûn cuûa ngöôøi phuï
nöõ. Taàm voùc nhoû beù ôû ngöôøi phuï nöõ (döôùi 1m50) coù theå
aûnh höôûng khi ngöôøi phuï nöõ sinh ñeû do xöông chaäu nhoû
chöù khoâng aûnh höôûng ñeán khaû naêng coù con.
Neân ñöôïc thaày thuoác khaùm toaøn dieän, neáu coù beänh
maïn tính, beänh do kyù sinh truøng, beänh nhieãm khuaån thì
caàn ñieàu trò, vaø sau ñoù laø gaëp baùc só chuyeân khoa dinh
döôõng ñeå bieát neân duøng thuoác gì, aên uoáng theá naøo ñeå
taêng caân.
Khoâng coù loâng mu, coù phaûi beänh lyù khoâng?
“Em khoâng coù loâng mu. Ñoù laø ñieàu bình thöôøng hay
beänh lyù? Em nghe noùi ñaøn oâng kieâng laáy vôï khoâng coù
loâng ôû choã kín, coù ñuùng khoâng? Em neân laøm theá naøo?”
Ñaøn oâng nhìn vaøo khaû naêng sinh saûn cuûa phuï nöõ ñeå
keùn vôï chöù khoâng nhìn vaøo moät daáu hieäu duy nhaát laø
khoâng coù loâng mu. Tieàm naêng sinh saûn cuûa moät caù theå
nöõ thöôøng theå hieän qua nhöõng daáu hieäu cuûa tuoåi daäy
thì. Tuoåi daäy thì ôû con gaùi Vieät Nam thöôøng baét ñaàu töø
13 tuoåi vaø söï phaùt trieån sôùm nhaát ôû cô theå ngöôøi con gaùi
laø thaáy vuù to leân, tieáp theo laø söï xuaát hieän loâng ôû naùch
♀
101
vaø xöông mu, cô theå nôû nang, sau nöõa laø söï haønh kinh
laàn ñaàu. Ngöôøi con gaùi naøo ñaõ traûi qua nhöõng daáu hieäu
nhö theá cuõng ñaõ coù theå tin töôûng raèng cô theå cuûa hoï ñaõ
saün saøng ñeå sinh saûn. Khoâng hieám nhöõng phuï nöõ khoâng
phaùt trieån loâng mu nhöng vaãn coù ñôøi soáng tình duïc vaø
khaû naêng sinh ñeû bình thöôøng. Ngöôïc laïi, cuõng coù nhieàu
phuï nöõ vaø nam giôùi phaùt trieån ñuû caùc ñaëc tính giôùi thöù
phaùt (loâng, raâu, vuù, cô theå nôû nang...) nhöng laïi khoâng coù
khaû naêng sinh saûn - khaû naêng naøy coøn do nhieàu nguyeân
nhaân khaùc chi phoái. Vì vaäy, nhöõng nam giôùi coù hieåu bieát
khoâng “kieâng” laáy vôï vì khoâng coù loâng mu. Chöa thaáy
saùch giaùo khoa veà sinh saûn hay tình duïc naøo neâu leân moái
lieân quan giöõa khoâng coù loâng mu vôùi chöùc naêng sinh saûn
vaø tình duïc cuûa con ngöôøi. Vieäc choïn löïa ñeå neân vôï neân
choàng, ñeå cuoäc soáng gia ñình sau naøy toát ñeïp, haïnh phuùc
ñaõ ñöôïc cha oâng ta ñuùc keát thaønh kinh nghieäm: “Laáy vôï
keùn toâng, laáy choàng keùn gioáng” vaãn coøn giaù trò, haøm yù
raèng keùn vôï laø söï löïa choïn kyõ caøng, nhieàu maët, khoâng
chæ xem xeùt ngöôøi con gaùi maø coøn xem xeùt caû ñaïo ñöùc,
gia theá, tieàn söû sinh ñeû caû phía gia ñình coâ gaùi, chöù ñaâu
chæ caên cöù vaøo moät daáu hieäu ñôn ñoäc.
Moïc loâng nhieàu ôû nôi khoâng neân nhieàu, vì sao?
“Em 18 tuoåi, em coù moät thaéc maéc muoán hoûi baùc só.
Em raát buoàn vì moãi khi soi göông thaáy treân meùp coù ria.
Coù ngöôøi baûo em saép bieán thaønh ñaøn oâng, em lo laém”.
“Chaân em moïc raát nhieàu loâng, vöøa daøi vöøa ñen. Em
saép ñi taém bieån roài, laøm theá naøo ñeå chuùng bieán maát? Em
ñònh caïo noù ñi, coù sao khoâng baùc só?”
♂102
Baên khoaên khi bò moïc loâng nhieàu ôû nhöõng vò trí bình

thöôøng khoâng coù loâng laø ñieàu thöôøng gaëp cuûa caùc vò
thaønh nieân gaùi vì ôû tuoåi naøy caùc em raát quan taâm ñeán
hình aûnh baûn thaân.
Nguyeân nhaân: caùc hormon giôùi androgen thöôøng
chæ cao ôû nam vaø aûnh höôûng ñeán soá löôïng loâng raâu ôû
nhöõng vuøng nam giôùi thöôøng coù nhö quanh haøm, caèm,
moâi treân, phaàn löng treân, ngöïc; phuï nöõ naøo coù noàng ñoä
androgen hôi cao thì cuõng moïc loâng nhieàu, daøi vaø ñen
hôn ôû caúng chaân hay ôû moâi treân cho neân troâng nhö coù ria.
Trong nhöõng tröôøng hôïp nhö theá, neáu khoâng phaùt hieän
ñöôïc nguyeân nhaân thöïc theå hay cô naêng thì goïi ñoù laø
tình traïng moïc loâng nhieàu (ôû nôi bình thöôøng khoâng coù)
khoâng roõ lyù do. Tình traïng naøy thöôøng coù lieân quan ñeán
nhöõng yeáu toá di truyeàn, hay xaûy ra trong nhöõng kyø kinh
ñaàu tieân vaø roõ reät daàn. Nhöõng phuï nöõ bò moïc loâng kieåu
ñoù vaãn coù chu kyø kinh nguyeät vaø hai buoàng tröùng bình
thöôøng, khoâng nguy hieåm vaø chæ coù vaán ñeà veà thaåm myõ.
Moät soá thuoác coù theå gaây moïc loâng nhieàu ôû nhöõng
vuøng khoâng thích hôïp nhö thuoác choáng co giaät, choáng
cao huyeát aùp, thuoác Steroid ñoàng hoùa, hormon trong vieân
thuoác traùnh thai. Chæ khi naøo coù nhöõng daáu hieäu nhieàu
hormon androgen ñi keøm vôùi nhieàu daáu hieäu khaùc taïo
neân hình aûnh moät ngöôøi nöõ bò nam tính hoùa: ruïng toùc,
kinh nguyeät khoâng ñeàu, gioïng noùi khoâng coøn trong treûo
hoaëc moïc loâng nhieàu xaûy ra ñoät ngoät thì coù theå laø hoaït
ñoäng baát thöôøng cuûa buoàng tröùng hay tuyeán thöôïng thaän
vaø caàn ñieàu trò.
♀
103
Moät soá phöông phaùp chöõa trò neâu sau ñaây ñeå giuùp
caùc em löïa choïn: söû duïng thuoác choáng hormon androgen
khi ñöôïc thaày thuoác chæ ñònh. Ñoái vôùi vuøng roäng nhö
caúng tay, caúng chaân, ñuøi deã bò loä thì boâi thuoác laøm cho
loâng khoâng nhìn thaáy roõ, loâng nhaït maøu hôn; chæ caàn
giöõ ñeå da khoâng bò dò öùng vôùi thuoác. Caïo loâng chæ laø
bieän phaùp taïm thôøi vaø khaån caáp vì loâng moïc laïi nhanh,
saãm maøu hôn vaø cöùng hôn. Thuoác laøm ruïng loâng, coù taùc
duïng laøm tan protein cuûa loâng, cuõng caàn ñeà phoøng dò
öùng. Trieät loâng baèng keïp laø coâng vieäc ñôn giaûn nhöng
chaùn ngaét vaø cuõng caàn ñeà phoøng nhieãm khuaån. Trieät
loâng baèng saùp (wax) hay duøng cho vuøng caúng chaân, moâi
treân vaø caèm, keát quaû laâu daøi hôn vì loâng ñöôïc laáy ñi saâu
hôn. Trieät loâng baèng ñieän laø phöông phaùp gaàn nhö laøm
maát loâng vónh vieãn vì dieät taän goác cuûa loâng, maát nhieàu
thôøi gian, toán keùm vaø cuõng ñau hôn. Trieät loâng baèng tia
laze ñöôïc duøng nhieàu cho caùc vuøng roäng vaø caàn do caùc
chuyeân gia tieán haønh.
♂104
HIÏÍU BIÏËT CÊÌN THIÏËT VÏÌ SINH LYÁ SINH SAÃN

ÚÃ NAM VÕ THAÂNH NIÏN
Khi naøo caùc em trai ñöôïc coi laø coù khaû naêng sinh saûn?
Laø thôøi kyø caùc em trai böôùc vaøo tuoåi daäy thì (thöôøng
laø 15 - 16 tuoåi) vôùi nhöõng daáu hieäu ñaëc tröng cuûa tuoåi
naøy: söï tröôûng thaønh cuûa boä maùy sinh saûn (tinh hoaøn,
döông vaät), phaùt trieån caùc ñaëc tính giôùi thöù phaùt (loâng,
raâu, vuù, vôõ tieáng...), coù xuùc caûm vaø ham muoán tình duïc
ñoái vôùi baïn gaùi. Hieän töôïng cöông döông vaät vaø xuaát
tinh ban ñeâm laø nhöõng daáu hieäu cho thaáy khaû naêng sinh
saûn cuûa nam giôùi ñaõ baét ñaàu. Trong thôøi kyø naøy, cuõng
nhö buoàng tröùng, tinh hoaøn cuõng coù hoaït ñoäng ngoaïi
tieát vaø noäi tieát.
Ngoaïi tieát: töø oáng sinh tinh, caùc tinh baøo ñöôïc saûn
xuaát. Töø tinh baøo thaønh tieàn tinh truøng vaø khi qua maøo
tinh hoaøn ñaõ thaønh tinh truøng tröôûng thaønh ñeå ñöa vaøo
taäp keát taïi tuùi tinh.
♀
105
Noäi tieát: hormon nam duy nhaát laø testosterone ñöôïc

baøi tieát ra töø tinh hoaøn (khaùc vôùi buoàng tröùng baøi tieát
ra hai hormon). Tuùi tinh vaø tuyeán tieàn lieät saûn xuaát ra
tinh dòch.
Nhöõng ñaëc tính cuûa tinh truøng?
Tuyeán sinh duïc nam, nôi saûn xuaát ra tinh truøng, goïi
laø tinh hoaøn. Qua maøo tinh, tinh truøng trôû neân tröôûng
thaønh vaø ñöôïc oáng daãn tinh ñöa tôùi tuùi tinh. Taïi ñaây,
tinh truøng ñöôïc löu giöõ trong tinh dòch do tuyeán tieàn lieät
vaø tuùi tinh saûn xuaát ra vaø khi giao hôïp seõ ñöôïc phoùng ra
theo ñöôøng nieäu ñaïo naèm trong döông vaät. Tinh truøng
coù hình theå gioáng con noøng noïc, ñaàu beït gioáng ñaàu caù
treâ, phaàn tröôùc coù nguyeân sinh chaát, phaàn sau coù moät
nhaân to coù nhieãm saéc theå. Kích thöôùc tinh truøng raát nhoû,
khoâng theå nhìn thaáy baèng maét thöôøng, neáu xeáp 500 con
tinh truøng noái ñuoâi nhau thì cuõng khoâng daøi hôn 1 inch
(khoaûng 2,5cm). Tinh truøng coøn coù thaân vaø ñuoâi, chuyeån
ñoäng cuûa phaàn ñuoâi giuùp cho tinh truøng coù toác ñoä di
chuyeån töø 1,5 - 2,5mm trong moät phuùt trong ñöôøng sinh
duïc nöõ. Thôøi gian tinh truøng soáng trong ñöôøng sinh duïc
nöõ khoaûng 2 - 3 ngaøy.
Veà nhieãm saéc theå (NST) giôùi tính, moät nöûa soá tinh
truøng coù NST giôùi tính X vaø moät nöûa coù NST giôùi tính
Y. Neáu noaõn ñöôïc thuï tinh vôùi tinh truøng coù NST X thì
seõ sinh con gaùi, vôùi tinh truøng coù NST Y thì seõ sinh con
trai. Tinh dòch chieám 9/10 löôïng phoùng tinh, 2/3 tinh
dòch do tuùi tinh saûn xuaát, 1/3 do tuyeán tieàn lieät. Vieâm tuùi
tinh vaø vieâm tuyeán tieàn lieät laøm thay ñoåi thaønh phaàn hoùa
♂106
hoïc cuûa tinh dòch, löôïng tinh truøng vaø khaû naêng di ñoäng
cuûa tinh truøng seõ giaûm. Neáu ñöôïc ñieàu trò baèng khaùng
sinh coù theå laøm taêng soá löôïng tinh truøng vaø khaû naêng di
ñoäng. Röôïu, thuoác laù, chaát phoùng xaï, hoùa chaát ñoäc haïi
vaø nhieät ñoä laøm giaûm chaát löôïng tinh truøng. Chính vì theá
maø tinh hoaøn naèm ngoaøi oå buïng vaø chæ trong moät lôùp da
bìu moûng ñeå coù nhieät ñoä thaáp hôn thaân nhieät.
Söï saûn xuaát ra tinh truøng:
Thöôøng baét ñaàu töø 12 tuoåi nhöng tinh truøng tröôûng
thaønh thöôøng chæ thaáy ôû nam giôùi töø khoaûng 14 tuoåi. Tinh
truøng tröôûng thaønh coù nhöõng ñaëc tính sau:
1. Raát nhoû, chæ khoaûng 0,0024 inch (1 inch = 2,5cm)
2. Coù ñaàu, coå, phaàn trung gian vaø ñuoâi
3. Nguyeân lieäu di truyeàn naèm ôû phaàn ñaàu cuûa tinh
truøng
4. Ñuoâi cuûa tinh truøng tröôûng thaønh di ñoäng vaø ñaåy
tinh truøng ñi
5. Tinh truøng tröôûng thaønh coù 23 nhieãm saéc theå
6. Tinh truøng tröôûng thaønh coù nhieãm saéc theå X hoaëc Y.
Nhieàu yeáu toá moâi tröôøng coù theå aûnh höôûng ñeán söï
saûn sinh ra tinh truøng. Nhöõng coâng kích taâm lyù (stress)
coù theå laøm giaûm soá löôïng tinh truøng saûn xuaát ra. Vuøng
ñaát coù ñoä cao so vôùi maët bieån vaø phoùng xaï coù theå öùc
cheá hoaëc ngöøng haõm söï saûn sinh ra tinh truøng. Nhieät ñoä
cuõng coù theå laøm taêng hoaëc giaûm söï saûn sinh tinh truøng.
♀
107
Ngaâm tinh hoaøn trong nöôùc noùng giaø coù theå taïo ra
söï voâ sinh taïm thôøi. Maët khaùc, ôû moät soá nam giôùi, boïc
bìu trong ñaù laïnh trong nöûa giôø moãi ngaøy coù theå laøm
taêng soá löôïng tinh truøng leân 10%. Sau moät ñôït soát keùo
daøi, söï saûn sinh ra tinh truøng coù theå giaûm ñi tôùi 2 thaùng.
Moät soá beänh truyeàn nhieãm nhö quai bò coù aûnh höôûng
ñeán söï saûn xuaát tinh truøng. Vieâm tinh hoaøn sau tuoåi daäy
thì do quai bò laøm cho caùc tuyeán sinh tinh söng leân vaø maát
chöùc naêng saûn sinh tinh truøng, vì theá gaây ra voâ sinh. Ñeå
ñeà phoøng, nam thieáu nieân caàn ñöôïc tieâm vaéc-xin phoøng
3 beänh, ñoù laø sôûi, quai bò vaø ru-beâ-oân tröôùc khi böôùc vaøo
tuoåi daäy thì.
Tinh truøng coù thaám qua quaàn aùo ñeå gaây thuï thai khoâng?
Khoâng. Tinh truøng khoâng theå ñi qua aùo quaàn, keå caû
quaàn loùt hay boä ñoà bôi loäi. Noùi chung, neáu nhö döông
vaät khoâng ñöa vaøo aâm ñaïo thì ít coù khaû naêng thuï thai.
Thaáy tinh dòch ñuïc nhö nöôùc vo gaïo vaø coù cuïc voùn maøu
traéng. Nhö theá coù phaûi laø bò beänh khoâng?
Tinh dòch laø chaát dòch töø döông vaät phoùng ra khi xuaát
tinh, coù maøu traéng ñuïc hay hôi vaøng vaø trôn dính. Trong
tinh dòch coù tinh truøng, dòch tieát cuûa tuyeán tieàn lieät, dòch
cuûa tuùi tinh vaø dòch cuûa tuyeán Cowper (ñoïc laø Cao-pô)
laø hai tuyeán troøn, nhoû naèm ôû döôùi tuyeán tieàn lieät, tieát ra
dòch nhôøn ñeå boâi trôn ñaàu döông vaät tröôùc khi giao hôïp,
cuõng coù taùc duïng baûo veä tinh truøng. Tinh truøng coù trong
tinh dòch nhöng khoâng nhìn thaáy ñöôïc baèng maét thöôøng
maø phaûi soi döôùi kính hieån vi môùi nhìn thaáy. Khoâng röûa
♂ 108
boä phaän sinh duïc thöôøng xuyeân thì nhöõng chaát baøi tieát
ôû döôùi bao quy ñaàu coù maøu traéng vaø hoâi cuõng coù theå laãn
vôùi tinh dòch. Nieâm maïc tuùi tinh, oáng daãn tinh, nieäu ñaïo
bò vieâm nhieãm thì cuõng coù theå aûnh höôûng ñeán maøu saéc
tinh dòch. Vaäy neáu keøm theo daáu hieäu söng ñau ôû tinh
hoaøn thì neân ñi khaùm ñeå hoûi yù kieán thaày thuoác.
Tinh dòch ñoà nhö theá naøo laø bình thöôøng?
Ñieåm saøn cuûa tinh dòch ñoà, nghóa soá toái thieåu ñeå coù
theå coù thai laø phaûi coù töø 1 - 2ml tinh dòch/laàn xuaát tinh,
maät ñoä 20 - 200 trieäu tinh truøng/ml tinh dòch, tinh truøng
di ñoäng > 50 - 60%, tinh truøng laønh laën > 60 - 70%, toác
ñoä di chuyeån cuûa tinh truøng 1 - 4mm/phuùt.
Veà soá löôïng tinh truøng thì chæ coù giaù trò töông ñoái
vì moät soá nam giôùi coù soá löôïng tinh truøng thaáp hôn vaãn
coù theå coù con vaø moät soá khaùc coù soá löôïng tinh truøng cao
hôn laïi vaãn khoâng theå ñöôïc laøm boá.
Ngaøy nay, coù nhieàu phöông phaùp môùi ñeå thuï tinh
nhaân taïo giuùp cho nhöõng nam giôùi coù soá löôïng tinh truøng
thaáp. Moät soá nguyeân nhaân coù theå laøm cho soá löôïng tinh
truøng thaáp: bò giaõn tónh maïch thöøng tinh; do taùc duïng phuï
cuûa moät soá thuoác; bò phôi nhieãm vôùi tia xaï hay moät soá hoùa
chaát; coù baát thöôøng baåm sinh ôû tinh hoaøn. Coù theå ñieàu
trò theo nguyeân nhaân gaây ra giaûm soá löôïng tinh truøng.
Moäng tinh
Trong giaác nguû, em mô thaáy chuyeän gaëp gôõ vôùi ngöôøi yeâu
roài böøng tænh vaø thaáy mình ñaõ xuaát tinh. Coù phaûi ñoù laø moäng
tinh vaø coù haïi gì cho söùc khoûe khoâng?
♀
109
Xuaát tinh töï nhieân trong luùc nguû, coøn goïi laø xuaát tinh
ban ñeâm hay moäng tinh, thöôøng xaûy ra ôû tuoåi vò thaønh
nieân, laø do nhöõng bieán ñoåi veà noàng ñoä hormon ôû tuoåi
daäy thì, laø söï giaûi toûa nhöõng thoâi thuùc ham muoán tình
duïc vì khi xuaát tinh trong luùc nguû cuõng taïo ra caûm giaùc
cöïc khoaùi. Cöông cöùng ban ñeâm roài daãn ñeán xuaát tinh
lieân quan ñeán nhöõng giaác mô tình aùi ôû nhöõng naêm ñaàu
cuûa tuoåi daäy thì. Hieän töôïng naøy khoâng coù haïi cho söùc
khoûe. Haàu heát nam thanh thieáu nieân ñeàu coù nhöõng giaác
mô nhö theá, nhöng seõ giaûm daàn theo tuoåi vaø khi ñaõ bieát
töï kích duïc.
Xuaát tinh khi nguû laø moät trong nhöõng caùch cuûa cô
theå ñeå giaûi phoùng tinh dòch öù ñoïng ôû tuùi tinh, thay theá
baèng tinh dòch môùi. Tuy nhieân, muoán traùnh hieän töôïng
moäng tinh haøng ñeâm, khoâng caàn duøng thuoác men gì maø
chæ caàn moät nghò löïc soáng, caàn kieân nhaãn taäp cho mình
moät loái soáng laønh maïnh nghóa laø taäp theå duïc, theå thao
haøng ngaøy, traùnh röôïu bia quaù ñoä (nhöõng thöù laøm suy
yeáu yù chí vaø nhaân caùch tích cöïc caàn coù ôû moãi ngöôøi), xa
laùnh nhöõng sinh hoaït taïo ra nhöõng kích thích (xem phim,
ñoïc saùch hoaëc xem tranh aûnh lieân quan ñeán chuyeän tình
duïc...), aên uoáng ñuû chaát dinh döôõng vaø caân ñoái (veà 3
thaønh phaàn chính: ñaïm, ñöôøng, môõ). Chuyeän sinh saûn
sau naøy khoâng bò aûnh höôûng bôûi moäng tinh neáu nhö chaát
löôïng tinh truøng vaãn bình thöôøng.
Cöông trong luùc nguû coù phaûi do muoán ñi tieåu khoâng?
Cöông töï nhieân veà saùng khoâng nhaát thieát laø do ham
muoán tình duïc (mô thaáy chuyeän tình aùi vaø böøng tænh khi
♂110
coù caûm giaùc saép xuaát tinh), maø thöôøng do baøng quang
caêng. Khi baøng quang ñaày ñeø vaøo goác döông vaät laøm
cho doøng maùu ñi ra chaäm laïi vaø giöõ cho cöông döông
laâu hôn, vì theá phaûi ñi tieåu môùi thaáy deã chòu, ñoàng thôøi
cöông cuõng heát vaø môùi nguû tieáp ñöôïc.
Vì sao cöông nhieàu laàn trong ngaøy, ñieàu ñoù coù phaûi laø
baát thöôøng?
Khi maùu doàn vaøo moâ xoáp cuûa döông vaät, laøm ñaày caùc
khoang nhoû (gioáng nhö boït bieån huùt nöôùc) vì theá döông
vaät trôû neân cöùng vaø to ra. Cöông coøn do caùc kích thích
xuùc giaùc, thò giaùc. Cöông laø hieän töôïng bình thöôøng, coù
theå xaûy ra nhanh (trong vaøi giaây) hoaëc chaäm (vaøi phuùt)
vaø nhieàu laàn trong ngaøy, khoâng coù gì ñaùng lo ngaïi, nhaát
laø ôû ngöôøi treû.
Vuù to ra ôû con trai vaø sôø naén thaáy ñau, ñoù laø beänh gì?
Khoâng ñaùng lo ngaïi, hieän töôïng naøy laø bình thöôøng.
Vuù to ôû con trai cuõng thöôøng gaëp khi caùc em ñeán tuoåi
phaùt trieån, khoaûng 20% con trai töø 10 tuoåi vaø 64% töø 14
tuoåi. Nguyeân nhaân coù theå do söï gia taêng noäi tieát hoaëc söï
maát caân ñoái nheï veà noäi tieát ôû giai ñoaïn ñaàu cuûa tuoåi daäy
thì. Moät soá em trai coù vuù phaùt trieån do söû duïng ma tuùy
(nhaát laø nghieän amphetamin naëng) hoaëc do aûnh höôûng
cuûa moät beänh naøo ñoù. Nhieàu em khaùc coù vuù phaùt trieån
vì quaù beùo, vì quaù nhieàu moâ môõ ôû vuù.
Caùc daáu hieäu cuûa vuù to ôû con trai nhö theá naøo? Coù
theå laø moät cuïc cöùng ôû döôùi quaàng vuù moät beân hoaëc caû
hai beân, sôø naén vaøo thaáy ñau. Coù khi cuïc cöùng naøy phaùt
♀
111
trieån to vöôït ra ngoaøi quaàng vuù. Nhieàu em khaùc laïi thaáy

vuù to nhö vuù con gaùi ôû giai ñoaïn 3 cuûa tuoåi daäy thì (nghóa
laø nhìn nghieâng thì thaáy vuù nhoâ leân roõ reät). Tröôøng hôïp
naøy vì troâng gioáng vuù con gaùi cho neân nhieàu em trai caøng
lo laéng vì deã bò baïn beø treâu choïc (chuyeån thaønh con gaùi
hoaëc khoâng phaûi laø con trai bình thöôøng). Khoâng coù gì
ñaùng lo, phaàn lôùn nhöõng vuù to ôû con trai seõ bieán maát
trong voøng 8 thaùng hoaëc 1 naêm, khoâng caàn phaûi moå.
Vuù to ra ôû con trai, coù neân tieâm testosterone?
Vuù con trai coù theå to leân ôû tuoåi daäy thì laø chuyeän bình
thöôøng, tyû leä con trai coù vuù phaùt trieån coù theå dao ñoäng
töø 50 - 85%. Vuù to leân coù theå keøm theo ñau vaø chæ keùo
daøi chöøng 1 - 2 naêm, khoâng neân lo ngaïi seõ bieán thaønh
ung thö, bieán thaønh nöõ hay thaønh aùi nam aùi nöõ. Ung thö
vuù raát hieám xaûy ra ôû nam giôùi tröôûng thaønh vaø haàu nhö
khoâng bao giôø xaûy ra ung thö vuù ôû con trai. Neáu vuù to vaø
keùo daøi nhieàu naêm thì neân hoûi yù kieán thaày thuoác chuyeân
khoa vì ñoù coù theå laø moät traïng thaùi beänh lyù khaùc nhö u
môõ, u xô ôû tuyeán vuù (laønh tính).
Khoâng coù taøi lieäu y hoïc naøo neâu leân chæ ñònh tieâm
testosterone ñeå chöõa vuù to ôû tuoåi daäy thì cuûa con trai vì
chính ôû tuoåi naøy testosterone cuõng ñaõ taêng leân nhieàu.
Nguyeân nhaân vuù to leân ôû con trai coù theå do söï gia taêng
noäi tieát hoaëc söï maát caân ñoái nheï veà noäi tieát ôû giai ñoaïn
ñaàu cuûa tuoåi daäy thì. Moät soá em trai coù vuù phaùt trieån
do söû duïng ma tuùy (nhaát laø nghieän amphetamin naëng)
hoaëc do aûnh höôûng cuûa moät beänh naøo ñoù. Nhieàu em trai
coù vuù phaùt trieån vì quaù beùo, vì quaù nhieàu moâ môõ ôû vuù.
♂ 112
Baên khoaên veà kích thöôùc döông vaät nhoû?

Naêm nay chaùu ñaõ 17 tuoåi, ñieàu laøm chaùu buoàn phieàn nhaát
laø döông vaät chaùu khoâng ñöôïc nhö baïn beø cuøng löùa tuoåi.
Nhieàu thanh thieáu nieân baên khoaên veà kích thöôùc
döông vaät coù aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán ñôøi soáng sinh
saûn vaø tình duïc. Söï töï tin cuûa nam giôùi veà khaû naêng tính
duïc cuûa mình cuõng coù theå bò aûnh höôûng do caûm nhaän
veà chính cô theå mình. Moät soá ngöôøi tin raèng kích thöôùc
döông vaät coù lieân quan ñeán nam tính, ñeán söï höôûng
thuï ñaày ñuû caûm xuùc tình duïc cho mình vaø cho baïn tình.
Thaät ra moät döông vaät coù veû nhoû khi chöa cöông coù theå
coù kích thöôùc lôùn khi ñaït tôùi söï cöông cöùng, coøn hôn caû
moät döông vaät ñaõ to saün. Cuõng caàn nhaéc laïi laø döông vaät
bình thöôøng luùc khoâng cöông cöùng coù chieàu daøi töø 5,5 -
9cm, khi cöông coù theå taêng leân töø 7 - 12cm. Nhieàu khaûo
cöùu cho thaáy döông vaät nhoû seõ taêng gaáp ñoâi kích thöôùc
vaøo luùc cöông, coøn döông vaät to chæ taêng 80% (nhöõng soá
lieäu naøy laáy ra töø taøi lieäu nöôùc ngoaøi, raát tieác ôû nöôùc ta
hình nhö chöa coù coâng trình ñieàu tra naøo veà khía caïnh
naøy cuûa ñôøi soáng sinh saûn vaø tình duïc).
Khoâng coù moái lieân quan giöõa taàm voùc vaø töøng boä
phaän cuûa cô theå vôùi kích thöôùc cuûa döông vaät vaø giöõa
caùc chuûng toäc ngöôøi cuõng khoâng coù söï khaùc bieät. Thoâng
thöôøng, söï phaùt trieån cuûa taàm voùc cô theå ñaït tôùi toái ña
sau tuoåi daäy thì (19 - 20 tuoåi) vaø döông vaät cuõng chæ phaùt
trieån tôùi möùc toái ña quanh tuoåi ñoù. Khaû naêng sinh saûn
cuõng khoâng phuï thuoäc vaøo kích thöôùc döông vaät.
♀
113
Neáu nghi ngôø döông vaät nhoû thöïc söï thì caàn gaëp
thaày thuoác. Vì hormon adrogen caàn thieát ôû hai thôøi ñieåm
phaùt trieån cuûa thai ñeå ñaûm baûo söï taïo thaønh moät döông
vaät bình thöôøng: (1) ôû giai ñoaïn sôùm cuûa ñôøi soáng thai
nhi ñeå nam tính hoùa caùc maàm moáng baøo thai, chuaån bò
chuyeån thaønh döông vaät vaø bìu, (2) ôû giai ñoaïn muoän
hôn cuûa ñôøi soáng thai nhi ñeå laøm cho döông vaät to ra.
Döông vaät nhoû thöôøng xaûy ra ôû ngöôøi coù caëp nhieãm saéc
theå giôùi XY töùc laø con trai veà maët gien hoïc, coù hai tinh
hoaøn, coù baøi tieát androgen coù ôû giai ñoaïn sôùm cuûa ñôøi
soáng thai nhi nhöng veà sau laïi baøi tieát ít neân döông vaät
khoâng phaùt trieån ñöôïc veà kích thöôùc. Ñeán tuoåi daäy thì
neáu ñöôïc ñieàu trò baèng testosterone thì coù theå nam tính
hoùa boä phaän vaø do ñoù coù theå laøm cho döông vaät to ra
tuy khoù ñaït ñöôïc kích thöôùc nhö ngöôøi bình thöôøng.
Ngoaøi ra, coøn raát nhieàu nguyeân nhaân khaùc laøm cho
cô quan sinh duïc khoù xaùc ñònh nam hay nöõ hay döông
vaät nhoû hôn bình thöôøng.
♂114
VÕ THAÂNH NIÏN CÊÌN BIÏËT BAÃO VÏÅ

KHAÃ NÙNG SINH SAÃN
Vai troø sinh saûn cuûa nam phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu
toá; nam khoâng chæ phaûi coù ñuû soá löôïng tinh truøng maø
tinh truøng phaûi ñi qua ñöôïc aâm ñaïo, vaøo trong töû cung
roài phaûi ñuû söùc bôi tôùi voøi tröùng ñeå tieáp caän vôùi tröùng.
Söï thuï tinh cho tröùng ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng tinh truøng
khoûe maïnh, nghóa laø coù hình theå bình thöôøng vaø coù khaû
naêng di chuyeån nhanh. Caàn coù ít nhaát 20 trieäu tinh truøng
trong 1ml tinh dòch; neáu tinh truøng coù hình theå khoâng
bình thöôøng, di chuyeån chaäm hay laïc höôùng thì söï thuï
thai gaëp khoù khaên. Tinh truøng ñöôïc taïo ra lieân tuïc ôû hai
tinh hoaøn naèm trong bìu beân ngoaøi cô theå do ñoù khoâng
noùng, toát cho söï phaùt trieån cuûa tinh truøng. Nhieät ñoä beân
trong cô theå quaù cao aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån bình
thöôøng cuûa tinh truøng. Dòch cuûa tuyeán tieàn lieät vaø tuùi
tinh hoøa laãn nhau ñeå taïo neân tinh dòch vaø ñöôïc löu giöõ
trong tuùi tinh. Khi quan heä tình duïc, tinh dich ñöôïc phoùng
ra, trong ñoù chæ moät phaàn laø tinh truøng nhöng moãi laàn
♀
115
phoùng tinh cuõng chöùa tôùi moät phaàn tö hay moät tyû tinh
truøng nhöng chæ coù khoaûng 200 tinh truøng tieáp caän ñöôïc
vôùi tröùng ôû voøi tröùng. Vaäy ñeå thuùc ñaåy khaû naêng sinh
con cuûa nam giôùi, taùc ñoäng tôùi söùc khoûe cuûa tinh truøng,
caàn quan taâm:
Söû duïng vitamin vaø chaát khoaùng: Selenium, keõm vaø folic
acid laø nhöõng vi chaát raát quan troïng cho söï saûn xuaát ra
tinh truøng vaø hoaït ñoäng cuûa tình truøng. Thoâng thöôøng
uoáng moät vieân ña sinh toá (multivitamin) moãi ngaøy laø
cung caáp ñuû nhöõng chaát naøy. vitamin C (500mg moãi
ngaøy) vaø Vitamin E (200 - 400 ñôn vò quoác teá moãi ngaøy)
laø nhöõng chaát choáng oâxy hoùa coù theå naâng cao chöùc naêng
cuûa tinh truøng.
Giöõ cho tinh hoaøn maùt: ñeå saûn xuaát ra tinh truøng laønh
maïnh, tinh hoaøn phaûi maùt hôn nhieät ñoä cô theå. Vì lyù do
ñoù neân tinh hoaøn naèm trong bìu ôû beân ngoaøi cô theå. Ñeå
chaát löôïng vaø soá löôïng tinh truøng toát nhaát khi laøm tinh
dòch ñoà, neân traùnh taém hôi, taém noùng, taém ôû beå taém coù
xoaùy nöôùc tröôùc hay trong ngaøy laøm tinh dòch doà. Traùi
vôùi ñieàu nhieàu ngöôøi vaãn tin, caùc loaïi quaàn loùt khoâng
aûnh höôûng ñeán söï saûn xuaát ra tinh truøng.
Moät soá phöông phaùp ñieàu trò coù theå laøm chaäm hay caûn
trôû söï saûn xuaát tinh truøng. Hoùa lieäu phaùp, tia xaï vaø phaãu
thuaät sinh duïc - tieát nieäu coù theå gaây ra maát khaû naêng
sinh saûn taïm thôøi hay vónh vieãn. Nhieàu ngöôøi ôû caùc nöôùc
coâng nghieäp phaùt trieån ñaõ cho baûo quaûn tinh truøng cuûa
mình baèng phöông phaùp ñoâng laïnh ñeå giöõ gioáng tröôùc
khi phaûi thöïc hieän moät trong nhöõng lieäu phaùp noùi treân.
♂ 116
Haïn cheá röôïu: vì röôïu aûnh höôûng ñeán chaát löôïng vaø soá
löôïng tinh truøng, coù theå laøm giaûm noàng ñoä testosterone
vaø caû chöùc naêng cöông cöùng.
Khoâng huùt thuoác laù: vì huùt thuoác laø laøm taêng nguy cô
bò voâ sinh vaø roái loaïn chöùc naêng cöông. Tinh truøng cuûa
nhöõng ngöôøi huùt töø 1 - 2 bao thuoác laù moãi ngaøy coù hình
theå khoâng bình thöôøng vaø di chuyeån chaäm. Hít phaûi khoùi
thuoác cuõng coù theå gaây ra vaán ñeà veà hoâ haáp cho treû nhoû.
Neáu khoâng muoán cho treû nhoû bò aûnh höôûng cuûa khoùi
thuoác thì caùc oâng boá neân cai thuoác laù.
Khoâng duøng ma tuùy: vì chaát marijiuana coù theå laøm giaûm
maät ñoä vaø söï di ñoäng cuûa tinh truøng, taêng soá löôïng tinh
truøng khoâng bình thöôøng. Cocaine coù theå gaây roái loaïn
chöùc naêng cöông cöùng vaø amphetamin coù theå laøm maát
ham muoán tình duïc.
Traùnh caùc chaát ñoäc: traùnh tieáp xuùc vôùi hoùa chaát coù tieàm
naêng ñoäc vaø khoâng hít khoùi hay chaát boác hôi ñoäc. Tuaân
theo chæ daãn söû duïng khi duøng caùc chaát dieät coân truøng,
dieät coû, sôn, thuoác taåy, veùc-ni, keo daùn, chaát hoøa tan höõu
cô vaø kim loaïi naëng.
CHƯƠNG 2
Giáo dục sức khỏe tình dục

cho vị thành niên
M uïc ñích cuûa giaùo duïc söùc khoûe tình duïc cho VTN laø
nhaèm xaây döïng cho caùc em nhaän thöùc veà söï phaùt
trieån taâm sinh lyù, ñoàng thôøi giuùp cho caùc em nhaän bieát
ñöôïc vai troø vaø yù thöùc traùch nhieäm cuûa baûn thaân cho phuø
hôïp vôùi nhöõng chuaån möïc cuûa xaõ hoäi. Cuï theå laø cung caáp
cho giôùi treû nhöõng thoâng tin caàn thieát veà söùc khoûe tình
duïc ñeå goùp phaàn vaøo quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån
nhaân caùch cuûa caùc em; khôi daäy vaø naâng cao hieåu bieát
veà giaù trò vaø chuaån möïc soáng phuø hôïp vôùi taâm sinh lyù.
YÙ nghóa phoøng beänh cuûa giaùo duïc söùc khoûe tình duïc:
- Ngaên chaën söï xuaát hieän hoaëc söï phaùt trieån cuûa caùc
haønh vi khoâng laønh maïnh
- Choáng laïi caùc haønh vi nguy hieåm coù theå xaûy ra töùc
thì hoaëc trong töông lai
- Giaûm thieåu caùc nguy cô ñaõ xaûy ra.
♀
119
SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN

NHÛÄNG QUAN NIÏÅM VÏÌ TÒNH DUÅC
Q uan nieäm veà tình duïc ñaõ traûi qua nhieàu thaêng traàm.
Tröôùc theá kyû XX, haàu heát caùc neàn vaên hoùa ñeàu coi tình
duïc laø ñieàu dung tuïc, caám kî, khoâng neân noùi tôùi. Ñaëc
bieät nhöõng bieåu hieän tình duïc ôû phuï nöõ laïi caøng bò caám
ñoaùn, bò leân aùn, thaäm chí phuû nhaän (thôøi kyø trò vì cuûa
nöõ hoaøng Victoria nöôùc Anh (1819 - 1901), vai troø xaõ hoäi
cuûa phuï nöõ chæ laø sinh ñeû, nuoâi daïy con caùi, khoâng ñöôïc
nhìn nhaän laø coù ham muoán tình duïc maø chæ coù baûn naêng
laøm meï). Cho tôùi ngaøy nay ôû nhieàu coäng ñoàng do nhöõng
nieàm tin toân giaùo vaãn coøn toàn taïi nhöõng quan nieäm naøy.
Nhöõng phong traøo xaõ hoäi lieân quan ñeán tình duïc nhö
phong traøo ñoøi nöõ quyeàn, phong traøo cuûa nhöõng ngöôøi
tình duïc ñoàng giôùi vaø nhieàu phong traøo tình duïc caáp tieán
khaùc (caùch maïng tình duïc) ñaõ laøm thay ñoåi nhaän thöùc
truyeàn thoáng veà tình duïc.
Ñænh cao cuûa söï bieán ñoåi haønh vi tình duïc ngöôøi
laø cuoäc caùch maïng veà tình duïc dieãn ra vaøo giöõa theá kyû
♂120
XX (nhöõng naêm 50 vaø 60), khuyeán khích loái soáng buoâng

thaû (chuû yeáu vôùi phuï nöõ, coøn vôùi nam giôùi thì xöa nay
söï buoâng thaû vaãn ñöôïc xaõ hoäi roäng löôïng), vieân thuoác
traùnh thai ñöôïc söû duïng khoâng haïn cheá, hoaït ñoäng tình
duïc tröôùc hoân nhaân cuõng traøn lan vaø tôùi thaäp kyû 70 thì
phaùt trieån thaønh traøo löu vaên hoùa töï do trong tình duïc,
khoâng caàn tình yeâu, khoâng coù maëc caûm toäi loãi gì heát vaø
khoâng saù gì caùc beänh laây truyeàn tình duïc (LTTD) vì ñaõ
coù caùc loaïi khaùng sinh maïnh. Nhöng tôùi thaäp kyû 80 khi
beänh AIDS xuaát hieän thì tình hình ñaõ thay ñoåi. Tình duïc
töï do boãng nhieân khöïng laïi vaø caû hai giôùi nam nöõ ñeàu
coù thaùi ñoä chín chaén, deø daët hôn vôùi tình duïc.
Khaùi nieäm söùc khoûe tình duïc thöïc chaát phaûn aùnh moät
böôùc tieán boä quan troïng trong nhaän thöùc cuûa loaøi ngöôøi
veà vai troø vaø yù nghóa cuûa tình duïc trong ñôøi soáng. Vieäc
phaùt bieåu nhöõng nguyeân lyù veà tính duïc maø nhieàu toå chöùc
coù uy tín ôû caùc nöôùc ñöa ra phaûn aùnh thaùi ñoä cuûa xaõ hoäi
ñoái vôùi vaán ñeà nhaïy caûm naøy theo höôùng: ñeà cao giaù trò
cuûa haïnh phuùc vaø phaåm giaù con ngöôøi.
Xaõ hoäi hieän ñaïi cuõng khoâng chaáp nhaän nhöõng haønh
vi tình duïc vi phaïm söï töï nguyeän vaø phi ñaïo ñöùc nhö
haønh vi laïm duïng, quaáy roái, baïo löïc trong tình duïc hoaëc
tình duïc vôùi treû em hoaëc giöõa nhöõng ngöôøi trong gia ñình.
Muïc tieâu toái thöôïng maø haønh vi tính duïc ngöôøi caàn ñaït
tôùi laø xaây döïng ñöôïc moái quan heä toân troïng, laønh maïnh,
an toaøn vaø coù traùch nhieäm giöõa hai giôùi nam vaø nöõ.
♀
121
TÒM HIÏÍU SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN

TÑNH DUÅC ÚÃ TREÃ EM
Treû em baét ñaàu coù ham muoán tính duïc töø tuoåi naøo?
- Moät treû 5 tuoåi, baát keå trai hay gaùi, thích sôø moù boä phaän
sinh duïc cuûa mình hoaëc baét chöôùc haønh vi cuûa ngöôøi lôùn (hoân
baïn moät caùch thaém thieát), nhöõng haønh vi naøo coù theå baùo hieäu
coù vaán ñeà?
- Chaùu hoïc lôùp 11, meï chaùu maát sôùm, em trai chaùu môùi 4
tuoåi thöôøng nguû chung vôùi boá chaùu hay vôùi chaùu nhöng thích
sôø moù boä phaän sinh duïc cuûa chaùu thì môùi nguû ñöôïc (vôùi boá
chaùu cuõng vaäy), coù coi laø bình thöôøng?
Theo nghóa heïp, tính duïc laø xung naêng töï nhieân cuûa
cô theå ñoøi hoûi thoûa maõn moät nhu caàu sinh lyù naøo ñoù.
Khi nhu caàu ñöôïc ñaùp öùng thì taïo ra khoaùi caûm. Ngay
töø nhoû, treû ñaõ bieåu loä nhu caàu tìm kieám khoaùi caûm baûn
theå, neáu ñöôïc oâm aáp, voã veà, treû toû ra deã chòu vaø deã ñi
vaøo giaác nguû. Moïi haønh vi tìm kieám caûm giaùc deã chòu ôû
baûn thaân (nhö sôø moù vaøo cô quan sinh duïc chaúng haïn)
♂122
ñeàu baét nguoàn töø baûn naêng tính duïc nhöng chöa phaûi
laø haønh vi tình duïc (tìm kieám khoaùi caûm vôùi ñoái töôïng
khaùc giôùi). Khoaûng thôøi gian baét ñaàu xuaát hieän nhöõng
daáu hieäu cuûa söï ham muoán tình duïc (khoù nhaän bieát) ñeán
tuoåi tröôûng thaønh thöïc söï laø khaù daøi, töø 12 naêm trôû leân.
Nhöõng baên khoaên nhö treân khoâng hieám ôû nhieàu baäc
phuï huynh nhöng theo nhöõng nghieân cöùu veà söï phaùt
trieån tính duïc ôû treû em thì phaàn lôùn nhöõng haønh vi tính
duïc cuûa treû nhö sôø moù boä phaän sinh duïc, tuït quaàn tröôùc
moïi ngöôøi, chôi troø “vôï choàng”... ñeàu hoaøn toaøn bình
thöôøng vaø caùc baäc cha meï khoâng neân lo ngaïi. Keát quaû
nghieân cöùu cuõng cho thaáy: treû 5 tuoåi sôø moù boä phaän sinh
duïc cuûa mình chæ laø moät bieåu hieän cuûa quaù trình phaùt
trieån - khaùm phaù baûn thaân vaø caûm thaáy deã chòu. 2/3 con
trai ôû tuoåi ñoù coù bieåu hieän töï kích duïc. Nhöõng treû nhoû
tuoåi thöôøng coù bieåu hieän tính duïc roõ raøng hôn nhöõng
treû ñaõ lôùn: töø 5 tuoåi trôû xuoáng, haønh vi tính duïc thöôøng
thaáy nhaát laø töï kích duïc, sôø vuù meï, thích phoâ baøy vaø
thích coï xaùt vaøo ngöôøi khaùc. Coøn nhöõng treû treân 5 tuoåi
thì nhöõng bieåu hieän tính duïc coù xu höôùng giaûm ñi roõ
reät vaø chæ boäc loä trôû laïi khi treû ñöôïc 11 tuoåi vôùi con gaùi
vaø 12 tuoåi vôùi con trai. Treû nhoû keùm kieàm cheá hôn treû
lôùn, chæ ñeán tuoåi ñi nhaø treû hoaëc tröôøng maãu giaùo thì treû
môùi coù yù thöùc xaõ hoäi, môùi bieát neân vaø khoâng neân laøm gì.
Ñieàu ñoù giaûi thích lyù do taïi sao bieåu hieän tính duïc cuûa
treû giaûm ñi vaøo tuoåi leân 6 vaø chæ khi ñeán tuoåi vò thaønh
nieân môùi laïi boäc loä.
♀
123
Nhaø khoa hoïc Myõ Benjamin noùi ñeán “tuoåi khoân ñaàu
tieân” cuûa treû maø theo oâng, baét ñaàu töø khoaûng 3 - 4 tuoåi
vôùi moät giai ñoaïn coù maøu saéc giôùi tính roõ reät: “ÔÛ giai
ñoaïn naøy treû raát thích ñöôïc vuoát ve, khoâng chæ vì muoán
ñöôïc ngöôøi lôùn yeâu theo nghóa thoâng thöôøng maø laø moät
daïng ñaëc bieät cuûa tính duïc treû em”. Caû Freud cuõng noùi
“hình nhö ñöùa treû ñaõ mang trong mình noù maàm moáng
cuûa ham muoán tình duïc”, ñöôïc theå hieän qua nhieàu troø
chôi cuûa treû: troø chôi vôï choàng, baùc só vaø beänh nhaân, ñoùng
vai boá meï... nhöõng nhaø phaân taâm hoïc cho raèng nhöõng
troø chôi coù veû raát hoàn nhieân ñoù coù boùng daùng cuûa baûn
naêng tính duïc ôû vaøo thôøi ñieåm noù coøn aån saâu trong baûn
ngaõ voâ thöùc cuûa treû.
Töø tuoåi khoân ñaàu tieân ñeán tuoåi khoân thöù hai (tuoåi
tröôûng thaønh thöïc söï veà maët sinh lyù) laø moät khoaûng thôøi
gian coù nhieàu söï “baát oån veà giôùi tính” (sexual disharmony)
nhö Metschnikov ñaõ moâ taû vaø laø moät trong nhöõng nguyeân
nhaân chính daãn ñeán haønh vi töï kích duïc (thuû daâm) ôû treû
em. Tuy hieám nhöng cuõng coù tröôøng hôïp treû 2 - 3 tuoåi vaø
4 - 6 tuoåi coù haønh vi töï kích duïc. Nhöõng daãn chöùng ñoù
khoâng neân lyù giaûi laø do treû hö hoûng vì ngoaøi haønh vi ñoù
ra treû hoaøn toaøn bình thöôøng veà caùc phöông dieän khaùc.
Vaäy coù giôùi haïn naøo veà haønh vi tính duïc cuûa treû?
Caùc baäc cha meï khoâng neân quaù lo ngaïi khi nhaän thaáy
nhöõng bieåu hieän tính duïc ôû con caùi. Ví duï sôø ti meï, treû
ñang ñöôïc meï cho buù cuõng thöôøng hay choäp laáy vuù meï
vaø hay toø moø, thích nhìn cô theå traàn truoàng. Tuy nhöõng
bieåu hieän tính duïc ôû treû laø bình thöôøng nhöng neáu coù
♂ 124
nhöõng bieåu hieän ham muoán tình duïc vöôït quaù löùa tuoåi
cuõng caàn coù bieän phaùp ngaên ngöøa sôùm vaø kieân quyeát, ñeå
treû traùnh xa nhöõng taùc nhaân coù haïi vaø höôùng daãn treû ñi
vaøo nhöõng hoaït ñoäng coù taùc duïng tích cöïc ñeán söùc khoûe
theå chaát vaø taâm trí; cuõng caàn ñöôïc thaày thuoác xem xeùt
ñeå loaïi tröø nhöõng bieåu hieän cuûa tình traïng daäy thì sôùm.
Vaán ñeà tính duïc treû em vaãn coøn laø ñeà taøi caàn ñöôïc
nhìn nhaän moät caùch saâu saéc hôn: ñieàu kieän kinh teá (ngheøo
khoå xoâ ñaåy treû ñeán hoaøn caûnh bò laïm duïng), nhaø ôû chaät
choäi (treû phaûi naèm chung phoøng vôùi boá meï), khoâng ñöôïc
giaùo duïc (chæ nhaän ñöôïc nhöõng thoâng tin khoâng laønh
maïnh veà tình duïc töø baïn beø), baïo haønh gia ñình, bò laïm
duïng tình duïc (coù bieåu hieän tính duïc ña daïng hôn vaø ôû
möùc ñoä cao hôn so vôùi caùc treû bình thöôøng khaùc; coù theå
bò aùm aûnh bôûi haønh vi bò laïm duïng tröôùc ñaây), nhöõng
stress cuûa ñôøi soáng vaø nhaát laø moâi tröôøng xaõ hoäi coù quaù
nhieàu taùc nhaân ñoäc haïi (baêng hình, phim aûnh ñoài truïy...)
laø nhöõng yeáu toá laøm naåy nôû sôùm baûn naêng tính duïc ôû treû.
Tính duïc cuûa treû cuõng bieåu loä roõ reät hôn trong nhöõng
haønh ñoäng giöõa chuùng. Moät soá bieåu hieän tính duïc quaù
möùc ôû treû em coù theå do phaùt trieån sôùm caàn ñöôïc söï giuùp
ñôõ cuûa thaày thuoác vaø chuyeân gia taâm lyù treû em.
♀
125
CÚ SÚÃ SINH HOÅC VAÂ AÃNH HÛÚÃNG CUÃA XAÄ HÖÅI

ÀÏËN SÛÅ HÒNH THAÂNH HAÂNH VI TÑNH DUÅC
Neáu nhö tuoåi VTN ñöôïc xem laø söï taùi sinh, söï ra
ñôøi laàn thöù hai - theå hieän moät nhaân caùch môùi - thì löùa
tuoåi naøy cuõng laø söï ñoaïn tuyeät vôùi tuoåi thô ñeå böôùc vaøo
theá giôùi cuûa ngöôøi lôùn vôùi nhieàu bieán ñoåi döõ doäi veà theå
chaát vaø taâm lyù. Nhöõng bieán ñoåi naøy ñaët ra nhieàu vaán ñeà
veà baûo veä söùc khoûe cho caùc em cuõng nhö ñeå hieåu veà cô
cheá hình thaønh baûn naêng tính duïc.
Cô sôû sinh hoïc
Treân cô sôû cuûa söï phaùt trieån sinh hoïc laø nhöõng thay
ñoåi veà haønh vi tính duïc.
Nhöõng thay ñoåi veà ñaëc tính giôùi thöù phaùt ôû tuoåi daäy
thì ôû caû hai giôùi laø nhöõng daáu hieäu roõ reät nhaát chöùng toû
cô theå ñaõ tröôûng thaønh veà maët theå chaát, tuy nhieân môùi
chæ laø beà ngoaøi, coøn hôøi hôït. Caáu truùc sinh hoïc cô baûn ñeå
coù nhöõng ñaùp öùng tính duïc ñaõ coù ngay töø khi môùi sinh
ra. Nhöõng hormon nhö androgen, progesterone ñaõ coù vaø
♂126
ñaõ hoaït ñoäng ngay caû trong thôøi kyø phaùt trieån cuûa thai
nhi. Androgen coù vai troø quyeát ñònh ñeán söï hình thaønh
cô quan sinh duïc vaø caáu truùc thaàn kinh chæ huy caùc ñaùp
öùng khaùc nhau ôû nam vaø nöõ. Ví duï neáu laøm thay ñoåi
töø raát sôùm caân baèng noäi tieát baèng caùch taêng noàng ñoä
androgen cho chuoät caùi ngay sau khi sinh ra thì ñaùp öùng
tính duïc ñaëc thuø ôû chuoät caùi cuõng bieán ñoåi: con chuoät caùi
trôû neân coù haønh vi tính duïc ñaëc thuø gioáng con ñöïc nghóa
laø noù cuõng phuû leân moâng con caùi khaùc. Cuõng töông töï
nhö vaäy vôùi con chuoät ñöïc neáu nhö noàng ñoä androgen
trong cô theå noù bò laøm cho giaûm ñi sau khi ñeû ra, noù cuõng
coù nhöõng ñaùp öùng tính duïc gioáng nhö con chuoät caùi. ÔÛ
loaøi ngöôøi, nhöõng roái loaïn veà caân baèng hormon maø thai
nhi phaûi chòu coù theå aûnh höôûng ñeán haønh vi cuûa treû sau
naøy. Ví duï moät thai nhi gaùi neáu nhö bò aûnh höôûng cuûa
noàng ñoä cao androgen, bình thöôøng chæ chòu aûnh höôûng
cuûa noàng ñoä raát thaáp, thì sau naøy seõ toû ra ít quan taâm
tôùi hoân nhaân vaø vuïng veà trong chöùc naêng laøm meï hôn
so vôùi nhöõng em gaùi khoâng chòu aûnh höôûng cuûa noàng ñoä
cao androgen (Ehrhardt & Baker, 1974). Nhö vaäy, hình
nhö ñaõ coù moät thôøi kyø quan troïng naøo ñoù raát sôùm trong
thôøi kyø baøo thai, hormon ñaõ aûnh höôûng ñeán toå chöùc cô
baûn cuûa heä thaàn kinh kieåm soaùt nhöõng ñaùp öùng tính
duïc ôû tuoåi tröôûng thaønh sau naøy (Katchadourian 1977,
1990...). Ñaùp öùng tính duïc ôû ngöôøi phöùc taïp hôn nhieàu
so vôùi ñoäng vaät thöïc nghieäm vaø cuõng caàn ñöôïc lyù giaûi
moät caùch thaän troïng hôn.
♀
127
Söï sinh saûn vaø haønh vi tính duïc cuûa con ngöôøi chòu
aûnh höôûng cuûa moät cô cheá thaàn kinh - noäi tieát khaù phöùc
taïp lieân quan ñeán nhöõng khu vöïc ôû thaàn kinh trung öông
vaø caùc tuyeán noäi tieát maø ta coù theå toùm taét moái quan heä
qua laïi cuûa chuùng moät caùch ñaïi cöông nhö sau:
- Vuøng döôùi ñoài ôû trong naõo coù caùc kích duïc toá chi phoái
söï baøi tieát hormon cuûa thuøy tröôùc tuyeán yeân.
- Tuyeán yeân baøi tieát ra hormon LH vaø FSH coù aûnh
höôûng ñeán hoaït ñoäng cuûa tuyeán sinh duïc nam nöõ (nam
laø tinh hoaøn vaø nöõ laø buoàng tröùng).
- Tuyeán sinh duïc nam nöõ giaûi phoùng caùc hormon cuûa
chuùng vaø taïo ra nhöõng bieán ñoåi sinh lyù trong cô theå:
hormon cuûa tuyeán sinh duïc nam laø testosterone vaø hormon
cuûa tuyeán sinh duïc nöõ laø estrogen vaø progesterone.
Tröôùc ñaây, ngöôøi ta töôûng raèng tuyeán yeân laø tuyeán
coù aûnh höôûng quan troïng haøng ñaàu ñeán chöùc naêng sinh
saûn vaø haønh vi tính duïc ngöôøi, nhöng nay ngöôøi ta bieát
raèng chính toå chöùc döôùi ñoài cuûa naõo cuõng ñoùng vai troø
quan troïng khoâng keùm, ñieàu hoøa caùc chöùc naêng cô baûn
cuûa con ngöôøi. Vuøng döôùi ñoài laø ngaõ tö maø taát caû nhöõng
xung ñoäng thaàn kinh veà caûm giaùc ñoùi khaùt, ñau ñôùn, vui
buoàn, khoaùi laïc ñeàu ñi qua, noù kieåm soaùt caùc hormon
chi phoái chöùc naêng sinh saûn vaø haønh vi tính duïc ngöôøi.
Tuy nhieân, moái quan heä giöõa vuøng döôùi ñoài - tuyeán yeân
- tuyeán sinh duïc khoâng phaûi laø moái quan heä moät chieàu,
töø treân xuoáng maø laø moái quan heä qua laïi, coù caû nhöõng
ñaùp öùng phaûn hoài töø döôùi leân, ví duï nhö neáu noàng ñoä
♂128
hormon giôùi ñaõ ñöôïc baøi tieát ra nhieàu thì seõ ngöøng haõm
hoaït ñoäng cuûa tuyeán yeân vaø cuûa caû vuøng döôùi ñoài.
Nhö vaäy laø boä ba vuøng döôùi ñoài - tuyeán yeân - tuyeán
sinh duïc laø cô sôû sinh hoïc cuûa chöùc naêng sinh saûn vaø
haønh vi tính duïc ôû ngöôøi bình thöôøng. Truïc naøy tham
gia vaøo cô cheá ruïng tröùng vaø haønh kinh cuõng nhö söï
sinh tinh ôû nam giôùi.
Cuõng caàn nhaéc laïi laø moái quan heä giöõa tuyeán sinh duïc
vôùi tuyeán yeân vaø vuøng ñoài thò laø moái quan heä qua laïi,
cho neân caùc chöùc naêng cuûa heä sinh saûn coù theå deã daøng
bò aûnh höôûng khi phuï nöõ traûi nghieäm nhöõng chaán ñoäng
taâm lyù, tình caûm nghieâm troïng hoaëc keùo daøi (ngöôøi thaân
maát, cuoäc soáng caêng thaúng thôøi chieán...).
Vai troø cuûa hormon trong ñôøi soáng tính duïc cuõng nhö
trong söï hình thaønh haønh vi tính duïc laø roõ raøng nhöng
khoâng phaûi laø taát caû, ngoaøi ra, coøn coù vai troø cuûa caáu truùc
gien, baûn ñoà nhieãm saéc theå vaø nhöõng aûnh höôûng cuûa yeáu
toá vaên hoùa, xaõ hoäi.
Nhöõng aûnh höôûng cuûa xaõ hoäi ñeán haønh vi tính duïc
Cuõng nhö baûn thaân tuoåi VTN, tính duïc naåy maàm
töø sinh hoïc (vai troø cuûa androgen) nhöng tröôûng thaønh
trong boái caûnh vaên hoùa. Caùi khoù trong vieäc tìm hieåu tính
duïc VTN laø ôû choã caàn bieát nhaân toá gì chi phoái noù vaø chi
phoái ñeán möùc naøo: VTN ñaõ tieáp thuï nhöõng kieåu maãu
haønh vi tính duïc nhö theá naøo do taùc ñoäng cuûa caùc yeáu
toá vaên hoùa (vai troø giôùi khaùc nhau qua caùc thôøi ñaïi, giaùo
duïc gia ñình, aûnh höôûng cuûa baïn beø...). Caâu traû lôøi cho
♀
129
vaán ñeà khoù khaên noùi treân hình nhö ñaõ tìm thaáy trong
caùc nghieân cöùu nhöõng khaùc bieät veà maët tính duïc giöõa
nhöõng caù theå, giöõa nam vaø nöõ vaø giöõa caùc xaõ hoäi, caùc
neàn vaên hoùa.
Neáu nhö ñaùp öùng tính duïc cuûa con ngöôøi ñöôïc quy
ñònh phaàn lôùn bôûi nhöõng theå cheá vaø kyø voïng cuûa xaõ hoäi
thì vai troø tích cöïc giaùo duïc giôùi tính laø hoã trôï VTN phaùt
trieån nhaân caùch sao cho phuø hôïp vôùi nhöõng kyø voïng ñoù.
♂
130
NHÛÄNG BIÏÍU HIÏÅN CUÃA HAM MUÖËN TÑNH DUÅC

ÚÃ TUÖÍI VÕ THAÂNH NIÏN
Giaõ töø tuoåi thieáu nhi voâ tö ñeå böôùc vaøo tuoåi VTN
laø luùc cô theå cuûa caùc em baét ñaàu coù nhöõng xung naêng
sinh lyù do aûnh höôûng cuûa caùc hormon sinh duïc (goïi laø
tín hieäu töø beân trong) vaø nhöõng taùc ñoäng töø beân ngoaøi
(phim aûnh, aâm nhaïc, saùch baùo, giaùo duïc gia ñình...), caû
hai ñaõ taïo neân baûn naêng tính duïc. Vì vaäy caùc em trai
tuoåi vò thaønh nieân ñeàu coù theå coù nhöõng bieåu hieän cuûa söï
böøng tænh giôùi tính ñaëc tröng cuûa löùa tuoåi naøy maø caùc
bieåu hieän laø: töï kích duïc, moäng tinh, cöông cöùng töï nhieân
trong luùc nguû coøn goïi laø cöông cöùng veà saùng.
Töï kích duïc (thuû daâm)
ÔÛ tuoåi TTN, thuû daâm laø haønh vi thöôøng coù, ñoù laø söï
taùc ñoäng ñeán boä phaän sinh duïc ñeå gaây khoaùi caûm cho
baûn thaân, thöôøng thöïc hieän baèng tay cho neân môùi goïi laø
“thuû daâm” nhöng nhieàu khi khoâng caàn duøng tay maø vaãn
coù theå thöïc hieän ñöôïc vieäc töï taïo khoaùi caûm cho neân goïi
♀
131
laø “töï kích duïc” coù leõ thích hôïp hôn, vì coù theå thöïc hieän
baèng caùch coï xaùt vaøo moät vaät gì ñoù nhö laø giöôøng, goái...
vôùi hai chaân daïng hay kheùp, naèm saáp hay naèm ngöûa. Töï
kích duïc khoâng phaûi chæ giôùi haïn ôû nam maø ôû caû nöõ giôùi.
Töï kích duïc tröôùc ñaây bò gaùn cho laø nguyeân nhaân
cuûa nhieàu beänh nhö muïn nhoït, caän thò, thaäm chí muø loaø,
vuïng veà, thieáu naêng löïc chôi theå thao, maát khaû naêng nam
tính, xuaát tinh sôùm khi laáy vôï... Thöïc chaát töï kích duïc coù
ñaùng chòu nhöõng thaønh kieán ñoù khoâng? Phaàn lôùn nhöõng
thaønh kieán ñoù laø suy dieãn, khoâng döïa treân baèng chöùng
khoa hoïc naøo.
Haàu nhö moïi nam giôùi ñeàu ít nhieàu coù thöïc haønh
töï kích duïc trong tuoåi daäy thì, thöôøng chæ chaám döùt khi
ñaõ keát hoân, tuy nhieân coù moät soá coâng trình nghieân cöùu
ôû nöôùc ngoaøi coøn cho thaáy raèng moät soá ngöôøi coøn tieáp
tuïc suoát caû ñôøi tuy ñaõ keát hoân: 75% nhöõng ngöôøi choàng
treû vaø 70% nhöõng ngöôøi vôï treû ñaõ töï kích duïc ít nhaát
moät laàn trong thaùng, aáy laø chöa keå nhöõng ngöôøi phaûi ñi
xa daøi ngaøy (thuûy thuû, ñòa chaát, thaùm hieåm...). Haàu heát
nhöõng chuyeân gia veà söùc khoûe taâm thaàn ñeàu nhaát trí
raèng töï kích duïc laø bình thöôøng, khoâng coù haïi, thaäm chí
coøn caàn thieát ñeå coù söï caân baèng, ít nhaát laø trong tuoåi daäy
thì. Moät ngöôøi khoâng bao giôø töï kích duïc coøn coù vaán ñeà
veà tình caûm hoaëc tình duïc hôn laø ngöôøi ñaõ töï kích duïc.
Moäng tinh (ñaõ ñeà caäp ôû phaàn tröôùc)
Cöông döông
Döông vaät goàm ba oáng hình truï, moãi oáng ñeàu coù toå
chöùc cöông giaõn ñöôïc. Hai oáng ôû maët treân laø hai theå hang
♂132
(corpora cavernosa) vaø oáng naèm ôû maët döôùi laø theå xoáp
(corpus spongiosum), oáng naøo cuõng chöùa nhöõng khoang
taùch bieät nhau baèng nhöõng vaùch cô nhaün ñan cheùo nhau,
troâng gioáng nhö moät mieáng xoáp. Do ñoù, caû ba oáng naøy
ñöôïc goïi laø ba lôùp xoáp, coù raát nhieàu maïch maùu vaø daây
thaàn kinh ñi tôùi.
Cöông döông laø moät quaù trình khoâng chuû yù, khi
nhöõng maïch maùu trong caùc lôùp xoáp caêng maùu, laøm cho
döông vaät cöông vaø daøi ra.
Coøn nhöõng bieåu hieän ham muoán tình duïc ôû nöõ?
Noùi chung, cô theå nam nöõ ñeàu coù phaûn öùng tröôùc
caùc tín hieäu beân trong vaø beân ngoaøi töông töï nhö nhau.
ÔÛ nöõ, phaûn öùng cuûa cô theå tröôùc söï kích thích cuõng gaây
ra bieán ñoåi ôû cô quan sinh duïc (tieát dòch ôû aâm ñaïo, aâm
vaät to ra vaø cöông...). Nöõ cuõng coù nhöõng huyeãn töôûng
tình duïc trong luùc nguû vaø cuõng coù nhöõng ñaùp öùng treân
cô theå nhö nam. Huyeãn töôûng tình duïc laø bình thöôøng
vaø voâ haïi, coù theå coi laø moät khaû naêng kích thích töï nhieân.
Toùm laïi, nhöõng bieåu hieän cuûa ham muoán tình duïc
ôû tuoåi vò thaønh nieân laø bình thöôøng nhöng caùc em caàn
ñöôïc giaùo duïc ñeå hieåu raèng con ngöôøi khoâng phaûi laø noâ
leä cuûa baûn naêng tính duïc maø traùi laïi luoân bieát söû duïng yù
thöùc (voû naõo) vaø hieåu bieát nhö phöông tieän ñeå laøm chuû
baûn thaân, ñeå kieàm cheá, daäp taét taâm traïng ham muoán tình
duïc quaù möùc baèng caùch soáng tích cöïc, taäp trung nhieàu
hôn vaøo nhöõng hoaït ñoäng khaùc coù lôïi cho töông lai: say
meâ hoïc taäp, hoaït ñoäng theå thao, vui chôi, tham gia caùc
coâng taùc xaõ hoäi...
♀
133
SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN BAÃN NÙNG TÑNH DUÅC

TUÖÍI VÕ THAÂNH NIÏN
Tính duïc VTN laø tieán trình phaùt trieån caùc yeáu toá caáu
thaønh bao goàm söï phaùt trieån theå chaát, taâm lyù, caûm xuùc
vaø haønh vi giôùi tính. Tính duïc VTN chæ laø moät giai ñoaïn
phaùt trieån cuûa tính duïc ngöôøi. Tính duïc vaø ham muoán
giôùi tính thöôøng baét ñaàu phaùt trieån maïnh ôû giai ñoaïn
daäy thì vaø chòu aûnh höôûng cuûa giaùo duïc gia ñình, caùc
yeáu toá vaên hoùa - xaõ hoäi vaø nieàm tin toân giaùo trong suoát
tieán trình tröôûng thaønh.
Söï phaùt trieån bình thöôøng veà tính duïc laø ñieàu kieän tieân
quyeát ñeå ñeán tuoåi tröôûng thaønh moät ngöôøi coù ñôøi soáng giôùi
tính coù hieäu quaû, vì tính duïc khoâng chæ laø giôùi giaûi phaãu maø
coøn laø caùch caûm nhaän baûn thaân nhö laø nam hay nöõ trong coäng
ñoàng, laø caùch quan heä vôùi moïi ngöôøi xung quanh noùi chung vaø
ñaëc bieät vôùi ai ñoù, laø khaû naêng yeâu vaø duy trì tình yeâu.
Cuõng caàn nhaán maïnh raèng söï phaùt trieån duø bình thöôøng
cuûa tính duïc laïi ñi keøm vôùi nguy cô söùc khoûe ôû moät möùc
♂134
ñoä naøo ñoù tuøy theo caùch maø VTN caûm nhaän veà baûn thaân
vaø trong moâi tröôøng thuaän lôïi cuûa gia ñình vaø xaõ hoäi
nhö theá naøo; vì theá vai troø cuûa gia ñình vaø coäng ñoäng coù
yù nghóa quan troïng ñeå söï phaùt trieån toaøn dieän cuûa VTN
ñöôïc thuaän lôïi.
Tính duïc baét ñaàu hình thaønh vôùi caëp nhieãm saéc theå
XX hay XY ôû moãi ngöôøi vaø bieán ñoåi do taùc ñoäng cuûa caùc
hormon. Gia ñình vaø nhaø tröôøng ñaõ daïy cho moãi ngöôøi
caùch öùng xöû nhö moät ngöôøi nam hay nöõ cuõng nhö moái
quan heä töông hoã giöõa caùc thaønh vieân cuûa xaõ hoäi. Tuy
nhieân, xaõ hoäi noùi chung vaø nhaát laø caùc phöông tieän thoâng
tin ñaïi chuùng (chöông trình truyeàn hình, ñieän aûnh) coù theå
laøm thay ñoåi nhöõng gì ñaõ hình thaønh ôû con ngöôøi töø söï
thuï höôûng moät tieán trình giaùo duïc töø nhoû.
Tuoåi VTN sôùm (khoaûng 10 - 12 tuoåi), veà phaùt trieån
theå chaát thì nhìn chung con trai khoâng phaùt trieån chieàu
cao baèng con gaùi nhöng gioáng nhau ôû choã coøn ruït reø,
thieáu töï tin trong sinh hoaït taäp theå vaø bieåu hieän tính duïc
coù veû ngôø ngheäch, laï laãm döôùi con maét cuûa ngöôøi lôùn
nhöng vôùi caùc em laïi laø nhöõng daèn vaët, vaät vaõ (veà hình
aûnh baûn thaân, veà maãu hình baïn lyù töôûng raát ña daïng).
Tuoåi VTN trung bình (khoaûng 13 - 16 tuoåi), tính duïc
ôû löùa tuoåi naøy coù xu höôùng phaùt trieån thaønh töøng nhoùm
thaân thieát, hôïp nhau, laãn loän caû trai laãn gaùi. Taâm lyù phaùt
trieån neân VTN bôùt bò daèn vaët veà hình aûnh baûn thaân. Tình
yeâu tuoåi hoïc troø ñaõ coù theå naûy nôû nhöng thöôøng khoâng
beàn, chöa chín chaén kieåu ngöôøi lôùn maø mang maøu saéc
laõng maïn moät caùch hoàn nhieân. Tuy nhieân nhieàu moái quan
♀
135
heä khaùc giôùi ôû tuoåi naøy cuõng coù theå daãn ñeán nhöõng haäu
quaû nghieâm troïng aûnh höôûng ñeán taâm lyù vaø söùc khoûe khi
VTN ñi quaù xa nhöõng quy ñònh cuûa giaùo duïc gia ñình.
Tuoåi VTN muoän (14 - 19 tuoåi) gaàn nhö truøng vôùi tuoåi
daäy thì vaø moái quan heä nam nöõ ñaõ coù daùng veû cuûa ngöôøi
tröôûng thaønh vôùi ñaëc tröng laø quan taâm nhieàu hôn ñeán
söï phuø hôïp veà tính caùch cuûa nhau vaø söï baûo ñaûm cho
töông lai. Trong xaõ hoäi hieän ñaïi, khi baûn naêng tính duïc
baét ñaàu bieán ñoåi veà chaát thì VTN cuõng phaûi ñoái dieän
vôùi nhieàu nguy cô, ví duï nhö caùc beänh laây truyeàn qua
ñöôøng tình duïc, keå caû HIV/AIDS do quan heä tình duïc
sôùm, mang thai (do thaát baïi hay khoâng duøng caùc bieän
phaùp traùnh thai), naïo phaù thai (vôùi nhöõng heä quaû cuûa söï
coá naøy, aáy laø chöa noùi ñeán caùc bieán chöùng xa, laâu daøi).
Taùc ñoäng taâm lyù do bieán ñoåi theå chaát ôû tuoåi VTN
coù nhieàu nhöng ôû ñaây chæ baøn ñeán taùc ñoäng cuûa nhöõng
bieán ñoåi theå chaát ñeán hình aûnh thaân theå vaø caûm nhaän
veà baûn thaân.
Taùc ñoäng cuûa nhöõng bieán ñoåi theå chaát ñeán hình aûnh thaân
theå vaø caûm nhaän veà baûn thaân:
Söùc khoûe khoâng phaûi chæ laø khoâng coù beänh hay khoâng
bò taøn taät, ñieàu naøy caøng ñuùng vôùi tuoåi VTN vì traïng thaùi
taâm lyù khoâng oån ñònh coù theå laøm cho VTN soáng khoâng
thoaûi maùi, khoù chòu vôùi chính baûn thaân mình. Nhieàu vaán
ñeà söùc khoûe cuûa VTN coù nguoàn goác töø nhöõng baát oån
loøng töï tin vaø veà hình aûnh baûn thaân.
Taïi sao loøng töï tin vaø hình aûnh baûn thaân laïi coù yù
nghóa quan troïng ñeán söùc khoûe? Loøng töï tin laø toång hôïp
♂136
nhöõng caûm nhaän veà giaù trò, veà naêng löïc vaø nieàm kieâu
haõnh cuûa moãi ngöôøi veà baûn thaân mình. Loøng töï tin coù yù
nghóa quan troïng vì caûm nhaän nhötheá naøo veà baûn thaân
seõ quyeát ñònh haønh vi cuûa ngöôøi ñoù. Ngöôøi coù loøng töï tin
cao seõ deã keát baïn hôn, coù khaû naêng kieåm soaùt baûn thaân
toát hôn vaø cuõng seõ khoûe maïnh, yeâu ñôøi hôn.
Hình aûnh baûn thaân laø caûm nhaän cuûa moãi ngöôøi veà
ngoaïi hình cuûa mình. Vôùi nhieàu ngöôøi, ñaëc bieät laø tuoåi
VTN sôùm (10 - 13 tuoåi) caûm nhaän veà hình aûnh baûn thaân
coù lieân quan chaët cheõ vôùi loøng töï tin, ñoù laø vì khi treû phaùt
trieån sang tuoåi VTN, caùc em quan taâm nhieàu hôn ñeán
nhaän xeùt cuûa moïi ngöôøi xung quanh veà mình. Nhieàu em
khoå sôû, traàm caûm, ñaùnh maát loøng töï tin chæ vì töï cho laø
quaù maäp, vì nhöõng muïn tröùng caù, vì moïc loâng nhieàu...
Loøng töï tin cuûa VTN chòu taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáu toá
nhöng tröôùc heát laø tuoåi daäy thì, moät soá VTN vaät vaõ vôùi
loøng töï tin khi böôùc vaøo tuoåi daäy thì vì cô theå traûi qua
nhieàu bieán ñoåi. Coäng vôùi mong muoán ñöôïc chaáp nhaän
laøm cho VTN thích so saùnh mình vôùi nhöõng ngöôøi xung
quanh hay vôùi nhöõng nhaân vaät noåi tieáng treân saùch baùo,
TV hay phim aûnh.
Tuy nhieân nhöõng bieán ñoåi ôû tuoåi daäy thì khaùc nhau
tuøy töøng caù theå, coù em boäc loä caùc daáu hieäu daäy thì sôùm,
coù em boäc loä muoän; coù em taïm thôøi coù da coù thòt ñeå chuaån
bò cho giai ñoaïn lôùn phoång, nhieàu em khaùc ñaãy ra (taêng
caân) moät caùch oån ñònh, moät soá khaùc laïi vaãn gaày duø aên
khoâng bieát no. Nhötheá coù nghóa laø moïi chuyeän phuï thuoäc
vaøo boä gien cuûa cô theå ñaõ ñöôïc laäp trình nhötheá naøo.
♀
137
Nhöõng bieán ñoåi cuûa tuoåi daäy thì coù theå aûnh höôûng
ñeán caûm nhaän cuûa VTN trai vaø gaùi. Moät soá em gaùi boái
roái vì söï phaùt trieån quaù nôû nang cuûa mình trong khi moät
soá khaùc laïi theøm muoán ñöôïc nhö vaäy, nhieàu em gaùi luoân
chòu aùp löïc phaûi giöõ cho cô theå maûnh mai. Con trai th
öôøng phaøn naøn khoâng coù cô baép phaùt trieån.
Ngoaøi ra, giaùo duïc gia ñình nghieâm khaéc, ít khích leä
khieán caùc em khoâng phaùt trieån ñöôïc loøng töï tin; söï bình
phaåm, treâu choïc cuûa baïn beø, coù khi xuaát phaùt töø nhöõng
thaønh kieán lieân quan ñeán nguoàn goác gia ñình, daân toäc,
chuûng toäc, vò trí xaõ hoäi… coù theå aûnh höôûng ñeán loøng töï
tin.
Ñeå xaây döïng loøng töï tin veà hình aûnh baûn thaân cho
VTN, cha meï coù vai troø quan troïng nhöng nhieàu baäc cha
meï laïi chöa töï trang bò cho mình nhieàu hieåu bieát veà taâm
lyù vaø khoa hoïc ñeå giuùp ñôõ caùc em. Ví duï, khi con gaùi
toû ra baên khoaên veà moät khuyeát taät veà ngoaïi hình naøo
ñoù thì cha/meï caàn bieát giaûi thích ñeå con gaùi hieåu raèng
giaù trò cuûa moãi ngöôøi coøn phuï thuoäc vaøo nhieàu phaåm
chaát khaùc, khoâng chæ laø ngoaïi hình. Khi con trai coù nhieàu
tröùng caù treân maët thì cuõng caàn ñöôïc höôùng daãn ñeå hieåu
vì sao deã coù tröùng caù ôû tuoåi daäy thì vaø caàn ñöôïc chaêm
soùc nhötheá naøo.
Caûm nhaän döông tính veà hình aûnh baûn thaân, thaùi ñoä
laïc quan trong cuoäc soáng, loøng töï tin, coù theå giuùp VTN deã
phaùt trieån tình baïn, tính ñoäc laäp, ít leä thuoäc vaøo cha meï
vaø coù khaû naêng vöôït qua khoù khaên veà theå chaát vaø taâm lyù.
♂138
VTN caàn nhaän bieát nhöõng nguyeân nhaân ñem laïi cho
mình caûm giaùc haïnh phuùc hay baát oån vaø caàn hoïc caû nhöõng
kyõ naêng soáng nhö bieát chia seû, quan taâm ñeán moïi ngöôøi,
bieát töï kieàm cheá, khoâng löôøi bieáng, soáng coù yù chí, öùng
xöû ñuùng möùc, bieát nhaän traùch nhieäm, keå caû khi thaát baïi.
Moät soá VTN bò traàm caûm coù theå coù nguoàn goác töø
söï maát töï tin, caùc em trôû neân laïnh nhaït, thôø ô vôùi moïi
vieäc, keå caû vôùi baïn beø vaø boá meï. Ngöôøi thaân caàn bieát
nhöõng bieåu hieän khoâng bình thöôøng cuûa VTN ñeå quan
taâm, giuùp ñôõ.
Nhöõng tieán boä xaõ hoäi ôû thôøi ñaïi @ ñaõ laøm thay ñoåi
nhieàu nhaän ñònh veà haønh vi öùng xöû cuûa VTN trong caùc
quan heä xaõ hoäi cuõng nhö trong phaùt trieån tính duïc, coù
leõ nhöõng khaûo saùt xaõ hoäi hoïc caàn laëp laïi sau töøng nöûa
thaäp nieân môùi coù theå coù ñöôïc böùc tranh chaân thöïc, soáng
ñoäng veà VTN.
♀
139
HAÂNH VI TÑNH DUÅC ÚÃ VTN NÛÚÁC TA

VAÂ MONG ÀÚÅI CUÃA CÖÅNG ÀÖÌNG
ÔÛ nöôùc ta, caùc khaûo saùt xaõ hoäi hoïc veà söï phaùt trieån
tính duïc cuõng ñaõ cung caáp nhieàu thoâng tin ñaùng löu yù
vaø chæ caàn daãn ra moät soá baøi (toùm taét) ñaõ coù treân baùo vieát
hoaëc treân maïng cuõng coù theå hình dung ra moät thöïc teá khoâng
maáy saùng suûa veà söï phaùt trieån tính duïc vaø quan heä giôùi tính ôû
VTN cuõng nhö nhöõng giaûi phaùp maø coäng ñoàng mong ñôïi.
Quan heä tình duïc sôùm vaø tröôùc hoân nhaân
Thoâng tin ñöôïc ñaêng taûi treân caùc baùo veà keát quaû
khaûo saùt cuûa Boä Y teá nhöng moät soá döõ lieäu coøn caàn baøn
luaän nhieàu.
Chæ coù 7,6% quan heä tình duïc tröôùc hoân nhaân, trong
ñoù tyû leä nam thanh nieân laø 11,1%, nöõ chæ coù 4%. Nhieàu yù
kieán cho raèng tyû leä thaät coøn cao hôn nöõa.
Quan heä tình duïc tröôùc hoân nhaân phoå bieán nhaát ôû
khu vöïc daân toäc thieåu soá vôùi 39,8% ôû nam thanh nieân vaø
26,1% vôùi nöõ thanh nieân...
♂ 140
Thoâng tin naøy ñöôïc ñöa ra taïi “Hoäi thaûo chuaån bò

trieån khai ñieàu tra quoác gia VTN vaø thanh nieân Vieät Nam”
laàn thöù 2 taïi Haø Noäi.
Löùa tuoåi thanh thieáu nieân töø 14 ñeán 25 ôû Vieät Nam
laø nhoùm ñoâng nhaát, ñang chieám 24,5% daân soá. Ñieàu tra
quoác gia veà VTN vaø thanh nieân Vieät Nam laàn thöù nhaát
(SAVY 1) laø cuoäc ñieàu tra lôùn vaø toaøn dieän nhaát veà thanh
thieáu nieân ñöôïc trieån khai quy moâ roäng, vôùi treân 7.584
thanh thieáu nieân taïi 42 tænh, thaønh phoá veà giaùo duïc, vieäc
laøm, tình traïng söùc khoûe - söùc khoûe sinh saûn...
Hoäi thaûo coâng boá keát quaû Ñieàu tra Quoác gia veà VTN
vaø Thanh nieân Vieät Nam, ngaøy 26 thaùng 8 naêm 2005:
Haàu heát ñoái töôïng tham gia ñieàu tra ñeàu khoâng chaáp
nhaän quan heä tình duïc tröôùc hoân nhaân; 3/4 soá ngöôøi ñöôïc
hoûi cho bieát seõ ñôïi ñeán khi keát hoân môùi quan heä. Tuoåi
quan heä tình duïc laàn ñaàu cuûa thanh nieân Vieät Nam laø
19,6 tuoåi. 25 - 30% cho raèng quan heä tình duïc tröôùc hoân
nhaân laø coù theå chaáp nhaän neáu caû hai beân ñoàng yù hoaëc caû
hai seõ laáy nhau vaø bieát caùch ngöøa thai.
Cuõng theo cuoäc khaûo saùt noùi treân, 97% thanh thieáu
nieân coù hieåu bieát veà HIV/AIDS (!) nhöng söï hieåu bieát
naøy coù laøm thay ñoåi haønh vi hay khoâng coøn laø daáu hoûi lôùn vì
nhöõng döõ lieäu gaàn ñaây cho thaáy soá ngöôøi treû bò nhieãm HIV/
AIDS vaãn taêng leân trong nhieàu naêm nay.
♀
141
QUAN HÏÅ TÒNH DUÅC SÚÁM ÚÃ TUÖÍI TEEN:

ÀÛÂNG ÀÏÍ THAÂNH TRAÂO LÛU
Moät thöïc teá ñang daàn chöùng minh: giôùi treû hieän nay
quan heä tình duïc khaù sôùm, coù khi môùi chæ ôû ñoä tuoåi 15-16.
Töø choã toø moø “chuyeän ngöôøi lôùn” roài laøm chuyeän aáy vaø
coi ñoù môùi laø “saønh ñieäu”. Caùc baäc cha meï, nhaø tröôøng
ñang thaät söï lo laéng tröôùc thöïc traïng naøy.
Moät baø meï ñaõ bò soác khi tình côø phaùt hieän caäu con trai
ñang hoïc lôùp 9 mang ñóa phim sex veà nhaø. “Toâi ñaõ laïnh
ngöôøi khi xem chieác ñóa CD ñoù vôùi nhöõng caûnh phoøng
the maø nhaân vaät laø ngöôøi thaät, vieäc thaät, roài caû phim
hoaït hình. Luùc ñoù toâi ñaõ thaät söï khuûng hoaûng khoâng bieát
phaûi noùi vôùi ñöùa con môùi 14 tuoåi nhö theá naøo. Toâi ñaõ
choïn caùch taâm söï vôùi con vaø môùi hay nhöõng ñóa phim
naøy do caùc baïn trong lôùp chuyeàn tay nhau xem...” - baø
meï naøy taâm söï.
Theo nhaän ñònh cuûa moät giaùo vieân tin hoïc ôû moät
tröôøng THCS: maïng internet phaùt trieån nhö hieän nay, nhaø
♂142
naøo cuõng coù maùy tính thì hoïc sinh naøo cuõng coù theå tieáp
caän ñöôïc vôùi phim aûnh, truyeän coù noäi dung khoâng laønh
maïnh. ÔÛ löùa tuoåi môùi lôùn baét ñaàu toø moø chuyeän ngöôøi
lôùn, chuùng raát deã bò thu huùt bôûi nhöõng boä phim “ñen” vaø
seõ deã bò kích thích. Khoâng ít treû ñaõ taäp yeâu ñöông, thöû
laøm chuyeän cuûa ngöôøi lôùn, maø gia ñình khoâng heà hay bieát.
Ñaâu ñoù trong quaùn caø pheâ, hai ñöùa treû moät nam, moät nöõ,
maët non choeït, maëc ñoàng phuïc hoïc sinh ngoài dính chaët
vaøo nhau haøng giôø maø boû beâ chuyeän hoïc haønh khoâng
coøn laø hieám gaëp. Chuyeän hai coâ caäu “chíp hoâi” “hoïc”
trong nhaø nghæ cuõng ñaõ xaûy ra. Nhieàu gia ñình khi thaáy
con hoïc haønh suùt keùm, thöôøng ñi sôùm, veà muoän, ñaõ nhôø
caùc thaùm töû theo doõi con. Khi nhìn thaáy nhöõng böùc aûnh
con mình vaøo nhaø nghæ, ngoài oâm aáp baïn trong quaùn caø
pheâ hoï môùi hoaûng hoàn.
Coù baø meï than thôû: “Moät hoâm, caäu con trai 16 tuoåi
daãn baïn gaùi hoïc cuøng tröôøng veà nhaø chôi, sau caâu “chaøo
hai baùc” laø hai ñöùa chui toït vaøo phoøng rieâng roài chaúng
bieát chuùng laøm gì trong ñoù haøng giôø ñoàng hoà. ÔÛ nhaø
chuùng coøn vaäy thì ôû choã khaùc seõ ra sao? Toâi lo quaù...”.
Roài nhöõng chuyeän khoâng hay ñaõ xaûy ra. Chò Thu coù con
gaùi 16 tuoåi ñaõ söõng sôø khi con gaùi bò soát maáy ngaøy, ñeán
khaùm baùc só môùi bieát con mình bò vieâm nhieãm töû cung
naëng do naïo phaù thai ôû moät cô sôû tö nhaân. Chæ ñeán luùc
ñoù, coâ con gaùi môùi noùi thaät laø ñaõ quan heä vôùi caäu baïn
trai cuøng lôùp töø hôn moät naêm nay. Khi coù thai, hai ñöùa
ñaõ daãn nhau ñi phaù thai. Veà nhaø, sôï boá meï phaùt hieän
ñaõ khoâng daùm mua thuoác uoáng, coá ñi hoïc bình thöôøng.
♀
143
Haäu quaû laø coâ gaùi ñoù ñaõ phaûi caét boû töû cung do nhieãm
truøng quaù naëng ñeå cöùu soáng tính maïng.
Cöù ñaø naøy, quan heä tình duïc sôùm raát deã trôû thaønh
traøo löu trong moät boä phaän giôùi treû - moät chuyeân gia
veà söùc khoûe sinh saûn nhaän ñònh nhö vaäy. Laøm caùch naøo
ñeå noùi vôùi treû baét ñaàu lôùn moät caùch thaúng thaén nhaát, roõ
raøng nhaát veà giôùi tính, veà tình duïc vaãn ñang laø chuyeän
coøn baøn caõi. Nhaø tröôøng, caùc baäc cha meï ñaõ ñöa ra
khoâng bieát bao nhieâu yù kieán, baøn luaän trong khi nhöõng
vaán ñeà cuûa tuoåi môùi lôùn ñang hieän höõu haøng ngaøy.
Ñaõ nhieàu naêm roài, hoïc sinh mong muoán coù moät moân
hoïc veà giôùi tính, nhöng hieän vaãn chöa coù moät moân hoïc
nhö theá ñöôïc giaûng daïy chính thöùc. Caùc em hoïc sinh coù
raát ít hieåu bieát veà vaán ñeà naøy. Moät khaûo saùt môùi ñaây taïi
hai tröôøng THPT taïi Haø Noäi ñaõ cho keát quaû raát ñaùng
buoàn: hôn 20% hoïc sinh cho raèng em beù ñöôïc sinh ra
töø haäu moân, 19% hoïc sinh khoâng bieát gì. Moät giaùo vieân
noùi: “Caùc em bieát veà söùc khoûe sinh saûn raát ít vì chöông
trình hoïc treân lôùp raát haïn cheá. Caùc em thöôøng tìm hieåu
nhöõng thoâng tin naøy treân saùch, baùo, internet... nhöng
khoâng ñöôïc ñònh höôùng neân hieåu bieát chæ laø baäp boõm
hoaëc sai leäch...”.
Mang nhöõng thaéc maéc veà chuyeän tình duïc hoûi boá meï
thì caùc em cuõng chöa bao giôø nhaän ñöôïc caâu traû lôøi ñaày
ñuû. Caùc baø meï thöôøng noùi vôùi con raèng: khi naøo lôùn seõ
bieát. Ñaây chính laø sai laàm, bôûi chuùng ñaõ coù nhu caàu ñöôïc
bieát. Chæ vì sôï “veõ ñöôøng cho höôu chaïy” maø baäc cha meï
ñaõ khoâng hay bieát laø con mình ñang “chaïy lung tung”.
♂144
Moät baø meï ñöa con ñi naïo thai noùi trong ñau xoùt: “Toâi
khoâng hieåu sao con mình laïi mang baàu ñöôïc. Haøng ngaøy
ñeán lôùp, roài caû nhöõng buoåi hoïc theâm luùc naøo boá meï cuõng
ñöa ñoùn...”. Vì ñaâu ñeán noâng noãi naøy, caâu traû lôøi chính
laø loãi cuûa caùc baäc cha meï, cuûa nhaø tröôøng ñaõ coá tình “neù
traùnh” moät ñieàu khoâng neân.
Baùo Lao Ñoäng soá 294,
ngaøy 18/12/2007, Phöông Ngoïc
♀
145
THÛÅC TÏË ÀAÁNG LO NGAÅI:

CON GAÁI NGHIÏÅN… SEX
Vieäc tieáp caän vôùi haøng loaït nhöõng dòch vuï giaûi trí
khoâng laønh maïnh ñaõ khieán nhieàu coâ naøng tuoåi teen ñeán vôùi
sex khaù sôùm. Haäu quaû cuûa vieäc naøy laø chöùng nghieän sex.
Nghieän aûnh sex: moät laàn tình côø xem photo trong ñieän
thoaïi di ñoäng cuûa ngöôøi yeâu, coâ naøng L (tröôøng DH) tình
côø phaùt hieän haøng loaït aûnh sex maùt meû, keøm beân döôùi
laø caû link ñeå taûi veà. L toø moø cheùp laïi vaøo ñieän thoaïi di
ñoäng cuûa mình roài toái hoâm aáy lieàn leân maïng xem ngay.
Moät mình trong phoøng vôùi chieác laptop, haøng loaït aûnh
sex hieän ra. Khoâng ngaàn ngaïi, coâ cheùp veà maùy vaø save
luoân vaøo ñieän thoaïi ñeå tieän mang ra xem nhöõng luùc raûnh.
Beà ngoaøi L laø moät coâ gaùi bình thöôøng nhöng ñeâm ñeán
L laïi trôû thaønh moät coâ naøng nghieän sex thöïc thuï. L xem
sex nhö moät thuù vui cuûa mình, hoâm naøo khoâng xem aûnh
sex laø böùc boái khoâng chòu ñöôïc. Töø ngaøy sôû höõu nhöõng
loâ aûnh sex trong tay, L chaúng daùm cho ai möôïn ñieän
♂146
thoaïi, coâ baïn ít noùi haún ra, chæ thaáy mình laø chính mình
khi ñeán vôùi aûnh sex. Laém luùc ñang chaïy xe maø ñaàu oùc
L cöù nghó veà nhöõng hình aûnh “maùt meû” maø L ñaõ töøng
xem khieán coù laàn suyùt chuùt nöõa coâ toâng vaøo daûi phaân
caùch treân ñöôøng...
Nghieän phim sex: thöôøng hay löôùt blog vaøo ban ñeâm
neân coâ naøng P (tröôøng NT) ñöôïc meänh danh laø “nöõ hoaøng
blog”. Moät laàn tình côø vaøo blog coù hình traùi tim, P phaùt
hieän ra ñaây laø blog chöùa phim “ñen”. Toø moø, P nhanh
choùng môû ra xem vaø töø ñoù cöù toái laø P laïi vaøo trang blog
ñoù ñeå xem phim. Blog thöôøng xuyeân caäp nhaät phim môùi
neân P ngaøy caøng nghieän. Xem phim, bò kích thích neân P
quyeát ñònh leân maïng chat sex ñeå thoûa maõn. Ban ñaàu coøn
e ngaïi nhöng daàn daø P saün saøng show haøng ñeå baïn tình
show laïi cho mình xem. Tröôït daøi trong theá giôùi sex, P
trôû neân traàm caûm vaø moät laàn daïi doät P ñaõ heïn vôùi moät
teân con trai treân maïng vaøo nhaø nghæ ñeå thoûa maõn tính
toø moø cuûa mình...
Con gaùi nghieän sex quaû laø moät thaûm hoïa, neáu khoâng
döøng laïi ñuùng luùc seõ coù ngaøy baïn töï gaùnh laáy haäu quaû
nghieâm troïng ñaáy. Toát nhaát laø neân caûnh giaùc vôùi sex
ñeå khoâng töï bieán mình thaønh coâng cuï cuûa noù teen nheù!
(Nguyeãn Thanh Sang1).
Giaûi phaùp naøo?
Thaät khoù coù giaûi phaùp höõu hieäu khi giaûi quyeát vaán naïn
quan heä tình duïc buoâng thaû ôû löùa tuoåi thanh thieáu nieân
1 http://vn.news.yahoo.com/muc/20080811/ttn-con-gai-nghien-sex-
bbce606.html)
♀
147
cuøng vôùi voâ soá nhöõng haäu quaû khoù löôøng maø noù mang
laïi. Bôûi hai ñònh höôùng cô baûn cuûa GDGT cho tuoåi VTN
hieän naøy laø: “Giöõ mình, noùi khoâng vôùi tình duïc” (nhaèm
khuyeán khích giôùi treû bieát kieân nhaãn chôø ñôïi “chuyeän aáy”
tôùi luùc hoân nhaân), vaø chöông trình giaùo duïc “Tình duïc
an toaøn” (voán ñeå traùnh thai vaø phoøng beänh), ñeàu khoâng
theå ñöa ra nhöõng lôøi giaûi roõ raøng vaø hieäu quaû.
Ñöøng neân nhaàm GDGT laø moân hoïc chæ lieân quan ñeán
tình duïc, ñoù laø moân hoïc nhaèm phaùt trieån toaøn dieän nhaân
caùch VTN (Xem chöông 1: Giôùi thieäu veà GDGT).
Moä t keá t quaû nghieâ n cöù u cuû a Hoï c vieä n Alan
Guttmacher thuoäc Hoäi Keá hoaïch hoùa gia ñình Myõ cho
thaáy: Sôû dó tæ leä treû môùi lôùn mang thai vaø quan heä tình
duïc sôùm ñaõ giaûm xuoáng, ngoaøi lyù do toân giaùo ra chính
laø nhôø gia ñình thöïc hieän ñöôïc boán ñieàu sau ñaây:
1. Duy trì moät moái quan heä caûm thoâng, yeâu thöông,
gaén boù, chia seû vaø tình caûm maät thieát giöõa cha meï vaø
con caùi.
2. Giaùo duïc vaø phaân tích thieät hôn cho con caùi bieát
raèng chuùng neân giöõ mình vaø ñôïi ñeán moái quan heä hoân
nhaân roài haõy thöïc hieän chuyeän vôï - choàng;
3. Cha meï khoâng neân thaûo luaän ñeán vieäc ngöøa thai
tröôùc maët con caùi khi chuùng coøn quaù nhoû;
4. Giöõ cho moâi tröôøng soáng trong gia ñình ñöôïc laønh
maïnh, khoâng coù söï can döï cuûa caùc loaïi baùo chí, caùc keânh
truyeàn hình, truyeàn thanh ñoäc haïi, cuõng nhö vieäc baûo veä
con caùi khoûi söï nguy hieåm treân maïng internet.
♂ 148
Thöïc teá cuõng chöùng minh raèng nhöõng em gaùi naøo

gaàn guõi vôùi meï cuûa mình hôn, nhöõng ngöôøi meï naøo dieãn
ñaït ñaày ñuû vaø roõ raøng veà quan ñieåm cuûa hoï ñoái vôùi vieäc
quan heä tình duïc sôùm ôû löùa tuoåi thanh thieáu nieân thì
nhöõng em gaùi ñoù thöôøng vaãn giöõ gìn ñöôïc söï trinh tieát
cho ñeán hoân nhaân.
Hôn nöõa, nhöõng ngöôøi meï cuûa nhöõng coâ gaùi vaãn coøn
trinh nguyeân thöôøng coù khuynh höôùng bieát raát roõ con gaùi
cuûa hoï ôû ñaâu khi chuùng khoâng coù maët ôû nhaø, bieát roõ baïn
beø cuûa con vaø vaãn thöôøng duy trì ñöôïc nhöõng hoaït ñoäng
mang tính chaát gia ñình, thí duï nhö caùc thaønh vieân quaây
quaàn trong böõa côm chung, cuøng nhau baøn luaän, ñoïc saùch
hay xem truyeàn hình chung hay cuøng ñi caém traïi, tham
quan moät nôi naøo ñoù vaø trong phaïm vi cuûa gia ñình...
Söï can döï cuûa caùc baäc cha meï trong vieäc giaûng
daï y vaø giaû i nghóa roõ raø n g cho con caù i veà nhöõ n g
laàm laïc cuûa chuyeän quan heä tình duïc sôùm seõ laøm
taêng hieäu quaû khi caùc em ñöôïc tieáp caän vôùi nhöõng
chöông trình giaû n g daï y veà GDGT ôû nhaø tröôø n g.
Suy cho cuøng, nhöõng vaán ñeà coù lieân quan ñeán tình duïc
beân ngoaøi phaïm vi cuûa hoân nhaân, chính laø nhöõng vaán
ñeà coù lieân quan tröïc tieáp ñeán ñaïo ñöùc luaân lyù. Chæ coù hai
nôi coù theå thöïc hieän giaùo duïc ñieàu naøy moät caùch thaønh
coâng maø thoâi, ñoù laø gia ñình vaø nhaø tröôøng.
Baùo Lao Ñoäng Cuoái tuaàn
soá 24 ngaøy 15/06/2008,
Ngoâ Quoác Ñoâng, Vieän KHXH Vieät Nam
♀
149
PHOÂNG NGÛÂA QUAN HÏÅ TÒNH DUÅC SÚÁM

ÚÃ VÕ THAÂNH NIÏN
Quan heä tình duïc sôùm ôû tuoåi VTN laø moät thöïc teá
ñaùng lo ngaïi ôû haàu heát caùc nöôùc ñaõ vaø ñang phaùt trieån.
Ñeå phoøng ngöøa vaán naïn naøy, nhieàu nöôùc ñaõ löïa choïn
giaûi phaùp GDGT nhaèm giuùp caùc em hieåu bieát veà söï phaùt
trieån sinh hoïc cuûa baûn thaân, giôùi tính vaø xaây döïng moái
quan heä nam nöõ phuø hôïp vôùi kyø voïng cuûa xaõ hoäi. Trong
GDGT, cha meï coù theá maïnh vì coù theå taïo ñöôïc baàu khoâng
khí tin caäy, côûi môû ñeå con caùi chia seû.
Tröôùc heát, giuùp caùc em phaân bieät tình yeâu vaø tình
duïc: tình yeâu laø thöù tình caûm ñaëc bieät mang maøu saéc cuûa
caûm xuùc vaø söï haáp daãn nam nöõ (trong ñaïi ña soá tröôøng
hôïp) nhöng thöôøng chöa chín chaén ôû ñoä tuoåi VTN trong
khi tình duïc thieân veà haønh ñoäng ñem laïi khoaùi caûm cho
nhau hoaëc cho baûn thaân (töï kích duïc) vaø VTN caàn hieåu
roõ nhöõng giôùi haïn cuûa tình duïc vaø nguy cô cuûa quan heä
tình duïc buoâng thaû.
♂150
Giuùp caùc em ñoái phoù vôùi aùp löïc cuûa baïn beø: vì aùp
löïc cuûa baïn beø maø nhieàu VTN ñaõ phaïm sai laàm (daãn ñeán
nghieän ngaäp ma tuùy hay nhieãm HIV/AIDS do bò thuùc
ñaåy quan heä tình duïc vôùi gaùi maïi daâm) do ñoù chæ neân
keát baïn vôùi nhöõng ngöôøi cuøng chí höôùng muoán kieàm
cheá, traùnh quan heä tình duïc tröôùc hoân nhaân vaø bieát sôï
söï laây nhieãm caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc,
nhaát laø HIV/AIDS.
Giuùp caùc em nhaän bieát nhöõng hoaøn caûnh daãn ñeán
quan heä tình duïc sôùm: nhöõng cuoäc vui nhieàu caùm doã,
vôùi taùc duïng cuûa röôïu hoaëc thöû duøng ma tuùy vaø nhaát laø
xem baêng hình sa ñoaï. Trong nhöõng hoaøn caûnh ñoù, taâm
trí lu môø, khoù kieåm soaùt noåi nhu caàu theå chaát, caøng deã
ngaû theo aùp löïc baïn beø. Laïi caàn caûnh giaùc vôùi loaïi thuoác
coù theå hoøa vaøo bia röôïu ñeå ñöa ngöôøi uoáng ñi ñeán quan
heä tình duïc moät caùch voâ thöùc.
Giuùp caùc em nhaän bieát nhöõng nguy cô cuûa quan heä tình
duïc sôùm
Mang thai vaø sinh ñeû sôùm, naïo thai khoâng an toaøn
vôùi nhöõng bieán chöùng tröôùc maét vaø laâu daøi (thuûng töû
cung, chaûy maùu, nhieãm khuaån, voâ sinh...), maéc caùc beänh
laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc, ung thö coå töû cung... Ñaây
laø nhöõng haäu quaû theå chaát cuûa quan heä tình duïc sôùm
nhöng nhöõng aûnh höôûng taâm lyù do nhöõng haäu quaû noùi
treân gaây ra cuõng raát naëng neà.
Ngöôøi con gaùi chöa ñuû 18 tuoåi, haàu heát ñang ôû ñoä
tuoåi hoïc phoå thoâng, kieán thöùc khoa hoïc cuõng nhö kinh
♀
151
nghieäm soáng coøn quaù ít oûi, laïi chöa thöïc söï tröôûng thaønh
veà maët taâm sinh lyù cho neân hoï laø nhöõng ngöôøi deã bò toån
thöông, raát deã ñi ñeán caùc quyeát ñònh tieâu cöïc (töï saùt,
buoâng thaû, traàm caûm...) khi coù nhöõng khuûng hoaûng, beá
taéc trong cuoäc soáng. Moät coâ gaùi môùi lôùn khi bò mang thai
ngoaøi yù muoán thöôøng phaûi ñi ñeán quyeát ñònh naïo thai.
Naïo thai xong thì “haäu quaû” ñaõ ñöôïc giaûi quyeát nhöng
coøn nhöõng aûnh höôûng taâm - sinh lyù vaø caùc taùc ñoäng xaõ
hoäi leân moät tinh thaàn coøn non nhö vaäy seõ ra sao, lieäu hoï
coù theå tröôûng thaønh moät caùch bình thöôøng?
Vieãn caûnh ñen toái, beá taéc cuûa vieäc laøm meï ôû nhöõng
coâ gaùi treû lôõ coù thai ngoaøi hoân nhaân laø moät thöïc traïng
deã nhaän thaáy: hoï thieáu söï hoã trôï veà tình caûm (baïn tình
boû rôi, ñoâi khi caû gia ñình cuõng ruoàng raãy) vaø kinh teá
ñeå nuoâi con. Nhieàu coâ gaùi ñaõ phaûi chòu ñöïng moät giai
ñoaïn daøi vaát vaû, tuûi hoå, laån traùnh ñeå cuoái cuøng phaûi boû
laïi ñöùa treû sô sinh cho moät nhaø hoä sinh hay moät beänh
vieän naøo ñoù, thaäm chí treân gheá ñaù coâng vieân hay trong
thuøng raùc vì khoâng theå nuoâi noåi con hay vì muoán raûnh
rang ñeå laøm laïi cuoäc ñôøi. Moät soá em mang thai coù theå ñi
ñeán hoân nhaân moät caùch mieãn cöôõng nhöng nhöõng cuoäc
hoân nhaân naøy thöôøng khoâng haïnh phuùc hoaëc tan vôõ sau
ñoù (vì phaàn lôùn nhöõng thai ngheùn khoâng mong muoán laø
keát quaû cuûa haønh ñoäng tình duïc do laàm lôõ, caû tin, doái
löøa, khoâng coù söï toân troïng vaø tình yeâu ñích thöïc).
♂152
CHÛÁNG CHÓ LAÂM NGÛÚÂI TRÛÚÃNG THAÂNH
Trong xaõ hoäi coâng nghieäp phaùt trieån, raát nhieàu ngöôøi
treû quan taâm ñeán vieäc hoïc ñeå coù baèng laùi xe hôn laø hoïc
ñeå hieåu chính mình vaø ñeå bieát soáng nhö theá naøo vôùi baïn
tình. Phaûi maát haøng traêm giôø hoïc, phaûi qua nhöõng kyø
thi nghieâm tuùc baïn môùi chính thöùc ñöôc coâng nhaän laø
coù ñuû kyõ naêng ñieàu khieån xe. Tuy nhieân, kyõ naêng thuaàn
hoùa chieác xe laøm sao coù theå so saùnh ñöôïc vôùi kyõ naêng
ñeå soáng hoøa hôïp vôùi baïn tình (hay vôï, choàng) nhöng laïi
khoâng caàn hoïc moät giôø naøo, khoâng caàn thi cöû cuõng nhö
khoâng bao giôø phaûi xuaát trình moät chöùng chæ naøo?
Yeâu laø vieäc phaûi hoïc - hoïc ñeå coù moái quan heä hoøa
hôïp trong cö xöû haøng ngaøy vaø caû trong ñôøi soáng rieâng
tö cuûa hai ngöôøi (ñeå hieåu nhau hôn veà taâm lyù, xuùc caûm
vaø theå chaát)... Caùc xaõ hoäi Ñoâng Taây trong moät thôøi gian
daøi tröôùc ñaây vaø caû hieän nay vaãn toàn taïi moät quan nieäm
raèng chuyeän nam nöõ yeâu nhau laø vieäc khoâng caàn phaûi
hoïc, thaäm chí coøn khoâng neân noùi tôùi hay “caám kî” vaø
nöõ giôùi caøng khoâng coù cô hoäi hieåu bieát trong khi hieåu
♀
153
bieát cuûa nam giôùi cuõng chaúng hôn gì vaø coøn sai leäch. Hoïc
caùch ñeå soáng haïnh phuùc vôùi nhau cuõng khoâng coù giôùi
haïn thôøi gian maø laø vieäc hoïc caû ñôøi vì cuoäc soáng cuûa caëp
baïn tình luoân coù nhieàu bieán ñoäng, thay ñoåi theo tuoåi taùc
cuõng luoân caàn khaùm phaù laãn nhau, ñeå khoâng rôi vaøo söï
nhaøm chaùn, ñôn ñieäu.
Hoïc caùch ñem laïi haïnh phuùc cho nhau
Coù theå chæ nghó ñeán vieäc laøm cho baïn tình thoûa maõn
maø queân chính baûn thaân mình? Caùch löïa choïn ñoù cuõng coù
theå daãn ñeán söï haøi loøng nhaát ñònh cho baûn thaân nhöng ñoù
môùi chæ laø söï haøi loøng veà tinh thaàn vaø tình yeâu beàn vöõng
khoâng theå soáng chæ baèng moùn aên tinh thaàn ñoù. Nam giôùi
coù xu höôùng ño söùc maïnh nam tính cuûa mình qua möùc ñoä
thoûa maõn cuûa baïn tình vaø hoï luoân coá gaéng ñeå trôû thaønh
ngöôøi tình tuyeät vôøi. Coøn nhöõng phuï nöõ khoân ngoan thì
khoâng caàn tìm khaû naêng tuyeät vôøi cuûa mình ôû choã laøm
cho nam giôùi coù khoaùi cöïc (vì hoï bieát raèng sôùm muoän gì
thì nam giôùi cuõng xuaát tinh vaø coù khoaùi cöïc) maø ôû choã
laøm cho mình luoân haáp daãn nam giôùi. Ñieàu quan troïng
ñoù khoâng phaûi phuï nöõ naøo cuõng laøm noåi vì hoï phaûi bieát
chuaån bò cho chính mình moät traïng thaùi saün saøng trao
taëng vaø ñoùn nhaän. Chính traïng thaùi aáy laø quaø taëng tình
yeâu tuyeät vôøi cho baïn tình, laø caùi duyeân rieâng cuûa moãi
ngöôøi phuï nöõ. Nam giôùi öa thích moät ngöôøi tình soâi noåi
vaø chia seû chöù khoâng phaûi moät ngöôøi phuï nöõ chaáp nhaän
nhöng “laïnh baêng” hoaëc chòu ñöïng. Khi hai cô theå cuøng
tìm ñeán vôùi nhau thì ñoù seõ laø nhöõng khoaûnh khaéc laøm
cho moái quan heä theâm beàn chaët. Thoâng thöôøng, khi nöõ
♂ 154
giôùi noùi veà tình duïc, hoï noùi veà khoaùi caûm cuûa hoï; coøn
nam giôùi laïi hay noùi veà khoaùi caûm cuûa baïn tình. Vì vaäy,
phuï nöõ hình nhö luoân phaûi chòu moät aùp löïc, moät meänh
leänh laø phaûi coù khoaùi caûm..., trong khi nam giôùi ñoâi khi
daùm queân caû quyeàn lôïi cuûa chính mình.
Ñeå hoøa hôïp, caàn phaù vôõ haøng raøo yeân laëng giöõa hai
ngöôøi. Söï yeân laëng coù nguoàn goác chuû yeáu töø maëc caûm
coi tình duïc laø dung tuïc. Söï khôûi xöôùng tình duïc khoâng
phaûi laø ñaëc quyeàn cuûa nam giôùi cuõng nhö noùi leân nhu
caàu hay söï khoâng haøi loøng cuûa mình khoâng phaûi laø ñieàu
“caám kî” ñoái vôùi nöõ giôùi. Nhieàu truïc traëc trong ñôøi soáng
tình duïc chæ vì caëp baïn tình khoâng hieåu nhau.
Hoïc ñeå hieåu veà tình duïc ngöôøi
Nhieàu ngöôøi nghó raèng tình duïc chæ laø haønh ñoäng
giao hôïp, laø thöïc haønh nhöõng ñoäng taùc cô giôùi ñeå coù
khoaùi caûm... Nghó nhö vaäy laø phuû boùng ñen leân haønh vi
tình duïc, laø laøm ngheøo naøn ñi caùi phaïm vi phong phuù
cuûa haønh vi naøy. Ngaøy nay, tình duïc ñöôïc hieåu laø taát
caû nhöõng gì taïo ra caûm xuùc vaø khoaùi caûm, töø cöû chæ aâu
yeám, vuoát ve nheï nhaøng ñeán nhöõng kích thích maïnh meõ.
Tình duïc ngöôøi cuõng khoâng coù moâ hình chung maø moãi
caëp baïn tình coù caùch rieâng ñeå hoøa hôïp, ñeå haøi loøng veà
nhau. Tình duïc ôû nhöõng ngöôøi coù tuoåi khaùc vôùi nhöõng
ngöôøi treû, nöõ khaùc vôùi nam nhöng ñeàu coù moät yeâu caàu
chung laø söï toân troïng nhau, coù yù thöùc ñem laïi khoaùi caûm
cho nhau. Tình duïc ngöôøi khoâng chaáp nhaän söï baát bình
ñaúng, söï ban phaùt, söï cöôõng eùp. Caëp baïn tình hieåu bieát
♀
155
veà cô theå cuûa nhau bao giôø cuõng laøm cho ñôøi soáng tình
duïc cuûa hoï theâm höông vò.
Maëc duø toân troïng tình duïc khaùc giôùi laø xu höôùng cô
baûn cuûa haønh vi tình duïc ngöôøi vì noù baûo ñaûm söï toàn
taïi cuûa gioáng loaøi nhöng ngöôøi ta cuõng khoâng coù quyeàn
kyø thò hay ñaøn aùp nhöõng xu höôùng tính duïc khaùc (ñoàng
giôùi, löôõng tính duïc) vì xu höôùng tính duïc laø vaán ñeà thuoäc
quyeàn cô baûn cuûa con ngöôøi, laø thaønh phaàn taïo neân baûn
saéc giôùi, vai troø giôùi, nhaân caùch.
Moät soá ngöôøi noùi ñeán tình duïc ñeïp - thöïc chaát ñoù
laø söùc khoûe tình duïc, moät khaùi nieäm ñaõ ñöôïc Toå chöùc Y
teá Theá giôùi phaùt hieåu töø naêm 1976, noù bao haøm ba noäi
dung cô baûn: tình duïc an toaøn vaø haïnh phuùc, tình duïc
thoaùt khoûi nhöõng nieàm tin sai leäch, tình duïc vôùi naêng
löïc töï kieåm soaùt. Yeâu vaø tình duïc (theo nghóa roäng cuûa
töø keùp naøy) laø hai vaán ñeà khoâng taùch rôøi vaø tình duïc
khoâng coøn laø vaán ñeà cuûa caù nhaân maø noù coù theå ñem laïi
nhöõng haäu quaû xaõ hoäi.
Hoïc ñeå hieåu tình duïc ñem laïi ñieàu gì cho moãi ngöôøi
Trong moái quan heä giöõa hai ngöôøi nam nöõ, öùng xöû
cuûa hoï theå hieän ôû nhöõng caáp ñoä hoaøn toaøn khaùc nhau:
Tình duïc, tình yeâu vaø lí trí. Tình duïc caàn thieát ñeå thoûa
maõn nhöõng nhu caàu baûn naêng vaø sinh saûn; ngaøy nay nhôø
coù caùc phöông phaùp traùnh thai, tình duïc nhieàu khi chæ laø
phöông tieän ñeå höôûng thuï khoaùi caûm, thoaùt khoûi nhöõng
lo laéng veà sinh saûn. Tình yeâu hay nhöõng rung ñoäng cuûa
traùi tim laø khía caïnh ñaëc tröng nhaát cuûa con ngöôøi, coù
♂156
khaû naêng laøm cho con ngöôøi trôû neân toát hôn, maïnh hôn,
nhöng nhieàu khi cuõng lieàu lónh hôn ñeán möùc muø quaùng.
Lyù trí laø khaû naêng phaùn xeùt, löïa choïn, quyeát ñònh, noù taïo
neân ñaëc thuø cho haønh vi tình duïc ngöôøi (cuõng laø ñieåm
chuû yeáu ñeå phaân bieät vôùi haønh vi tính duïc cuûa ñoäng vaät):
con ngöôøi khoâng phaûi tìm kieám khoaùi laïc baèng moïi giaù
maø nhôø coù lyù trí con ngöôøi coù yù thöùc veà haønh vi tình
duïc cuûa mình. Neáu khoâng coù lyù trí thì khoâng theå coù loøng
chung thuûy, khoâng theå bieát yù nghóa nhaân vaên vaø xaõ hoäi
cuûa keá hoaïch hoùa gia ñình cuõng nhö khoâng bieát söï caàn
thieát phaûi thöïc haønh tình duïc an toaøn ñeå phoøng nguy cô
laây nhieãm HIV/AIDS. Ngöôøi coù ñôøi soáng tình duïc haøi hoøa
laø ngöôøi bieát keát hôïp caû ba caáp ñoä noùi treân trong haønh
vi cuûa mình. Moät trong nhöõng khía caïnh ñaùng buoàn cuûa
xaõ hoäi tieâu thuï laø taùch rôøi tình duïc vaø tình yeâu vaø bieán
chuùng thaønh haøng hoùa.
Hoïc ñeå hieåu nhöõng haønh vi tình duïc... khoâng ñöôïc xaõ hoäi
vaên minh chaáp nhaän
Maëc duø con ngöôøi ñaõ coù thaùi ñoä roäng löôïng hôn ñoái
vôùi caùc xu höôùng tình duïc nhöng haønh vi tình duïc bò leân
aùn nhieàu nhaát laø söï laïm duïng tình duïc ñoái vôùi treû em
(tröôùc tuoåi daäy thì, töø 13 tuoåi trôû xuoáng. Coâng öôùc cuûa
Lieân Hieäp Quoác veà quyeàn treû em ñöôïc thoâng qua ngaøy 20
thaùng 11 naêm 1989 coi döôùi 16 tuoåi laø treû em). Quaáy roái
tình duïc (ôû moät soá nöôùc) bò coi laø toäi hình söï. Cöôõng böùc
tình duïc ñöông nhieân laø toäi hình söï, trong luaät phaùp cuûa
moät soá nöôùc, khi ngöôøi vôï ñaõ töø choái maø ngöôøi choàng cöù
coá tình eùp buoäc cuõng bò coi laø cöôõng böùc tình duïc. ÔÛ nöôùc
♀
157
ta, ngöôøi laïm duïng, hieáp daâm treû em (caû trong phaïm vi
gia ñình) phaûi chòu hình phaït naëng. Moïi tröôøng hôïp giao
caáu vôùi treû em döôùi 13 tuoåi ñeàu bò coi laø phaïm toäi hieáp
daâm vaø möùc hình phaït raát cao: 20 naêm tuø, chung thaân
hoaëc töû hình (Luaät hình söï söûa ñoåi naêm 1997).
Hoïc ñeå bieát thöïc haønh tình duïc an toaøn laø moät giaù trò xaõ hoäi
Thay ñoåi haønh vi ñaõ thaønh thoùi quen laø moät quaù
trình khoù khaên, ngöôøi ta khoâng theå deã daøng thay ñoåi neáu
khoâng yù thöùc ñöôïc nhöõng nguy cô do haønh vi ñoù ñem laïi.
Thöïc haønh tình duïc an toaøn laø söï löïa choïn nhaèm ñem laïi
söï an toaøn vaø söùc khoûe, bao goàm vieäc söû duïng bao cao
su trong quan heä tình duïc khi coù nguy cô bò nhieãm caùc
beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc (keå caû HIV/AIDS),
söû duïng caùc bieän phaùp traùnh thai tin caäy, söû duïng kim
vaø bôm tieâm saïch (ñeà phoøng laây nhieãm HIV) vaø kieåm
tra y teá khi nghi ngôø bò nhieãm caùc beänh laây truyeàn qua
ñöôøng tình duïc. Neáu nhö moïi ngöôøi trong xaõ hoäi toân
troïng nhöõng nguyeân taéc noùi treân cuûa tình duïc an toaøn thì
ñaïi dòch AIDS laøm sao coù theå lan roäng, chính vì theá maø
thöïc haønh tình duïc an toaøn coù yù nghóa cuûa moät giaù trò xaõ
hoäi, coù vò trí xöùng ñaùng trong thang giaù trò ñaïo ñöùc cuûa
coäng ñoàng nhö toân troïng phaùp luaät, baûo veä moâi tröôøng,
giuùp ñôõ ñoàng loaïi...
Cho ñeán nay laøm ngöôøi tröôûng thaønh khoâng caàn moät
chöùng chæ naøo, hình nhö cuõng chöa coù coâng trình nghieân
cöùu xaõ hoäi hoïc nghieâm tuùc naøo so saùnh nhöõng em lôùn
leân nhö caây coû vôùi nhöõng em ñöôïc trang bò nhöõng hieåu
bieát noùi treân tröôùc khi böôùc vaøo ñôøi.
♂158
SÛÁC KHOÃE TÒNH DUÅC VAÂ NHÛÄNG BÙN KHOÙN

THÛÚÂNG COÁ ÚÃ VÕ THAÂNH NIÏN BIÏËT... HOÃI AI?
Tính duïc laø gì?

Laø mong muoán thoûa maõn moät nhu caàu sinh lyù naøo
ñoù nhö ñoùi muoán aên, khaùt muoán uoáng, nhôù nhung muoán
gaëp gôõ. Con ngöôøi sinh ra ñaõ coù tính duïc, nhôø coù tính
duïc môùi toàn taïi. Moïi hoaït ñoäng sinh lyù ñaït muïc ñích ñeàu
gaây khoaùi caûm (keå caû khoaùi caûm ñöôïc ñaïi tieåu tieän). Coù
khoaùi caûm baûn theå vaø khoaùi caûm tinh thaàn vaø hai loaïi
khoaùi caûm naøy cuõng aûnh höôûng ñeán nhau, ví duï cô theå
ñöôïc höôûng nhöõng caûm giaùc deã chòu coù theå laøm cho tinh
thaàn vui veû, phaán chaán; ngöôïc laïi, moät tin vui laøm cho
cô theå khoûe khoaén, queân meät, queân ñoùi. Vaäy tính duïc laø
baûn naêng, laø xung ñoäng ñaõ coù ngay töø khi môùi sinh ra,
treû nhoû ñaõ coù nhöõng bieåu hieän cuûa söï ñoøi thoûa maõn nhu
caàu tính duïc: neáu ñöôïc ngöôøi meï voã veà, oâm aáp, vuoát ve,
hoân hít, noù toû ra deã chòu. Moïi haønh vi tìm kieám caûm giaùc
deã chòu treân baûn thaân mình ñeàu baét nguoàn töø baûn naêng
tính duïc nhöng chöa phaûi laø haønh vi tình duïc.
♀
159
Quan nieäm veà tính duïc ngaøy nay nhö theá naøo?
Ngaøy nay, khi ta noùi tính duïc ngöôøi laø ñeå chæ toång
theå con ngöôøi nhö laø ngöôøi nam hay nöõ vôùi nhöõng neùt
tính caùch rieâng cuûa moãi giôùi. Nhöõng neùt tính caùch naøy
chòu aûnh höôûng cuûa giaùo duïc, neàn vaên hoùa, kinh teá cuûa
xaõ hoäi. Vì theá, quaù trình hình thaønh tính duïc, giôùi tính
vaø nhaân caùch thöïc chaát chæ laø moät. Nhö vaäy, “tính duïc”
laø toång theå con ngöôøi, bao goàm moïi khía caïnh ñaëc tröng
cuûa con trai hay con gaùi, ñaøn oâng hay ñaøn baø vaø bieán
ñoäng suoát ñôøi. Tính duïc phaûn aùnh tính caùch ngöôøi, khoâng
phaûi chæ laø baûn chaát sinh duïc. Vì laø moät bieåu ñaït toång
theå cuûa nhaân caùch, tính duïc lieân quan tôùi yeáu toá sinh
hoïc, taâm lyù, xaõ hoäi, tinh thaàn vaø vaên hoùa cuûa ñôøi soáng.
Nhöõng yeáu toá naøy aûnh höôûng tôùi söï phaùt trieån nhaân caùch
vaø moái quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi vaø do ñoù taùc ñoäng
trôû laïi xaõ hoäi” (SIECUS).
Tình duïc laø gì?
Laø nhu caàu coù khoaùi caûm vôùi moät ñoái töôïng khaùc giôùi
(90% loaøi ngöôøi thuoäc xu höôùng tình duïc khaùc giôùi, 10%
thuoäc caùc xu höôùng khaùc). Noùi ñeán tình duïc nhieàu khi
ngöôøi ta töôûng chæ laø haønh ñoäng giao hôïp giöõa nam nöõ,
nhöng tình duïc coøn bao haøm caû nhöõng haønh ñoäng khôi
gôïi khoaùi caûm khaùc nhö oâm hoân, vuoát ve, töï kích duïc...
Ngöôøi ñöôïc coi laø trinh tieát (hay trinh traéng) laø ngöôøi
chöa bao giôø coù haønh ñoäng giao hôïp vôùi ngöôøi khaùc giôùi.
Theo nghóa roäng vaø phaùt bieåu ñaày ñuû hôn, tình duïc
laø haønh vi ñeå tìm kieám khoaùi caûm hoaëc ñeå sinh saûn, coù
♂160
noäi haøm roäng, khoâng chæ coù nghóa laø giao hôïp giöõa ngöôøi
nam vaø ngöôøi nöõ maø coøn bao goàm caû nhieàu haønh vi khaùc
nhaèm ñem laïi khoaùi caûm, baèng tay hay baèng mieäng, ôû
vuøng cô quan sinh duïc hay ôû nhöõng boä phaän khaùc cuûa
cô theå. Cuõng vaãn laø tình duïc khi thöïc haønh tìm kieám
khoaùi caûm vôùi baïn tình khaùc giôùi hay cuøng giôùi, vôùi moät
ngöôøi hay nhieàu hôn moät ngöôøi, töï mình gaây khoaùi caûm
(thuû daâm) hay gaây khoaùi caûm cho nhau, mô töôûng ñeán
chuyeän tình duïc hay söû duïng duïng cuï chuyeân duïng.
Nhöõng yeáu toá naøo taïo neân tính duïc ngöôøi?
Tính duïc ngöôøi laø söï toång hôïp cuûa boán yeáu toá: giôùi
sinh hoïc, baûn saéc giôùi, vai troø xaõ hoäi cuûa giôùi vaø xu höôùng
tình duïc (Xem phaàn: Nhöõng hieåu bieát veà giôùi).
Nhöõng haønh vi tình duïc naøo khoâng ñöôïc xaõ hoäi vaên minh
chaáp nhaän?
Nhöõng haønh vi tình duïc phi ñaïo ñöùc, vi phaïm thuaàn
phong myõ tuïc cuûa coäng ñoàng vaø söï töï do, töï nguyeän.
Cuï theå laø haønh vi xaâm haïi tình duïc treû em, maïi daâm treû
em, quaáy roái tình duïc, cöôõng böùc tình duïc. Nhieàu haønh
vi tình duïc sai laïc khaùc cuõng khoâng ñöôïc neàn vaên hoùa
cuûa nhieàu coäng ñoàng chaáp nhaän nhö haønh vi phoâ baøy,
haønh vi tình duïc vôùi ñoäng vaät...
Theá naøo laø quaáy roái tình duïc?
Laø nhöõng cöû chæ, lôøi noùi khieám nhaõ, tuïc tóu nhaèm vaøo
phuï nöõ hoaëc coá yù ñuïng chaïm vaøo cô theå hoï laøm cho hoï
maát töï nhieân, maát thoaûi maùi trong sinh hoaït, aên maëc hoaëc
laøm vieäc. Nhö vaäy coù nhieàu kieåu quaáy roái tình duïc: ôû nôi
♀
161
coâng coäng, treân ñöôøng phoá, nôi laøm vieäc, trong gia ñình
(vôùi ngöôøi giuùp vieäc...) vaø caû ôû caùc tröôøng hoïc. Phuï nöõ
luoân laø muïc tieâu choøng gheïo, ñuøa côït cuûa nam giôùi, laøm
toån thöông ñeán nhaân phaåm cuûa hoï. ÔÛ Myõ, quaáy roái tình
duïc laø haønh ñoäng phaïm phaùp. ÔÛ Vieät Nam, quaáy roái tình
duïc chöa ñöôïc dö luaän chuù yù leân aùn, xaõ hoäi chöa nhìn
nhaän vaán ñeà naøy moät caùch nghieâm tuùc, coù leõ vì chöa coi
troïng vieäc baûo veä quyeàn töï do cuûa caù nhaân.
Hieän nay trong haønh vi cuûa thanh thieáu nieân hoïc
sinh cuõng ñaõ coù nhöõng bieåu hieän cuûa söï quaáy roái tình
duïc (hoïc sinh nam treâu gheïo traéng trôïn, thoâ bæ baïn hoïc
nöõ). Khoâng neân coi ñoù chæ laø söï tinh nghòch cuûa tuoåi hoïc
troø. Haønh vi ñoù daán saâu hôn seõ thaønh haønh vi tính duïc
khoâng kieàm cheá vaø deã phaùt trieån thaønh nhaân caùch coi
thöôøng phuï nöõ sau naøy.
Haønh vi quaáy roái tình duïc khaùc vôùi haønh vi toû tình cuûa
hoïc sinh nam vôùi baïn gaùi nhö theá naøo?
Ñaõ coù nhieàu bieåu hieän cuûa haønh vi quaáy roái tình duïc
cuûa hoïc sinh nam vôùi caùc hoïc sinh nöõ ôû caùc tröôøng hoïc.
Coù em trai phanh ngöïc aùo tröôùc em gaùi cuøng tröôøng hay
cuøng lôùp, xöng “anh” goïi “em ôi” vaø sôø vai, vuoát toùc; coù
em vieát thö boû vaøo ngaên baøn, roài baùm ñuoâi theo veà nhaø,
neáu khoâng ñaït ñöôïc muïc ñích thì laøm khoù deã (chaën xe,
ñuïng xe, saùn vaøo...), khoâng ñöôïc ñaùp laïi thì vaêng tuïc. Teä
hôn, ôû moät soá tröôøng hoïc, coù em trai coøn vaøo phoøng veä
sinh nöõ, ñöùng cöôøi hoâ hoá, khieán cho caùc em gaùi chaúng
daùm vaøo... Nhöõng söï choøng gheïo ñoù chính laø söï quaáy
roái tình duïc - haønh vi ñem laïi söï khoù chòu, xuùc phaïm
♂162
ñeán nhaân phaåm - vaø ñoù laø ñieåm khaùc bieät cô baûn giöõa
quaáy roái tình duïc vaø toû tình. ÔÛ Myõ, moät cuoäc khaûo saùt
quoác gia cho thaáy 85% hoïc sinh nöõ vaø 76% hoïc sinh nam
bò quaáy roái tình duïc
Cöôõng böùc tình duïc laø theá naøo (hay coøn goïi laø cöôõng daâm)?
Laø khi khoâng öng thuaän maø bò eùp buoäc quan heä tình
duïc. Khi ngöôøi baïn khaùc giôùi ñaõ noùi laø “khoâng” thì ngöôøi
nam phaûi hieåu laø söï töø choái. Söï cöôõng böùc ñoâi khi xaûy
ra vôùi ngöôøi ñaõ quen bieát töø laâu, thaäm chí ñaõ töøng ñöôïc
tin caäy
Laïm duïng tình duïc vôùi treû em laø theá naøo?
Laïm duïng tình duïc laø cuïm töø thöôøng duøng ñeå chæ
nhöõng haønh vi tình duïc cuûa ngöôøi lôùn ñoái vôùi treû em
döôùi 13 tuoåi (quy ñònh ôû nöôùc ta) nhöng hieåu roäng ra laø
moïi haønh vi tình duïc khoâng ñöôïc söï öng thuaän, coù tính
cöôõng eùp veà theå chaát hay doïa daãm veà taâm lyù.
Nhöõng haønh vi tình duïc ñoái vôùi caùc em caøng nhoû
tuoåi thì möùc aùn caøng cao.
Ví duï: Toäi giao caáu vôùi treû döôùi 13 tuoåi: phaït tuø 20
naêm, chung thaân, töû hình - toäi hieáp daâm treû em töø 13
tuoåi trôû leân.
Ñieàu 112: Phaït tuø töø 7 - 15 naêm - toäi cöôõng daâm treû
em töø 13 tuoåi trôû leân.
Ñieàu 113: Phaït tuø 7 - 13 naêm - toäi giao caáu vôùi treû
em 13 - 16 tuoåi.
Trong Boä luaät Hình söï coù söûa ñoåi vaø boå sung thaùng
5/1997 coøn coù boå sung caùc ñieàu:
♀
163
Ñieàu 202a: “Toäi mua daâm ngöôøi chöa thaønh nieân”

bò phaït 1 - 5 naêm vôùi ngöôøi chöa ñuû 16 tuoåi vaø döôùi 18
tuoåi; 5 - 10 naêm vôùi ngöôøi töø 13-16 tuoåi...
Ñieàu 202b: “Toäi daâm oâ vôùi treû em” bò phaït 6 thaùng -
3 naêm hay töø 3 - 7 naêm (caên cöù vaøo möùc ñoä, tính chaát,
haäu quaû...).
Baïn trai cuûa em vaø em yeâu nhau ñaõ 4 naêm, baïn aáy ñaõ
giuùp ñôõ em nhieàu (xin vieäc cho em) vaø luoân ñoái xöû toát. Chæ
coù moät ñieåm duy nhaát em khoâng thích: anh aáy toû ra muoán coù
quan heä tình duïc tröôùc hoân nhaân, ñoâi khi em phaûi vaät loän, caøo
caáu ñeán möùc coøn daáu veát thaâm tím treân ngöôøi khi em khoâng
muoán. Cö xöû nhö theá coù phaûi laø laïm duïng tình duïc khoâng?
Trong luaät phaùp cuûa moät soá nöôùc, khi ngöôøi vôï ñaõ
töø choái maø ngöôøi choàng cöù coá tình eùp buoäc cuõng bò coi
laø cöôõng böùc tình duïc. Phaûi choáng laïi söï eùp buoäc baèng
söùc maïnh ñeán möùc phaûi vaät loän vaø ñeå laïi daáu tích baàm
tím treân ngöôøi, nhö theá ñaõ quaù ñuû ñeå coi haønh vi ñoù laø
laïm duïng tình duïc, coá tình cöôõng böùc.
Neáu anh aáy boäc loä baûn chaát thoâ baïo, ích kyû vaø coi
thöôøng phuï nöõ thì ñoù khoâng phaûi laø tình yeâu chaân chính.
Tình yeâu chaân chính khoâng chaáp nhaän söï baát bình ñaúng,
söï thieáu toân troïng, thieáu söï hy sinh cho nhau.
Neáu em khoâng coù khaû naêng trao ñoåi tröïc tieáp vôùi
anh aáy (vì ruït reø, vì thieáu lyù leõ...) thì haõy cuøng anh aáy
tìm ñeán moät trung taâm tö vaán veà tình baïn, tình yeâu vaø
gia ñình - nôi ñoù seõ coù nhöõng chuyeân gia giuùp cho caû
hai ngöôøi tìm thaáy söï löïa choïn ñuùng ñaén nhaát. Neáu anh
♂
164
aáy vui veû töï nguyeän cuøng em tìm ñeán chuyeân gia tö vaán
thì laø daáu hieäu toát cuûa moät tình yeâu seõ ñöôïc cöùu vaõn,
neáu anh aáy töø choái thì em seõ phaûi coù söï löïa choïn ñeå töï
baûo veä cho mình.
Theá naøo laø loaïn luaân?
Khi bò moät ngöôøi trong gia ñình eùp buoäc coù quan heä
tình duïc. Haønh vi naøy thöôøng xaûy ra vôùi nhöõng VTN vaø
nhöõng ngöôøi naøy bò ñe doïa khoâng ñöôïc noùi ra. Ñieàu 146
cuûa Boä luaät Hình söï Vieät Nam naêm 1985 coù ñònh nghóa
veà toäi loaïn luaân nhö sau: “Ngöôøi naøo giao caáu vôùi ngöôøi
cuøng doøng maùu veà tröïc heä, vôùi anh chò em cuøng cha meï,
anh chò em cuøng cha khaùc meï hoaëc cuøng meï khaùc cha
thì bò phaït tuø töø 6 thaùng ñeán 5 naêm”.
Tình hình laïm duïng tình duïc treû em, cöôõng böùc vaø loaïn
luaân ôû Vieät Nam nhö theá naøo?
Trong soá 1.394 VTN phaïm toäi naêm 1994, toäi hieáp daâm
chieám 7,1%. Nghieâm troïng hôn caû laø hieän töôïng treû em bò
laïm duïng tình duïc, bò hieáp daâm, thaäm chí bò hieáp daâm taäp
theå coù xu höôùng gia taêng, dieãn ra ôû haàu heát taát caû vuøng,
mieàn, taát caû caùc ñòa baøn trong caû nöôùc. Theo soá lieäu cuûa
Boä Noäi vuï, Toøa aùn Nhaân daân Toái cao vaø Vieän Kieåm saùt
Nhaân daân Toái cao cho thaáy: naêm 1993, phaùt hieän 500 vuï
hieáp daâm, naêm 1994: 861 vuï, ñeán thaùng 6 naêm 1996: 520
vuï. Ñaëc bieät teä naïn hieáp daâm treû em vò thaønh nieân coù xu
höôùng gia taêng moät caùch baùo ñoäng, naêm 1993 chieám tyû
leä 14,8%, 6 thaùng ñaàu naêm 1996 laø 31%.
Veà hieän töôïng loaïn luaân, coù nhieàu vuï maát heát tính
ngöôøi. Moät coâng trình ñieàu tra ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh
♀
165
veà tình traïng laïm duïng tình duïc treû em cho thaáy nhöõng
tröôøng hôïp loaïn luaân chieám tyû leä cao (treân 50 treû em bò
xaâm haïi tình duïc). Thuû phaïm cuûa nhöõng tröôøng hôïp
loaïn luaân laø cha ruoät: 6; cha keá: 4; baùc: 3; baø con khaùc: 2.
Caùc yeáu toá nguy cô naøo daãn ñeán vieäc treû em bò laïm duïng
tình duïc?
Vieäc du nhaäp nhöõng phim aûnh ñoài truïy, teä naïn say
röôïu ôû ñaøn oâng... (trong ñieàu tra noùi treân, coù nhöõng
tröôøng hôïp thuû phaïm bò kích ñoäng bôûi phim aûnh hay
say röôïu), neàn kinh teá thò tröôøng vôùi maët traùi cuûa noù laø
chuû nghóa höôûng thuï vaø söï phaân cöïc giaøu ngheøo ñaõ xoâ
ñaåy nhieàu em gaùi ñi vaøo con ñöôøng maïi daâm hoaëc phaûi
boû hoïc, lao ñoäng sôùm, ñaåy treû vaøo moâi tröôøng deã bò laïm
duïng. Taøn dö cuûa neáp nghó phong kieán cuûa nhieàu baäc
cha meï coi con caùi nhö vaät sôû höõu, meï coù quyeàn baùn
trinh cuûa con gaùi, cha coù quyeàn laïm duïng con vaø duøng
uy quyeàn haêm doïa. Ñaïo lyù truyeàn thoáng khoâng coøn ñöôïc
coi troïng... Tuy nhieân, laïm duïng tình duïc treû em cuõng
coøn laø vaán ñeà cuûa caû nhöõng nöôùc phaùt trieån vaø caàn ñöôïc
nghieân cöùu theâm nöõa.
Nhöõng khuûng hoaûng taâm lyù ôû treû em bò laïm duïng tình
duïc, bò khai thaùc tình duïc?
Caùc em coù nhöõng daáu hieäu cuûa söï khuûng hoaûng taâm
lyù: hoaøi nghi, thieáu tin töôûng vaøo xaõ hoäi do phaûi qua
nhieàu traûi nghieäm khoâng toát ñeïp; baát oån veà tinh thaàn, trí
tueä, khoâng theå taäp trung chuù yù laâu; caùc em thöôøng hung
haêng khaùc thöôøng, deã caõi coï nhau; moät soá em luoân bò
♂
166
aùm aûnh veà tình duïc hay caùc vaán ñeà coù lieân quan; söï chaùn
chöôøng ôû caùc em coù theå daãn ñeán choã töï töû; huûy hoaïi yù
thöùc veà giaù trò baûn thaân vaø daãn tôùi söï buoâng thaû hôn nöõa.
Nhöõng ñaëc thuø cuûa haønh vi tính duïc ngöôøi?
Haønh vi tính duïc cuûa con ngöôøi hieän ñaïi phaùt trieån
phuø hôïp vôùi xaõ hoäi vaø coù nhöõng ñaëc thuø cuûa con ngöôøi
vaên minh. Trong soá nhöõng ñaëc thuø ñoù caàn chuù yù nhaát laø
aûnh höôûng cuûa yù thöùc (voû naõo), ñaõ laøm cho con ngöôøi
bieát loaïi tröø vaø pheâ phaùn trong haønh vi tình duïc (khoâng
tìm kieám söï thoûa maõn tình duïc baèng moïi giaù, chính nhôø
taùc ñoäng naøy cuûa yù thöùc maø con ngöôøi giöõ ñöôïc söï chung
thuûy moät vôï moät choàng, bieát phoøng traùnh AIDS); bieát
phaùt trieån vaø nuoâi döôõng chöùc naêng tình duïc (laøm phong
phuù trí töôûng töôïng, taïo ñieàu kieän cho nhöõng ñaùp öùng
tình duïc phaùt trieån); bieát tinh loïc vaø naâng cao (coi laø thaáp
keùm ñoái vôùi nhöõng haønh vi tình duïc sai laïc, laøm cho ñôøi
soáng tình duïc thoaùt ra khoûi nhöõng quy luaät khaéc nghieät
veà sinh saûn, phaùt minh ra thuoác traùnh thai...). Ngoaøi ra,
moät ñaëc thuø nöõa cuûa haønh vi tình duïc trong xaõ hoäi hieän
ñaïi laø söï chia seû traùch nhieäm chung giöõa ñoâi baïn tình
(hoaëc vôï choàng), cuøng coù traùch nhieäm trong quyeát ñònh
sinh ñeû hay chöa neân sinh ñeû, trong phoøng traùnh caùc beänh
laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc, HIV/AIDS vaø thöïc haønh
moái quan heä bình ñaúng trong gia ñình vaø ngoaøi xaõ hoäi.
Kieàm cheá laø theá naøo?
Laø töï kieåm soaùt baûn thaân ñeå khoâng thöïc haønh quan
heä tình duïc ôû tuoåi chöa keát hoân. Ñoù khoâng phaûi laø moät
♀
167
yù töôûng loãi thôøi maø laø söï löïa choïn quan troïng nhaát maø
VTN caàn suy nghó nghieâm tuùc. Nhieàu vò thaønh nieân ngaøy
nay ñaõ löïa choïn söï chôø ñôïi. Moät soá ñaõ kieàm cheá vì lyù
do toân giaùo, vì moät nieàm tin naøo ñoù hoaëc vì giaù trò cuûa
baûn thaân mình. Moät soá khaùc vì sôï coù thai ngoaøi yù muoán
hoaëc bò maéc caùc beänh LTTD hoaëc ñôn giaûn chæ vì chöa
muoán. Neáu vò thaønh nieân löïa choïn haønh vi kieàm cheá laø
ñaõ löïa choïn söï an toaøn, söï töï tin vaø toân troïng lôøi khuyeân
cuûa cha meï neân giuùp ñôõ caùc baïn khaùc ñeå cuõng coù söï löïa
choïn nhö mình.
Nhöõng nguy cô cuûa quan heä tình duïc ôû tuoåi vò thaønh nieân?
Laø coù thai ngoaøi yù muoán vaø laây nhieãm moät trong caùc
beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc. Hieän nay coù tôùi hôn
hai möôi beänh ñöôïc xeáp vaøo loaïi beänh laây truyeàn qua
ñöôøng tình duïc vaø ñöôïc chia thaønh naêm nhoùm: nhoùm
beänh do vi khuaån (haàu heát chöõa khoûi ñöôïc neáu ñieàu
trò sôùm) nhö giang mai, laäu, haï cam, vieâm nieäu ñaïo do
chlamydia, hoät xoaøi, u haït beïn, vieâm aâm ñaïo do vi khuaån;
nhoùm beänh do vi-ruùt (raát hay gaëp ôû caùc nöôùc Taây AÂu,
UÙc, chaâu Myõ vaø ñang coù xu höôùng taêng leân ôû nöôùc ta,
hieän nay chöa coù thuoác ñaëc hieäu ñeå chöõa khoûi ñöôïc) goàm
HIV/AIDS, eùc-peùt sinh duïc, vieâm gan B, suøi maøo gaø sinh
duïc, u meàm laây; beänh do ñôn baøo coù truøng roi aâm ñaïo;
beänh do naám coù candida aâm ñaïo vaø nhoùm beänh do kyù
sinh vaät ngoaøi da nhö caùi gheû, raän mu. Coù quan heä tình
duïc khi chöa tröôûng thaønh hoaøn toaøn veà theå chaát coù theå
gaây ñau, caùc em gaùi chöa ñuû 18 tuoåi coøn gaëp nhieàu vaán
ñeà veà söùc khoûe hôn, keå caû nguy cô cao bò ung thö coå töû
♂168
cung. Ngoaøi nhöõng nguy cô veà theå chaát, quan heä tình
duïc sôùm coøn coù nhöõng nguy cô veà tinh thaàn, tình caûm.
Neáu bò eùp buoäc thì ngöôøi con gaùi seõ caûm thaáy ñau khoå
vì bò xuùc phaïm, seõ nghi ngôø tình caûm thaät cuûa baïn tình...
Coù phaûi vò thaønh nieân caàn coù quan heä tình duïc môùi chöùng
toû ñöôïc tình yeâu?
Caùc em gaùi ñöøng bao giôø ñeå baïn trai thuùc ñaåy baèng
lôøi noùi treân, ngay caû khi caùc em coù tình yeâu thöïc söï
vaø caàn nghó raèng giöõ tình yeâu baèng caùch trao taëng cho
ngöôøi yeâu taát caû thöôøng khoâng beàn. Neáu nhö baïn trai
muoán “chia tay” vôùi em vì em khoâng ñaùp öùng thì em
cuõng khoâng tieác vì ngöôøi ñoù khoâng xöùng ñaùng, khoâng
toân troïng em vaø khoâng bieát nhaän ra söï kieàm cheá cuûa em
laø haønh vi ñaïo ñöùc. Coøn caùc em trai cuõng khoâng bao giôø
neân söû duïng caâu noùi treân ñeå eùp baïn gaùi, neáu nhö khoâng
muoán töï haï thaáp mình.
Ñaõ töøng coù quan heä tình duïc nhöng nay khoâng muoán taùi
dieãn nöõa, coù muoän khoâng?
Quyeát ñònh nhö theá ôû tuoåi VTN khoâng bao giôø ñöôïc
xem laø muoän. Coù theå tröôùc ñaây em ñaõ may maén khoâng
bò nhöõng nguy cô nhö noùi ôû treân do haønh vi tình duïc
ñem laïi, vaäy baây giôø khoâng laëp laïi haønh vi nhieàu nguy
cô nöõa laø moät löïa choïn khoân ngoan, an toaøn nhaát.
Taïi sao nhieàu vò thaønh nieân khaùc vaãn coù quan heä tình duïc?
Ñöøng cho raèng taát caû VTN ñeàu nhö vaäy. Neân bieát
raèng traøo löu hieän nay ôû nhieàu nöôùc, VTN ñaõ bieát töï
kieàm cheá hôn, soá em gaùi ôû Myõ töø 15 - 19 tuoåi coù quan heä
♀
169
tình duïc ñaõ giaûm töø 53% naêm 1988 xuoáng 50% vaøo naêm
1995. Soá em trai coù quan heä tình duïc cuõng giaûm töø 60%
xuoáng 56%. Nhieàu VTN cuõng thöôøng “hueânh hoang”
maø noùi vaäy hoaëc chæ noùi nhöõng ñieàu ñaõ hoïc ñöôïc ôû saùch
baùo, phim aûnh... Khoâng neân loâi keùo, khuyeán khích baïn
beø vaøo chuyeän quan heä tình duïc. Duø ñaõ coù quan heä tình
duïc hay chöa ñeàu laø vaán ñeà rieâng tö cuûa mình, khoâng
neân noùi vôùi baïn beø.
Laøm theá naøo ñeå bieát ñaõ ñuû söï tröôûng thaønh ñeå coù quan
heä tình duïc?
Chính cô theå cuûa em baùo cho em bieát veà ñieàu ñoù,
nhöng khoâng neân coi cô theå laø “cô quan” ra leänh em
haønh ñoäng, buoäc em phaûi nghe theo. Caùc em coøn coù
nieàm tin vaøo caùc giaù trò ñöôïc xaõ hoäi thöøa nhaän, yù chí vaø
hoaøi baõo caù nhaân, kyø voïng cuûa gia ñình maø caùc em caàn
toân troïng nöõa.
Moät daáu hieäu tin caäy ñeå bieát em chöa saün saøng böôùc
vaøo quan heä tình duïc laø em caûm thaáy bò eùp buoäc hoaëc
khoù chòu.
Khoâng muoán quan heä tình duïc tröôùc hoân nhaân nhöng ñoâi
khi quaù yeâu nhau, xuaát tinh ngoaøi aâm ñaïo coù theå mang thai
khoâng? Coù haïi gì cho söùc khoûe khoâng?
Ngay trong chaát dòch ôû ñaàu döông vaät khi chöa xuaát
tinh (do tuyeán Cowper hay coøn goïi laø tuyeán haønh nieäu
ñaïo tieát ra) cuõng coù theå ñaõ coù tinh truøng cho neân coù theå
gaây thuï thai. Nhieàu em gaùi tuoåi vò thaønh nieân ñaõ coù thai
trong tình huoáng naøy. Xuaát tinh quaù gaàn cöûa vaøo aâm ñaïo
♂170
thì tinh truøng coù theå tìm caùch xaâm nhaäp, coù ngöôøi coøn
cho raèng söï di chuyeån cuûa tinh truøng ñi leân laø söï haáp
daãn hoùa hoïc. Nhieàu khi khoâng kòp xuaát tinh ngoaøi hoaëc
ngay caû khi chöa xuaát tinh thì trong tinh dòch ñaõ coù tinh
truøng vaø coù theå gaây coù thai. Coù thai khi chöa mong muoán
coù theå coù haïi cho söùc khoûe taâm trí (lo laéng, dôû dang döï
ñònh hoïc taäp hay laøm vieäc...).
Quan heä tình duïc khi ñang haønh kinh coù theå mang thai
khoâng?
Vaãn coù theå coù thai! Tuy khoâng thöôøng xuyeân xaûy ra.
Tröùng ñöôïc phoùng ra (coøn goïi laø phoùng noaõn) caùch chu
kyø kinh sau 14 ngaøy. Neáu baïn coù chu kyø kinh ñeàu ñaën
laø 28 ngaøy thì chaéc chaén baïn seõ deã coù thai nhaát vaøo nöûa
sau cuûa chu kyø kinh. Nhöng nhieàu phuï nöõ, nhaát laø nhöõng
phuï nöõ treû, thöôøng khoâng coù chu kyø kinh ñeàu ñaën 28
ngaøy, coù khi ngaén hôn, coù khi daøi hôn. Trong thöïc teá, baïn
chæ coù theå noùi chính xaùc ngaøy tröùng ruïng baèng caùch tính
lui töø ngaøy ñaàu cuûa chu kyø kinh sau, chöù khoâng phaûi laø
tính töø ngaøy baét ñaàu cuûa chu kyø kinh hieän coù.
Muoán coù thai caàn coù nhöõng ñieàu kieän nhö: tröùng ñaõ
phoùng ra - tinh truøng khoûe - dòch coå töû cung “thuaän lôïi”
ñeå tinh truøng vöôït qua vaø ñi leân voøi tröùng ñeå keát hôïp
vôùi tröùng. Coù theå thuï thai tính töø ngaøy coù quan heä tình
duïc cho ñeán 7 ngaøy tröôùc khi tröùng ruïng. Lyù do laø tinh
truøng coù theå soáng trong cô theå ngöôøi phuï nöõ tôùi 7 ngaøy
coøn tröùng coù theå soáng ñöôïc gaàn 2 ngaøy. Toång coäng laïi coù
khoaûng 9 ngaøy trong chu kyø kinh coù theå thuï thai. Nhieàu
nghieân cöùu ñaõ cho thaáy raèng söï thuï tinh cho tröùng (thuï
♀
171
thai hay laø söï baét ñaàu coù thai) thöôøng do coù quan heä
tình duïc trong 6 ngaøy tröôùc khi ruïng tröùng. Vaäy neáu coù
moät chu kyø kinh ngaén ñoät xuaát thì coù theå thuï thai. Ví duï:
kyø kinh cuoái töø ngaøy 1 ñeán ngaøy 5, neáu coù quan heä tình
duïc khoâng duøng phöông phaùp traùnh thai vaøo ngaøy 4 vaø
neáu chu kyø kinh ñoät xuaát ngaén, chæ laø 23 ngaøy thì tröùng
seõ ruïng vaøo ngaøy 9 nghóa laø 5 ngaøy sau giao hôïp vaø nhö
theá coù theå thuï thai. Moät chu kyø kinh ngaén hôn moïi kyø
kinh khaùc, ñieàu naøy coù theå xaûy ra vôùi baát cöù ngöôøi phuï
nöõ naøo nhöng khoâng theå bieát tröôùc neân thai ngheùn ngoaøi
yù muoán coù theå xaûy ra. Söï coá naøy tuy khoâng nhieàu nhöng
vaãn laø ñieàu caàn ñeà phoøng.
Toát nhaát laø neân duøng moät bieän phaùp traùnh thai, ñôn
giaûn nhaát laø bao cao su ñeå khoâng phaûi lo laéng vì chính
söï lo laéng cuõng laø moät stress (caêng thaúng thaàn kinh) coù
theå gaây ruïng tröùng sôùm vaø duøng bao cao su trong moïi
laàn giao hôïp coøn ñeà phoøng ñöôïc caùc beänh laây truyeàn
qua ñöôøng tình duïc laø nhöõng beänh raát deã laây nhieãm khi
ñang haønh kinh, ngay caû vôùi baïn tình maø baïn cho raèng
hoï chæ coù quan heä tình duïc vôùi rieâng baïn maø thoâi (baïn
coù ñaûm baûo ñieàu ñoù khoâng?)
Khi quan heä tình duïc maø khoâng duøng bieän phaùp traùnh
thai thì phaûi laøm gì?
Neáu quan heä tình duïc khoâng baûo veä hoaëc coù duøng
bieän phaùp traùnh thai nhöng thaát baïi (ví duï bao cao su bò
thuûng) thì coù hai söï löïa choïn: trong phaïm vi 72 giôø keå töø
khi coù quan heä tình duïc caàn duøng vieân traùnh thai khaån
caáp (xem phaàn traùnh thai: phöông phaùp traùnh thai khaån
♂172
caáp) hoaëc ñôïi xem coù haønh kinh khoâng, neáu thaáy chaäm
kinh thì phaûi thöû xeùt nghieäm thai ngheùn. Nhöõng daáu hieäu
coù thai laø chaäm kinh hoaëc coù kinh nhöng raát ít vaø ngaén,
vuù caêng vaø ñau, ñaùi daét, thay ñoåi tính tình vaø khaåu vò,
ngheùn veà saùng (buoàn noân hoaëc noân khoâng coù nguyeân
nhaân, nhaát laø khi môùi nguû daäy). Caùc daáu hieäu mang thai
khaùc nhau ôû moãi ngöôøi vaø nhieàu phuï nöõ chuaån bò haønh
kinh cuõng coù nhöõng daáu hieäu nhö treân.
Nam giôùi chöa caét bao quy ñaàu coù aûnh höôûng gì khi quan
heä tình duïc hay khoâng? Khi caàn thöïc haønh tình duïc an toaøn
(mang bao cao su) thì coù theå hôi phieàn phöùc cho ngöôøi
nam vì thöôøng phaûi loän toái ña lôùp da phuû quy ñaàu veà
phía sau roài môùi mang bao. Ngoaøi ra, ngöôøi chöa caét
bao quy ñaàu deã öù ñoïng chaát xuaát tieát (taïo thaønh chaát baõ
ñaäu) döôùi lôùp da phuû quy ñaàu neân khoù saïch seõ. Toát nhaát
neân caét bao quy ñaàu ñeå traùnh nguy cô ung thö döông
vaät sau naøy.
Coù theå bò vieâm nhieãm ñöôøng sinh duïc khi khoâng coù quan
heä tình duïc khoâng?
Coù. Daáu hieäu vieâm nhieãm laø ngöùa aâm ñaïo, ra khí hö.
Caàn ñi khaùm phuï khoa (duø chöa bao giôø coù quan heä tình
duïc maø coù nhöõng daáu hieäu noùi treân cuõng caàn ñöôïc khaùm)
ñeå tìm xem bò nhieãm khuaån loaïi gì vaø ñieàu trò cho ñuùng.
Coøn caùch phoøng ngöøa vieâm nhieãm ñöôøng sinh duïc laø:
neân maëc ñoà loùt saïch baèng vaûi cotton; naêng thay baêng veä
sinh moãi khi haønh kinh; röûa vuøng sinh duïc sau moãi laàn
ñi tieåu, ñaïi tieän hoaëc ít nhaát cuõng moät laàn tröôùc khi ñi
nguû; traùnh ngaâm phaàn nöûa döôùi cô theå nôi ruoäng ñoàng,
♀
173
ao hoà, neáu baét buoäc thì sau ñoù phaûi röûa vuøng ngoaøi baèng
nöôùc saïch vaø xaø phoøng; ñi khaùm phuï khoa ñònh kyø ñeå
phaùt hieän nhöõng vieâm nhieãm coù theå coù.
Thuû daâm moät tuaàn 1 laàn coù gaây xuaát tinh sôùm khoâng?
Deã höng phaán ñeán möùc deã xuaát tinh laø moät ñaëc tröng
thöôøng thaáy ôû ngöôøi treû. Bieát laøm chuû caûm xuùc, kieàm
cheá traïng thaùi höng phaán laø caàn thieát nhöng thuû daâm laø
haønh vi ñaåy nhanh ñeán khoaùi cöïc - neáu trôû thaønh thoùi
quen seõ aûnh höôûng ñeán dieãn bieán bình thöôøng cuûa ñaùp
öùng tình duïc. Vaäy neân haïn cheá thuû daâm ñeå phoøng ngöøa
xuaát tinh sôùm, thay vì 1 tuaàn moät laàn neân 1 thaùng 1 laàn
hoaëc laâu hôn, ñoàng thôøi neân vaän ñoäng nhieàu hôn ñeå giaûi
toûa xung naêng tình duïc thoâi thuùc.
Khi vò thaønh nieân quyeát ñònh coù quan heä tình duïc?
Neáu vaäy thì phaûi thöïc haønh tình duïc an toaøn. Ñeå
baûo veä baûn thaân vaø baïn tình, haõy duøng bao cao su vaø
thuoác dieät tinh truøng coù chaát nonoxynol-9. Duø khoâng an
toaøn 100% nhöng giaûm ñöôïc nguy cô nhieãm caùc beänh
LTTD hoaëc mang thai. Tuy nhieân, bao cao su vaø thuoác
dieät tinh truøng seõ khoâng coù taùc duïng neáu nhö söû duïng
khoâng ñuùng caùch vaø khoâng thöôøng xuyeân trong moïi laàn
quan heä tình duïc.
Chöa laáy vôï, nhöng tinh hoaøn cuûa em so vôùi baïn cuøng
tuoåi chæ beù baèng moät nöûa, em raát lo laéng. Khoâng bieát coù aûnh
höôûng ñeán söùc khoûe vaø tình duïc khoâng?
Tinh hoaøn bình thöôøng ôû ngöôøi tröôûng thaønh chæ to
hôn ngoùn tay caùi moät chuùt, neáu quaù nhoû coù theå laø baåm
♂174
sinh hoaëc bò teo sau khi bò beänh ôû tinh hoaøn (quai bò), caàn
ñi khaùm ñeå baùc só ñaùnh giaù cuï theå noù nhoû nhö theá naøo vaø
ñaùnh giaù chöùc naêng cuûa noù (saûn xuaát ra tinh truøng bình
thöôøng vaø ñuû soá löôïng, ñònh löôïng hormon testosterone).
Neáu bình thöôøng thì khoâng coù gì lo ngaïi veà maët sinh saûn
vaø söùc khoûe. Coøn tình duïc, töï nhaän xeùt coù ham muoán
tình duïc khoâng, coù cöông cöùng vaø coù xuaát tinh khi nguû
khoâng, neáu coù laø bình thöôøng. Nhieàu ngöôøi coù khaû naêng
sinh saûn bình thöôøng nhöng hoaït ñoäng tình duïc vaãn gaëp
khoù khaên (xuaát tinh sôùm hoaëc khoâng cöông cöùng ñöôïc...)
vaø ngöôïc laïi, ñôøi soáng tình duïc bình thöôøng nhöng laïi
khoâng theå coù con (ví duï nhö khoâng coù tinh truøng...).
Phaøn naøn veà kích thöôùc döông vaät nhoû?
Moät neùt taâm lyù ñaëc tröng cuûa nhieàu ngöôøi treû laø hay
coù baên khoaên veà hình aûnh baûn thaân (gaày hoaëc beùo, moät
boä phaän cô theå khoâng phaùt trieån baèng caùc baïn cuøng trang
löùa hay ngöôïc laïi, to quaù möùc bình thöôøng.
Söï töï tin cuûa nam giôùi veà khaû naêng tính duïc cuûa mình
cuõng coù theå bò aûnh höôûng do caûm nhaän veà chính cô theå
mình. Moät soá ngöôøi tin raèng kích thöôùc döông vaät coù lieân
quan ñeán nam tính, ñeán söï höôûng thuï ñaày ñuû caûm xuùc
tình duïc cho mình vaø cho baïn tình. Thaät ra, moät döông
vaät coù veû nhoû khi chöa cöông coù theå coù kích thöôùc lôùn
khi ñaït tôùi söï cöông cöùng, coøn hôn caû moät döông vaät ñaõ
to saün. Cuõng caàn nhaéc laïi laø döông vaät bình thöôøng luùc
khoâng cöông cöùng coù chieàu daøi töø 5,5 - 9cm, khi cöông
coù theå taêng leân töø 7 - 12cm. Nhieàu khaûo cöùu cho thaáy
döông vaät nhoû seõ taêng gaáp ñoâi kích thöôùc vaøo luùc cöông
♀
175
cöùng, coøn döông vaät to chæ taêng 80% (nhöõng soá lieäu naøy
laáy ra töø taøi lieäu nöôùc ngoaøi, raát tieác ôû nöôùc ta hình nhö
chöa coù coâng trình ñieàu tra naøo veà khía caïnh naøy).
Lo bò ñau trong laàn quan heä tình duïc ñaàu tieân
Ñoù laø baên khoaên coù thöïc cuûa moät soá coâ gaùi nhöng
cuõng phaûn aùnh söï hieåu bieát mang ñaäm maøu saéc baát
bình ñaúng nam nöõ, coi tình duïc chæ nhö laø söï tieáp nhaän
thuï ñoäng cô quan sinh duïc nam ñöa vaøo cô theå ngöôøi
nöõ. Quan nieäm nhö theá hình nhö ñaõ trieät tieâu vai troø
cuûa ngöôøi nöõ trong khi treân thöïc teá tình duïc ngöôøi ñích
thöïc khoâng chaáp nhaän söï baát bình ñaúng. Ngaøy nay, noäi
dung cuûa tình duïc ngöôøi ñöôïc hieåu roäng hôn, khoâng chæ
laø haønh ñoäng cô giôùi maø coøn laø taát caû nhöõng haønh ñoäng
ñem laïi khoaùi caûm cho nhau nhö vuoát ve, oâm hoân...
nhöõng haønh ñoäng hoaøn toaøn khoâng gaây ñau ñôùn vaø daãn
ñeán traïng thaùi höùng khôûi ñeán möùc... queân heát lo laéng,
sôï haõi. ÔÛ traïng thaùi naøy khoâng coù coâ gaùi naøo coøn nghó
ñeán chuyeän sôï ñau.
Vaäy ñeå chuaån bò cho laàn quan heä tình duïc ñaàu tieân,
khoâng neân lo laéng ñeán chuyeän ñau maø neân cuøng baïn
trai tìm hieåu veà nhöõng gì caàn laøm trong ñeâm taân hoân ñeå
cho laàn ñaàu tieân aáy trôû neân tuyeät vôøi. Hôn nöõa, nhieàu
phuï nöõ coøn khoâng tin raèng coù ñau trong laàn quan heä
tình duïc ñaàu.
♂ 176
THÛÅC HAÂNH KIÏÌM CHÏË

HAY THÛÅC HAÂNH TÒNH DUÅC AN TOAÂN?
Kieàm cheá laø traùnh quan heä tình duïc khi chöa keát
hoân vaø noù seõ ñem laïi nhöõng lôïi ích sau ñaây cho VTN:
1. Söï laønh maïnh vaø an toaøn: coù raát nhieàu döõ kieän chöùng
minh haäu quaû cuûa quan heä tình duïc buoâng thaû. Cöù 5
VTN nöõ coù quan heä tình duïc thì 1 em coù thai. Trong soá
nhöõng em coù thai tröôùc tuoåi 15 thì 60% seõ coù con vaøo
tuoåi 19 (Attico, 1992).
2. Kieàm cheá laø toân troïng phaùp luaät cuûa coäng ñoàng: luaät
phaùp ôû nhieàu nöôùc coi vieäc coù quan heä tình duïc vôùi VTN
laø khoâng hôïp phaùp vì VTN chöa ñeán tuoåi coù quyeàn ñöôïc
töï quyeát ñònh, chöa ñuû tö caùch chòu traùch nhieäm veà haønh
ñoäng tình duïc cuûa mình.
3. Kieàm cheá laø toân troïng baûn thaân vaø baïn tình: quyeát
ñònh naøy ñoøi hoûi yù thöùc kyû luaät vôùi baûn thaân vaø yù chí
vöôït qua nhöõng caùm doã. Khoâng naøi eùp baïn tình laø bieåu
♀
177
thò söï toân troïng baïn ñeå cuøng nhau baûo veä nhöõng nguyeân
taéc, giaù trò cuûa ñôøi soáng.
4. Kieàm cheá laø tuaân theo nhöõng mong muoán cuûa gia ñình:
ôû Myõ, nhieàu cuoäc thaêm doø dö luaän ñaõ cho thaáy raèng coù
ñeán 97% caùc baäc cha meï mong muoán nhaø tröôøng daïy cho
caùc em bieát kieàm cheá. Thay ñoåi haønh vi cuûa VTN laø ñieàu
quan troïng nhaát chöù khoâng phaûi khuyeán khích thöïc haønh
tình duïc an toaøn trong VTN. Muoán ñaït ñöôïc muïc tieâu
ñoù caàn khuyeán khích nhöõng VTN chöa böôùc vaøo quan
heä tình duïc thöïc haønh kieàm cheá, khuyeán khích nhöõng
treû VTN ñaõ töøng coù quan heä tình duïc thay ñoåi haønh vi
vaø khuyeán caùo nhöõng treû VTN ñang coù quan heä tình duïc
raèng söû duïng bao cao su khoâng phaûi laø hieäu quaû 100%
trong vieäc phoøng traùnh coù thai, laây nhieãm HIV, caùc beänh
laây truyeàn theo ñöôøng tình duïc (LTTD) vaø kieàm cheá laø
söï löïa choïn toát nhaát ñoái vôùi hoï.
5. Kieàm cheá theå hieän tính caùch vaø giaù trò toát ñeïp cuûa con
ngöôøi: haàu nhö moïi neàn vaên hoùa, moïi toân giaùo ñeàu khuyeân
ngöôøi ta neân traùnh quan heä tình duïc phi hoân nhaân. Tình
duïc chæ neân coù trong boái caûnh gia ñình khi hai con ngöôøi
hoøa hôïp vôùi nhau veà cô theå vaø taâm hoàn.
Choïn löïa haønh vi kieàm cheá laø moät söï choïn löïa ñaày
khoù khaên. Caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng laïi döôøng
nhö khuyeán khích söï deã daõi. VTN caàn coù baûn lónh ñeå
choáng laïi nhöõng caùm doã vaø yù chí ñeå kieàm cheá, nhöng
ñieàu ñoù khoâng phaûi ngaãu nhieân maø coù, noù phaûi ñöôïc
reøn luyeän thoâng qua nhöõng hoaït ñoäng trong ñôøi soáng:
♂ 178
1. Tham gia caùc hoaït ñoäng laø cô hoäi ñeå boäc loä khaû naêng:
Vieäc tham gia caùc hoaït ñoäng hoã trôï cho haønh vi kieàm
cheá vì giuùp phaùt trieån caûm giaùc veà giaù trò cuûa baûn thaân
(ñaõ hoaøn thaønh ñöôïc vieäc gì ñoù cho ngöôøi khaùc, töø ñoù
taêng loøng töï tin) vaø caûm giaùc ñöôïc coäng ñoàng chaáp nhaän.
2. Xaùc ñònh nhöõng muïc tieâu cuûa cuoäc ñôøi: khi ñaõ bieát
ñaët ra cho mình nhöõng muïc tieâu trong ñôøi soáng, VTN seõ
hieåu raèng nhöõng thai ngheùn khoâng mong muoán hay maéc
beänh LTTD hoaëc keát hoân sôùm seõ aûnh höôûng nhö theá naøo
ñeán vieäc thöïc hieän nhöõng muïc tieâu ñoù.
3. Xaây döïng moät gia ñình yeâu thöông vaø hoøa thuaän: keát
baïn trong tuoåi VTN duø quan troïng nhöng khoâng theå
thay theá ñöôïc vai troø giaùo duïc cuûa gia ñình. Gia ñình
vôùi vai troø tích cöïc cuûa cha meï vaø caùc thaønh vieân khaùc
taïo ra khoâng khí ñaàm aám, tin caäy, cuûng coá caùc giaù trò vaø
nieàm tin.
4. Reøn luyeän tính caùch cöông nghò vaø caùc kyõ naêng quyeát
ñoaùn: VTN raát caàn coù tính caùch cöông nghò, baûo veä vaø bieåu
loä nieàm tin cuûa mình, khoâng caû neå tröôùc nhöõng söï naøi eùp,
ruû reâ maø mình khoâng muoán, daùm thaúng thaén khöôùc töø.
5. Tìm ngöôøi baïn trai xöùng ñaùng: ñoù laø ngöôøi bieát toân
troïng söï kieàm cheá cuûa baïn gaùi, coù giôùi haïn trong nhöõng
xuùc caûm tình duïc, caûm thaáy an taâm, vui veû khi ôû beân
nhau, tin töôûng nhau, bieát giaûi quyeát caùc xung ñoät moät
caùch eâm thaám... Ñoâi khi khoâng deã daøng nhaän thaáy mình
ñang bò ngöôøi yeâu gaây aùp löïc, ñoái xöû khoâng bình ñaúng,
khoâng toân troïng. Ñöøng nghe theo nhöõng lôøi duï doã, thuùc
♀
179
ñaåy kieåu nhö theá naøy: “Ai cuõng ñeàu laøm theá caû aáy maø”
(ñieäp khuùc naøy ñaõ laëp laïi bao nhieâu laàn roài vôùi nhöõng
coâ gaùi khaùc); “Anh muoán ñeå laïi cho em moät kyû nieäm”
(moät beänh laây truyeàn tình duïc chaêng?); “Ñeå chuùng mình
gaén boù vôùi nhau hôn nöõa” (Ñöôïc bao laâu? Hay anh laïi
ñi tìm moät cuoäc phieâu löu môùi); “Neáu em khoâng chòu
thì anh seõ tìm ngöôøi khaùc” (haõy chuùc anh aáy haïnh phuùc
vôùi ngöôøi ñoù).
6. Caàn coù moái quan heä toát vôùi nhöõng ngöôøi lôùn ñaùng tin
caäy: baïn beø cuøng löùa raát caàn cho nhu caàu hieän taïi nhöng
ngöôøi lôùn tin caäy laïi caàn cho VTN ñeå giuùp hoï nhìn thaáy
nhöõng trieån voïng trong töông lai, phaân bieät nhöõng quyeát
ñònh ñuùng sai vaø vöôït qua nhöõng caùm doã.
7. Keát baïn vôùi nhöõng ngöôøi cuøng chí höôùng: nhaát laø vôùi
nhöõng ngöôøi cuõng löïa choïn haønh vi kieàm cheá nhö mình
vì tuoåi VTN voán coù nhieàu xuùc caûm tình duïc, nhöõng ngöôøi
baïn aáy seõ hoã trôï cho quyeát ñònh löïa choïn cuûa mình.
8. Chæ heïn hoø, gaëp gôõ vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ löïa choïn haønh
vi kieàm cheá: ñieàu naøy seõ giuùp treû VTN traùnh ñöôïc söï loâi
keùo vaøo quan heä tình duïc, hôn nöõa caû hai coøn giuùp nhau
giöõ vöõng quyeát ñònh cuûa mình vôùi thaùi ñoä traùch nhieäm.
9. Traùnh nhöõng hoaøn caûnh caùm doã: coù raát nhieàu cô hoäi
caùm doã trong ñôøi soáng: tieáp baïn khaùc giôùi trong phoøng
rieâng, nhaûy trong caùc cuoäc vui, thöû xem phim kích duïc vì
toø moø... Caàn giuùp treû VTN nhaän bieát tröôùc nhöõng hoaøn
caûnh ñoù ñeå traùnh tham gia.
♂180
10. Khoâng uoáng röôïu vaø thöû duøng caùc loaïi ma tuùy: vì
nhöõng loaïi naøy laøm suy giaûm chöùc naêng suy xeùt lyù trí
cuûa naõo, laøm cho VTN khoù giöõ vöõng ñöôïc yù chí cuûa mình
sau khi ñaõ söû duïng chuùng.
11. Löïa choïn nhöõng phöông tieän giaûi trí giuùp daãn tôùi hoân
nhaân: coù nhieàu loaïi saùch baùo, phim aûnh... ñaõ toâ hoàng, laõng
maïn hoùa, khoâng moâ taû trung thöïc haäu quaû cuûa nhöõng
loái soáng buoâng thaû. Ví duï nhö VTN coù thai thì cuoäc soáng
khoán khoå ra sao (khoâng coù tieàn, bò ruoàng boû...), con hoï seõ
phaùt trieån oám yeáu veà theå chaát vaø taâm lyù nhö theá naøo. Vì
vaäy, khoâng neân nhoài nheùt vaøo ñaàu oùc VTN nhöõng hình
aûnh khoâng ñuùng söï thaät maø neân ñeå caùc em hieåu roõ thöïc
teá ñeå caùc em ñieàu chænh haønh vi cuûa mình.
Tuy nhieân, VTN cuõng caàn bieát theá naøo laø haønh vi
tình duïc an toaøn vaø coù traùch nhieäm.
Ngaøy nay, caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng ñaõ
noùi nhieàu ñeán teä naïn VTN coù quan heä tình duïc sôùm, daãn
ñeán nhieàu heä quaû nghieâm troïng veà söùc khoûe (maø nghieâm
troïng nhaát laø nhieãm caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình
duïc vaø HIV/AIDS) vaø ñaïo ñöùc xaõ hoäi. Moät trong nhöõng
lyù do laø söï thieáu giaùo duïc veà moái quan heä laønh maïnh
vaø coù traùch nhieäm giöõa nam vaø nöõ. Vaäy theá naøo laø haønh
vi tình duïc an toaøn vaø coù traùch nhieäm? Laøm theá naøo ñeå
VTN hieåu raèng quan heä tình duïc coù traùch nhieäm laø söï
hôïp taùc cuûa caû hai phía vaø chæ trong khuoân khoå hoân nhaân
môùi ñem laïi an toaøn vaø haïnh phuùc laâu beàn.
Nhö treân ñaõ noùi, ñoái vôùi VTN, ñieàu quan troïng nhaát
laø giaùo duïc söï kieàm cheá vaø thay ñoåi haønh vi nhöng VTN
♀
181
cuõng caàn bieát moät soá ñieàu lieân quan ñeán haønh vi tình
duïc an toaøn vaø coù traùch nhieäm:
Caû hai phía nam nöõ ñeàu phaûi tin chaéc raèng hoï khoâng
bò nhieãm baát cöù moät loaïi beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình
duïc naøo, keå caû HIV. Ñieàu naøy coù yù nghóa quan troïng ôû
choã noù ñaûm baûo an toaøn cho hoï vaø cho con caùi hoï sau
naøy. Vì vaäy caû hai ngöôøi ñeàu caàn ñöôïc kieåm tra y teá vaø
xeùt nghieäm phaùt hieän HIV. Töø choái nhöõng thuû tuïc y teá
noùi treân coù nghóa laø thieáu quan taâm ñeán baïn tình cuûa
mình. VTN caàn bieát raèng hoï coù theå nhieãm HIV ngay laàn
ñaàu quan heä tình duïc neáu khoâng bieát roõ veà quaù khöù cuûa
baïn tình. Khi ñoù, söû duïng bao cao su laø moät nguyeân taéc
cuûa vieäc phoøng ngöøa.
Caû hai phía nam vaø nöõ ñeàu caàn thoáng nhaát vôùi nhau
veà yù muoán coù thai hay chöa muoán coù thai. Neáu chöa muoán
coù thai thì neân cuøng baøn baïc veà vieäc löïa choïn phöông
phaùp traùnh thai naøo maø caû hai cho laø thích hôïp vaø cuõng
phaûi bieát raèng coù thai ngoaøi yù muoán coù theå xaûy ra ngay
laàn ñaàu quan heä tình duïc.
Caû hai phía nam vaø nöõ ñeàu caàn xaùc ñònh roõ traùch
nhieäm cuûa hoï moät khi lôõ coù thai. Quan ñieåm veà vieäc naïo
thai laø khoâng bao giôø coi naïo thai laø moät bieän phaùp ñeå
kieåm soaùt sinh ñeû, vì vaäy nhöõng caëp baïn tình coù traùch
nhieäm vaø quan taâm ñeán nhau phaûi noùi cho nhau bieát nguy
cô coù theå coù thai vôùi nhöõng haäu quaû cuûa noù.
Caû hai phía nam vaø nöõ ñeàu caàn hieåu roõ raèng quan heä
tình duïc laø moät vieäc nghieâm tuùc khi con ngöôøi ñaõ thöïc
söï tröôûng thaønh veà maët theå chaát, taâm lyù vaø tình caûm.
♂182
Caû hai phía nam vaø nöõ ñeàu phaûi tin raèng quan heä
tình duïc chæ laøm cho tình yeâu cuûa hoï toát ñeïp hôn, tin caäy
nhau hôn chöù khoâng phaûi chæ laø söï höôûng thuï ñôn thuaàn
hay vì moät ñoäng cô khoâng chính ñaùng naøo ñoù, ví duï nhö:
chæ vì muoán thoûa maõn cho baûn thaân, muoán chöùng toû tính
caùch nam giôùi, muoán thoaùt ly khoûi söï raøng buoäc cuûa boá
meï, ñeå traû thuø, ñeå löøa doái, ñeå chieám ñoaït...
Toùm laïi, xaây döïng moái quan heä nhaân vaên vaø coù traùch
nhieäm giöõa nam vaø nöõ khoâng phaûi laø coâng vieäc moät sôùm
moät chieàu maø laø caû moät coâng trình laâu daøi vaø khoù nhoïc
caàn baét ñaàu ngay töø gia ñình, tieáp ñeán laø nhaø tröôøng
(töø tuoåi maãu giaùo trôû ñi) vôùi nhöõng noäi dung thích hôïp
cho töøng löùa tuoåi. Trong söï nghieäp giaùo duïc naøy khoâng
theå thieáu söï hôïp taùc cuûa nhöõng nhaø khoa hoïc thuoäc caùc
ngaønh taâm lyù, giaùo duïc, y hoïc... Giaùo duïc theá heä treû, löùa
tuoåi chuaån bò vaøo ñôøi vaø laäp gia ñình, khoâng phaûi laø ñeà
ra nhöõng caám ñoaùn khaéc nghieät maø laø trang bò cho hoï
nhöõng quan nieäm ñuùng ñaén veà nhöõng giaù trò cuûa ñôøi
soáng nhaèm taùc ñoäng tôùi söï hieåu bieát, töø ñoù laøm thay ñoåi
thaùi ñoä vaø haønh vi cuûa hoï.
♀
183
CÊÌN BIÏËT VÏÌ TÒNH DUÅC AN TOAÂN:

NÖÅI DUNG CHUÃ YÏËU NHÊËT CUÃA SÛÁC KHOÃE TÒNH DUÅC
Ñònh nghóa khaùi nieäm an toaøn tình duïc nhö sau:

“Söï löïa choïn haønh vi tình duïc ñem laïi söï an sinh, baûo
veä ñöôïc cho baûn thaân vaø cho nhöõng ngöôøi khaùc khoâng
bò nhöõng haäu quaû coù haïi ñeán söùc khoûe”. Vôùi ñònh nghóa
noùi treân, tình duïc an toaøn nhaán maïnh ñeán traùch nhieäm
vaø söï löïa choïn cuûa moãi caù nhaân trong ñôøi soáng tình duïc.
Nhöõng haønh vi tình duïc ñem laïi nguy cô nhieãm
khuaån hoaëc bò coù thai khoâng mong muoán laø tình duïc
khoâng an toaøn. Vaäy tình duïc an toaøn bao goàm moät loaït
nhöõng haønh vi ñem laïi söùc khoûe vaø coù taùc duïng phoøng
ngöøa: loái soáng laønh maïnh, toân troïng moái quan heä chung
thuûy vôùi moät baïn tình, söû duïng bao cao su khi coù nguy
cô bò laây nhieãm caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc
(LTTD), söû duïng caùc phöông phaùp traùnh thai ñaùng tin
caäy vaø an toaøn, thöïc haønh tình duïc khoâng thoâ baïo, söû
duïng kim vaø bôm tieâm rieâng vaø ñaõ voâ khuaån, kieåm tra
y teá khi nghi ngôø bò nhieãm caùc beänh laây truyeàn tình duïc.
♂184
Thöïc haønh tình duïc an toaøn laø söï löïa choïn caàn thieát
khi VTN khoâng theå vöôït qua ñöôïc nhöõng caûm xuùc tình
duïc.
Xaõ hoäi hieän ñaïi ngaøy nay coøn phaân loaïi haønh vi tình duïc laø:
- Tình duïc an toaøn laø khi hoaøn toaøn khoâng coù nguy
cô laây beänh hoaëc gaây ra thöông toån. Nhö vaäy, mô töôûng
tình duïc, töï mình thuû daâm, vuoát ve treân maët da laønh laën
laø thuoäc loaïi tình duïc an toaøn.
- Tình duïc an toaøn töông ñoái laø khi gaàn nhö khoâng
coù nguy cô laây beänh hoaëc gaây ra thöông toån. Thuoäc loaïi
tình duïc an toaøn töông ñoái laø khi duøng nhöõng phöông
phaùp ngaên caûn coù hieäu quaû (bao cao su vaø nhieàu thöù
chuyeân duïng khaùc) ñeå quan heä tình duïc theo ñöôøng aâm
ñaïo hay haäu moân, baèng mieäng vôùi aâm ñaïo hay vôùi döông
vaät, baèng tay vôùi aâm ñaïo.
- Tình duïc khoâng an toaøn laø khi coù nguy cô cao bò
nhieãm khuaån hoaëc gaây ra thöông toån. Quan heä tình duïc
theo ñöôøng aâm ñaïo hay haäu moân maø khoâng duøng bao
cao su thuoäc loaïi tình duïc khoâng an toaøn.
- Tình duïc laønh maïnh khi phuø hôïp vôùi nhöõng ñaëc
thuø cuûa tình duïc ngöôøi, vôùi chuaån möïc vaên hoùa cuûa xaõ
hoäi hieän ñaïi, nhaán maïnh ñeán söï töï nguyeän, söï haøi loøng,
söï bình ñaúng, söï toân troïng, khoâng laøm toån thöông cho
nhau vaø chia seû chaân thaønh. Nhieàu haønh vi tình duïc
khoâng phuø hôïp vôùi ñaïo ñöùc, vaên hoùa truyeàn thoáng, coù
theå an toaøn nhöng khoâng laønh maïnh, ví duï ngoaïi tình,
quan heä vôùi gaùi maïi daâm (coù duøng bao cao su), laïm duïng
tình duïc treû em.
♀
185
Taïi sao noùi thöïc haønh tình duïc an toaøn laø moät giaù
trò xaõ hoäi?
Thay ñoåi haønh vi laø moät quaù trình khoù khaên vaø phöùc
taïp, con ngöôøi khoâng theå deã daøng thay ñoåi haønh vi neáu
khoâng yù thöùc ñöôïc söï caàn thieát (nhöõng nguy cô ñang ñe
doïa hay nhöõng lôïi ích). Toân troïng phaùp luaät, toân troïng
ngöôøi giaø, phuï nöõ, baûo veä treû em, toân vinh lao ñoäng chaân
tay vaø trí oùc, coù yù thöùc baûo veä moâi tröôøng, phoøng beänh,
xaây döïng gia ñình hoøa thuaän, coù vaên hoùa... ñöôïc coi laø
nhöõng giaù trò xaõ hoäi thì thöïc haønh tình duïc an toaøn cuõng
xöùng ñaùng ñöôïc coù teân trong danh saùch nhöõng giaù trò maø
xaõ hoäi kyø voïng vì nhieãm HIV/AIDS laø teä naïn do haønh
vi con ngöôøi gaây ra, neáu nhö thay ñoåi ñöôïc haønh vi tình
duïc, soáng chung thuûy, moät vôï moät choàng, khoâng dung
naïp ma tuùy vaø maïi daâm thì seõ khoâng coøn coù cô hoäi ñeå
ñaïi dòch HIV/AIDS phaùt trieån. Vì vaäy, giaùo duïc tuyeân
truyeàn thay ñoåi haønh vi tình duïc vaø yù nghóa phoøng ngöøa
cuûa thöïc haønh tình duïc an toaøn laø laøm cho coäng ñoàng
cuøng chung nhaän thöùc raèng ñoù laø moät neáp soáng vaên hoùa,
moät chuaån möïc ñaïo ñöùc, moät giaù trò xaõ hoäi.
Nhöõng lôïi ích cuûa tình duïc an toaøn:
- Yeân taâm, khoâng lo coù thai do ñoù coù khoaùi caûm hôn
- An toaøn, ít coù nguy cô bò nhieãm caùc beänh LTTD,
nhaát laø HIV/AIDS
- Toân troïng baïn tình, baûo veä haïnh phuùc gia ñình
- Baûo veä caû söï laønh maïnh cho theá heä con
- Giaûm bôùt nguy cô bò ung thö coå töû cung.
♂186
Nhöõng ñoái töôïng coù nguy cô cao thöïc haønh tình duïc
khoâng an toaøn:
- Nhöõng ngöôøi tröôûng thaønh hay thay ñoåi baïn tình:
nhaát laø vôùi nhöõng phuï nöõ treû, thöôøng coi baïn tình chính
thöùc laø ñaùng tin caäy vaø an toaøn nhöng chæ sau moät thôøi
gian ngaén laïi coù baïn tình môùi vaø cuõng ñaùng tin caäy nhö
baïn tình tröôùc. Cuõng neân bieát raèng chæ moät laàn quan heä
tình duïc vôùi ngöôøi khoâng roõ veà ñôøi soáng tình duïc tröôùc
ñaây cuûa hoï laø coù theå bò nhieãm beänh LTTD, HIV/AIDS;
aáy laø chöa keå hoï coù theå laø con nghieän ma tuùy vaø ñaõ tieâm
chích baèng bôm vaø kim tieâm khoâng voâ khuaån (nguoàn
laây nhieãm HIV).
- Nhöõng ngöôøi tình duïc ñoàng giôùi: ñöôïc coi laø nguoàn
laây nhieãm HIV vì nhöõng ca AIDS ñaàu tieân treân theá giôùi
ñöôïc phaùt hieän ôû nhöõng ngöôøi tình duïc ñoàng giôùi nam
ôû phöông Taây nhöng ôû theá giôùi thöù ba thì laïi tìm thaáy
nhöõng beänh nhaân AIDS ñaàu tieân ôû nhöõng ngöôøi tình
duïc khaùc giôùi.
- VTN deã coù nguy cô cao bò nhieãm caùc beänh LTTD vaø
coù thai khoâng mong muoán. Thaùi ñoä cuûa xaõ hoäi veà tình
duïc vaø nhöõng nieàm tin veà ñaïo ñöùc ñaõ gaây caûn trôû cho
vieäc giaùo duïc giôùi tính cho VTN ôû nhieàu nôi. Ñieàu naøy
caøng laøm taêng nguy cô laây nhieãm trong boái caûnh VTN
coù quan heä tình duïc sôùm ñaõ trôû thaønh hieän töôïng phoå
bieán ôû haàu heát caùc quoác gia.
- Nhöõng ngöôøi taät nguyeàn veà theå chaát: ñôøi soáng tình
duïc cuûa nhöõng ngöôøi naøy thöôøng khoâng ñöôïc quan taâm
vì cho raèng hoï khoâng coøn nhu caàu, do ñoù khoâng cung
♀
187
caáp hieåu bieát veà tình duïc an toaøn cuõng nhö nhöõng thöïc
haønh khaùc thay theá ñeå hoï vaãn ñöôïc höôûng nhöõng khía
caïnh theå chaát vaø tình caûm cuûa tình duïc laønh maïnh, nhöõng
khía caïnh vaãn coøn quan troïng ñoái vôùi bình thöôøng cuõng
nhö ngöôøi taøn taät. Moät soá ngöôøi thieåu naêng taâm trí coù
theå trôû thaønh naïn nhaân cuûa söï laïm duïng tình duïc, coù
khi bò nhieãm beänh LTTD hoaëc mang thai vaø cho ra ñôøi
nhöõng ñöùa con coù tieàm naêng khoâng laønh maïnh veà taâm
trí; vôùi nhöõng ngöôøi naøy xaõ hoäi cuõng caàn quan taâm ñeå
coù bieän phaùp baûo veä hoï.
- Nhöõng phuï nöõ maïi daâm: nguy cô laøm laây nhieãm
caùc beänh LTTD phuï thuoäc vaøo nhöõng coäng ñoàng chaáp
nhaän maïi daâm laø moät ngheà hay bò ñaët ra ngoaøi voøng
phaùp luaät, nhöng duø theá naøo cuõng vaãn coù vai troø cuûa
nam giôùi trong vieäc laây truyeàn beänh. Chuùng ta vaãn chöa
ñöa ra ñöôïc caùch ñaùnh giaù ñuùng ñaén nhaát veà maïi daâm
vaø chuùng ta caàn moät giaûi phaùp sao cho hoaït ñoäng naøy
khoâng laøm traàm troïng theâm söï tha hoùa xaõ hoäi, söï boùc
loät, söï phöông haïi ñeán söùc khoûe coäng ñoàng (taêng nguy
cô laøm lan traøn caùc beänh LTTD).
Nhöõng phöông phaùp ñeå thöïc haønh tình duïc an toaøn
Nhö treân ñaõ neâu, thöïc haønh tình duïc an toaøn laø ñeå
phoøng traùnh caùc beänh LTTD vaø coù thai ngoaøi yù muoán
(ñeå khoâng truøng laëp vôùi phaàn KHHGÑ, ôû ñaây chæ trình
baøy phöông phaùp söû duïng bao cao su vaø moät vaøi phöông
phaùp khaùc).
Bao cao su: laø moät trong nhöõng phöông phaùp coå nhaát vaø
ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát ñeå traùnh thai vaø phoøng traùnh
♂188
caùc beänh LTTD. Neáu söû duïng bao cao su keát hôïp vôùi thuoác
dieät tinh truøng thì hieäu quaû traùnh thai coù theå tôùi 100%.
Bao cao su cuõng phaûi duøng ngay töø khi baét ñaàu giao
hôïp vì hai lyù do: trong chaát nhôøn tieát ra ôû ñaàu döông
vaät tröôùc khi xuaát tinh ñaõ coù theå coù tinh truøng, vì theá
coù theå gaây thuï thai vaø laây nhieãm caùc beänh LTTD, keå caû
HIV/AIDS maø khoâng caàn phaûi chôø ñeán luùc xuaát tinh. Coù
theå duøng hai bao cao su khi quan heä tình duïc ñeå nhaân
ñoâi ñoä an toaøn. Bao cao su laø bieän phaùp duy nhaát coù theå
vöøa traùnh thai vöøa phoøng ngöøa caùc beänh laây truyeàn qua
ñöôøng tình duïc.
Thuoác dieät tinh truøng: Nonoxynol-9 laø chaát thöôøng
ñöôïc duøng ñeå dieät tinh truøng, ñöôïc cheá taïo döôùi daïng
kem (cream), boït (foam), môõ (jelly) ñeå laøm cho tinh truøng
khoâng di chuyeån ñöôïc vaø laøm cho chuùng cheát. Cuõng coù
loaïi coøn coù taùc duïng dieät khuaån, chöõa nhöõng beänh do
vieâm nhieãm thoâng thöôøng ôû aâm ñaïo.
Baét buoäc phaûi duøng thuoác dieät tinh truøng ngay töø
tröôùc khi quan heä tình duïc, sau khi xuaát tinh môùi duøng
laø quaù chaäm. Tinh truøng ñöôïc phoùng ra vôùi moät aùp löïc
keà ngay coå töû cung cho neân trong soá 300 - 500 trieäu tinh
truøng phoùng ra theá naøo cuõng coù moät soá laäp töùc chui ngay
qua ñöôïc oáng coå töû cung vaø vöôït ra ngoaøi taàm vôùi cuûa
caùc thuoác dieät tinh truøng.
Thuoác dieät tinh truøng khoâng phaûi laø thuoác coù theå hoaøn
toaøn tin caäy vì cuõng coù tyû leä thaát baïi khoaûng 10 ñeán 25 cho
100 phuï nöõ duøng thuoác trong 1 naêm. Thôøi gian taùc duïng
cuûa thuoác chæ khoaûng 1 giôø, vì vaäy caàn ñaët hay bôm thuoác
♀
189
dieät tinh truøng 15 phuùt tröôùc khi baét ñaàu giao hôïp ñeå ñaït
hieäu quaû traùnh thai toái ña. Neáu sau moät giôø laïi giao hôïp
tieáp thì phaûi söû duïng thuoác dieät tinh truøng nhö töø ñaàu,
thuoác cuõ coøn trong aâm ñaïo coi nhö ñaõ heát taùc duïng.
Maøng ngaên aâm ñaïo: sau giao hôïp khoâng neân thaùo ngay
maøng ngaên ra. Ñeå coù hieäu quaû traùnh thai toái ña, maøng
ngaên caàn ñeå nguyeân taïi choã ít nhaát laø 6 giôø ñoàng hoà keå
töø khi xuaát tinh laàn cuoái cuøng. Neáu thaùo maøng ngaên sôùm
tröôùc thôøi ñieåm ñoù, nhöõng tinh truøng coøn soáng trong aâm
ñaïo coù theå gaây thuï thai. Moâi tröôøng bình thöôøng cuûa
aâm ñaïo khoâng thích hôïp cho söï toàn taïi cuûa tinh truøng,
chuùng caøng ôû laâu trong aâm ñaïo, khoâng vöôït qua ñöôïc
coå töû cung thì caøng nhieàu khaû naêng bò tieâu dieät.
Neáu phoái hôïp maøng ngaên aâm ñaïo vôùi thuoác dieät tinh
truøng thì hieäu quaû traùnh thai caøng cao hôn. Neáu coøn muoán
giao hôïp nöõa thì maøng ngaên caàn ñeå nguyeân taïi choã vaø
caàn boå sung thuoác dieät tinh truøng môùi tröôùc khi giao hôïp
vì thuoác dieät tinh truøng ñaõ duøng coù theå ñaõ heát taùc duïng.
Thuït röûa aâm ñaïo sau giao hôïp: coù ngöôøi tin raèng sau khi
xuaát tinh, neáu cho vaøo aâm ñaïo caùc dung dòch nhö nöôùc
uoáng Pepsi, giaám, nöôùc chanh... thì coù theå traùnh coù thai.
Thaät ra baát cöù dung dòch naøo cho vaøo aâm ñaïo sau khi
ñaõ xuaát tinh cuõng ñeàu khoâng coù taùc duïng traùnh thai vì
ngay sau khi xuaát tinh, tinh truøng ñaõ ñuû thôøi gian ñi qua
oáng coå töû cung vaø ra ngoaøi taàm vôùi cuûa moïi loaïi dung
dòch, ngöôïc laïi coøn coù theå ñaåy tinh truøng vaøo saâu hôn.
Moïi bieän phaùp nhaèm ñaåy tinh truøng ra ñeå traùnh thai luùc
naøy ñeàu ñaõ quaù chaäm.
♂ 190
QUAN HÏÅ TÒNH DUÅC SÚÁM

VAÂ NGUY CÚ UNG THÛ CÖÍ TÛÃ CUNG
Em ñaõ coù moät ngöôøi meï cheát vì beänh ung thö coå töû cung.
Gaàn ñaây, sau khi coù quan heä tình duïc vôùi baïn trai, em luoân aùm
aûnh noãi lo coù thai, bò beänh vaø nhaát laø bò ung thö coå töû cung
nhö meï em ñaõ maéc. Coù ñuùng laø quan heä tình duïc sôùm gaây ung
thö khoâng vaø caùch phaùt hieän sôùm nhö theá naøo?
Keå caû ôû nhöõng nöôùc phaùt trieån vaø coù quan nieäm phoùng
khoaùng hôn veà tình duïc thì vaán ñeà coù quan heä tình duïc
sôùm ôû tuoåi VTN (10 - 19 tuoåi) vaãn ñöôïc khuyeân laø khoâng
neân vaø coøn khuyeán caùo nhieàu nguy cô caàn ñeà phoøng.
Coù thai laø nguy cô deã xaûy ra nhaát vì caùc em tuoåi VTN
thöôøng khoâng bieát thöïc haønh caùc phöông phaùp traùnh thai.
Ñi lieàn vôùi nguy cô coù thai laø nguy cô bò laây nhieãm caùc
beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc maø ngaøy nay soá beänh
ñöôïc lieät vaøo loaïi beänh naøy coù treân 20 beänh, keå caû nhieãm
HIV/AIDS. Nguyeân nhaân coù theå laø do vi khuaån, vi-ruùt,
caùc ñôn baøo (lî amíp, truøng roi aâm ñaïo), naám (Candida
albicans) hay caùc ngoaïi kyù sinh da (raän mu, gheû).
♀
191
Ngaøy nay, caùc coâng trình nghieân cöùu ñaõ cho thaáy
raèng nhöõng em gaùi coù quan heä tình duïc sôùm coù tyû leä cao
bò bieán ñoåi baát thöôøng ôû lôùp teá baøo bieåu moâ che phuû coå
töû cung (thöôøng do caùc vi-ruùt gaây ra khi quan heä tình
duïc) vaø coù theå daãn ñeán ung thö. ÔÛ Myõ, quan heä tình
duïc ñaõ coù ôû khoaûng 1/3 caùc em gaùi tuoåi VTN töø khi hoïc
lôùp 9 vaø khoaûng 2/3 khi leân ñeán lôùp 12. Vì leõ ñoù caùc em
coù nguy cô cao bò nhieãm vi-ruùt HPV (gaây u suøi ôû ñöôøng
sinh duïc) - loaïi vi-ruùt ñaõ ñöôïc bieát roõ laø laøm thay ñoåi teá
baøo coå töû cung, töø ñoù phaùt sinh ung thö. Caùc nhaø khoa
hoïc ñaõ khuyeân phuï nöõ noùi chung vaø nhaát laø caùc em gaùi
coù quan heä tình duïc sôùm caàn ñònh kyø ñi laøm xeùt nghieäm
teá baøo coå töû cung (goïi laø Pap smear) ñeå phaùt hieän nhöõng
teá baøo baát thöôøng vaø caàn caét boû ñi tröôùc khi chuùng trôû
thaønh aùc tính. Ngöôøi ta ñaõ laøm 10.296 xeùt nghieäm teá baøo
coå töû cung trong moät naêm cho caùc em gaùi VTN vaø ñaõ phaùt
hieän thaáy 3,8% coù hình aûnh teá baøo baát thöôøng thuoäc loaïi
coù theå phaùt trieån thaønh ung thö sau naøy, 14,6% coù daáu
hieäu nhieãm khuaån. Vì vaäy, caùch phoøng toát nhaát laø traùnh
quan heä tình duïc sôùm khi chöa keát hoân. Neáu khoâng traùnh
ñöôïc thì caàn thöïc haønh tình duïc an toaøn nghóa laø chæ quan
heä tình duïc vôùi moät baïn tình maø mình ñaõ löïa choïn ñeå
keát hoân vaø bieát söû duïng bao cao su (vöøa ñeå traùnh thai
vöøa ñeå phoøng caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc).
Caùc em tuoåi VTN neân yù thöùc ñöôïc raèng söï khoâng
hieåu bieát vaø loái soáng khoâng bieát kieàm cheá seõ daãn ñeán
nhöõng haäu quaû tai haïi, khoâng theå löôøng tröôùc.
♂192
CHUYÏÅN TÛÚÃNG NHÛ KHÖNG THÏÍ

NHÛNG LAÅI LAÂ SÛÅ THÊÅT
Naêm nay em 18 tuoåi, vöøa thi ñaïi hoïc xong, ñaõ 12 naêm
caép saùch tôùi tröôøng, ñaõ gaëp gôõ bieát bao baïn beø nam nöõ maø
ñeán giôø em chöa hieåu moät tyù gì veà giôùi tính vaø tình duïc, cuõng
chaúng bieát caùc boä phaän treân cô theå nöõ nhö theá naøo. ÔÛ queâ em
laïi caám caùc loaïi saùch baùo noùi ñeán giôùi tính vaø tình duïc, ai ñoïc
nhöõng saùch ñoù seõ coù teân môùi laø “deâ giaø”.
Ñieàu ngaïc nhieân ñaàu tieân laø moät hoïc sinh ñaõ toát
nghieäp phoå thoâng trung hoïc laïi khoâng bieát veà cô quan sinh
duïc nöõ - moät phaàn trong moân hoïc Sinh hoïc cuûa chöông
trình lôùp 9 (saùch giaùo khoa nieân khoùa 2003 - 2004). Ñieàu
ngaïc nhieân hôn nöõa laø khi giôû taøi lieäu giaùo khoa Sinh
hoïc lôùp 9, taäp 2 cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo thì quaû thöïc
chæ moâ taû cô quan sinh duïc trong (buoàng tröùng, töû cung,
aâm ñaïo) coøn khoâng moâ taû cô quan sinh duïc ngoaøi, cuõng
khoâng coù hình minh hoïa. Heøn gì em khoâng hình dung
noù nhö theá naøo.
♀
193
Ngaøy nay, vieäc khaùm phaù veà chính baûn thaân mình,
veà söùc khoûe sinh saûn cuûa mình bao goàm nhöõng hieåu bieát
veà cô quan sinh duïc, chöùc naêng cuûa noù, nhöõng beänh coù
theå gaëp... laø moät phaàn raát quan troïng maø moïi ngöôøi ñeàu
caàn bieát ñeå coù theå töï baûo veä. Khoâng coù gì phaûi xaáu hoå
hay e ngaïi khi tìm hieåu veà nhöõng vaán ñeà noùi treân, ngöôïc
laïi, ñieàu ñoù coøn theå hieän thaùi ñoä quyù troïng vaø coù traùch
nhieäm vôùi chính baûn thaân. Nhieàu em vì khoâng bieát xaùc
ñònh thaùi ñoä naøy ngay töø sôùm, khoâng hieåu bieát neân ñaõ
huyû hoaïi söùc khoûe cuûa mình (coù quan heä tình duïc sôùm
khoâng an toaøn neân bò nhieãm HIV, sa vaøo nghieän ngaäp
ma tuùy hoaëc ñua xe...), laøm cho cha meï buoàn phieàn vì
maát bao coâng söùc nuoâi daïy.
Ñieàu ngaïc nhieân nöõa khi em noùi chaúng bieát tyù gì veà
tính duïc. Tính duïc chính laø nhöõng xung naêng sinh lyù (do
aûnh höôûng cuûa caùc hormon sinh duïc coù raát nhieàu trong
tuoåi daäy thì) khieán em chuù yù vaø bò haáp daãn bôûi moät baïn
gaùi naøo ñoù. Duø chöa coù baïn gaùi thì nhöõng xung naêng
sinh lyù aáy vaãn thoâi thuùc em tìm kieám khoaùi caûm treân
chính baûn thaân mình, vì theá nhieàu em ñaõ thuû daâm nhö
moät caùch ñeå giaûi toûa hoaëc xuaát tinh töï nhieân trong luùc
nguû (coøn goïi laø moäng tinh). Nhöõng bieåu hieän nhö theá
laø baèng chöùng veà söï phaùt trieån baûn naêng tính duïc bình
thöôøng ôû moãi con ngöôøi.
Ñaõ coù laàn xuaát tinh trong luùc nguû chöùng toû khoâng coù
baát thöôøng gì ôû cô quan saûn xuaát tinh truøng (tinh hoaøn),
cô cheá phoùng tinh, vaäy haõy chôø ñeán khi coù tình caûm noàng
nhieät vôùi baïn tình, em seõ coù caûm xuùc vaø ham muoán tình
♂194
duïc vaø khi ñoù nhu caàu xuaát tinh seõ ñeán moät caùch töï
nhieân. Khi ham muoán tình duïc chöa ñeán möùc thoâi thuùc,
laøm sao coù theå xuaát tinh (tröø phi thöïc haønh töï kích duïc).
Vaäy naâng cao hieåu bieát veà söùc khoûe sinh saûn vaø tình
duïc seõ chæ giuùp cho VTN coù khaû naêng töï baûo veä hôn vaø
thaät ñaùng tieác neáu nhö quaû thöïc ôû ñòa phöông em laïi coù
nhöõng ngöôøi mang ñònh kieán sai laàm veà söï hieåu bieát naøy.
CHƯƠNG 3
Tránh thai cho vị thành niên

và hiểu biết cần thiết về một số
bệnh lây truyền qua đường tình dục
♀
197
GIÚÁI THIÏÅU CAÁC PHÛÚNG PHAÁP TRAÁNH THAI

ÚÃ TUÖÍI VÕ THAÂNH NIÏN
Ña soá (78%) thai ngheùn ôû tuoåi VTN laø ngoaøi yù muoán

vaø khoaûng 45% thai ngheùn tuoåi VTN keát thuùc baèng naïo
thai.
Löïa choïn bieän phaùp traùnh thai naøo?
Bieän phaùp traùnh thai naøo an toaøn nhaát? Laøm theá naøo
ñeå traùnh ñöôïc caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc
(LTTD)?
- Vieân thuoác traùnh thai (TTT), duøng thöôøng xuyeân: coù
ñoä an toaøn cao veà traùnh thai nhöng khoâng phoøng traùnh
ñöôïc caùc beänh LTTD.
- Bao cao su (BCS) laøm baèng latex: coù hieäu quaû trong
phoøng traùnh laây nhieãm caùc beänh LTTD.
- Ñaët duïng cuï töû cung: coù hieäu quaû phoøng traùnh thai cao
- Phim ñaët aâm ñaïo: hieän chöa coù ôû Vieät Nam
♂198
- Traùnh thai baèng caùch tính chu kyø kinh: laø bieän phaùp
ñaày ruûi ro, vì ngaøy ruïng tröùng khoâng phaûi luùc naøo cuõng
rôi ñuùng vaøo giöõa chu kyø
- Xuaát tinh ngoaøi aâm ñaïo: khoâng ñöôïc xem laø phöông
phaùp ñaùng tin caäy.
VTN coù theå duøng an toaøn moïi bieän phaùp traùnh thai
(tröø ñình saûn)
Phöông phaùp traùnh thai khaån caáp (TTKC)
- Duøng thích hôïp cho moïi phuï nöõ (keå caû VTN)
- Laøm roái loaïn chu kyø kinh nguyeät
- Khoâng coù baèng chöùng giaûm söû duïng caùc phöông
phaùp traùnh thai khaùc khi tieáp caän TTKC.
- Vieân thuoác cho saùng hoâm sau (Morning-after pill)
laø moät loaïi thuoác traùnh thai khaån caáp, duøng cho phuï nöõ
coù quan heä tình duïc khoâng baûo veä.
- Hieám khi söï thuï thai dieãn ra ngay sau khi quan heä
tình duïc.
- Khi khoâng coù vieân thuoác cho saùng hoâm sau, coù theå
duøng TTT New Choice: uoáng ñuû 2 lieàu maø khoâng bò noân
- Lieàu ñaàu tieân laø 4 vieân (maøu vaøng), trong voøng 72 giôø.
- Lieàu thöù 2 laø 4 vieân (maøu vaøng) sau lieàu thöù nhaát
12 giôø - khoâng neân duøng quaù nhieàu laàn trong moät thaùng
Bao cao su cho nam
- Neân söû duïng!
- Phöông phaùp duy nhaát phoøng ngöøa LTTD
♀
199
- VTN hay döïa vaøo bao cao su vaø soá duøng ngaøy caøng
taêng
- Hieäu quaû phuï thuoäc vaøo vieäc duøng thöôøng xuyeân
vaø duøng ñuùng caùch.
♂200
GIÚÁI THIÏÅU MÖÅT SÖË BÏÅNH NHIÏÎM KHUÊÍN

ÀÛÚÂNG SINH SAÃN VAÂ BÏÅNH LÊY TRUYÏÌN
QUA ÀÛÚÂNG TÒNH DUÅC
Tình hình chung vaø taàm quan troïng

Nhieãm khuaån ñöôøng sinh saûn (NKÑSS) vaø beänh laây
truyeàn qua ñöôøng tình duïc (LTTD) laø nhöõng beänh gaây toån
thöông chuû yeáu ôû ñöôøng sinh saûn vaø thuoäc loaïi nhöõng
beänh thöôøng gaëp nhaát treân theá giôùi. Neáu khoâng ñöôïc
ñieàu trò, hai nhoùm beänh naøy gaây haäu quaû nghieâm troïng
ñeán söùc khoûe, xaõ hoäi, kinh teá vaø cuõng laø nhöõng nguyeân
nhaân gaây töû vong cho ngöôøi meï. Khi ñaõ maéc beänh thì deã
bò nhieãm vaø laây truyeàn vi-ruùt gaây suy giaûm mieãn dòch ôû
ngöôøi töùc HIV/AIDS.
Phaân loaïi
Caùc beänh NKÑSS/LTTD ñöôïc chia thaønh ba loaïi:
- Beänh nhieãm khuaån theo ñöôøng tình duïc: laäu,
chlamydia, giang mai, toån thöông chancroid (haï cam),
♀
201
nhieãm kyù sinh truøng roi, muïn gioäp sinh duïc, u suøi sinh
duïc vaø HIV.
- Nhieãm khuaån noäi sinh (ví duï nhö loaïn khuaån aâm
ñaïo, nhieãm naám) do söï phaùt trieån quaù möùc cuûa heä vi
sinh bình thöôøng vaãn coù trong aâm ñaïo.
- Nhieãm khuaån do thöïc haønh y hoïc (hay nhieãm khuaån
do thaày thuoác gaây neân): phaùt sinh do caùc thao taùc ôû ñöôøng
sinh saûn (khi ñeû thöôøng, naïo thai).
Nhöõng ñieàu caàn löu yù vôùi caùc beänh NKÑSS/ LTTD
- Tuy khaùc nhau veà taùc nhaân gaây beänh nhöng coù nhieàu
trieäu chöùng töông töï
- Caùch phoøng beänh toát nhaát laø soáng chung thuûy moät
vôï, moät choàng; duøng bao cao su
- Khoâng theå nhìn beà ngoaøi maø bieát ñöôïc coù beänh hay
khoâng
- Khoâng coù mieãn dòch ñoái vôùi beänh LTTD
- Coù theå nhieãm hai beänh LTTD cuøng luùc
- Khoâng phaûi chæ khi coù nhieàu baïn tình môùi bò beänh
LTTD
- Phuï nöõ deã bò beänh LTTD hôn nam giôùi
- Caàn coù hieåu bieát theá naøo laø haønh vi tình duïc an
toaøn vaø laønh maïnh.
Beänh do Chlamydia
Laø beä n h LTTD thöôø n g gaë p nhaá t , do vi khuaå n
chlamydia trachomatis, vi khuaån naøy coù theå gaây toån
♂202
thöông cho caùc cô quan sinh saûn cuûa nöõ. Ngay caû khi caùc
trieäu chöùng boäc loä nheï hay khoâng coù thì caùc bieán chöùng
cuõng vaãn gaây ra nhöõng toån thöông khoâng hoài phuïc vaø
thaàm laëng (nhö hieám muoän) maø ngöôøi phuï nöõ khoâng
heà bieát.
Meï truyeàn beänh cho con khi sinh con theo ñöôøng aâm
ñaïo. Baát cöù ai ñaõ coù hoaït ñoäng tình duïc ñeàu coù theå bò
nhieãm chlamydia; caøng nhieàu baïn tình caøng taêng nguy
cô bò beänh. Coå töû cung cuûa vò thaønh nieân gaùi vaø phuï nöõ
treû chöa hoaøn toaøn tröôûng thaønh neân ñaëc bieät coù nguy
cô cao bò nhieãm beänh neáu coù quan heä tình duïc. Nhöõng
ngöôøi tình duïc ñoàng giôùi nam cuõng coù nguy cô bò nhieãm
chlamydia.
Thôøi gian uû beänh: 3 - 30 ngaøy (thöôøng töø 10 - 21 ngaøy),
tuy theá loaïi nhieãm khuaån khoâng theå hieän trieäu chöùng laïi
coù theå boäc loä trieäu chöùng maõi nhieàu naêm sau naøy.
Trieäu chöùng vaø daáu hieäu: ñöôïc coi laø beänh “thaàm laëng”
vì khoaûng 3 phaàn 4 soá phuï nöõ bò nhieãm beänh vaø khoaûng
50% soá nam giôùi bò nhieãm beänh khoâng theå hieän trieäu
chöùng gì. Khi caùc trieäu chöùng boäc loä thì thöôøng xuaát hieän
trong voøng 1- 3 tuaàn sau khi phôi nhieãm.
- Vôùi nam: töông töï nhö laäu, coù theå coù tieát dòch nieäu
ñaïo hay caûm giaùc noùng raùt khi ñaùi. Cuõng coù khi ngöùa
vaø noùng raùt quanh loã nieäu ñaïo. Ñau vaø söng tinh hoaøn
ít khi xaûy ra.
- Vôùi nöõ: nhieãm khuaån ñaàu tieân ôû coå töû cung vaø nieäu
ñaïo neân coù theå coù ñaùi khoù; ñau tieåu khung, coå töû cung
♀
203
deã chaûy maùu. Coù theå coù xuaát tieát baát thöôøng ôû aâm ñaïo
hay caûm giaùc noùng raùt khi ñaùi.
Chaån ñoaùn phaân bieät: laäu vaø chlamydia thöôøng xaûy ra
ñoàng thôøi vaø khoâng theå phaân bieät veà laâm saøng.
Bieán chöùng: Neáu khoâng ñöôïc ñieàu trò, nhieãm chlamydia
coù theå tieán trieån thaønh nhöõng vaán ñeà nghieâm troïng cho
söùc khoûe vaø sinh saûn vöøa ngaén haïn vöøa laâu daøi. Gioáng
nhö chính beänh ñoù, toån thöông do chlamydia gaây ra cuõng
thöôøng “thaàm laëng”. Vôùi phuï nöõ, nhieãm beänh maø khoâng
ñöôïc ñieàu trò thì coù theå lan leân töû cung hay voøi tröùng vaø
gaây ra beänh vieâm tieåu khung vôùi tyû leä ñeán 40% ôû phuï nöõ
bò nhieãm chlamydia maø khoâng ñöôïc ñieàu trò. Vieâm tieåu
khung coù theå gaây ra toån thöông vónh vieãn cho voøi tröùng,
töû cung vaø caùc moâ xung quanh. Toån thöông coù theå daãn
ñeán ñau maïn tính ôû tieåu khung, hieám muoän vaø tieàm aån
nguy cô chöûa ngoaøi töû cung.
Ñeå phoøng ngöøa nhöõng bieán chöùng nghieâm troïng do
chlamydia gaây ra, caùc phuï nöõ töø 25 tuoåi hay treû hôn caàn
ñöôïc taàm soaùt haøng naêm. Phuï nöõ nhieàu tuoåi hôn coù nguy
cô bò nhieãm chlamydia (coù baïn tình môùi hay nhieàu baïn
tình) cuõng caàn ñöôïc taàm soaùt haøng naêm.
Phuï nöõ coù thai bò nhieãm chlamydia coù theå daãn ñeán
saåy thai, ñeû non, vieâm noäi trung saûn maïc caáp. Treû sô sinh
cuûa nhöõng phuï nöõ nhieãm beänh coù theå bò nhieãm chlamydia
ôû maét vaø ñöôøng hoâ haáp (vieâm phoåi sô sinh chuû yeáu do
chlamydia).
Bieán chöùng ôû nam hieám gaëp nhöng coù theå bò vieâm
maøo tinh gaây ñau, soát, voâ sinh (hieám).
♂204
Phoøng beänh: Nam duøng bao cao su latex thöôøng xuyeân

vaø ñuùng caùch cuõng coù theå giaûm nguy cô bò laây nhieãm
chlamydia.
Haøng naêm, caàn tieán haønh taàm soaùt coù bò nhieãm
chlamydia cho moïi phuï nöõ ñaõ coù hoaït ñoäng tình duïc,
nhaát laø vôùi nhöõng phuï nöõ coù baïn tình môùi hay nhieàu baïn
tình. Phuï nöõ coù thai cuõng caàn laøm test taàm soaùt. Ngöôøi
nhieãm phaûi traùnh quan heä tình duïc cho tôùi khi chöõa khoûi
haún beänh.
Ñieàu trò: Coù theå deã daøng ñieàu trò baèng khaùng sinh
azithromycin hay doxycycline.
Beänh laäu
Do vi khuaån Neisseria gonorrhea, song caàu trong teá
baøo. Ñaõ coù nhieàu test ñeå chaån ñoaùn beänh laäu. Neáu beänh
laäu hieän dieän ôû coå töû cung vaø nieäu ñaïo thì coù theå laøm
test vôùi nöôùc tieåu.
Vi khuaån laäu coù theå sinh soâi naåy nôû nhanh trong moâi
tröôøng noùng vaø aåm öôùt cuûa ñöôøng sinh saûn nhö coå töû
cung, buoàng tröùng, voøi tröùng vaø caû ñöôøng tieát nieäu (nieäu
ñaïo). Vi khuaån cuõng coù theå phaùt trieån ôû mieäng, hoïng,
maét vaø haäu moân.
Laäu laây truyeàn do tieáp xuùc vôùi döông vaät, aâm ñaïo,
mieäng, hay haäu moân. Khoâng caàn phaûi coù xuaát tinh thì
beänh laäu môùi laây truyeàn hay bò nhieãm. Laäu coù theå truyeàn
töø meï sang con khi sinh ñeû. Ngöôøi ñaõ chöõa khoûi beänh
laäu nhöng laïi coù quan heä tình duïc vôùi ngöôøi bò beänh thì
coù theå taùi nhieãm.
♀
205
ÔÛ Myõ, nhoùm daân soá coù tyû leä maéc beänh cao nhaát laø vò
thaønh nieân vaø ngöôøi treû coù quan heä tình duïc sôùm.
Thôøi gian uû beänh: 4 - 7 ngaøy (ñoâi khi chæ coù 24 giôø vaø
coù khi daøi tôùi 1 thaùng).
Trieäu chöùng vaø daáu hieäu: maëc duø nhieàu nam giôùi bò
beänh laäu khoâng boäc loä trieäu chöùng gì nhöng vôùi moät soá
khaùc thì caùc daáu hieäu vaø trieäu chöùng vaãn boäc loä trong
voøng 2 - 5 ngaøy sau khi nhieãm beänh; caùc trieäu chöùng coù
theå keùo daøi tôùi 30 ngaøy môùi boäc loä nhö coù caûm giaùc boûng
raùt khi ñaùi hay xuaát tieát coù maøu traéng, vaøng hay xanh ôû
döông vaät. Ñoâi khi nam giôùi bò beänh laäu thaáy ñau hay
söng ôû tinh hoaøn.
ÔÛ nöõ, caùc trieäu chöùng thöôøng nheï hôn nhöng haàu
heát nöõ bò nhieãm beänh laïi khoâng boäc loä trieäu chöùng gì.
Ngay caû khi phuï nöõ coù trieäu chöùng thì cuõng ñaëc hieäu vaø
thöôøng laàm laø vieâm baøng quang hay aâm ñaïo.
Caùc trieäu chöùng vaø daáu hieäu ban ñaàu ôû nöõ laø ñau
hay noùng raùt khi ñi tieåu, taêng xuaát tieát ôû aâm ñaïo. Phuï
nöõ bò beänh laäu coù nguy cô phaùt trieån bieán chöùng, baát keå
tình traïng beänh nhö theá naøo.
Trieäu chöùng nhieãm vi khuaån ôû tröïc traøng vôùi caû 2
giôùi laø xuaát tieát, ngöùa haäu moân, ra maùu hay nhu ñoäng
ruoät ñau.
Bieán chöùng: Beänh laäu khoâng ñöôïc ñieàu trò coù theå gaây
ra nhieàu vaán ñeà söùc khoûe vónh vieãn vaø nghieâm troïng cho
caû nam vaø nöõ.
♂206
Vôùi phuï nöõ, beänh laäu thöôøng laø nguyeân nhaân gaây
beänh vieâm tieåu khung nhöng khoâng phaûi bao giôø cuõng
theå hieän trieäu chöùng; neáu coù trieäu chöùng thì coù theå raát
nghieâm troïng nhö ñau buïng vaø soát. Vieâm tieåu khung coù
theå daãn ñeán söï taïo thaønh tuùi muû trong oå buïng vaø gaây ñau
keùo daøi, maïn tính ôû vuøng tieåu khung. Vieâm tieåu khung coù
theå laøm cho voøi tröùng bò toån thöông, gaây ra hieám muoän
hay taêng nguy cô bò chöûa ngoaøi töû cung.
Vôùi nam, beänh laäu coù theå gaây vieâm maøo tinh, neáu
khoâng ñöôïc ñieàu trò coù theå daãn ñeán hieám muoän. Beänh laäu
coù theå lan tôùi maùu vaø khôùp, ñe doïa ñeán sinh maïng ngöôøi
beänh. Ngoaøi ra, ngöôøi bò beänh laäu cuõng deã bò nhieãm HIV
vaø deã laây lan HIV cho ngöôøi khaùc hôn.
AÛnh höôûng ñeán thai ngheùn/sô sinh: phuï nöõ coù thai bò
beänh laäu coù theå laây beänh cho con khi sinh ñeû töï nhieân vaø
coù theå laøm cho treû bò muø, nhieãm khuaån khôùp hay maùu
ñe doïa ñeán sinh maïng treû.
Phoøng beänh: nam duøng bao cao su latex thöôøng xuyeân
vaø ñuùng caùch cuõng coù theå giaûm nguy cô bò laây nhieãm
beänh laäu.
Khi coù baát cöù trieäu chöùng naøo ôû ñöôøng sinh duïc nhö
xuaát tieát hay ñaùi buoát hay coù loeùt, coù ban ñoû ñeàu laø daáu
hieäu phaûi kieâng quan heä tình duïc vaø gaëp thaày thuoác ngay.
Khi ñaõ bieát maéc beänh laäu thì caàn noùi cho baïn tình ñeå hoï
cuõng phaûi ñöôïc xaùc ñònh vaø ñieàu trò. Ñoâi baïn tình (hoaëc
nhöõng ngöôøi baïn tình) caàn kieâng quan heä tình duïc khi
quaù trình ñieàu trò beänh laäu chöa keát thuùc.
♀
207
Ñieàu trò: Coù nhieàu loaïi khaùng sinh coù hieäu quaû. Tuy
nhieân, chuûng vi khuaån laäu khaùng thuoác ñang gia taêng
ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi Vì nhieàu ngöôøi ñoàng thôøi bò
nhieãm caû chlamydia cho neân thöôøng cho khaùng sinh phoái
hôïp ñeå chöõa caû hai beänh.
Giang mai
Do vi khuaån Treponema pallidum (xoaén khuaån) gaây
ra, coù nhieàu trieäu chöùng vaø daáu hieäu khoâng theå phaân
bieät ñöôïc vôùi nhieàu beänh khaùc; laây truyeàn qua tieáp xuùc
tröïc tieáp vôùi toån thöông loeùt giang mai thöôøng coù chuû
yeáu ôû cô quan sinh duïc ngoaøi, aâm ñaïo, haäu moân hay
tröïc traøng. Cuõng coù khi loeùt caû ôû mieäng vaø moâi. Phuï nöõ
coù thai coù theå truyeàn beänh cho con. Beänh cuõng ñang gia
taêng ôû nhöõng ngöôøi tình duïc ñoàng giôùi nam.
Thôøi gian uû beänh: töø khi nhieãm beänh cho ñeán khi coù
trieäu chöùng ñaàu tieân dao ñoäng töø 10 ñeán 90 ngaøy (trung
bình laø 21 ngaøy).
Caùc daáu hieäu vaø trieäu chöùng: Nhieàu ngöôøi maéc beänh
giang mai khoâng theå hieän trieäu chöùng gì trong nhieàu naêm
nhöng vaãn coù nguy cô coù bieán chöùng muoän. Phaàn lôùn
nhöõng tröôøng hôïp laây nhieãm laø töø nhöõng ngöôøi khoâng
hay bieát mình ñaõ coù beänh.
AÛnh höôûng ñeán thai ngheùn/sô sinh: tuøy thuoäc vaøo thôøi
gian phuï nöõ mang thai bò nhieãm beänh, coù theå con ñeû ra
bò cheát hoaëc sau ñeû ít laâu môùi cheát. Ngoaøi ra, coù theå gaây
saåy thai töï nhieân (quyù II hay ñaàu quyù III), ñeû non, thai
♂ 208
cheát löu. Neáu thai bò nhieãm khuaån maø soáng soùt thì coù theå
bò toån thöông ôû nhieàu cô quan: baát thöôøng veà raêng, ñieác,
muø vaø nhöõng dò taät thaàn kinh traàm troïng hôn nöõa (maát
khaû naêng hoïc taäp, roái loaïn taâm tính). Saøng loïc giang mai
cho phuï nöõ coù thai laø chieán löôïc quan troïng ñeå giaûm tyû
leä beänh vaø töû vong cho treû.
Phoøng beänh: soáng chung thuûy moät vôï moät choàng (vôùi
ñieàu kieän caû hai ñeàu ñöôïc laøm test vaø xaùc nhaän khoâng
coù beänh). Traùnh röôïu vaø ma tuùy cuõng coù theå giuùp lan
truyeàn beänh vì nhöõng thoùi quen naøy deã daãn tôùi haønh vi
coù nguy cô.
Ñieàu trò:deã chöõa ôû giai ñoaïn sôùm, khi môùi nhieãm beänh
döôùi 1 naêm. Neáu ñaõ bò beänh quaù 1 naêm thì caàn ñieàu trò
laâu hôn. Vì theá caàn taàm soaùt phaùt hieän giang mai cho
nhöõng ngöôøi coù haønh vi tình duïc deã laây nhieãm caùc beänh
LTTD. Ñieàu trò chuû yeáu baèng Benzathine Pen G 2,4 trieäu,
tieâm baép
Muïn gioäp
Laø beänh LTTD, do vi-ruùt Herpes simplex (HSV) gaây
ra. Haàu heát muïn gioäp sinh duïc laø do típ HSV-2 vaø phaàn
lôùn ngöôøi beänh khoâng coù hay coù raát ít daáu hieäu vaø trieäu
chöùng. Phuï nöõ deã nhieãm muïn gioäp sinh duïc do HSV-2
gaây ra (cöù 4 ngöôøi thì coù 1 ngöôøi) so vôùi nam.
Coù theå tìm thaáy HSV-1 vaø HSV-2 ôû caùc toån thöông loeùt
vaø cuõng laø nôi vi-ruùt phaùt taùn ñi. Noùi chung, söï laây nhieãm
HSV-2 chæ xaûy ra qua quan heä tình duïc vôùi ngöôøi ñaõ bò
♀
209
nhieãm muïn gioäp sinh duïc vôùi HSV-2. Söï laây nhieãm cuõng
coù theå xaûy ra töø moät baïn tình ñaõ coù beänh nhöng khoâng
coù toån thöông loeùt roõ vaø khoâng bieát ñaõ bò nhieãm beänh.
HSV-1 coù theå gaây ra muïn gioäp sinh duïc nhöng
thöôøng gaây toån thöông ôû mieäng vaø moâi hôn, cho neân goïi
laø “choác meùp”. Muïn gioäp sinh duïc do HSV-1 khoâng taùi
phaùt thöôøng xuyeân nhö muïn gioäp sinh duïc do HSV-2.
Thôøi gian uû beänh: 3 - 6 ngaøy
Trieäu chöùng vaø daáu hieäu: khi coù caùc daáu hieäu thì xuaát
hieän phoûng nöôùc (moät hay nhieàu) ôû ngay hoaëc ôû quanh
cô quan sinh duïc hay tröïc traøng. Caùc phoûng nöôùc vôõ ra
ñeå laïi veát loeùt vaø phaûi maát töø 2 ñeán 4 tuaàn môùi laønh seïo.
Maëc duø vi-ruùt gaây muïn gioäp coù theå toàn taïi vónh vieãn
trong cô theå nhöng soá ñôït buøng phaùt phoûng nöôùc coù xu
höôùng giaûm ñi sau moät giai ñoaïn keùo daøi nhieàu naêm.
Haàu heát nhöõng ngöôøi bò nhieãm HSV-2 khoâng bieát
mình ñaõ nhieãm beänh.
Chaån ñoaùn phaân bieät: gioáng nhö giang mai vaø haï cam
töùc laø chuaån ñoaùn sau khi ñaõ bò loeùt.
Bieán chöùng: heä thaàn kinh trung öông bò toån thöông,
ví duï vieâm maøng naõo voâ khuaån. Nhöõng toån thöông ôû caû
nhöõng vò trí khaùc nhö ôû moâng, haùng, ñuøi, ngoùn tay, maét.
AÛnh höôûng ñeán thai ngheùn/sô sinh: muïn gioäp nguyeân
phaùt vôùi muïn gioäp coå töû cung hay phoái hôïp vôùi saåy thai
vaø ñeû non. Trong soá nhöõng treû sinh ra vôùi beänh muïn
gioäp thì moät nöûa seõ cheát hoaëc coù toån thöông thaàn kinh.
♂210
Phoøng beänh:caùc vaéc-xin choáng HSV-1 vaø HSV-2 ñang

ñöôïc thaåm ñònh. Vôùi caû hai giôùi, duø coù mang bao cao su
thöôøng xuyeân vaø ñuùng caùch cuõng khoâng theå baûo ñaûm
khoâng bò nhieãm vi-ruùt gaây muïn gioäp sinh duïc; vì theá bao
cao su chæ laø phöông tieän ñeå giaûm nguy cô laây nhieãm.
Nhöõng beänh gaây loeùt ñöôøng sinh duïc coù theå xaûy ra
ôû khu vöïc sinh duïc cuûa caû nam vaø nöõ ñaõ ñöôïc baûo veä
baèng bao cao su latex cuõng nhö ôû nhöõng khu vuïc khoâng
ñöôïc baûo veä.
Ngöôøi bò muïn gioäp coù toån thöông hay coù nhieàu trieäu
chöùng khaùc cuûa beänh muïn gioäp caàn traùnh quan heä tình
duïc vôùi ngöôøi laønh.
Ñieàu trò:khoâng coù lieäu phaùp naøo chöõa khoûi beänh muïn
gioäp nhöng coù theå ruùt ngaén vaø ngaên chaën caùc ñôït buøng
phaùt trong thôøi beänh nhaân duøng thuoác. Ñieàu trò trieäu
chöùng haøng ngaøy cuõng coù theå giaûm söï laây nhieãm cho
baïn tình (Acyclovir).
Beänh do truøng roi
Beänh LTTD thöôøng gaëp cho caû nam vaø nöõ nhöng gaëp
ôû nöõ nhieàu hôn; deã chöõa khoûi nhaát trong soá nhöõng beänh
LTTD. Do kyù sinh truøng ñôn baøo Trichomonas vaginalis
gaây ra. Phuï nöõ coù theå maéc beänh töø nam giôùi hay nöõ nhieãm
beänh (qua tình duïc ñoàng giôùi nöõ) nhöng nam thöôøng chæ
nhieãm beänh töø nöõ.
Chaån ñoaùn xaùc ñònh baèng soi töôi. Kyù sinh truøng khoù
phaùt hieän ôû nam hôn nöõ.
♀
211
Thôøi gian uû beänh: 1 - 2 tuaàn

Trieäu chöùng vaø daáu hieäu: chæ moät nöûa soá tröôøng hôïp
theå hieän trieäu chöùng. Haàu heát nam giôùi bò nhieãm kyù sinh
truøng doi khoâng coù daáu hieäu hay trieäu chöùng gì nhöng
moät soá nam coù theå taïm thôøi bò ngöùa beân trong döông
vaät, vieâm quy ñaàu, xuaát tieát nheï hay noùng raùt nheï khi
ñaùi hay xuaát tinh.
Moät soá phuï nöõ coù caùc daáu hieäu vaø trieäu chöùng nhö
ra khí hö (xuaát tieát aâm ñaïo) coù boït, maøu xanh vaø coù muøi
hoâi. Cuõng coù theå khoù chòu khi quan heä tình duïc vaø khi ñaùi
cuõng nhö kích thích vaø ngöùa ôû khu vöïc cô quan sinh duïc..
Chaån ñoaùn phaân bieät: khoù phaân bieät veà maët laâm saøng
vôùi loaïn khuaån aâm ñaïo vaø caùc nguyeân nhaân khaùc cuûa
tieát dòch aâm ñaïo.
Bieán chöùng: hieám khi gaây ra vieâm noäi maïc töû cung.
AÛnh höôûng ñeán thai ngheùn/ sô sinh: phuï nöõ coù thai bò
beänh kyù sinh truøng doi coù theå sinh non hay con ñeû ra
nheï caân.
Phoøng beänh: soáng chung thuûy moät vôï moät choàng. Nam
duøng bao cao su latex thöôøng xuyeân vaø ñuùng caùch cuõng
coù theå giaûm nguy cô bò laây nhieãm kyù sinh truøng doi.
Baát cöù trieäu chöùng naøo ôû ñöôøng sinh duïc nhö coù
xuaát tieát hay ñi tieåu noùng raùt hay caùc daáu hieäu loeùt, ban
ñoû baát thöôøng ñeàu caàn ngöøng quan heä tình duïc vaø gaëp
thaày thuoác ngay.
♂212
Ñieàu trò: nhieãm kyù sinh truøng doi thöôøng coù theå chöõa
khoûi haún baèng metronidazole uoáng moät lieàu duy nhaát.
Caùc trieäu chöùng nhieãm beänh ôû nam coù theå bieán maát trong
vaøi tuaàn maø khoâng caàn ñieàu trò. Tuy nhieân, nam nhieãm
kyù sinh truøng doi duø chöa bao giôø coù trieäu chöùng hay
caùc trieäu chöùng khoâng coøn vaãn coù theå laây nhieãm hay
taùi nhieãm cho baïn tình. Nhöõng ngöôøi ñang ñieàu trò caàn
traùnh quan heä tình duïc cho tôùi khi hoï vaø baïn tình khoûi
haún, khoâng coøn trieäu chöùng.
Haï cam
Do vi khuaån Hemophilus ducreyi gaây ra. Chaån ñoaùn
xaùc ñònh baèng caùch phaân laäp vaø nuoâi caáy vi khuaån cuûa
toån thöông hay haïch (ñoä nhaïy caûm töø 60-80% vaø caàn coù
moâi tröôøng ñaëc bieät).
Thôøi gian uû beänh: thöôøng töø 3 - 6 ngaøy
Trieäu chöùng vaø daáu hieäu: Nhieàu veát loeùt ôû vuøng sinh
duïc. Ba trieäu chöùng cuûa “haï cam” laø 1) loeùt coù bôø nham
nhôû, haøm eách, 2) ñaùy veát loeùt baån, tieát dòch maøu xaùm,
vaø 3) coù theå gaây ñau töø vöøa phaûi ñeán döõ doäi (cuõng ñau
caû ôû beïn). Döôùi 50% soá beänh nhaân coù caû ba trieäu chöùng.
Ô nam giôùi, loeùt thaáy ôû maët treân hoaëc maët döôùi bao
quy ñaàu, ôû phuï nöõ thaáy ôû cöûa aâm ñaïo, maëc daàu ñoái vôùi
phuï nöõ nhöõng veát loeùt thöôøng khoâng ñau.
Chaån ñoaùn phaân bieät: gioáng nhö giang mai nguyeân
phaùt vaø muïn gioäp.
Bieán chöùng: caùc veát loeùt laø yeáu toá phoái hôïp ñeå
laâynhieãm HIV.
♀
213
AÛnh höôûng ñeán thai ngheùn/sô sinh: khoâng coù aûnh höôûng
gì.
Phoøng beänh: beänh haï cam laây truyeàn do quan heä tình
duïc vôùi ngöôøi ñaõ nhieãm beänh. Maëc daàu kieâng quan heä
tình duïc laø caùch phoøng beänh duy nhaát baûo ñaûm nhöng
thöïc haønh caùc bieän phaùp tình duïc an toaøn cuõng coù theå
giuùp phoøng ngöøa söï lan truyeàn beänh haï cam.
Ñieàu trò: baèng caùc khaùng sinh Ceftriaxone 250 mg,
tieâm baép - Azithromycin 1 gam (vieân nang 250 mg), lieàu
duy nhaát hoaëc Ciprofloxacin laø moät khaùng sinh raát maïnh.
Beänh suøi maøo gaø
Do vi-ruùt gaây u suøi ôû ngöôøi (HPV) gaây ra. HPV khoâng
phaûi laø moät vi-ruùt maø laø moät nhoùm vi-ruùt vôùi hôn 100
chuûng (hay típ) khaùc nhau. Hôn 30 chuûng laây truyeàn qua
ñöôøng tình duïc vaø coù theå gaây beänh cho khu vöïc sinh duïc
cuûa nam vaø nöõ nhö da döông vaät, aâm hoä hay haäu moân,
nieâm maïc aâm ñaïo, coå töû cung hay tröïc traøng. Haàu heát
nhöõng ngöôøi bò nhieãm HPV khoâng boäc loä trieäu chöùng
vaø töï khoûi. Ít nhaát 50% nam vaø nöõ giôùi ñaõ coù quan heä
tình duïc bò nhieãm HPV sinh duïc ôû moät thôøi ñieåm naøo ñoù
trong ñôøi; ñeán 50 tuoåi ít nhaát 80% phuï nöõ bò nhieãm HPV.
Moät soá vi-ruùt thuoäc típ “coù nguy cô cao” vaø coù theå gaây
ra test pheát teá baøo coå töû cung (Pap) baát thöôøng. Nhöõng
típ vi-ruùt naøy coù theå daãn ñeán ung thö coå töû cung, aâm
hoä, aâm ñaïo, tröïc traøng hay döông vaät. Nhöõng típ vi-ruùt
khaùc thuoäc loaïi “coù nguy cô thaáp” chæ laøm bieán ñoåi nheï
Pap test hay u suøi sinh duïc nheï.
♂214
Phuï nöõ mang thai coù theå truyeàn HPV cho thai khi
sinh ñeû qua ñöôøng aâm ñaïo nhöng hieám khi xaûy ra.
Thôøi gian uû beänh: raát thay ñoåi, töø 3 tuaàn ñeán 1 naêm.
Trieäu chöùng vaø daáu hieäu: vi-ruùt soáng treân da hay nieâm
maïc vaø thöôøng khoâng gaây trieäu chöùng. Moät soá ngöôøi coù
nhöõng u suøi nhìn thaáy ñöôïc hay coù nhöõng bieán ñoåi tieàn
ung thö ôû coå töû cung, aâm hoä, haäu moân hay döông vaät.
Nhöõng theå thöôøng gaëp nhaát cuûa suøi sinh duïc laø suøi
maøo gaø, gioáng nhö suùp lô vaø moïc lan traøn nhöng cuõng coù
theå laø nhöõng noát saån troøn, lôùp vaåy daày söøng hoaù (gioáng
nhö suøi thoâng thöôøng) hoaëc nhöõng noát saån hôi coäm leân,
ñænh phaúng. Sau khi coù quan heä tình duïc vôùi ngöôøi ñaõ
nhieãm vi-ruùt HPV thì caùc u suøi coù theå xuaát hieän trong
voøng nhieàu tuaàn hay nhieàu thaùng hoaëc khoâng boäc loä.
Nhöõng toån thöôøng naøy thöôøng khoâng nhaän thaáy nhöng
ñoâi khi ngöùa, raùt vaø chaûy maùu. Caùc toån thöông nhìn
thaáy coù theå duøng thuoác boâi hay lieäu phaùp khaùc do thaày
thuoác chæ ñònh. Chaån ñoaùn xaùc ñònh baèng pheát teá baøo coå
töû cung (Pap test).
Test Pap coù theå phaùt hieän caùc teá baøo tieàn ung thö vaø
ung thö cuûa coå töû cung; neáu ñeàu ñaën laøm test Pap vaø
theo doõi saùt veà laâm saøng vaø ñieàu trò khi caàn thieát thì coù
theå baûo ñaûm raèng nhöõng bieán ñoåi tieàn ung thö cuûa coå
töû cung do nhieãm HPV khoâng theå phaùt trieån thaønh ung
thö coå töû cung ñe doaï sinh maïng.
Chaån ñoaùn phaân bieät: coù theå laàm vôùi suøi maøo gaø cuûa
giang mai thöù phaùt
♀
215
Bieán chöùng: ung thö coå töû cung, ung thö sinh duïc.
AÛnh höôûng ñeán thai ngheùn/sô sinh: giaõn tónh maïch thöïc
quaûn ôû treû em.
Phoøng beänh: loaïi vaéc-xin coù theå phoøng ngöøa 4 típ HPV
laø Gardasil (HPV típ 6, 11, 16, vaø 18). Nhöõng típ vi-ruùt
naøy gaây ra ñeán 70% tröôøng hôïp ung thö coå töû cung vaø
90% u suøi sinh duïc.
Ñieàu trò: khoâng coù lieäu phaùp “chöõa khoûi haún” khi
nhieãm HPV maëc daàu phaàn lôùn phuï nöõ bò nhieãm beänh töï
khoûi. Ñieàu trò vôùi Trichloracetic acid 80-90%, ñieän ñoâng
hay ñoát ñieän
Vieâm gan vi-ruùt B
Laø beänh gan nghieâm troïng do vi-ruùt mang teân laø
vi-ruùt gaây vieâm gan B. Nguy cô laây nhieãm coù theå do: coù
quan heä tình duïc vôùi ngöôøi ñaõ bò vieâm gan B, coù baïn
tình khoâng laâu beàn (ñaõ töøng coù quan heä tình duïc trong
voøng 6 thaùng tröôùc), coù beänh LTTD khaùc, ngöôøi tình duïc
ñoàng giôùi nam.
Vieâm gan B lan truyeàn do phôi nhieãm vôùi maùu hay vôùi
dòch tieát cuûa nieâm maïc, cho neân coù nguy cô nhieãm beänh
trong nhöõng tröôøng hôïp sau: soáng chung nhaø vôùi beänh
nhaân vaø duøng chung ñoà vaät nhö baøn chaûi raêng, dao caïo
raâu, tieâm chích ma tuùy, laøm coâng vieäc phaûi ñuïng chaïm
ñeán maùu hay dòch tieát cuûa cô theå, bò beänh thaän ôû giai
ñoaïn cuoái, meï coù beänh laây truyeàn cho con khi sinh ñeû.
♂216
Vieâm gan B khoâng laây truyeàn qua thöïc phaåm hay

nöôùc uoáng, duøng chung duïng cuï naáu aên, cho con buù hay
tieáp xuùc thoâng thöôøng.
Thôøi gian uû beänh: thöôøng töø 40 - 110 ngaøy hoaëc coù theå
ngaén hôn.
Trieäu chöùng vaø daáu hieäu: phaàn lôùn thaàm laëng. Ngöôøi
coù tuoåi deã boäc loä trieäu chöùng hôn. Neáu coù trieäu chöùng
thì coù theå vaøng da hay vaøng ôû loøng traéng cuûa maét; moûi
meät; buoàn noân; khoù chòu ôû buïng, nöôùc tieåu xaãm maøu,
ñau khôùp.
Neáu khoâng thì ôû giai ñoaïn sôùm thaáy meät; khoù chòu;
buoàn noân; ñau ôû phaàn tö treân cuûa buïng; vaøng da; gan
söng vaø ñau; nöôùc tieåu xaãm maøu; coù ban ñoû; ñau khôùp.
Coù nhöõng ngöôøi ñaõ bò beänh vieâm gan B vaø ñaõ laây truyeàn
cho ngöôøi khaùc maø khoâng bieát.
Chaån ñoaùn phaân bieät: vôùi nhöõng theå vieâm gan khaùc.
Bieán chöùng: moät soá tieán trieån thaønh vieâm gan B maïn
tính vaø taêng nguy cô bò xô gan, ung thö gan, suy gan.
Khoaûng 15 - 25% soá ngöôøi bò vieâm gan B maïn tính cheát
non do xô gan hay ung thö gan.
AÛnh höôûng ñeán thai ngheùn/ sô sinh: vieâm gan B laây
nhieãm töø meï sang con khi sinh ñeû. Ñeå phoøng ngöøa söï
laây truyeàn töø meï sang con, moïi phuï nöõ khi coù thai caàn
laøm test maùu ñeå tìm khaùng theå beà maët cuûa vieâm gan B
(HbsAg). Treû sinh ra töø nhöõng baø meï ñaõ nhieãm beänh caàn
ñöôïc tieâm vaéc-xin phoøng vieâm gan B vaø tieâm caû HBIG
♀
217
(Globulin mieãn dòch choáng vieâm gan B) sôùm sau khi sinh
ñeå phoøng ngöøa nhieãm beänh.
Phoøng beänh: ôû caùc nöôùc phaùt trieån, beänh laây truyeàn
theo ñöôøng tình duïc; trong khi ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån
thì laây truyeàn chuû yeáu ôû giai ñoaïn chu saûn vaø giöõa caùc
treû vôùi nhau. Töø naêm 2005 ñaõ coù vaéc-xin phoøng beänh coù
hieäu quaû cao vaø ñoù laø caùch phoøng vieâm gan B toát nhaát.
Khoâng bao giôø ñöôïc tieâm chích ma tuùy.
Ñieàu trò: khoâng coù thuoác ñeå ñieàu trò vieâm gan B caáp
(môùi nhieãm) nhöng coù thuoác choáng vi-ruùt ñeå ñieàu trò vieâm
gan maïn tính. Interferons-Alpha laø söï löïa choïn ñaàu tieân
cho nhöõng ngöôøi bò vieâm gan B maïn tính.
♂218
NHÛÄNG HIÏÍU BIÏËT CÊÌN THIÏËT VÏÌ HIV/AIDS
HIV laø gì?

Laø ba chöõ vieát taét teân cuûa loaïi vi-ruùt gaây ra AIDS -
dòch ra tieáng Vieät laø Hoäi chöùng suy giaûm mieãn dòch maéc
phaûi. Vì heä thoáng mieãn dòch bò suy giaûm do vi-ruùt cho
neân cô theå phaûi choáng choïi vôùi nhieãm khuaån vaø beänh taät
moät caùch khoù khaên. Caàn bieát raèng ít nhaát laø 20% nhöõng
ngöôøi ñaõ phaùt sinh caùc daáu hieäu cuûa AIDS ñeàu ôû ñoä tuoåi
20 (ôû Myõ). Nhöõng ngöôøi naøy ñaõ nhieãm HIV khi hoï coøn
ñi hoïc ôû tröôøng trung hoïc vì thôøi gian keå töø luùc nhieãm
HIV cho ñeán khi phaùt thaønh AIDS phaûi maát nhieàu naêm.
Laøm theá naøo ñeå xaùc ñònh nhieãm HIV?
Caùch duy nhaát ñeå xaùc ñònh laø baèng xeùt nghieäm HIV
xem coù döông tính hay khoâng. Khi HIV xaâm nhaäp vaøo
cô theå, heä thoáng mieãn dòch saûn xuaát ra khaùng theå ñaëc
hieäu choáng laïi HIV. Xeùt nghieäm maùu laø ñeå phaùt hieän söï
coù maët cuûa khaùng theå naøy trong huyeát thanh ngöôøi beänh
chöù khoâng phaûi laø phaùt hieän HIV. Maëc duø xeùt nghieäm
naøy raát chính xaùc nhöng coù khi phaûi sau 3 - 6 thaùng keå
♀
219
töø khi bò nhieãm HIV thì cô theå môùi saûn xuaát ñöôïc khaùng
theå. Trong giai ñoaïn naøy (giai ñoaïn cöûa soå), keát quaû coù
theå aâm tính maëc duø ngöôøi beänh ñaõ nhieãm HIV vaø neáu coù
quan heä tình duïc thì vaãn laây truyeàn HIV cho ngöôøi khaùc.
Baïn coù bieát nhöõng con ñöôøng laây nhieãm HIV?
Tình duïc khoâng phaûi laø con ñöôøng duy nhaát ñeå bò
nhieãm HIV. Khi bò nhieãm moät soá dòch cuûa cô theå coù laãn
maùu (keå caû maùu haønh kinh), tinh dòch, dòch aâm ñaïo vaø
söõa meï thì coù nguy cô bò laây nhieãm HIV. Nhö vaäy, coù
theå bò nhieãm HIV khi quan heä tình duïc khoâng mang bao
cao su, duøng chung kim tieâm (ñeå chích ma tuùy hoaëc caùc
tröôøng hôïp khaùc), töø meï truyeàn sang thai khi mang thai,
khi ñeû vaø cho con buù. Khoâng bò nhieãm HIV töø vieäc hoân
nhau hay do tieáp xuùc vôùi moà hoâi hoaëc nöôùc maét, oâm
nhau hay do aên chung thöùc aên, do ngoài chung beä xí beät
hay taém chung beå bôi. HIV khoâng loaïi tröø ai, ai cuõng
coù theå bò nhieãm HIV, ngöôøi bình thöôøng coù haønh vi tình
duïc khaùc giôùi cuõng nhö ngöôøi coù haønh vi tình duïc ñoàng
giôùi, ngöôøi löôõng tính duïc, caû nam vaø nöõ.
HIV khoâng theå soáng laâu ngoaøi cô theå, khoâng laây
truyeàn do muoãi ñoát, khoâng nhieãm qua da laønh laën cho
neân khoâng sôï laây nhieãm khi laøm vieäc hoaëc hoïc taäp cuøng
ngöôøi nhieãm HIV, soáng vaø chaêm soùc ngöôøi nhieãm HIV.
Hoân nhau say ñaém coù laây nhieãm HIV khoâng?
Nöôùc boït vaø caû nöôùc maét laø nhöõng dòch cuûa cô theå
khoâng chöùa nhieàu HIV nhöng ñuû ñeå laây nhieãm cho ngöôøi
khaùc, ngay caû khi hoân say ñaém (goïi laø hoân öôùt, hoân löôõi
♂
220
hay hoân kieåu Phaùp) vôùi ngöôøi bò nhieãm HIV. Neáu coù laãn
maùu trong nöôùc boït thì coù theå laây nhieãm nhöng cho tôùi
nay chöa coù tröôøng hôïp naøo nhieãm HIV ñöôïc cho laø do
hoân. An toaøn nhaát vaãn laø chæ neân hoân say ñaém ngöôøi
baïn tình ñaõ coù keát quaû HIV aâm tính.
Nhöõng haønh vi naøo coù nhieàu nguy cô laây nhieãm HIV nhaát?
Baûng sau ñaây seõ cho bieát nhöõng haønh vi naøo coù nguy
cô bò nhieãm HIV nhieàu nhaát:
Nguy cơ Ít nguy Không có

Hành vi
rất cao cơ nguy cơ
Không quan hệ tình dục và không
x
tiêm chích
Tiêm chích ma túy x
Giao hợp bằng đường hậu môn x
Giao hợp bằng đường miệng x
Giao hợp bằng đường âm đạo x
Mẹ truyền sang thai x
Xăm x
Hôn sâu x
Hôn xã giao x
Được truyền máu x
Cho máu x
Bắt tay x
Ôm x
Ngồi toilet chung x
Dùng bể bơi chung x
Hắt hơi/ho x
Uống chung cốc x
♀
221
Töø khi bò nhieãm HIV cho ñeán luùc phaùt trieån thaønh AIDS
laø bao laâu?
Tuøy töøng ngöôøi: moät nöûa soá ngöôøi nhieãm HIV phaùt
trieån thaønh AIDS sau 8 - 11 naêm, soá coøn laïi goàm nhöõng
ngöôøi phaùt trieån AIDS sôùm döôùi 8 naêm hoaëc muoän hôn,
ngoaøi 11 naêm; moät soá ngöôøi phaùt trieån thaønh AIDS chæ
sau vaøi thaùng keå töø khi bò nhieãm. Tuy nhieân cuõng coù
ngöôøi nhieãm HIV ñaõ 16 naêm maø vaãn chöa phaùt thaønh
AIDS. Maëc daàu haàu heát nhöõng ngöôøi nhieãm HIV ñeàu
phaùt trieån thaønh AIDS nhöng vaãn coù moät soá ít bò nhieãm
HIV nhieàu naêm maø khoâng phaùt thaønh AIDS.
Taïi sao laïi coù söï khaùc nhau veà thôøi gian phaùt trieån thaønh
AIDS cuûa nhöõng ngöôøi nhieãm HIV?
Chöa bieát roõ laém, nhieàu nhaø nghieân cöùu cho raèng
HIV cuõng coù nhieàu chuûng loaïi vaø söùc maïnh khaùc nhau.
Neáu laø chuûng HIV khoûe thì chuùng phaùt trieån nhanh vaø
laøm cho AIDS boäc loä ra sôùm, neáu laø chuûng HIV yeáu thì
phaùt trieån chaäm vaø AIDS sau nhieàu naêm môùi boäc loä ra.
Taát caû môùi chæ laø nhöõng döï ñoaùn, chöa coù gì chaéc chaén.
Moät yeáu toá nöõa laø caùch soáng cuûa ngöôøi nhieãm HIV
nhö theá naøo, neáu ñöôïc nuoâi döôõng toát, coù thoùi quen vaän
ñoäng vaø bieát giöõ cho cuoäc soáng khoâng coù nhieàu stress
(caêng thaúng thaàn kinh do buoàn phieàn, lo nghó) thì seõ
choáng choïi toát hôn. Cuoái cuøng laø vieäc söû duïng thuoác
cuõng giuùp keùo daøi cuoäc soáng.
♂222
Vì sao muoãi hoaëc coân truøng khoâng laây nhieãm HIV cho
ngöôøi?
Vì raèng caùc coân truøng huùt maùu thöôøng sau 24 giôø
hoaëc laâu hôn môùi ñi huùt maùu laïi, trong thôøi gian ñoù
vi-ruùt HIV ñaõ cheát roài. Hôn nöõa, caùc coân truøng chæ huùt
maùu chöù khoâng bôm maùu vaøo cô theå ngöôøi. Neáu muoãi
coù theå laøm lan truyeàn beänh thì ôû nhöõng vuøng coù nhieàu
muoãi tyû leä ngöôøi bò AIDS seõ cao hôn nhöng ngöôøi ta laïi
khoâng nhaän thaáy hieän töôïng ñoù. Caùc nhaø khoa hoïc cho
raèng khoâng theå bò AIDS do coân truøng ñoát.
Khi nhieãm HIV, ngöôøi beänh coù nhöõng bieåu hieän gì?
Luùc ñaàu gioáng nhö caûm cuùm thoâng thöôøng, sau ñoù
traûi qua nhieàu thaùng hoaëc nhieàu naêm khoâng coù daáu hieäu
gì, söùc khoûe khoâng giaûm suùt maø coù veû hoaøn toaøn bình
thöôøng, nhöng ñieàu nguy hieåm laø trong giai ñoaïn naøy
vaãn coù theå truyeàn HIV cho ngöôøi khaùc neáu coù quan heä
tình duïc. Khi xuaát hieän caùc daáu hieäu soát töøng ñôït, söng
haïch vaø suït caân khoâng roõ nguyeân nhaân laø baùo hieäu söï
suy giaûm heä thoáng mieãn dòch do söï phaù huyû cuûa HIV.
Ngöôøi beänh lieân tuïc bò caùc nhieãm khuaån thoâng thöôøng vaø
naëng hôn thöôøng leä. Caùc beänh thöôøng gaëp nhaát laø muïn
roäp (herpes), töa löôõi do naám candida vaø beänh zona, coù
theå coù nhöõng ñôït tieâu chaûy.
Giai ñoaïn cuoái cuûa nhieãm HIV nhö theá naøo?
Laø nhöõng bieåu hieän cuûa AIDS. Luùc naøy heä thoáng
mieãn dòch bò phaù huyû traàm troïng, cô theå bò suy giaûm
♀
223
söùc ñeà khaùng daàn daàn cho ñeán khi maát hoaøn toaøn. Caùc
nhieãm khuaån naëng nhö vieâm phoåi, lao vaø nhieãm naám coù
theå xaûy ra. Moät soá beänh nhaân bò ung thö (u Kapoâsi vaø u
Lymphoâ). Caùc bieåu hieän beänh lyù khaùc nhö gaøy ñeùt (suùt
caân do tieâu chaûy keùo daøi) vaø maát trí do toån thöông naõo.
Toùm laïi, caùc bieåu hieän thöôøng gaëp cuûa AIDS laø soát keùo
daøi treân 1 thaùng, suït caân treân 10% troïng löôïng cô theå vaø
tieâu chaûy keùo daøi treân 1 thaùng.
Khi ñaõ phaùt trieån thaønh AIDS, ngöôøi beänh coù theå coøn
soáng ñöôïc bao laâu?
Cuõng tuøy töøng ngöôøi, thöôøng chæ 1 - 2 naêm sau laø
cheát. Ngöôøi beänh thöôøng cheát vì nhöõng beänh “cô hoäi”,
nghóa laø nhöõng beänh maéc phaûi do heä mieãn dòch bò HIV
phaù huyû, cô theå khoâng coøn söùc ñeà khaùng nöõa nhö vieâm
phoåi, vieâm maøng naõo, lao, ung thö.
Neáu bò nhieãm HIV thì bao laâu sau môùi laây nhieãm cho
ngöôøi khaùc?
Tuy khoâng ai bieát chaéc chaén ñaõ bò nhieãm HIV khi
naøo nhöng ngöôøi ta cho raèng khi moät ngöôøi ñaõ nhieãm
HIV thì ngöôøi ñoù (nam hoaëc nöõ) coù theå laây nhieãm ngay
cho ngöôøi khaùc.
Neáu quan heä tình duïc khoâng baûo veä (khoâng duøng bao cao su)
vôùi ngöôøi ñaõ nhieãm HIV thì coù chaéc chaén bò nhieãm HIV khoâng?
Coù theå may maén khoâng bò nhieãm nhöng chôù neân thöû
nhö vaäy - ñoù laø haønh vi tình duïc khoâng an toaøn. Neân
bieát raèng nhieàu ngöôøi - nhaát laø caùc thanh thieáu nieân - ñaõ
♂ 224
nghó raèng mình seõ laø ngöôøi may maén nhöng ñaõ nhieãm
HIV ngay laàn quan heä tình duïc ñaàu tieân.
Töø ñaâu phaùt sinh ra AIDS?
Khoâng ai bieát roõ AIDS coù nguoàn goác töø ñaâu. Nhieàu
nhaø khoa hoïc cho raèng moät loaïi vi-ruùt phaùt trieån töø khæ
ñaõ sinh ra AIDS ôû ngöôøi, sau ñoù beänh laây truyeàn roäng ra.
Maëc daàu tröôøng hôïp vieâm phoåi do carinii vaø ung thö da
Kaposi laàn ñaàu tieân phaùt hieän ñöôïc ôû moät soá nam giôùi
vaøo naêm 1979, nhöng maõi ñeán naêm 1982 thì hoäi chöùng
beänh naøy môùi ñöôïc ñaët teân laø AIDS (Hoäi chöùng suy giaûm
mieãn dòch).
Heä thoáng mieãn dòch cuûa cô theå laø gì vaø noù hoaït ñoäng nhö
theá naøo?
Heä thoáng mieãn dòch chính laø heä thoáng phoøng ngöï cuûa
cô theå ñeå choáng laïi söï xaâm nhaäp cuûa vi khuaån, naám, ñôn
baøo vaø caû vi-ruùt. Khi nhöõng taùc nhaân noùi treân xaâm nhaäp
cô theå thì heä thoáng mieãn dòch seõ bao vaây chuùng vaø tieâu
dieät tröôùc khi chuùng coù theå sinh soâi naûy nôû vaø lan traøn.
Neáu heä thoáng mieãn dòch khoâng choáng laïi ñöôïc thì chuùng
seõ lan traøn, laøm cho cô theå oám yeáu vaø coù theå cheát. Vì vaäy
chuùng ta caàn coù moät heä thoáng mieãn dòch khoûe ñeå baûo
veä chuùng ta. Nhöõng teá baøo coù vai troø nhö nhöõng chieán
só baûo veä laø baïch caàu hoaëc cuï theå hôn laø nhöõng teá baøo
lim-phoâ T (goïi taét laø teá baøo T) luoân coù trong maùu. Trong
moãi ml maùu cuûa ngöôøi bình thöôøng coù khoaûng 1 - 2 ngaøn
teá baøo T. Khi nhöõng teá baøo T “baän roän” bao vaây vaø tieâu
♀
225
dieät caùc taùc nhaân gaây beänh (vi khuaån, vi-ruùt...) thì cô theå
cuõng saûn xuaát ra moät chaát goïi laø khaùng theå hoã trôï cho teá
baøo T nhaän bieát nhöõng taùc nhaân gaây beänh ñeå tieâu dieät.
Khi teá baøo T ñaõ tieâu dieät heát caùc taùc nhaân gaây beänh thì
cô theå khoâng oám yeáu nöõa vaø khoûe daàn. Chuyeän baûo veä
cô theå nhö theá cuûa teá baøo T vaø khaùng theå dieãn ra haèng
ngaøy trong cô theå nhöng chuùng ta khoâng bieát.
HIV phaù huûy heä thoáng mieãn dòch cuûa chuùng ta nhö theá
naøo?
Khi cô theå bò nhieãm HIV, nhö thöôøng leä, teá baøo T seõ
taán coâng chuùng, caùc khaùng theå ñöôïc taïo ra ñeå giuùp caùc
teá baøo T deã daøng nhaän bieát caùc HIV maø tieâu dieät. Tuy
nhieân, HIV laø loaïi vi-ruùt khoân ngoan, chuùng khoâng deã
bò tieâu dieät ngay maø tìm caùch chui vaøo beân trong cuûa
teá baøo T, sinh soâi naûy nôû trong ñoù ñeán möùc laøm cho
teá baøo T vôõ ra vaø loaïi HIV môùi sinh ra ñöôïc tung vaøo
cô theå. Nhöõng teá baøo T caøng cheát nhieàu thì heä thoáng
mieãn dòch cuûa cô theå caøng yeáu ñi. Ngöôøi coù bieåu hieän
AIDS laø khi caùc teá baøo T trong maùu chæ coøn khoaûng 200
trong 1ml, khi ñoù heä thoáng mieãn dòch bò coi laø ñaõ quaù
yeáu, khoâng coøn giöõ noåi chöùc naêng baûo veä cô theå nöõa vaø
ngöôøi beänh seõ cheát.
Coù thuoác gì ñeå choáng laïi HIV khi môùi nhieãm khoâng?
Hieän nay coù loaïi thuoác öùc cheá Protease (Protease
Inhibitors, vieát taét laø PIs) coù taùc duïng laøm cho HIV
khoâng sinh soâi naûy nôû ñöôïc. Thuoác naøy thöôøng duøng
♂226
phoái hôïp vôùi hai loaïi thuoác khaùc nöõa. ÔÛ moät soá ngöôøi,
PIs coù theå laøm giaûm bôùt ñöôïc soá löôïng vi-ruùt trong maùu
thaáp ñeán möùc haàu nhö khoâng phaùt hieän ra. Moät soá khaùc
laïi khoâng thaáy coù taùc duïng vôùi thuoác môùi PIs. Caàn theo
ñuùng chæ daãn khi duøng thuoác vì vi-ruùt coù theå taïo ra söï
khaùng thuoác. Chöa bieát taùc duïng laâu daøi cuûa thuoác nhö
theá naøo. Vieäc ñieàu trò cho nhöõng ngöôøi nhieãm HIV hình
nhö ñaõ ñöôïc baét ñaàu thöû nghieäm ôû nöôùc ta (Vieän Y hoïc
nhieät ñôùi).
Caùc loaïi thuoác nhö Zidovudine (AZT hay
Azidothymidine) coù theå keùo daøi ñôøi soáng ngöôøi beänh
vaø laøm chaäm thôøi gian phaùt trieån thaønh AIDS treân beänh
nhaân ñaõ nhieãm HIV. Thuoác raát ñaét tieàn vaø coù moät soá
ñoäc tính. Beänh nhaân ñöôïc ñieàu trò khi coù trieäu chöùng
(soát, tieâu chaûy...) vaø chöõa caùc beänh nhieãm khuaån cô hoäi.
Ngöôøi nhieãm HIV khi coøn khoûe maïnh vaãn coù theå tieáp
tuïc laøm vieäc, tham gia caùc hoaït ñoäng cuûa xaõ hoäi vaø gia
ñình nhöng khi coù daáu hieäu naëng thì caàn ñöôïc ñieàu trò
taïi beänh vieân hay chaêm soùc taïi nhaø.
Nhìn veû ngoaøi, coù bieát ai ñaõ nhieãm HIV khoâng?
Khoâng. Ai cuõng coù theå nhieãm HIV maø khoâng bieát, keå
caû chính baïn. Caùc em gaùi khoâng bao giôø neân tin nhöõng
lôøi noùi nhö: anh bao giôø cuõng chæ bieát moät ngöôøi phuï nöõ.
Coù neân xeùt nghieäm HIV khi nghi ngôø khoâng?
Raát neân neáu nghi ngôø nhöng khoâng phaûi luùc naøo xeùt
nghieäm cuõng coù theå cho bieát ñaõ nhieãm HIV hay khoâng.
♀
227
Tröôùc heát, phaûi chôø 6 thaùng hoaëc laâu hôn thì xeùt nghieäm
môùi döông tính keå töø khi nhieãm HIV. Ñoâi khi xeùt nghieäm
coù theå sai (goïi laø döông tính giaû hay aâm tính giaû). Lyù
do ñaùng keå duy nhaát ñeå thöû HIV laø ñeå coù theå chaêm soùc
söùc khoûe moät caùch tích cöïc hôn neáu coù HIV döông tính.
Ngay caû khi HIV aâm tính thì cuõng khoâng coù nghóa laø coù
theå thöïc haønh tình duïc böøa baõi, khoâng baûo veä.
Nghi ngôø nhieãm HIV nhöng muoán thöû ôû nôi kín ñaùo ñeå
khoâng ai bieát, ñieàu ñoù coù theå thöïc hieän ñöôïc khoâng?
Moïi ngöôøi ñeàu coù quyeàn bieát mình coù bò nhieãm HIV
hay khoâng vaø quyeàn ñöôïc giöõ bí maät. Hieän nay coù 4 hình
thöùc xeùt nghieäm HIV:
1. Cöôõng cheá: baát cöù ai söû duïng hình thöùc naøy ñeå
buoäc ngöôøi khaùc phaûi xeùt nghieäm HIV, duø laø cha meï,
thaày thuoác hay thuû tröôûng cô quan ñeàu laø traùi vôùi phaùp
luaät (ôû Vieät Nam vôùi ñoái töôïng maïi daâm, nghieän ma tuùy
thì buoäc xeùt nghieäm).
2. Kín ñaùo: ngöôøi thöû bieát teân, ngheà nghieäp vaø ñòa chæ
cuûa baïn vaø höùa khoâng noùi. Neáu HIV döông tính thì hoï
vaãn ñöôïc pheùp baùo cho cha meï hoaëc nhaø tröôøng cuûa baïn.
3. Thöû khuyeát danh: ôû Myõ ngöôøi ta coù theå goïi ñieän
cho cô quan quaûn lyù AIDS ôû ñòa phöông ñeå heïn thöû maø
khoâng caàn ñeán cô sôû y teá vaø khoâng caàn ghi teân treân maãu
maùu xeùt nghieäm maø chæ ghi soá ñieän thoaïi, soá theû baûo
hieåm xaõ hoäi.
♂228
4. Boä duïng cuï ñeå thöû ôû nhaø: coù theå mua ôû hieäu thuoác
(coù theå chöa coù ôû Vieät Nam). Nhoû vaøi gioït maùu trích ôû
ñaàu ngoùn tay leân moät phieáu thöû roài göûi ñeán phoøng xeùt
nghieäm. Sau 3 - 7 ngaøy coù theå goïi ñieän hoûi keát quaû, khoâng
caàn noùi teân maø chæ noùi soá maõ cuûa maãu xeùt nghieäm. Neân
thöû laïi laàn nöõa sau 6 thaùng.
MUÅC LUÅC
LÚÂI TAÁC GIAÃ.................................................................... 5
Chûúng 1
GIAÁO DUÅC SÛÁC KHOÃE SINH SAÃN CHO VÕ THAÂNH NIÏN
- Nhûäng thûåc haânh coá haåi cho sûác khoãe sinh saãn
vaâ sûác khoãe tònh duåc...................................................... 9
- Nguy cú do thai ngheán
vaâ sinh àeã úã tuöíi võ thaânh niïn..................................... 15
- Baåo haânh võ thaânh niïn - Möåt nguyïn nhên
quan troång aãnh hûúãng àïën sûác khoãe sinh saãn.............. 23
- Chuyïn gia têm lyá haâng àêìu Myä
noái vïì baåo lûåc hoåc àûúâng............................................. 31
- Quyïìn cuãa võ thaânh niïn vïì sinh saãn ........................... 37
- Cêìn quan têm àïën sûác khoãe sinh saãn tûâ luác naâo?........ 41
- Tuöíi treã cêìn khaám phaá chñnh baãn thên........................ 45
- Khaám phaá baãn thên: Bûúác àêìu tiïn àïí baão vïå
sûác khoãe sinh saãn......................................................... 49
- Sûå phaát triïín bònh thûúâng
cuãa möåt caá thïí nam vaâ nûä........................................... 69
- Cha meå nïn giaáo duåc con vïì sûác khoãe sinh saãn
nhû thïë naâo?............................................................... 74
- Hiïíu biïët vïì kinh nguyïåt: Baâi hoåc quan troång
cho caác em gaái............................................................. 77
- Vai troâ cuãa ngûúâi meå trong viïåc giaáo duåc
sûác khoãe sinh saãn cho con gaái...................................... 81
- Vai troâ cuãa ngûúâi böë trong viïåc giaáo duåc
sûác khoãe sinh saãn cho con trai...................................... 85
- Hiïíu biïët cêìn thiïët vïì sinh lyá sinh saãn
úã nûä võ thaânh niïn....................................................... 89
- Hiïíu biïët cêìn thiïët vïì sinh lyá sinh saãn
úã nam võ thaânh niïn.................................................. 104
- Võ thaânh niïn cêìn biïët baão vïå khaã nùng sinh saãn........ 114
Chûúng 2
GIAÁO DUÅC SÛÁC KHOÃE TÒNH DUÅC CHO VÕ THAÂNH NIÏN
- Sûå phaát triïín nhûäng quan niïåm vïì tònh duåc............... 119
- Tòm hiïíu sûå phaát triïín tñnh duåc úã treã em................... 121
- Cú súã sinh hoåc vaâ aãnh hûúãng cuãa xaä höåi
àïën sûå hònh thaânh haânh vi tñnh duåc........................... 125
- Nhûäng biïíu hiïån cuãa ham muöën tñnh duåc
úã tuöíi võ thaânh niïn.................................................... 130
- Sûå phaát triïín baãn nùng tñnh duåc tuöíi võ thaânh niïn.... 133
- Haânh vi tñnh duåc úã VTN nûúác ta
vaâ mong àúåi cuãa cöång àöìng....................................... 139
- Quan hïå tònh duåc súám úã tuöíi teen:
àûâng àïí thaânh traâo lûu.............................................. 141
- Thûåc tïë àaáng lo ngaåi: con gaái nghiïån… sex............... 145
- Phoâng ngûâa quan hïå tònh duåc súám úã võ thaânh niïn.... 149
- Chûáng chó laâm ngûúâi trûúãng thaânh............................ 152
- Sûác khoãe tònh duåc vaâ nhûäng bùn khoùn thûúâng coá
úã võ thaânh niïn biïët... hoãi ai?..................................... 158
- Thûåc haânh kiïìm chïë
hay thûåc haânh tònh duåc an toaân?............................... 176
- Cêìn biïët vïì tònh duåc an toaân:
nöåi dung chuã yïëu nhêët cuãa sûác khoãe tònh duåc............ 183
- Quan hïå tònh duåc súám
vaâ nguy cú ung thû cöí tûã cung................................... 190
- Chuyïån tûúãng nhû khöng thïí nhûng laåi laâ sûå thêåt..... 192
Chûúng 3
TRAÁNH THAI CHO VÕ THAÂNH NIÏN
VAÂ HIÏÍU BIÏËT CÊÌN THIÏËT VÏÌ MÖÅT SÖË BÏåNH
LÊY TRUYÏÌN QUA ÀÛÚÂNG TÒNH DUÅC
- Giúái thiïåu caác phûúng phaáp traánh thai
úã tuöíi võ thaânh niïn.................................................... 197
- Giúái thiïåu möåt söë bïånh nhiïîm khuêín àûúâng sinh saãn
vaâ bïånh lêy truyïìn qua àûúâng tònh duåc..................... 200
- Nhûäng hiïíu biïët cêìn thiïët vïì HIV/AIDS...................... 218
Chịu trách nhiệm xuất bản : NGUYỄN THỊ THANH HƯƠNG
Biên tập : MAI LIÊN - THÚY NGẦN
NHÀ XUẤT BẢN TỔNG HỢP TP. HỒ CHÍ MINH

62 Nguyễn Thị Minh Khai, Q.1, TP. Hồ Chí Minh
ĐT: 38296764 - 38256713 - 38277326
Fax: 84.8.38222726 - Email: tonghop@nxbhcm.com.vn
Website: http://www.nxbhcm.com.vn - http://www.sachweb.vn
GPXB số: 447-12/CXB/01-55/THTPHCM cấp ngày 23/4/2012.

Sức Khỏe Sinh Sản Và Sức Khỏe Tình Dục Dành Cho Tuổi Vị Thành Niên (NXB Tổng Hợp 2012) - Đào Xuân Dũng, 230 Trang

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sức Khỏe Sinh Sản Và Sức Khỏe Tình Dục Dành Cho Tuổi Vị Thành Niên (NXB Tổng Hợp 2012) - Đào Xuân Dũng, 230 Trang

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2012 | PDF | 230 Pages

SÛÁC KHOÃE SINH SAÃN

Nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh

Giáo dục sức khỏe sinh sản

NHÛÄNG THÛÅC HAÂNH COÁ HAÅI

NGUY CÚ DO THAI NGHEÁN

Khi sinh ñeû coù theå coù nhöõng nguy cô gì?

Theá naøo goïi laø naïo thai giaáu gieám?

BAÅO HAÂNH VÕ THAÂNH NIÏN -

Caùc hình thöùc baïo haønh vôùi VTN

Ngoaøi ra, coøn coù caùc hình thaùi sau:

CHUYÏN GIA TÊM LYÁ HAÂNG ÀÊÌU MYÄ

Vaán ñeà ñaët ra laø baïo löïc hoïc

MÖÅT SÖË VUÅ BAÅO LÛÅC HOÅC ÀÛÚÂNG

* Saùng 16/9, do maâu thuaãn tröôùc ñoù neân hai hoïc

Thanh Nieân Online -

QUYÏÌN CUÃA VÕ THAÂNH NIÏN VÏÌ SINH SAÃN

(Nguoàn: IPPF, 1991: Nhöõng quyeàn cuûa khaùch haøng,

CÊÌN QUAN TÊM ÀÏËN SÛÁC KHOÃE

TUÖÍI TREÃ CÊÌN KHAÁM PHAÁ CHÑNH BAÃN THÊN

KHAÁM PHAÁ BAÃN THÊN: BÛÚÁC ÀÊÌU TIÏN

PHAÀN I: CAÙC CÔ QUAN

Naõo: chính laø cô quan quyeát ñònh trí thoâng mimh

PHAÀN II: CÔ QUAN SINH DUÏC

SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN BÒNH THÛÚÂNG

Baên khoaên thöôøng gaëp nhaát ôû tuoåi vò thaønh nieân

CHA MEÅ NÏN GIAÁO DUÅC CON

HIÏÍU BIÏËT VÏÌ KINH NGUYÏÅT:

Haønh kinh haøng thaùng laø chuyeän bình thöôøng ôû moïi

VAI TROÂ CUÃA NGÛÚÂI MEÅ TRONG VIÏÅC

VAI TROÂ CUÃA NGÛÚÂI BÖË TRONG VIÏÅC

HIÏÍU BIÏËT CÊÌN THIÏËT VÏÌ SINH LYÁ SINH SAÃN

Hieän töôïng laøm toå dieãn ra nhö theá naøo?

Hai vuù to nhoû khaùc nhau coù ñaùng ngaïi khoâng?

Baên khoaên khi bò moïc loâng nhieàu ôû nhöõng vò trí bình

HIÏÍU BIÏËT CÊÌN THIÏËT VÏÌ SINH LYÁ SINH SAÃN

Noäi tieát: hormon nam duy nhaát laø testosterone ñöôïc

trieån to vöôït ra ngoaøi quaàng vuù. Nhieàu em khaùc laïi thaáy

Baên khoaên veà kích thöôùc döông vaät nhoû?

VÕ THAÂNH NIÏN CÊÌN BIÏËT BAÃO VÏÅ

Giáo dục sức khỏe tình dục

SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN

XX (nhöõng naêm 50 vaø 60), khuyeán khích loái soáng buoâng

TÒM HIÏÍU SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN

CÚ SÚÃ SINH HOÅC VAÂ AÃNH HÛÚÃNG CUÃA XAÄ HÖÅI

NHÛÄNG BIÏÍU HIÏÅN CUÃA HAM MUÖËN TÑNH DUÅC

SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN BAÃN NÙNG TÑNH DUÅC

HAÂNH VI TÑNH DUÅC ÚÃ VTN NÛÚÁC TA

Thoâng tin naøy ñöôïc ñöa ra taïi “Hoäi thaûo chuaån bò

QUAN HÏÅ TÒNH DUÅC SÚÁM ÚÃ TUÖÍI TEEN:

THÛÅC TÏË ÀAÁNG LO NGAÅI:

Thöïc teá cuõng chöùng minh raèng nhöõng em gaùi naøo

PHOÂNG NGÛÂA QUAN HÏÅ TÒNH DUÅC SÚÁM

CHÛÁNG CHÓ LAÂM NGÛÚÂI TRÛÚÃNG THAÂNH

SÛÁC KHOÃE TÒNH DUÅC VAÂ NHÛÄNG BÙN KHOÙN

Tính duïc laø gì?

Ñieàu 202a: “Toäi mua daâm ngöôøi chöa thaønh nieân”

THÛÅC HAÂNH KIÏÌM CHÏË

CÊÌN BIÏËT VÏÌ TÒNH DUÅC AN TOAÂN:

Ñònh nghóa khaùi nieäm an toaøn tình duïc nhö sau:

QUAN HÏÅ TÒNH DUÅC SÚÁM

CHUYÏÅN TÛÚÃNG NHÛ KHÖNG THÏÍ

Tránh thai cho vị thành niên

GIÚÁI THIÏÅU CAÁC PHÛÚNG PHAÁP TRAÁNH THAI