Ch­¬ng 1

§ÆC ®iÓm T¢M Lý thanh niªn SINh VI£N

I. Kh¸i qu¸t chung vÒ løa tuæi thanh niªn sinh viªn
1. C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn t©m lý con ng­êi
C¨n cø vµo ho¹t ®éng chñ ®¹o cña con ng­êi vµ nh÷ng ®Æc tr­ng t©m lý c¬ b¶n do ho¹t
®éng chñ ®¹o mang l¹i, cã thÓ chia qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t©m lý cña con ng­êi thµnh c¸c giai
®o¹n nh­ sau:
1.1. Giai ®o¹n tr­íc tuæi häc (tõ s¬ sinh ®Õn 6 tuæi). Trong giai ®o¹n nµy l¹i cã thÓ chia
thµnh c¸c thêi kú nh­ sau: tuæi sơ sinh, tuæi hµi nhi, tuæi nhµ trÎ, tuæi mÉu gi¸o.
1.2. Giai ®o¹n tuæi häc sinh tõ 6 ®Õn 18 tuæi. Trong giai ®o¹n nµy l¹i cã thÓ chia thµnh
c¸c thêi kú theo c¸c cÊp häc cña c¸c em nh­ sau:
- Tuæi häc sinh tiÓu häc (6 - 11,12 tuæi): ho¹t ®éng chñ ®¹o lµ ho¹t ®éng häc tËp; ®Æc
tr­ng t©m sinh lý c¬ b¶n lµ lÜnh héi nÒn t¶ng tri thøc vµ ph­¬ng ph¸p c«ng cô nhËn thøc, hiÕu
®éng, hay tß mß, t×m tßi, kh¸m ph¸.
- Tuæi häc sinh trung häc c¬ së (12 - 14,15 tuæi): ho¹t ®éng chñ ®¹o lµ ho¹t ®éng häc
tËp, giao tiÕp nhãm b¹n; ®Æc tr­ng t©m sinh lý c¬ b¶n: b¾t ®Çu dËy th×, quan hÖ t©m t×nh bÌ
b¹n lµ quan träng, ®Þnh h×nh b¶n ng·, xu h­íng v­¬n lªn lµm ng­êi lín, muèn ®­îc ®èi xö
nh­ ng­êi lín
+ Tuæi häc sinh trung häc phæ th«ng (16 - 18 tuæi): ho¹t ®éng chñ ®¹o lµ häc tËp vµ
ho¹t ®éng x· héi; ®Æc tr­ng t©m sinh lý c¬ b¶n lµ ®· qua tuæi dËy th×, sù ph¸t triÓn c¬ thÓ
dÇn hoµn thiÖn, h×nh thµnh thÕ giíi quan, ®· cã xu h­íng nghÒ nghiÖp, ham ho¹t ®éng x·
héi, t×nh b¹n th©n thiÕt vµ xuÊt hiÖn mèi t×nh ®Çu.
1.3. Giai ®o¹n tuæi tr­ëng thµnh tõ sau tuæi 18 (cã thÓ hÕt THPT) ®Õn hÕt tuæi lao ®éng.
Trong giai ®o¹n nµy cã thÓ chia thµnh c¸c thêi kú sau:
- Tuæi thanh niªn, lµ giai ®o¹n con ng­êi b¾t ®Çu b­íc vµo häc nghÒ vµ lao ®éng nghÒ
nghiÖp. Mçi ng­êi cã thÓ theo häc c¸c lo¹i h×nh tr­êng ®µo t¹o kh¸c nhau. Cã thÓ häc §¹i
häc, Cao ®¼ng vµ cã thÓ häc tr­êng nghÒ. Còng cã ng­êi do hoµn c¶nh khã kh¨n hoÆc
kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn häc tiÕp sÏ tham gia lao ®éng s¶n xuÊt. Nh÷ng ng­êi tiÕp tôc theo häc ë
c¸c tr­êng ®µo t¹o dï ë tr×nh ®é nµo còng sÏ tèt nghiÖp vµ t×m kiÕm cho m×nh mét viÖc lµm,
x©y dùng gia ®×nh vµ æn ®Þnh cuéc sèng. V× thÕ rÊt khã x¸c ®Þnh ®Õn tuæi nµo th× ®­îc coi
lµ kÕt thóc tuæi thanh niªn.
- Tuæi trung niªn cã thÓ ®­îc hiÓu lµ tuæi sau 30 ®Õn ngoµi 50. §©y lµ giai ®o¹n con
ng­êi cã ho¹t ®éng chñ ®¹o lµ lao ®éng s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng x· héi. Sau tuæi 50 mµ cßn
lao ®éng vÉn ch­a ®­îc gäi lµ tuæi giµ. Theo c¸ch hiÓu th«ng th­êng th× tuæi giµ lµ nh÷ng
ng­êi kh«ng cßn chÝnh thøc tham gia lao ®éng n÷a.
- Tuæi giµ, ®©y lµ løa tuæi mµ con ng­êi chØ cã nghØ ng¬i lµ chñ yÕu. Nh÷ng ho¹t ®éng
x· héi vµ lao ®éng th«ng th­êng mµ ng­êi giµ tham gia kh«ng nh»m môc ®Ých kiÕm sèng
mµ chØ ®Ó vui tuæi giµ, chèng l·o hãa.
Mçi giai ®o¹n løa tuæi ®Òu cã nh÷ng ®Æc tr­ng t©m lý mµ chóng ta cÇn quan t©m
nghiªn cøu. Tuy nhiªn, trong néi dung tµi liÖu nµy, chóng ta tËp trung t×m hiÓu ®Æc ®iÓm
t©m lý løa tuæi thanh niªn sinh viªn.
2. Quan niÖm vÒ løa tuæi thanh niªn sinh viªn
2.1. Sinh viªn
Sinh viªn lµ kh¸i niÖm ®Ó chØ nh÷ng ng­êi häc theo ph­¬ng thøc nghiªn cøu, t×m tßi
kh¸m ph¸. ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi (Mü, Oxtralia, Singapore...), kh¸i niÖm sinh viªn
®­îc dïng ®Ó chØ tÊt c¶ nh÷ng ng­êi häc cao ®¼ng, ®¹i häc, cao häc, nghiªn cøu sinh. T¹i
sao ng­êi ta l¹i gäi nh­ vËy mµ kh«ng gäi ng­êi häc ë cao ®¼ng, ®¹i häc lµ häc sinh. §iÒu
®ã ®­îc gi¶i thÝch bëi nguån gèc cña tõ “student” trong tiÕng Anh vµ c¸c tõ t­¬ng ®­¬ng
cña mét sè thø tiÕng kh¸c. Trong tiÕng Anh “Student” lµ ng­êi nghiªn cøu, ®ång thêi còng
®Ó chØ nh÷ng ng­êi sö dông ph­¬ng thøc nghiªn cøu ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô häc tËp cña

0
m×nh. V× thÕ, tÊt c¶ nh÷ng ng­êi häc tËp theo ph­¬ng thøc nghiªn cøu tõ cao ®¼ng trë lªn
®Òu ®­îc gäi lµ sinh viªn.
ë ViÖt Nam, kh¸i niÖm sinh viªn dïng ®Ó chØ nh÷ng ng­êi häc cao ®¼ng, ®¹i häc.
Nh÷ng ng­êi häc ë c¸c tr×nh ®é kh¸c kh«ng ®­îc gäi lµ sinh viªn. Theo tõ ®iÓn TiÕng ViÖt
Sinh viªn lµ ng­êi häc ë bËc ®¹i häc [9]. Môc 1 ®iÒu 83, LuËt Gi¸o dôc n­íc céng hoµ x·
héi chñ nghÜa ViÖt Nam [10] cã ghi: “Ng­êi häc lµ ng­êi ®ang häc tËp t¹i c¬ së gi¸o dôc
cña hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n. Ng­êi häc bao gåm:
a) TrÎ em cña c¬ së gi¸o dôc mÇm non;
b) Häc sinh cña c¬ së gi¸o dôc phæ th«ng, líp d¹y nghÒ, trung t©m d¹y nghÒ, tr­êng
trung cÊp, tr­êng dù bÞ ®¹i häc;
c) Sinh viªn cña tr­êng cao ®¼ng, ®¹i häc;
d) Häc viªn cña c¸c c¬ së ®µo t¹o th¹c sÜ;
e) Häc viªn theo häc c¸c ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc th­êng xuyªn”.
Nh­ vËy, ng­êi häc ë c¸c tr­êng cao ®¼ng, ®¹i häc ®­îc gäi lµ sinh viªn. Sinh viªn
còng nh­ häc viªn cao häc, nghiªn cøu sinh ®Òu lµ nh÷ng ng­êi häc tËp theo ph­¬ng thøc
nghiªn cøu. Sinh viªn kh¸c häc sinh kh«ng ph¶i chØ ë tr×nh ®é ®­îc ®µo t¹o mµ chñ yÕu ë
ph­¬ng thøc häc tËp. Sinh viªn ph¶i tù häc, tù t×m tßi kh¸m ph¸ lµ chñ yÕu.
Sinh viªn còng ®­îc ph©n biÖt víi ng­êi häc ë bËc sau ®¹i häc. Sù kh¸c biÖt cña sinh
viªn víi häc viªn vµ nghiªn cøu sinh còng kh«ng chØ ë b»ng cÊp sau khi tèt nghiÖp mµ cßn
ë møc ®é tù lËp trong qu¸ tr×nh häc tËp. Sinh viªn ph¶i tù lËp rÊt cao trong häc tËp nh­ng so
víi häc viªn cao häc vµ nghiªn cøu sinh vÉn ë møc ®é thÊp h¬n.
Sinh viªn cao ®¼ng, ®¹i häc ë ViÖt Nam vÉn ph¶i cã thêi l­îng lªn líp t­¬ng ®èi nhiÒu
bªn c¹nh viÖc tù häc, tù nghiªn cøu vµ lµm quen víi ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc. So víi
sinh viªn cïng tr×nh ®é ®µo t¹o ë n­íc ngoµi, thêi l­îng dµnh cho ho¹t ®éng tù häc, tù
nghiªn cøu cña sinh viªn ViÖt Nam cßn Ýt. Tuy nhiªn, trong xu thÕ héi nhËp hiÖn nay,
ph­¬ng thøc ®µo t¹o ®¹i häc cña ViÖt Nam sÏ ph¶i cã nhiÒu thay ®æi, viÖc tù häc tËp vµ
nghiªn cøu khoa häc cña sinh viªn sÏ ®­îc chó träng h¬n.
2.2. Thanh niªn sinh viªn
Thanh niªn cã thÓ ®­îc tÝnh tõ tuæi 16, khi c¸c em b­íc vµo trung häc phæ th«ng. Thêi
kú nµy ng­êi ta hay gäi lµ løa tuæi ®Çu thanh niªn do c¸c em cßn ®ang ®i häc phæ th«ng,
c¸c em võa qua tuæi dËy th×, häc sinh líp 10 vµ 11 vÉn ®­îc coi lµ vÞ thµnh niªn. V× thÕ, løa
tuæi nµy cã thÓ gäi lµ tuæi thanh niªn häc sinh. Sau 18 tuæi, c¸c em tiÕp tôc häc tËp ë c¸c
tr­êng nghÒ, tr­êng Cao ®¼ng hoÆc ®¹i häc. NÕu c¸c em ®­îc vµo häc ngay sau khi tèt
nghiÖp phæ th«ng th× tuæi c¸c em cã thÓ tõ 18-19. NÕu sau 1-2 n¨m c¸c em míi ®­îc vµo
tr­êng th× tuæi cã thÓ muén h¬n. Tuy nhiªn, vÒ c¬ b¶n c¸c em ë tuæi sÊp xØ 20. Løa tuæi nµy
®­îc gäi lµ thanh niªn sinh viªn.
Nh­ vËy cã thÓ x¸c ®Þnh tuæi thanh niªn sinh viªn b¾t ®Çu tõ khi tèt nghiÖp trung häc
phæ th«ng (hoÆc bæ tóc v¨n hãa) ®Õn khi hä tèt nghiÖp cao ®¼ng, ®¹i häc vµ b¾t ®Çu ®i lµm.
ViÖc x¸c ®Þnh ®iÓm khëi ®Çu cña thanh niªn sinh viªn kh«ng qu¸ khã kh¨n, nh­ng ®iÓm kÕt
thóc kh«ng ®¬n gi¶n.
Tr­íc ®©y, ng­êi ta cßn lÊy mét sè dÊu hiÖu cña ng­êi tr­ëng thµnh lµm giíi h¹n cña
tuæi thanh niªn nh­: Tù lËp vÒ kinh tÕ, b¾t ®Çu cã gia ®×nh riªng...Nh­ng gÇn ®©y, c¸c dÊu
hiÖu nµy th­êng rÊt khã x¸c ®Þnh v× thanh niªn cã thÓ x©y dùng gia ®×nh muén. NhiÒu
thanh niªn häc th¼ng lªn Th¹c sÜ, TiÕn sÜ míi b¾t ®Çu ®i lµm nªn hä b¾t ®Çu tù lËp vÒ kinh
tÕ ë tuæi sÊp xØ 30.
Theo quan niÖm cña nhiÒu nhµ t©m lý häc vÒ løa tuæi thanh niªn th× thanh niªn sinh
viªn chØ lµ mét thêi kú cña løa tuæi thanh niªn. §©y lµ thêi kú quan träng cña løa tuæi thanh
niªn v× sinh viªn ®· lµ ng­êi lín, hä ®· qua tuæi vÞ thµnh niªn. Løa tuæi thanh niªn sinh viªn
lµ thêi kú chuyÓn tiÕp gi÷a løa tuæi vÞ thµnh niªn vµ tuæi tr­ëng thµnh.
Tuy nhiªn, tuæi tr­ëng thµnh ë mçi ng­êi cã sù kh¸c nhau nªn viÖc x¸c ®Þnh giíi h¹n
cuèi cïng cña tuæi thanh niªn sinh viªn vµ b¾t ®Çu tuæi tr­ëng thµnh còng chØ mang tÝnh
chÊt ­íc lÖ. Song nh­ trªn ®· nãi, cã thÓ tÝnh giíi h¹n cuèi cña løa tuæi thanh niªn sinh viªn
1
khi hä kÕt thóc viÖc häc tËp ë bËc cö nh©n. Sè sinh viªn tiÕp tôc häc lªn kh«ng nhiÒu vÒ ®Òu
lµ nh÷ng sinh viªn cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt (hoÆc häc giái vµ gia ®×nh cã ®iÒu kiÖn, hoÆc
kh«ng xin ®­îc viÖc lµm, häc lªn lµ con ®­êng buéc ph¶i lùa chän).
3. §Æc ®iÓm t©m lý tuæi thanh niªn sinh viªn
Tr­íc khi ph©n tÝch ®Æc ®iÓm t©m lý cña SV, còng cÇn nãi ®Õn ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn thÓ
chÊt cña sinh viªn. SV lµ nh÷ng ng­êi ®· tr­ëng thµnh vÒ thÓ chÊt vµ cã sù ph¸t triÓn t­¬ng
®èi hoµn thiÖn vÒ mÆt sinh lý. Hä cã hÖ x­¬ng, hÖ c¬ ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ ®ång ®Òu. C¸c tè
chÊt vÒ thÓ lùc nh­ søc nhanh, søc bÒn bØ, dÎo dai, linh ho¹t ®Òu ph¸t triÓn m¹nh nhê sù
ph¸t triÓn æn ®Þnh cña c¸c tuyÕn néi tiÕt vµ sù t¨ng tr­ëng c¸c hoãc m«n nam vµ n÷.
Nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý c¬ b¶n cña sinh viªn:
- Sù ph¸t triÓn nhËn thøc: Kh¶ n¨ng c¶m gi¸c vµ tri gi¸c ph¸t triÓn ®Õn tr×nh ®é tinh tÕ.
Tri gi¸c cã chñ ®Þnh chiÕm ­u thÕ, thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng quan s¸t cã hÖ thèng vµ toµn diÖn
c¸c sù vËt hiÖn t­îng trong hiÖn thùc kh¸ch quan.
TrÝ nhí cña thanh niªn sinh viªn ph¸t triÓn m¹nh trªn c¶ hai ph­¬ng diÖn: t¨ng khèi
l­îng ghi nhí vµ ph­¬ng thøc ghi nhí. Ghi nhí cã ý nghÜa chiÕm ­u thÕ trong ho¹t ®éng
nhËn thøc cña sinh viªn.
Kh¶ n¨ng t­ duy trõu t­îng cña sinh viªn ph¸t triÓn ®Õn tr×nh ®é cao. TÝnh ®éc lËp,
s¸ng t¹o trong t­ duy, kh¶ n¨ng lËp luËn vµ kh¸i qu¸t cña t­ duy ë sinh viªn ngµy cµng
hoµn thiÖn, kh¶ n¨ng phª ph¸n vµ tÝnh mÒm dÎo trong t­ duy còng ph¸t triÓn cao.
- Sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch: Qua thêi kú thanh niªn HS, chiÒu h­íng ph¸t triÓn nh©n
c¸ch cña sinh viªn ®· x¸c ®Þnh h¬n. C¸c nhµ nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng: Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
nh©n c¸ch cña con ng­êi cã hai mèc quan träng: Mèc thø nhÊt lµ ë tuæi lªn 3, trÎ xuÊt hiÖn
ý thøc b¶n ng·. §ã lµ lóc trÎ b¾t ®Çu tù nhËn thøc ®­îc b¶n th©n m×nh. Mèc thø hai lµ khi
c¸c em ë tuæi 17-18, tù ý thøc vµ c¸c ®Æc ®iÓm t©m lý kh¸c ë c¸c em ®· ®Þnh h×nh râ nÐt.
Khi b­íc sang tuæi sinh viªn, sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña sinh viªn vÉn tiÕp nèi sù ph¸t
triÓn, hoµn thiÖn xu h­íng nghÒ nghiÖp mµ hä ®· chän khi häc phæ th«ng. C¸c ho¹t ®éng
cña sinh viªn ë tr­êng cao ®¼ng, ®¹i häc ®Òu h­íng vµo viÖc lÜnh héi hÖ thèng tri thøc, kü
n¨ng vµ rÌn luyÖn phÈm chÊt theo yªu cÇu cña mét nghÒ cô thÓ.
V× thÕ, ngoµi nh÷ng phÈm chÊt, n¨ng lùc chung ®ñ ®Ó ng­êi sinh viªn hoµn thµnh
nghÜa vô cña mét c«ng d©n, th× ®iÒu quan träng lµ c¸c phÈm chÊt, n¨ng lùc cÇn thiÕt cña
mét ng­êi lao ®éng cã tr×nh ®é cao trong t­¬ng lai ®Òu do xu h­íng nghÒ nghiÖp chi phèi.
Cã thÓ nãi, sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña sinh viªn ®­îc ®Þnh h­íng theo yªu cÇu cña nghÒ
nghiÖp. M« h×nh nh©n c¸ch mµ sinh viªn h­íng tíi lµ m« h×nh nh©n c¸ch cña mét ng­êi lao
®éng trong mét nghÒ cô thÓ.
Do yªu cÇu häc tËp vµ rÌn luyÖn ë tr­êng cao ®¼ng, ®¹i häc ®ßi hái sù tù lËp cao. Sinh
viªn ph¶i tù s¾p xÕp thêi gian häc tËp, sinh ho¹t c¸ nh©n...nªn tÝnh tù chñ, ý thøc tr¸ch nhiÖm
víi c«ng viÖc cña sinh viªn ®­îc n©ng cao. H¬n n÷a, SV ph¶i tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ mäi hµnh
vi cña m×nh nªn kh¶ n¨ng tù ®¸nh gi¸, tù ®iÒu chØnh, tù gi¸o dôc cña hä ®Òu ®­îc ph¸t triÓn.
- §êi sèng t×nh c¶m: Thanh niªn sinh viªn ®· tr­ëng thµnh vÒ t©m sinh lý nªn ®êi sèng
t×nh c¶m cña sinh viªn rÊt phong phó, t×nh c¶m ®· ph¸t triÓn s©u s¾c vµ bÒn v÷ng. ë thêi kú
nµy, t×nh c¶m trÝ tuÖ, t×nh c¶m ®¹o ®øc vµ t×nh c¶m thÈm mü cña sinh viªn ph¸t triÓn ®Õn møc
®é tÝch cùc nhÊt.
T×nh c¶m trÝ tuÖ cña sinh biÓu hiÖn râ qua th¸i ®é tÝch cùc ®èi víi viÖc chiÕm lÜnh tri thøc
khoa häc. NhiÒu sinh viªn rÊt chñ ®éng t×m tßi, kh¸m ph¸, c¸c ph­¬ng ph¸p, c¸ch thøc häc
tËp phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ yªu cÇu m«n häc nh»m thùc hiÖn tèt nhiÖm vô häc tËp.
T×nh c¶m ®¹o ®øc vµ t×nh c¶m thÈm mü cña sinh viªn ph¸t triÓn cã chiÒu s©u. Sinh viªn
cã thÓ lý gi¶i, ph©n tÝch mét c¸ch cã c¬ së nh÷ng g× mµ hä yªu thÝch. NhiÒu sinh viªn ®· cã ý
thøc rÊt râ vÒ tr¸ch nhiÖm cña m×nh víi ng­êi th©n, víi x· héi. Sinh viªn còng thÓ hiÖn râ
quan niÖm riªng vÒ c¸i ®Ñp vµ cã thÓ lý gi¶i vÒ quan niÖm ®ã. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i lóc nµo
vµ sinh viªn nµo còng cã quan niÖm phï hîp, còng hiÓu ®Çy ®ñ vÒ c¸i ®Ñp. V× thÕ, viÖc gi¸o
dôc t×nh c¶m ®¹o ®øc, t×nh c¶m thÈm mü, t×nh c¶m trÝ tuÖ cho SV vÉn ph¶i ®­îc chó träng.

2
 ë løa tuæi sinh viªn, t×nh b¹n ph¸t triÓn rÊt m¹nh vµ cã chiÒu s©u. Trong cuéc ®êi
con ng­êi, t×nh b¹n ë løa tuæi thanh niªn tån t¹i rÊt l©u bÒn. T×nh b¹n cña sinh viªn ®·
gãp phÇn lµm cho ®êi sèng tinh thÇn, nh©n c¸ch cña hä ph¸t triÓn m¹nh. Bªn c¹nh t×nh
b¹n, t×nh yªu nam n÷ cña sinh viªn hiÖn nay rÊt ph¸t triÓn. NhiÒu cÆp ®· ®i ®Õn h«n
nh©n sau khi tèt nghiÖp. Tuy nhiªn, trong giai ®o¹n hiÖn nay, cã sù th¸i qu¸ cña mét sè
sinh viªn trong quan hÖ nam n÷. T×nh yªu sinh viªn th­êng lµ nh÷ng mèi t×nh ®Ñp, trong
s¸ng, nh­ng vÉn cßn tån t¹i mét sè lÖch l¹c trong quan hÖ t×nh b¹n kh¸c giíi vµ t×nh yªu
do t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ mét phÇn do sù th©m nhËp cña nÒn v¨n hãa
ph­¬ng T©y.
- TrÝ tuÖ c¶m xóc: Cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ trÝ tuÖ c¶m xóc. Theo NguyÔn
Huy Tó: “TrÝ tuÖ c¶m xóc lµ mét phÈm chÊt phøc hîp, ®a diÖn, ®¹i diÖn cho nh÷ng nh©n tè
khã thÊy, khã n¾m b¾t nh­ tù ý thøc, tù nhËn biÕt, tù tin, tÝnh l¹c quan, sù thÊu c¶m, tÝnh
kiªn nhÉn, tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng x· héi...”
TrÝ tuÖ c¶m xóc cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i trong ho¹t
®éng cña con ng­êi nãi chung vµ víi sinh viªn nãi riªng. V× thÕ, rÊt cÇn quan t©m ®Õn sù
ph¸t triÓn trÝ tuÖ c¶m xóc ë sinh viªn.
Nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊy, khi b­íc ch©n vµo tr­êng cao ®¼ng, ®¹i häc, trÝ
tuÖ c¶m xóc cña sinh viªn ®· ph¸t triÓn. Sinh viªn ®· cã nh÷ng kinh nghiÖm nhÊt ®Þnh vÒ
c¸c lÜnh vùc t×nh c¶m. Mét sè phÈm chÊt ý chÝ ®· nh­: tÝnh ®éc lËp, kh¶ n¨ng tù kiÒm
chÕ...®· ®­îc cñng cè vµ ph¸t triÓn.
§Æc biÖt, do cã nh÷ng hiÓu biÕt vµ kinh nghiÖm nhÊt ®Þnh nªn sinh viªn cã kh¶ n¨ng
lµm chñ nh÷ng c¶m xóc cña b¶n th©n. Sinh viªn cã thÓ ®iÒu khiÓn ®­îc nh÷ng c¶m xóc cña
b¶n th©n cho phï hîp víi tõng t×nh huèng, thËm chÝ cã thÓ nguþ trang nh÷ng t×nh c¶m thËt
cña m×nh.
Tuy nhiªn, kh¶ n¨ng kiÓm so¸t vµ ®iÒu khiÓn c¸c c¶m xóc cña sinh viªn còng cßn cã
h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. V× thÕ, trong mét sè t×nh huèng sinh viªn cã thÓ cã nh÷ng lÖch l¹c hoÆc
qu¸ ®µ tromg quan hÖ.
- Sù ph¸t triÓn tù ý thøc: Nh­ trªn ®· ph©n tÝch, sinh viªn ®· cã kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸
kh¸ch quan vÒ b¶n th©n do sù tr­ëng thµnh vÒ løa tuæi, do sù thay ®æi vÞ thÕ x· héi. Do yªu
cÇu cña nhiÖm vô häc tËp vµ rÌn luyÖn, kh¶ n¨ng tù quan s¸t, tù kiÓm tra vµ tù ®¸nh gi¸
hµnh vi cña m×nh ë sinh viªn ®· ph¸t triÓn m¹nh.
Khi tham gia c¸c ho¹t ®éng ë tr­êng cao ®¼ng, ®¹i häc, sinh viªn ®· cã thÓ tù thu thËp vµ
xö lý c¸c th«ng tin vÒ b¶n th©n ®Ó tù ®iÒu chØnh b¶n th©n. TiÕp nhËn nh÷ng th«ng tin ®ã, sinh
viªn tù nh×n nhËn l¹i b¶n th©n, so s¸nh víi nh÷ng nhËn xÐt cña chÝnh m×nh vÒ b¶n th©n.
- Sù ph¸t triÓn ®Þnh h­íng gi¸ trÞ ë sinh viªn: Khi ®· thi vµo cao ®¼ng, ®¹i häc nghÜa lµ
sinh viªn ®· lùa chän gi¸ trÞ lµ tr×nh ®é häc vÊn cao, ®­îc lao ®éng ë tr×nh ®é cao ®­îc ®·i
ngé h¬n c¸c tÇng líp lao ®éng kh¸c trong x· héi. V× thÕ, nh÷ng ngµnh nghÒ dÔ cã thu nhËp
cao ®­îc sinh viªn lùa chän nhiÒu. Sau ®ã míi ®Õn c¸c ngµnh nghÒ kh¸c.
Do t¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ tr­êng, cña xu thÕ héi nhËp, c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng ®· Ýt
nhiÒu thay ®æi. Sinh viªn vÉn coi träng mét sè gi¸ trÞ truyÒn thèng nh­ng hä h­íng vµo b¶n
th©n nhiÒu h¬n, coi träng c¸ nh©n h¬n ®ång thêi còng chÊp nhËn c¸c th¸ch thøc cña thùc tÕ,
s½n sµng hîp t¸c nh­ng còng chÊp nhËn c¹nh tranh.
II. C¸c ho¹t ®éng c¬ b¶n cña sinh viªn
1. Ho¹t ®éng häc tËp cña sinh viªn
1.1. §Æc ®iÓm chung cña ho¹t ®éng häc tËp cña sinh viªn
Ph­¬ng thøc ®µo t¹o cña c¸c tr­êng ®¹i häc, cao ®¼ng ë ViÖt Nam vÉn theo niªn chÕ
nªn viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶ng d¹y vµ häc tËp ph¶i tu©n thñ theo mét kÕ ho¹ch chÆt chÏ
vµ m¸y mãc. Thêi khãa biÓu cña c¸c líp, c¸c khoa ®­îc x©y dùng theo kÕ ho¹ch ®µo t¹o
tõng n¨m häc, häc kú rÊt nghiªm tóc. Sinh viªn kh«ng thÓ häc kÕ ho¹ch c¸ nh©n mµ ph¶i
tu©n thñ theo kÕ ho¹ch cña tõng khãa, tõng ngµnh ®µo t¹o
Trong häc tËp sinh viªn ph¶i sö dông nhiÒu s¸ch vë tµi liÖu ngoµi bµi gi¶ng cña gi¶ng
viªn. Do ®ã, th­ viÖn, ®Æc biÖt lµ c¸c cæng th«ng tin ®iÖn tö, c¸c trang web trªn m¹ng, c¸c
3
phßng thÝ nghiÖm, c¬ së thùc nghiÖm lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu trong häc tËp cña
sinh viªn. H¬n n÷a ®iÒu kiÖn häc tËp cña sinh viªn ViÖt Nam rÊt khã kh¨n, phßng ë cña
sinh viªn lµ chç ¨n nghØ, n¬i diÔn ra c¸c sinh ho¹t c¸ nh©n vµ còng lµ n¬i ®Ó sinh viªn tù
häc ë nhµ.
Do häc theo ph­¬ng thøc tù nghiªn cøu nªn c¸c ho¹t ®éng t©m lý cña sinh viªn diÔn ra
víi c­êng ®é cao vµ c¨ng th¼ng. Ho¹t ®éng cña sinh viªn lµ t×m tßi, kh¸m ph¸ nªn buéc hä
ph¶i lu«n huy ®éng c¸c chøc n¨ng t©m lý ë c­êng ®é cao ®Ó nhËn thøc ®­îc b¶n chÊt cña
c¸c kh¸i niÖm, b¶n chÊt cña c¸c vÊn ®Ò mµ khoa häc ®ang ®Æt ra vµ thÓ hiÖn chÝnh kiÕn cña
m×nh. §©y lµ yªu cÇu cña ho¹t ®éng häc tËp ë ®¹i häc nh»m ph¸t triÓn c¸c n¨ng lùc trÝ tuÖ
trong ®ã cã n¨ng lùc phª ph¸n cña sinh viªn.
Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn cho thÊy nÐt ®Æc tr­ng trong ho¹t ®éng häc tËp cña sinh viªn
lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ë c­êng ®é cao mµ träng t©m lµ qu¸ tr×nh t­ duy trong t×m tßi kh¸m
ph¸. §èi t­îng cña ho¹t ®éng häc ë sinh viªn lµ nh÷ng tri thøc khoa häc chuyªn s©u vµ
kh«ng cã giíi h¹n vÒ sù kh¸m ph¸. Ho¹t ®éng häc cña sinh viªn ®ßi hái sù s¸ng t¹o, nh÷ng
tri thøc sinh viªn cÇn lÜnh héi v­ît ra ngoµi nh÷ng gi¸o tr×nh, bµi gi¶ng mµ gi¶ng viªn cung
cÊp.
§Æc biÖt, khi häc theo häc chÕ tÝn chØ th× sinh viªn ph¶i hoµn toµn tù quyÕt ®Þnh kÕ
ho¹ch häc tËp cña m×nh sao cho trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, hä ph¶i tÝch luü ®ñ sè tÝn chØ
®Ó ®­îc cÊp b»ng tèt nghiÖp.
1.2. Mét sè ®Æc ®iÓm qu¸ tr×nh nhËn thøc trong häc tËp cña sinh viªn
Ho¹t ®éng nhËn thøc trong häc tËp cña sinh viªn diÔn ra ë c­êng ®é cao. C¸c qu¸ tr×nh
nhËn thøc tõ tri gi¸c, trÝ nhí, t­ duy vµ t­ëng t­îng ®Òu ®­îc huy ®éng ë møc ®é cao. Søc
tËp trung vµ ®é bÒn v÷ng cña chó ý còng ®­îc huy ®éng tèi ®a ®Ó ®¸p øng yªu cÇu häc tËp
theo ph­¬ng thøc tù nghiªn cøu.
Do ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng häc tËp cña sinh viªn lµ t×m tßi vµ kh¸m ph¸ nªn n¨ng lùc
quan s¸t vµ c¸c thuéc tÝnh cña tri gi¸c ë sinh viªn ph¸t triÓn m¹nh. §èi t­îng häc cña sinh
viªn kh«ng chØ lµ nh÷ng tri thøc khoa häc hÊp dÉn mµ rÊt nhiÒu tri thøc khoa häc võa khã,
võa kh« kh¨n.
C¸c qu¸ tr×nh trÝ nhí trong ho¹t ®éng häc tËp cña sinh viªn còng diÔn ra ë tr¹ng th¸i
c¨ng th¼ng. Trõ mét sè Ýt m«n häc ®ßi hái ghi nhí m¸y mãc nh­ ngo¹i ng÷, hÇu hÕt c¸c tri
thøc khoa häc ë cao ®¼ng, ®¹i häc ®Òu ®ßi hái ghi nhí ý nghÜa. V× thÕ, viÖc biÕt tæ chøc ghi
nhí ®Ó cã trÝ nhí dµi h¹n cña sinh viªn lµ quan träng. C¸c tri thøc hä tiÕp thu ®­îc kh«ng
chØ ®Ó tr¶ bµi thi mµ cßn ph¶i sö dông trong c«ng t¸c sau nµy.
Trong viÖc lÜnh héi c¸c tri thøc khoa häc sinh viªn t×m tßi kh¸m ph¸ ®­îc ®ßi hái sinh
viªn ph¶i cã mét sè phÈm chÊt t­ duy tèt. Ngoµi viÖc ph¶i cã ®Çu ãc ph©n tÝch, tæng hîp th×
kh¶ n¨ng phª ph¸n, tÝnh ®éc lËp, kh¶ n¨ng kh¸i qu¸t vÊn ®Ò lµ nh÷ng phÈm chÊt rÊt cÇn
trong t­ duy cña sinh viªn.
Kh¶ n¨ng t­ëng t­îng cña sinh viªn còng ®· ph¸t triÓn ë møc ®é cao. Sinh viªn cã thÓ
x©y dùng nh÷ng h×nh ¶nh míi, ®éc ®¸o mµ häc sinh phæ th«ng ch­a cã ®­îc. §Æc biÖt sinh
viªn mét sè ngµnh nghÖ thuËt, x©y dùng, kiÕn tróc...cã kh¶ n¨ng t­ëng t­îng rÊt ®éc ®¸o vµ
phong phó. C¸c m«n häc ë cao ®¼ng, ®¹i häc dï rÊt trõu t­îng sinh viªn vÉn cã kh¶ n¨ng
lÜnh héi ®­îc.
2. Ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc cña sinh viªn
Ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc lµ mét néi dung ph¶i thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o
ë cao ®¼ng, ®¹i häc. Nghiªn cøu khoa häc võa gióp sinh viªn n¾m ®­îc c¸c tri thøc khoa
häc c«ng nghÖ mµ cßn gióp sinh viªn cã kü n¨ng nghiªn cøu. V× thÕ, yªu cÇu sinh viªn cÇn
®¹t khi tèt nghiÖp cao ®¼ng, ®¹i häc lµ ph¶i cã mét hoÆc mét sè s¶n phÈm nghiªn cøu khoa
häc do chÝnh sinh viªn thùc hiÖn.
Ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc cña sinh viªn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
Sinh viªn nghiªn cøu khoa häc kh«ng hoµn toµn nh»m kh¸m ph¸ ph¸t minh mµ chñ
yÕu phôc vô cho môc ®Ých häc tËp, tiÕp thu nh÷ng tri thøc khoa häc ®Ó n¾m v÷ng nh÷ng néi
dung cña c¸c m«n häc mµ m×nh ®ang häc.

4
 Qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu, sinh viªn ®­îc rÌn luyÖn mét sè phÈm chÊt vµ kü n¨ng cña
ng­êi lµm khoa häc nh­: nh·n quan khoa häc, tÝnh kh¸ch quan trung thùc, tÝnh ®éc lËp cña
nhµ nghiªn cøu, c¸c kü n¨ng t×m tßi khai th¸c tµi liÖu, kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ vµ tù ®¸nh gi¸
mét c«ng tr×nh khoa häc.
Nghiªn cøu khoa häc còng lµ mét néi dung ph¶i häc nªn ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa
häc cña sinh viªn ®­îc c¸c gi¶ng viªn h­íng dÉn. Trªn c¬ së ®­îc h­íng dÉn, sinh viªn
dÇn h×nh thµnh c¸c kü n¨ng tæ chøc nghiªn cøu, kü n¨ng sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn
cøu vµ tr×nh bµy mét c«ng tr×nh khoa häc.
Ngoµi ra sinh viªn còng ®­îc h×nh thµnh mét n¨ng lùc quan träng lµ n¨ng lùc ph¸t hiÖn
vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò n¶y sinh trong thùc tiÔn ho¹t ®éng s¶n xuÊt hoÆc ho¹t ®éng x· héi.
Nh­ vËy, sinh viªn nghiªn cøu khoa häc kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã nh÷ng s¶n phÈm cã
thÓ ®­a ra sö dông trong thùc tiÔn ®­îc ngay. Mµ chñ yÕu ®Ó cho sinh viªn häc tËp, më
réng nh÷ng hiÓu biÕt ®Ó cã thÓ gi¶i quyÕt cã kÕt qu¶ nh÷ng t×nh huèng trong t­¬ng lai hä
gÆp ph¶i trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp.
Môc ®Ých chñ yÕu cña ho¹t ®éng khoa häc cña sinh viªn ë nhµ tr­êng cao ®¼ng, ®¹i
häc lµ rÌn kü n¨ng nghÒ nghiÖp t­¬ng lai. Ngoµi c¸c ®Æc ®iÓm vµ môc ®Ých ho¹t ®éng
nghiªn cøu khoa häc cña sinh viªn th× viÖc nghiªn cøu khoa häc trong tr­êng cßn gióp sinh
viªn t¨ng tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng trÝ tuÖ, biÕt nh×n vÊn ®Ò d­íi nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau ®Ó
cã thÓ n¾m v÷ng c¸c tri thøc khoa häc mét c¸ch s¸ng t¹o, cã t­ duy khoa häc, kh«ng chÊp
nhËn nh÷ng g× ch­a ®­îc chøng minh.
Ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc cña sinh viªn cã thÓ ®­îc tæ chøc rÊt sím tõ khi c¸c
em míi vµo tr­êng vµ ®­îc diÔn ra ë nhiÒu h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau. Lóc ®Çu cã thÓ
chØ lµ mét bµi tËp lín, mét thu ho¹ch m«n häc ®Ó rÌn cho sÞnh viªn kü n¨ng ®äc, khai th¸c
vµ tæng hîp, kh¸i qu¸t tµi liÖu. DÇn dÇn cã thÓ lµ c¸c nghiªn luËn, c¸c b¸o c¸o chuyªn ®Ò,
kho¸ luËn tèt nghiÖp hoÆc nh÷ng c«ng tr×nh ®éc lËp víi c¸c néi dung häc tËp.
VÒ néi dung, cã thÓ lóc ®Çu c¸c gi¶ng viªn chØ yªu cÇu sinh viªn lý gi¶i mét sè vÊn ®Ò
nµo ®ã hoÆc lµm phong phó thªm mét sè lý luËn nµo ®ã. Sau ®ã n©ng dÇn lªn viÖc t×m hiÓu
thùc tr¹ng mét sè vÊn ®Ò trong thùc tiÔn, lý gi¶i nã mét c¸ch cã c¨n cø. Vµ sau n÷a cã thÓ
®ßi hái sù s¸ng t¹o cña sinh viªn trong nghiªn cøu ph¸t hiÖn hoÆc triÓn khai.
3. Ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi cña sinh viªn
Bªn c¹nh viÖc häc tËp, rÌn luyÖn ®Ó trë thµnh ng­êi lao ®éng cã tr×nh ®é cao, sinh
viªn cña c¸c tr­êng cao ®¼ng, ®¹i häc kh«ng thÓ t¸ch khái ho¹t ®éng chung cña c¸c tæ chøc
chÝnh trÞ x· héi. C¸n bé, gi¶ng viªn cña nhµ tr­êng cã c¸c tæ chøc §¶ng, C«ng ®oµn, §oµn
thanh niªn céng s¶n Hå ChÝ Minh. Sinh viªn tham gia vµo hai tæ chøc chÝnh trÞ x· héi ®ã lµ
§oµn thanh niªn céng s¶n Hå ChÝ Minh vµ Héi sinh viªn ViÖt Nam.
Néi dung c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi cña sinh viªn võa g¾n víi c¸c ho¹t ®éng chung
cña c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi võa g¾n víi c¸c néi dung ®µo t¹o chuyªn m«n vÒ ngµnh
nghÒ theo môc tiªu ®µo t¹o cña nhµ tr­êng. C¸c néi dung ho¹t ®éng th­êng g¾n víi mét
phong trµo nµo ®ã cña §oµn thanh niªn, Héi sinh viªn vµ c¸c ®ît sinh ho¹t chÝnh trÞ cña
Nhµ tr­êng.
H×nh thøc ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi cña sinh viªn rÊt ®a d¹ng vµ phong phó tõ phong
trµo thi ®ua cña sinh viªn vµ tæ chøc §oµn thanh niªn céng s¶n Hå ChÝ Minh ®Õn c¸c ho¹t
®éng thùc tiÔn. Sinh viªn cã thÓ tham gia lµm t×nh nguyÖn viªn cho ho¹t ®éng c«ng Ých
®ãng gãp x©y dùng c«ng tr×nh v¨n hãa, gi÷ g×n trËt tù c«ng céng cña ®Þa ph­¬ng. §ång thêi
hä cã thÓ trë thµnh tuyªn truyÒn viªn phæ biÕn nh÷ng chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ
Nhµ n­íc vÒ mét vÊn ®Ò nµo ®ã.
Cïng víi c¸c ho¹t ®éng phong trµo, sinh viªn cã thÓ tham gia c¸c c©u l¹c bé ®Ó cã
nh÷ng sinh ho¹t chuyªn ®Ò võa ®Ó häc hái thªm nh÷ng kiÕn thøc ngoµi chuyªn m«n chÝnh
võa lµ s©n ch¬i cña sinh viªn ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu vui ch¬i gi¶i trÝ.
Ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña
sinh viªn. Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi sinh viªn cã thÓ h×nh thµnh thªm nhiÒu
phÈm chÊt t©m lý, kü n¨ng sèng rÊt cÇn cho hä trong thùc t¹i vµ trong nghÒ nghiÖp t­¬ng
lai. §Æc biÖt, ®èi víi nh÷ng sinh viªn thuéc nhãm ngµnh khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n th×
5
qua c¸c ho¹t ®éng hä ®­îc bæ sung thªm nhiÒu kiÕn thøc thùc tiÔn quý b¸u mµ s¸ch vë
kh«ng thÓ nãi hÕt.
V× thÕ, ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi lµ mét ph­¬ng thøc gi¸o dôc sinh viªn. Ph­¬ng thøc
nµy võa nhÑ nhµng, võa phï hîp víi ®Æc ®iÓm t©m lý cña tuæi trÎ. §ång thêi còng lµ mét
h×nh thøc sö dông thêi gian rçi cña sinh viªn mét c¸ch h÷u Ých.
Ho¹t ®éng chÝnh trÞ x¨ héi cña sinh viªn còng lµ mét biÓu hiÖn cña sù tr­ëng thµnh vÒ
mÆt x· héi cña sinh viªn. Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng x· héi sinh viªn thÓ hiÖn vai trß vµ tr¸ch
nhiÖm cña m×nh víi x· héi, h×nh thµnh t×nh c¶m tr¸ch nhiÖm víi ng­êi kh¸c, víi c¸c nghÜa
vô x· héi cña mét c«ng d©n.
Nh÷ng ho¹t ®éng c¬ b¶n cña sinh viªn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Ho¹t ®éng
häc tËp, ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc vµ c¸c ho¹t ®éng thùc tiÔn ®Òu cã môc ®Ých chung
lµ rÌn luyÖn c¸c phÈm chÊt theo mét yªu cÇu nghÒ nghiÖp theo chuyªn ngµnh ®µo t¹o cña
sinh viªn. Do ®ã, tæ chøc tèt c¸c ho¹t ®éng cña sinh viªn chÝnh lµ ph­¬ng thøc, lµ con
®­êng gi¸o dôc toµn diÖn cho sinh viªn vµ n©ng cao chÊt l­îng ®µo t¹o ë c¸c tr­êng cao
®¼ng, ®¹i häc.
III. §ÆC ®iÓm NH¢N C¸CH cña SINH VI£N
1. Xu h­íng ph¸t triÓn nh©n c¸ch sinh viªn
XÐt vÒ mÆt ®Æc ®iÓm løa tuæi, sinh viªn võa tr¶i qua mét mèc ph¸t triÓn quan träng ®Ó
b­íc vµo giai ®o¹n ®Þnh h×nh vÒ nh©n c¸ch. Sinh viªn ®· chän mét nghÒ vµ ®· b¾t ®Çu häc
tËp vµ rÌn luyÖn theo yªu cÇu cña nghÒ nghiÖp. Sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña sinh viªn lµ qu¸
tr×nh h­íng tíi viÖc cã ®­îc c¸c phÈm chÊt vµ n¨ng lùc ®Ó cã thÓ ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña
nghÒ nghiÖp t­¬ng lai.
Sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña sinh viªn diÔn ra theo c¸c h­íng c¬ b¶n sau:
TiÕp tôc nhËn thøc râ h¬n, hiÓu kü h¬n vÒ nghÒ nghiÖp vµ c¸c yªu cÇu cña nghÒ nghiÖp
®· chän vµ h×nh thµnh niÒm tin vµo nghÒ m×nh ®· chän.
æn ®Þnh xu h­íng nghÒ nghiÖp vµ tõng b­íc h×nh thµnh phÈm chÊt vµ n¨ng lùc cÇn
thiÕt cña nghÒ.
VÒ mÆt t×nh c¶m, sinh viªn cã sù tr­ëng thµnh râ rÖt vÒ mÆt x· héi: t×nh c¶m ®¹o ®øc,
tinh thÇn tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång ë sinh viªn ph¸t triÓn m¹nh. T×nh c¶m b¹n bÌ vµ t×nh
yªu nam n÷ bÒn v÷ng.
Sinh viªn ®· ®Æt kú väng vÒ nghÒ nghiÖp t­¬ng lai. Nh÷ng sinh viªn cã kú väng víi
nghÒ m×nh ®· chän th­êng yªn t©m häc tËp.
Sinh viªn ph¶i xa nhµ, ph¶i tù lËp trong tÊt c¶ mäi viÖc. NhiÒu ng­êi cßn ph¶i b­¬n tr¶i
kiÕm sèng ®Ó ®¶m b¶o chi phÝ cho häc tËp. V× thÕ, kh¶ n¨ng tù lËp cña sinh viªn ph¸t triÓn
nhanh. NhiÒu sinh viªn tù quyÕt ®Þnh viÖc häc thªm c¸c m«n häc kh¸c ngoµi chuyªn m«n
chÝnh ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña thÞ tr­êng lao ®éng.
Sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña sinh viªn æn ®Þnh dÇn tõ khi míi b­íc ch©n vµo tr­êng
cho ®Õn khi tèt nghiÖp. Do ë n­íc ta, vµo cao ®¼ng, ®¹i häc ph¶i thi nªn cã sù ph©n hãa
trong sinh viªn gi÷a c¸c tr­êng, ®Æc biÖt lµ c¸c tr­êng ®¹i häc. Sinh viªn c¸c tr­êng tèp trªn
th­êng æn ®Þnh nghÒ nghiÖp h¬n sinh viªn c¸c tr­êng tèp d­íi.
Sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch sinh viªn theo h­íng t¨ng dÇn kh¶ n¨ng ®¸p øng c¸c yªu cÇu
vÒ phÈm chÊt vµ n¨ng lùc cña nghÒ hä ®· chän tõ n¨m ®Çu ®Õn n¨m cuèi. Tuy nhiªn, viÖc
xem xÐt sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña sinh viªn ph¶i theo tõng tèp c¸c tr­êng cao ®¼ng, ®¹i
häc cô thÓ. Sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch sinh viªn theo h­íng nh©n c¸ch nghÒ nghiÖp ë c¸c
tr­êng tèp trªn th­êng æn ®Þnh sím h¬n c¸c tr­êng tèp gi÷a vµ c¸c tr­êng tèp d­íi.
2. KiÓu nh©n c¸ch sinh viªn
Khi ph©n kiÓu nh©n c¸ch sinh viªn, ng­êi ta ph¶i ®Ò ra c¸c tiªu chÝ. C¸c tiªu chÝ ®ã cã
thÓ lµ th¸i ®é cña sinh viªn víi c¸c ho¹t ®éng häc tËp, nghiªn cøu khoa häc vµ ho¹t ®éng x·
héi. HoÆc còng cã thÓ c¨n cø vµo n¨ng lùc häc tËp vµ ®Þnh h­íng gi¸ trÞ cña sinh viªn ®Ó
ph©n chia thµnh kiÓu sinh viªn. C¨n cø vµo th¸i ®é cña sinh viªn víi ho¹t ®éng häc tËp,
ng­êi ta cã thÓ chia sinh viªn thµnh c¸c kiÓu víi c¸c c¸i tªn t­îng tr­ng nh­ sau:
a. KiÓu " TuÊn Anh”
6
 §Æc tr­ng cña anh ta lµ chØ cÇn ®¹t yªu cÇu trong häc tËp, kh«ng cÇn häc kh¸ h¬n. V×
theo anh ta häc thÕ lµ ®ñ, ®»ng nµo sau nµy ra c«ng t¸c vÉn ph¶i tiÕp tôc båi d­ìng vÒ
chuyªn m«n, nghiÖp vô. TuÊn Anh Ýt quan t©m ®Õn viÖc më réng kiÕn thøc ngoµi bµi gi¶ng
cña gi¶ng viªn vµ c¸c ho¹t ®éng x· héi cña tr­êng. Sù tham gia c¸c sinh ho¹t tËp thÓ cña
TuÊn Anh chØ lµ chiÕu lÖ. Anh cè g¾ng ®Ó kh«ng bÞ thi l¹i, kh«ng nî m«n häc nµo chø
kh«ng cÇn ®iÓm cao, miÔn lµ sau nµy cã b»ng tèt nghiÖp ®Ó xin viÖc lµ ®ñ.
b. KiÓu "B×nh”
B×nh lµ mÉu sinh viªn ham häc hái. Cã c¬ héi häc tËp lµ b¹n tham gia vµ rÊt chÞu khã
lªn m¹ng t×m kiÕm kiÕn thøc vµ hoµn thµnh c¸c bµi tËp nghiªn cøu. C¸c ho¹t ®éng mang l¹i
cho B×nh thªm nhiÒu kiÕn thøc míi lµ B×nh tham gia. Ngoµi ra, b¹n cßn häc thªm ngo¹i ng÷
vµ tin häc. B¹n bÌ ®Òu thõa nhËn tr×nh ®é tin häc vµ ngo¹i ng÷ cña B×nh rÊt kh¸. B×nh bá
nhiÒu thêi gian ®Ó häc thªm vµ s­u tÇm s¸ch b¸o ë c¸c qu¸n s¸ch. B×nh rÊt tÝch cùc tham
gia c¸c ho¹t ®éng cÇn cho viÖc më mang tri thøc cña b¶n th©n. Khi cã chuyªn gia n­íc
ngoµi nãi chuyÖn cho gi¶ng viªn nh­ng B×nh vÉn xin ®­îc tham dù. Tuy nhiªn, c¸c ho¹t
®éng cña líp B×nh l¹i rÊt Ýt tham gia. Nh÷ng ho¹t ®éng nµo ”trèn” ®­îc lµ B×nh ”trèn” ®Ó
khái mÊt th× giê. Nh÷ng phong trµo chung cña nhµ tr­êng B×nh tham gia ®ñ ®Ó kh«ng bÞ
nh¾c nhë.
c. KiÓu "ChiÕn”
§©y lµ kiÓu sinh viªn tÝch cùc c¶ trong häc tËp vµ c¶ trong c¸c sinh ho¹t tËp thÓ. Hay
cã thÓ gäi lµ nh÷ng sinh viªn kh¸ toµn n¨ng. Nh÷ng sinh viªn nµy rÊt ch¨m häc, häc tËp ®¹t
kÕt qu¶ tèt vµ lµ nh÷ng sinh viªn cã thµnh tÝch cao trong häc tËp. MÆc dï mÊt nhiÒu thêi
gian häc thªm tin häc, ngo¹i ng÷ nh­ng hä vÉn rÊt tÝch cùc tham gia c¸c phong trµo cña
sinh viªn. C¸c ho¹t ®éng t×nh nguyÖn hoÆc c¸c cuéc thi ®Òu cã mÆt hä. Nh÷ng sinh viªn
nµy th­êng g¾n bã víi tËp thÓ ë tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng, ®­îc c¸c gi¶ng viªn coi lµ nßng cèt
cña phong trµo sinh viªn.
d. KiÓu "Dòng"
Nh÷ng sinh viªn thuéc kiÓu nµy rÊt thÝch tham gia c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi cña
nhµ tr­êng. Hä thÝch c¸c cuéc héi häp, th­êng cã mÆt ë c¸c buæi sinh ho¹t chuyªn ®Ò dµnh
cho sinh viªn kÓ c¶ nh÷ng sinh ho¹t Ýt liªn quan ®Õn chuyªn m«n. Theo nh÷ng sinh viªn
nµy, ®­îc tham gia c«ng t¸c lµ mét vinh dù vµ lµ niÒm vui. V× qu¸ ham mª c¸c c«ng t¸c x·
héi nªn viÖc häc tËp cña nh÷ng sinh viªn nµy th­êng yÕu vµ hä chØ cè g¾ng ®¹t yªu cÇu
trong c¸c kú thi. Nh­ng tæ chøc §oµn vµ Héi sinh viªn nh¾c ®Õn hä víi t­ c¸ch lµ nh÷ng
thµnh viªn tÝch cùc vµ ®¸ng khen ngîi.
Trªn ®©y lµ c¸ch ph©n chia cña nhiÒu t¸c gi¶ n­íc ngoµi vµ trong n­íc trong nh÷ng
n¨m cuèi cña thÕ kû XX. §Õn nay, c¸c kiÓu sinh viªn ®· cã nhiÒu ®iÓm kh¸c vµ tû lÖ gi÷a
c¸c kiÓu sinh viªn còng thay ®æi nhiÒu. Sinh viªn cã sù ph©n hãa kh¸ râ nÐt. Nh÷ng sinh
viªn x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm víi b¶n th©n vµ gia ®×nh th­êng rÊt chó ý ®Õn viÖc häc tËp.
Song hÇu hÕt sinh viªn ®Òu x¸c ®Þnh ®­îc tr¸ch nhiÖm häc tËp cña m×nh. §ång thêi t¸c
®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng còng lµm cho sinh viªn hiÖn nay n¨ng ®éng h¬n tr­íc rÊt nhiÒu.
Còng vÉn c¨n cø vµo th¸i ®é cña sinh viªn víi ho¹t ®éng häc tËp vµ c¸c ho¹t ®éng
chÝnh trÞ x· héi, vèn hiÓu biÕt vµ møc ®é g¾n bã víi tËp thÓ cña sinh viªn ®Ó ph©n chia c¸c
kiÓu sinh viªn kh¸c nhau, cã thÓ chia sinh viªn thµnh 6 kiÓu nh­ sau:
* KiÓu 1. Lµ nh÷ng sinh viªn häc tèt tÊt c¶ c¸c m«n c¬ së, c¬ b¶n vµ chuyªn ngµnh. X¸c
®Þnh môc ®Ých häc tËp râ rµng. Tham gia tÝch cùc vµo ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc. Cã
hiÓu biÕt réng vÒ nhiÒu lÜnh vùc. Lµ nh÷ng ng­êi tÝch cùc trong c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ x·
héi. Hä g¾n bã víi khèi, líp b»ng nhiÒu ho¹t ®éng. §©y lµ nh÷ng sinh viªn toµn n¨ng vµ rÊt
hay ®­îc bÇu vµo c¸c vÞ trÝ l·nh ®¹o tËp thÓ sinh viªn.
* KiÓu 2. Lµ nh÷ng sinh viªn häc kh¸. Hä còng t­¬ng tù nh­ kiÓu 1 nh­ng kh¶ n¨ng häc
tËp cña hä khiªm tèn h¬n. Nh÷ng SV nµy th­êng häc tèt mét sè m«n, nh÷ng m«n hä häc
tèt th­êng lµ c¸c m«n chuyªn ngµnh. Mét sè m«n cßn l¹i hä ®¹t kÕt qu¶ ch­a thËt tèt. KiÓu
sinh viªn nµy còng tÝch cùc tham gia c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi. Hä cã quan hÖ tèt víi
b¹n bÌ vµ g¾n bã víi tËp thÓ líp b»ng c¸c ho¹t ®éng häc tËp vµ rÌn luyÖn nghÒ nghiÖp.

7
 * KiÓu 3. Lµ nh÷ng sinh viªn ®¹t kÕt qu¶ xuÊt s¾c trong häc tËp. Nh÷ng sinh viªn nµy
th­êng say mª trong häc tËp vµ nghiªn cøu khoa häc. Hä häc giái tÊt c¶ c¸c m«n häc
nh­ng ®Æc biÖt lµ c¸c m«n chuyªn ngµnh. C¸c b¹n sinh viªn kiÓu nµy cã hiÓu biÕt réng vÒ
nhiÒu lÜnh vùc. Cã thÓ hä cã mét n¨ng khiÕu g× ®ã nh­ v¨n nghÖ hoÆc thÓ dôc thÓ thao,
nh­ng kh«ng høng thó tham gia c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi, tham gia c¸c phong trµo
sinh viªn Ýt cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng chuyªn m«n.
* KiÓu 4. Lµ nh÷ng sinh viªn cã kÕt qu¶ häc tËp häc trung b×nh vµ cã thÓ lµ kh¸. Nh÷ng
sinh viªn nµy kh«ng h¼n lµ thiÕu ch¨m chØ nh­ng v× hä quan t©m ®Õn c¸c ho¹t ®éng chÝnh
trÞ x· héi, mÊt nhiÒu thêi gian vµo c«ng viÖc nµy nªn ¶nh h­ëng ®Õn kÕt qu¶ häc tËp. Vèn
hiÓu biÕt cña nh÷ng sinh viªn nµy kh¸ phong phó nh­ng kh«ng h¼n thuéc c¸c lÜnh vùc
chuyªn m«n mµ thiªn vÒ c¸c ho¹t ®éng x· héi. §Æc tr­ung cña nh÷ng con ng­êi nµy lµ rÊt
tÝch cùc trong c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi, c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ, g¾n bã víi tËp thÓ b»ng
c¸c ho¹t ®éng x· héi h¬n lµ ho¹t ®éng häc tËp.
* KiÓu 5. Lµ nh÷ng sinh viªn häc trung b×nh hoÆc h¬n mét chót. Nh÷ng sinh viªn kiÓu
nµy kh«ng häc giái cã thÓ do n¨ng lùc h¹n chÕ nhiÒu h¬n lµ do mÊt thêi gian vµo c¸c ho¹t
®éng x· héi. Hä kh«ng tÝch cùc tham gia c¸c ho¹t ®éng chuyªn m«n nh­ nghiªn cøu khoa
häc, Ýt tranh luËn khi xemina. KiÓu sinh viªn nµy kh«ng næi lªn vÒ mét mÆt nµo trong c¸c
ho¹t ®éng chung. Häc còng ë vµo tèp b×nh th­êng, ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi còng kh«ng
tÝch cùc. Hä kh«ng hoµn toµn g¾n bã chÆt chÏ víi tËp thÓ mµ chØ dùa vµo tËp thÓ ë mét møc
®é nµo ®ã
*KiÓu 6. Lµ nh÷ng sinh viªn cã häc lùc yÕu. Hä kh«ng tÝch cùc tham gia c¸c ho¹t ®éng
chuyªn m«n nh­ nghiªn cøu khoa häc, hoµn thµnh c¸c bµi tËp mét c¸ch miÔn c­ìng. NhiÒu
sinh viªn kiÓu nµy do gia ®×nh b¾t häc hoÆc hä ®· cã con ®­êng tiÕn th©n kh¸c nªn häc chØ
cèt cho cã danh lµ sinh viªn ®¹i häc. §­¬ng nhiªn kiÓu sinh viªn nµy kh«ng tÝch cùc trong
c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi. NhiÒu sinh viªn kiÓu nµy ham ch¬i, thÝch tham gia vµo c¸c
ho¹t ®éng vui ch¬i gi¶i trÝ h¬n lµ häc. Nh÷ng sinh viªn nµy xuÊt hiÖn trong tËp thÓ khi tËp
thÓ tæ chøc nh÷ng ho¹t ®éng phï hîp víi së thÝch cña hä. §©y lµ nh÷ng sinh viªn chóng ta
kh«ng mong muèn hä nh­ vËy nh­ng thùc tÕ vÉn cßn tån t¹i.
Còng cã thÓ ®­a ra mét sè kiÓu sinh viªn dùa vµo c¸c tiªu chÝ kh¸c n÷a. Nh­ng qua
ph©n kiÓu sinh viªn b»ng c¸c tiªu chÝ th¸i ®é ®èi víi häc tËp vµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi
còng cã thÓ thÊy: §êi sèng vµ qu¸ tr×nh häc tËp rÌn luyÖn cña sinh viªn ViÖt Nam rÊt
phong phó, ®a d¹ng. N¾m ®­îc ®Æc tr­ng cña c¸c kiÓu sinh viªn cã thÓ gióp hä cã biÖn
ph¸p rÌn luyÖn hiÖu qu¶ ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých trë thµnh ng­êi lao ®éng cã chç ®øng xøng
®¸ng trong x· héi.
3. TËp thÓ sinh viªn
3.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ tËp thÓ sinh viªn
Trong nh÷ng n¨m qua, sinh viªn ViÖt Nam häc theo chÕ ®é niªn chÕ vµ chÕ ®é häc
phÇn nªn sinh viªn c¸c kho¸ ®­îc chia thµnh c¸c líp, mét sè tr­êng l¹i chia líp thµnh tõng
tæ. Líp hoÆc khèi sinh viªn ®­îc xem lµ mét tËp thÓ. Nh­ng trong ®iÒu kiÖn häc chÕ tÝn
chØ, tËp thÓ sinh viªn cã thÓ ph¶i ®­îc xem xÐt kh¸c. NÕu sinh viªn häc tËp theo häc chÕ tÝn
chØ th× tËp thÓ chØ cã thÓ lµ kho¸ häc. TËp thÓ sinh viªn ®Þnh h×nh râ nhÊt chØ cã thÓ lµ chi
®oµn thanh niªn céng s¶n Hå ChÝ Minh vµ Héi sinh viªn theo chuyªn ngµnh ®µo t¹o. V×
thÕ, khi xem xÐt tËp thÓ sinh viªn, chóng ta vÉn coi tËp thÓ sinh viªn theo nghÜa chung nhÊt
®ã lµ mét tËp hîp sinh viªn ®­îc tæ chøc ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô häc tËp rÌn luyÖn theo mét
chuyªn ngµnh ®µo t¹o nµo ®ã.
Nh­ vËy mét tËp thÓ sinh viªn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
TËp thÓ sinh viªn cã ®é tuæi kh¸ ®ång nhÊt. Do ®ã, mét tËp thÓ sinh viªn cã nh÷ng ®Æc
®iÓm t©m lý løa tuæi kh¸ t­¬ng ®ång.
Cã ho¹t ®éng chung vµ c¬ b¶n lµ ho¹t ®éng häc tËp theo mét chuyªn ngµnh ®µo t¹o
nhÊt ®Þnh. Néi dung vµ ph­¬ng thøc häc tËp cña sinh viªn lµ gièng nhau.

8
 TËp thÓ sinh viªn cã sù thèng nhÊt vÒ môc ®Ých vµ ®éng c¬ häc tËp. §ång thêi mong
muèn chung cña sinh viªn lµ sau khi tèt nghiÖp ®¹i häc kiÕm ®­îc c«ng ¨n viÖc lµm ®óng
nghÒ m×nh häc.
Thêi gian h×nh thµnh vµ tån t¹i cña tËp thÓ sinh viªn tuú thuéc vµo thêi h¹n häc tËp cña
tõng chuyªn ngµnh ®µo t¹o. HiÖn nay, thêi gian ®µo t¹o cña c¸c tr­êng ®¹i häc ë VN tõ 4
dÕn 6 n¨m. Do ®ã, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tËp thÓ sinh viªn còng theo chu kú thêi gian ®ã. TËp
thÓ sinh viªn ®­îc tæ chøc chÆt chÏ vµ tån t¹i theo 4 giai ®o¹n mµ c¸c t¸c gi¶ ®· ph©n chia.
3.2. CÊu tróc cña tËp thÓ sinh viªn
HiÖn nay, mét líp sinh viªn ®ång thêi còng lµ mét chi ®oµn thanh niªn céng s¶n Hå
ChÝ Minh, mét chi héi cña Héi sinh viªn. Mét sè líp ®«ng cã thÓ chia thµnh c¸c tæ, nh÷ng
líp Ýt sinh viªn kh«ng cã ®¬n vÞ tæ. H¬n n÷a, hiÖn nay sinh viªn ë ph©n t¸n, kh«ng hoµn
toµn ë trong ký tóc x¸, nªn vai trß cña tæ häc tËp kh«ng cßn râ nÐt nh­ tr­íc ®©y.
Nh­ vËy, trong tËp thÓ sinh viªn xuÊt hiÖn nhiÒu nhãm tù ph¸t cÊu tróc còng kh¸ phøc
t¹p. Trong tËp thÓ sinh viªn xuÊt hiÖn nhiÒu lo¹i thñ lÜnh kh¸c nhau tuú thuéc vµo tÝnh chÊt
vµ tiªu chÝ h×nh thµnh cña nhãm tù ph¸t. L·nh ®¹o mét tËp thÓ sinh viªn hiÖn nay khã kh¨n
h¬n tËp thÓ sinh viªn tr­íc ®©y rÊt nhiÒu.
TËp thÓ sinh viªn còng cã cÊu tróc ba líp nh­ nh÷ng tËp thÓ kh¸c. Líp mét chÝnh lµ
c¸c nhãm tù ph¸t mµ nh×n bªn ngoµi ai còng nhËn thÊy. Nh÷ng sinh viªn cã së thÝch gièng
nhau hoÆc cã ®iÓm chung nh­: cïng phßng ë, cïng khu vùc trä, cïng hoµn c¶nh kinh
tÕ...th­êng tiÕp xóc th­êng xuyªn vµ mäi ng­êi dÔ quan s¸t thÊy.
Líp thø hai bao gåm nh÷ng sinh viªn g¾n bã nhiÒu víi tËp thÓ. Hä tù x¸c ®Þnh theo
tinh thÇn tËp thÓ, biÕt b¶o vÖ uy tÝn vµ danh dù chung cña tËp thÓ. Nh÷ng c«ng viÖc chung
cña tËp thÓ hä ®Òu tham gia víi ý thøc tr¸ch nhiÖm cao. Líp nµy th­êng lµ nh÷ng sinh viªn
häc kh¸ vµ cã ý thøc rÌn luyÖn tèt.
Líp thø ba bao gåm nh÷ng sinh viªn cã th¸i ®é tÝch cùc víi ho¹t ®éng häc tËp, rÌn
luyÖn víi danh dù cña tËp thÓ nªn liªn kÕt víi nhau rÊt chÆt chÏ. Trong nh÷ng lóc khã kh¨n
nhÊt, líp nµy vÉn gi÷ ®­îc sù cè kÕt chÆt chÏ.
TËp thÓ sinh viªn tr¶i qua bèn giai ®o¹n ph¸t triÓn nh­ c¸c tËp thÓ kh¸c. Nh­ng do tÝnh
chÊt cña ho¹t ®éng chung nªn thêi gian cña c¸c giai ®o¹n ®Çu th­êng kÐo dµi vµ thêi gian
suy tho¸i sau giai ®o¹n 4 th­êng ®Õn sím.
Giai ®o¹n ®Çu - giai ®o¹n tæng hîp s¬ bé, sinh viªn míi tËp hîp tõ c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c
nhau vÒ nªn ch­a g¾n bã víi nhau. Giai ®o¹n nµy ë tËp thÓ sinh viªn cã thÓ ph¶i kÐo dµi
gÇn hÕt häc kú mét.
Giai ®o¹n thø hai - giai ®o¹n ph©n hãa, tËp thÓ sinh viªn ph©n hãa thµnh nh÷ng nhãm
kh¸c nhau. Giai ®o¹n nµy cã thÓ b¾t ®Çu tõ cuèi häc kú 1 vµ kÐo sang gi÷a, thËm chÝ cuèi
häc kú 2 míi chÊm døt.
Giai ®o¹n thø ba vµ giai ®o¹n 4- giai ®o¹n tæng hîp thùc sù vµ ph¸t triÓn cao cña tËp
thÓ, tËp thÓ sinh viªn ®oµn kÕt g¾n bã, c¸c thµnh viªn ®· hiÓu nhau vµ thõa nhËn gi¸ trÞ
chung, kh¶ n¨ng tù lËp cña tËp thÓ ®· ph¸t triÓn. Giai ®o¹n nµy t­¬ng øng víi n¨m thø hai
vµ thø ba cña nh÷ng ngµnh ®µo t¹o 4 n¨m, vµ n¨m thø 2 thø 3 thø 4 ®èi víi nh÷ng ngµnh
®µo t¹o 5-6 n¨m.
Sau giai ®o¹n 4 lµ giai ®o¹n suy tho¸i cña tËp thÓ sinh viªn. B­íc vµo n¨m cuèi, sinh
viªn th­êng ®i thùc tËp nghÒ trong mét thêi gian dµi cïng víi viÖc lµm khãa luËn, ®å ¸n tèt
nghiÖp lµm cho sinh viªn ph©n t¸n. ViÖc thùc hiÖn kho¸ luËn vµ ®å ¸n tèt nghiÖp ®­îc thùc
hiÖn ë cÊp ®é c¸ nh©n-mét thÇy mét trß nªn tËp thÓ sinh viªn kh«ng gióp g× nhiÒu cho mçi
sinh viªn. V× thÕ, ®Õn cuèi khãa häc, tËp thÓ sinh viªn gÇn nh­ ®· tan r·. Khi sinh viªn tèt
nghiÖp, mçi ng­êi lµm viÖc ë mét n¬i, hä nghÜ vÒ tËp thÓ víi t­ c¸ch lµ mét kû niÖm ®¸ng
nhí cña thêi sinh viªn.
IV. C¸c yÕu tè chi phèi ®Æc ®iÓm t©m lý, nh©n c¸ch sinh viªn
hiÖn nay
1. C¸c ®Æc ®iÓm cña ®êi sèng sinh viªn

9
 Khi rêi ghÕ nhµ tr­êng phæ th«ng, sinh viªn b­íc vµo mét cuéc sèng hoµn toµn kh¸c.
Sinh viªn ph¶i tù lËp trong mäi ho¹t ®éng sinh ho¹t, häc tËp vµ c¸c quan hÖ x· héi. Trõ sè Ýt
sinh viªn cã gia ®×nh ë gÇn c¸c tr­êng ®¹i häc kh«ng ë Ký tóc x¸ vµ c¸c khu nhµ trä dµnh
cho sinh viªn. Cßn ®a sè sinh viªn ph¶i sèng xa nhµ trong ®iÒu kiÖn thiÕu thèn. Sinh viªn
ph¶i tù lo liÖu cuéc sèng cña b¶n th©n trong ®iÒu kiÖn rÊt khã kh¨n. TÊt c¶ c¸c ph­¬ng tiÖn
thiÕt yÕu phôc vô sinh ho¹t c¸ nh©n ®Òu thiÕu thèn. §ã lµ ch­a kÓ ¸p lùc cña yªu cÇu häc
tËp, c¸c quan hÖ x· héi vµ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi kh¸c. §iÒu ®ã ®· chi phèi lµm cho
®êi sèng t©m lý cña sinh viªn cã nh÷ng thay ®æi rÊt c¨n b¶n.
Thø nhÊt, sinh viªn ph¶i biÕt s¾p xÕp thêi gian ®Ó ®¶m b¶o thêi gian häc tËp trªn gi¶ng
®­êng, häc ë nhµ, vui ch¬i vµ tham gia c¸c ho¹t ®éng x· héi kh¸c.
Thø hai, víi l­îng tiÒn h¹n chÕ, sinh viªn ph¶i tù lo liÖu tÊt c¶ c¸c kho¶n chi tiªu sao
cho hîp lý, ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn: ¨n uèng ®Çy ®ñ trong khu«n khæ cho
phÐp, mua s¾m nh÷ng s¸ch b¸o, tµi liÖu, giao l­u víi b¹n bÌ vµ c¸c mèi quan hÖ kh¸c.
Thø ba, tù quyÕt ®Þnh c¸c b­íc ®i ®Ó cã thÓ häc ®­îc nhiÒu nhÊt, ®¸p øng yªu cÇu ngµy
cµng cao cña thÞ tr­êng lao ®éng.
Víi cuéc sèng tù lËp gÇn nh­ hoµn toµn, sinh viªn ph¶i tù xö lý c¸c mèi quan hÖ: t×nh
b¹n, t×nh yªu. §ã lµ kh«ng kÓ nh÷ng c¸m dç vµ nh÷ng t¸c ®éng xÊu cña mÆt tr¸i x· héi ®èi
víi sinh viªn. Sinh viªn kh«ng cã ai kiÓm tra, nh¾c nhë hµnh vi cña m×nh mµ hoµn toµn tù
kiÓm tra vµ tù ®iÒu chØnh chÝnh m×nh.
TÊt c¶ c¸c yªu cÇu cña cuéc sèng tù lËp lµm cho sinh viªn ph¶i rÌn cho m×nh mét sè kü
n¨ng sèng ®Ó cã kh¶ n¨ng xö lý ®­îc c¸c t×nh huèng mµ cuéc sèng ®Æt ra. Trong ®iÒu kiÖn
®ã, ®a sè sinh viªn cã thÓ thÝch øng vµ v­¬n lªn trong häc tËp, rÌn luyÖn, mét sè sinh viªn
®· kh«ng thÓ thÝch øng vµ bÞ ®µo th¶i khái m«i tr­êng ®¹i häc, hoÆc kh«ng thÓ xin ®­îc
viÖc lµm do tr×nh ®é chuyªn m«n kh«ng ®¸p øng nhµ tuyÓn dông.
Ngoµi ra, nh÷ng biÕn ®æi cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ®· t¸c ®éng ®Õn m«i tr­êng
c¸c tr­êng ®¹i häc rÊt lín. Tõ yªu cÇu ®µo t¹o, tõ møc ®é quan t©m cña gi¶ng viªn ®Õn sinh
viªn ®Õn c¸c ®iÒu kiÖn sèng cô thÓ ®Òu cã nhiÒu biÕn ®æi. Do ®ã, ®Æc ®iÓm t©m lý sinh viªn
ngµy nay còng cã nhiÒu ®iÓm kh¸c tr­íc.
2. Yªu cÇu häc tËp
Ho¹t ®éng tù häc ®ßi hái sinh viªn ph¶i lµm viÖc ®éc lËp, tù nghiªn cøu, tù thùc hµnh
nh»m cñng cè vµ «n luyÖn tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o ®· häc; gi¶i quyÕt hÖ thèng c¸c bµi tËp
vµ c©u hái do gi¶ng viªn yªu cÇu. Hä ph¶i ®äc tµi liÖu gi¸o tr×nh, t×m kiÕm nh÷ng tri thøc ë
c¸c nguån tµi liÖu kh¸c nhau mµ hiÖn nay chñ yÕu lµ trªn m¹ng.
Ho¹t ®éng häc cña sinh viªn bao gåm c¶ tù häc tù gi¸c ë nhµ. Khi ®ã, sinh viªn
ph¶i tù x©y dùng kÕ ho¹ch häc tËp phï hîp víi n¨ng lùc, ®iÒu kiÖn vµ sù nç lùc cña
b¶n th©n; kh«ng ®ßi hái sù kiÓm tra trùc tiÕp cña gi¶ng viªn, kÕt qu¶ tù häc, tù nghiªn
cøu ®­îc hä ph©n tÝch, kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ th«ng qua c¸c h×nh thøc d¹y häc, nhÊt lµ
trong bµi kiÓm tra vµ thi... cña sinh viªn.
Ho¹t ®éng tù häc ®ßi hái sinh viªn tù gi¸c, ®éc lËp vµ s¸ng t¹o cao mµ kh«ng cã
sù gi¸m s¸t cña gi¶ng viªn vµ nhµ tr­êng. Cã thÓ so s¸nh ®Ó lµm râ h¬n nh÷ng yªu cÇu
cña häc tËp cña sinh viªn ë ®¹i häc qua mét sè mÆt cô thÓ cña ho¹t ®éng häc.
+ VÒ néi dung häc tËp: Trong mçi häc kú, sinh viªn ph¶i häc tËp nhiÒu m«n häc; ë mçi
m«n häc khèi l­îng kiÕn thøc rÊt lín, møc ®é khã kh¨n vµ phøc t¹p t¨ng dÇn theo n¨m häc;
mét sè m«n häc kiÕn thøc võa cã tÝnh kh¸i qu¸t, võa cã tÝnh trõu t­îng cao, ®ßi hái sinh
viªn ph¶i cã kh¶ n¨ng vµ ph­¬ng ph¸p häc míi cã thÓ nhËn thøc ®­îc khèi l­îng lín
nh÷ng néi dung phong phó cña c¸c m«n häc.
+ VÒ ph­¬ng ph¸p d¹y vµ ph­¬ng ph¸p häc
§Æc tr­ng qu¸ tr×nh d¹y häc ë bËc ®¹i häc cã tÝnh chÊt nghiªn cøu, ®Æc tÝnh nµy ®ßi
hái nh÷ng yªu cÇu cao vÒ ph­¬ng ph¸p d¹y cña gi¶ng viªn vµ ph­¬ng ph¸p häc cña SV.
§èi víi ph­¬ng ph¸p d¹y cña gi¶ng viªn: tèc ®é tr×nh bµy bµi gi¶ng nhanh; sö dông
ph­¬ng ph¸p d¹y ®a d¹ng trong mçi m«n häc vµ tõng néi dung cô thÓ trong ®ã ph­¬ng ph¸p
d¹y tÝch cùc chiÕm ­u thÕ, c¸ch thøc tiÕp cËn vµ luËn gi¶i vÊn ®Ò cã tÝnh hÖ thèng, l« gÝc vµ

10
kh¸i qu¸t cao; gi¶ng viªn còng ®Æt ra yªu cÇu cao ®èi víi sinh viªn vÒ ph­¬ng ph¸p tù häc
vµ tù nghiªn cøu.
§èi víi ph­¬ng ph¸p häc cña sinh viªn: ph­¬ng ph¸p häc cña sinh viªn ë ®¹i häc ®ßi
hái tÝnh tù gi¸c, chñ ®éng vµ s¸ng t¹o rÊt cao. Qu¸ tr×nh häc tËp trªn líp, sinh viªn ph¶i
tËp trung chó ý quan s¸t, nghe, suy nghÜ kÕt hîp lùa chän néi dung ®Ó ghi bµi gi¶ng theo
ph­¬ng ph¸p riªng; biÕt liªn hÖ kiÕn thøc míi víi kiÕn thøc ®· tÝch lòy vµ vËn dông vµo
ho¹t ®éng thùc tiÔn ®Ó hiÓu s©u réng néi dung häc tËp; cã t­ duy ®éc lËp vµ s¸ng t¹o
trong häc tËp.
+ VÒ ph­¬ng tiÖn kü thuËt d¹y häc
Ngoµi hÖ thèng ph­¬ng tiÖn kü thuËt d¹y häc cã tÝnh chÊt truyÒn thèng, nh÷ng ph­¬ng
tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i nh­: m¸y tÝnh, projector, m¹ng internet, s¸ch ®iÖn tö vµ gi¸o ¸n ®iÖn
tö... ®­îc trang bÞ phæ biÕn t¹o ra nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n vÒ ph­¬ng ph¸p d¹y häc, h×nh thøc
tæ chøc d¹y häc... ®ßi hái sinh viªn ph¶i am hiÓu vµ sö dông thµnh th¹o c¸c ph­¬ng tiÖn kü
thuËt d¹y häc ®­îc trang bÞ ë tr­êng ®¹i häc hoÆc tù trang bÞ b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng häc
tËp cã hiÖu qu¶ cao nhÊt.
+ VÒ gi¸o tr×nh, tµi liÖu tham kh¶o vµ c¬ së vËt chÊt
C¸c tr­êng ®¹i häc ®· tÝch cùc chñ ®éng trong viÖc biªn so¹n gi¸o tr×nh vµ tµi liÖu tham
kh¶o, mua s¾m c¬ së vËt chÊt b¶o ®¶m cho sinh viªn häc tËp. Tuy nhiªn, do sù ph¸t triÓn
nhanh chãng cña thùc tiÔn nªn gi¸o tr×nh vµ tµi liÖu tham kh¶o th­êng xuyªn l¹c hËu, viÖc
biªn so¹n l¹i vµ bæ xung ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu gi¶ng d¹y vµ häc tËp.
Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ yªu cÇu vÒ häc tËp cña sinh viªn, cã thÓ thÊy: Sinh viªn ph¶i tù
xoay xë, ph¶i tù lËp vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc häc cña m×nh. Do ®ã, sinh viªn ph¶i cã
mét lo¹t c¸c phÈm chÊt cÇn thiÕt nh­: ý thøc tù gi¸c, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c viÖc lµm
cña m×nh, tÝnh tù lËp cao trong sinh ho¹t häc tËp...ChÝnh ®Æc ®iÓm häc tËp ë ®¹i häc ®·
ph©n hãa sinh viªn thµnh c¸c nhãm kh¸c nhau. Cã nh÷ng nhãm sinh viªn rÊt ch¨m chØ vµ
cã kÕt qu¶ häc tËp tèt. Mét sè kh¸c rÊt l­êi häc, häc ®èi phã vµ chÊt l­îng häc tËp thÊp. Cã
nh÷ng sinh viªn v­¬n lªn rÊt nhanh. Khi ®ang häc ë ®¹i häc ®· cã c¬ quan tiÕp nhËn c«ng
t¸c, cã nh÷ng sinh viªn ra tr­êng nhiÒu n¨m vÉn kh«ng xin ®­îc viÖc lµm.
Bªn c¹nh nh÷ng yªu cÇu chung cña ho¹t ®éng häc tËp cña sinh viªn, nh÷ng biÕn ®æi
t©m lý, nh©n c¸ch cña sinh viªn cßn bÞ chi phèi bëi xu h­íng ®æi míi gi¸o dôc ®¹i häc cña
ViÖt Nam.
- Xu h­íng ®æi míi gi¸o dôc ®¹i häc ë trong n­íc
¶nh h­ëng cña gi¸o dôc ®¹i häc quèc tÕ, xu h­íng héi nhËp vµ toµn cÇu hãa, nh÷ng
thµnh tùu quan träng cña c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc vµ yªu cÇu vÒ nguån nh©n lùc cã
chÊt l­îng cao ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa... ®· t¹o ra m«i tr­êng
míi, ®iÒu kiÖn míi vµ thêi c¬ míi cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn gi¸o dôc ®¹i häc.
§èi víi môc tiªu ®µo t¹o, gi¸o dôc ®¹i häc ®æi míi theo h­íng ph¸t huy tÝch cùc,
chñ ®éng vµ s¸ng t¹o cña ng­êi häc trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o. Ng­êi häc ph¶i chÞu tr¸ch
nhiÖm vµ biÕt lùa chän cho b¶n th©n con ®­êng häc vÊn thÝch hîp nhÊt, t×m kiÕm viÖc lµm
trong x· héi vµ c¸ch thøc tù ph¸t triÓn hiÖn thùc nhÊt.
§èi víi ph­¬ng thøc ®µo t¹o ®¹i häc ph¶i chuyÓn tõ ®µo t¹o mang nÆng tÝnh chÊt ®ång
lo¹t sang ®µo t¹o chó träng c¸ nh©n hãa; chuyÓn tõ c¸ch thøc truyÒn ®¹t coi träng kiÕn thøc
sang chó träng mÆt ph­¬ng ph¸p vµ thùc hµnh; viÖc ®¸nh gi¸ trong thi cö chuyÓn tõ tÝnh
thiªn lÖch, thiªn vÞ sang c©n ®èi, c«ng b»ng, chÝnh x¸c vµ tin cËy... Nh÷ng xu thÕ ®æi míi
cña gi¸o dôc ®¹i häc quèc tÕ vµ trong n­íc cã ¶nh h­ëng quan träng ®Õn thÝch øng víi ho¹t
®éng häc tËp cña sinh viªn.
3. C¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi
Trong xu thÕ héi nhËp vµ toµn cÇu hãa, cã sù chi phèi, phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c
n­íc trªn thÕ giíi vÒ mäi mÆt ®· t¹o ra nh÷ng t¸c ®éng kh«ng nhá vÒ lÜnh vùc gi¸o dôc vµ
®µo t¹o.
Yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ tri thøc, cña sù héi nhËp quèc tÕ buéc tÊt c¶ mäi ng­êi muèn
tån t¹i t¹i ph¶i v­¬n lªn, ph¶i cã kh¶ n¨ng ®¸p øng yªu cÇu ngµy cµng cao cña thÞ tr­êng

11
lao ®éng. X· héi cµng ph¸t triÓn, sù ph©n hãa trong x· héi ngµy cµng s©u s¾c. Sù ph©n hãa
®ã thÓ hiÖn rÊt râ trong trong sinh viªn. Cã thÓ cïng tèt nghiÖp mét tr­êng ®¹i häc, cã
ng­êi xin ®­îc viÖc vµ ®i lµm ngay víi møc l­¬ng kh¸ cao, cã ng­êi kh«ng thÓ xin ®­îc
viÖc ph¶i ®i lµm viÖc kh¸c tr¸i nghÒ víi møc l­¬ng rÊt khiªm tèn. Yªu cÇu cña c¸c ®¬n vÞ
tuyÓn dông lao ®éng ®· t¸c ®éng ®Õn sinh viªn lµm cho hä biÕt x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña
m×nh, biÕt ®Æt ra yªu cÇu rÌn luyÖn cña b¶n th©n ®Ó cã thÓ thÝch øng ®­îc víi yªu cÇu cña
sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi.
Sù biÕn ®æi kinh tÕ - x· héi ®· lµm thay ®æi vÒ nhËn thøc cña con ng­êi, vÒ nhu cÇu
häc tËp vµ quyÒn lîi ®­îc häc tËp, lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n dÉn tíi sù ph¸t triÓn nhanh chãng
cña gi¸o dôc ®¹i häc.
NhËn thøc ®­îc sù thay ®æi cña c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, sinh viªn ®· cã nh÷ng
thay ®æi theo h­íng thÝch øng víi c¸c ®ßi hái míi cña x· héi nh­: S½n sµng häc thªm mét
chuyªn m«n kh¸c, häc thªm c¸c chøng chØ c¸c m«n häc cÇn thiÕt hoÆc thËm chÝ ®æi nghÒ.
Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, sinh viªn n¨ng ®éng h¬n tr­íc ®©y rÊt nhiÒu. Nh÷ng sinh viªn
häc cÇm chõng theo kiÓu trung b×nh chñ nghÜa hÇu nh­ kh«ng cã. ChØ cßn l¹i hai d¹ng:
Mét lµ thËt ch¨m hai lµ thËt l­êi.
4. ThÞ tr­êng lao ®éng vµ xu thÕ ph¸t triÓn nghÒ nghiÖp
ThÞ tr­êng lao ®éng chÝnh lµ mét c¨n cø ®Ó c¸c tr­êng ®¹i häc tæ chøc qu¸ tr×nh ®µo
t¹o. §ång thêi thÞ tr­êng lao ®éng còng chÝnh lµ mét c¨n cø ®Ó häc sinh, sinh viªn chän
nghÒ. Nh÷ng nghÒ ®ang ph¸t triÓn ®ßi hái sè l­îng nh©n lùc lín hoÆc nh÷ng nghÒ cã thu
nhËp cao th­êng ®­îc häc sinh lùa chän. Tõ ®ã dÉn ®Õn sè l­îng sinh viªn c¸c ngµnh nµy
rÊt ®«ng vµ ®iÓm tuyÓn sinh rÊt cao. Ng­îc l¹i, mét sè nghÒ vÊt v¶, kh¶ n¨ng thu nhËp thÊp,
hoÆc nghÒ khã xin viÖc, khã ph¸t triÓn th× Ýt häc sinh chän, l­îng sinh viªn Ýt vµ ®iÓm tuyÓn
th­êng kh«ng cao.
Khi häc trong nhµ tr­êng ®¹i häc, sinh viªn theo häc c¸c nghÒ kh«ng cã viÔn c¶nh tèt
th­êng ch¸n häc vµ cã xu h­íng häc ®èi phã cho xong ®Ó dµnh thêi gian häc thªm mét v¨n
b»ng kh¸c. HiÖn t­îng nµy chØ x¶y ra trong kinh tÕ thÞ tr­êng, trong thêi bao cÊp kh«ng cã
hiÖn t­îng nµy. ThÞ tr­êng lao ®éng ®· ®iÒu tiÕt sè l­îng sinh viªn c¸c chuyªn ngµnh, t¸c
®éng ®Õn møc ®é tÝch cùc rÌn luyÖn nghÒ nghiÖp cña sinh viªn. ThÞ tr­êng lao ®éng còng
ph©n lo¹i sinh viªn lµm cho hä ph¶i chÊp nhËn c¹nh tranh vµ cè g¾ng v­¬n lªn.
HiÖn nay xuÊt hiÖn nhiÒu nghÒ míi mµ tr­íc ®©y kh«ng cã. Nh÷ng nghÒ míi nµy
th­êng cã thu nhËp cao do cã c¸c yÕu tè ®Çu t­ n­íc ngoµi ®· thu hót rÊt nhiÒu sinh viªn
lùa chän. Sù høa hÑn cã thu nhËp cao, ®iÒu kiÖn lµm viÖc ®¶m b¶o ®· thóc ®Èy sinh viªn
häc tËp ®Ó cã thÓ ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña nh÷ng nghÒ nghiÖp ®ã.
Còng kh«ng ph¶i tÊt c¶ sinh viªn ®Òu h­íng vµo nh÷ng nghÒ cã thu nhËp cao. Nh÷ng
sinh viªn ®¸nh gi¸ ®­îc thùc lùc cña m×nh ®· chän cho m×nh mét tr­êng ®¹i häc cã ®iÓm
tuyÓn võa ph¶i ®Ó ®­îc häc ®¹i häc vµ chÊp nhËn mét nghÒ mµ theo hä kh«ng "hot” nh­ng
phï hîp víi hä. Sinh viªn ®· so s¸nh yªu cÇu cña nghÒ víi kh¶ n¨ng thùc tÕ cña b¶n th©n ®Ó
lùa chän.
ThÞ tr­êng lao ®éng ViÖt Nam hiÖn nay ®ang cÇn rÊt nhiÒu lao ®éng. §Æc biÖt lµ nh÷ng
lao ®éng ®­îc ®µo t¹o ë tr×nh ®é cao. Tuy nhiªn, sinh viªn tèt nghiÖp c¸c tr­êng ®¹i häc
vÉn khã kiÕm viÖc lµm. M©u thuÉn nµy do chÊt l­îng ®µo t¹o cña c¸c tr­êng ®¹i häc ch­a
®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña thÞ tr­êng lao ®éng.

12
 Ch­¬ng 2
C¥ së T¢M LÝ HäC CñA qu¸ tr×nh
D¹Y HäC vµ gi¸o dôc sinh viªn
I. C¬ së t©m lý häc cña ho¹t ®éng d¹y häc
1. Ho¹t ®éng d¹y cña gi¶ng viªn
TÝch cùc hãa ho¹t ®éng nhËn thøc cña sinh viªn lµ mét h­íng gi¶ng d¹y cña ng­êi
gi¶ng viªn trong so¹n th¶o vµ sö dông nh÷ng néi dung, ph­¬ng ph¸p, h×nh thøc, ph­¬ng
tiÖn d¹y häc nh»m n©ng cao høng thó, tÝnh tÝch cùc s¸ng t¹o cña sinh viªn trong lÜnh héi tri
thøc, h×nh thµnh kü n¨ng, kü x¶o vµ vËn dông chóng trong thùc tiÔn. ViÖc x¸c ®Þnh néi
dung cÇn b¶o ®¶m tÝnh kÕ tôc cña tri thøc míi trªn c¬ së tri thøc ®· biÕt gióp qu¸ tr×nh nhËn
thøc ph¸t triÓn theo chiÒu xo¸y tr«n èc.
Môc ®Ých cña qu¸ tr×nh d¹y häc lµ h×nh thµnh tri thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o vµ mét sè
thuéc tÝnh nh©n c¸ch cña ng­êi häc. §ång thêi, chÝnh nh÷ng thay ®æi ®ã l¹i thóc ®Èy qu¸
tr×nh d¹y häc diÔn ra cã hiÖu qu¶ h¬n. Qu¸ tr×nh d¹y häc diÔn ra ë c¸c cÊp ®é kh¸c nhau
phô thuéc vµo viÖc giíi thiÖu th«ng tin, vµo kinh nghiÖm s½n cã vµ n¨ng lùc trÝ tuÖ cña
ng­êi häc. Qu¸ tr×nh d¹y häc ë c¸c cÊp ®é kh¸c nhau nµy cã ¶nh h­ëng rÊt kh¸c nhau ®Õn
viÖc tÝch cùc hãa qu¸ tr×nh nhËn thøc cña sinh viªn.
a. D¹y häc h×nh thµnh kh¸i niÖm
H×nh thµnh kh¸i niÖm lµ qu¸ tr×nh n¾m b¾t nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t hoÆc nh÷ng mèi
quan hÖ b¶n chÊt cña sù vËt vµ hiÖn t­îng. Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra trªn c¬ së c¸c mèi liªn
t­ëng ®· cã khi ng­êi thÇy tr×nh bµy tØ mØ mét kh¸i niÖm, mét quan ®iÓm th× viÖc tiÕp thu
chóng chØ dõng l¹i ë viÖc h×nh thµnh c¸c mèi liªn t­ëng. §iÒu cã gi¸ trÞ h¬n khi ng­êi thÇy
gióp sinh viªn tù ph©n tÝch, n¾m b¾t nh÷ng nÐt chung, nh÷ng mèi quan hÖ trong sù vËt vµ
hiÖn t­îng ®Ó h×nh thµnh kh¸i niÖm b»ng chÝnh kh¶ n¨ng cña hä. HiÓu ®­îc nh÷ng kh¸c
biÖt vÒ gi¸ trÞ cña d¹y häc liªn t­ëng v« h×nh thµnh kh¸i niÖm, ng­êi thÇy sÏ s½n sµng
chuÈn bÞ trî gióp SV h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cÊu tróc nhËn thøc cña hä. Kh¸i niÖm còng
nh­ liªn t­ëng ®­îc h×nh thµnh d­íi t¸c ®éng cña hai qu¸ tr×nh: nhËn thøc vµ xóc c¶m.
H×nh thµnh kh¸i niÖm trªn c¬ së nhËn thøc xóc c¶m
Trong qu¸ tr×nh d¹y häc, ng­êi thÇy cã thÓ gióp sinh viªn h×nh thµnh kh¸i niÖm dùa
trªn v« sè nh÷ng mèi liªn t­ëng ®¬n lÎ. NÕu nh­ qu¸ tr×nh häc tËp theo con ®­êng liªn
t­ëng t¹o ra c¸c mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tÕ bµo thÇn kinh th× qu¸ tr×nh h×nh thµnh kh¸i niÖm cã
thÓ t¹o ra mét hÖ thèng c¸c chuçi liªn hÖ ®ã. Sinh viªn cã thÓ tiÕp thu cïng mét néi dung
b»ng nh÷ng c¸ch kh¸c nhau vµ do vËy sÏ cã nh÷ng c¸ch sö dông kh¸c nhau nh÷ng tri thøc
®ã. Kh¸i niÖm ®­îc h×nh thµnh sÏ thùc sù bÒn v÷ng nÕu sinh viªn tù x©y dùng kh¸i niÖm, tù
n¾m b¾t ®­îc c¸c mèi quan hÖ bªn trong cña nã vµ ghi nhí c¸c mèi liªn hÖ Êy cïng víi sù
kho¸i c¶m th× viÖc ¸p dông kh¸i niÖm trong hµnh ®éng sÏ kÝch thÝch hä lµm viÖc vµ tiÕp tôc
t×m kiÕm kh¸i niÖm míi. Sù h×nh thµnh kh¸i niÖm kiÓu nµy ®· diÔn ra nhê vµo qu¸ tr×nh
xóc c¶m.
b. Qu¸ tr×nh d¹y häc ë cÊp ®é nhËn thøc s¸ng t¹o
§Æc ®iÓm cña cÊp ®é nµy lµ tÝnh ®éc lËp cña sinh viªn trong ®Æt môc ®Ých, t×m kiÕm
néi dung vµ ph­¬ng ph¸p häc tËp cã vai trß râ rÖt. Sù tù do t­¬ng ®èi cña ng­êi häc lµ yÕu
tè ®Æc tr­ng cña cÊp ®é d¹y häc nµy. Ng­êi CBGD cã nhiÖm vô ®­a sinh viªn tõ møc ®é
häc tËp dùa vµo c¸c mèi liªn t­ëng vµ h×nh thµnh kh¸i niÖm lªn møc ®é s¸ng t¹o, gióp sinh
viªn tho¸t khái sù rµng buéc chÆt chÏ cña ng­êi kh¸c, kÓ c¶ thÇy gi¸o. Ng­êi gi¶ng viªn t¸c
®éng vµo ng­êi häc ®Ó ë hä xuÊt hiÖn nhu cÇu tù cñng cè, tù tháa m·n b»ng nh÷ng kÕt qu¶
häc tËp s¸ng t¹o vµ nh÷ng dù ®Þnh t­¬ng lai. Sinh viªn tù vËn ®éng, v­ît ra khái khu«n khæ
néi dung s¸ch gi¸o khoa vµ bµi gi¶ng ®i ®Õn nh÷ng tri thøc míi b»ng chÝnh søc lùc vµ
ph­¬ng ph¸p cña hä. LÏ dÜ nhiªn tù do ®Õn mét chõng mùc nµo ®ã lµ võa ph¶i? T¨ng thªm
tù do ph¶i ®i liÒn víi viÖc rÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm viÖc ®éc lËp. ë cÊp ®é d¹y häc nµy nÕu
ng­êi thÇy biÕt c¸ch lµm t¨ng thªm tÝnh tù kh¼ng ®Þnh vµ sù tù ®iÒu chØnh cña sinh viªn th×

13
hä c¶m thÊy Ýt khã kh¨n h¬n trong c«ng t¸c gi¶ng d¹y. Ng­êi sinh viªn trë nªn cã tr¸ch
nhiÖm h¬n, kh«ng khÝ trong líp häc Êm cóng h¬n, mäi ng­êi cã ý thøc x©y dùng h¬n vµ
®iÒu ®ã khÝch lÖ c¶ thÇy vµ trß ph¸t triÓn vµ tho¶ m·n nhu cÇu ph¸t triÓn tù do nµy. Trong
qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cïng nhau, kh«ng nh÷ng diÔn ra sù "trao ®æi hµnh ®éng" cho nhau, mµ
cßn x¶y ra sù vËn ®éng cña ®éng c¬ ho¹t ®éng cïng nhau, kinh nghiÖm c¸c thµnh viªn
trong nhãm ®­îc tÝch hîp l¹i t¹o ra mét tiÒm n¨ng s¸ng t¹o to lín h¬n.
ý nghÜa gi¸o dôc cña ho¹t ®éng nhËn thøc cïng nhau lµ ë chç trong qu¸ tr×nh t¸c
®éng qua l¹i ë mçi sinh viªn xuÊt hiÖn nhu cÇu hiÓu m×nh vµ hiÓu ng­êi céng sù cña m×nh
chÝnh x¸c h¬n, ®iÒu ®ã kÝch thÝch sù ph¸t triÓn tù ®¸nh gi¸ vµ tù ®iÒu chØnh. Tù ®iÒu khiÓn
vµ tù kiÓm tra hµnh vi lµ c¬ chÕ t©m lÝ häc quan trong ®Ó h×nh thµnh uy tÝn, lßng tin vµo b¶n
th©n vµo kh¶ n¨ng vµ n¨ng lùc cña m×nh.
Nh­ vËy, tÝch cùc hãa ho¹t ®éng nhËn thøc cña sinh viªn kh«ng nh÷ng ®­îc tiÕn
hµnh nhê nh÷ng néi dung hÊp dÉn, tÝnh cËp nhËt cña tri thøc mµ nã cßn ®­îc x¸c ®Þnh bëi
cÊp ®é d¹y häc. Ho¹t ®éng nhËn thøc cña sinh viªn sÏ ®­îc tÝch cùc ho¸ cao ®é khi ng­êi
thÇy t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kh¶ n¨ng lµm viÖc ®éc lËp cña sinh viªn, kÝch thÝch høng thó,
lßng say mª cña hä, ®­a hä vµo m«i tr­êng tËp thÓ, ë ®ã th­êng xuyªn nhËn ®­îc sù khÝch
lÖ cña b¹n bÌ mçi khi cã nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh.
2. Ho¹t ®éng häc cña sinh viªn
2.1. Kh¸i niÖm ho¹t ®éng häc tËp cña sinh viªn
§Ó t×m kiÕm vµ n¾m v÷ng c¸c tri thøc kü n¨ng, kü x¶o míi cã rÊt nhiÒu con ®­êng vµ
c¸ch häc. Nh­ng khi nãi ®Õn ho¹t ®éng häc tËp ®óng víi nghÜa t©m lý häc chØ n¶y sinh vµ
®­îc h×nh thµnh ë trÎ em tõ 6 tuæi nhê cã ph­¬ng ph¸p nhµ tr­êng. Ho¹t ®éng nµy t¹o ra sù
biÕn ®æi ngay chÝnh chñ thÓ cña ho¹t ®éng lµ häc sinh hay sinh viªn.
§· cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ ho¹t ®éng häc tËp vµ nhiÒu ý kiÕn ch­a thËt
thèng nhÊt. Song c¸c t¸c gi¶ trªn ®Òu xem xÐt ho¹t ®éng häc tËp hoÆc cã liªn quan ®Õn
nhËn thøc trong ®ã quan träng nhÊt lµ kh¶ n¨ng t­ duy. §ång thêi c¸c nhµ t©m lý häc còng
thèng nhÊt cho r»ng, ho¹t ®éng häc cã 4 ®Æc ®iÓm nh­ sau:
- §èi t­îng cña ho¹t ®éng häc tËp lµ c¸c tri thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o.
- Môc ®Ých cña ho¹t ®éng häc tËp kh«ng nh»m thay ®æi ®èi t­îng häc mµ h­íng vµo
lµm thay ®æi chÝnh chñ thÓ cña ho¹t ®éng häc.
- Ho¹t ®éng häc tËp lµ lo¹i ho¹t ®éng lÜnh héi tri thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o.
- Ho¹t ®éng häc tËp kh«ng ph¶i lµ ho¹t ®éng chØ tiÕp thu nh÷ng tri thøc kÜ n¨ng, kÜ x¶o
mµ cßn h­íng vµo viÖc tiÕp thu chÝnh nh÷ng tri thøc cña b¶n th©n ho¹t ®éng.
Nh­ vËy cã thÓ thèng nhÊt quan niÖm: Ho¹t ®éng häc cña sinh viªn lµ mét ho¹t ®éng
®Æc thï nh»m lÜnh héi c¸c tri thøc, kü n¨ng kü x¶o ®Ó chuÈn bÞ trë thµnh ng­êi lao ®éng
ph¸t triÓn toµn diÖn, cã tr×nh ®é chuyªn m«n vµ nghiÖp vô cao víi ph­¬ng thøc chñ yÕu lµ
tù nghiªn cøu vµ néi dung chñ yÕu lµ ph­¬ng ph¸p häc.
Nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng cho ho¹t ®éng nµy lµ sù c¨ng th¼ng m¹nh mÏ vÒ trÝ tuÖ, trong ®ã
bao gåm c¸c qu¸ tr×nh t©m lÝ cao, c¸c ho¹t ®éng cã kh¸c nhau vµ nh©n c¸ch ng­êi sinh viªn
nãi chung.
Môc ®Ých ho¹t ®éng häc tËp cña sinh viªn lµ lÜnh héi hÖ thèng kh¸i niÖm khoa häc;
nh÷ng kü n¨ng, kü x¶o nghÒ nghiÖp theo môc tiªu ®µo t¹o. Ho¹t ®éng häc cña sinh viªn
g¾n liÒn víi ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc vµ kh«ng t¸ch rêi ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña
ng­êi trÝ thøc t­¬ng lai.
Ho¹t ®éng häc cña sinh viªn diÔn ra cã môc ®Ých, cã néi dung, ph­¬ng ph¸p, h×nh thøc
tæ chøc häc tËp theo mét quü thêi gian ®­îc x¸c ®Þnh theo tõng chuyªn ngµnh ®µo t¹o. Néi
dung ch­¬ng tr×nh häc tËp mang tÝnh hÖ thèng, c¬ b¶n, thèng nhÊt vµ chuyªn s©u; cã tÝnh
cËp nhËt nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt cña khoa häc, c«ng nghÖ thuéc chuyªn ngµnh ®µo t¹o
vµ dù b¸o ®­îc xu h­íng ph¸t triÓn cña nã.
Ho¹t ®éng häc cña sinh viªn diÔn ra trong sù c¨ng th¼ng vÒ trÝ tuÖ vµ thÓ lùc. Sinh viªn
ph¶i lÜnh héi mét khèi l­îng tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o lín thÓ hiÖn ë néi dung ch­¬ng tr×nh
häc lý thuyÕt, thùc hµnh...Trong mét kho¸ häc, sinh viªn ph¶i tr¶i qua nhiÒu kú thi cö c¨ng
14
th¼ng víi nh÷ng yªu cÇu vµ h×nh thøc thi kh¸c nhau. C¸c ho¹t ®éng häc tËp, thi cö diÔn ra
trong ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt ®µo t¹o, ®iÒu kiÖn sinh ho¹t cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n thiÕu
thèn.
Ho¹t ®éng häc cña sinh viªn mang tÝnh ®éc lËp trÝ tuÖ cao biÓu hiÖn trong suèt qu¸
tr×nh tiÕn hµnh c¸c h×nh thøc tæ chøc häc tËp nh­: th¶o luËn, xªmina, tËp d­ît nghiªn cøu
khoa häc, viÕt nghiªn luËn, khãa luËn, tham gia c¸c héi nghÞ khoa häc.
Ho¹t ®éng häc cña sinh viªn ®­îc tiÕn hµnh d­íi hai h×nh thøc tæ chøc c¬ b¶n lµ: ho¹t
®éng häc tËp trªn líp vµ ho¹t ®éng tù häc.
Ho¹t ®éng häc trªn líp ®­îc qui ®Þnh bëi kÕ ho¹ch vµ ch­¬ng tr×nh häc tËp. Nã ®­îc
cô thÓ hãa b»ng thêi khãa biÓu, kÕ ho¹ch häc tËp cña c¸ nh©n vµ ®­îc thùc hiÖn d­íi sù
h­íng dÉn cña gi¶ng viªn trªn c¸c gi¶ng ®­êng, trong c¸c phßng thÝ nghiÖm, c¸c phßng
häc chuyªn dïng cã trang bÞ nh÷ng ph­¬ng tiÖn, thiÕt bÞ häc tËp phï hîp víi chuyªn ngµnh
®µo t¹o.
2.2. Quan hÖ gi÷a ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vµ ho¹t ®éng häc tËp cña sinh viªn
Ho¹t ®éng cña sinh viªn bao gåm nhiÒu hµnh ®éng nh»m gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô häc
tËp. Tïy theo quan ®iÓm gi¶ng d¹y vµ c¸ch t¸c ®éng s­ ph¹m cña ng­êi gi¶ng mµ sinh viªn
cã th¸i ®é ph¶n øng kh¸c nhau. Tïy theo c¸ch gi¶ng d¹y mµ cã c¸ch häc kh¸c nhau cña
sinh viªn trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o ng­êi chuyªn gia t­¬ng lai .
Tr­êng hîp thø nhÊt lµ ng­êi sinh viªn coi m×nh cÇn lµ ®èi t­îng t¸c ®éng h×nh thµnh
cña nhµ s­ ph¹m, nªn hä sÏ tri gi¸c mét c¸ch thô ®éng ®Ó lÜnh héi nh÷ng tri thøc cã s½n, tõ
bªn ngoµi. Muèn n¾m v÷ng chóng, hä ph¶i dïng c¸ch thøc b¾t ch­íc, «n tËp, rÌn luyÖn vµ
cñng cè nh÷ng quy t¾c, nh÷ng ®Þnh lÝ cã s½n. Trong tr­êng hîp nµy ng­êi c¸n bé gi¶ng d¹y
sÏ chØ dïng c¸c ph­¬ng ph¸p th«ng b¸o, m« t¶, gi¶i thÝch.
Tr­êng hîp thø hai, khi ng­êi sinh viªn xem m×nh lµ chñ thÓ ®­îc h×nh thµnh do t¸c
®éng cña nh÷ng høng thó vµ môc ®Ých riªng cña c¸ nh©n nªn hä say mª, ®éc lËp t×m tßi c¸c
th«ng tin vµ tÝch cùc vËn dông chóng. C¸c hµnh ®éng häc tËp cña hä nh»m tháa m·n nh÷ng
nhu cÇu, høng thó cña b¶n th©n. Häc tËp trong tr­êng hîp nµy mang tÝnh s¸ng t¹o nh­ng cã
tÝnh chÊt tù ph¸t vµ thiÕu hÖ thèng c¸c tri thøc. ë ®©y gi¶ng d¹y chØ lµ kÝch thÝch c¸c nhu
cÇu vµ høng thó cña sinh viªn vµ do ®ã c¸c ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y lµ nh÷ng ph­¬ng ph¸p
kÝch thÝch tÝnh ham hiÓu biÕt, tÝnh ng¹c nhiªn, tÝnh tß mß... cña sinh viªn.
Trong tr­êng hîp thø ba, ng­êi sinh viªn thÓ hiÖn m×nh võa lµ chñ thÓ vµ võa lµ kh¸ch
thÓ cña ho¹t ®éng häc tËp. Hä thùc hiÖn viÖc t×m tßi vµ vËn dông c¸c th«ng tin mét c¸ch cã
ph­¬ng h­íng. ë ®©y, nhµ s­ ph¹m tæ chøc c¸c hµnh ®éng cña sinh viªn xuÊt ph¸t tõ c¸c
yªu cÇu bªn ngoµi tõ c¸c kh¶ n¨ng vµ môc ®Ých cña x· héi. Do ®ã, c¸c ph­¬ng ph¸p ®­îc
vËn dông vµ ®Æt ra c¸c vÊn ®Ò, c¸c nhiÖm vô, lµ viÖc th¶o luËn, tranh luËn.
Nh­ vËy, ë tr­êng hîp thø ba cho ta quan niÖm hiÖn ®¹i vµ ®óng ®¾n vÒ gi¶ng d¹y vµ häc
tËp, nªn còng lµ c¬ së hîp lÝ cho viÖc s¸ng t¹o c¸c ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y míi nh»m môc
®Ých cuèi cïng lµ ®µo t¹o nh÷ng nh©n c¸ch s¸ng t¹o ë ng­êi chuyªn gia kiÓu míi cho c¸c
ngµnh kinh tÕ quèc d©n.
3. C¬ së t©m lý häc cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò
3.1. B¶n chÊt vµ vai trß cña t×nh huèng cã vÊn dÒ
3.1.1. Kh¸i niÖm t×nh huèng cã vÊn ®Ò
M.A. Machiuskin (1972) coi t×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ mét d¹ng ®Æc biÖt cña sù t¸c
®éng qua l¹i gi÷a chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ ®­îc ®Æc tr­ng bëi mét tr¹ng th¸i t©m lÝ xuÊt hiÖn ë
chñ thÓ trong khi gi¶i bµi to¸n mµ viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã l¹i cÇn ®Õn tri thøc míi, c¸ch
thøc hµnh ®éng míi ch­a hÒ biÕt tr­íc ®ã. «ng ®· ®­a ra ba thµnh phÇn cÊu thµnh cña t×nh
huèng cã vÊn ®Ò, ®ã lµ 1) nhu cÇu nhËn thøc cña ng­êi häc 2) sù t×m kiÕm nh÷ng tri thøc vµ
ph­¬ng thøc hµnh ®éng ch­a biÕt vµ 3) kh¶ n¨ng trÝ tuÖ cña chñ thÓ thÓ hiÖn ë kinh nghiÖm
vµ n¨ng lùc.
§Æc tr­ng c¬ b¶n cña t×nh huèng cã vÊn ®Ò theo V.Ocon lµ nh÷ng lóng tóng vÒ lÝ
thuyÕt vµ thùc hµnh trong gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nã xuÊt hiÖn nhê tÝnh tÝch cùc nghiªn cøu cña
chÝnh ng­êi häc. T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ mét hiÖn t­îng chñ quan lµ mét tr¹ng th¸i t©m lÝ
15
cña chñ thÓ, tr¹ng th¸i lóng tóng xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh nhËn thøc nh­ mét m©u thuÉn
gi÷a chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ nhËn thøc trong ho¹t ®éng con ng­êi.
T.V. Kudriaxep (1975) trong cuèn "T©m lý häc t­ duy kü thuËt" ®· ®­a ra nh÷ng dÊu
hiÖu cña t×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ:
- T×nh huèng cã vÊn ®Ò t¹o ra mét tr¹ng th¸i lóng tóng, ®Ó v­ît qua nã, ng­êi häc
ph¶i huy ®éng tÝnh tÝch cùc cña t­ duy.
- T×nh huèng cã vÊn ®Ò ph¶i cã ý nghÜa ®èi víi ng­êi häc, nã chØ xuÊt hiÖn khi cã
høng thó vµ kinh nghiÖm tr­íc ®ã cña ng­êi häc.
- T×nh huèng cã vÊn ®Ò bao gåm mét lo¹t nh÷ng t×nh huèng nhá, viÖc gi¶i quyÕt
tõng t×nh huèng mét t¹o ra mèi liªn quan nh©n qu¶ gi÷a c¸c hiÖn t­îng vµ qu¸ tr×nh.
Nh÷ng dÊu hiÖu nµy cña t×nh huèng cã vÊn ®Ò liªn quan chÆt chÏ víi nhau.
3.1.2. Ph©n lo¹i t×nh huèng cã vÊn ®Ò
Tiªu chuÈn c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt c¸c lo¹i t×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ nh÷ng m©u thuÉn
trong kh¸i niÖm, tri thøc, kÜ n¨ng cña ng­êi häc ®Ó gi¶i quyÕt bµi to¸n xuÊt hiÖn.
T.V.Kudriaxep ®­a ra mét sè lo¹i t×nh huèng sau ®©y:
- T×nh huèng cã vÊn ®Ò xuÊt hiÖn khi cã m©u thuÉn gi÷a hÖ thèng tri thøc ®· thu nhËn
®­îc vµ nh÷ng yªu cÇu míi xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh gi¶i bµi to¸n: 1) ®ã lµ m©u thuÉn gi÷a
nh÷ng tri thøc cò ®· thu nhËn ®­îc vµ nh÷ng sù kiÖn ®­îc t×m thÊy trong qu¸ tr×nh gi¶i bµi
to¸n; 2) m©u thuÉn gi÷a mét lo¹i tri thøc ë c¸c møc ®é cao thÊp kh¸c nhau; 3) m©u thuÉn
gi÷a nh÷ng tri thøc khoa häc vµ tri thøc trong cuéc sèng vµ trong thùc tiÔn.
- T×nh huèng lùa chän trong sè nh÷ng tri thøc ®· cã mét hÖ thèng duy nhÊt cÇn thiÕt ®Ó
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. T×nh huèng nµy kh«ng nh÷ng chØ xuÊt hiÖn trong häc tËp mµ nã cßn
mang nhiÒu ®Æc tr­ng cña t×nh huèng thùc tiÔn vµ s¶n xuÊt.
- T×nh huèng liªn quan tíi viÖc ¸p dông nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng ®· cã vµo ®iÒu kiÖn
thùc tÕ míi ®Ó gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò.
- T×nh huèng liªn quan ®Õn m©u thuÉn gi÷a con ®­êng gi¶i bµi to¸n vÒ mÆt lÝ thuyÕt vµ
tÝnh bÊt kh¶ thi trong thùc tiÔn, hoÆc lµ t×nh huèng cã liªn quan tíi m©u thuÉn gi÷a kÕt qu¶
®¹t ®­îc trong thùc tiÔn nh­ng l¹i thiÕu nh÷ng c¨n cø lÝ luËn.
- T×nh huèng liªn quan ®Õn m©u thuÉn gi÷a h×nh thøc tr×nh bµy s¬ ®å nguyªn lý kÜ thuËt
víi sù bè trÝ cÊu t¹o thùc tÕ cña chóng.
- T×nh huèng cã liªn quan tíi m©u thuÉn vÒ tÝnh "tÜnh t¹i" cña s¬ ®å vµ sù cÇn thiÕt ®äc
s¬ ®å ®ã trong "®éng th¸i" cña nã.
Theo sù ph©n lo¹i nµy, bèn t×nh huèng ®Çu cã liªn quan tíi mäi m«n häc, hai t×nh huèng
sau cã liªn quan tíi nh÷ng m«n kÜ thuËt cã sö dông h×nh ¶nh, biÓu ®å, s¬ ®å.
3.1.3. Ph­¬ng thøc gi¶i quyÕt t×nh huèng cã vÊn ®Ò
Ho¹t ®éng t×m kiÕm cña con ng­êi h­íng vµo gi¶i quyÕt t×nh huèng cã vÊn ®Ò cã thÓ
diÔn ra qua bèn giai ®o¹n chÝnh sau ®©y:
- Sù xuÊt hiÖn cña chÝnh vÊn ®Ò vµ nh÷ng kÝch thÝch ®Çu tiªn thóc ®Èy chñ thÓ gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò.
- Chñ thÓ nhËn thøc s©u s¾c vµ chÊp nhËn vÊn ®Ò ®Ó gi¶i quyÕt.
- Qu¸ tr×nh t×m kiÕm lêi gi¶i cho vÊn ®Ò ®· ®­îc "chÊp nhËn" gi¶i quyÕt, lÝ gi¶i,
chøng minh vµ kiÓm tra lêi gi¶i.
- T×m ®­îc kÕt qu¶ cuèi cïng vµ ®¸nh gi¸ toµn diÖn kÕt qu¶ t×m ®­îc.
Nh­ vËy, d¹y häc nªu vÊn ®Ò lµ h×nh thøc d¹y häc ë ®ã t¹o ra hoÆc tæ chøc nh÷ng t×nh
huèng cã vÊn ®Ò, gióp ng­êi häc nhËn thøc nã, chÊp nhËn gi¶i quyÕt vµ t×m kiÕm lêi gi¶i
trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng hîp t¸c gi÷a thÇy vµ trß, ph¸t huy tèi ®a tÝnh ®éc lËp cña sinh
viªn kÕt hîp víi sù h­íng dÉn cña thÇy gi¸o.
D¹y häc nªu vÊn ®Ò cã hai nhiÖm vô chÝnh lµ h×nh thµnh hÖ thèng tri thøc cho sinh
viªn vµ t¹o ra sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ, kh¶ n¨ng ®éc lËp s¸ng t¹o: tù häc vµ tù gi¸o dôc cña
ng­êi häc. §Æc tr­ng ®éc ®¸o duy nhÊt cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò lµ sù tiÕp thu tri thøc trong
ho¹t ®éng t­ duy s¸ng t¹o.
Mçi lo¹i bµi to¸n t×nh huèng cã vÊn ®Ò cã nh÷ng nguyªn t¾c gi¶i chung - ®ã lµ
algorit gi¶i tæng qu¸t. Mçi bµi to¸n t×nh huèng cã vÊn ®Ò cã algorit gi¶i cô thÓ. ViÖc thiÕt
16
lËp c¸c algorit gi¶i cô thÓ tõng bµi to¸n dÔ dµng h¬n t×m c¸c nguyªn t¾c lÝ thuyÕt vµ thùc
nghiÖm ®Ó gi¶i mét lo¹i bµi to¸n x¸c ®Þnh.
Sù ph¸t hiÖn ra hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c chung cã thÓ tiÕn hµnh ®­îc lµ nhê viÖc tiÕp
thu tri thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o cña sinh viªn. Qu¸ tr×nh x©y dùng vµ cñng cè ph¶i ®­îc tiÕn
hµnh trong khi gi¶i c¸c bµi to¸n cô thÓ. §iÒu ®¸ng chó ý ë ®©y lµ cÇn ph¶i thiÕt lËp mét trËt
tù c¸c bµi to¸n theo mét l«gÝc ®Ó t¹o ra mét ph­¬ng thøc míi cho hµnh ®éng, bëi lÏ qu¸
tr×nh h×nh thµnh hÖ thèng c¸c nguyªn lÝ diÔn ra nhê viÖc gi¶i quyÕt mét lo¹t nh÷ng t×nh
huèng cô thÓ.

II. C¬ së t©m lý häc cña ho¹t ®éng gi¸o dôc

1. C¸c néi dung gi¸o dôc cho sinh viªn trong tr­êng ®¹i häc
Sinh viªn ®¹i häc lµ nh÷ng trÝ thøc t­¬ng lai, do ®ã, hä cÇn ®­îc gi¸o dôc mét c¸ch
toµn diÖn.
Ngoµi hai néi dung gi¸o dôc thÓ chÊt vµ gi¸o dôc quèc phßng, sinh viªn ®¹i häc cÇn
®­îc gi¸o dôc mét sè néi dung sau:
1.1. Gi¸o dôc ý thøc chÝnh trÞ
Môc ®Ých cña gi¸o dôc ý thøc chÝnh trÞ cho sinh viªn lµ lµm cho sinh viªn cã t×nh c¶m
yªu n­íc, yªu quª h­¬ng, cã lßng tù hµo d©n téc. Gi¸o dôc cho sinh viªn hiÓu râ ph­¬ng
h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi cña Nhµ n­íc, ý thøc vÒ x©y dùng mét x· héi c«ng
b»ng, d©n chñ vµ v¨n minh.
1.2. Gi¸o dôc ý thøc ph¸p luËt
Môc tiªu cña gi¸o dôc ph¸p luËt trong tr­êng ®¹i häc lµ gióp cho sinh viªn cã nh÷ng
hiÓu biÕt vÒ ph¸p luËt, cã ý thøc t«n träng vµ chÊp hµnh ph¸p luËt, biÕt sèng vµ hµnh ®éng
®óng nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt, cã ý thøc ®Êu tranh víi nh÷ng biÓu hiÖn vi ph¹m ph¸p
luËt, cã ý thøc tuyªn truyÒn, gióp ®ì mäi ng­êi xung quanh thùc hiÖn ®óng ph¸p luËt.
1.3. Gi¸o dôc ý thøc ®¹o ®øc
Gi¸o dôc ®¹o ®øc gióp cho mçi c¸ nh©n nhËn biÕt c¸c gi¸ trÞ x· héi, biÕt hµnh ®éng
theo lÏ ph¶i, biÕt sèng v× mäi ng­êi, v× sù tiÕn bé vµ sù phån vinh cña ®Êt n­íc. S¶n phÈm
cuèi cïng cña gi¸o dôc ®¹o ®øc lµ hµnh vi ®¹o ®øc ®­îc thÓ hiÖn trong cuéc sèng hµng
ngµy, ®Æc biÖt lµ trong häc tËp.
1.4. Gi¸o dôc v¨n ho¸ - thÈm mü
Mét néi dung quan träng cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc cho sinh viªn lµ gi¸o dôc v¨n ho¸ -
thÈm mü. Gi¸o dôc v¨n ho¸ lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng h×nh thµnh ë sinh viªn nh÷ng phÈm chÊt
tèt, nh÷ng nÕp sèng ®Ñp, kh¶ n¨ng lao ®éng s¸ng t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn
cho b¶n th©n vµ cho x· héi.
1.5. Gi¸o dôc h­íng nghiÖp
Sinh viªn ®¹i häc ®· lùa chän vµ häc mét nghÒ. Song ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa sù lùa
chän ®ã ®· æn ®Þnh, ch¾c ch¾n. §ång thêi khi chän nghÒ, ch­a h¼n sinh viªn ®· hiÓu ®Çy
®ñ vÒ nghÒ ®· chän. V× thÕ, viÖc gi¸o dôc h­íng nghiÖp vÉn ph¶i ®­îc thùc hiÖn ë tr­êng
®¹i häc.
1.6. Gi¸o dôc d©n sè vµ søc khoÎ sinh s¶n
Thanh niªn sinh viªn lµ lùc l­îng b¾t ®Çu ®ñ tuæi kÕt h«n theo luËt ®Þnh vµ ®· cã thÓ
cã quan hÖ t×nh dôc. Hä sÏ lµ nh÷ng ng­êi gãp phÇn gia t¨ng d©n sè trong mét t­¬ng lai
gÇn. H¬n n÷a, hiÖn nay, sè thanh niªn cã quan hÖ t×nh dôc tr­íc h«n nh©n ngµy cµng nhiÒu,
trong ®ã cã sinh viªn ®¹i häc. Do ®ã, ®©y lµ mét lùc l­îng cÇn ph¶i ®­îc gi¸o dôc d©n sè
vµ søc khoÎ sinh s¶n.
1.7. Gi¸o dôc m«i tr­êng
Gi¸o dôc cho sinh viªn ý thøc b¶o vÖ m«i tr­êng, ý thøc ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng vi
ph¹m, ph¸ ho¹i m«i tr­êng. Båi d­ìng cho sinh viªn kiÕn thøc vÒ m«i tr­êng vµ b¶o vÖ m«i
tr­êng, h×nh thµnh thãi quen vµ kü n¨ng b¶o vÖ m«i tr­êng sèng xung quanh, gi÷ v÷ng sù
c©n b»ng sinh th¸i.
1.8. Gi¸o dôc phßng chèng c¸c tÖ n¹n x· héi, phßng chèng ma tuý
17
 Môc ®Ých gi¸o dôc phßng chèng tÖ n¹n lµ lµm cho sinh viªn thÊy ®­îc t¸c h¹i cña c¸c
tÖ n¹n x· héi, cña ma tuý ®èi víi søc khoÎ, víi sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch, víi kÕt qu¶ häc tËp
vµ rÌn luyÖn cña b¶n th©n.
Gióp cho sinh viªn biÕt c¸ch phßng chèng ma tuý cho b¶n th©n, tr¸nh xa c¸c tÖ n¹n
x· héi, tÝch cùc tham gia tuyªn truyÒn, gi¸o dôc phßng chèng ma tuý vµ tÖ n¹n x· héi trong
b¹n bÌ vµ céng ®ång.
2. VÊn ®Ò gi¸o dôc ®¹o ®øc vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cho sinh viªn
2.1. Gi¸o dôc ®¹o ®øc cho sinh viªn
a. Môc tiªu tæng qu¸t cña gi¸o dôc ®¹o ®øc
Môc tiªu tæng qu¸t cña c«ng t¸c gi¸o dôc ®¹o ®øc cho sinh viªn c¸c tr­êng ®¹i häc ®·
®­îc c¸c NghÞ quyÕt IV cña BCH TW kho¸ VII, NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn
thø VIII vµ ®Æc biÖt lµ NghÞ quyÕt II cña Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng kho¸ VIII kh¼ng ®Þnh.
Môc tiªu ®ã lµ: "X©y dùng nh÷ng con ng­êi vµ thÕ hÖ thiÕt tha g¾n bã víi lý t­ëng ®éc lËp
d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi, cã ®¹o ®øc trong s¸ng, cã ý chÝ kiªn c­êng x©y dùng vµ b¶o vÖ
tæ quèc, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, gi÷ g×n vµ ph¸t huy tiÒm n¨ng cña d©n téc
vµ con ng­êi ViÖt Nam, cã ý thøc céng ®ång vµ ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña c¸ nh©n, lµm
chñ tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, cã t­ duy s¸ng t¹o, cã kü n¨ng thùc hµnh giái,
cã t¸c phong c«ng nghiÖp, cã tÝnh tæ chøc vµ kû luËt, cã søc khoÎ.
b. Môc tiªu cô thÓ cña gi¸o dôc ®¹o ®øc cho sinh viªn
Gi¸o dôc ®¹o ®øc lµ qu¸ tr×nh tæ chøc nhËn thøc, tæ chøc ho¹t ®éng, tæ chøc cuéc sèng,
tæ chøc m«i tr­êng ®Ó thÕ hÖ trÎ biÕn c¸c yªu cÇu vÒ mÆt ®¹o ®øc cña thêi ®¹i, cña x· héi,
cña sù ph¸t triÓn c¸ nh©n thµnh nhu cÇu, thãi quen hµnh vi ®¹o ®øc cña thÕ hÖ trÎ.
HÖ thèng phÈm chÊt chÝnh trÞ, t­ t­ëng, ®¹o ®øc, t¸c phong cÇn gi¸o dôc cho sinh viªn:
a. Yªu n­íc, yªu nghÒ m×nh ®· chän
b. Cã b¶n lÜnh vÒ chÝnh trÞ v÷ng vµng, biÕt phª ph¸n c¸i ®óng c¸i sai
c. Cã ý thøc tæ chøc kû luËt, tù gi¸c, ý thøc tù lËp, cã chÝ tiÕn thñ
d. NhËn thøc ®óng vµ thùc hiÖn nghiªm chØnh ®­êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ
n­íc vÒ ngµnh m×nh sÏ c«ng t¸c
e. Cã lßng nh©n ¸i, cã tr¸ch nhiÖm trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp, trong quan hÖ ®ång
nghiÖp vµ quan hÖ b¹n bÌ
f. øng xö cã v¨n ho¸ trong c¸c mèi quan hÖ. Cã lèi sèng gi¶n dÞ lµnh m¹nh, tiÕt kiÖm
2.2. §Þnh h­íng néi dung gi¸o dôc ®¹o ®øc cho sinh viªn
Ph¹m vi néi dung gi¸o dôc ®¹o ®øc cho sinh viªn bao gåm nhiÒu vÊn ®Ò, song cã thÓ tËp
trung vµo mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n sau:
VÒ ®Þnh h­íng gi¸ trÞ ®¹o ®øc: Sèng cã môc ®Ých; sèng cã t×nh nghÜa; sèng thuû
chung; ®­îc mäi ng­êi xung quanh t«n träng, cha mÑ vui lßng, gia ®×nh yªu mÕn; cã t×nh b¹n
tèt; t×nh yªu lµnh m¹nh; ®èi xö c«ng b»ng; cã Ých cho ng­êi kh¸c; h­íng vÒ c¸i ®Ñp, c¸i
thiÖn; cã tr×nh ®é häc vÊn; thµnh ®¹t; cã nghÒ nghiÖp thÝch hîp; cèng hiÕn cho x· héi.
Cã nÕp sèng thãi quen tèt: t«n träng nh©n phÈm, tù do, së thÝch cña mäi ng­êi; gi÷
v÷ng kû luËt, s½n sµng gióp ®ì ®ång nghiÖp, mäi ng­êi khi cÇn; ng¨n n¾p trong häc tËp vµ
sinh ho¹t; tranh thñ thêi gian häc tËp vµ rÌn luyÖn vÒ mäi mÆt; ®óng hÑn, ®óng giê trong
quan hÖ vµ trong c«ng viÖc; thÝch øng nhanh víi mäi hoµn c¶nh thay ®æi; kh«ng chÊp nhËn
nh÷ng hµnh ®éng vi ph¹m ph¸p luËt, néi dung, quy chÕ vµ c¸c quy t¾c trËt tù x· héi; tÝch
cùc tham gia c¸c ho¹t ®éng x· héi; lu«n chó ý häc hái, c¶i thiÖn ph­¬ng ph¸p häc tËp, c«ng
t¸c; hîp t¸c víi b¹n bÌ vµ ng­êi kh¸c v.v…
Cã thãi quen tèt trong häc tËp: Ch¨m chØ häc tËp vµ rÌn luyÖn nghiÖp vô; ý thøc vÒ t­¬ng
lai nªn chÞu khã häc; cã ý thøc nghÒ nghiÖp nªn chÞu khã rÌn luyÖn; cã th¸i ®é trung thùc,
chèng th¸i ®é sai trong thi cö; gióp ®ì lÉn nhau trong häc tËp vµ rÌn luyÖn; kh«ng chØ tËp
trung cho chuyªn m«n mµ cÇn chó ý rÌn luyÖn toµn diÖn; coi träng viÖc tù häc, tù rÌn luyÖn.

18
 Cã thãi quen ®¹o ®øc tèt trong quan hÖ: Giao tiÕp øng xö cã v¨n hãa; kÝnh träng thÇy
c« vµ c¸n bé c«ng nh©n viªn nhµ tr­êng; quan hÖ b¹n bÌ lµnh m¹nh, trong s¸ng; ®óng mùc
trong t×nh yªu vµ t×nh b¹n kh¸c giíi; quan t©m tíi tËp thÓ; kh«ng th­¬ng m¹i ho¸ quan hÖ...
Nh÷ng thãi quen ®¹o ®øc tèt trong sinh ho¹t: ¡n ë vÖ sinh, chÊp hµnh tèt c¸c quy ®Þnh cña
ký tóc x¸ vµ cña tËp thÓ; tËp thÓ dôc thÓ thao, tham gia c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa, v¨n nghÖ;
ng¨n n¾p gän gµng, tiÕt kiÖm thêi gian, b¶o vÖ cña c«ng còng nh­ tiÕt kiÖm trong chi tiªu
c¸ nh©n; chèng r­îu chÌ, cê b¹c, mª tÝn, dÞ ®oan vµ c¸c tÖ n¹n x· héi kh¸c...
2.2. Gi¸o dôc ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cho sinh viªn
§Ó ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu nghÒ nghiÖp trong t­¬ng lai, sinh viªn cÇn ®­îc rÌn
luyÖn c¸c phÈm chÊt vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp. Thùc chÊt, ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp lµ lµm cho
sinh viªn cã ®­îc c¸c phÈm chÊt mµ nghÒ nghiÖp ®ßi hái khi hä hµnh nghÒ trong t­¬ng lai.
Ph¶i n¾m ®­îc häa ®å nghÒ nghiÖp cña c¸c nghÒ trong x· héi mµ c¸c tr­êng ®¹i häc
®ang ®µo t¹o. Sau ®ã ph©n tÝch c¸c yÕu tè cña nghÒ theo häa ®å nghÒ nghiÖp ®Ó hiÓu râ yªu
cÇu cña nghÒ. Tõ yªu cÇu cña nghÒ chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh c¸c phÈm chÊt vµ c¸c néi dung
cÇn gi¸o dôc cho sinh viªn. C¸c phÈm chÊt nµy lµ nh÷ng yªu cÇu ®èi víi ng­êi ®ang hµnh
nghÒ nªn cÇn ph¶i ®­îc cô thÓ hãa thµnh c¸c néi dung gi¸o dôc cô thÓ ®Ó cã thÓ x¸c ®Þnh
c¸c h×nh thøc vµ biÖn ph¸p gi¸o dôc t­¬ng øng.
C¸c h×nh thøc gi¸o dôc ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp nªn ®a d¹ng vµ nhÑ nhµng. Cã thÓ th«ng
qua c¸c buæi tham quan thùc tÕ, qua c¸c buæi nãi chuyÖn víi nh÷ng ng­êi cã th©m niªn
nghÒ nghiÖp l©u n¨m, qua c¸c sinh ho¹t chuyªn ®Ò. Vµ ®Æc biÖt qua chÝnh b¶n th©n c¸c
gi¶ng viªn víi t­ c¸ch lµ c¸c nhµ chuyªn m«n thuéc lÜnh vùc sinh viªn ®ang theo häc.
ViÖc gi¸o dôc ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cho sinh viªn kh«ng t¸ch rêi c¸c ho¹t ®éng gi¸o
dôc ®¹o ®øc nãi chung vµ c¸c ho¹t ®éng chuyªn m«n kh¸c. Sinh viªn cÇn ph¶i cã ®¹o ®øc
cña mét c«ng d©n, cña mét trÝ thøc. Gi¸o dôc ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp lµ mét néi dung trong
gi¸o dôc ®¹o ®øc cho sinh viªn nãi chung. Do ®ã, cã thÓ phèi hîp c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc
®¹o ®øc vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp ®Ó c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc trë nªn nhÑ nhµng, hÊp dÉn sinh
viªn tÝch cùc tham gia.
3. Gi¸o dôc kü n¨ng sèng cho sinh viªn
Sinh viªn lµ nh÷ng ng­êi ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn tõ ng­êi sèng phô thuéc sang
sèng ®éc lËp nªn rÊt cần ®­îc trang bị c¸c kỹ năng sống ®Ó v÷ng tin b­íc vµo cuéc sèng vµ
®Ó cã thÓ øng phã ®­îc víi nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong cuéc sèng tù lËp.
Môc ®Ých cña gi¸o dôc kü n¨ng sèng lµ gióp sinh viªn hiÓu biÕt vÒ sù cÇn thiÕt cña c¸c
kü n¨ng vµ thùc hµnh ®­îc c¸c kü n¨ng sèng c¬ b¶n trong cuéc sèng ë tr­êng ®¹i häc. C¸c
kü n¨ng nµy cßn lµ c¬ së cho c¸c kü n¨ng nghÒ nghiÖp vµ c¸c kü n¨ng sèng cña ng­êi trÝ
thøc t­¬ng lai. Cã thÓ nªu ra nh÷ng kü n¨ng sèng c¬ b¶n cã thÓ gióp sinh viªn thÝch øng víi
yªu cÇu cña ho¹t ®éng häc tËp vµ c¸c ho¹t ®éng c¬ b¶n cña sinh viªn. Nh÷ng kü n¨ng ®ã cã
thÓ lµ:
3.1. Nhãm kü n¨ng h­íng vµo b¶n th©n
Kü n¨ng tù ®¸nh gi¸ b¶n th©n.
Kü n¨ng x¸c lËp môc ®Ých cuéc sèng.
Kü n¨ng kiÒm chÕ c¶m xóc cña b¶n th©n.
Kü n¨ng kiÓm so¸t b¶n th©n vµ sù l©y lan.
Kü n¨ng thÓ hiÖn vµ nu«i d­ìng sù tù tin.
Kü n¨ng v­ît qua ¸p lùc.
Kü n¨ng øng phã víi khã kh¨n.
Kü n¨ng qu¶n lý thêi gian.
Kü n¨ng ra quyÕt ®Þnh.
Kü n¨ng x©y dùng h×nh ¶nh b¶n th©n.
3.2. Kü n¨ng h­íng vµo ng­êi kh¸c
Kü n¨ng ph¸n ®o¸n c¶m xóc cña ng­êi kh¸c.
Kü n¨ng bµy tá nguyÖn väng.
Kü n¨ng ph©n tÝch t×nh huèng.

19
 Kü n¨ng ph©n biÖt hµnh vi l¹m dông vµ sù yªu th­¬ng.
Kü n¨ng l¾ng nghe.
Kü n¨ng chÊp nhËn ng­êi kh¸c.
Kü n¨ng hîp t¸c.
Kü n¨ng hoµ nhËp.
Kü n¨ng lµm viÖc nhãm.
Kü n¨ng chia sÎ.
Kü n¨ng ®éng viªn ng­êi kh¸c.
Kü n¨ng thiÕt lËp quan hÖ x· héi.
§©y chØ lµ gîi ý nh÷ng kü n¨ng sèng cÇn gi¸o dôc cho sinh viªn. Trong cuéc sèng sinh
viªn cã thÓ cÇn cã nh÷ng kü n¨ng kh¸c ®Ó sinh viªn ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña cuéc sèng.
H×nh thøc gi¸o dôc kü n¨ng sèng cã thÓ rÊt linh ho¹t. Bëi v× ®©y kh«ng ph¶i lµ mét
m«n häc mµ lµ mét néi dung cÇn gi¸o dôc cho sinh viªn.

20
 Ch­¬ng 3
Nh©n C¸CH NG­êi GI¶NG viªn §¹I HäC

I. ®Æc ®iÓm lao ®éNG s­ ph¹m ®¹i häc

1. VÞ trÝ vai trß cña ng­êi gi¶ng viªn ®¹i häc
Theo LuËt gi¸o dôc, nhµ gi¸o gi¶ng d¹y ë c¸c tr­êng ®¹i häc vµ cao ®¼ng ®­îc gäi lµ
gi¶ng viªn. Ho¹t ®éng cña ng­êi gi¶ng viªn ®¹i häc lµ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô cã
liªn quan ®Õn viÖc gi¶ng d¹y, gi¸o dôc vµ chuÈn bÞ nghÒ nghiÖp cho sinh viªn.
Ph¹m vi ho¹t ®éng chñ yÕu cña ng­êi c¸n bé gi¶ng d¹y lµ gi¶ng d¹y mét m«n nhÊt
®Þnh. Ng­êi gi¶ng viªn ®¹i häc kh¸c víi ng­êi gi¸o viªn phæ th«ng ë chç: Chuyªn m«n mµ
ng­êi gi¶ng viªn theo ®uæi th­êng lµ mét chuyªn ngµnh rÊt hÑp. Do ®ã, hä th­êng lµ nh÷ng
chuyªn gia trong mét lÜnh vùc chuyªn m«n nµo ®ã. ë nh÷ng tr­êng ®¹i häc lín cã thÓ hä lµ
chuyªn gia hµng ®Çu ®«i khi khã cã ng­êi thay thÕ. V× thÕ, mçi tr­êng ®¹i häc sÏ cã thÕ
m¹nh vµ næi tiÕng vÒ mét chuyªn ngµnh ®µo t¹o nµo ®ã mµ mçi khi nh¾c ®Õn, mäi ng­êi
®Òu thõa nhËn, cã nh÷ng v­íng m¾c g× vÒ chuyªn m«n, mäi ng­êi sÏ t×m ®Õn c¸c chuyªn
gia nµy.
Trong xu thÕ héi nhËp hiÖn nay, c¸c gi¶ng viªn cßn cã thÓ tham gia thØnh gi¶ng ë c¸c
tr­êng ®¹i häc kh¸c ë trong vµ ngoµi n­íc. C¸c tr­êng ®¹i häc th­êng liªn kÕt víi nhau
trong ®µo t¹o mµ chÝnh ng­êi gi¶ng viªn lµ ng­êi thùc hiÖn c¸c mèi liªn kÕt ®ã.
Nh÷ng gi¶ng viªn cã tªn tuæi th­êng tham gia ®µo t¹o ë mét vµi tr­êng, chø kh«ng
chØ gi¶ng d¹y ë mét tr­êng duy nhÊt. V× thÕ, nh÷ng gi¶ng viªn giái, nh÷ng c¸n bé khoa häc
®Çu ngµnh ®­îc nhiÒu tr­êng, viÖn nghiªn cøu mêi tham gia gi¶ng d¹y, h­íng dÉn th¹c sÜ,
nghiªn cøu sinh.
Néi dung ho¹t ®éng cña gi¶ng viªn bao gåm viÖc gi¶ng d¹y, h­íng dÉn xemina, tæ
chøc kiÓm tra ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña sinh viªn, viÕt gi¸o tr×nh, tµi liÖu phôc vô gi¶ng
d¹y vµ häc tËp, h­íng dÉn sinh viªn thùc tÕ, thùc tËp; h­íng dÉn c«ng t¸c nghiªn cøu khoa
häc cña sinh viªn. Chøc n¨ng cña ng­êi c¸n bé chÝnh lµ gi¶ng d¹y, gi¸o dôc, nghiªn cøu
khoa häc, phæ biÕn khoa häc vµ tæ chøc ho¹t ®éng häc tËp ®éc lËp cña sinh viªn.
2. NhiÖm vô cña ng­êi gi¶ng viªn ®¹i häc
2.1. Gi¶ng d¹y vµ gi¸o dôc
Gi¶ng viªn cã nhiÖm vô chñ yÕu lµ gi¶ng d¹y chuyªn m«n ®­îc ph©n c«ng. Mµ chuyªn
m«n cña gi¶ng viªn th­êng lµ chuyªn m«n hÑp theo tõng chuyªn ngµnh cô thÓ. HÇu hÕt
gi¶ng viªn ph¶i cã thêi gian dù giê, phô gi¶ng cho c¸c gi¶ng viªn cã kinh nghiÖm, sau ®ã
míi ®øng líp ®éc lËp.
Sinh ho¹t chuyªn m«n t¹i tæ bé m«n lµ mét nhiÖm vô quan träng cña ng­êi gi¶ng viªn.
Gi¶ng viªn ®¹i häc gi¶ng d¹y mét chuyªn m«n hÑp vµ ph¶i sinh ho¹t ë mét bé m«n nµo ®ã.
ë tr­êng ®¹i häc, vai trß cña tæ bé m«n rÊt quan träng. Tæ bé m«n cã chøc n¨ng ®µo t¹o tõ
cö nh©n ®Õn th¹c sÜ, tiÕn sÜ. Cµng häc lªn cao, chuyªn m«n mµ ng­êi häc theo ®uæi cµng
hÑp nªn sinh ho¹t chuyªn m«n lµ c¬ héi tèt cho gi¶ng viªn thÓ hiÖn b¶n th©n vµ häc tËp ë
®ång nghiÖp.
Tham gia c¸c ho¹t ®éng víi sinh viªn vµ h­íng dÉn sinh viªn nghiªn cøu khoa häc,
h­íng dÉn sinh viªn tham gia c¸c ho¹t ®éng x· héi vµ gi¸o dôc ®¹o ®øc cho sinh viªn.
Trong gi¸o dôc sinh viªn, ng­êi gi¶ng viªn kh«ng chØ gióp sinh viªn hoµn thµnh tèt tr¸ch
nhiÖm ng­êi sinh viªn, ng­êi c«ng d©n mµ cßn gi¸o dôc ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cho hä.
Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng chuyªn m«n, ho¹t ®éng x· héi, ng­êi gi¶ng viªn dÇn h×nh thµnh
cho sinh viªn nh÷ng phÈm chÊt nghÒ nghiÖp mµ sinh viªn ®ang theo häc.
Sinh viªn lµ ng­êi sèng ®éc lËp, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sinh ho¹t vµ häc tËp nªn rÊt cÇn
cã sù h­íng dÉn cña ng­êi cã kinh nghiÖm. Do ®ã, ng­êi gi¶ng viªn cã vai trß lµ ng­êi b¹n
cña sinh viªn nhiÒu h¬n lµ ng­êi thµy. Víi vai trß ®ã, ng­êi gi¶ng viªn cßn h­íng dÉn cho
sinh viªn mét sè kü n¨ng sèng cÇn thiÕt ®Ó hä thÝch øng ®­îc víi cuéc sèng cña sinh viªn.
21
 2.2. Häc tËp vµ tù båi d­ìng n©ng cao tr×nh ®é
Ng­êi gi¶ng viªn ®¹i häc lu«n lu«n ph¶i v­¬n lªn ®Ó cã tr×nh ®é häc vÊn cao nh»m ®¸p
øng yªu cÇu gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu ë ®¹i häc. Theo quy ®Þnh chuÈn ®µo t¹o, gi¶ng viªn
®¹i häc ph¶i cã tr×nh ®é tõ Th¹c sÜ trë lªn, cã thÓ lµ TiÕn sÜ hoÆc cao h¬n lµ TiÕn sÜ khoa
häc. Gi¶ng viªn ®¹i häc cã thÓ ®­îc phong c¸c chøc danh tõ gi¶ng viªn ®Õn gi¶ng viªn
chÝnh vµ gi¶ng viªn cao cÊp. Chøc danh khoa häc cña gi¶ng viªn ®¹i häc cã thÓ lµ Phã gi¸o
s­ vµ Gi¸o s­. V× thÕ, nhiÖm vô cña ng­êi gi¶ng viªn ®¹i häc lµ kh«ng ngõng häc tËp v­¬n
lªn. XÐt vÒ gãc ®é nµo ®ã, sù v­¬n lªn Êy kh«ng cã giíi h¹n cuèi cïng.
KiÕn thøc vµ tr×nh ®é thùc tÕ cña gi¶ng viªn chñ yÕu do tù båi d­ìng. Do ®ã, ®èi víi
gi¶ng viªn ®¹i häc th× nhiÖm vô tù båi d­ìng lµ hÕt søc nÆng nÒ. HÇu hÕt c¸c nhµ khoa häc,
c¸c gi¸o s­ cña c¸c tr­êng ®¹i häc ®Òu tù häc tËp, tù båi d­ìng ®Ó v­¬n lªn. §Æc biÖt c¸c
kiÕn thøc chuyªn ngµnh hÑp ®Òu ph¶i do mçi c¸ nh©n tù s­u tÇm tµi liÖu, tù båi d­ìng. C¸c
c«ng tr×nh phôc vô cho viÖc phong c¸c chøc danh khoa häc ®Òu do c¸c gi¶ng viªn chñ ®éng
hoµn thµnh. V× thÕ, tù båi d­ìng võa lµ nhiÖm vô võa lµ yªu cÇu ®Ó gi¶ng viªn cã thÓ tån t¹i
trªn bôc gi¶ng. Tù båi d­ìng lµ con ®­êng chñ yÕu n©ng cao tr×nh ®é cña ng­êi gi¶ng viªn.
2.3. Nghiªn cøu vµ phæ biÕn khoa häc
Nghiªn cøu khoa häc lµ yªu cÇu b¾t buéc ®èi víi gi¶ng viªn ®¹i häc. Nghiªn cøu khoa
häc gióp cho gi¶ng viªn n©ng cao ®­îc tr×nh ®é vµ còng cã thªm nh÷ng tri thøc míi ®Ó
gi¶ng d¹y cho sinh viªn. Trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña ng­êi gi¶ng viªn th× nghiªn cøu
khoa häc võa lµ nhiÖm vô võa lµ mét chøc n¨ng.
C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cña gi¶ng viªn ®¹i häc cã thÓ h­íng vµo hai môc
®Ých c¬ b¶n: Phôc vô ho¹t ®éng ®µo t¹o sinh viªn vµ hai lµ phôc vô thùc tiÔn x· héi.
Khi phôc vô ho¹t ®éng ®µo t¹o th× ng­êi gi¶ng viªn cã thÓ t×m kiÕm c¸c tri thøc phôc
vô chuyªn m«n m×nh gi¶ng d¹y. ChÝnh nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu lµ néi dung ®Ó gi¶ng viªn
gi¶ng d¹y cho sinh viªn. §ång thêi, qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, gi¶ng
viªn ®· h­íng cho sinh viªn tham gia nghiªn cøu. Nh­ vËy, sinh viªn ®­îc rÌn luyÖn c¸c kü
n¨ng nghiªn cøu khoa häc vµ c¸c phÈm chÊt cña ng­êi nghiªn cøu khoa häc.
Khi phôc vô thùc tiÔn x· héi th× nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña gi¶ng viªn h­íng
vµo c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh trong lao ®éng s¶n xuÊt, trong ho¹t ®éng vµ qu¶n lý x· héi...KÕt
qu¶ nghiªn cøu khoa häc sÏ ®ãng gãp cho cho viÖc nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi, phôc vô
cho c¸c ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt vµ c¸c ho¹t ®éng x· héi kh¸c. Nh÷ng nghiªn cøu nµy
mét mÆt gióp cho ng­êi gi¶ng viªn cã c¬ héi ®ãng gãp cho x· héi. Mét mÆt n©ng cao tr×nh
®é chuyªn m«n cho ng­êi gi¶ng viªn.
Nghiªn cøu khoa häc vµ gi¶ng d¹y cña ng­êi gi¶ng viªn g¾n bã chÆt chÏ víi nhau:
Nghiªn cøu ®Ó gi¶ng d¹y, gi¶ng d¹y yªu cÇu vµ gãp phÇn n©ng cao kÕt qu¶ nghiªn cøu.
Mçi ng­êi gi¶ng viªn lµ mét nhµ chuyªn gia trong lÜnh vùc chuyªn m«n nhÊt ®Þnh. Do
®ã, ng­êi gi¶ng viªn cã tr¸ch nhiÖm phæ biÕn chuyªn m«n cña hä cho x· héi, cho nh÷ng
ng­êi quan t©m. H¬n n÷a, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu ph¶i c«ng bè míi cã thÓ øng dông
trong thùc tiÔn.
Ph­¬ng thøc phæ biÕn khoa häc cña gi¶ng viªn cã thÓ lµ qua s¸ch b¸o, t¹p chÝ. Gi¶ng
viªn viÕt c¸c bµi b¸o, c¸c b¸o c¸o khoa häc, s¸ch, tµi liÖu vµ gi¸o tr×nh. Còng cã thÓ ng­êi
gi¶ng viªn phæ biÕn trùc tiÕp cho nh÷ng ng­êi quan t©m.
2.4. Tham gia c¸c ho¹t ®éng x· héi
Ng­êi gi¶ng viªn lµ mét viªn chøc nªn cã thÓ tham gia c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi
nh­ C«ng ®oµn, Héi nghÒ nghiÖp. NÕu lµ gi¶ng viªn trÎ cã thÓ tham gia §oµn thanh niªn
Céng s¶n Hå ChÝ Minh víi sinh viªn. §©y lµ c¸c tæ chøc mµ qua ®ã gi¶ng viªn cã thÓ ®ãng
gãp cho x· héi vµ còng b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh.
Bªn c¹nh viÖc tham gia c¸c tæ chøc §oµn thÓ, gi¶ng viªn cßn cã nhiÖm vô tham gia c¸c
ho¹t ®éng x· héi kh¸c nh­ c¸c phong trµo x· héi: Phßng chèng tÖ n¹n, gióp ®ì vïng khã
kh¨n...v× ng­êi gi¶ng viªn võa víi t­ c¸ch lµ mét viªn chøc võa víi t­ c¸ch lµ mét c«ng
d©n.

22
3. §Æc tr­ng lao ®éng s­ ph¹m cña ng­êi gi¶ng viªn
3.1. Mục đích của lao động sư phạm ®¹i häc
Lao động sư phạm của gi¶ng viªn ®¹i häc lµ lo¹i lao động góp phần "sáng tạo ra con
người". X· héi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn ph¶i cã 2 ho¹t ®éng t¸i s¶n xuÊt. Mét lµ t¸i s¶n
xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt ®Ó nu«i sèng con ng­êi. Hai lµ t¸i s¶n xuÊt con ng­êi. ViÖc t¸i s¶n
xuÊt con ng­êi vÒ mÆt sinh häc lµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c gia ®×nh. ViÖc t¸i s¶n xuÊt con ng­êi
víi t­ c¸ch lµ mét con ng­êi x· héi, cã kh¶ n¨ng lao ®éng ®Ó t¸i s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt
tr­íc hÕt lµ tr¸ch nhiÖm cña ngµnh gi¸o dôc. Gi¸o dôc phæ th«ng t¹o ra c¬ së chung nhÊt ®Ó
con ng­êi b­íc vµo lao ®éng. Gi¸o dôc ®¹i häc ®µo t¹o ra nh÷ng ng­êi lao ®éng cã tr×nh ®é
cao. Sản phẩm của lao động đặc thù này cũng tạo ra những nét khác biệt. Đó là loại lao
động sản xuất ra những chuyªn gia trong c¸c lÜnh vùc chuyªn m«n, cho c¸c ngµnh kinh tÕ,
c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng x· héi.. .
3.2. Đối tượng của lao động sư phạm ®¹i häc
Lao động sư phạm của gi¶ng viªn ®¹i häc có đối tượng tác động rất đặc biệt - đó lµ
sinh viªn vµ c¸c ho¹t ®éng cña hä. §©y lµ nh÷ng con ng­êi trµn ®Çy hoµi b·o v­¬n lªn lËp
th©n, lËp nghiÖp. Hä lµ nh÷ng ng­êi ®ang häc nghÒ ë tr×nh ®é cao. Hä cÇn ®­îc trang bÞ
c¸c tri thøc vµ c¸c kü n¨ng nghÒ nghiÖp, rÌn luyÖn c¸c phÈm chÊt nghÒ nghiÖp cña nghÒ mµ
hä ®· lùa chän. Gi¶ng viªn dùng trí tuệ và cả nhân cách của mình để tác động tới sinh viªn;
nói cách khác, ng­êi gi¶ng viªn dïng nh©n c¸ch cña chÝnh m×nh ®Ó t¸c ®éng vµo sù h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña sinh viªn.
Đối tượng t¸c ®éng cña gi¶ng viªn lµ con ng­êi, mµ lµ nh÷ng ng­êi ®ang tr­ëng thµnh
nên họ không hoµn toµn thụ động mà trái lại có tÝnh tù lËp, tính tích cực, chủ động, sáng
tạo. Vì vậy thành quả lao động sư phạm ®¹i häc không chỉ phụ thuộc vào trình độ nghề
nghiệp vµ ®¹o ®øc cña ng­êi gi¶ng viªn, mà còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như tÝnh
tÝch cùc cña sinh viªn, quan hÖ gi÷a sinh viªn vµ gi¶ng viªn...NghÜa lµ, chÝnh sinh viªn
tham gia vµo qu¸ tr×nh t¹o ra s¶n phÈm lao ®éng s­ ph¹m, t¹o ra chÝnh hä. Do ®ã, muèn
n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm lao ®éng s­ ph¹m ®¹i häc cÇn hiÓu sinh viªn, biÕt c¸ch t¸c
®éng phï hîp ®Ó hä tÝch cùc häc tËp, tÝch cùc c¶i t¹o chÝnh hä. Theo K.Đ.Usinxki: “Muốn
giáo dục con người về mọi phương diện thì trước hết phải hiểu con người về một phương
diện".
3.3. Công cụ lao động sư phạm
Công cụ lao động sư phạm của ng­ßi gi¶ng viªn là hệ thống nh÷ng tri thức, nh÷ng kĩ
năng, kĩ xảo cÇn thiÕt vÒ m«n häc m×nh phô tr¸ch ®Ó cã thÓ chuyÓn giao cho sinh viªn.
Gi¶ng viªn có công cụ lao động rất đặc biệt là trí tuệ, là phẩm chất của chính mình. Nhân
cách của gi¶ng viªn lµ một công cụ lao động thật sự. Nh©n c¸ch ng­êi gi¶ng viªn t¹o nªn
uy tÝn vµ cã søc thuyÕt phôc sinh viªn rÊt m¹nh mÏ.
Muốn x©y dùng ®­îc uy tÝn cña m×nh, ng­êi gi¶ng viªn phải không ngừng tự nâng cao
trình độ về nhiều mặt, hoàn thiện nhân cách, đạo đức, chuyên môn nghiệp vụ, phải luôn
tìm tòi các phương pháp giảng dạy hiện đại, sử dụng thành thạo các phương tiện dạy học
hiÖn ®¹i ®Ó n©ng cao chÊt l­îng giê d¹y.
3.4. Sản phẩm lao động của sư phạm ®¹i häc
Lao động sư ph¹m ®¹i häc t¹o ra sản phẩm đặc biệt, đã lµ c¸c chuyªn gia cã tr×nh ®é
cao vÒ mét lÜnh vùc ho¹t ®éng nµo ®ã. Nh÷ng s¶n phÈm nµy lµ nguån nh©n lùc chÊt l­îng
cao cung cÊp cho c¸c ngµnh kinh tÕ, c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng x· héi. §Æc biÖt trong nÒn kinh
tÕ tri thøc th× yªu cÇu vÒ chÊt l­îng s¶n phÈm cña lao ®éng s­ ph¹m ®¹i häc cµng cao. §ã
lµ nh÷ng ng­êi kh«ng chØ giái chuyªn m«n, cã ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp mµ cßn cã kh¶ n¨ng
thÝch øng cao víi ®iÒu kiÖn cña kinh tÕ thÞ tr­êng.
§iÒu ®Æc biÖt ë ®©y lµ, lao ®éng s­ ph¹m ®¹i häc kh«ng chÊp nhËn c¸c s¶n phÈm lo¹i
2, chØ chÊp nhËn s¶n phÈm lo¹i tèt nhÊt. Tuy nhiªn, s¶n phÈm nµy cßn phô thuéc vµo chÝnh
b¶n th©n sinh viªn, nh­ng môc tiªu cña gi¸o dôc ®¹i häc ph¶i ®Æt ra lµ ®µo t¹o nguån nh©n
lùc chÊt l­îng cao.
23
 3.5. TÝnh chÊt cña lao ®éng s­ ph¹m ®¹i häc
Lao ®éng s­ ph¹m ®¹i häc lµ lo¹i lao ®éng ®Æc biÖt kh«ng gièng nh­ c¸c lao ®éng
kh¸c. §©y lµ lo¹i lao ®éng trÝ ãc ë tr×nh ®é cao. Ng­êi gi¶ng viªn ®¹i häc lµ nh÷ng nhµ trÝ
thøc cao cÊp. Do ®ã, lao ®éng cña gi¶ng viªn rÊt khã ®Þnh l­îng vµ ®Þnh møc. Cã khi c¶
tuÇn c¶ th¸ng, hä gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu b×nh th­êng nh­ng chØ mét vµi phót bõng s¸ng,
hä cã thÓ cã nh÷ng s¸ng chÕ, ph¸t minh hÕt søc cã gi¸ trÞ. V× vËy, nÕu chØ nh×n h×nh thøc,
rÊt khã ®¸nh gi¸ ®óng møc ®é vÊt v¶ cña lao ®éng s­ ph¹m ®¹i häc.
Thời gian lao đéng sư phạm của gi¶ng viªn về mặt pháp lí là thời gian ®­îc quy định
trong các văn bản ph¸p quy cña Nhà nước. Trªn thùc tÕ, thêi gian lao ®éng cña gi¶ng viªn
gÊp nhiÒu lÇn nh­ thÕ. Lßng tù träng kh«ng cho phÐp ng­êi gi¶ng viªn s¬ sµi trong viÖc
chuÈn bÞ bµi d¹y. V× thÕ, hä lu«n ®äc s¸ch, tra cøu trªn m¹ng ®Ó bæ sung cho bµi d¹y, viÕt
s¸ch, b¸o tµi liÖu phôc vô cho gi¶ng d¹y...Ngoµi giê lªn líp, gi¶ng viªn mÊt rÊt nhiÒu thêi
gian nghiªn cøu, t×m kiÕm tri thøc n©ng cao tr×nh ®é ®Ó n©ng cao chÊt l­îng gi¶ng d¹y.
Không gian lao động sư phạm của người gi¶ng viªn rÊt réng. Hä kh«ng chØ d¹y trong
mét tr­êng mµ cã thÓ tham gia gi¶ng d¹y ë nhiÒu c¬ së gi¸o dôc ®¹i häc kh¸c. Nh÷ng
ng­êi cã uy tÝn chuyªn m«n cao cßn tham gia gi¶ng d¹y ë n­íc ngoµi. Nh÷ng ng­êi cã häc
vÞ, chøc danh khoa häc cßn tham gia gi¶ng d¹y vµ h­íng dÉn c¸c häc viªn nghiªn cøu sinh.
§iÒu ®ã cã nghÜa, ng­êi gi¶ng viªn tham gia ®µo t¹o sinh viªn, häc viªn ë nhiÒu cung bËc
tr×nh ®é kh¸c nhau. Hä lu«n ph¶i chuÈn bÞ c¸c cung bËc tri thøc kh¸c nhau ®Ó gi¶ng d¹y,
h­íng dÉn cho sinh viªn. ViÖc nµy mÊt nhiÒu thêi gian vµ c«ng søc vµ khã ®Þnh møc mét
c¸ch tho¶ ®¸ng.
II. Nh÷ng yªu cÇu vÒ nh©n c¸ch ng­êi gi¶ng viªn cĐ, ®h
1. Nh÷ng yªu cÇu ®èi víi gi¶ng viªn víi t­ c¸ch nhµ s­ ph¹m
§Ó hoµn thµnh chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña nhµ s­ ph¹m, ng­êi gi¶ng viªn cÇn ph¶i cã
mét sè phÈm chÊt n¨ng lùc cÇn thiÕt. Tr­íc hÕt, gi¶ng viªn ®¹i häc ph¶i cã n¨ng lùc SP.
N¨ng lùc s­ ph¹m liªn quan rÊt chÆt chÏ víi n¨ng lùc chung nh­ ®Æc ®iÓm trÝ tuÖ, ng«n
ng÷, t­ëng t­îng, víi nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch, xóc c¶m cña ng­êi gi¸o viªn vµ víi c¸c n¨ng lùc
chuyªn biÖt kh¸c. N¨ng lùc s­ ph¹m ®­îc thÓ hiÖn r« rµng ë ng­êi gi¶ng viªn chñ yÕu lµ
c¸c phÈm chÊt trÝ tuÖ nh­ ãc quan s¸t vµ sù s¸ng t¹o; c¸c phÈm chÊt ng«n ng÷ nh­ tÝnh
thuyÕt phôc, tÝnh l«gic cña ng«n ng÷, c¸c phÈm chÊt t­ëng t­îng lµ kh¶ n¨ng ®Æt m×nh vµo
vÞ trÝ cña sinh viªn ®Ó hiÓu sinh viªn. N¨ng lùc s­ ph¹m liªn quan chÆt chÏ víi c¸c n¨ng lùc
chuyªn biÖt kh¸c.
N¨ng lùc s­ ph¹m g¾n bã víi c¸c ®Æc ®iÓm vÒ tÝnh c¸ch cña ng­êi gi¶ng viªn. Nh÷ng
nÐt tÝnh c¸ch quan träng nhÊt ®èi víi ng­êi gi¶ng viªn tµi n¨ng lµ sù l«i cuèn bëi c«ng viÖc
cña m×nh, tÝnh yªu cÇu cao, tÝnh c«ng b»ng, kh¶ n¨ng chó ý tíi mçi sinh viªn, nÐt ®iÓn h×nh
cña tÝnh khÝ lµ tÝnh c©n b»ng.
Người gi¶ng viªn phải hiểu biết thực tiÔn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n­íc, thùc tr¹ng gi¸o
dục nãi chung vµ gi¸o dôc ®¹i häc nãi riªng; nắm bắt được tình hình giáo dục của các nước
để từ đó xây dựng hệ thống các quan điểm chỉ đạo, cách nhìn nhận vấn đề, cách suy nghĩ,
cách hành động. Đây là yếu tố rất cơ bản để gi¶ng viên trở thành tấm gương cho sinh viªn
noi theo.
Theo quan ®iÓm hiÖn nay, ng­êi gi¶ng viªn ph¶i coi sinh viªn lµ kh¸ch hµng, mäi ho¹t
®éng cña gi¶ng viªn ph¶i v× sinh viªn. Đây là một quan niÖm rÊt cÇn ®­îc qu¸n triÖt v× nã
chi phèi c¸c quan niÖm vµ ho¹t ®éng kh¸c cña gi¶ng viªn. Khi quan niÖm sinh viªn lµ
kh¸ch hµng th× ng­êi gi¶ng viªn cÇn d¹y nh÷ng g× sinh viªn cÇn chø kh«ng d¹y nh÷ng g×
m×nh cã. Ng­êi gi¶ng viªn ph¶i gióp sinh viªn cã ®­îc nh÷ng ®iÒu c¬ b¶n mµ thÞ tr­êng lao
®éng cÇn ë hä. Cã quan hÖ ®óng mùc vµ t×nh c¶m trong s¸ng víi sinh viªn, kh¸ch quan
trong ®¸nh gi¸ vµ c«ng b»ng trong ®èi xö.
Gi¶ng viªn ®¹i häc lµ mét nghÒ cã ®Æc ®iÓm lµ khã l­îng hãa, khã ®Þnh møc lao ®éng
nªn gi¶ng viªn ph¶i cã lòng yêu nghề, tr¸ch nhiÖm vµ tËn tuþ víi nghÒ. Cã yªu nghÒ th×

24
míi hÕt lßng v× sinh viªn, míi cã sù s¸ng t¹o vµ hoµi b·o v­¬n lªn thµnh ®¹t trong nghÒ
nghiÖp. NghÒ nµo còng cã mÆt hay vµ mÆt tr¸i kh«ng hay cña nghÒ.
Ngoài những phÈm chÊt trªn, gi¶ng viªn ®¹i häc cần phải có một loạt các phẩm chất,
năng lực khác như: năng lực d¹y häc, năng lực nghiên cứu khoa học, năng lực giao tiếp,
năng lực tổ chức, năng lực quản lí những vấn đề có liên quan đến nghề dạy học. Phải hình
thành cho mình một số kü n¨ng, kü x¶o để tiến hành hoạt động sư phạm có hiệu quả cao.
Đặc biệt, gi¶ng viªn ®¹i häc phải có tri thức về ngoại ngữ, tin học… có kü năng sử dụng
các thiết bị hiện đại phục vụ công tác giảng dạy.
KÕt qu¶ lao ®éng cña ng­êi gi¶ng viªn cã thÓ t­¬ng quan víi mét trong n¨m møc ®é sau:
- Møc tèi thiÓu ë møc ®é nµy, ng­êi gi¶ng viªn biÕt nãi l¹i cho ng­êi kh¸c vÒ nh÷ng
c¸i g× m×nh biÕt.
- Møc ®é thÊp, gi¶ng viªn kh«ng chØ biÕt th«ng b¸o c¸c th«ng tin mµ cßn biÕt c¶i
biÕn chóng cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm løa tuæi vµ c¸ nh©n cña ®èi t­îng mµ m×nh gi¸o dôc
vµ gi¶ng d¹y.
- Møc trung b×nh, gi¶ng viªn biÕt c¸ch h×nh thµnh cho ng­êi kh¸c nh÷ng tri thøc, kü
n¨ng, kü x¶o v÷ng ch¾c theo tõng phÇn cña gi¸o tr×nh hay tõng chuyªn ®Ò.
- Møc ®é cao, gi¶ng viªn biÕt h×nh thµnh ë sinh viªn nh÷ng tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o
v÷ng ch¾c theo toµn bé gi¸o tr×nh vµ ch­¬ng tr×nh c¬ b¶n thuéc bé m«n m×nh gi¶ng d¹y.
- Møc cao nhÊt, tr×nh ®é m« h×nh hãa hÖ thèng ho¹t ®éng: Gi¶ng viªn biÕt ®­a bé
m«n cña m×nh thµnh c«ng cô ®Ó h×nh thµnh nh©n c¸ch cho sinh viªn, cã ý thøc h×nh thµnh ë
hä kh¶ n¨ng t­ duy s¸ng t¹o, kü n¨ng khai th¸c mét c¸ch ®éc lËp c¸c tri thøc míi kh¸i qu¸t
vµ chuyÓn chóng vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng míi.
§Ó ®¹t tíi tr×nh ®é tay nghÒ cao thÓ hiÖn tÝnh nghÖ thuËt vµ sù s¸ng t¹o s­ ph¹m th×
ng­êi gi¶ng viªn kh«ng nh÷ng n¾m v÷ng tri thøc khoa häc cña bé m«n cña m×nh vµ cßn
ph¶i hiÓu biÕt s©u s¾c nh÷ng tri thøc t©m lý häc s­ ph¹m nh»m vËn dông chóng trong qu¸
tr×nh ho¹t ®éng s­ ph¹m ë tr­êng ®¹i häc.
2. Nh÷ng yªu cÇu ®èi víi gi¶ng viªn víi t­ c¸ch nhµ khoa häc
Ng­êi gi¶ng viªn lµ mét c¸n bé khoa häc, n¾m v÷ng c¸c ph­¬ng ph¸p khoa häc vÒ
gi¶ng d¹y vµ gi¸o dôc, biÕt sö dông thµnh th¹o c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt trong gi¶ng d¹y,
th­êng xuyªn rÌn luyÖn ®Ó n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô cña m×nh tham gia tÝch cùc vµo
ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc vµ ®êi sèng x· héi.
Ng­êi gi¶ng viªn võa lµ nhµ s­ ph¹m, võa lµ nhµ khoa häc, võa lµ nhµ v¨n nh­
Cud¬mina ®· quan niÖm ®ßi hái hä ph¶i cã mét sè phÈm chÊt t©m lý ®¸p øng víi c¸c vai
trß ®ã. Ng­êi gi¶ng viªn víi t­ c¸ch lµ nhµ khoa häc v× sù ra ®êi cña nghÒ s­ ph¹m lµ do sù
ph¸t triÓn cao cña khoa häc quy ®Þnh. Tr­íc kia, chøc n¨ng chÝnh cña ng­êi gi¸o viªn phæ
th«ng vµ ®¹i häc lµ truyÒn thô tri thøc. Nh­ng cµng ngµy cµng cÇn cã sù kÕt hîp gi÷a ho¹t
®éng khoa häc vµ ho¹t ®éng gi¶ng d¹y ë ®¹i häc, sù s¸ng t¹o s­ ph¹m ®i liÒn víi sù s¸ng
t¹o khoa häc. Ng­êi gi¶ng viªn gi¶ng d¹y bé m«n khoa häc ®ång thêi ph¶i lµ ng­êi nghiªn
cøu, t×m tßi ph¸t hiÖn c¸i míi trong ®ã, më réng vµ lµm phong phó, s©u s¾c h¬n nh÷ng tri
thøc khoa häc cña bé m«n m×nh gi¶ng d¹y.
Gièng nh­ nhµ khoa häc, ng­êi gi¶ng viªn ph¶i v¹ch ra ch©n lÝ khoa häc cho sinh viªn.
Do võa ho¹t ®éng s­ ph¹m, võa nghiªn cøu khoa häc nªn cã thÓ t¹o ra c¸c xu thÕ kh¸c
nhau khi kÕt hîp hai lo¹i ho¹t ®éng ®ã trong nh©n c¸ch ng­êi gi¶ng viªn.
§Ó hoµn thµnh vai trß cña nhµ khoa häc, ng­êi gi¶ng viªn ph¶i cã c¸c phÈm chÊt cña
nhµ nghiªn cøu nh­ lßng say mª khoa häc, cã ãc quan s¸t vµ chÞu khã t×m tßi häc hái,
kh«ng bao giê chÊp nhËn ngay nh÷ng g× ch­a ®­îc chøng minh. Ng­êi gi¶ng viªn muèn
thùc hiÖn c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu ph¶i biÕt ph¸t hiÖn vÊn ®Ò, biÕt lùa chän h­íng nghiªn cøu
phï hîp víi kh¶ n¨ng cña m×nh, ph¶i cã c«ng cô tèt ®ã lµ cã ngo¹i ng÷, cã c¸c ph­¬ng
ph¸p nghiªn cøu hiÖn ®¹i vÒ lÜnh vùc chuyªn m«n m×nh theo ®uæi. Ngoµi ra, ng­êi gi¶ng
viªn ph¶i rÌn cho m×nh mét sè phÈm chÊt cña ng­êi nghiªn cøu lµ trung thùc vµ th¼ng th¾n,
d¸m theo ®uæi ch©n lý khoa häc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn khã kh¨n, thiÕu thèn...

25
 Ngoµi vai trß lµ nhµ khoa häc, ng­êi gi¶ng viªn cßn cã nh÷ng ho¹t ®éng gièng nh­ cña
nhµ v¨n v× muèn truyÒn ®¹t tri thøc khoa häc th× ph¶i dïng ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ vµ c¸c
ph­¬ng tiÖn kh¸c ®Ó t¸c ®éng vµo sinh viªn, l«i cuèn sù chó ý cña hä. Muèn vËy, ng­êi
gi¶ng viªn ph¶i ®­a ®­îc c¸c tri thøc khoa häc vµo bµi gi¶ng, ph¶i x©y dùng tµi liÖu khoa
häc theo mét chñ ®Ò nhÊt ®Þnh vµ s¾p xÕp néi dung th«ng tin khoa häc. MÆt kh¸c, ng­êi
gi¶ng viªn còng dïng ng«n ng÷ ®Ó t¸c ®éng vµo ng­êi kh¸c lµm thay ®æi c¸c quan ®iÓm,
th¸i ®é, t×nh c¶m cña hä nh­ nhµ v¨n. Nh­ng cã ®iÓm kh¸c lµ ng­êi gi¶ng viªn cßn ph¶i
quan t©m ®Õn ph¶n øng cña ng­êi nghe ®Ó ®iÒu chØnh néi dung vµ ph­¬ng ph¸p tr×nh bµy
cña m×nh sao cho phï hîp víi yªu cÇu cña sinh viªn (nhµ v¨n kh«ng can thiÖp trùc tiÕp vµo
ng­êi ®äc t¸c phÈm cña m×nh).
Gièng ng­êi nghÖ sÜ ë chç ng­êi gi¶ng viªn ph¶i lµm viÖc theo tµi liÖu nhÊt ®Þnh nh­
ch­¬ng tr×nh, gi¸o tr×nh; ph¶i ®äc tèt, cã giäng tèt cã kh¶ n¨ng thÓ hiÖn vµ biÓu c¶m b»ng
ng«n ng÷. Nh­ng, c¸c kh¸n gi¶ th× cã thÓ chän vë diÔn, chän r¹p, chän diÔn viªn vµ kh«ng
®­îc can thiÖp trùc tiÕp vµo vë diÔn... Cßn sinh viªn vµ gi¶ng viªn l¹i cã ®iÒu kiÖn ®Ó cã
®­îc sù lùa chän ®ã, trõ nh÷ng chuyªn ®Ò b¾t buéc. Vµ trong khi tr×nh bµy bµi gi¶ng cã sù
t¸c ®éng qua l¹i trùc tiÕp gi÷a gi¶ng viªn vµ sinh viªn: kÕt qu¶ ho¹t ®éng s­ ph¹m phô
thuéc vµo mèi quan hÖ gi÷a gi¶ng viªn vµ sinh viªn. Ng­êi gi¶ng viªn kh«ng thÓ ¸p ®Æt tri
thøc cho sinh viªn. Sinh viªn cã thÓ kh«ng d¸m c·i l¹i thÇy song kh«ng cã nghÜa hä chÊp
nhËn nh÷ng ®iÒu thÇy nãi. V× thÕ, ng­êi gi¶ng viªn ph¶i t¹o ra kh«ng khÝ b×nh ®¼ng gi÷a
sinh viªn vµ gi¶ng viªn ®Ó sinh viªn d¸m thÓ hiÖn b¶n th©n.
3. Nh÷ng kiÓu nh©n c¸ch gi¶ng viªn
Nh©n c¸ch ng­êi gi¶ng viªn lµ nh©n c¸ch cña ng­êi tri thøc ho¹t ®éng trong lÜnh vùc
gi¸o dôc ®¹i häc. Tuæi cña ng­êi gi¶ng viªn th­êng tõ 22-23 ®Õn 60 vµ cã thÓ kÐo dµi h¬n
tïy theo kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña hä vµ yªu cÇu cña tr­êng ®¹i häc. Tr×nh ®é häc vÊn thÊp
nhÊt khi b¾t ®Çu ®øng trªn bôc gi¶ng lµ th¹c sÜ vµ trong t­¬ng lai tr×nh ®é tèi thiÓu sÏ ®­îc
n©ng lªn lµ tiÕn sÜ. Kinh nghiÖm sèng cña hä phô thuéc vµo tuæi ®êi cßn kinh nghiÖm ho¹t
®éng gi¸o dôc phô thuéc vµo th©m niªn c«ng t¸c gi¶ng d¹y ë ®¹i häc.
Cã thÓ ph©n chia nh©n c¸ch cña ng­êi gi¶ng viªn ®¹i häc theo c¸c tiªu chÝ ph©n lo¹i
kh¸c nhau vµ chóng ta sÏ cã nh÷ng kiÓu gi¶ng viªn kh¸c nhau.
Dùa vµo sù kÕt hîp nh÷ng phÈm chÊt nhÊt ®Þnh cña hai lo¹i ho¹t ®éng s­ ph¹m vµ ho¹t
®éng nghiªn cøu khoa häc cña ng­êi gi¶ng viªn, ng­êi ta cã thÓ chia gi¶ng viªn ®¹i häc
thµnh bèn lo¹i sau:
- Lo¹i thø nhÊt lµ nh÷ng gi¶ng viªn cã kh¶ n¨ng kÕt hîp tèt c¸c ho¹t ®éng cña nhµ khoa
häc víi ho¹t ®éng cña nhµ s­ ph¹m. §©y lµ nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é nghiÖp vô cao, võa
gi¶ng d¹y tèt, võa cã nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc chÊt l­îng. Sè nµy cßn ch­a cã nhiÒu trong
®éi ngò gi¶ng viªn cña chóng ta.
- Lo¹i thø hai lµ nh÷ng ng­êi lµm tèt c«ng viÖc cña nhµ khoa häc nh­ng l¹i lµ mét gi¶ng
viªn gi¶ng d¹y yÕu v× kh«ng hÊp dÉn sinh viªn ë gi¶ng ®­êng. Nh÷ng gi¶ng viªn nµy rÊt cã
lîi cho c«ng t¸c h­íng dÉn vµ nghiªn cøu khoa häc cña sinh viªn còng nh­ b¶n th©n nh­ng
kh«ng ®­îc ®¸nh gi¸ cao trong gi¶ng d¹y.
- Lo¹i thø ba bao gåm c¸c gi¶ng viªn thùc hiÖn tèt c¸c ho¹t ®éng s­ ph¹m mµ kh«ng
thùc hiÖn tèt ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc. Mét sè gi¶ng viªn gi¶ng d¹y tèt, ®­îc sinh
viªn ®¸nh gi¸ cao nh­ng cã khi c¶ n¨m kh«ng cã mét bµi b¸o c«ng bè, mÊy n¨m kh«ng viÕt
®­îc mét tµi liÖu nµo. Nh÷ng ng­êi nµy cã thÓ kh«ng høng thó víi c«ng viÖc nghiªn cøu,
hoÆc gi¶ng d¹y qu¸ nhiÒu kh«ng cã thêi gian nghiªn cøu.
- Lo¹i cuèi cïng lµ nh÷ng gi¶ng viªn yÕu c¶ vÒ ho¹t ®éng khoa häc lÉn ho¹t ®éng s­
ph¹m. TÊt nhiªn nh÷ng ng­êi thuéc diÖn nµy th­êng khã tån t¹i ë tr­êng cao ®¼ng, ®¹i häc
l©u. Tuy nhiªn, víi t×nh h×nh hiÖn nay, sù ph¸t triÓn vÒ sè l­îng tr­êng cao ®¼ng, ®¹i häc
cña n­íc ta qu¸ nhanh nªn thiÕu nhiÒu gi¶ng viªn. V× thÕ, sè gi¶ng viªn nµy vÉn tån t¹i
trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Cã thÓ hä vÉn lµ gi¶ng viªn nh­ng ®· bÞ ®µo th¶i trong
lßng sinh viªn.
C¨n cø vµo xu h­íng chuyªn m«n vµ c¸c ho¹t ®éng x· héi cña gi¶ng viªn cã thÓ ph©n
chia gi¶ng viªn thµnh c¸c lo¹i sau:
26
 Lo¹i 1: Nh÷ng gi¶ng viªn võa cã chuyªn m«n v÷ng vµng, cã tr×nh ®é nghiÖp vô s­
ph¹m cao, cã nhiÒu ®ãng gãp cho ho¹t ®éng ®µo t¹o ®ång thêi lµ ng­êi quan t©m ®Õn sinh
viªn vµ phong trµo sinh viªn. §©y lµ nh÷ng gi¶ng viªn giái ®­îc sinh viªn quý mÕn gÇn gòi
do hä quan t©m ®Õn sinh viªn. Kh«ng nh÷ng lµ ng­êi mµ sinh viªn c¶m phôc vÒ chuyªn
m«n mµ cßn lµ ng­êi mµ sinh viªn tin t­ëng, cã thÓ tham kh¶o ý kiÕn trong mét sè t×nh
huèng. Nh÷ng gi¶ng viªn nµy kh«ng chØ gÆp sinh viªn trªn bôc gi¶ng mµ s½n sµng gÆp gì
sinh viªn trong c¸c ho¹t ®éng x· héi, gióp ®ì sinh viªn trong nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng
kh¸c.
Lo¹i 2: Nh÷ng gi¶ng viªn giái, cã chuyªn m«n v÷ng vµng nh­ng chØ quan t©m ®Õn
nhiÖm vô chuyªn m«n, Ýt quan t©m, thËm chÝ kh«ng quan t©m g× ®Õn c¸c ho¹t ®éng cña
sinh viªn. Nh÷ng gi¶ng viªn nµy gi¶ng bµi xong lµ ra vÒ, kh«ng cÇn biÕt sinh viªn ë ®©u,
lµm g×. Nh÷ng phong trµo ho¹t ®éng cña sinh viªn kh«ng ®­îc nh÷ng gi¶ng viªn nµy biÕt
®Õn. Hä cho r»ng ®ã lµ viÖc cña §oµn Thanh niªn vµ cña nh÷ng ng­êi qu¶n lý sinh viªn.
Hä chØ cã nhiÖm vô gi¶ng d¹y vµ viÖc rÌn luyÖn nghÒ nghiÖp cña sinh viªn, nh÷ng ho¹t
®éng kh¸c cña sinh viªn kh«ng ph¶i tr¸ch nhiÖm cña gi¶ng viªn. Sinh viªn rÊt khã gÇn
nh÷ng gi¶ng viªn nµy. Khi sinh viªn chµo thµy, mét sè gi¶ng viªn lo¹i nµy kh«ng thÓ nhí
®ã lµ sinh viªn khoa nµo. Cã thÓ nh÷ng gi¶ng viªn nµy qu¸ say mª nghiªn cøu, kh«ng ®Ó ý
®Õn nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c cña nhµ tr­êng, trong ®ã cã ho¹t ®éng cña sinh viªn. Còng cã
thÓ mét sè gi¶ng viªn tham gia d¹y ë nhiÒu c¬ së nªn kh«ng cã thêi gian quan t©m ®Õn sinh
viªn. Vµ còng cã thÓ, mét sè gi¶ng viªn thiÕu tr¸ch nhiÖm víi viÖc gi¸o dôc sinh viªn, chØ
lo phÇn gi¶ng d¹y.
Lo¹i 3: Nh÷ng gi¶ng viªn kh«ng hoµn toµn giái vÒ chuyªn m«n nh­ng rÊt ch¨m chØ
trong ho¹t ®éng chung cña sinh viªn vµ cña ®¬n vÞ. §©y lµ nh÷ng gi¶ng viªn cã xu h­íng
thÝch c¸c ho¹t ®éng x· héi. Nh÷ng gi¶ng viªn nµy cã tr×nh ®é chuyªn m«n b×nh th­êng ë
møc kh«ng bÞ sinh viªn vµ ®ång nghiÖp phµn nµn g×, nh­ng kh«ng cã g× v­ît tréi. Song
trong phong trµo sinh viªn, c¸c b¹n sinh viªn rÊt quý vµ coi lµ thñ lÜnh cña m×nh. Kh¶ n¨ng
ho¹t ®éng x· héi cña gi¶ng viªn nµy kh¸ tèt nªn gióp Ých ®­îc nhiÒu cho sinh viªn trong
c¸c ho¹t ®éng ngoµi chuyªn m«n. Nh÷ng gi¶ng viªn nµy cã thÓ tËp hîp vµ gi¸o dôc sinh
viªn t­¬ng ®èi hiÖu qu¶.
Lo¹i 4: Nh÷ng gi¶ng viªn chñ yÕu dùa vµo kinh nghiÖm chuyªn m«n ®· tÝch luü tõ
nhiÒu n¨m nh­ng kh«ng cßn søc bËt. §ã lµ nh÷ng gi¶ng viªn cña c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn
tr­íc ®©y cßn l¹i. Hä còng kh«ng quan t©m nhiÒu ®Õn sinh viªn vµ c¸c phong trµo chung
cña ®¬n vÞ, tham gia mét c¸ch h×nh thøc. Nh÷ng gi¶ng viªn nµy ®Õn nay kh«ng cßn nhiÒu
song kh«ng ph¶i kh«ng cßn. Hä th­êng an phËn, khi häc xong b»ng th¹c sÜ vµ c¸c chøng
chØ b¾t buéc kh¸c lµ hä hÕt ®éng lùc phÊn ®Êu. Nh÷ng ng­êi nµy cho r»ng hä kh«ng cßn c¬
héi ph¸t triÓn hoÆc còng kh«ng muèn ph¸t triÓn, chØ cè g¾ng ®Ó kh«ng ai nãi ®éng ®Õn
m×nh lµ ®­îc. Theo nh÷ng nghiªn cøu cña chóng t«i, sè gi¶ng viªn nµy kh«ng nhiÒu ë c¸c
tr­êng ®¹i häc lín nh­ng ë nh÷ng tr­êng ®¹i häc míi n©ng cÊp vµ c¸c tr­êng cao ®¼ng vÉn
cßn mét sè.
Ngoµi ra, cã thÓ ph©n chia gi¶ng viªn thµnh nhiÒu kiÓu kh¸c tuú theo tiªu chÝ chóng ta
®Æt ra. Hai c¸ch ph©n chia nµy chØ lµ vÝ dô ®Ó gîi ý cho c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c nhµ nghiªn
cøu tham kh¶o ®Ó tiÕp tôc nghiªn cøu.

27
 Ch­¬ng 4
Giao tiÕp s­ ph¹m
1.1. Kh¸i niÖm giao tiÕp s­ ph¹m
Ho¹t ®éng s­ ph¹m lµ ho¹t ®éng cã t­¬ng t¸c ng­êi - ng­êi. V× trong häat ®éng s­
ph¹m cã sù t­¬ng t¸c qua l¹i gi÷a ng­êi d¹y vµ ng­êi häc. Trong ho¹t ®éng s­ ph¹m cã
ho¹t ®éng cña ng­êi d¹y vµ ho¹t ®éng cña ng­êi häc. Hai ho¹t ®éng nµy g¾n bã chÆt chÏ
víi nhau vµ phô thuéc vµo nhau. C¶ ng­êi d¹y vµ ng­êi häc lµ chñ thÓ cña hai ho¹t ®éng vµ
còng lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh t­¬ng t¸c qua l¹i gi÷a ng­êi d¹y vµ ng­êi häc. Sù t­¬ng t¸c
Êy ®­îc thùc hiÖn b»ng giao tiÕp gi÷a ng­êi d¹y vµ ng­êi häc hay cßn gäi lµ giao tiÕp SP.
VËy giao tiÕp s­ ph¹m lµ g×? NhiÒu nhµ nghiªn cøu ®· thèng nhÊt cho r»ng giao tiÕp s­
ph¹m lµ mét d¹ng giao tiÕp nghÒ nghiÖp cña nh÷ng ng­êi lµm viÖc trong ngµnh gi¸o dôc,
mµ chñ yÕu lµ trong nh÷ng ho¹t ®éng s­ ph¹m diÔn ra ë nhµ tr­êng - ®¬n vÞ c¬ së cña hÖ
thèng gi¸o dôc quèc d©n.
Tõ c¸c ph©n tÝch vÒ giao tiÕp, vÒ ho¹t ®éng s­ ph¹m, cã thÓ ®i ®Õn quan niÖm: Giao
tiÕp s­ ph¹m lµ sù tiÕp xóc t©m lý gi÷a ng­êi d¹y (gi¸o viªn, gi¶ng viªn) vµ ng­êi häc (häc
sinh, sinh viªn, häc viªn) diÔn ra trong c¸c ho¹t ®éng s­ ph¹m víi môc ®Ých lµ h×nh thµnh
nh©n c¸ch ng­êi häc.
Tõ quan niÖm trªn vÒ giao tiÕp s­ ph¹m, cã thÓ nhËn thÊy giao tiÕp s­ ph¹m lµ ho¹t
®éng vËn hµnh quan hÖ gi÷a nhµ gi¸o dôc vµ ®èi t­îng gi¸o dôc. Bëi v× quan hÖ gi÷a ng­êi
d¹y vµ ng­êi häc ®· ®­îc x¸c lËp tõ tr­íc mét c¸ch kh¸ch quan mµ kh«ng cã sù lùa chän.
Ng­êi häc vµo häc líp nµo, ng­êi d¹y ®­îc ph©n c«ng d¹y líp nµo do sù ph©n c«ng cña
nhµ tr­êng. Ng­êi d¹y vµ ng­êi häc kh«ng hoµn toµn biÕt tr­íc vÒ nhau. Mét sè tr­êng hîp
ng­êi häc cã thÓ chän ng­êi d¹y nh­ng ng­êi d¹y kh«ng biÕt tr­íc ng­êi chän m×nh lµ ai,
lµ ng­êi nh­ thÕ nµo. Ng­êi häc nghe tiÕng t¨m ng­êi d¹y hoÆc yªu thÝch m«n häc mµ
chän chø kh«ng h¼n ®· biÕt râ vÒ ng­êi d¹y. H¬n n÷a, ng­êi häc chän m«n häc chø kh«ng
h¼n chän ng­êi d¹y. Mµ mét m«n häc kh«ng ph¶i chØ mét ng­êi d¹y. §©y lµ ®Æc ®iÓm gi¶i
thÝch t¹i sao ph¶i coi träng kü n¨ng ®Þnh h­íng trong giao tiÕp s­ ph¹m.
Giao tiÕp s­ ph¹m lµ mét thµnh phÇn cña ho¹t ®éng s­ ph¹m, lµ ph­¬ng thøc ®Ó nhµ
gi¸o dôc thùc hiÖn chøc n¨ng cña m×nh. Ho¹t ®éng s­ ph¹m diÔn ra chñ yÕu trong nhµ
tr­êng nªn giao tiÕp s­ ph¹m còng diÔn ra chñ yÕu trong nhµ tr­êng. C¸c ho¹t ®éng ngoµi
nhµ tr­êng còng nh»m môc ®Ých gi¸o dôc ng­êi häc nh­ng tû träng kh«ng lín b»ng c¸c
ho¹t ®éng trong nhµ tr­êng. Do ®ã, chóng ta chñ yÕu ph©n tÝch giao tiÕp s­ ph¹m víi t­
c¸ch lµ ho¹t ®éng diÔn ra trong nhµ tr­êng.
C¸c ho¹t ®éng diÔn ra trong nhµ tr­êng chÝnh lµ c¸c ho¹t ®éng d¹y häc vµ gi¸o dôc.
Nhµ gi¸o dôc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng ®Ó ng­êi häc lÜnh héi c¸c tri thøc, kü n¨ng kü x¶o vµ
rÌn luyÖn nh÷ng phÈm chÊt t©m lý cÇn thiÕt ®ñ ®Ó ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu cña x· héi ®èi
víi vÞ trÝ cña hä sau nµy. Nh­ vËy, giao tiÕp s­ ph¹m lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn ho¹t ®éng
cïng nhau cña ng­êi d¹y vµ ng­êi häc. NÕu kh«ng cã giao tiÕp gi÷a ng­êi d¹y vµ ng­êi
häc th× kh«ng cã ho¹t ®éng s­ ph¹m.
Quan niÖm vÒ giao tiÕp s­ ph¹m nh­ vËy còng phï hîp víi xu h­íng d¹y häc hiÖn nay.
Ng­êi häc kh«ng tiÕp thu mét c¸ch thô ®éng nh÷ng g× ng­êi d¹y muèn truyÒn ®¹t mµ hä
lÜnh héi mét c¸ch chñ ®éng. NghÜa lµ ng­êi d¹y vµ ng­êi häc lµ hai chñ thÓ cña ho¹t ®éng
t­¬ng t¸c qua l¹i. Ng­êi d¹y tæ chøc, ®iÒu khiÓn, ng­êi häc chñ ®éng häc tËp vµ rÌn luyÖn.
Do ®ã, ho¹t ®éng d¹y häc diÔn ra trªn nÒn giao tiÕp s­ ph¹m-mét ho¹t ®éng mµ c¶ hai ®Òu
lµ chñ thÓ t¸c ®éng qua l¹i.
Trong giao tiÕp s­ ph¹m cã sù tiÕp xóc t©m lý gi÷a ng­êi d¹y vµ ng­êi häc. Ngoµi viÖc
trao ®æi th«ng tin lµ nh÷ng tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o tõ ng­êi d¹y ®Õn ng­êi häc, ng­êi d¹y
vµ ng­êi häc cã sù trao ®æi c¶m xóc, cã sù t¸c ®éng qua l¹i vµ ¶nh h­ëng lÉn nhau. Sù
nhiÖt t×nh say mª tËn tôy cña ng­êi d¹y sÏ t¸c ®éng vµ truyÒn sang ng­êi häc lµm cho
ng­êi häc tÝch cùc, tù gi¸c vµ høng thó häc tËp. V× thÕ, giao tiÕp s­ ph¹m sÏ t¹o ra bÇu

28
kh«ng khÝ t©m lý thuËn lîi cho viÖc häc tËp vµ rÌn luyÖn cña ng­êi häc. NÕu tèi ­u hãa
®­îc quan hÖ ng­êi d¹y vµ ng­êi häc, ng­êi häc vµ ng­êi häc th× ho¹t ®éng s­ ph¹m ch¾c
ch¾n sÏ ®¹t hiÖu qu¶ cao. §­¬ng nhiªn, tr¸ch nhiÖm cña viÖc tèi ­u hãa quan hÖ ng­êi d¹y
vµ ng­êi häc tr­íc hÕt thuéc vÒ ng­êi d¹y. V× ng­êi d¹y lµ ng­êi tæ chøc vµ ®iÒu khiÓn c¸c
ho¹t ®éng s­ ph¹m. Ng­êi d¹y ph¶i cã tay nghÒ, cã c¸c kü n¨ng tæ chøc qu¸ tr×nh giao tiÕp
s­ ph¹m ®¹t kÕt qu¶ tèt. ChÝnh v× thÕ, ng­êi thµy gi¸o kh«ng chØ giái chuyªn m«n mµ cßn
ph¶i cã c¸c kü n¨ng nghÒ nghiÖp kh¸c mµ kü n¨ng giao tiÕp s­ ph¹m lµ kü n¨ng quan träng
trong hÖ thèng c¸c kü n¨ng nghÒ nghiÖp cña ng­êi thµy gi¸o.
1.2. Nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña giao tiÕp s­ ph¹m
Ho¹t ®éng s­ ph¹m cã môc ®Ých gi¸o dôc ng­êi häc, h×nh thµnh ë hä nh÷ng phÈm chÊt
t©m lý, ®¹o ®øc ®¸p øng ®­îc víi yªu cÇu cña x· héi. Do ®ã, tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng cña nhµ
tr­êng nh»m vµo môc ®Ých ®ã ®Òu ®­îc coi lµ ho¹t ®éng s­ ph¹m. Nh­ vËy, giao tiÕp s­
ph¹m sÏ diÔn ra ë nhiÒu ho¹t ®éng vµ trong nhiÒu mèi quan hÖ. Giao tiÕp s­ ph¹m cã thÓ
diÔn ra trong quan hÖ ng­êi d¹y-ng­êi häc, ng­êi häc víi ng­êi häc, ng­êi d¹y víi ng­êi
d¹y…khi c¸c qu¸ tr×nh giao tiÕp ®ã nh»m vµo môc ®Ých gi¸o dôc ng­êi häc. Song, ho¹t
®éng s­ ph¹m diÔn ra chñ yÕu gi÷a ng­êi d¹y vµ ng­êi häc nªn c¸c ®Æc ®iÓm giao tiÕp s­
ph¹m chñ yÕu ®­îc khai th¸c tõ mèi quan hÖ nµy.
Ng­êi d¹y kh«ng chØ giao tiÕp víi ng­êi häc qua néi dung c¸c bµi gi¶ng, c¸c néi dung
tri thøc khoa häc mµ cßn ¶nh h­ëng ®Õn ng­êi häc bëi chÝnh nh©n c¸ch cña m×nh. Nh÷ng
th«ng tin mµ ng­êi d¹y trao ®æi víi ng­êi häc kh«ng ph¶i lµ th«ng tin duy nhÊt ng­êi häc
tiÕp thu mµ ng­êi häc cßn tiÕp thu c¶ nh÷ng th«ng tin vÒ ng­êi d¹y béc lé mét c¸ch thô
®éng khi tiÕp xóc víi ng­êi häc (nh­ phÇn giao tiÕp chung ®· tr×nh bµy). Do ®ã, ng­êi d¹y
cã thÓ t¸c ®éng rÊt m¹nh ®Õn ng­êi häc b»ng nh©n c¸ch cña chÝnh m×nh. Søc ¶nh h­ëng ®ã
rÊt m¹nh v× c­êng ®é quan hÖ gi÷a ng­êi d¹y vµ ng­êi häc lµ rÊt lín. Khi ng­êi häc tin vµo
c¸c tri thøc mµ hä tiÕp thu ®­îc tõ ng­êi d¹y sÏ lµm tiÒn ®Ò cho sù tin t­ëng vµo c¸c t¸c
®éng kh¸c tõ phÝa ng­êi d¹y. Ng­êi häc sÏ lÊy ng­êi d¹y lµ tÊm g­¬ng noi theo. V× thÕ,
trong giao tiÕp s­ ph¹m, ng­êi d¹y ph¶i lµ ng­êi mÉu mùc. Tuy kh«ng ph¶i lµ khu«n vµng
th­íc ngäc th× còng ph¶i lµ tÊm g­¬ng s¸ng vÒ sù tËn tôy vµ tr¸ch nhiÖm trong c«ng viÖc ®Ó
ng­êi häc noi theo. Ng­êi d¹y kh«ng nªn cã m©u thuÉn trong lêi nãi vµ viÖc lµm ®Ó ng­êi
häc lóng tóng kh«ng biÕt lµm theo c¸i g×: lêi thÇy nãi hay viÖc thÇy lµm. NÕu lêi nãi vµ viÖc
lµm thèng nhÊt, ng­êi häc sÏ kh«ng bÞ lóng tóng lùa chän mµ tin t­ëng ch¾c ch¾n vµo tÊm
g­¬ng cña m×nh.
Trong giao tiÕp s­ ph¹m, ng­êi d¹y kh«ng chØ l¹nh lïng ®­a ra c¸c th«ng b¸o mµ cßn
lµ mét con ng­êi ®Çy nhiÖt huyÕt víi thÕ hÖ trÎ. Ng­êi d¹y kh«ng ph¶i dïng uy quyÒn cña
ng­êi thÇy ®Ó ¸p ®Æt cho ng­êi häc c¸c yªu cÇu cña m×nh mµ b»ng t×nh c¶m ch©n thµnh ®Ó
c¶m hãa ng­êi häc. Sù nhiÖt huyÕt cña ng­êi d¹y sÏ ¶nh h­ëng ®Õn tÝnh tù gi¸c vµ høng thó
häc tËp cña ng­êi häc. Trªn nguyªn t¾c t«n träng nh©n c¸ch ng­êi häc, ng­êi d¹y kÝch
thÝch ng­êi häc tÝch cùc tù gi¸c chø kh«ng dïng c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh b¾t buéc ng­êi
häc. V× thÕ, giao tiÕp s­ ph¹m ph¶i ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng vµ cã sù ®ång c¶m s©u s¾c víi
ng­êi häc. V× thÕ, trong c¸c yªu cÇu ®èi víi ng­êi thÇy gi¸o th× sù khÐo lÐo ®èi xö s­ ph¹m
lµ mét yªu cÇu quan träng. Ng­êi d¹y ph¶i khÐo lÐo trong quan hÖ víi ng­êi häc, víi tËp
thÓ ng­êi häc. Sù khÐo lÐo trong ®èi xö sÏ gióp ng­êi d¹y x©y dùng ®­îc quan hÖ th©n
thiÖn víi ng­êi häc. Sù th©n thiÖn gi÷a hai chñ thÓ d¹y vµ häc sÏ gióp cho lÜnh héi c¸c tri
thøc nhÑ nhµng vµ hiÖu qu¶, c¸c t¸c ®éng gi¸o dôc ®Õn víi ng­êi häc tù nhiªn vµ ®­îc tù
gi¸c chÊp nhËn. Muèn vËy, ng­êi d¹y ph¶i cã tr¸ch nhiÖm víi ng­êi häc, th¸i ®é ph¶i ©n
cÇn chu ®¸o vµ lu«n gÇn gòi ®Ó hiÓu ng­êi häc, lu«n tá ra tin t­ëng ë ng­êi häc. §ång thêi
biÕt ®Ò ra c¸c yªu cÇu ®óng ®¾n, phï hîp víi ng­êi häc. §iÒu quan träng lµ ng­êi d¹y lu«n
ch©n thµnh vµ th¼ng th¾n víi ng­êi häc, gÇn gòi ng­êi häc nh­ng kh«ng bao giê ®Ó mÊt vÞ
thÕ ng­êi d¹y ®Ó ®¶m b¶o c¸i uy cña ng­êi thÇy. Lu«n ®óng mùc trong quan hÖ lµ mét
ph­¬ng ch©m vµ còng lµ yªu cÇu cña giao tiÕp s­ ph¹m.
Trong giao tiÕp s­ ph¹m cã sù t«n träng cña nhµ n­íc vµ sù t«n vinh cña x· héi ®èi
víi nhµ gi¸o. Nhµ nuíc ®· cã nhiÒu ®iÒu luËt kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña nhµ gi¸o. C¸c ®iÒu 73,

29
74, 75 trong LuËt gi¸o dôc ®· kh¼ng ®Þnh nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n cña nhµ gi¸o. §ång thêi
c¸c ®iÒu luËt ®ã cïng víi quy ®Þnh vÒ ®¹o ®øc nhµ gi¸o míi ®­îc Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o
ban hµnh còng yªu cÇu cao víi nhµ gi¸o. Yªu cÇu cao cña Nhµ n­íc chÝnh lµ biÓu hiÖn sù
t«n träng vÞ thÕ cña nhµ gi¸o. TruyÒn thèng ®¹o ®øc cña d©n téc ViÖt Nam còng lu«n t«n
vinh nhµ gi¸o, yªu cÇu ng­êi häc vµ c¸c bËc phô huynh ph¶i lu«n t«n träng nhµ gi¸o. §iÒu
dã thÓ hiÖn trong nhiÒu c©u ca dao, tôc ng÷ l­u truyÒn tõ nhiÒu ®êi nay.
Sù t«n vinh cña x· héi vµ nhµ n­íc ®· cho ng­êi d¹y mét vÞ thÕ cao h¬n trong giao
tiÕp. VÞ thÕ nµy gióp ng­êi d¹y tù tin vµ cã quyÒn ®ßi hái ng­êi kh¸c nhiÒu h¬n ng­êi kh¸c
®ßi hái m×nh. §iÒu nµy cã lîi cho ng­êi d¹y v× hä sÏ chñ ®éng trong giao tiÕp, cã kh¶ n¨ng
¶nh h­ëng nhiÒu h¬n ®Õn ng­êi häc. Nh­ng chÝnh ®iÒu ®ã lµ ¸p lùc ®èi víi ng­êi d¹y. Sù
t«n vinh còng cã nghÜa lµ yªu cÇu ng­êi thµy gi¸o ph¶i lu«n g­¬ng mÉu, lu«n bÞ soi xÐt nªn
chØ mét s¬ suÊt nhá còng cã thÓ bÞ nh¾c nhë vµ mÊt ®i sù tin t­ëng. §ång thêi, sù t«n vinh
ng­êi d¹y lµm cho ng­êi häc sî ng­êi d¹y. Sù sî h·i cã thÓ lµm cho sù tiÕp xóc thiÕu ®i sù
tho¶i m¸i, hoÆc lµm cho ng­êi häc kh«ng d¸m béc lé chÝnh kiÕn cña m×nh. §iÒu nµy kh«ng
hÒ cã lîi cho gi¸o dôc. V× ng­êi häc kh«ng d¸m béc lé th× ng­êi d¹y kh«ng cã ®iÒu kiÖn
hiÓu ng­êi häc, khã gÇn ng­êi häc. Do ®ã, khi tiÕp xóc víi ng­êi häc, ng­êi d¹y ph¶i t×m
c¸ch xãa bá hµng rµo t©m lý ng¨n c¸ch gi­· hai ng­êi ®Ó giao tiÕp cã hiÖu qu¶, t¹o ®­îc
bÇu kh«ng khÝ t©m lý thuËn lîi cho ho¹t ®éng s­ ph¹m ®¹t hiÖu qu¶.
1.3. C¸c yÕu tè tham gia vµo qu¸ tr×nh giao tiÕp
Tham gia vµo giao tiÕp s­ ph¹m cã nhiÒu yÕu tè. C¸c yÕu tè nµy cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn
hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh giao tiÕp. Trªn c¬ së lý luËn vÒ ho¹t ®éng s­ ph¹m vµ lý luËn vÒ giao
tiÕp, cã thÓ thÊy giao tiÕp s­ ph¹m cã b¶y yÕu tè tham gia nh­ sau.
- YÕu tè con ng­êi: Con ng­êi trong qu¸ tr×nh giao tiÕp võa ®ãng vai trß chñ thÓ, võa
®ãng vai trß ®èi t­îng. Trong giao tiÕp s­ ph¹m ®ã lµ ng­êi d¹y vµ ng­êi häc. ë c¸c thêi
®iÓm kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh giao tiÕp hä liªn tôc thay ®æi vÞ trÝ cho nhau. C¶ ng­êi d¹y
vµ ng­êi häc ®Òu mang vµo qu¸ tr×nh giao tiÕp nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng vÒ hiÓu biÕt, kh¶ n¨ng
nhËn thøc, quan ®iÓm, kinh nghiÖm, ®Æc ®iÓm xóc c¶m vµ c¸c c¸ tÝnh...cña b¶n th©n.
Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã chi phèi rÊt nhiÒu ®Õn qu¸ tr×nh giao tiÕp. Mçi líp häc kh¸c nhau,
ng­êi d¹y ph¶i cã nh÷ng t¸c ®éng kh¸c nhau. Do vËy, hiÓu ng­êi häc trong qu¸ tr×nh giao
tiÕp s­ ph¹m lµ ®iÒu cÇn thiÕt ®Ó giao tiÕp thµnh c«ng vµ còng ®Ó t¹o nªn sù thÝch øng gi÷a
ng­êi d¹y víi ng­êi häc, lµm cho ho¹t ®éng s­ ph¹m ®¹t ®­îc môc ®Ých ®· v¹ch ra.
- Môc ®Ých giao tiÕp s­ ph¹m: Giao tiÕp s­ ph¹m cã môc ®Ých x¸c ®Þnh ®ã lµ ®Ó thùc
hiÖn c¸c ho¹t ®éng s­ ph¹m nh»m gi¸o dôc ng­êi häc. Môc ®Ých nµy chi phèi c¸c hµnh
®éng trong giao tiÕp s­ ph¹m. Mäi hµnh ®éng diÔn ra trong giao tiÕp s­ ph¹m ph¶i qu¸n
triÖt môc ®Ých nµy vµ v× môc ®Ých nµy. Khi b­íc vµo giao tiÕp s­ ph¹m, ng­êi d¹y ph¶i x¸c
®Þnh râ môc ®Ých giao tiÕp cña m×nh ®Ó ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh giao tiÕp ®Ó ®¹t môc ®Ých Êy
mét c¸ch tèt nhÊt, kh«ng ®Ó c¸c t¸c ®éng kh¸c ¶nh h­ëng ®Õn môc ®Ých ho¹t ®éng s­
ph¹m.
- Néi dung giao tiÕp: Th«ng tin cÇn truyÒn ®¹t cho ng­êi häc ®· ®­îc ng­êi d¹y chuÈn
bÞ. §ã lµ c¸c tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o cÇn thiÕt theo tõng m«n häc, bµi häc; nh÷ng yªu cÇu
cÇn rÌn luyÖn cho ng­êi häc vÒ mÆt ®¹o ®øc…Trong qu¸ tr×nh giao tiÕp, ng­êi d¹y ph¶i
lµm cho ng­êi häc hiÓu ®óng c¸c néi dung ®ã. Tæ chøc qu¸ tr×nh giao tiÕp sao cho ng­êi
häc lÜnh héi c¸c néi dung ®ã hiÖu qu¶ nhÊt. §Ó truyÒn ®¹t ®óng, dÔ hiÓu c¸c chñ thÓ tham
gia giao tiÕp ph¶i cã kü n¨ng truyÒn ®¹t vµ tiÕp nhËn. Hay nãi kh¸c ®i, ng­êi d¹y cã kü
n¨ng d¹y, ng­êi häc ph¶i cã kü n¨ng häc t­¬ng øng, phï hîp víi yªu cÇu cña ho¹t ®éng
d¹y.
- Ph­¬ng tiÖn giao tiÕp: Ng«n ng÷, ®iÖu bé cö chØ, c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt th«ng tin lµ
nh÷ng ph­¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn giao tiÕp s­ ph¹m. Cã thÓ thÊy mçi ph­¬ng tiÖn cã ®Æc
®iÓm riªng vµ hiÖu qu¶ sö dông kh¸c nhau. Víi ng­êi thÇy gi¸o, ng«n ng÷ lµ ph­¬ng tiÖn
quan träng, nh­ng còng kh«ng thÓ phñ nhËn vai trß cña ph­¬ng tiÖn phi ng«n ng÷.
+ Giao tiÕp b»ng ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷: §©y lµ ph­¬ng tiÖn giao tiÕp chØ cã riªng ë
con ng­êi, lµ c«ng cô c¬ b¶n cña ng­êi d¹y. Ng­êi d¹y sö dông c«ng cô nµy ®Ó tæ chøc qu¸

30
tr×nh giao tiÕp víi ng­êi häc. HiÖu qu¶ tiÕp nhËn cña ng­êi häc víi nh÷ng g× ng­êi d¹y
muèn truyÒn ®¹t phô thuéc rÊt lín vµo n¨ng lùc ng«n ng÷ cña ng­êi d¹y. §ã lµ vèn tõ,
nghÖ thuËt sö dông ng«n ng÷ nãi vµ viÕt cña ng­êi d¹y. Suy cho cïng, mäi ph­¬ng ph¸p
d¹y häc ®Òu ph¶i sö dông ng«n ng÷ ë nh÷ng liÒu l­îng kh¸c nhau. Cã hai lo¹i ng«n ng÷
chÝnh lµ ng«n ng÷ nãi vµ viÕt. ViÖc sö dông 2 lo¹i ng«n ng÷ nµy cña ng­êi d¹y trong giao
tiÕp s­ ph¹m cã nh÷ng ­u thÕ vµ h¹n chÕ kh¸c nhau, tïy tõng t×nh huèng, ng­êi d¹y lùa
chän ®Ó sö dông cho hiÖu qu¶.
+ Giao tiÕp b»ng ph­¬ng tiÖn phi ng«n ng÷: C¸c ph­¬ng tiÖn phi ng«n ng÷ bao gåm:
nÐt mÆt, ¸nh m¾t, giäng nãi, t­ thÕ, c¸c cö chØ. C¸c th«ng tin ®­îc truyÒn qua ph­¬ng tiÖn
nµy bao gåm: th«ng tin vÒ tr¹ng th¸i xóc c¶m, t×nh c¶m tøc thêi (lo ©u, giËn d÷, buån
bùc…), th«ng tin vÒ tÝnh c¸ch c¸ nh©n (tù tin, kiªu ng¹o, nh· nhÆn…), th«ng tin vÒ th¸i ®é
cña c¸ nh©n (yªu ghÐt, hîp t¸c, ph¶n ®èi...), th«ng tin vÒ vÞ thÕ x· héi (tuæi t¸c, chøc vô,
nghÒ nghiÖp...). Trong giao tiÕp s­ ph¹m, c¸c ph­¬ng tiÖn nµy cã t¸c dông hç trî cho
ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña ng«n ng÷. V× thÕ, ng­êi d¹y cã thÓ sö dông
phèi hîp víi ng«n ng÷ ®Ó ho¹t ®éng s­ ph¹m ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n.
- Hoµn c¶nh giao tiÕp: Bao gåm c¸c yÕu tè kh«ng gian, thêi gian, m«i tr­êng s­
ph¹m... víi giao tiÕp s­ ph¹m, c¸c yÕu tè nµy ®Òu ®· ®­îc x¸c ®Þnh theo thêi khãa biÓu vµ
kÕ ho¹ch ho¹t ®éng cña nhµ tr­êng. Tuy nhiªn, cÇn nhÊn m¹nh ë ®©y lµ m«i tr­êng s­
ph¹m. M«i tr­êng s­ ph¹m ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn hiÖu qu¶ giao tiÕp. NÕu m«i tr­êng s­
ph¹m ®¶m b¶o th× hiÖu qu¶ gi¸o dôc trong giao tiÕp sÏ tèt h¬n. Ng­êi d¹y ®­îc hµnh nghÒ
trong m«i tr­êng thuËn lîi: nh­ kh«ng gian yªn tÜnh, m«i tr­êng trong s¹ch kh«ng bÞ
nh÷ng t¸c ®éng xÊu cña x· héi x©m nhËp sÏ t¸c ®éng ®Õn ng­êi häc hiÖu qu¶ h¬n.
- Kªnh giao tiÕp: Lµ c¸c ®­êng liªn l¹c dÉn vµ truyÒn th«ng tin trong giao tiÕp. Trong
giao tiÕp s­ ph¹m, ng­êi d¹y t¸c ®éng ®Õn ng­êi häc kh«ng chØ b»ng lêi nãi mµ b»ng c¶
viÖc lµm. Søc ¶nh h­ëng ®Õn ng­êi häc cña ng­êi d¹y phô thuéc vµo kªnh truyÒn th«ng.
D¹y häc qua truyÒn h×nh, qua ®µi ph¸t thanh kh«ng thÓ hiÖu qu¶ b»ng d¹y häc trùc tiÕp. V×
trong giao tiÕp trùc tiÕp, ngoµi ng«n ng÷ nãi, ng«n ng÷ viÕt, ng­êi d¹y cã c¸c ph­¬ng tiÖn
phi ng«n ng÷ hç trî. Ng­êi d¹y tiÕp xóc trùc tiÕp sÏ ¶nh h­ëng m¹nh mÏ ®Õn ng­êi häc.
Do ®ã, dï tµi liÖu cã tèt vµ ®Çy ®ñ bao nhiªu, c¸c ph­¬ng tiÖn truyÒn tin cã hiÖn ®¹i bao
nhiªu còng kh«ng thay thÕ ®­îc «ng thÇy b»ng x­¬ng b»ng thÞt ®øng trªn bôc gi¶ng.
- Quan hÖ giao tiÕp: §ã lµ t­¬ng quan vÒ vai trß, vÞ trÝ, tuæi t¸c, nghÒ nghiÖp gi÷a
nh÷ng ng­êi giao tiÕp. Trong giao tiÕp s­ ph¹m, ng­êi d¹y cã vi thÕ cao h¬n ng­êi häc nªn
quan hÖ khã cã sù b×nh ®¼ng. Nh­ng nÕu, ng­êi d¹y t¹o ra kh«ng khÝ th©n mËt, xãa ®i rµo
c¶m t©m lý ng¹i ngÇn, sî thÇy th× giao tiÕp s­ ph¹m sÏ ®¹t kÕt qu¶ tèt. Theo quan ®iÓm
ngµy nay, ng­êi häc lµ kh¸ch hµng cña ng­êi d¹y th× ng­êi d¹y ph¶i tiÕp cËn ®Ó hiÓu kh¸ch
hµng muèn g×, cÇn g×. Cã nh­ vËy d¹y häc míi hiÖu qu¶ vµ giao tiÕp trë nªn tho¶i m¸i h¬n,
hiÖu qu¶ h¬n. Ng­îc l¹i, chÝnh giao tiÕp hiÖu qu¶, tho¶i m¸i lµm cho ng­êi häc béc lé nhu
cÇu, mong muèn cña m×nh lµm cho ng­êi d¹y hiÓu ng­êi häc. Nh­ vËy quan hÖ tèt gi÷a
ng­êi d¹y vµ ng­êi häc lµm cho giao tiÕp thªm hiÖu qu¶. Giao tiÕp hiÖu qu¶ lµm cho gi¸o
dôc thªm hiÖu qu¶.
1.4. Nguyªn t¾c giao tiÕp s­ ph¹m
Giao tiÕp s­ ph¹m còng tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c cña giao tiÕp nãi chung vµ thÓ hiÖn cô
thÓ h¬n, râ rµng h¬n c¸c ®Æc tr­ng vµ yªu cÇu cña ho¹t ®éng s­ ph¹m. V× thÕ cã thÓ hiÓu
nguyªn t¾c giao tiÕp s­ ph¹m lµ hÖ thèng nh÷ng quy t¾c chØ ®¹o, ®Þnh h­íng hÖ thèng th¸i
®é vµ hµnh vi øng xö cña ng­êi d¹y ®èi víi ng­êi häc vµ ng­îc l¹i.
Nguyªn t¾c giao tiÕp s­ ph¹m thÓ hiÖn ®¹o lý trong quan hÖ gi÷a con ng­êi víi con
ng­êi nãi chung vµ gi÷a ng­êi d¹y vµ ng­êi häc nãi riªng. §ång thêi, nguyªn t¾c giao tiÕp
s­ ph¹m còng thÓ hiÖn ®Æc tr­ng vµ yªu cÇu cña ho¹t ®éng s­ ph¹m ®Ó ®¶m b¶o cho ho¹t
®éng s­ ph¹m ®¹t ®­îc môc ®Ých vµ hiÖu qu¶ mong muèn.
Møc ®é qu¸n triÖt vµ thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c nµy phô thuéc rÊt nhiÒu vµo kinh
nghiÖm cña nhµ gi¸o, nh÷ng thãi quen vµ phong tôc tËp qu¸n cña tõng vïng miÒn n¬i ho¹t
®éng s­ ph¹m diÔn ra. Nguyªn t¾c giao tiÕp s­ ph¹m còng dùa trªn nÒn t¶ng t­ t­ëng lµ tÊt

31
c¶ v× häc sinh th©n yªu; TÊt c¶ v× sù tiÕn bé cña thÕ hÖ trÎ. Cã thÓ nªu ra ®©y 4 nguyªn t¾c
c¬ b¶n cña giao tiÕp s­ ph¹m nh­ sau.
1.4.1. §¶m b¶o tÝnh m« ph¹m trong giao tiÕp
Ng­êi d¹y ph¶i ®¶m b¶o lµ mét tÊm g­¬ng vÒ mäi mÆt khi tiÕp xóc víi ng­êi häc. V×
khi tiÕp xóc, ng­êi häc bÞ t¸c ®éng rÊt m¹nh mÏ cña ng­êi d¹y nªn ng­êi häc cã thÓ b¾t
ch­íc ng­êi d¹y kÓ c¶ c¸i hay vµ c¸i kh«ng hay. Trong lý luËn vÒ t©m lý häc vµ gi¸o dôc
häc ®Òu kh¼ng ®Þnh, ph­¬ng tiÖn gi¸o dôc chñ yÕu cña ng­êi thÇy lµ nh©n c¸ch cña chÝnh
hä. V× thÕ ph¶i mÉu mùc ®Ó gi¸o dôc ng­êi häc.
Nhµ tr­êng ë bÊt cø ®©u còng lµ mét trung t©m v¨n hãa lín mµ c¸c nhµ gi¸o lµ linh hån
cña nhµ tr­êng. Mäi cÊp mäi ngµnh vµ mäi ng­êi nh×n vµo nhµ tr­êng, nh×n vµo nhµ gi¸o
nh­ nh÷ng tÊm g­¬ng s¸ng ®Ó noi theo vµ yªu cÇu nhµ gi¸o xøng ®¸ng ®Ó hä göi g¾m con
em vµo nhµ tr­êng.
§¶m b¶o tÝnh m« ph¹m trong giao tiÕp thÓ hiÖn ë c¸c yªu cÇu cô thÓ:
Sù mÉu mùc vÒ trang phôc, hµnh vi cö chØ c¸ch nãi n¨ng…tÊt c¶ ®Òu ®¸p øng yªu cÇu
cña hµnh vi giao tiÕp cã v¨n hãa. Lêi nãi vµ viÖc lµm thèng nhÊt víi nhau, kh«ng cã m©u
thuÉn ®Ó ng­êi häc lóng tóng trong tiÕp nhËn. Lêi nãi vµ cö chØ lu«n ®óng yªu cÇu gi¸o
dôc, ®¶m b¶o tÝnh s­ ph¹m trong mäi lóc, mäi n¬i, mäi ho¹t ®éng.
Cã th¸i ®é vµ nh÷ng biÓu hiÖn qua hµnh vi phï hîp víi nhau. Kh«ng ®Ó cã sù m©u
thuÉn gi÷a th¸i ®é vµ hµnh vi khi tiÕp xóc víi ng­êi häc. Lu«n lu«n thÓ hiÖn th¸i ®é t«n
träng vµ quý mÕn ng­êi häc. Tèt nhÊt lu«n gi÷ ®­îc sù vui vÎ hßa nh· víi ng­êi häc b»ng
nô c­êi trªn m«i.
Khi sö dông ng«n ng÷, cÇn chän tõ ng÷ phï hîp víi t×nh huèng, néi dung vµ ®èi t­îng
giao tiÕp. Nh÷ng t×nh huèng khã xö ph¶i khoan dung vµ nh©n hËu; Trong nh÷ng t×nh huèng
nh¹y c¶m ph¶i tÕ nhÞ khÐo lÐo; Trong nh÷ng t×nh huèng khã kh¨n ph¶i b×nh tÜnh vµ s¸ng
suèt…
1.4.2. T«n träng nh©n c¸ch ng­êi häc
T«n träng nh©n c¸ch ng­êi häc nghÜa lµ t«n träng tÊt c¶ c¸c quyÒn cña ng­êi häc: hä
®­îc häc tËp, vui ch¬i, ®­îc b¶o vÖ…T«n träng nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng nh­ c¸ tÝnh, kh¶
n¨ng nhËn thøc, hoµn c¶nh riªng…
T«n träng nh©n c¸ch ng­êi häc lµ t«n träng sù b×nh ®¼ng vÒ mäi mÆt víi t­ c¸ch lµ mét
c¸ nh©n. Ng­êi häc cã thÓ Ýt tuæi h¬n ng­êi d¹y nh­ng hä cã ®Çy ®ñ c¸c quyÒn b×nh ®¼ng
víi mäi ng­êi trong c¸c quan hÖ.
T«n träng nh©n c¸ch ng­êi häc còng cã nghÜa kh«ng nhËn xÐt ng­êi häc mét c¸ch tïy
tiÖn, kh«ng ph¸n xÐt ng­êi häc khi ch­a cã ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin cÇn thiÕt.
T«n träng nh©n c¸ch ng­êi häc ®­îc thÓ hiÖn ë:
Lu«n l¾ng nghe ng­êi häc, khuyÕn khÝch ng­êi häc thÓ hiÖn hÕt nh÷ng g× muèn nãi
ra. Kh«ng cËy m×nh lµm thÇy ®Ó dõng lêi ng­êi häc khi hä ch­a nãi xong. Kh«ng cã c¸c cö
chØ, ®iÖu bé tá ra kh«ng ch¨m chó hay kh«ng muèn nghe ng­êi häc nãi.
BiÕt thÓ hiÖn nh÷ng biÓu c¶m phï hîp víi néi dung ng­êi häc tr×nh bµy, biÓu hiÖn
th¸i ®é t«n träng nh÷ng g× nghe ®­îc. Cã th¸i ®é ch©n thµnh, khÝch lÖ ng­êi häc nãi vµ chia
sÎ nh÷ng g× hä nãi ra.
BiÓu hiÖn cña sù t«n träng qua ng«n ng÷. Ng­êi d¹y cÇn lùa chän tõ ng÷ phï hîp, m«
ph¹m trong giao tiÕp. Kh«ng bao giê dïng c¸ch khÝch b¸c hay cã nh÷ng ng«n tõ thÓ hiÖn
sù coi th­êng ng­êi häc dï hä cßn non nít thùc sù.
Hµnh vi trong giao tiÕp thÓ hiÖn sù khoan hßa. NghÜa lµ cã sù phï hîp, c©n b»ng gi÷a
ng«n ng÷ vµ c¸c hµnh vi cö chØ, ®iÖu bé. Kh«ng cã nh÷ng hµnh vi th¸i qu¸ tr­íc ng­êi häc.
Khi tiÕp xóc víi ng­êi häc, dï ë t×nh huèng nµo còng ph¶i cã trang phôc phï hîp víi
néi dung vµ hoµn c¶nh giao tiÕp. Kh«ng nhÊt thiÕt ¨n mÆc qu¸ diÖn nh­ng còng ph¶i ®¶m
b¶o lÞch sù, ®µng hoµng.
1.4.3. Cã thiÖn chÝ trong giao tiÕp
Lu«n nghÜ ®iÒu tèt vµ lµm ®iÒu tèt cho ng­êi häc. Lu«n tin vµo b¶n chÊt tèt ®Ñp cña
ng­êi häc, lu«n lu«n dµnh nh÷ng t×nh c¶m tèt ®Ñp vµ ®em l¹i niÒm vui cho ng­êi häc.

32
 Lu«n t«n träng ng­êi häc còng lµ biÓu hiÖn cña thiÖn chÝ. Khi t«n träng ng­êi häc,
ng­ßi d¹y t×m mäi c¸ch ®Ó cã ®­îc nh÷ng tri thøc hiÖn ®¹i nhÊt, phï hîp nhÊt trang bÞ cho
ng­êi häc ®Ó gióp hä v­¬n lªn. Vui mõng v× sù tiÕn bé cña ng­êi häc.
Lu«n kh¸ch quan trong nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ ®ång thêi ®¸nh gi¸ mang tÝnh chÊt ®éng viªn,
khuyÕn khÝch ng­êi häc ®Ó khÝch lÖ hä cè g¾ng v­¬n lªn ®Ó xøng ®¸ng víi lßng tin mµ ng­êi
d¹y ®Æt cho hä. ThiÖn chÝ chÝnh lµ t¹o niÒm tin cho ng­êi häc vµo sù kh¸ch quan c«ng b»ng
cña ng­êi d¹y lµm cho ng­êi häc, t¹o quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a ng­êi d¹y vµ ng­êi häc.
ThiÖn chÝ thÓ hiÖn trong sù khÐo lÐo ®èi xö víi ng­êi häc (cßn gäi lµ khÐo lÐo ®èi xö s­
ph¹m). Cã nhiÒu t×nh huèng khã xö nh­ng víi thiÖn chÝ, ng­êi d¹y cã thÓ gi¶i quyÕt æn tháa
v× ng­êi häc tin vµo sù c«ng minh cña ng­êi d¹y.
Cã thiÖn chÝ th× ng­êi d¹y khi xö lý c¸c mèi quan hÖ sÏ kh«ng thµnh kiÕn. Khi ng­êi häc
cã sai sãt trong häc tËp hoÆc trong rÌn luyÖn, ng­êi d¹y cã thÓ tr¸ch ph¹t hoÆc cho ®iÓm thÊp.
Nh­ng víi thiÖn chÝ mong muèn häc sinh m×nh v­¬n lªn th× hä kh«ng bao giê thµnh kiÕn víi
nh÷ng sai sãt tr­íc ®©y cña ng­êi häc.
1.4.4. §ång c¶m trong giao tiÕp
Còng gièng nh­ giao tiÕp nãi chung, giao tiÕp s­ ph¹m còng ph¶i cã nguyªn t¾c ®ång
c¶m. §ång c¶m trong giao tiÕp s­ ph¹m lµ biÕt c¶m th«ng víi ng­êi häc. BiÕt ®Æt m×nh vµo
vÞ trÝ cña ng­êi häc, biÕt sèng trong t©m tr¹ng cña ng­êi häc hiÓu vµ th«ng c¶m víi ng­êi
häc. Tõ ®ã cã c¸ch øng xö phï hîp víi ®Æc ®iÓm t©m lý cña ng­êi häc, cã biÖn ph¸p gi¸o
dôc phï hîp víi yªu cÇu gi¸o dôc vµ ®Æc ®iÓm ng­êi häc.
§ång c¶m trong giao tiÕp s­ ph¹m t¹o ra sù gÇn gòi, th©n mËt gi÷a ng­êi d¹y vµ ng­êi
häc. Tõ ®ã t¹o ra bÇu kh«ng khÝ t©m lý ch©n thµnh, tho¶i m¸i trong ho¹t ®éng s­ ph¹m.
§ång c¶m lµ c¬ së h×nh thµnh mäi hµnh vi øng xö nh©n hËu, khoan dung cña ng­êi d¹y víi
ng­êi häc. Nhê cã sù ®ång c¶m mµ ng­êi d¹y cã c¸ch hµnh xö phï hîp víi nhu cÇu,
nguyÖn väng, mong muèn cña ng­êi häc.
Sù ®ång c¶m trong giao tiÕp s­ ph¹m gi÷ mét vai trß quan träng, gióp cho ng­êi d¹y
hiÓu ng­êi häc vµ c¶m hãa ®­îc ng­êi häc. §©y chÝnh lµ mét ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc rÊt
hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng s­ ph¹m. Ng­îc l¹i, nÕu kh«ng cã sù ®ång c¶m, t¸c dông cña
gi¸o dôc sÏ bÞ gi¶m ®i, thËm chÝ hoÆc cã thÓ ph¶n t¸c dông gi¸o dôc.
C¸c nguyªn t¾c giao tiÕp s­ ph¹m lu«n thèng nhÊt vµ t¸c ®éng qua l¹i víi nhau trong
qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c t×nh huèng giao tiÕp cô thÓ. Thùc hiÖn tèt c¸c nguyªn t¾c nµy trong
qu¸ tr×nh giao tiÕp víi ng­êi häc, ng­êi d¹y sÏ hoµn thµnh tèt nhiÖm vô gi¸o dôc cña m×nh.
1.5. C¸c kü n¨ng giao tiÕp s­ ph¹m
1.5.1. B¶n chÊt cña kü n¨ng giao tiÕp s­ ph¹m
Kü n¨ng giao tiÕp s­ ph¹m ®­îc hiÓu lµ kh¶ n¨ng vËn dông c¸c kiÕn thøc vµ kinh
nghiÖm vÒ ho¹t ®éng s­ ph¹m cña ng­êi d¹y ®Ó thùc hiÖn cã kÕt qu¶ qu¸ tr×nh tiÕp xóc víi
ng­êi häc ®Ó ho¹t ®éng d¹y häc vµ gi¸o dôc ®¹t kÕt qu¶.
Kü n¨ng giao tiÕp s­ ph¹m lµ mét d¹ng kü n¨ng nghÒ nghiÖp vµ ®­îc thÓ hiÖn trong
lao ®éng s­ ph¹m cña ng­êi d¹y. Kü n¨ng giao tiÕp s­ ph¹m võa thÓ hiÖn kü n¨ng giao tiÕp
nãi chung võa thÓ hiÖn c¸c ®Æc tr­ng cña ho¹t ®éng s­ ph¹m (d¹y häc vµ gi¸o dôc). Kü
n¨ng giao tiÕp s­ ph¹m thùc chÊt lµ sù phèi hîp hµi hßa gi÷a c¸c chuÈn mùc x· héi víi
nh÷ng chuÈn mùc cña ho¹t ®éng s­ ph¹m. Cã thÓ coi kü n¨ng giao tiÕp s­ ph¹m lµ mét
d¹ng kü n¨ng giao tiÕp cã v¨n hãa trong ho¹t ®éng s­ ph¹m. Hay nãi kh¸c ®i, ng­êi cã kü
n¨ng giao tiÕp s­ ph¹m lµ ng­êi n¾m ®­îc c¸c chuÈn mùc giao tiÕp nãi chung, chuÈn mùc
giao tiÕp s­ ph¹m nãi riªng vµ vËn dông cã kÕt qu¶ trong mét t×nh huèng giao tiÕp cô thÓ-
giao tiÕp víi ng­êi häc ®Ó d¹y häc vµ gi¸o dôc.
Kü n¨ng giao tiÕp s­ ph¹m lµ kü n¨ng giao tiÕp bËc cao, thÓ hiÖn trong ®ã nhiÒu tri
thøc, kinh nghiÖm vµ mét sè kü x¶o kh¸c. Kü n¨ng giao tiÕp s­ ph¹m phô thuéc rÊt nhiÒu
vµo kinh nghiÖm c¸ nh©n vµ sù tõng tr¶i cña ng­êi d¹y. Kü n¨ng giao tiÕp s­ ph¹m bao
gåm nhiÒu nhãm kü n¨ng vµ trong mçi nhãm l¹i cã c¸c kü n¨ng thµnh phÇn. Cã thÓ chia kü
n¨ng giao tiÕp s­ ph¹m thµnh 5 nhãm: Kü n¨ng ®Þnh h­íng, kü n¨ng nhËn biÕt c¸c dÊu hiÖu

33
bªn ngoµi cña ng­êi häc, kü n¨ng ®Þnh vÞ, kü n¨ng ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh giao
tiÕp, kü n¨ng sö dông ph­¬ng tiÖn giao tiÕp.
1.5.2. C¸c kü n¨ng giao tiÕp s­ ph¹m
a/ Kü n¨ng ®Þnh h­íng giao tiÕp
§©y lµ kü n¨ng ®Çu tiªn ®Ó ng­êi d¹y cã thÓ giao tiÕp hiÖu qu¶ víi ng­êi häc. Kü n¨ng
®Þnh h­íng lµ kh¶ n¨ng dùa vµo sù biÓu c¶m bªn ngoµi cña ng­êi häc ®Ó ph¸n ®o¸n b¶n
chÊt bªn trong cña ng­êi häc còng nh­ mèi quan hÖ gi÷a ng­êi d¹y vµ ng­êi häc. Nhãm kü
n¨ng nµy cã thÓ ®­îc chia nhá thµnh 2 kü n¨ng thµnh phÇn:
i) Kü n¨ng ®äc trªn nÐt mÆt, cö chØ, hµnh vi lêi nãi
Nhê tri gi¸c c¸c tr¹ng th¸i t©m lý thÓ hiÖn qua nÐt mÆt, cö chØ, ©m ®iÖu ng÷ ®iÖu cña lêi
nãi mµ ng­êi d¹y ph¸t hiÖn ®óng vµ ®Çy ®ñ th¸i ®é cña ng­êi häc. Ng«n ng÷ biÓu c¶m rÊt
phong phó. Ng«n ng÷ biÓu c¶m thÓ hiÖn kh¸ râ c¸c ®Æc ®iÓm t©m lý, tr¹ng th¸i t©m lý c¸
nh©n mçi con ng­êi nh­: tÝnh c¸ch, trÝ tuÖ, t©m tr¹ng... VÝ dô: khi xóc ®éng giäng nãi hæn
hÓn, lêi nãi ng¾t qu·ng; khi vui vÎ tiÕng nãi trong trÎo, nhÞp nãi nhanh; khi buån giäng
trÇm vµ nhÞp chËm; khi sî h·i, mÆt ng­êi ta trë nªn t¸i nh¹t; khi bèi rèi th× xÊu hæ, mÆt ®á
bõng bõng, to¸t må h«i...
Nh÷ng ®éng t¸c biÓu c¶m kh«ng chØ thÓ hiÖn ë c¸c c¬ mÆt mµ cßn ë c¸c c¬ b¾p kh¸c
trong c¬ thÓ nh­ ta th­êng n¾m chÆt tay hoÆc vung tay khi tøc giËn.
Tri gi¸c (nh×n, nghe...) nh÷ng biÓu hiÖn xóc c¶m bªn ngoµi rÊt quan träng v× qua ®ã cã
thÓ nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vµ ph¸n ®o¸n ®óng néi t©m cña ng­êi häc, nghÜa lµ chuyÓn tõ tri gi¸c
bªn ngoµi vµo nhËn biÕt b¶n chÊt bªn trong cña nh©n c¸ch.
ii) Kü n¨ng chuyÓn tõ sù tri gi¸c bªn ngoµi vµo nhËn biÕt b¶n chÊt bªn trong
Sù biÓu hiÖn c¸c tr¹ng th¸i t©m lý cña con ng­êi qua ng«n ng÷ vµ ®iÖu bé lµ rÊt phøc
t¹p v× cïng mét tr¹ng th¸i xóc c¶m l¹i cã thÓ ®­îc biÓu lé ra b»ng ng«n ng÷ vµ ®iÖu bé
kh¸c nhau vµ ng­îc l¹i, sù biÓu hiÖn ë bªn ngoµi nh­ nhau cã thÓ l¹i lµ biÓu hiÖn c¶m xóc
t©m tr¹ng kh¸c nhau. VÝ dô, ng­êi d¹y ®ang cã t©m tr¹ng buån nh­ng kh«ng muèn ¶nh
h­ëng ®Õn ng­êi häc nªn ®· tù kiÒm chÕ ®Ó t¹o kh«ng khÝ vui vÎ trong giê d¹y. Nh­ng, nhê
cã nh÷ng dÊu hiÖu biÓu hiÖn chung nhÊt vÒ xóc c¶m qua c¸c biÓu hiÖn bªn ngoµi mµ ng­êi
ta vÉn cã thÓ ph¸n ®o¸n ®óng c¸c tr¹ng th¸i vµ ®Æc ®iÓm t©m lý cña ®èi t­îng ng­êi kh¸c
khi tiÕp xóc víi hä. V× thÕ, trªn c¬ së tri gi¸c c¸c biÓu hiÖn bªn ngoµi, ng­êi d¹y ®o¸n ®­îc
tr¹ng th¸i t©m lý bªn trong ng­êi häc. VÝ dô: chØ cÇn nh×n nÐt mÆt ng­êi häc, ta cã thÓ biÕt
hä cã hiÓu bµi hay kh«ng, tõ ®ã cã thÓ ®iÒu chØnh c¸ch d¹y.
KÕt thóc giai ®o¹n ®Þnh h­íng lµ lóc ng­êi d¹y ph¸c th¶o ®­îc ch©n dung t©m lý cña
ng­êi häc hoÆc tËp thÓ líp. ViÖc ph¸c th¶o ch©n dung t©m lý ng­êi häc cµng ®óng, cµng
chÝnh x¸c th× ho¹t ®éng s­ ph¹m cµng ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao.
b/ Kü n¨ng nhËn biÕt nh÷ng dÊu hiÖu bªn ngoµi cña ng­êi häc
Kü n¨ng nµy gióp ng­êi d¹y hiÓu ®­îc ng­êi häc th«ng qua c¸c dÊu hiÖu bªn ngoµi.
§©y lµ kü n¨ng nhËn biÕt hai nhãm dÊu hiÖu:
Nh÷ng dÊu hiÖu bªn ngoµi cã thÓ nhËn biÕt b»ng nhËn thøc c¶m tÝnh nh­: d¸ng ng­êi,
trang phôc, giíi tÝnh, tuæi t¸c, phong c¸ch giao tiÕp nãi chung.
Nh÷ng dÊu hiÖu bªn ngoµi cã tÝnh tæng qu¸t nh­: tÝnh c¸ch, tr¹ng th¸i c¶m xóc, n¨ng
lùc, tÝnh khÝ…nh÷ng dÊu hiÖu nµy kh«ng thÓ nhËn thøc ®­îc b»ng nhËn thøc c¶m tÝnh mµ
b»ng sù c¶m nhËn cña kinh nghiÖm, b»ng tæng gi¸c, ®«i khi c¶ trùc gi¸c tham gia.
§©y lµ mét kü n¨ng quan träng ph¶i ®­îc rÌn luyÖn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nghÒ
nghiÖp. B»ng sù tõng tr¶i trong ho¹t ®éng s­ ph¹m vµ tiÕp xóc nhiÒu víi nhiÒu thÕ hÖ ng­êi
häc, gi¶ng d¹y nhiÒu líp víi c¸c ®èi t­îng kh¸c nhau, ng­êi d¹y míi cã thÓ ph¸n ®o¸n
®óng tr¹ng th¸i t©m lý ng­êi häc. Kü n¨ng nµy thÓ hiÖn rÊt râ sù nh¹y c¶m s­ ph¹m cña
mét nhµ gi¸o. Nh÷ng nhµ gi¸o míi vµo nghÒ, ch­a cã ngay kü n¨ng nµy. Muèn cã kü n¨ng
nµy ph¶i rÌn luyÖn nhiÒu n¨m vµ ph¶i t©m huyÕt víi nghÒ vµ chó t©m rÌn luyÖn thùc sù.
c/ Kü n¨ng ®Þnh vÞ
Kü n¨ng ®Þnh vÞ thùc chÊt lµ kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh ®óng vÞ trÝ cña mçi ng­êi trong giao
tiÕp mµ ë ®©y lµ x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña ng­êi d¹y vµ ng­êi häc. Muèn vËy, ng­êi d¹y ph¶i x¸c

34
®Þnh râ ng­êi häc lµ ai, lµ ng­êi nh­ thÕ nµo. Hay nãi kh¸c ®i, ph¶i lµm râ m« h×nh nh©n
c¸ch cña ng­êi häc. M« h×nh nµy ®· ®­îc ph¸c th¶o trong giai ®o¹n ®Þnh h­íng nh­ng cÇn
®­îc chÝnh x¸c hãa trong giai ®o¹n nµy.
M« h×nh nh©n c¸ch cña ng­êi häc ë giai ®o¹n nµy s¸t víi hiÖn thùc h¬n vµ t­¬ng ®èi
æn ®Þnh h¬n. V× thÕ ng­êi d¹y cã hµnh vi øng xö phï hîp h¬n víi nhu cÇu, nguyÖn väng
®Æc ®iÓm t©m lý vµ hoµn c¶nh cña ng­êi häc h¬n.
Kü n¨ng ®Þnh vÞ sÏ gióp ng­êi d¹y hiÓu râ h¬n ng­êi häc nªn t¹o ra sù ®ång c¶m.
Muèn ®Æt m×nh vµo vÞ trÝ ng­êi häc ph¶i biÕt x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña hä, biÕt ®Æt vÞ trÝ cña m×nh
vµo vÞ trÝ cña ng­êi häc ®Ó cã thÓ cïng chia sÎ khã kh¨n vui, buån víi ng­êi häc. Qua ®ã
t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng­êi häc chñ ®éng, m¹nh d¹n trong häc tËp.
Kü n¨ng ®Þnh vÞ cña ng­êi d¹y cßn thÓ hiÖn ë chç biÕt x¸c ®Þnh ®óng kh«ng gian vµ
thêi gian giao tiÕp. BiÕt chän thêi ®iÓm më ®Çu, ®iÓm dõng, tiÕp tôc vµ kÕt thóc qu¸ tr×nh
giao tiÕp sao cho hiÖu qu¶, kh«ng l·ng phÝ thêi gian vµ c«ng søc.
Kü n¨ng ®Þnh vÞ lµ kü n¨ng x©y dùng nh÷ng néi dung chñ yÕu cña kü n¨ng ®äc c¸c dÊu
hiÖu bªn ngoµi cña ng­êi häc. §äc ®óng, ®o¸n ®óng ®­îc c¸c ®Æc ®iÓm cña ng­êi häc sÏ
x¸c ®Þnh ®óng vÞ trÝ cña mçi bªn.
Muèn cã ®­îc c¸c kü n¨ng trªn, ng­êi d¹y ph¶i rÌn luyÖn nhiÒu trong ho¹t ®éng s­
ph¹m. Ph¶i tiÕp xóc rÊt nhiÒu lÇn víi ng­êi häc míi cã thÓ cã ®­îc ch©n dung t©m lý ®óng
vÒ hä. Nãi cô thÓ h¬n lµ ph¶i tÝch lòy kinh nghiÖm trong ho¹t ®éng thùc tiÔn gi¸o dôc.
d/ Kü n¨ng ®iÒu chØnh, ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh giao tiÕp s­ ph¹m
ViÖc ®iÒu khiÓn vµ ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh giao tiÕp diÔn ra rÊt phøc t¹p v× cã rÊt nhiÒu
thµnh phÇn t©m lý tham gia, tr­íc hÕt lµ ho¹t ®éng nhËn thøc, tiÕp theo tr¹ng th¸i c¶m xóc
råi ®Õn hµnh vi øng xö.
§Ó ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh m×nh vµ ng­êi häc, ng­êi d¹y ph¶i cã kh¶ n¨ng lµm chñ
®­îc nhËn thøc, th¸i ®é vµ hµnh vi øng xö cña m×nh, biÕt ®äc ®­îc c¸c dÊu hiÖu biÓu c¶m ë
ng­êi häc. NghÜa lµ ph¶i biÕt nh×n, biÕt nghe c¸c biÓu c¶m ®ã. V× thÕ, cã thÓ thÊy kü n¨ng
®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh giao tiÕp thÓ hiÖn ë c¸c kü n¨ng thµnh phÇn sau.
i/ Kü n¨ng quan s¸t b»ng m¾t
CÇn ph¸t hiÖn b»ng m¾t nh÷ng thay ®æi vÒ cö chØ, ®iÖu bé, nÐt mÆt cña ng­êi häc. §Æc
biÖt sù vËn ®éng cña ®«i m¾t, t­ thÕ ngåi cña ng­êi häc. Nh÷ng dÊu hiÖu nµy cho ta biÕt
tr¹ng th¸i t©m lý cña ng­êi häc kh¸ chÝnh x¸c. Tõ ®ã ng­êi d¹y cã nh÷ng t¸c ®éng ®iÒu
chØnh phï hîp víi ®Æc ®iÓm ng­êi häc h¬n.
ii/ Kü n¨ng nghe ng­êi häc nãi
Ng­êi d¹y biÕt tËp trung ý thøc hoÆc ph©n phèi chó ý ®óng møc ®Ó nghe cho râ ng­êi
häc nãi nh÷ng g×. §Ó l¾ng nghe ®óng nh÷ng ®iÒu ng­êi häc nãi, ng­êi d¹y cÇn dµnh tÊt c¶
sù chó ý cho ng­êi nãi, kh«ng thµnh kiÕn víi ng­êi häc.
Lu«n nh×n th¼ng vµo ng­êi häc, cã nh÷ng cö chØ, nh÷ng hµnh vi biÓu c¶m phï hîp víi
nh÷ng néi dung mµ ng­êi häc tr×nh bµy. Cè g¾ng b¾t kÞp suy nghÜ cña ng­êi häc khi hä
nãi, tuyÖt ®èi kh«ng ng¾t lêi ng­êi nãi.
Cè g¾ng ph©n biÖt c¸i ®óng, c¸i sai trong nh÷ng ®iÒu ng­êi häc nãi ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸
kh¸ch quan nh÷ng ®iÒu ng­êi häc nãi.
iii/ Kü n¨ng xö lý th«ng tin
Khi ®· tiÕp thu ®­îc th«ng tin, ®iÒu quan träng lµ ng­êi d¹y ph¶i xö lý ®­îc c¸c th«ng
tin ®ã. §ã lµ hiÓu vÒ th«ng tin ®ã nh­ thÕ nµo, sö dông vµo viÖc g× vµ ph¶n øng nh­ thÕ nµo
víi th«ng tin ®ã. VÝ dô khi thÊy ng­êi häc ngåi ng©y ng­êi kh«ng ghi bµi, ng­êi d¹y hiÓu
biÓu hiÖn ®ã nh­ thÕ nµo vµ sÏ ph¶n øng thÕ nµo víi biÓu hiÖn ®ã cña nguêi häc. Kü n¨ng
nµy rÊt cÇn v× nã gióp ng­êi d¹y cã ph¶n øng phï hîp víi nh÷ng ®iÒu m×nh hiÓu vÒ ng­êi
häc, ®Æc ®iÓm ng­êi häc vµ t×nh huèng s­ ph¹m.
iiii/ Kü n¨ng ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh giao tiÕp
§©y lµ kü n¨ng phøc hîp dùa trªn 3 kü n¨ng nªu trªn. Kü n¨ng ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh
lµ kü n¨ng ®­a qu¸ tr×nh giao tiÕp s­ ph¹m ®¹t tíi ®Ých mong muèn.
Kü n¨ng ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh thÓ hiÖn ë thµnh phÇn cô thÓ: BiÕt lµm chñ tr¹ng th¸i
c¶m xóc cña b¶n th©n ®Ó tù ®iÒu khiÓn ®iÒu chØnh ®­îc b¶n th©n cho phï hîp víi yªu cÇu
35
cña ho¹t ®éng s­ ph¹m. BiÕt sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn giao tiÕp phï hîp víi yªu cÇu cña néi
dung vµ hoµn c¶nh giao tiÕp, ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh giao tiÕp ®¹t kÕt qu¶. BiÕt ®iÒu khiÓn,
®iÒu chØnh ng­êi häc tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh giao tiÕp, h­íng vµo c¸c néi dung chñ
yÕu cÇn trao ®æi vµ dÉn d¾t ng­êi häc ®i ®óng h­íng ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých giao tiÕp.
e/ Kü n¨ng sö dông ph­¬ng tiÖn giao tiÕp
Còng nh­ giao tiÕp nãi chung, giao tiÕp s­ ph¹m còng ®­îc thùc hiÖn b»ng hai ph­¬ng tiÖn
ng«n ng÷ vµ phi ng«n ng÷. §Æc biÖt khi tr×nh bµy bµi gi¶ng, gi¸o viªn ph¶i lµm chñ ®­îc
c¸c ph­¬ng tiÖn giao tiÕp cña m×nh míi cã thÓ thu ®­îc hiÖu qu¶ nh­ mong ®îi.
i/ ViÖc sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷.
Trong mét giê gi¶ng, nguêi d¹y kh«ng chØ sö dông duy nhÊt mét ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷
mµ th­êng sö dông c¶ ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ vµ phi ng«n ng÷. Nh­ng cã thÓ t¸ch viÖc sö
dông ng«n ng÷ ®Ó hiÓu râ h¬n vÒ kü n¨ng sö dông ng«n ng÷ cña ng­êi d¹y.
Khi sö dông ng«n ng÷, ng­êi d¹y th­êng sö dông c¶ hai d¹ng ng«n ng÷ nãi vµ ng«n
ng÷ viÕt. Khi nãi, ng­êi d¹y cã thÓ sö dông h×nh thøc ®éc tho¹i hoÆc ®èi tho¹i.
Víi h×nh thøc ®éc tho¹i, ng­êi d¹y tr×nh bµy bµi gi¶ng cho ng­êi häc nghe. Møc ®é
hiÓu bµi cña ng­êi häc phô thuéc c¸ch tr×nh bµy cña ng­êi d¹y. NÕu ng­êi d¹y ®¶m b¶o
c¸c yªu cÇu sau th× sÏ n©ng cao ®­îc hiÖu qu¶ giê d¹y:
+ DÔ hiÓu, m¹ch l¹c, râ rµng, chuÈn x¸c
+ Giµu h×nh ¶nh, diÔn c¶m, dÔ nhí, hÊp dÉn
+ Néi dung bµi gi¶ng sóc tÝch, nhiÒu th«ng tin
+ §¶m b¶o ®­îc tÝnh khoa häc, hîp lý, hÖ thèng trong bµi gi¶ng
+ KiÕn thøc míi, kh¸i niÖm míi cÇn liªn hÖ gÇn gòi víi ®êi sèng hiÖn thùc
+ Lµm chñ lêi nãi vÒ c¸c ph­¬ng diÖn dïng tõ, ®iÒu khiÓn ng÷ ®iÖu, giäng nãi
+ HiÓu s©u s¾c néi dung tr×nh bµy vµ biÕt kÝch thÝch sù chó ý cña ng­êi häc
Nãi tãm l¹i ng­êi d¹y ph¶i biÕt biÕn ng«n ng÷ viÕt trong gi¸o tr×nh, tµi liÖu, s¸ch gi¸o
khoa thµnh ng«n ng÷ nãi cña ng­êi d¹y ®Ó ng­êi häc thuËn lîi trong lÜnh héi.
Bªn c¹nh ng«n ng÷ ®éc tho¹i, ng­êi d¹y cßn ph¶i sö dông ng«n ng÷ ®èi tho¹i. Ng«n
ng÷ ®èi tho¹i cÇn ®¹t ®­îc c¸c yªu cÇu sau:
- C©u hái vµ tr¶ lêi ng¾n gän, dÔ hiÓu, cã néi dung râ rµng
- N»m trong mét ng÷ c¶nh cô thÓ
- NÕu kh«ng tr¶ lêi ®­îc hÑn ®èi t­îng giao tiÕp sÏ t×m hiÓu tr¶ lêi sau.
§Ó gi¶m bít sù c¨ng th¼ng trong häc tËp ë ng­êi häc, ng«n ng÷ ®èi tho¹i cÇn thùc hiÖn
®­îc c¸c chøc n¨ng sau:
- KÝch thÝch tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng nhËn thøc vµ t­ duy ë ng­êi häc
- Thay ®æi kh«ng khÝ t©m lý trong líp häc b»ng mét t¸c ®éng hµi h­íc cã thÓ
Bªn c¹nh ng«n ng÷ nãi, ng­êi d¹y cßn sö dông ng«n ng÷ viÕt ®Ó giao tiÕp. Víi ng­êi
d¹y th× chñ yÕu lµ ng«n ng÷ viÕt trªn b¶ng hoÆc chiÕu trªn mµn h×nh. Dï ë h×nh thøc nµo
còng cÇn cã ch÷ viÕt râ rµng, v¨n phong m¹ch l¹c ®Ó ng­êi häc dÔ theo dâi, dÔ ghi chÐp khi
cÇn thiÕt.
ii/ ViÖc sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn phi ng«n ng÷.
ViÖc sö dông ph­¬ng tiÖn giao tiÕp phi ng«n ng÷ nh­ cö chØ, ®iÖu bé, ¸nh m¾t, nô c­êi,
t­ thÕ, d¸ng ®i... thùc sù ph¶i lµ mét nghÖ thuËt sao cho ®¹t c¸c yªu cÇu sau:
Hµnh vi, cö chØ ph¶i phï hîp víi nh©n c¸ch mÉu mùc cña nhµ gi¸o
C¸c thµnh phÇn phi ng«n ng÷ ph¶i hµi hßa phï hîp víi ng­êi häc, t×nh huèng, néi dung
vµ môc ®Ých giao tiÕp
Khi sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn giao tiÕp phi ng«n ng÷ cÇn tù nhiªn, ch©n thµnh, ®óng víi
b¶n chÊt vµ yªu cÇu cña nhµ gi¸o
BiÕt c¸ch biÓu c¶m ®óng víi thiÖn chÝ cña ng­êi d¹y dµnh cho ng­êi häc.
Trang phôc cña ng­êi d¹y phï hîp víi yªu cÇu cña ho¹t ®éng s­ ph¹m. §¶m b¶o tÝnh
m« ph¹m cña trang phôc.
Kü n¨ng sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn giao tiÕp võa mang tÝnh khoa häc, võa mang tÝnh
nghÖ thuËt. BiÕt sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn giao tiÕp chÝnh lµ mét ®iÒu kiÖn lµm chñ qu¸ tr×nh
36
giao tiÕp s­ ph¹m ®Ó qu¸ tr×nh giao tiÕp s­ ph¹m ®¹t hiÖu qu¶ cao, hoµn thµnh chøc n¨ng
cña nã trong ho¹t ®éng s­ ph¹m.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. A.N. Lª«nchiev: Ho¹t ®éng - giao tiÕp - nh©n c¸ch. NXB Gi¸o dôc. Hµ Néi, 1989.
2. Ph¹m Minh H¹c, Lª Khanh, TrÇn Träng Thuû: T©m lÝ häc - TËp I. NXB Gi¸o dôc. Hµ
Néi, 1988.
3. TrÇn ThÞ TuyÕt Oanh (chñ biªn), Ph¹m Kh¾c Ch­¬ng, Ph¹m ViÕt V­îng, NguyÔn V¨n
DiÖn, Lª Trµng §Þnh: Gi¸o dôc häc tËp 2- NXB §HSP 2005
4. M.Reuchlin: T©m lÝ häc ®¹i c­¬ng - TËp I, II. NXB ThÕ giíi. Hµ Néi, 1995.
5. NguyÔn Th¹c vµ Ph¹m Thµnh NghÞ: T©m lý häc s­ ph¹m ®¹i häc- NXB Gi¸o dôc 1992
6. TrÇn Träng Thuû (chñ biªn): Bµi tËp thùc hµnh t©m lÝ häc. NXB Gi¸o dôc. Hµ Néi 1990.
7. NguyÔn Xu©n Thøc vµ BM TLH§C: T©m lý häc ®¹i c­¬ng. NXB §HSP Hµ Néi 2007
8. T×m hiÓu LuËt Gi¸o dôc 2005, NXB Gi¸o dôc 2005
9. Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 1998.
10. NguyÔn Quang UÈn, TrÇn H÷u LuyÕn, TrÇn Quèc Thµnh: T©m lÝ häc ®¹i c­¬ng. NXB
Gi¸o dôc. Hµ Néi, 1997.
11. Ph¹m ViÕt V­îng: Gi¸o dôc häc- NXB DDHSP 2008

37