Ch­¬ng 2

øng dông di truyÒn häc trong

c¶i thiÖn gièng c©y rõng
 2.1. §Æc ®iÓm sinh tr­ëng vµ
ph¸t triÓn cña c©y rõng
2.1.1. §Æc ®iÓm sinh tr­ëng
• Vßng ®êi (chu k× sèng) th­êng kÐo dµi
• Sinh tr­ëng cña c©y rõng phô thuéc nhiÒu vµo ®iÒu
kiÖn sinh sèng vµ do mét hÖ ®a gen qui ®Þnh
• Qu¸ tr×nh sinh tr­ëng cña c©y rõng th­êng g¾n víi hÖ
sinh th¸i rõng
Rõng trång mì, bå ®Ò, tr¸m tr¾ng sau 10 n¨m c©y
ngõng sinh tr­ëng; ë rõng tù nhiªn cã nh÷ng c©y sau 10-
20 n¨m vÉn cßn t¨ng tr­ëng kh¸.
2.1.2. §Æc ®iÓm ph¸t triÓn
a) §Æc ®iÓm ra hoa kÕt qu¶ cña c©y rõng
• C©y rõng sau mét thêi gian dµi míi ra hoa kÕt qu¶
• Sù h×nh thµnh hoa chia lµm 3 giai ®o¹n:

+ ChuyÓn ho¸ c¸c tÕ bµo sinh d­ìng sang tÕ

bµo sinh s¶n ë ®Ønh sinh tr­ëng.
+ Ph©n ho¸ tiÕp tôc c¸c tÕ bµo sinh s¶n míi
h×nh thµnh.
+ C¸c tÕ bµo nµy ph¸t triÓn thµnh mét hoa
hoµn chØnh
2.1.2. §Æc ®iÓm ph¸t triÓn
 ¶nh h­ëng cña c¸c nh©n tè m«i tr­êng ®Õn sù ra
hoa kÕt qu¶ cña c©y:
+ ¸nh s¸ng
+ NhiÖt ®é
+ L­îng m­a
 Chu kú sai qu¶
b) Ph­¬ng thøc vµ t¸c nh©n thô phÊn
 ë c©y rõng, giao tö ®ùc vµ c¸i cã thÓ ®­îc h×nh
thµnh trªn cïng mét c¸ thÓ (®¬n tÝnh cïng gèc) ,
thËm chÝ trªn cïng mét hoa (l­ìng tÝnh) hoÆc trªn c¸c
c©y kh¸c nhau (®¬n tÝnh kh¸c gèc)
 Ph­¬ng thøc thô phÊn chñ yÕu cña phÇn lín c¸c
loµi c©y rõng lµ thô phÊn chÐo (giao phÊn chÐo).
 C©y l¸ kim thô phÊn chñ yÕu nhê giã, c©y l¸ réng
chñ yÕu nhê c«n trïng vµ chØ mét sè Ýt loµi c©y
rõng tù thô phÊn
Cã 3 kiÓu thô phÊn chÝnh
 Thô phÊn ngÉu nhiªn
 Thô phÊn lùa chän theo kiÓu gen
 Thô phÊn lùa chän theo kiÓu h×nh
2.1.3. TÝnh chÊt quÇn x· vµ quÇn thÓ cña c©y
rõng

• QuÇn x· thùc vËt rõng

• QuÇn thÓ: QuÇn thÓ lµ ®¬n vÞ sinh s¶n cña loµi

Ph©n biÖt gi÷a 2 quÇn thÓ:

+ Chóng c¸ch li sinh s¶n do nhiÒu nguyªn

nh©n kh¸c nhau (®Þa lÝ, sinh th¸i,...)

+ §é lín cña quÇn thÓ nghÜa lín trong viÖc

duy tr× vµ ph¸t triÓn quÇn thÓ
2.1.4. §Æc ®iÓm ph©n bè cña c©y rõng
 Ph©n bè theo chiÒu cao

 Ph©n bè theo chiÒu ngang

 Mçi loµi cã ph©n bè trªn nhiÒu vïng ®Þa lý kh¸c

nhau vµ h×nh thµnh nªn c¸c nhãm c¸ thÓ thÝch nghi
2.2. Nh÷ng biÕn dÞ th­êng gÆp ë c©y rõng

2.2.1. TÝnh ®a d¹ng tù nhiªn cña c¸c loµi c©y rõng

 Loµi sinh vËt: Theo Vavil«p th× loµi lµ mét hÖ
thèng phøc t¹p vÒ sinh lÝ vµ h×nh th¸i, bao gåm
nhiÒu loµi phô, ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn trªn mét khu
vùc ph©n bè cã c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr­êng nhÊt ®Þnh
 C¸c loµi c©y rõng, ®Æc biÖt lµ c©y rõng nhiÖt
®íi, rÊt phong phó vµ ®a d¹ng
2.2.2. BiÕn dÞ d­íi loµi
 Trªn c¸c vïng sinh th¸i hÑp kh¸c nhau trong khu
ph©n bè kh¸c nhau cña loµi, qua qu¸ tr×nh chän läc tù
nhiªn vµ thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn sèng riªng cña
m×nh, cã thÓ xuÊt hiÖn c¸c biÕn dÞ d­íi loµi. C¸c
biÕn dÞ nµy cã thÓ lµ biÕn dÞ di truyÒn hoÆc lµ
biÕn dÞ kh«ng di truyÒn (biÕn dÞ kiÓu h×nh).
Chóng ta chØ xem xÐt c¸c biÕn dÞ di truyÒn;
 C¸c ®Æc ®iÓm cña quÇn thÓ dÔ bÞ thay ®æi
theo nh÷ng biÕn ®æi vÒ ®Þa lÝ
2.2.2. BiÕn dÞ d­íi loµi
 C¸c nh©n tè chÝnh ¶nh h­ëng ®Õn sù h×nh thµnh
c¸c chñng ®Þa lÝ
- KÝch th­íc khu ph©n bè tù nhiªn cña loµi
- Sù ®a d¹ng ®Þa lÝ cña khu ph©n bè tù nhiªn
- Møc ®é biÕn ®æi vÒ ®iÒu kiÖn ®Þa lÝ
 Mét sè qui luËt chung cña biÕn dÞ ®Þa lÝ ë c¸c
loµi c©y gç
+ BiÕn dÞ theo nhiÖt ®é, ®é Èm vµ chu k× quang: theo h­íng
B¾c-Nam.
+ BiÕn dÞ theo møc khÝ hËu lôc ®Þa: §«ng-T©y.
+ BiÕn dÞ theo ®é cao
2.2.2. BiÕn dÞ d­íi loµi
o KiÓu sinh th¸i: BiÕn dÞ sinh th¸i (c¸c kiÓu sinh
th¸i) ®­îc h×nh thµnh do t¸c dông tæng hîp cña c¸c
nh©n tè sinh th¸i ë c¸c n¬i sèng cô thÓ thuéc c¸c vïng
kh¸c nhau trong khu ph©n bè cña loµi qua nhiÒu thÕ
hÖ.
o C¸c kiÓu sinh th¸i kh¸c nhau cña mét loµi th­êng
kh¸c nhau vÒ tèc ®é sinh tr­ëng, kh¶ n¨ng chèng chÞu
c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr­êng bÊt lîi (nãng, h¹n, rÐt...),
h×nh th¸i vµ chÊt l­îng th©n c©y, thµnh phÇn ho¸
häc vµ tÝnh chÊt vËt lÝ cña gç,...
o BiÕn dÞ c¸ thÓ
2.2.3. Sö dông c¸c lo¹i biÕn dÞ trong c¶i thiÖn
gièng c©y rõng
 Tõ sù ®a d¹ng vÒ loµi cña thùc vËt rõng tiÕn
hµnh chän loµi c©y phï hîp cho tõng vïng sinh th¸i
cô thÓ vµ tõng môc ®Ých kinh doanh cô thÓ
 Sau sù ®a d¹ng vÒ loµi th× nh÷ng hiÖn t­îng ®a
d¹ng vÒ xuÊt xø trong néi bé loµi cã ý nghÜa rÊt lín
trong c¶i thiÖn gièng c©y rõng
 C¸c loµi c©y rõng còng nh­ c¸c biÕn dÞ ®Þa lÝ
cña chóng cßn ®­îc sö dông trong viÖc lai t¹o ®Ó cho
c¸c c©y lai cã ­u thÕ lai hoÆc tæ hîp c¸c biÕn dÞ cã
lîi vµo c¬ thÓ c©y lai
2.2.3. Sö dông c¸c lo¹i biÕn dÞ trong c¶i thiÖn
gièng c©y rõng
Trong c¶i thiÖn gièng c©y rõng, sö dông biÕn dÞ c¸
thÓ d­íi hai h×nh thøc:
- Chän c©y tréi råi tõ ®ã kh¼ng ®Þnh c©y ­u viÖt.
Sau ®ã nh©n gièng ®­a vµo s¶n xuÊt ®¹i trµ.
- Dùa trªn c¸c qui luËt di truyÒn ®Ó lai gièng c¸c c¸
thÓ tèt nhÊt vÒ c¸c c¸ thÓ kh¸c nhau ®Ó t¹o ra c¸c c¸
thÓ lai cã c¸c ®Æc ®iÓm di truyÒn mong muèn.
-VÝ dô: C¸ thÓ tréi vÒ sinh tr­ëng x C¸ thÓ tréi vÒ
chÊt l­îng gç  c©y lai sinh tr­ëng kh¸ vµ cã chÊt l­îng
gç tèt.
2.3. øng dông di truyÒn häc trong c¶i thiÖn gièng
c©y rõng

 B­íc ®Çu tiªn cña mét ch­¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng
lµ chän läc nh÷ng loµi c©y vµ xuÊt xø cña chóng phï
hîp nhÊt cho tõng vïng cô thÓ. B­íc nµy ®Çu t­ kh«ng
lín nh­ng hiÖu qu¶.

 B­íc kÕ tiÕp lµ chñ ®éng t¹o ra c¸c gièng míi tõ c¸c

loµi, c¸c xuÊt xø ®· ®­îc chän läc. B­íc nµy ®ßi hái
ph¶i ®Çu t­ nhiªï h¬n vµ nÕu thµnh c«ng sÏ mang l¹i
hiÖu qu¶ lín. (Xem xÐt b­íc hai)
2.3.1. Lai gièng

 Lai gièng tù nhiªn

 Lai gièng nh©n t¹o

2.3.1. Lai gièng

 Nguyªn t¾c chung chän c©y bè mÑ ®Ó lai

- C¨n cø vµo môc ®Ých g©y gièng, ®Æc ®iÓm di truyÒn

c¸c tÝnh tr¹ng, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ ®Æc ®iÓm sinh lÝ,
sinh ho¸ vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña nguyªn liÖu ban ®Çu ®Ó chän
c©y lµm bè mÑ

- C©y lÊy h¹t phÊn (c©y bè) th­êng lµ c©y mang ®Æc ®iÓm
di truyÒn mong muèn, khoÎ m¹nh, cã tÝnh di truyÒn æn
®Þnh. C©y mÑ th­êng chän nh÷ng c©y cã tÝnh di truyÒn dao
®éng m¹nh

- Cã thÓ chän c¶ c©y bè vµ mÑ ®Òu lµ c©y ngo¹i lai (cã

tÝnh di truyÒn dao ®éng m¹nh) ®Ó t¹o ra c©y lai cã tÝnh di
truyÒn dao ®éng m¹nh nªn dÔ båi d­ìng, chän läc ®Þnh h­íng
2.3.1. Lai gièng
 C¸c ph­¬ng thøc lai gièng
C¨n cø vµo møc ®é hä hµng cã thÓ lai nh©n t¹o
thµnh hai lo¹i:
- Lai gÇn: Lai gièng gi÷a c¸c c¸ thÓ cã quan hÖ hä hµng
gÇn gòi nh­ c¸c c¸ thÓ trong cïng mét dßng, mét chñng,
mét loµi,...Trong lai gÇn, c©y lai th­êng cã tÝnh di truyÒn
æn ®Þnh. V× vËy, th­êng ®­îc ¸p dông ®Ó cñng cè c¸c
tÝnh tr¹ng mong muèn cña gièng c©y.
- Lai xa: Lai gi÷a c¸c c¸ thÓ thuéc c¸c loµi, c¸c chi, thËm
chÝ c¸c hä kh¸c nhau. Lai xa nÕu thµnh c«ng th­êng t¹o ra ­
u thÕ lai ë c©y lai: c©y lai cã søc sèng m¹nh vµ sinh tr­ëng
tèt h¬n c©y bè mÑ.
2.3.1. Lai gièng
• Theo Gustafson, cã 3 d¹ng ­u thÕ lai:
- ¦u thÕ lai vÒ h×nh thÓ: c©y lai sinh tr­ëng nhanh,
sinh khèi lín h¬n so víi c©y bè mÑ;
- ¦u thÕ lai vÒ tÝnh thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn
sèng bÊt lîi (s©u bÖnh, h¹n...);
- ¦u thÕ lai vÒsinh s¶n: n¨ng suÊt hoa qu¶ tèt h¬n
c©y bè mÑ.
• Nh÷ng khã kh¨n khi lai xa:
- Khi lai xa th­êng khã kÕt h¹t;
- C©y trong lai xa th­êng bÊt thô.
2.3.1. Lai gièng
 Mét sè ph­¬ng ph¸p lai:
 Lai thuËn nghÞch
 Lai trë l¹i (håi giao)
 Lai kÐp
2.3.2. Sö dông sinh s¶n v« phèi

- Sinh s¶n v« phèi lµ hiÖn t­îng t¹o thµnh ph«i cña h¹t
mµ kh«ng cã sù thô tinh x¶y ra (trinh sinh) hoÆc cã
thô tinh nh­ng kh«ng x¶y ra hîp nh©n (phô sinh hoÆc
mÉu sinh). Víi kiÓu sinh s¶n nµy, c¸c tÝnh tr¹ng cña
bè hoÆc mÑ ®­îc truyÒn chÝnh x¸c cho ®êi sau;

- HiÖn t­îng nµy t­¬ng ®èi phæ biÕn ë thùc vËt.

2.3.3. Sö dông ®ét biÕn gen vµ ®a béi thÓ
 §ét biÕn gen
 Sù thay ®æi kiÓu gen mét c¸ch ®ét ngét d­íi t¸c
®éng cña ®iÒu kiÖn m«i tr­êng cùc h¹n ®Én ®Õn sù
thay ®æi m¹nh mÏ kiÓu h×nh cña sinh vËt.
 Nãi chung nÕu xö lÝ h¹t gièng víi tia bøc x¹, ho¸
chÊt ë liÒu l­îng thÊp, nßng ®é thÊp sÏ n©ng cao tØ
lÖ n¶y mÇm, kÝch thÝch sinh tr­ëng c©y con, nh­ng
víi liÒu l­îng cao th× h¹t gièng sÏ ®ét biÕn, thËm chÝ
cã thÓ chÕt.
2.3.3. Sö dông ®ét biÕn gen vµ ®a béi thÓ
 §a béi thÓ
 §a béi thÓ lµ hiÖn t­îng t¨ng sè l­îng bé nhiÔm s¾c
thÓ ®¬n béi trong tÕ bµo cña c¬ thÓ sinh vËt (3n,
4n...)
§a béi thÓ cã thÓ lµ cïng nguån hay kh¸c nguån. ë
c©y rõng, ng­êi ta quan t©m nhÊt lµ ®a béi cïng
nguån. §a béi thÓ cã thÓ lµ cã nguån gèc tù nhiªn hay
nh©n t¹o
 §a béi thÓ tù nhiªn
 §a béi thÓ nh©n t¹o