Chương 4

Chọn lọc cây trội và Khảo

nghiệm hậu thế
4.1. Vị trí của chọn lọc cây trội và Khảo
nghiệm hậu thế
 Chọn lọc cây trội là khâu quan trọng và quyết định nhất trong
quá trình cải thiện giống cây rừng (K.G. Eldridge);

 Cây trội không những là nguồn giống trực tiếp cho sản xuất mà
còn là vật liệu cho bước cải thiện giống tiếp theo;

 Chọn tốt cây trội và qua khảo nghiệm từ cây trội thì mới có thể
thu được một lượng tăng thu di truyền tối đa, nhanh và rẻ tiền và
đảm bảo nguồn vật liệu phong phú để đảm bảo tăng thu di truyền
tương lai;

 Chọn lọc cây trội và khảo nghiệm hậu thế phải được tiến hành
liên tục từ thế hệ này sang thế hệ khác để chất lượng giống ngày
càng được nâng cao.
 4.2. Một số khái niệm cơ bản

 C©y tréi dù tuyÓn (candidate plus tree) lµ c©y cã kiÓu

h×nh phï hîp víi môc tiªu chän läc ®­îc xÕp vµo ®èi t­îng ®Ó
®¸nh gi¸ tuyÓn chän.

 C©y tréi (plus tree) lµ c©y qua ®¸nh gi¸ cho thÊy cã kiÓu
h×nh ­u tréi vÒ c¸c chØ tiªu xem xÐt (tuú theo môc tiªu chän
läc) so víi c¸c c©y kh¸c trong l©m phÇn. C©y tréi ch­a ®­îc
®¸nh gi¸ vÒ mÆt b¶n chÊt di truyÒn, nh­ng kh¶ n¨ng (x¸c suÊt)
t×m ®­îc c©y cã genotype tèt vµ cã hÖ sè di truyÒn cao trong
tËp hîp c¸c c©y tréi lµ cao h¬n trong quÇn thÓ gèc.
 4.2. Một số khái niệm cơ bản
 C©y ­u viÖt (elite tree) lµ c©y tréi ®· qua kh¶o nghiÖm hËu
thÕ, ®· ®­îc chøng minh cã kh¶ n¨ng di truyÒn cho ®êi sau c¸c
tÝnh tr¹ng tèt ®· ®­îc chän läc.
C¶ c©y tréi vµ c©y ­u viÖt ®Òu cã thÓ ®­îc sö dông ®Ó x©y dùng
rõng gièng, v­ên gièng nh­ng sÏ ®em l¹i t¨ng thu kh¸c nhau.

 C©y so s¸nh hoÆc c©y kiÓm tra lµ nh÷ng c©y tèt nhÊt cßn l¹i
sau c©y tréi cã cïng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, cïng tuæi hoÆc gÇn cïng
tuæi víi c©y tréi, ®­îc sö dông lµm nÒn ®Ó x¸c ®Þnh c©y tréi.

 Ph©n sai chän läc (S) lµ sai kh¸c gi÷a trÞ sè trung b×nh cña c¸c
c¸ thÓ ®­îc chän läc (Xch) víi trÞ sè trung b×nh cña quÇn thÓ (X).
C«ng thøc tÝnh ph©n sai chän läc: S = Xch – X.
 4.2. Một số khái niệm cơ bản
 C­êng ®é chän läc
Theo Zobel: C­êng ®é chän läc lµ ®é v­ît cña trÞ sè trung b×nh cña
c¸c c¸ thÓ ®­îc chän läc so víi trÞ sè trung b×nh cña quÇn thÓ gèc
tÝnh b»ng sè lÇn sai tiªu chuÈn.

X cb  X S
i 
p p

Trong ®ã: - i: C­êng ®é chän läc

- X0 (T): §é v­ît chän läc
- Xch: TrÞ sè trung b×nh c¸c c¸ thÓ ®­îc chän läc
- X: TrÞ sè trung b×nh cña quÇn thÓ gèc
-  p: §éc lÖch chuÈn cña quÇn thÓ gèc
 4.2. Một số khái niệm cơ bản
Sè l­îng c¸ thÓ

X X 0 X ch
ChØ tiªu chän läc
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.2. Một số khái niệm cơ bản.

 Gia ®×nh (family) lµ tËp hîp c¸c c¸ thÓ sinh ra tõ
h¹t cña mét c©y mÑ vµ c©y mÑ cña chóng.

 Gia ®×nh nöa sib (half- sibs) bao gåm c¸c c¸ thÓ
cïng bè kh¸c mÑ hoÆc cïng mÑ kh¸c bè.

 Gia ®×nh c¶ sib (full-sibs) bao gåm c¸c c¸ thÓ cïng

chung bè mÑ.

Nh­ vËy khi thô phÊn tù do ta ®­îc gia ®×nh nöa sib,
thô phÊn kiÓm tra ta ®­îc gia ®×nh c¶ sib.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3. C¸c ph­¬ng ph¸p chän läc cơ bản

 Chän läc hµng lo¹t
 Kh¸i niÖm vµ s¬ ®å;
 §èi t­îng ¸p dông;
 ¦u vµ nh­îc ®iÓm.

 Chän läc c¸ thÓ

 Kh¸i niÖm vµ s¬ ®å;
 ¦u vµ nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p.

 Chän läc phèi hîp víi c¸c tÝnh tr¹ng ®éc lËp

 Chän läc kÕt hîp víi lai gièng

Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.1.Chän läc hµng lo¹t

 Kh¸i niÖm
Chän läc hµng lo¹t (Mass selection) lµ chän läc mét tËp
hîp c©y tréi theo kiÓu h×nh, sau ®ã gép chung hËu
thÕ cña chóng l¹i ®Ó so s¸nh víi gièng ®¹i trµ.

Qu¸ tr×nh chän läc cã thÓ xÈy ra nhiÒu lÇn cho ®Õn
khi nµo ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ mong muèn míi dõng l¹i. Sè
lÇn chän läc theo ph­¬ng ph¸p nµy th­êng tõ 1-3 lÇn.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.1.Chän läc hµng lo¹t

 S¬ ®å chän läc hµng lo¹t
QuÇn thÓ xuÊt
ph¸t
H¹t gép chung lÇn 1

Kh¶o nghiÖm lÇn

1
H¹t gép chung lÇn 2
QuÇn thÓ ®­îc
chän lÇn 1
Gièng ®¹i trµ
Kh¶o nghiÖm lÇn Gièng ®­îc chän
2…
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.1.Chän läc hµng lo¹t

 §èi t­îng ¸p dông
Chän läc hµng lo¹t th­êng ®­îc ¸p dông cho rõng thuÇn loµi, cïng
mËt ®é, c¸c biÖn ph¸p l©m sinh t¸c ®éng nh­nhau hoÆc kh¸c nhau
kh«ng ®¸ng kÓ, ®iÒu kiÖn lËp ®Þa thuÇn nhÊt.
 ¦u ®iÓm
- Chän läc hµng lo¹t Ýt tèn kÐm, dÔ ¸p dông, Ýt tèn diÖn tÝch thÝ
nghiÖm vµ nhanh chãng ®em l¹i kÕt qu¶;
- Chän läc hµng lo¹t lµ b­íc ®Çu chän läc lµm cho tÝnh ®ång ®Òu
cña gièng t¨ng lªn;
- Chän läc hµng lo¹t cã hiÖu qu¶ tèt khi môc tiªu cña chän läc lµ
nh÷ng ®Æc tÝnh võa cã lîi cho ng­êi, võa cã lîi cho c©y (nh­ tÝnh
chèng chÞu víi ®iÒu kiÖn bÊt thuËn).
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.1.Chän läc hµng lo¹t

 Nh­îc ®iÓm

- Nh­îc ®iÓm lín nhÊt cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ kh«ng x¸c ®Þnh ®­
îc tÝnh di truyÒn cña c¸c tÝnh tr¹ng mong muèn cña tõng c©y
tréi nªn kh«ng tÝch luü vµ cñng cè ®­îc nh÷ng biÕn dÞ tèt. Qua
chän läc vµi lÇn th× quÇn thÓ trë nªn ®ång ®Òu nªn hiÖu qu¶
cña ph­¬ng ph¸p nµy kÐm dÇn.

- §èi víi nh÷ng tÝnh tr¹ng Ýt chÞu sù kiÓm tra cña kiÓu gen (nh­
c¸c tÝnh tr¹ng sè l­îng) th× viÖc ¸p dông ph­¬ng ph¸p nµy khã
lßng ®em l¹i hiÖu qu¶ mong muèn.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.1.Chän läc hµng lo¹t

 C¸c møc ®é cña chän läc

- Chän läc c­êng ®é thÊp

+ TiÕn hµnh ë khu rõng non, chuyÓn hãa thµnh rõng gièng;
+ Chän läc c©y tèt (40-60% ban ®Çu), tØa th­a c©y xÊu;
+ Còng cã thÓ ¸p dông ë rõng s¶n xuÊt s¾p khai th¸c. Lóc khai
th¸c chõa l¹i c©y lÊy gièng 70 – 100 c©y/ha.
+ Rõng th«ng ë Thôy §iÓn: c©y gi÷ l¹i kho¶ng 70 c©y/ha.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.1.Chän läc hµng lo¹t

 C¸c møc ®é cña chän läc
- Chän läc c­êng ®é cao:
+ Chän läc c©y tréi cÈn thËn vµ tØ mØ. 1 ha chØ chän 1 vµi c©y;
+ Thu thËp h¹t gièng cña nh÷ng c©y tréi ®Ó x©y dùng rõng gièng
hoÆc sö dông trång rõng s¶n xuÊt;
+ Shelbourne (1967) chän läc cho loµi Th«ng Pinus radiata ®Ó
chän ra 626 c©y tréi cho 626 khu, mçi khu réng 1,2ha  c­êng ®é
chän läc t­¬ng øng lµ 1 c©y/1,2ha.
+ T¹i New Zealand, trong thËp niªn 1950, c¸c nhµ chän gièng c©y
rõng còng ®· tiÕn hµnh chän läc cho loµi P. radiata ®Ó chän ra 12
c©y tréi trªn 8.000ha.
Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc ¸p dông cho rõng thµnh thôc hoÆc gÇn thµnh
thôc.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.1.Chän läc hµng lo¹t.

 C¸c møc ®é cña chän läc
- Chän läc ©m tÝnh:
+ Chän läc ©m tÝnh lµ d¹ng ¸p dông cña chän läc hµng lo¹t cho
v­ên ­¬m: Lo¹i bá nh÷ng c©y xÊu, kh«ng ®¹t tiªu chuÈn xuÊt v­ên.
ViÖc chän läc nµy gãp phÇn t¹o ra rõng trång cã n¨ng suÊt cao
h¬n vµ cã chÊt l­îng ®ång ®Òu h¬n;
+ Trong thùc tÕ trªn mét ®èi t­îng cô thÓ th× ®Ó qu¸ tr×nh chän
läc ®­îc liªn tôc ng­êi ta th­êng sö dông c¸c 3 d¹ng chän läc (chän
läc ©m tÝnh, chän läc c­êng ®é thÊp vµ chän läc c­êng ®é cao).
Sau mçi giai ®o¹n chän läc th× chÊt l­îng c©y cßn l¹i ®Òu ®­îc
n©ng cao.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.2.Chän läc c¸ thÓ

 Kh¸i niÖm

Chän läc c¸ thÓ (Individual selection) lµ ph­¬ng ph¸p chän läc ®i kÌm víi
viÖc kiÓm tra hËu thÕ theo tõng c¸ thÓ (c©y tréi) riªng biÖt. Ph­¬ng ph¸p
chän läc nµy cßn cã tªn gäi kh¸c lµ chän läc theo gia ®×nh (family
selection).

Ph­¬ng ph¸p chän läc theo gia ®×nh bao gåm hai kiÓu chän läc:
- Chän gia ®×nh tèt: So s¸nh c¸c gia ®×nh c©y tréi víi gièng ®¹i trµ vµ so
s¸nh gi÷a c¸c gia ®×nh ®Ó ®Ó chän ra gia ®×nh tèt.
- Sau khi t×m ®­îc gia ®×nh tèt th× tiÕn hµnh chän läc c¸ thÓ trong c¸c gia
®×nh tèt ®ã.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.2.Chän läc c¸ thÓ

 S¬ ®å chän läc c¸ thÓ
C©y tréi 1 C©y tréi 2 C©y tréi 3 C©y tréi
4

H¹t ®Ó riªng lÇn 1

Đối
chứng
(đài trà)

Lo¹i bá Lo¹i bá

H¹t ®Ó riªng lÇn 2

Đối
Lo¹i bá chứng
(đài trà)
Lo¹i bá Lo¹i bá
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.2.Chän läc c¸ thÓ

 ¦u ®iÓm
- Næi bËt nhÊt cña ph­¬ng ph¸p chän läc c¸ thÓ kiÓm tra ®Çy
®ñ tÝnh di truyÒn cña c¸c tÝnh tr¹ng mong muèn cho tõng c¸
thÓ trong c¸c ®êi sau. V× vËy cã thÓ tÝch luü vµ cñng cè c¸c
biÕn dÞ tèt, gièng c©y ®· qua chän läc cã phÈm chÊt di
truyÒn ®­îc c¶i thiÖn râ rÖt, h¬n h¼n ph­¬ng ph¸p chän läc
hµng lo¹t;
- Ph­¬ng ph¸p nµy vÉn ph¸t huy t¸c dông tèt trong viÖc chän läc
c¸c tÝnh tr¹ng Ýt chÞu sù kiÓm tra chÆt chÏ cña kiÓu gen (cã
hÖ sè di truyÒn thÊp), c¸c tÝnh tr¹ng võa lîi cho ng­êi vµ võa lîi
cho c©y.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.2.Chän läc c¸ thÓ

 Nh­îc ®iÓm
- Ph­¬ng ph¸p chän läc nµy kh¸ phøc t¹p, ®ßi hái ®Çu t­ nhiÒu
c«ng søc, ®Êt thÝ nghiÖm, thêi gian t¹o gièng dµi...

- §èi víi c©y giao phÊn nÕu tiÕn hµnh chän läc c¸ thÓ liªn tôc
sÏ lµm t¨ng hiÖn t­îng giao phèi gÇn, ¶nh h­ëng ®Õn søc sèng
cña gièng.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.3.Chän läc kÕt hîp víi c¸c tÝnh tr¹ng

®éc lËp
 Kh¸i niÖm
ViÖc chän läc c©y tréi ®­îc tiÕn hµnh ®ång thêi theo
mét sè tÝnh tr¹ng chñ yÕu ®éc lËp nhau gäi lµ chän
läc ®éc lËp (Indenpendent culling).
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.3.Chän läc kÕt hîp víi c¸c tÝnh tr¹ng

®éc lËp
 S¬ ®å
C©y ®­îc chän
TÝnh tr¹ng A
C©y bÞ lo¹i bá

TA
TA: Ng­ìng cña tÝnh tr¹ng A

TB: Ng­ìng cña tÝnh tr¹ng B

TB TÝnh tr¹ng B
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.3.Chän läc kÕt hîp víi c¸c tÝnh tr¹ng

®éc lËp
 VÝ dô
 Khi chän läc cho c©y Mì (Mangletia glauca) víi môc ®Ých lµm nguyªn
liÖu giÊy sî t¹i Khu Trung t©m ®ång b»ng B¾c bé, Lª §×nh Kh¶, Hoµng
Thanh Léc (1990) nhËn thÊy hai tÝnh tr¹ng sinh tr­ëng vµ tØ träng gç kh«ng
cã t­¬ng quan víi nhau nªn cã thÓ ¸p dông chän ®éc lËp ®Ó chän ra nh÷ng
c©y mì võa sinh tr­ëng nhanh, võa cã tØ träng gç lín.
 Tuy nhiªn do c¸c tÝnh tr¹ng chän läc lµ ®éc lËp nhau nªn x¸c xuÊt t×m ®­îc
c©y thÓ hiÖn ®ång thêi c¸c tÝnh tr¹ng ®ã lµ rÊt thÊp. Gi¶ sö kh¶ n¨ng t×m
®­îc c©y sinh tr­ëng nhanh trong quÇn thÓ lµ 1/100 vµ c©y cã tû träng gç lín
lµ 1/100 th× kh¶ n¨ng t×m ®­îc c©y võa sinh tr­ëng nhanh võa cã tû träng gç
lín lµ 1/100 x 1/100 = 1/10000 (= x¸c suÊt cña hai sù kiÖn ®éc lËp).
 §«i lóc v× nh÷ng lý do nhÊt ®Þnh ng­êi ta ph¶i tiÕn hµnh chän läc riªng rÏ
tõng tÝnh tr¹ng mét c¸ch lÇn l­ît: C¶i thiÖn tÝnh tr¹ng nµy xong míi ®Õn
tÝnh tr¹ng kh¸c. Chän läc nh­ vËy gäi lµ chän tr­íc sau (tandem selection).
Trong thùc tÕ s¶n xuÊt l©m nghiÖp th× ph­¬ng ph¸p nµy Ýt khi ®­îc ¸p dông.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.4.Chän läc kÕt hîp víi lai gièng

 Chän läc c¸c c©y bè mÑ víi môc tiªu ®­îc ®Æt ra ngay
tõ ®Çu. C¸c c©y bè mÑ th­êng lµ thuéc c¸c chñng kh¸c
nhau (cïng loµi hoÆc kh¸c loµi) nh­ng cã kh¶ n¨ng thô
phÊn ®­îc víi nhau. C©y bè (mÑ) kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i
tréi vÒ tÊt c¶ c¸c tÝnh tr¹ng mong muèn;
 Lai chóng víi nhau ®Ó t¹o c©y lai;
 Chän läc trªn quÇn thÓ c©y lai ®Ó t×m c©y lai võa
mang ®Çy ®ñ c¸c tÝnh tr¹ng mong muèn, võa thÓ hiÖn ­
u thÕ lai;
Nghiªn cøu ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nh©n gièng sinh d­ìng
®Ó t¹o ra hµng lo¹t c¸c b¶n sao ®­a vµo s¶n xuÊt ®¹i trµ.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.3.4.Chän läc kÕt hîp víi lai gièng

 Ph­¬ng ph¸p nµy ®· ®­îc ¸p dông cho mét sè ®èi t­îng vµ
®· thu ®­îc hiÖu qu¶ cao. §iÓn h×nh lµ c¸c phÐp lai E.
grandis x E. urophylla, P. attenata x P. taeda, L. decidua
x L. leptolepis,....
 Ph­¬ng ph¸p nµy gÆp trë ng¹i lín lµ khã t¹o thµnh tæ
hîp lai (do kh¸c loµi,...), hoÆc nÕu t¹o ®­îc th× con lai
bÊt thô nªn ph¶i nh©n gièng sinh d­ìng. Tuy nhiªn nÕu
thùc hiÖn thµnh c«ng th× sÏ cã ý nghÜa c¶i thiÖn gièng
to lín;
 §©y lµ mét h­íng cÇn chó träng trong c¶i thiÖn gièng
c©y rõng hiÖn ®¹i.
Xp0 (T )

4.4. C¸c nguyªn t¾c chung khi chän läc

c©y tréi
4.4.1. C¸c chØ tiªu chän läc vµ ®¸nh gi¸ c©y tréi ph¶i phï hîp víi môc ®Ých
kinh doanh
 Môc ®Ých kinh doanh kh¸c nhau th× hÖ thèng c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ t­¬ng øng sÏ kh¸c nhau.

Mục tiêu Chỉ tiêu đánh giá

- Lấy nhựa Sản lượng và chất lượng nhựa
- Lấy gỗ Tăng trưởng về thể tích, chiều cao dưới
cành, tỷ trọng gỗ…
- Lấy quả (hạt) Sản lượng và chất lượng quả, nhân hạt
- Cải tạo đất Sinh khối bộ rễ, khả năng cố định đạm, hàm
lượng đạm trong lá…
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.4. C¸c nguyªn t¾c chung khi chän läc

c©y tréi
4.4.1. C¸c chØ tiªu chän läc vµ ®¸nh gi¸ c©y tréi ph¶i
phï hîp víi môc ®Ých kinh doanh
 C¸c chØ tiªu chän läc tèt nhÊt nªn lµ c¸c chØ tiªu cã
liªn quan trùc tiÕp ®Õn môc ®Ých chän läc;
 VÝ dô: Chän loµi th«ng nhùa;
 Bªn c¹nh c¸c tÝnh tr¹ng chän läc ph¶i phï hîp víi môc
tiªu kinh tÕ, ®Ó viÖc chän läc ®em l¹i hiÖu qu¶ th×
c¸cchØ tiªu chän läc (c¸c tÝnh tr¹ng xem xÐt) cßn ph¶i
chÞu sù kiÓm tra chÆt chÏ cña kiÓu di truyÒn (Zobel,
1984).
 4.4. C¸c nguyªn t¾c chung khi chän läc
c©y tréi
4.4.2. C©y tréi ph¶i cã ®é v­ît (vÒ chØ tiªu chän läc)
cÇn thiÕt so víi gi¸ trÞ trung b×nh cña quÇn thÓ
§é v­ît cµng cao th× c©y tréi cµng cã gi¸ trÞ. Nãi chung
c©y tréi ph¶i cã ®é v­ît so víi trÞ sè trung b×nh cña
l©m phÇn 2 - 3 lÇn ®é lÖch chuÈn;

T  X  (2  3) x
T: ChØ tiªu cÇn ®¸nh gi¸ cña c©y tréi
X : TrÞ sè trung b×nh cña l©m phÇn cã c©y tréi
 x: §é lÖch chuÈn
Xp0 (T )

4.4. C¸c nguyªn t¾c chung khi chän läc

c©y tréi
4.4.3. Tiªu chuÈn khu rõng chän läc c©y tréi
Rõng ®Ó chän läc c©y tréi nªn lµ rõng thuÇn lo¹i, ®ång tuæi vµ
cã hoµn c¶nh ®ång ®Òu;
Rõng chän läc nªn ë tuæi thµnh thôc c«ng nghÖ hoÆc gÇn
thµnh thôc vÒ c«ng nghÖ;
Kinh nghiÖm ë mét sè n­íc cho thÊy nÕu hÖ sè t­¬ng quan khi
®¸nh gi¸ ë tuæi khai th¸c lµ 1,0 th× ë ®é tuæi 1/2 lu©n kú khai
th¸c sÏ lµ 0,8; ë ®é tuæi 1/3 lu©n kú lµ 0,7 vµ ë 1/5 lu©n kú lµ
0,5. Nh­vËy viÖc ®¸nh gi¸ cµng gÇn tuæi thµnh thôc c«ng nghÖ
bao nhiªu th× cµng cã gi¸ trÞ bÊy nhiªu (Lª §×nh Kh¶, 1992);
Xp0 (T )

4.4. C¸c nguyªn t¾c chung khi chän läc

c©y tréi
4.4.3. Tiªu chuÈn khu rõng chän läc c©y tréi
§èi víi rõng th«ng nhiÖt ®íi ph¶i cã tuæi tèi thiÓu lµ 13 đến 20 n¨m, b¹ch
®µn cã thÓ chØ sau 3 n¨m lµ cã thÓ tiÕn hµnh chän läc c©y tréi (theo Zobel);
 Rõng chän läc ph¶i cã sinh tr­ëng trªn trung b×nh;
 Khu rõng chän c©y tréi ph¶i cïng hoÆc t­¬ng tù vÒ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa víi
nh÷ng khu vùc dù ®Þnh trång rõng;
 Rõng chän c©y tréi ch­a bÞ khai th¸c, ch­a bÞ chÆt chän nÕu ®èi víi c©y lÊy
gç, ch­a bÞ khai th¸c qu¶ trong n¨m ®èi víi c©y lÊy qu¶;
 DiÖn tÝch tèi thiÓu cña ®¸m rõng chän läc c©y tréi: nãi chung chØ nªn
chän c©y tréi trong quÇn thô nhá ®Ó gi¶m bít nh÷ng c©y dù tuyÓn, nh­ng
ph¶i ®iÒu tra kh¶o s¸t trªn toµn bé ®¸m rõng mét c¸ch tØ mØ ®Ó kh«ng bá
qua c¸c c©y xuÊt s¾c.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.5. Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ c©y tréi

4.5.1. Tiªu chuÈn chän c©y
lÊy gç
 C¸c chØ tiªu chÝnh:
- §­êng kÝnh
- ChiÒu cao
- ChiÒu cao d­íi cµnh
- §é hÑp cña t¸n l¸
 C¸c chØ tiªu kh¸c:
- §é th¼ng cña th©n
- Gãc ph©n cµnh: cµng lín
cµng tèt
- Cµnh nh¸nh: cµng nhá cµng
tèt
- T×nh h×nh s©u bÖnh…

 C¸c chØ tiªu nµy th­êng ®­îc ®¸nh gi¸ b»ng ph­¬ng ph¸p cho ®iÓm.
 §èi víi c©y lÊy gç cñi th× chØ tiªu chÝnh vÉn lµ khèi l­îng gç vµ nhiÖt
l­îng (th­êng t­¬ng quan thuËn víi tØ träng gç), trong khi ®ã yªu cÇu vÒ
h×nh d¹ng th©n c©y l¹i kh«ng quan träng nh­®èi víi c©y lÊy gç.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.5. Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ c©y tréi

4.5.2. Tiªu chuÈn chän c©y lÊy qu¶
 C¸c chØ tiªu chÝnh
- Träng l­îng qu¶, h¹t
- TØ lÖ nh©n trong qu¶
- S¶n l­îng hoa qu¶ / c©y
- Hµm l­îng c¸c chÊt môc ®Ých trong qu¶ / nh©n
 4.5. Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ c©y tréi
4.5.2. Tiªu chuÈn chän c©y lÊy qu¶
 VÝ dô
C©y Së tèt nhÊt cña ta chän ®­îc cã tØ lÖ h¹t trong qu¶ lµ 42,8%; tØ lÖ
nh©n kh« trong h¹t lµ 31,3% vµ hµm l­îng dÇu trong nh©n lµ 46,7%
(NguyÔn Hoµng NghÜa vµ §oµn thÞ BÝch, 1990). Trong lóc ®ã gièng Së h­
¬ng gi¸ng ë Hå Nam, Trung Quèc cã c¸c chØ tiªu t­¬ng øng 62,8%; 65,7%;
53,8%. V× thÕ gièng Së cña Trung Quèc nµy sÏ cã ý nghÜa kinh tÕ rÊt lín
®èi víi n­íc ta.
Nghiªn cøu cña ViÖn c©y c«ng nghiÖp vÒ c©y TrÈu Monata cho thÊy s¶n l­
îng qu¶ cã t­¬ng quan chÆt chÏ víi sè hoa c¸i / tæng sè hoa cña mçi c©y. V×
thÕ ng­êi ta cã thÓ chän c¸c c©y trÈu tréi vÒ s¶n l­îng qu¶ th«gn qua chØ tiªu
lµ tØ lÖ nµy. C©y tréi th­êng cã tØ lÖ hoa c¸i tõ 85% trë lªn.
Khi tiÕn hµnh chän t¹i rõng c©y tréi th­êng biÓu hiÖn lµ nh÷ng c©y cã t¸n
sum xuª, cã nhiÒu chïm qu¶, qu¶ lín cã nhiÒu h¹t, h¹t lín vµ cã vá h¹t máng.
 4.5. Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ c©y tréi
4.5.3. Chän c©y tréi ®Ó lÊy c¸c s¶n phÈm chuyªn dïng kh¸c
 §èi víi c©y ®Ó lÊy l¸ ®Ó ch­ng cÊt tinh dÇu (nh­ Mµng tang, B¹ch ®µn
chanh,...) hoÆc lµm thøc ¨n trong ch¨n nu«i (D©u t»m, Keo dËu,...) th× tiªu
chuÈn tæng hîp lµ l­îng s¶n phÈm lÊy ra tõ mét c©y (khèi l­îng l¸ x hµm l­îng
chÊt chiÕt xuÊt) ph¶i cao;
 §èi víi c¸c c©y lÊy nhùa: s¶n l­îng nhùa vµ chÊt l­îng nhùa;

 C¸c nghiªn cøu trong n­íc vÒ c©y Th«ng nhùa còng nh­ c¸c nghiªn cøu ë Liªn
X« (cò) vÒ c©y Th«ng Ch©u ¢u ®Ò ucho thÊy trong l©m phÇn kho¶ng 30 -
40% sè l­îng c©y cã s¶n l­îng nhùa trung b×nh, chØ cã 1 - 4% sè c©y cã nhiÒu
nhùa. V× vËy nÕu chän theo tÝnh tr¹ng s¶n l­îng nhùa th× sÏ ®em l¹i t¨ng thu
rÊt cao.
 Chóng ta còng cÇn thËn träng khi sö dông c¸c chØ tiªu gi¸n tiÕp liªn quan
®Õn sinh tr­ëng vµ h×nh th¸i cña c©y. VÝ dô nhu Th«ng.
 §èi víi c¸c c©y cho vá nh­ QuÕ (lÊy tinh dÇu), Chiªu liªu (lÊy tamin)... th×
c¸c chñ tiªu cÇn chó ý lµ sinh tr­ëng ®­êng kÝnh vµ chiÒu cao, ®é dµy cña vá
c©y, tØ lÖ libe trong vá, hµm l­îng c¸c chÊt cÇn thiÕt (tinh dÇu, ta min...).
 4.5. Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ c©y tréi
4.5.4. Chän c©y chèng s©u bÖnh vµ c¸c ®iÒu kiÖn
m«i tr­êng bÊt lîi
- Møc ®é bÞ h¹i cña d­íi t¸c ®éng cña c¸c ®iÒu kiÖn bÊt lîi;
- T×nh h×nh sinh tr­ëng ph¸t triÓn cña c©y vµ n¨ng suÊt c¸c s¶n
phÈm môc ®Ých trong ®iÒu kiÖn m«i tr­êng bÊt lîi;
- C¸c ®Æc ®iÓm gi¶i phÈu h×nh th¸i, sinh ho¸, sinh lý cã liªn
quan víi tÝnh chèng chÞu:
+ §Æc tÝnh sinh lý: c­êng ®é tho¸t h¬i n­íc qua l¸, ®é Èm
c©y hÐo, ®é nhît nguyªn sinh chÊt,... (kh¶ n¨ng chÞu h¹n).
+ §Æc tÝnh sinh ho¸: hµm l­îng Proline, 3 - Caren,
absixic acid,....
+ §Æc tÝnh h×nh th¸i gi¶i phÈu: mËt ®é khÝ khæng, ®é
dµy cña tÇng cutin, l«ng s¸p,....
 4.6. Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c©y tréi

4.6.1. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra thèng kª

4.6.2. Ph­¬ng ph¸p c©y so s¸nh
4.6.3. Ph­¬ng ph¸p ®­êng håi quy
4.6.1. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra thèng kª

4.6.1.1. C¸ch tiÕn hµnh: Gåm 3 b­íc

B­íc 1: S¬ th¸m toµn bé khu rõng dù ®Þnh chän c©y
tréi
- Thu thËp c¸c th«ng tin vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn;
- Chän c©y tréi dù tuyÓn.
 4.6.1. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra thèng kª
B­íc 2: LËp « tiªu chuÈn vµ ®o ®Õm x¸c ®Þnh c¸c ®Æc tr­
ng mÉu
- ¤ tiªu chuÈn: ¤ tiªu chuÈn kh«ng nªn qu¸ lín, th­êng sö dông « cã
diÖn tÝch 100m2 víi sè c©y trong « kho¶ng tõ 50 - 60 c©y. Tæng diÖn
tÝch c¸c « tiªu chuÈn chiÕm tõ 3 - 5% tæng diÖn tÝch cña khu rõng.
- X¸c ®Þnh c¸c ®Æc tr­ng mÉu:
+ ChiÒu cao
+ §­êng kÝnh th©n c©y
+ §­êng kÝnh t¸n
+ T×nh h×nh s©u bÖnh
+ Gãc ph©n cµnh, sè l­îng cµnh trªn 1 t¸n c©y
+ §é th¼ng cña th©n c©y, ®é thon cña th©n c©y
4.6.1. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra thèng kª
B­íc 3: X¸c ®Þnh c©y tréi
- §Çu tiªn lµ x¸c ®Þnh c©y tréi vÒ nh÷ng chØ tiªu chÝnh
råi sau ®ã tiÕp tôc ®¸nh gi¸ nh÷ng c©y ®ã theo c¸cchØ tiªu
cßn l¹i;
- Nh÷ng c©y cã ®é v­ît 2 - 3 lÇn ®é lÖch chuÈn cña chØ
tiªu chän läc ®­îc xem lµ c©y tréi;

Xch  X + 2  3x

- Trong sè c¸c c©y tréi dù tuyÓn, t×m vµ ®¸nh dÊu c©y

tréi trªn thùc ®Þa còng nh­trªn s¬ ®å
 4.6.1. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra thèng kª
4.6.1.2. ¦u nh­îc ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông
- ¦u ®iÓm: §©y lµ ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c©y tréi cã
®é chÝnh x¸c cao v× cã c¬ së kho¸ häc râ rµng .
- Nh­îc ®iÓm: §èi víi nh÷ng c©y n»m ngoµi « tiªu
chuÈn ®­îc chän theo tiªu chuÈn tÝnh cho « tiªu chuÈn
th× chÞu mét sai sè nhÊt ®Þnh.
- §iÒu kiÖn ¸p dông: ¸p dông ®Ó chän c©y tréi ë rõng
trång ®ång tuæi, nªn cã ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh t­¬ng ®èi
®ång nhÊt. Ph­¬ng ph¸p nµt kh«ng nh÷ng thÝch hîp
cho viÖc chän c©y lÊy gç mµ cßn ®­îc ¸p dông réng r·i
cho viÖc chän c©y lÊy c¸c s¶n phÈm kh¸c.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.6.2. Ph­¬ng ph¸p c©y so s¸nh

4.6.2.1. C¸ch tiÕn hµnh: gåm 3 b­íc

B­íc 1: S¬ th¸m toµn bé khu rõng
B­íc 2: Chän c©y tréi dù tuyÓn
- V¹ch tuyÕn ®iÒu tra;
- X¸c ®Þnh c©y tréi dù tuyÓn b»ng m¾t th­êng.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.6.2. Ph­¬ng ph¸p c©y so s¸nh

B­íc 3: X¸c ®Þnh c©y tréi b»ng ph­¬ng ph¸p c©y so
s¸nh
- Tõ c©y tréi dù tuyÓn x¸c ®Þnh 5 c©y so s¸nh quanh
c©y tréi dù tuyÓn víi b¸n kÝnh 25 – 30 m;
- §o c¸c chØ tiªu cÇn nghiªn cøu;
- §¸nh gi¸: c¨n cø vµo “§é v­ît”, cho ®iÓm c¸c chØ tiªu
kh¸c (®é th¼ng, kh¶ n¨ng tØa cµnh, t¸n c©y…)
- Nguyªn t¾c cho ®iÓm: ®iÓm “0”, thªm ®iÓm hoÆc
bít ®iÓm khi gi¸ trÞ c©y dù tuyÓn lÇn l­ît “=“, “>” vµ
“<“ c©y so s¸nh.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.6.2. Ph­¬ng ph¸p c©y so s¸nh

4.6.2. ¦u vµ nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p
 ¦u ®iÓm:

- X¸c ®Þnh c©y tréi trùc tiÕp trªn thùc ®Þa;

- T­¬ng ®èi dÔ thùc hiÖn.

 Nh­îc ®iÓm: ViÖc x¸c ®Þnh c©y tréi dù tuyÓn phô

thuéc vµo kü x¶o vµ kinh nghiÖm cña ®iÒu tra nªn ®é
chÝnh x¸c cña ph­¬ng ph¸p nµy phô thuéc rÊt lín vµo
chñ quan cña ®iÒu tra viªn.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.6.3. Ph­¬ng ph¸p ®­êng håi quy

Ph­¬ng ph¸p nµy th­¬ng ®­îc ¸p dông cho rõng trång hçn lo¹i, kh«ng
®ång tuæi, kh«ng cïng mËt ®é hoÆc lµ rõng tù nhiªn.

B­íc 1: LËp ®­êng håi quy cho mçi tÝnh tr¹ng chän läc theo tuæi
hoÆc cÊp tuæi cho mçi cÊp ®Êt hoÆc c¸c d¹ng lËp ®Þa riªng biÖt.
- Nh÷ng tÝnh tr¹ng thÝch hîp ®Ó dïng ph­¬ng ph¸p ®­êng håi qui th­
êng liªn quan ®Õn tèc ®é sinh tr­ëng nh­D, H, V,...
- §­êng håi qui ®­îc x©y dùng dùa trªn kho¶ng 50 c©y. Ta xem nh­®­
êng håi qui lµ ®­êng biÓu diÔn c¸c trÞ sè trung b×nh cña quÇn thÓ
theo tuæi c©y;
- Nh÷ng c©y n»m trªn ®­êng håi qui lµ c©y ë møc trung b×nh, c©y ë
d­íi ®­êng håi qui lµ c©y kÐm, c©y ë trªn ®­êng håi qui mét kho¶ng
nhÊt ®Þnh chÝnh lµ c©y tréi.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.6.3. Ph­¬ng ph¸p ®­êng håi quy

B­íc 2: X¸c ®Þnh c©y tréi dùa vµo ®­êng håi qui.
- TiÕn hµnh x¸c ®Þnh c©y tréi dù tuyÓn;
- §o D, H,... (c¸c chØ tiªu chän läc ®· xem xÐt) vµ tuæi c©y.
- Tuæi c©y ®­îc x¸c ®Þnh th«ng qua vßng n¨m b»ng c¸ch sö
dông khoan t¨ng tr­ëng. NÕu vßng n¨m kh«ng râ rµng th× dïng
nh÷ng c©y mäc lÉn trong quÇn thô cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc vßng
n¨m råi dïng ph­¬ng ph¸p ngo¹i suy ®Ó x¸c ®Þnh ®­îc tuæi c©y
®­îc nghiªn cøu.
- BiÓu diÔn c©y tréi dù tuyÓn trªn ®å thÞ (theo tõng chØ tiªu).
Nh÷ng c©y n»m trªn ®­êng håi qui mét kho¶ng nhÊt ®Þnh (tuú
theo yªu cÇu vÒ ®é v­ît cho mçi chØ tiªu) th× ®­îc xem lµ c©y
tréi (vÒ chØ tiªu t­¬ng øng) (xem ®å thÞ).
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.6.3. Ph­¬ng ph¸p ®­êng håi quy

ChØ tiªu chän läc
A
A
B

a
Cây A: Cây trội Tuæi
Cây B: cây trung bình c©y
Cây C: Cây kém
 4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ

4.7.1. Kh¸i niÖm

- C©y tréi ®­îc chän läc chØ míi th«ng qua kiÓu h×nh
(P) mµ kiÓu h×nh lµ kÕt qu¶ c¶ sù t¸c ®éng tæng hîp gi÷a kiÓu
di truyÒn (G) víi ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh (E) vµ tuæi c©y (A).
P = G + E +A
- Kh¶o nghiÖm hËu thÕ lµ so s¸nh hËu thÕ cña tõng
c©y tréi víi gièng ®¹i trµ vµ víi bè mÑ ®Ó kiÓm tra tÝnh di
truyÒn vÒ c¸c tÝnh tr¹ng mong muèn cña chóng. Kh¶o nghiÖm
hËu thÕ th«ng qua c©y sinh d­ìng (c©y chiÕt, c©y hom,...) gäi
lµ kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ

4.7.2. C¸c tham sè di truyÒn

§Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng di truyÒn cña c¸c tÝnh
tr¹ng mong muèn cña c©y tréi ng­êi ta th­êng sö dông c¸c
tham sè di truyÒn sau:
- Kh¶ n¨ng tæ hîp (Combining ability)
- HÖ sè di truyÒn (Heriability coefficient)
- T¨ng thu di truyÒn (Genetic gain)
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ

4.7.2.1. Kh¶ n¨ng tæ hîp (Combining ability)
 Kh¶ n¨ng tæ hîp lµ kh¶ n¨ng t­¬ng ®èi cña sinh vËt truyÒn ®¹t ­
u thÕ di truyÒn cho ®êi sau th«ng qua sinh s¶n h÷u tÝnh.
Cã hai lo¹i kh¶ n¨ng tæ hîp:
- Kh¶ n¨ng t«e hîp chung (General combining ability - GCA) lµ
kh¶ n¨ng t­¬ng ®èi cña sinh vËt truyÒn ®¹t ­u thÕ di truyÒn cho
®êi sau qua giao phèi víi c¸c c¸ thÓ cïng loµi.
- Kh¶ n¨ng tæ hîp riªng (Specific combining ability - SCA) lµ
kh¶ n¨ng t­¬ng ®èi cña sinh vËt truyÒn ®¹t ­u thÕ di truyÒn cho
®êi sau khi giao phèi tõng c¸ thÓ riªng biÖt cïng loµi, hay nãi
c¸ch kh¸c lµ kh¶ n¨ng tæ hîp cña tõng c¸ thÓ cïng loµi riªng biÖt.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ

4.7.2.1. Kh¶ n¨ng tæ hîp (Combining ability)
 VÝ dô: : Gi¸ trÞ c¸c chØ tiªu sinh tr­ëng cña c©y kh¶o nghiÖm hËu thÕ

C©y bè
C©y
C©y TB
mÑ C©y 2 C©y 3 C©y 4
1
C©y 5 9 17 12 14 13
C©y 6 10 16 12 10 12
C©y 7 11 20 10 15 14
C©y 8 14 15 6 17 13
TB 11 17 10 14 TB k.nghiÖm
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ

4.7.2.1. Kh¶ n¨ng tæ hîp (Combining ability)
GCA cña c©y bè 2:
GCA = TB hËu thÕ cña c©y bè 2 - Tb kh¶o nghiÖm
GCA = 17 - 13 = +4
SCA cña cÆp bè mÑ 3 vµ 6 (cÆp 3x6):
SCA3x6 = TrÞ sè quan s¸t cña hËu thÕ 3x6 - (Tb kh¶o
nghiÖm + GCA3 + GCA6)
= 12 - (13 - 3 - 1) = +3
(GCA3 = 10- 13 = -3; GCA6 = 12 - 13 = -1)
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ

4.7.2.1. Kh¶ n¨ng tæ hîp (Combining ability)
 ý nghÜa vµ c¸ch sö dông 2 lo¹i kh¶ n¨ng tæ hîp trong kh¶o
nghiÖm hËu thÕ:
- GCA: C©y bè hoÆc c©y mÑ cã GCA d­¬ng sÏ cho hËu thÕ trªn trung b×nh
cña quÇn thÓ. Ng­îc l¹i nÕu GCA ©m th× hËu thÕ sÏ d­íi møc trung b×nh cña
quÇn thÓ. ý nghÜa di truyÒn häc cña GCA lµ nã ph¶n ¸nh gi¸ trÞ di truyÒn
céng gép (a®itive genetic value) cña c©y bè (c©y mÑ), cã nghÜa lµ ph¶n ¸nh
phÇn genotype cña c©y bè (mÑ) truyÒn l¹i cho ®êi sau bÊt kÓ nã lai víi c©y
nµo kh¸c trong quÇn thÓ.
§èi víi v­ên gièng thÕ hÖ 1 th× th­êng sö dông chØ sè GCA.
- SCA: ChØ sè nµy gióp ta bè trÝ c¸c dßng trong v­ên gièng ®Ó cã ®­îc hËu
thÕ tèt nhÊt. ý nghÜa di truyÒn häc cña SCA lµ ph¶n ¸nh ho¹t ®éng tréi cña
gen (dominance gene action) vµ ho¹t ®éng t­¬ng t¸c gen (epistatic gene action).
ChØ sè SCA th­êng ®­îc sö dông trong v­ên gièng cã sù thô phÊn cã kiÓm tra.
 4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ

4.7.2. HÖ sè di truyÒn (Heriability coefficient)

 Kh¸i niÖm: HÖ sè di truyÒn ký hiÖu lµ h2 lµ ®¹i l­îng biÓu
thÞ kh¶ n¨ng truyÒn ®¹t mét tÝnh tr¹ng nµo ®ã cña sinh vËt tõ
thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c.
 C«ng thøc chung biÓu thÞ hÖ sè di truyÒn:

2 VG
h 
Trong ®ã: Vgen
V : biÕn ®éng cña kiÓu
G P
VP: biÕn ®éng cña kiÓu h×nh
 4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ
4.7.2. HÖ sè di truyÒn (Heriability coefficient)
 Th«ng th­êng 0<h2<1. HÖ sè di truyÒn cµng gÇn 1,0 th×
tÝnh tr¹ng xem xÐt cµng chÞu sù chi phèi m¹nh mÏ cña
kiÓu gen.
 Ng­êi ta th­êng ph©n biÖt hÖ sè di truyÒn theo nghÜa
réng vµ hÖ sè di truyÒn theo nghÜa hÑp:
- HÖ sè di truyÒn theo nghÜa réng (H2) lµ phÇn biÕn di chung do
c¸c ph©n tè di truyÒn g©y nªn so víi tæng biÕn dÞ theo kiÓu h×nh.
- HÖ sè di truyÒn theo nghÜa hÑp (h2) lµ phÇn biÕn dÞ do c¸c
kiÓu gen tÝch luü g©y nªn so víi tæng biÕn dÞ theo kiÓu h×nh.
ChØ sè nµy th­êng thÓ hiÖn hiÖu qu¶ di truyÒn cho ®êi sau chÝnh
x¸c h¬n.
 4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ
4.7.2. HÖ sè di truyÒn (Heriability coefficient)
 C¸ch tÝnh hÖ sè di truyÒn:

Cã nhiÒu c¸ch tÝnh hÖ sè di truyÒn, d­íi d©y chØ nªu 2 c¸c

tÝnh th­êng ¸p dông trong C¶i thiÖn gièng c©y rõng:
- Ph­¬ng ph¸p t­¬ng quan: Dïng hÖ sè t­¬ng quan (r) ®Ó nãi lªn
mèi quan hÖ gi÷a c©y mÑ víi hËu thÕ cña chóng. C¸c tÝnh
tr¹ng kh¸c nhau cã thÓ cã møc ®é t­¬ng quan hËu thÕ - bè mÑ
kh¸c nhau. Squillace (1971) nghiªn cøu cho Pinus ellioti thÊy
r»ng hµm l­îng  - pinen cã hÖ sè t­¬ng quan bè mÑ - hËu thÕ lµ
r=0,79; trong lóc ®ã ®èi víi  - pinen th× hÖ sè t­¬ng quan chØ
ë møc r=0,49.
 4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ
4.7.2. HÖ sè di truyÒn (Heriability coefficient)
 C¸ch tÝnh hÖ sè di truyÒn:
- Ph­¬ng ph¸p håi qui bè mÑ - hËu thÕ:
 fx.  fy
h = 2b1 (Vidakovic, 1969)
2  fx 
N
b1 
Trong ®ã: b1: hÖ sè håi qui 2 ( fx) 2
 fx 
x: biÕn sè ®éc lËp (cña c©y mÑ) N

y: biÕn sè ®éc lËp (cña hËu thÕ)

N: tæng sè c¸ thÓ
h2: HÖ sè di truyÒn (theo nghÜa hÑp)
 Ph­¬ng ph¸p nµy th­êng dïng khi c©y mÑ thô phÊn tù do (gia ®×nh nöa Sib).
 Nghiªncøu ë c©y Mì cho thÊy ë giai ®o¹n v­ên ­¬m cã hÖ sè t­¬ng quan bè mÑ - hËu
thÕ vÒ chiÒu cao rh = 0,66; hÖ sè di truyÒn theo ph­¬ng ph¸p håi qui bè mÑ - hËu
thÕ hh2 =0,76 (Lª §×nh kh¶, 1992).
 4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ
4.7.2. HÖ sè di truyÒn (Heriability coefficient)
 C¸ch tÝnh hÖ sè di truyÒn:

- Ph­¬ng ph¸p nöa Sib: ¸p dông cho c¸c gia ®×nh nöa Sib.
Theo Wright th× hÖ sè di truyÒn theo nghÜa hÑp ®èi víi
gia ®×nh nöa Sib ®­îc tÝnh theo c«ng thøc:

2 2f
h2 
2
Trong ®ã: r : sè lÇn lÆp  2 2f
r (hoÆc bè)
: biÕn ®éng cña thµnh phÇn mÑ
: biÕn ®éng
2 do hoµn c¶nh (sai sè).
f
2
 4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ
4.7.2. HÖ sè di truyÒn (Heriability coefficient)
 C¸ch tÝnh hÖ sè di truyÒn:

- Ph­¬ng ph¸p c¶ Sib: ¸p dông cho gia ®×nh c¶ Sib.

 2f   m2  2f   m2   2fm
h2  H2 
2 2
  2f   m2   2   2f   m2   2fm
r r
Trong ®ã: : biÕn ®éng cña thµnh phÇn bè mÑ
: biÕn ®éng cña hoµn c¶nh sèng (sai sè)
2
: biÕn ®éng cñathµnh
f phÇn ph©n bè
2
r : sè lÇnlÆp
§èi víi tÝnh tr¹ng ®é th¼ng th©n
2 c©y ë populus nigra, víi bèn cÆp lai kh¸c nhau th× thÊy r»ng

hÖ sè di truyÒn theo nghÜa réng
m H2 = 0,80 vµ hÖ sè di truyÒn theo nghÜa hÑp còng lµ h2 =
0,80 (Vidakivic)
 4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ
4.7.2. HÖ sè di truyÒn (Heriability coefficient)
 C¸ch tÝnh hÖ sè di truyÒn:

- Trong kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh th× hÖ sè di truyÒn th­êng

®­îc tÝnh theo nghÜa réng vµ theo c«ng thøc:

2  c2  2
H  H  22 c
2 2
  c2   c
r
(Theo
TrongWright,
®ã: c«ng thøc cña®éng
: biÕn Burleycña
vµ dßng
Wood)v« tÝnh
(Theo Einspahr, Van Buijtenen vµ Johhansson )

: biÕn ®éng cña hoµn

 c2 c¶nh (sai sè)
r : sè lÇn2lÆp

GÇn ®©y trong c¸c kh¶o nghiÖm xuÊt xø ng­êi ta còng th­êng sö dông c«ng thøc cña Wright
®Ó ®¸nh gi¸ sù kh¸c nhau gi÷a c¸c xuÊt xø theo tõng tÝnh tr¹ng riªng biÖt
 4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ
4.7.2. HÖ sè di truyÒn (Heriability coefficient)
 ý nghÜa cña hÖ sè di truyÒn:
- HÖ sè di truyÒn cho biÕt møc ®é di truyÒn cña tõng
tÝnh tr¹ng. Th«ng qua ®ã gióp chóng ta x¸c ®Þnh ®óng
chØ tiªu chän läc. Nh÷ng tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn
cao th× viÖc chän läc theo chóng sÏ cã hiÖu qu¶ rÊt cao.
Trong tr­êng hîp tÝnh tr¹ng mong muèn cã hÖ sè di
truyÒn thÊp th× nªn kÕt hîp viÖc chän läc víi lai gièng
®Ó t¨ng hiÖu qu¶ c¶i t¹o gièng;
- HÖ sè di truyÒn lµ c¬ së cho viÖc tÝnh t¨ng thu di
truyÒn.
 4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ
4.7.3. T¨ng thu di truyÒn (Genetic gain)
 Kh¸i niÖm: T¨ng thu di truyÒn lµ phÇn t¨ng thªm vÒ
tÝnh tr¹ng mong muèn nhê ¸p dông c¸c biÖn ph¸p c¶i
thiÖn kiÓu di truyÒn.
 C«ng thøc tÝnh: G = S.h2 = i..h2
Trong ®ã: G: t¨ng thu di truyÒn
i: c­êng ®é chän läc
: ®é lÖch chuÈn
h2: hÖ sè di truyÒn
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ

4.7.3. T¨ng thu di truyÒn (Genetic gain)
 T¨ng thu tèi ®a lµ t¨ng thu kh«ng tÝnh ®Õn hiÖu
qu¶ kinh tÕ.
 T¨ng thu tèi ­u lµ t¨ng thu ®¹t ®­îc chi phÝ Ýt nhÊt.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ

4.7.3. T¨ng thu di truyÒn (Genetic gain)
 Khi ®¸nh gi¸ t¨ng thu di truyÒn cÇn l­u ý mét sè ®iÒu sau:
1) T¨ng thu mµ ta mong muèn lµ t¨ng thu tèi ­u chø kh«ng ph¶i lµ t¨ng thu tèi ®a.
2) Thêi gian cÇn thiÕt ®Ó ®¹t t¨ng thu cã tÇm quan träng hµng ®Çu vÒ mÆt kinh tÕ. V×
vËy tiªu chuÈn quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c c¶i thiÖn gièng lµ t¨ng thu,
song tiªu chuÈn kinh tÕ lµ t¨ng thu trªn mét ®¬n vÞ thêi gian.
3) Khi ®¸nh gi¸ t¨ng thu ph¶i cè g¾ng chuyÓn thµnh c¸c ®¬n vÞ tiÒn tÖ. TiÒn tÖ ho¸ lµ
c¸ch ®¸nh gi¸ ph¶n ¸nh tèt nhÊt gi¸ trÞ cña t¨ng thu. §­¬ng nhiªn, viÖc chuyÓn thµnh gi¸ trÞ
tiÒn tÖ cña mét ®¬n vÞ t¨ng thu th­êng rÊt khã kh¨n, nhÊt lµ ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng chÊt l­
îng vµ tÝnh chèng chÞu.
4) Kh«ng ¸p dông mét c¸ch mï qu¸ng sè liÖu t¨ng thu ®· cã cña loµi nµy cho loµi kh¸c, tuæi
nµy cho tuæi kh¸c, khu vùc nµy cho khu vùc kh¸c. ViÖc tÝnh to¸n t¨ng thu ph¶i xuÊt ph¸t
tõ nghiªn cøu cho loµi, ®iÒu kiÖn lËp ®Þa vµ tuæi c©y cô thÓ.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.7. Kh¶o nghiÖm hËu thÕ

4.7.3. T¨ng thu di truyÒn (Genetic gain)
5) Kh«ng ®­îc ®¸nh gi¸ t¨ng thu cho c¸c rõng s¶n xuÊt cã tuæi lín trªn c¬ së nh÷ng
kh¶o nghiÖm ë tuæi qu¸ non, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng sinh tr­ëng v× sinh tr­
ëng th­êng thay ®æi theo tuæi.
Mét sè tÝnh tr¹ng vÒ chÊt l­îng, tÝnh chèng chÞu vµ tÝnh thÝch øng cã thÓ ®­îc
®¸nh gi¸ tin cËy ë giai ®o¹n tuæi non, song còng ph¶i hÕt søc thËn träng.
6) C¸c t¨ng thu t×m kiÕm ph¶i lµ nh÷ng t¨ng thu hiÖn thùc. NhiÒu thiÖt h¹i ®·
x¶y ra ®èi víi nh÷ng cè g¾ng c¶i thiÖn gièng c©y rõng do t¨ng thu høa hÑn lín
h¬n t¨ng thu cã thÓ thùc hiÖn ®­îc.
7) §Ó thu nhËn ®­îc t¨ng thu lín cÇn chó ý sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p nh©n gièng b¶o
toµn ®­îc tÝnh di truyÒn cña c¸c biÕn dÞ ®· thu nhËn, trong ®ã ph­¬ng ph¸p nh©n
gièng sinh d­ìng (bao gåm c¶ nu«i cÊy m« ph©n sinh) cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan
träng.
Xp0 (X
T)  X S
i  cb 
p p

4.8. KÕt luËn

Tãm l¹i, chän läc c©y tréi vµ kh¶o nghiÖm hËu thÕ lµ
nh÷ng kh©u cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh trong mét ch­¬ng
tr×nh c¶i thiÖn gièng c©y rõng;
X¸c ®Þnh ®óng chØ tiªu chän läc cã hÖ sè di truyÒn cao,
b¶o ®¶m c­êng ®é chän läc cÇn thiÕt, dïng c¸c ph­¬ng
ph¸p kh¶o nghiÖm hËu thÕ vµ nh©n gièng thÝch hîp,
®ång thêi biÕt kÕt hîp chÆt chÏ víi c¸c biÖn ph¸p kü
thuËt th©m canh thÝch ®¸nh sÏ t¹o ra t¨ng thu mong
muèn trong ®êi sau, tõng b­íc n©ng cao n¨ng suÊt vµ chÊt
l­îng rõng.