Ch­¬ng 5

Rõng gièng vµ v­ên gièng

Cải thiện giống cây rừng

Bộ môn Lâm sinh – Khoa Lâm nghiệp
5.1. ý nghÜa cña rõng gièng vµ v­ên gièng
trong s¶n xuÊt l©m nghiÖp
 Cung cÊp nguån gièng cã phÈm chÊt tèt phôc vô c«ng t¸c
trång rõng ®¹i trµ;
 §¶m b¶o cung cÊp vÒ c¬ b¶n l­îng nguån gièng phôc vô c«ng
t¸c trång rõng;
 ViÖc x©y dùng vµ sö dông c¸c khu rõng gièng, v­ên gièng cã
nh÷ng ­u ®iÓm sau:
1) PhÈm chÊt di truyÒn cña c©y mÑ ®­îc c¶i thiÖn râ rÖt;
phÈm chÊt di truyÒn cña h¹t gièng ®­îc n©ng cao râ rÖt.
2) Kh«ng ngõng n©ng cao s¶n l­îng h¹t gièng còng nh­ phÈm
chÊt gieo ­¬m cña h¹t gièng.
3) Trong c¸c rõng gièng cè ®Þnh, v­ên gièng ta cã thÓ x¸c ®Þnh
chÝnh x¸c h¬n thêi vô h¹t chÝn. §iÒu nµy gióp cho viÖc dù
b¸o s¶n l­îng h¹t gièng vµ chñ ®éng trong viÖc thu h¸i.
 5.2. LÞch sö ph¸t triÓn
 §Çu thÕ kû 20, ®Ò xuÊt viÖc x©y dùng c¸c khu rõng gièng
vµ v­ên gièng.
- Vµo n¨m 1918, Sylven ®· ®Ò xuÊt viÖc x©y dùng tõ h¹t
gièng cña c¸c c¸ thÓ thuéc xuÊt xø tèt nhÊt;
- N¨m 1919 ë Malaixia ®· tiÕn hµnh x©y dùng v­ên gièng v«
tÝnh cho c©y cao su (Hevea brasiliensis);
- Vµo n¨m 1934, Syrack Larsen ®· kÕt hîp lai gièng víi nh©n
gièng sinh d­ìng ®Ó thiÕt lËp c¸c v­ên s¶n xuÊt h¹t gièng;
 Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II, nhu cÇu gç trë nªn lín h¬n tr­íc
rÊt nhiÒu nªn viÖc x©y dùng c¸c v­ên gièng ®­îc ®Èy m¹nh vµ
viÖc nghiªn cøu c¶i thiÖn gièng c©y rõng ®· cã sù liªn kÕt trªn
ph¹m vi quèc tÕ.
 §Õn ®Çu nh÷ng n¨m 80, trªn thÕ giíi cã kho¶ng 25.000 ha v­
ên gièng c¸c lo¹i. C¸c n­íc cã diÖn tÝch rõng gièng lín lµ Liªn X«
(cò), Mü, NhËt, PhÇn Lan,...
 5.2. LÞch sö ph¸t triÓn
 ë ViÖt Nam, viÖc x©y dùng rõng gièng ®· b¾t ®Çu tõ nh÷ng
n¨m 60, ®Õn nay c¶ n­íc cã kho¶ng 2000 ha rõng gièng cña c¸c lo¹i
c©y trång rõng chñ yÕu nh­Th«ng ba l¸ (Pinus khasya) L©m §ång,
Th«ng nhùa (Pinus merkusii) ë Bè Tr¹ch - Qu¶ng B×nh, Tªch
(Techtona grandis) ë §×nh Qu¸n, Keo (Acacia) vµ Mì (Manglietia
glauca) ë VÜnh Phó, B¹ch ®µn (Eucalyptus) ë B×nh §Þnh,.... Tuy
nhiªn, c¸c rõng gièng nµy chñ yÕu lµ rõng ®­îc chuyÓn hãa tõ rõng
tù nhiªn hoÆc rõng s¶n xuÊt, møc ®é c¶i thiÖn di truyÒn cßn thÊp.
ViÖc x©y dùng c¸c v­ên gièng c©y ghÐp ®ang ë giai ®o¹n ®Çu, cã
diÖn tÝch kh«ng ®¸ng kÓ so víi c¸c loµi Th«ng, B¹ch ®µn, Mì.
 Do thÊy râ tÇm quan träng cña c¶i thiÖn gièng c©y rõng ë n­íc ta
nªn th¸ng 12/1989 Bé L©m nghiÖp ®· cã quyÕt ®Þnh ban hµnh ch­
¬ng tr×nh C¶i thiÖn gièng c©y l©m nghiÖp 1990 - 1995 víi môc
tiªu lµ ®Õn n¨m 1995 cã 80% h¹t gièng ®­îc thu h¸i tõ rõng ®­îc
chuyÓn ho¸, 20% ®­îc thu tõ v­ên gièng. §Õn n¨m 2000 th× tØ lÖ
nµy lµ 50% vµ 50%.
 5.2. LÞch sö ph¸t triÓn

B¶ng 1: DiÖn tÝch v­ên gièng cña mét sè n­íc

Quốc gia Năm thống kê số Diện tích vườn giống

liệu (ha)
Liên Xô 1971 10.673
Mỹ 1971 2.550
Nhật Bản 1975 1.530
Phần Lan 1977 2.500
Thụy Điển 1977 900
Nguån: NguyÔn H÷u Huy, 1992
5.3. Rừng giống
 5.3.1. Kh¸i niÖm
Rõng gièng hay L©m phÇn gièng (Seed stands) bao gåm mét diÖn
tÝch nhÊt ®Þnh ®­îc chän cña rõng tù nhiªn, rõng trång hoÆc khu
rõng ®­îc thiÕt lËp tõ c¸c xuÊt xø tèt nhÊt ®· qua kh¶o nghiÖm ®Ó
cung c©p vËt liÖu gièng.

 Ph­¬ng thøc tuyÓn chän ¸p dông cho rõng gièng lµ chän quÇn thÓ
(chän hµng lo¹t) nªn hiÖu qu¶ vÒ t¨ng thu di truyÒn ch­a cao. BiÖn
ph¸p t¸c ®éng chñ yÕu ë c¸c rõng gièng lµ lo¹i bá c¸c kiÓu h×nh
xÊu vµ ®Ó l¹i c¸c kiÓu h×nh tèt ®Ó cho chóng giao phèi víi nhau.
Th«ng th­êng ng­êi ta cã thÓ sö dông ngay nguån h¹t tõ rõng gièng
vµo s¶n xuÊt mµ kh«ng cÇn qua kh¶o nghiÖm hËu thÕ (kh«ng
ph¶i do phÈm chÊt di truyÒn cña gièng ®­îc ®¶m b¶o mµ do yªu
cÇu cña s¶n xuÊt, tr×nh ®é cña thùc tÕ s¶n xuÊt ch­a cao). Tuy rõng
gièng chØ míi ®­îc x©y dùng dùa trªn kiÓu h×nh nh­ng chÊt l­îng h¹t
tõ rõng gièng còng ®­îc c¶i thiÖn thªm mét b­íc.
5.3.2. Thuéc tÝnh c¬ b¶n cña rõng gièng
1) H¹t gièng thu h¸i tõ ®©y cã chÊt l­îng di truyÒn tèt h¬n, phÈm
chÊt gieo ­¬m cao h¬n nh÷ng lo¹i h¹t gièng thu h¸i x« bå. §iÒu
nµy sÏ ®­îc biÓu hiÖn râ ë ngo¹i h×nh cña th©n vµ t¸n c©y còng
nh­ søc chèng chÞu c¸c ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh bÊt lîi (nh­ s©u
bÖnh h¹i,...) ë c©y ®êi sau;
2) Cã thÓ dù b¸o ®­îc mét c¸ch chÝnh x¸c h¬n n¨ng suÊt cña rõng
tõ h¹t gièng cña rõng gièng do ®· biÕt râ nguån gèc vµ n¨ng suÊt
cña c¸c c©y bè mÑ;
3) Rõng gièng lµ n¬i cung cÊp h¹t gièng kh¸ tin cËy, víi gi¸ c¶
võa ph¶i, cã thÓ ®¸p øng ®ñ vµ kÞp thêi cho s¶n xuÊt tr­íc m¾t.
Nh×n chung khi x©y dùng rõng gièng th× c¶ hai môc tiªu sè l­îng
vµ chÊt l­îng ®Òu ®­îc coi träng.
 5.3.3. C¸c lo¹i rõng gièng
 - Rõng gièng t¹m thêi
 - Rõng gièng b¸n cè ®Þnh
 - Rõng gièng cè ®Þnh
 5.3.3.1. Rõng gièng t¹m thêi

Rõng gièng t¹m thêi ®­îc x©y dùng dùa trªn c¸c l©m phÇn tréi
®· qua tuyÓn chän vµ chØ sö dông ®Ó lÊy gièng mét lÇn.

 Vµo mïa sai qu¶, khi qu¶ chÝn th× ng­êi ta chÆt h¹ c©y gièng
®Ó thu ho¹ch qu¶ (h¹t) hoÆc chõa l¹i khi khai th¸c l©m phÇn
(do qu¶ ch­a chÝn) råi chÆt h¹ ®Ó thu h¸i qu¶ (h¹t) khi qu¶ chÝn
tíi ®é thu h¸i ®­îc.

 Lo¹i rõng gièng nµy th­êng ®­îc ¸p dông cho c¸c loµi c©y cã
diÖn tÝch trång rõng hÑp, nhu cÇu vÒ h¹t gièng kh«ng nhiÒu
vµ kÕt hîp víi viÖc sö dông rõng tù nhiªn cã s½n.
 5.3.3.2. Rõng gièng b¸n cè ®Þnh

 Rõng gièng b¸n cè ®Þnh còng ®­îc x©y dùng tõ c¸c

l©m phÇn tréi ®· qua tuyÓn chän nh­ng ®Ó lÊy gièng
mét sè vô.
 Sau mçi lÊy gièng cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ch¨m
sãc ®Ó phôc håi søc sèng cho c©y mÑ;
Khi thu h¸i qu¶ ph¶i tr¸nh g©y tæn th­¬ng cho c©y
mÑ;
 Yªu cÇu ph¶i cã biÖn ph¸p tæ chøc, qu¶n lý chÆt chÏ.
 5.3.3.3. Rõng gièng cè ®Þnh
a. Rõng gièng cè ®Þnh ®­îc tuyÓn chän tõ rõng tù nhiªn hoÆc rõng
trång ®ñ tiªu chuÈn vµ ®­îc chuyÓn ho¸ th«ng qua tØa th­a di truyÒn
(genetic rouging) hay cßn gäi lµ tØa th­a chän läc.
TØa th­a di truyÒn lµ viÖc lo¹i bá cã hÖ thèng c¸c c¸ thÓ hoÆc gia
®×nh cã kiÓu gen kh«ng mong muèn.
Sè l­îng c©y tréi chõa l¹i phô thuéc vµo môc ®Ých lÊy gièng, c­êng ®é
tuyÓn chän vµ ®Æc ®iÓm sinh häc loµi c©y.
b. Rõng gièng cè ®Þnh ®­îc x©y dùng tõ c©y tréi cña c¸c xuÊt xø tèt
nhÊt. MËt ®é trång ban ®Çu vµ sè c©y chõa l¹i (mËt ®é cuèi cïng) tuú
thuéc vµo c­êng ®é tuyÓn chän vµ ®Æc ®iÓm sinh häc cña loµi c©y.
Rõng gièng cè ®Þnh cÇn ®­îc ch¨m sãc chu ®¸o, bãn ph©n ®Çy ®ñ, th­
êng xuyªn chèng s©u bÖnh h¹i vµ sù ph¸ ho¹i cña con ng­êi. Cã thÓ ¸p
dông c¸c biÖn ph¸p t¹o t¸n c©y còng nh­ c¸c biÖn ph¸p n©ng cao chÊt l­
îng h¹t gièng.
 5.3.4. §Æc ®iÓm kü thuËt cña rõng
gièng
 §é tuæi cña rõng chän lµm rõng gièng: rõng ë ®é tuæi thµnh
thôc hoÆc gÇn thµnh thôc vÒ mÆt sinh s¶n.
 §èi víi c¸c rõng gièng cè ®Þnh do ph¶i tr¶i qua tØa th­a di
truyÒn th× nªn chän khu rõng lµm rõng gièng ë ®é tuæi rõng non
hoÆc rõng sµo ®Ó cã thÓ tiÕn hµnh tØa th­a vµ viÖc tØa th­a
®em l¹i hiÖu qu¶.
 Tuæi thÝch hîp lÊy gièng mét sè loµi c©y:

Loài cây Tuổi cây giống thích hợp

Pinus caribaea và P. oocarpa 10 - 20 năm tuổi
Các loài thông phía Nam 20 - 40 năm tuổi
Bạch đàn (Eucalyptus) 7 - 12 năm tuổi
Thông nhựa (P. merkusii) > 20 năm tuổi
Keo tai tượng (A. mangium) 7 - 8 năm tuổi
Quế (Cinamomum) > 10 năm tuổi
 5.3.4. §Æc ®iÓm kü thuËt cña rõng
gièng
 Khu rõng ®­îc chän lµm rõng gièng: cã sinh tr­ëng tèt hoÆc trªn
trung b×nh, trªn ®Êt tèt, ®Þa h×nh Ýt phøc t¹p. Sè c©y xÊu d­íi
50%, c¸c c©y tréi ®­îc ph©n bè ®iÒu; c©y môc ®Ých ph¶i trªn
60%.
Trång rõng gièng: tõ c¸c xuÊt xø tèt nhÊt ®· qua kh¶o nghiÖm.
 Khu rõng gièng nªn thuËn lîi vÒ c¸c ®iÒu kiÖn kinh doanh nh­
giao th«ng, nguån n­íc, nh©n lùc,....
 DiÖn tÝch tèi thiÓu cho mét khu rõng gièng phô thuéc vµo:

- §Æc ®iÓm sinh häc cña loµi c©y (c©y l¸ kim, thô phÊn nhê
giã, th× diÖn tÝch rõng gièng tèi thiÓu lµ 5ha ®Ó ®¶m b¶o thô
phÊn chÐo gi÷a c¸c c©y trong rõng gièng).
- Nhu cÇu h¹t gièng cña ®Þa ph­¬ng
Th«ng th­êng ®Ó dÔ qu¶n lý, tr¸nh hiÖn t­îng giao phèi gÇn vµ
tr¸nh hiÖn t­îng t¹p giao víi c¸c nguån h¹t gièng bªn ngoµi th× th­
êng qui ®Þnh diÖn tÝch rõng gièng kho¶ng 4ha.
 5.3.4. §Æc ®iÓm kü thuËt cña rõng
gièng
 MËt ®é c©y trong rõng gièng: MËt ®é c©y trong rõng gièng
ph¶i ®¶m b¶o hai yªu cÇu:
- §¶m b¶o thuËn lîi cho thô phÊn chÐo.
- §¶m b¶o c¸c c©y gièng kh«ng ¶nh h­ëng lÉn nhau. Cô thÓ lµ t¸n
c©y kh«ng giao nhau (®¶m b¶o duy tr× tiÓu hoµn c¶nh rõng).

Tªn loµi c©y MËt ®é c©y trong rõng gièng

(c©y/ha)
Th«ng nhùa (P. merkusii) 400 - 450
Th«ng ®u«i ngùa (P. 500 - 600
masoni) 500 - 600
Th«ng ba l¸ (P. kesiya) 400 - 500
Mì (Mangletia glauca) 400 - 500
Bå ®Ò (Styrax tonkinensis) 500 - 600
B¹ch ®µn (Eucalyptus) 500 - 600
Phi lao (Casuarina) 350 - 400
TÕch (Techtona grandis) 350 - 400
 5.3.4. §Æc ®iÓm kü thuËt cña rõng
gièng
 Vïng c¸ch ly: Vïng c¸ch ly cã t¸c dông ng¨n c¶n sù t¹p
giao gi÷a c©y trong rõng gièng víi c¸c c©y bªn ngoµi
vµ lµm gi¶m bít c¸c søc Ðp bªn ngoµi vµo rõng gièng.
§é réng tèi thiÓu cña vïng c¸ch ly tuú thuéc vµo loµi
c©y lµm gièng. §èi víi B¹ch ®µn vïng c¸ch ly réng 500
- 1.000m, víi c¸c loµi Th«ng (Pinus) th× cÇn réng h¬n
n÷a.
 Tiªu chuÈn chän c©y gièng trong rõng gièng: T­¬ng tù
nh­tiªu chuÈn chän c©y tréi (xem ch­¬ng 3).
5.4. V­ên giống
 5.4.1. Kh¸i niÖm v­ên gièng
 NhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ v­ên gièng ®· ®­îc ®Ò xuÊt bëi c¸c nhµ
c¶i thiÖn gièng c©y rõng nh­S. Larsen (1956), J. Zobel (1958),
Barner (1972),... HiÖn nay ®Þnh nghÜa v­ên gièng cña Barner ®­
îc sö dông réng r·i nhÊt.
 Theo Barner: "V­ên gièng lµ mét diÖn tÝch nhÊt ®Þnh trång
nh÷ng c©y ­u viÖt vÒ mÆt di truyÒn, ®­îc b¶o vÖ chèng l¹i mäi
sù thô phÊn kh«ng cã kiÓm tra, ®­îc bè trÝ ch¨m sãc tèt ®Ó
cho nhiÒu hoa qu¶ vµ dÔ thu h¸i".
 HiÖn nay bªn c¹nh nh÷ng v­ên gièng cung cÊp h¹t th× cßn cã
c¸c v­ên gièng cung cÊp vËt liÖu sinh d­ìng (cµnh chiÕt, hom,
m«,...) nªn chóng ta cã thÓ hiÓu kh¸i niÖm v­ên gièng (Speed
orchards) nh­sau: V­ên gièng lµ mét diÖn tÝch nhÊt ®Þnh trång
nh÷ng c©y ­u viÖt vÒ mÆt di truyÒn, ®­îc b¶o vÖ chèng l¹i mäi
sù thô phÊn kh«ng cã kiÓm tra, ®­îc bè trÝ ch¨m sãc tèt ®Ó
cung cÊp nhiÒu vËt liÖu gièng cã chÊt l­îng cao cho s¶n xuÊt
®¹i trµ.
 5.4.2. C¸c thuéc tÝnh cña v­ên gièng

 V­ên gièng ®­îc x©y dùng tõ nh÷ng c©y ­u viÖt, lµ

nh÷ng c©y mµ b¶n chÊt di truyÒn ®· ®­îc x¸c ®Þnh râ,
­u tréi vÒ kiÓu di truyÒn;
 Sù thô phÊn trong v­ên gièng lµ sù thô phÊn cã kiÓm
tra. V× vËy tr¸nh ®­îc hiÖn t­îng giao phèi gÇn lµm
gi¶m søc sèng cña c©y ®êi sau;
 V­ên gièng ®­îc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ch¨m sãc, b¶o
vÖ ®Æc biÖt;
 VËt liÖu gièng lÊy tõ v­ên gièng ®­îc ®¶m b¶o c¶ vÒ
chÊt l­îng (phÈm chÊt di truyÒn vµ phÈm chÊt gieo ­
¬m) vµ sè l­îng.
 5.4.3. Ph©n lo¹i v­ên gièng

 C¨n cø vµo vËt liÖu gièng lÊy ra tõ v­ên gièng, ng­êi ta

ph©n thµnh 2 lo¹i v­ên gièng:
- V­ên gièng cung cÊp h¹t
- V­ên gièng cung cÊp vËt liÖu sinh d­ìng
 5.4.3.1. V­ên gièng cung cÊp h¹t

C¨n cø vµo vËt liÖu gèc x©y dùng nªn v­ên gièng ®Ó chia ra c¸c
lo¹i v­ên gièng nh­sau:
a. V­ên gièng cho h¹t ®­îc trång tõ c©y con (tõ h¹t):
 C©y con ®­îc t¹o tõ h¹t gièng cña c¸c c©y ­u viÖt, ®­îc trång
trong v­ên theo côm, mçi côm cã tõ 3 - 5 c©y con cña mét c©y
mÑ. Sau mét thêi gian th× tØa th­a chØ ®Ó l¹i mçi côm mét c©y
tèt nhÊt. Sè gia ®×nh tham gia vµo viÖc x©y dùng v­ên gièng tèi
thiÓu lµ 20 gia ®×nh.
 Trong mét sè tr­êng hîp cã thÓ chuyÓn c¸c khu kh¶o nghiÖm
hËu thÕ thµnh v­ên gièng lÊy h¹t ®Ó tiÕt kiÖm thêi gian, gi¶m
bít chi phÝ x©y dùng.
 Lo¹i v­ên gièng nµy thÝch hîp cho nh÷ng loµi c©y ra hoa sím
nh­B¹ch ®µn (Eucalyptus), Keo (Acacia), V©n sam (Piceae),....
 5.4.3.1. V­ên gièng cung cÊp h¹t
b. V­ên gièng cho h¹t ®­îc trång tõ c©y sinh d­ìng (c©y chiÕt,
c©y hom, c©y ghÐp,...):
 Lo¹i v­ên gièng nµy cã ­u ®iÓm lµ c©y gièng trong v­ên cã ®Æc
®iÓm di truyÒn gièng hÖt c©y mÑ, chãng ra hoa kÕt qu¶. V×
vËy nã thÝch hîp cho c¸c loµi c©y chËm rahoa nh­ SÕn, TÕch,
c¸c loµi Th«ng,... (sau 10 - 12 n¨m míi ra hoa kÕt qu¶).
 Lo¹i c©y sinh d­ìng th­êng ®­îc sö dông nhÊt lµ c©y ghÐp v×
trong tr­êng hîp nµy chóng ta kÕt hîp ®­îc søc sèng trÎ, khoÎ cña
gèc ghÐp vµ tÝnh ­u viÖt vÒ phÈm chÊt di truyÒn cña cµnh
ghÐp.
 Th«ng th­êng ng­êi ta bè trÝ 20 - 25 dßng v« tÝnh cho mét v­ên
gièng lo¹i nµy cì 5 ha. DiÖn tÝch cña v­ên gièng th­êng tõ 5 -
10ha.
 5.4.3.1. V­ên gièng cung cÊp h¹t
c. V­ên gièng lÊy h¹t lai:
 V­ên gièng lÊy h¹t lai lµ lo¹i v­ên gièng ®­îc trång tõ 2 loµi c©y
cã thÓ lai tù nhiªn víi nhau vµ cho ­u thÕ lai ë ®êi sau.
 H¹t gièng lai ®êi thø nh©t ®­îc sö dông vµo s¶n xuÊt. ViÖc bè
trÝ c©y, tû lÖ cña hai loµi trong v­ên c¨n cø vµo kÕt qu¶ kiÓm
tra ­u thÕ lai vµ tæ hîp lai víi môc ®Ých t¹o ®­îc nhiÒu h¹t lai.
 V­ên gièng lÊy h¹t lai gi÷a hai loµi Th«ng rông l¸ ch©u ¢u
(Larix eurolepis) vµ Th«ng rông l¸ NhËt B¶n (Larix Letolepis)
cho c©y lai cã ®é v­ît vÒ s¶n l­îng 40% so víi c©y mÑ (ë tuæi
25).
 5.4.3.1. V­ên gièng cung cÊp h¹t
d. Ng©n hµng dßng v« tÝnh (v­ên gièng nghiªn cøu):
 Ng©n hµng dßng v« tÝnh lµ n¬i tËp hîp toµn bé c¸c dßng v«
tÝnh cña c¸c c©y ­u tó. Môc ®Ých cña lo¹i v­ên gièng nµy lµ b¶o
tån, kiÓm tra mét sè l­îng lín c¸c kiÓu gen ®Ó chän ra nh÷ng
dßng v« tÝnh tèt nhÊt, s¶n xuÊt sè l­îng lín h¹t gièng cã t¨ng thu
di truyÒn tèi da.
 Ng©n hµng dßng v« tÝnh cã mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c víi v­ên
gièng:
- Sè l­îng c¸c dßng v« tÝnh trong ng©n hµng dßng v« tÝnh lín h¬n trong v­ên
gièng nhiÒu: 100 - 400 dßng tuú møc ®é biÕn dÞ cña loµi.
- Trong ng©n hµng dßng v« tÝnh mçi kiÓu gen chØ cÇn cã vµi ®¹i diÖn ®Ó
duy tr× sù ®a d¹ng di truyÒn cña loµi nªn sè c¸ thÓ trong mét dßng v« tÝnh
chØ cÇn tõ 3 ®Õn 6 c¸ thÓ.
- C¸c c©y cña mét dßng v« tÝnh ®­îc trång gÇn nhau nªn cã hiÖn t­îng giao
phèi gÇn.
- §èi víi ng©n hµng v« tÝnh kh«ng cÇn cã vïng c¸ch ly phÊn hoa.
- Ng©n hµng dßng v« tÝnh ®­îc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ nghiªm ngÆt, cã hå s¬
cho tõng c¸ thÓ trong v­ên.
5.4.3.2. V­ên gièng lÊy vËt liÖu sinh d­ìng
 V­ên gièng lÊy vËt liÖu sinh d­ìng lµ lo¹i v­ên gièng cung cÊp
c¸c vËt liÖu gièng sinh d­ìng nh­hom, cµnh ghÐp, cµnh chiÕt,....
 Kh¸c víi v­ên gièng lÊy h¹t lµ ®Ó ®¶m b¶o cho sù thô phÊn
chÐo, ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cña t¸n c©y nh»m t¨ng s¶n l­îng h¹t
gièng nªn mËt ®é trång th­a, ®èi víi lo¹i v­ên gièng nµy mËt ®é
trång kh¸ dµy (tõ 2500 - 10000 c©y/ha) v× vË liÖu gièng sinh d­
ìng ®­îc lÊy ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu. DiÖn tÝch v­ên gièng lo¹i
nµy còng kh«ng cÇn lín l¾m.
 Sau mçi ®ît lÊy vËt liÖu gièng sinh d­ìng cÇn ph¶i bãn ph©n, t­
íi n­íc vµ phun thuèc kÝch thÝch sinh tr­ëng,... ®Ó ®¶m b¶o n¨ng
suÊt cho c¸c vô sau.
5.4.3.2. V­ên gièng l©y vËt liÖu sinh d­ìng
 ¦u ®iÓm næi bËt cña lo¹i h×nh v­ên gièng nµy lµ tiÕt kiÖm ®­îc
thêi gian, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng loµi c©y rõng chËm ra hoa kÕt
qu¶. Rõng trång tõ vËt liÖu gièng sinh d­ìng tõ v­ên gièng cã n¨ng
suÊt vµ ®é ®ång ®Òu cao.
T¹i ch©u ¢u v­ên gièng cung vËt liÖu gièng sinh d­ìng ®· ®­îc ¸p
dông cho c¸c loµi D­¬ng (Populus), LiÔu (Salix). Lo¹i v­ên gièng
nµy còng ®­îc ¸p dông cho c¸c dßng v« tÝnh cã n¨ng suÊt cña c¸c
loµi Eucalyplus carnaldulansis, E. urophylia.
 §Ó x©y dùng c¸c v­ên gièng lo¹i nµy, cÇn ®Çu t­nghiªn cøu c¸c
ph­¬ng ph¸p nh©n gièng sinh d­ìng ®Ó h¹ gi¸ thµnh.
5.4.3. §Æc ®iÓm kü thuËt cña v­ên gièng
4.4.3.1. C¸c b­íc x©y dùng v­ên gièng
B­íc 1: X¸c ®Þnh môc tiªu cña viÖc x©y dùng v­ên gièng. Trªn c¬
së ®ã tiÕn hµnh chän c©y tréi ®Ó lËp v­ên gièng thÕ hÖ I (lµ
cÊp v­ên gièng chØ míi dùa trªn kiÓu h×nh).
B­íc 2: TiÕn hµnh kh¶o nghiÖm hËu thÕ hoÆc kh¶o nghiÖm
dßng v« tÝnh cña c¸c c©y tréi ®Ó x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng di truyÒn
cña c¸c tÝnh tr¹ng mong muèn, t×m ra nh÷ng c©y ­u viÖt. Trªn
c¬ së ®ã tiÕn hµnh tØa th­a di truyÒn, chØ ®Ó l¹i nh÷ng dßng
c©y mÑ cã c¸c hËu thÕ tèt ®Ó cung cÊp h¹t gièng cho s¶n xuÊt.
B­íc 3: Tõ nh÷ng c©y ­u viÖt trªn sö dông nh©n gièng sinh d­ìng
®Ó lËp nªn v­ên gièng sinh d­ìng gäi lµ v­ên gièng thÕ hÖ 1.5. V­ên
gièng ®­îc x©y dùng tõ h¹t gièng cña ¸c c©y ­u viÖt ®­îc gäi lµ v­
ên gièng thÕ hÖ 2.
 5.4.3. §Æc ®iÓm kü thuËt cña v­ên gièng
5.4.3.2. S¬ ®å

V­ên gièng thÕ hÖ 2

C©y ­u viÖt V­ên gièng thÕ hÖ 1.5

Kh
¶o v «
ngh g
i Öm m dßn
hËu hi Ö
t hÕ o n g
K h¶
Ý nh
V­ên gièng thÕ hÖ 1 t
 5.4.4. C¸c nguyªn t¾c chÝnh trong x©y
dùng rõng gièng vµ v­ên gièng
1. §Þa ®iÓm: cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu, thêi tiÕt thuËn
lîi cho c©y trång; cã ®Êt tèt, ®Þa h×nh b»ng ph¼ng,
giao th«ng thuËn lîi ®Ó dÔ cã ®iÒu kiÖn ch¨m sãc vµ
b¶o vÖ;

2. C¸c khu rõng gièng, v­ên gièng ph¶i ®­îc c¸ch ly víi
rõng trång vµ rõng tù nhiªn cña c¸c loµi c©y cïng loµi
hoÆc cã quan hÖ hä hµng gÇn gòi víi loµi c©y trong
rõng gièng, v­ên gièng;

3. Sè dßng c©y mÑ trong v­ên gièng tèi thiÓu lµ 20 - 25

dßng, ®­îc bè trÝ xen ®Òu trªn toµn bé diÖn tÝch khu v­
ên nh»m t¹o ®iÒu kiÖn tèi ®a cho thô phÊn chÐo, tr¸nh
hiÖn t­îng giao phèi gÇn.
 5.4.4. C¸c nguyªn t¾c chÝnh trong x©y
dùng rõng gièng vµ v­ên gièng
4. MËt ®é: c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm sinh vËt häc loµi c©y nh»m
®¶m b¶o nguyªn t¾c: t¸n vµ rÔ c¸c c©y trong rõng gièng, v­ên
gièng kh«ng chÌn Ðp lÉn nhau, t¹o ®iÒu kiÖn cho c©y thô phÊn
tèt vµ ®ãn nhËn ®­îc nhiÒu ¸nh s¸ng. C¸c hµng c©y còng nªn ®­îc
bè trÝ theo h­íng §«ng - T©y ®Ó t¨ng diÖn tÝch ®ãn nhËn ¸nh
s¸ng mÆt trêi trong ngµy;

5. C¸c khu rõng gièng, v­ên gièng ®­îc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü
thuËt th©m canh (t­íi n­íc, bãn ph©n...), ®Æc biÖt lµ sau mçi vô
lÊy gièng. §èi víi v­ên gièng lÊy h¹t ph¶i kiÓm so¸t sù thô phÊn,
tr¸nh x¶y ra thô phÊn ngoµi ý muèn. Møc ®é th©m canh ®èi víi
c¸c v­ên gièng còng cao h¬n c¸c rõng gièng.
5.5. Ch¨m sãc vµ qu¶n lý rõng gièng, v­ên
gièng
 Lµm ®Êt
 Bãn ph©n
 T­íi n­íc
 TØa th­a
 T¹o t¸n
 KÝch thÝch c©y ra nhiÒu hoa qu¶
 Phßng trõ s©u bÖnh h¹i
 LËp hå s¬ theo dâi rõng gièng, v­ên gièng
 5.5.1. Lµm ®Êt
 Tr­íc khi trång rõng gièng, v­ên gièng: lµm ®Êt toµn
diÖn;

 Sau khi trång: ®Þnh kú cuèc, xíi quanh gèc c©y

gièng, cµy bõa gi÷a c¸c hµng c©y cho ®Êt ®­îc t¬i xèp;

 Tr­íc khi rõng gièng khÐp t¸n cã thÓ trång xen c¸c loµi
c©y thuéc bé ®Ëu ®Ó c¶i t¹o ®Êt, chèng sù x©m lÊn
cña loµi cá d¹i.
 5.5.2. Bãn ph©n
X¸c ®Þnh lo¹i ph©n bãn, l­îng ph©n bãn, ph­¬ng thøc
bãn c¨n cø vµo:
- §Æc ®iÓm sinh häc cña loµi c©y.
- Giai ®o¹n sinh tr­ëng cña c©y gièng.
- §iÒu kiÖn ®Êt ®ai.
- §iÒu kiÖn thêi tiÕt.
NÕu bãn ph©n tr­íc mïa sinh tr­ëng, ®Çu mïa m­a
®Ó ph©n bãn co¸ t¸c dông kÞp thêi vµ duy tr× tÝnh æn
®Þnh s¶n l­îng vËt liÖu gièng.
 5.5.3. T­íi n­íc
 Vµo thêi kú ra hoa cÇn chó ý cung cÊp ®ñ n­íc cho
c©y mÑ. NÕu gÆp thêi tiÕt kh« hanh th× còng ph¶i t­íi
n­íc cho c©y.
 5.5.4. TØa th­a
TØa th­a ®­îc tiÕn hµnh trong rõng gièng vµ v­ên gièng thÕ hÖ 1.
a. TØa th­a trong rõng gièng:
Sau khi chän c©y tréi tiÕn hµnh tØa th­a: lo¹i bá nh÷ng c©y sinh tr­ëng
kÐm, bÞ s©u bÖnh, th©n cong queo vµ chõa l¹i c¸c c©y sinh tr­ëng tèt, khoÎ
m¹nh (c©y tréi).
Nguyªn t¾c cña viÖc tØa th­a trong rõng gièng lµ"
- §¶m b¶o kh«ng gian dinh d­ìng cho c¸c c©y tréi (c©y mÑ) sinh tr­ëng
ph¸t triÓn tèi ®a.
- Ph©n phèi ®Òu c©y gièng trong l©m phÇn. Trªn c¬ së ®ã t¨ng c­êng
thô phÊn chÐo.
- Tr¸nh lµm x¸o trén tiÓu hoµn c¶nh rõng. V× vËy trong qu¸ tr×nh
tØa th­a cÇn chó ý kh«ng chÆt nh÷ng c©y xÊu mäc liÒn nhau cïng mét lÇn,
chõa l¹i c©y bôi vµ th¶m t­¬i.
- Khi tØa cµnh kh«ng lµm tæn th­¬ng c¸c c©y ®Ó l¹i.
 5.5.5. TØa th­a
b. TØa th­a trong v­ên gièng thÕ hÖ 1:
- TØa th­a trong v­ên gièng thÕ hÖ 1 gäi lµ tØa th­a di
truyÒn (genetic roguing);
- TØa th­a di truyÒn lµ viÖc lo¹i bá cã hÖ thèng nh÷ng
c¸ thÓ hoÆc nh÷ng gia ®×nh cã kiÓu gen kh«ng mong
muèn, ®ã th­êng lµ nh÷ng c©y cã kiÓu h×nh xÊu hoÆc
nh÷ng c©y cho hËu thÕ cã kiÓu h×nh xÊu;
- Trong v­ên gièng qua tØa th­a di truyÒn th­êng ®Ó l¹i
25% sè c©y ban ®Çu (th­êng vµo kho¶ng 100 dßng c©y
mÑ).
 5.5.6. T¹o t¸n
 Môc ®Ých cña viÖc t¹o t¸n lµ t¹o ®iÒu kiÖn
thuËn lîi cho viÖc thu ho¹ch qu¶, h¹t vµ t¨ng diÖn tÝch
nhËn ¸nh s¸ng cña t¸n c©y. Th«ng th­êng ng­êi ta ¸p dông
c¸c biÖn ph¸p nh»m h¹n chÕ t¨ng tr­ëng chiÒu cao, t¨ng c­
êng ph¸t triÓn t¸n c©y. T¸n c©y hîp lý lµ t¸n cña c©y ®ã
nÕu nã mäc trªn ®Êt trèng.
 §èi víi c¸c loµi c©y sinh tr­ëng nhanh th× ph¶i tiÕn
hµnh t¹o t¸n h»ng n¨m. Víi c¸c loµi c©y sinh tr­ëng chËm
th× cø 2 - 3 n¨m tiÕn hµnh t¹o t¸n mét lÇn.
 TØa th­a còng lµ mét biÖn ph¸p t¹o t¸n gi¸n tiÕp rÊt
cã hiÖu qu¶.
 5.5.7. KÝch thÝch c©y ra nhiÒu hoa
qu¶
 Cã thÓ ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó kÝch thÝch h¹t gièng ra
nhiÒu hoa qu¶ vµ ®ång lo¹t. C¸c biÖn ph¸p nµy cã thÓ ¸p dông lµ
c¸c biÖn ph¸p c¬ häc (®ãng ®ai, khoanh vá...) hoÆc c¸c biÖn
ph¸p hãa häc (xö lý chÊt ®iÒu hßa sinh tr­ëng, c¸c hormone ®iÒu
khiÓn qu¸ tr×nh ra hoa).
 §èi víi rõng gièng, ®Æc biÖt lµ rõng gièng t¹m thêi ng­êi ta th­êng
¸p dông c¸c biÖn ph¸p c¬ häc ®Ó kÝch thÝch sù ra hoa kÕt qu¶.
 Trong v­ên gièng, hiÖn nay ng­êi ta hay sö dông c¸c chÊt ®iÒu
hßa sinh tr­ëng ®Ó kÝch thÝch sù ra hoa ®ång lo¹t vµ t¨ng s¶n l­
îng hoa qu¶. C¸c hãa chÊt th­êng dïng thuéc nhãm Giberelline,
Auxine, c¸c hîp chÊt cã chøa £tylen nh­ £teph«n, composan... §©y
lµ c¸c biÖn ph¸p rÎ tiÒn cã hiÖu qu¶ cao.
 5.5.8. Phßng trõ s©u bÖnh h¹i
 DÞch s©u bÖnh h¹i lµm h¹n chÕ sinh tr­ëng vµ
ph¸t triÓn cña c©y gièng, qua ®ã ¶nh h­ëng ®Õn n¨ng
suÊt vµ chÊt l­îng vËt liÖu gièng cña c¸c khu rõng gièng
hoÆc v­ên gièng;
 Tuy nhiªn khi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng trõ, ®Æc
biÖt lµ phßng trõ hãa häc th× cÇn chó ý kh«ng tiªu diÖt
c¸c loµi c«n trïng gióp cho sù thô phÊn;
 Tèt nhÊt lµ cÇn th­êng xuyªn theo dâi t×nh tr¹ng s©u
bÖnh h¹i vµ thùc hiÖn phßng trõ tæng hîp dÞch h¹i cho
c¸c khu rõng gièng, v­ên gièng.
 5.5.9. LËp hå s¬ theo dâi RG, VG
5.5.9.1. Th«ng tin vÒ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt t¸c ®éng
lªn khu rõng gièng, v­ên gièng
A. T×nh h×nh bãn ph©n
- Lo¹i ph©n bãn, c«ng thøc bãn
- C­êng ®é bãn vµ sè lÇn bãn/n¨m
- Ph­¬ng ph¸p bãn ph©n

B. T×nh h×nh t­íi tiªu

- Sè lÇn t­íi/n¨m
- LiÒu l­îng n­íc cho mçi lÇn t­íi

C. Lµm ®Êt
- Ngµy lµm ®Êt
- Ph­¬ng thøc lµm ®Êt
- §é s©u lµm ®Êt
 5.5.9. LËp hå s¬ theo dâi RG, VG
D. T×nh h×nh phßng trõ s©u bÖnh h¹i
- Ph­¬ng ph¸p phßng trõ
- Hãa chÊt sö dông trong phßng trõ, sè lÇn sö dông
- Ngµy ¸p dông biÖn ph¸p phßng trõ
- HiÖu qu¶ cña biÖn ph¸p phßng trõ
E. TØa cµnh
- Sè lÇn tØa cµnh, ngµy tØa cµnh
- C­êng ®é mçi lÇn tØa
F. TØa th­a
- Sè lÇn tØa th­a, ngµy tØa th­a
- C©y/dßng chõa l¹i
- Lo¹i tØa th­a, c­êng ®é tØa th­a (mçi lÇn)
G. Nh÷ng biÕn ®æi bÊt th­êng cña m«i tr­êng
- BiÕn ®æi cña m«i tr­êng vËt lý: b·o, lôt, m­a lín, h¹n h¸n, giã m¹nh
- BiÕn ®æi vÒ sinh häc, sinh th¸i: c¸c trËn dÞch s©u, bÖnh...
 5.5.9. LËp hå s¬ theo dâi RG, VG
5.5.9.2. C¸c th«ng tin vÒ c¸ thÓ/dßng c©y mÑ trong
rõng gièng hoÆc v­ên gièng
- TÝnh mÉn c¶m ®Æc biÖt cña h¹t ®èi víi c«n trïng
hay bÖnh h¹i
- Nh÷ng hiÖn t­îng ®Æc biÖt cña c©y sinh d­ìng (nÕu
cã) xuÊt hiÖn trong néi bé cña mét dßng v« tÝnh: C¸c
hiÖn t­îng sinh tr­ëng víi tèc ®é kh¸c th­êng, ph¸t triÓn
kh¸c th­êng; c¸c biÕn ®æi vÒ h×nh th¸i gi¶i phÈu, tèc
®é sinh tr­ëng vµ ph¸t dôc khi cã c¸c biÖn ph¸p ch¨m
sãc, t¸c ®éng ®Æc biÖt.
 5.5.9. LËp hå s¬ theo dâi RG, VG
- Ngµy vµ ph­¬ng ph¸p nh©n gièng.
- Møc ®é bÊt hîp cña c¸c giao tö hoÆc c¸c thµnh phÇn
ghÐp.
- T×nh h×nh ra hoa: tuæi c©y b¾t ®Çu ra hoa, sè l­îng
hoa trªn c©y (hoa ®ùc, hoa c¸i), ngµy tung phÊn hoa vµ
kh¶ n¨ng tiÕp nhËn phÊn hoa cña yÕu tè c¸i.
- S¶n l­îng qu¶/h¹t: träng l­îng qu¶ h¹t (nhÑ, trung b×nh
hoÆc nÆng), ngµy qu¶ chÝn, l­îng qu¶/h¹t trung b×nh
trªn mçi c©y, phÈm chÊt gieo ­¬m cña h¹t (träng l­îng
1000 h¹t, tû lÖ nÈy mÇm...), thÕ nÈy mÇm cña h¹t
gièng.
 Ch­¬ng 5
Rõng gièng vµ v­ên gièng

Th¶o luËn