Cay La Kim VN

1
NguyÔn §øc Tè Luu, Philip Ian Thomas
C©y l¸ kim ViÖt Nam
CONIFERS OF VIETNAM
Minh ho¹ / Illustrated by: Louise Olley
ISBN 1 872291 64 3
Darwin Initiative ‘Preservation, Rehabilitation and Utilisation of Vietnamese Montane Forests’ 162/10/017
C©y l¸ kim ViÖt Nam 2 Conifers of Vietnam
Lêi ®Ò tÆng
Cuèn s¸ch nµy ®Ó tuëng nhí TiÕn sÜ NguyÔn Du¬ng Tµi, nguyªn gi¸m ®èc C«ng ty
gièng l©m nghiÖp trung u¬ng.
Dedication
This manual is dedicated to the memory of the late Dr Nguyen Duong Tai, Director of
the Central Forest Seed Company.
Lêi c¶m ¬n
Çc t¸c gi¶ bµy tá lêi c¶m ¬n sù ñng hé cña Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n
(ViÖt Nam), QuÜ S¸ng kiÕn §¸c Uyn thuéc Bé M«i truêng, thuû s¶n vµ n«ng nghiÖp (Vu¬ng
quèc Anh), Vuên thùc vËt hoµng gia Edinburgh vµ Trung t©m Sinh th¸i vµ thuû v¨n (Scotland)
qua dù ¸n ‘B¶o tån, kh«i phôc vµ sö dông rõng vïng nói ViÖt Nam’.
Chóng t«i xin c¶m ¬n tÊt c¶ çc çn bé cña C«ng ty gièng l©m nghiÖp trung u¬ng vµ
çc XÝ nghiÖp gièng l©m nghiÖp thµnh viªn ë vïng §«ng B¾c, T©y Nguyªn vµ Nam Trung bé
v× sù hç trî ®èi víi dù ¸n. Chóng t«i còng xin c¶m ¬n çc Së N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng
th«n vµ Chi côc KiÓm l©m çc tØnh Lµo Cai, S¬n La, Hµ Giang, Cao B»ng, L¹ng S¬n, NghÖ
An, §¾c L¾c vµ L©m §ång bëi sù hîp t¸c vµ gióp ®ì quÝ b¸u ®· cã, còng nhu sù gióp ®ì cña
çc çn bé cña L©m truêng Tam HiÖp ë L©m §ång vµ Kú S¬n ë NghÖ An cïng çc çn bé
Trung t©m Khoa häc kü thuËt n«ng l©m nghiÖp NghÖ An.
Chóng t«i còng ch©n thµnh c¶m ¬n TiÕn sÜ NguyÔn TiÕn HiÖp (ViÖn Sinh th¸i vµ tµi
nguyªn sinh vËt), gi¸o su Phan KÕ Léc (§¹i häc quèc gia Hµ Néi) vµ TiÕn sÜ Aljos Farjon
(Vuên thùc vËt hoµng gia Kew) v× nh÷ng ý kiÕn gãp ý vÒ ph©n lo¹i vµ ph©n bè c©y l¸ kim,
®ång thêi còng xin c¶m ¬n çc «ng Steven Swan vµ TrÇn M¹nh Hïng thuéc Tæ chøc §éng
thùc vËt quèc tÕ (Chu¬ng tr×nh t¹i ViÖt Nam) v× sù gióp ®ì trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng t¸c
hiÖn truêng t¹i nói Hoµng Liªn.
Cuèi cïng, chóng t«i xin göi lêi c¶m ¬n ®Æc biÖt ®èi víi sù gióp ®ì vµ khuyÕn khÝch
liªn tôc cña tÊt c¶ çc çn bé Dù ¸n Gièng l©m nghiÖp ViÖt Nam (DANIDA), nhÊt lµ «ng Lars
Schmidt vµ «ng NguyÔn Xu©n LiÖu.
Môc lôc
PhÇn më ®Çu......................................................................................................................... 4
Môc ®Ých cña cuèn s¸ch...............................................................................................................4
C©y l¸ kim lµ g×? ..........................................................................................................................4
Sù ®a d¹ng cña c©y l¸ kim..........................................................................................................5
Ph©n bè c©y l¸ kim ....................................................................................................................5
TÇm quan träng cña c©y l¸ kim ..................................................................................................6
B¶o tån c©y l¸ kim.....................................................................................................................6
C©y l¸ kim ë ViÖt Nam ................................................................................................................7
C©y l¸ kim ViÖt Nam so s¸nh víi thÕ giíi ..................................................................................7
§iÒu g× lµm c©y l¸ kim ViÖt Nam cã ý nghÜa quan träng (vÒ tiÕn ho¸)?.......................................8
Ph©n bè vµ sinh th¸i c©y l¸ kim ViÖt Nam..................................................................................9
Çc vÊn ®Ò b¶o tån .................................................................................................................. 10
D÷ liÖu vÒ c©y l¸ kim........................................................................................................... 12
Phô lôc
B¶n ®å ph©n bè çc loµi.................................................................................................................
Sinh th¸i c©y l¸ kim ViÖt Nam................................................................................................... 75
Mét sè vÝ dô gi©m hom c©y l¸ kim ë ViÖt Nam ......................................................................... 77
Ph©n h¹ng hiÖn tr¹ng b¶o tån theo IUCN ................................................................................ 80
Tµi liÖu tham kh¶o..................................................................................................................... 80
PhÇn më ®Çu
Môc ®Ých cña cuèn s¸ch
Rõng lµ mét trong nh÷ng nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn quan träng nhÊt cña ViÖt Nam.
Rõng cung cÊp gç, cñi, thøc ¨n, thuèc ch÷a bÖnh, gióp ®iÒu hoµ nuíc ë çc s«ng vµ ng¨n chÆn
sù xãi mßn ®Êt. Rõng ViÖt Nam cßn cã mét tÇm quan träng ®èi víi thÕ giíi do ®©y lµ n¬i sinh
sèn cña nhiÒu loµi ®éng, thùc vËt vµ c«n trïng rÊt phong phó vµ ®éc ®¸o cña riªng ViÖt Nam.
Tuy nhiªn, trong vßng 50 n¨m gÇn ®©y rõng ®· bÞ tµn ph¸ ®Õn møc hiÖn t¹i chØ cßn chua ®Õn
28% diÖn tÝch, phÇn lín nh÷ng khu rõng cßn l¹i nµy n»m tËp trung ë çc vïng nói cao.
Trong çc khu rõng nhu vËy c©y l¸ kim ®ãng mét vai trß rÊt quan träng vÒ sinh th¸i
còng nhu vÒ kh¶ n¨ng cung cÊp gç vµ çc l©m s¶n kh¸c. ViÖc b¶o tån vµ sö dông bÒn v÷ng
çc loµi c©y l¸ kim lµ yÕu tè then chèt ®èi víi viÖc b¶o vÖ rõng nãi chung. VÊn ®Ò cÇn thiÕt lµ
tÊt c¶ nh÷ng nguêi tham gia vµo qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn nh÷ng vïng rõng nµy ph¶i cã
kh¶ n¨g x¸c ®Þnh ®uîc mét çch chÝnh x¸c çc loµi c©y l¸ kim vµ hiÓu ®uîc nh÷ng nguyªn t¾c
ph©n lo¹i, sinh th¸i vµ ph©n bè cña chóng ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi, còng nhu nh÷ng kü
thuËt sö dông trong nh©n gièng vµ nu«i trång çc loµi c©y nµy.
Nh÷ng ph¸t hiÖn çc loµi míi còng nhu çc loµi truíc ®©y chua biÕt cã ë ViÖt Nam ®i
®«i víi nh÷ng c¶i tiÕn trong kiÕn thøc l©m sinh, nh÷ng dù ¸n trång rõng míi ®uîc ph¸t ®éng
vµ çc ho¹t ®éng b¶o tån ngµy cµng t¨ng cuêng ®ång nghÜa víi viÖc nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o
vµ huíng dÉn ®· cã truíc ®©y trë nªn thiÕu cËp nhËt vµ cÇn ®uîc bæ sung. Cuèn s¸ch nµy
nh»m cung cÊp th«ng tin tæng quan cho tÊt c¶ çc c©y l¸ kim ®· ®uîc biÕt gÆp trong tù nhiªn ë
ViÖt Nam. Cuèn s¸ch nµy ®uîc biªn so¹n nhu mét tµi liÖu tham kh¶o vµ ®ång thêi còng nhu
mét tµi liÖu huíng dÉn hiÖn truêng mµ cã thÓ ®uîc dïng trong c«ng viÖc hµng ngµy cña
nh÷ng ai tham gia qu¶n lý b¶o vÖ rõng. Cuèn s¸ch còng cung cÊp tæng quan vÒ c©y l¸ kim nhu
mét nhãm thùc vËt riªng biÖt, tÇm quan träng cña chóng trªn thÕ giíi vµ nh÷ng th«ng tin cËp
nhËt nhÊt cho çc loµi gÆp ë ViÖt Nam.
C©y l¸ kim lµ g×?

C©y l¸ kim lµ mét phÇn cña mét trong hai nhãm thùc vËt bËc cao, nhãm c©y h¹t trÇn
(Gymnospermae). Nhãm thùc vËt thø hai thuêng ®uîc biÕt lµ c©y h¹t kÝn, lµ nh÷ng thùc vËt cã
hoa. C©y h¹t trÇn cã nguån gèc tõ trªn 300 triÖu n¨m truíc vµ trong mét thêi gian dµi ®· tõng
t¹o thµnh th¶m thùc vËt chÝnh trªn tr¸i ®Êt. Nh÷ng c©y nµy ph©n biÖt víi thùc vËt cã hoa ë chç
h¹t cña chóng kh«ng bao kÝn b»ng bÇu nhuþ chÝn (nhu trong qu¶). H¹t phÊn ®Ëu trùc tiÕp lªn
no·n h¬n lµ lªn çc phÇn kh¸c cña hoa (nhu trªn nóm nhuþ ë c©y h¹t kÝn). HiÖn nay chØ cã
kho¶ng 900 loµi c©y h¹t trÇn, bao gåm c¶ çc loµi TuÕ, G¾m (Gnetum) vµ nh÷ng nhãm nhá
kh¸c. Nguîc l¹i, c©y h¹t kÝn ®uîc uíc tÝnh cã kho¶ng 400.000 loµi. C©y l¸ kim lµ nhãm c©y
cã nhiÒu nhÊt trong c©y h¹t trÇn. TÊt c¶ çc c©y l¸ kim ®Òu thô phÊn nhê giã víi çc nãn ®ùc
vµ nãn çi (hoa) riªng biÖt hoÆc trªn çc c©y kh¸c nhau (ph©n tÝnh kh¸c gèc nhu ë phÇn lín
çc loµi hä Kim giao - Podocarpaceae) hoÆc trªn çc phÇn kh¸c nhau cña cïng mét c©y (ph©n
tÝnh cïng gèc nhu ë çc loµi Th«ng - Pinus). RÊt nhiÒu loµi c©y l¸ kim h×nh thµnh çc nãn
d¹ng gç cøng víi mét trôc chÝnh vµ mét lo¹t çc v¶y g¾n xung quanh, vÝ dô nhu ë çc loµi
Th«ng (Pinus). H¹t thuêng cã çnh vµ chñ yÕu ®uîc ph¸t t¸n nhê giã. Çc c©y l¸ kim kh¸c
(nhu hä Kim giao - Podocarpaceae, hä §Ønh tïng - Cephalotaxaceae vµ hä Th«ng ®á -
Taxaceae) cã h¹t hoÆc ®uîc bao quanh hoÆc h×nh thµnh trªn mét cÊu tróc ph×nh lín, s¸ng
mµu. Nh÷ng h¹t nµy ®uîc ph¸t t¸n nhê ®éng vËt.
Sù ®a d¹ng cña c©y l¸ kim

C©y l¸ kim bao gåm nh÷ng c©y giµ nhÊt, cao nhÊt vµ lín nhÊt trªn thÕ giíi. C©y Th«ng
Pinus aristata duîc biÕt ®· sèng kho¶ng tíi 6.000 n¨m, c©y Tïng ®á duyªn h¶i Sequoia
sempervirens ®¹t tíi chiÒu cao trªn 100m vµ cã nh÷ng c©y Cñ tïng khæng lå Sequoiadendron
giganteum cã ®uêng kÝnh ngang ngùc trªn 12 m. Nh÷ng loµi c©y l¸ kim nµy ®uîc t×m thÊy ë
phÝa t©y B¾c Mü. PhÇn lín c©y l¸ kim cã d¹ng c©y h×nh th¸p, mäc thµnh rõng thuÇn loµi hay
lµ nh÷ng c©y vuît t¸n trªn çc c©y l¸ réng kh¸c. ë New Zealand loµi c©y l¸ kim
Lepidothamnus laxifolia ra nãn ngay khi c©y míi cao 7 cm. Cßn cã mét loµi c©y l¸ kim mäc
ký sinh trªn rÔ cña mét c©y l¸ kim kh¸c lµ loµi Parasitaxus usta cña New Caledonia ë phÝa t©y
Th¸i B×nh Du¬ng. HiÖn nay, c©y l¸ kim ®uîc xÕp thµnh 8 hä, 70-75 chi vµ kho¶ng 635 loµi.
Hai chi lín nhÊt lµ Th«ng (Pinus) vµ Th«ng tre (Podocarpus), mçi chi cã trªn 100. Trong sè
çc chi cßn l¹i 75% lµ chi ®¬n loµi (chØ gåm mét loµi) hoÆc lµ chi cã Ýt h¬n 5 loµi.
Ph©n bè c©y l¸ kim
PhÇn lín çc c©y l¸ kim gÆp ë çc vïng nói cao thuéc çc vÜ ®é vïng «n ®íi vµ cËn
nhiÖt ®íi, thuêng lµ nh÷ng n¬i cã luîng mua lín. Tuy nhiªn, mét sè loµi cßn thÊy gÆp ë c¶
nh÷ng n¬i khÝ hËu kh« hoÆc ë çc vïng rÊt l¹nh gÇn B¾c Cùc. Trªn B¾c b¸n cÇu, çc diÖn tÝch
lín cña Ch©u ©u, Ch©u ¸ vµ B¾c Mü ®uîc chiÕm uu thÕ chØ bëi mét sè nhá çc loµi, vÝ dô
nhu loµi Th«ng Pinus sylvestris gÆp tõ vïng ven biÓn phÝa t©y Scotland gÇn nhu cho tíi phÇn
phÝa ®«ng cña Trung Quèc vµ Liªn X« cò. Nh÷ng vïng mµ kh«ng cã c©y l¸ kim thï hoÆc lµ
nh÷ngvïng sa m¹c (nãng nhu Xa-ha-ra hoÆc l¹nh nhu T©y T¹ng) hoÆc lµ nh÷ng rõng nhiÖt ®íi
vïng thÊp. TÝnh ®a d¹ng cña c©y l¸ kim (®uîc thÓ hiÖn ë sè luîng çc loµi) lín h¬n ë B¾c b¸n
cÇu t¹i çc vïng nhu Mª-hi-c« / T©y Nam Hoa Kú vµ Trung Quèc / §«ng Du¬ng (gåm c¶
ViÖt Nam). PhÇn lín çc loµi nµy thuéc çc hä Th«ng (Pinaceae) vµ Hoµng ®µn
(Cupressaceae). Nam b¸n cÇu cã sè loµi Ýt h¬n. Cã mét lo¹t çc ‘®iÓm nãng’ ®èi víi sù ®a
d¹ng cña c©y l¸ kim ë Nam b¸n cÇu nhu ë New Caledonia, mét quÇn ®¶o nhá phÝa t©y Th¸i
B×nh Du¬ng cã tíi 43 loµi, tÊt c¶ çc loµi nµy ®Òu lµ ®Æc h÷u. Nh÷ng hä c©y l¸ kim chÝnh ë
Nam b¸n cÇu lµ hä B¸ch t¸n (Araucariaceae) vµ Kim giao (Podocarpaceae). Sù kh¸c biÖt nµy
thÓ hiÖn lÞch sö kiÕn t¹o tr¸i ®Êt truíc ®©y vµ hiÖn tuîng çc lôc ®Þa tr«i, ®Æc biÖt lµ trong thêi
gian 65 triÖu n¨m gÇn ®©y. H×nh 1 thÓ hiÖn ph©n bè cña c©y l¸ kim trªn thÕ giíi.
H×nh 1: Ph©n bè c©y l¸ kim trªn thÕ giíi. Çc c©y l¸ kim ë Nam b¸n cÇu chñ yÕu n»m theo
çc d·y nói chÝnh nhu d·y Andes ë Nam Mü. PhÇn lín diÖn tÝch ë B¾c b¸n cÇu do mét sè nhá
çc loµi c©y hä Th«ng Pinaceae chiÕm uu thÕ (theo Farjon vµ Page 1999).
Map 1: The global distribution of conifers. Southern hemisphere conifers are mainly
confined to the major mountain ranges such as the Andes on South America. Large areas of
the northern hemisphere are dominated by a small number of species from the family
Pinaceae (adapted from Farjon and Page 1999).
TÇm quan träng cña c©y l¸ kim
C©y l¸ kim lµ mét trong nh÷ng nhãm c©y quan träng nhÊt trªn thÕ giíi. Çc khu rõng
c©y l¸ kim réng lín cña B¾c b¸n cÇu lµ n¬i läc khÝ cac-bon, gióp lµm ®iÒu hoµ khÝ hËu thÕ
giíi. RÊt nhiÒu d·y nói trªn thÕ giíi gåm rõng çc loµi c©y l¸ kim chiÕm uu thÕ ®ãng mét vai
trß quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc ®iÒu hoµ nuíc cho çc hÖ thèng s«ng ngßi chÝnh. Nh÷ng trËn lôt
léi khñng khiÕp gÇn ®©y ë çc vïng thÊp nhu ë çc nuíc Trung Quèc vµ Ê n §é cã quan hÖ
trùc tiÕp tíi viÖc khai th¸c qu¸ møc rõng c©y l¸ kim phßng hé ®Çu nguån. C©y l¸ kim thuêng
lµ loµi chñ yÕu ®èi víi çc hÖ sinh th¸i. RÊt nhiÒu loµi thùc vËt, ®éng vËt vµ nÊm phô thuéc
vµo c©y l¸ kim ®Ó tån t¹i, do ®ã kh«ng cã c©y l¸ kim th× nh÷ng loµi nµy sÏ bÞ tuyÖt chñng.
C©y l¸ kim cung cÊp mét phÇn chÝnh gç cho x©y dùng, v¸n Ðp, bét vµ çc s¶n ph¶m
giÊy cña thÕ giíi. NhiÒu loµi cßn cho gç quÝ víi nh÷ng c«ng dông ®Æc biÖt nhu dïng ®ãng tµu
hay lµm ®å mü nghÖ. PhÇn lín c©y l¸ kim cã gç dÔ gia c«ng, bÒn. ë Chi-lª c©y Fitzroya
cupressoides lµ mét loµi c©y l¸ kim rõng «n ®íi cã chiÒu cao ®¹t tíi trªn 50 m vµ tuæi trªn 3
600 n¨m. Th©n c©y nµy ®uîc t×m thÊy tõ çc ®Çm lÇy n¬i chóng ®· bÞ ch«n vïi tõ trªn 5 000
n¨m truíc nhung gç vÉn cã gi¸ trÞ sö dông tèt. Loµi c©y ®uîc dïng trång rõng nhiÒu nhÊt trªn
thÕ giíi lµ Th«ng Pinus radiata, lµ nguyªn liÖu c¬ b¶n cho c«ng nghiÖp rõng cña Ch©u óc,
Nam Mü vµ Nam Phi, víi tæng diÖn tÝch lín h¬n c¶ diÖn tÝch ViÖt Nam. T¹i sinh c¶nh nguyªn
s¶n cña c©y ë California loµi chØ cã ë 5 ®¸m nhá cßn sãt l¹i vµ ®ang bÞ ®e do¹ nghiÖm träng.
C©y l¸ kim cßn lµ nguån cung cÊp nhùa quan träng trªn toµn thÕ giíi. H¹t cña nhiÒu loµi cßn
lµ nguån thøc ¨n quan träng cho d©n ®Þa phu¬ng ë çc vïng xa nhu ë Chi-lª, Mª-hi-c«, óc vµ
Trung Quèc. PhÇn lín çc c©y l¸ kim cã chøa çc ho¹t chÊt sinh ho¸ mµ ®ang ngµy cµng ®uîc
sö dông lµm thuèc ch÷a çc c¨n bÖnh thÕ kû nhu ung thu hay HIV. C©y l¸ kim cßn cã vai trß
quan träng trong çc nÒn v¨n ho¸ c¶ ë phu¬ng §«ng vµ phu¬ng T©y. Çc d©n téc Xen-t¬ vµ
B¾c ©u ë Ch©u ©u thê c©y Th«ng ®á Taxus baccata nhu mét biÓu tuîng cña cuéc sèng vÜnh
h»ng. Nguêi Anh §iªng ë Pehuenche, Chi-lª tin r»ng çc c©y ®ùc vµ c©y çi loµi B¸ch t¸n
Araucaria araucana mang çc linh hån t¹o nªn thÕ giíi cña hä.
B¶o tån c©y l¸ kim
HiÖn t¹i cã trªn 200 loµi c©y l¸ kim ®uîc xÕp lµ bÞ ®e do¹ tuyÖt chñng ë møc toµn thÕ
giíi. RÊt nhiÒu loµi kh¸c bÞ ®e do¹ trong mét phÇn ph©n bè tù nhiªn cña loµi. Nh÷ng ®e do¹
hay gÆp nhÊt lµ viÖc khai th¸c qu¸ møc lÊy gç hay çc s¶n phÈm kh¸c, ph¸ rõng lµm b·i ch¨n
th¶ gia sóc, trång trät vµ lµm n¬i sinh sèng cho con nguêi cïng víi sù gia t¨ng tÇn suÊt cña
çc ®¸m ch¸y rõng. §èi víi nhiÒu loµi nguy c¬ tuyÖt chñng t¨ng lªn do çc quÇn thÓ thuêng
nhá vµ cã ph©n bè h¹n chÕ, ®iÒu vèn lµ b¶n chÊt lµ nh÷ng c©y tµn tÝch cßn l¹i trong lÞch sö
tiÕn ho¸. Mét sè nh÷ng ®e do¹ gi¸n tiÕp mµ nhiÒu loµi còng gÆp ph¶i nhu viÖc khai th¸c cã
chän läc hay khai th¸c chØ trong mét phÇn nhÊt ®Þnh cña loµi cã thÓ dÉn ®Õn hao kiÖt nguån
gen vµ lµm mÊt ®i nh÷ng quÇn thÓ cã tÝnh thÝch nghi riªng biÖt ë ®Þa phu¬ng. Qu¸ tr×nh nµy
cßn kÌm theo çc qu¸ tr×nh diÕn thÕ tù nhiªn trong hÖ sinh th¸i rõng dÉn ®Õn thay ®æi thµnh
phÇn loµi cña rõng. ViÖc hcÆt h¹ çc khu rõng xung quanh còng cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng thay
®æi khÝ hËu t¹i ®Þa phu¬ng hay trong vïng mµ sÏ ¶nh huëng xÊu tíi çc rõng c©y l¸ kim. Qu¸
tr×nh « nhiÔm g©y mua a-xÝt ®· cã ¶nh huëng lín ®Õn çc khu rõng c©y l¸ kim ë Ch©u ©u cho
dï cã thÓ « nhiÔm nµy ®uîc h×nh thµnh tõ çch xa hµng tr¨m kilomÐt.
TÇm quan träng ®èi víi thÕ giíi cña c©y l¸ kim lµm cho viÖc b¶o tån chóng trë nªn cã
ý nghÜa ®Æc biÖt. Sù phøc t¹p trong çc yÕu tè ®e do¹ gÆp ph¶i ®ßi hái cÇn cã mét lo¹t çc
chiÕn luîc ®uîc thùc hµnh ®Ó b¶o tån vµ sö dông bÒn v÷ng çc loµi c©y nµy.
B¶o tån t¹i chç th«ng qua çc c¬ chÕ nhu h×nh thµnh çc vuên quèc gia (VQG) vµ khu
b¶o tån thiªn nhiªn (BTTN) lµ mét gi¶i ph¸p tèt, cã hiÖu qu¶ ®èi víi nh÷ng khu vùc lín cßn
rõng nguyªn sinh. Çch b¶o tån nµy ®ßi hái çn bé cã çc kü n¨ng kh¸c nhau tõ qu¶n lý tíi
sinh th¸i. B¶o tån t¹i chç cßn thuêng cÇn ph¶i thay thÕ çc nguån lîi cña nguêi d©n ®Þa
phu¬ng tõ khai th¸c rõng b»ng çc thu nhËp kh¸c. ViÖc nµy cã thÓ gåm t¨ng cuêng qu¶n lý
rõng ë çc vïng ®Öm hay ph¸t triÓn rõng trång çc loµi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ lµm ®èi tuîng
cho khai th¸c t¹o thu nhËp. Nhu vËy, çch lµm nµy còng ®ßi hái ph¶i cã çn bé hiÓu biÕt vÒ
l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp, ph¸t triÓn céng ®ång vµ çc kiÕn thøc liªn quan kh¸c.
B¶o tån t¹i chç cã thÓ lµ kh«ng thùc tÕ trong nhiÒu truêng hîp. Mét loµi nhÊt ®Þnh cã
thÓ ®· bÞ suy gi¶m qu¸ nhiÒu vÒ sè luîng hay mét phÇn lín sinh c¶nh cña loµi ®· bÞ thay ®æi
hoÆc ph¸ huû tíi møc mµ loµi nµy kh«ng cßn cã thÓ tån t¹i ®uîc nÕu kh«ng cã sù can thiÖp tõ
bªn ngoµi. Mét sè ®e do¹ cßn cã tÝnh chÊt mµ lµm cho viÖc b¶o tån t¹i chç kh«ng cã t¸c dông
b¶o vÖ chèng l¹i nh÷ng ®e do¹ nµy. VÝ dô ë §«ng Nam Hoa Kú çc quÇn thÓ c©y Torreya
taxifolia ®· bÞ mét lo¹i bÖnh kh«ng x¸c ®Þnh tÊn c«ng vµ tiªu diÖt toµn bé nh÷ng c©y truëng
thµnh, ®ång thêi ng¨n c¶n çc c©y non ®¹t ®Õn ®é truëng thµnh. Trªn thùc tÕ loµi nµy sÏ bÞ
tuyÖt chñng.
Trong nh÷ng hoµn c¶nh nhu vËy çc biÖn ph¸p b¶o tån chuyÓn vÞ nhu thiÕt lËp çc
ng©n hµng gen c©y sèng hay ng©n hµng h¹t gièng cÇn ®uîc sö dông. Nh÷ng ng©n hµng nµy cã
thÓ dïng lµm c¬ së cho çc chu¬ng tr×nh phôc håi, cñng cè hay thay ®æi ®Þa ®iÓm cña loµi.
Chóng cßn ®uîc sö dông nhu mét çch b¶o tån çc biÕn dÞ di truyÒn cho çc loµi cã gi¸ trÞ
kinh tÕ mµ cã thÓ gióp gi¶m ¸p lùc lªn çc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cßn l¹i, vµ nhê vËy
hç trî cho b¶o tån t¹i chç.
C«ng t¸c b¶o tån ®ßi hái sù céng t¸c cña mäi nguêi tõ çc ngµnh nghÒ vµ tæ chøc kh¸c
nhau. Nh÷ng nguêi lµm c«ng t¸c nµy ®Òu phô thuéc vµo viÖc ®Þnh danh chÝnh x¸c loµi c©y
môc tiªu hay çc sinh vËt kh¸c cã liªn quan vµ vµo çc th«ng tin cËp nhËt ë çc møc ®é ®Þa
phu¬ng, khu vùc, quèc gia vµ quèc tÕ.
C©y l¸ kim ë ViÖt Nam
C©y l¸ kim ViÖt Nam so s¸nh víi thÕ giíi
HiÖn t¹i cã kho¶ng 29 loµi c©y l¸ kim ë ViÖt Nam. MÆc dï chØ duíi 5% sè loµi c©y l¸
kim ®· biÕt trªn thÕ giíi ®uîc t×m thÊy ë ViÖt Nam nhung c©y l¸ kim ViÖt Nam l¹i chiÕm ®Õn
27% sè çc chi vµ 5 trong sè 8 hä ®· biÕt (xem B¶ng 1).
Hä Sè çc chi / loµi Sè chi ë ViÖt Sè loµi / loµi ®Æc
trªn thÕ giíi Nam h÷u ë ViÖt Nam
B¸ch t¸n (Araucariaceae) 3/ 41 0 0/0
§Ønh tïng (Cephalotaxaceae) 1/5-11 1 1/0
Hoµng ®µn (Cupressaceae) 30/135 7 7/2
Phyllocladaceae 1/4 0 0/0
Th«ng (Pinaceae) 11/225 5 10/1-2*
Kim giao (Podocarpaceae) 18/190 4 6/1-3**

Sciadopityaceae 1/1 0 0/0
Th«ng ®á (Taxaceae) 5/23 2 6/2
Tæng sè 70/ trªn 635 19 29-30/5
* mét loµi th«ng míi võa míi ph¸t hiÖn ë ViÖt Nam vµ cã thÓ lµ loµi ®Æc h÷u; ** sè luîng çc
loµi Th«ng tre ë miÒn B¾c ViÖt Nam chua ®uîc x¸c ®Þnh ch¾c ch¾n – cã thÓ cã 2-3 loµi chua ®uîc m«
t¶ vµ nh÷ng loµi nµy cã thÓ lµ loµi ®Æc h÷u.
B¶ng 1: C©y l¸ kim ViÖt Nam trong so s¸nh víi thÕ giíi
TÊt c¶ çc loµi c©y l¸ kim ë ViÖt Nam ®Òu cã ý nghÜa lín. Hai chi ®¬n loµi B¸ch vµng
(Xanthocyparis) vµ Thuû tïng (Glyptostrobus) còng lµ çc chi ®Æc h÷u cña ViÖt Nam. Chi
B¸ch vµng míi chØ ®uîc ph¸t hiÖn vµo n¨m 1999 trong khi chi Thuû tïng chØ cßn ë 2 quÇn thÓ
nhá víi tæng sè c©y Ýt h¬n 250 thuéc tØnh §¾c L¾c. Loµi nµy lµ ®¹i diÖn cuèi cïng cho mét
dßng gièng çc loµi c©y cæ. Ho¸ th¹ch cña nh÷ng c©y nµy ®· ®uîc t×m thÊy ë nh÷ng n¬i çch
rÊt xa nhu ë nuíc Anh. N¨m 2001 mét quÇn thÓ nhá gåm h¬n 100 c©y cña chi ®¬n loµi B¸ch
t¸n §µi Loan Taiwania cryptomerioides ®uîc t×m thÊy ë tØnh Lµo Cai. Truíc ®©y chi nµy chØ
®uîc biÕt cã ë §µi Loan, V©n Nam vµ §«ng B¾c Myanma. Nh÷ng quÇn thÓ lín loµi Sa mu
Cunninghamia konishii, mét chi cæ kh¸c chØ gåm 2 loµi, võa ®uîc t×m thÊy ë NghÖ An vµ çc
vïng phô cËn cña Lµo. Bèn trong sè 6 loµi DÎ tïng (Amentotaxus) ®uîc biÕt (hä Th«ng ®á -
Taxaceae) ®· thÊy cã ë ViÖt Nam. Hai loµi trong sè ®ã lµ c©y ®Æc h÷u (DÎ tïng P« lan A.
poilanei vµ DÎ tïng säc n©u A. hatuyenensis) vµ nh÷ng quÇn thÓ chÝnh cña hai loµi kh¸c còng
n»m ë ViÖt nam (DÎ tïng säc tr¾ng A. argotaenia vµ DÎ tïng V©n Nam A. yunnanensis).
ThËm chÝ nh÷ng loµi c©y kh«ng ph¶i lµ ®Æc h÷u cña ViÖt Nam nhung vÉn cã ý nghÜa lín.
Th«ng ba l¸ (Pinus kesiya) gÆp tõ §«ng B¾c Ê n §é qua Philipin nhung çc xuÊt xø ë ViÖt
Nam l¹i cho thÊy cã n¨ng suÊt cao nhÊt trong çc kh¶o nghiÖm ë Ch©u Phi vµ Ch©u óc.
Nh÷ng thùc tÕ nµy thÓ hiÖn tÇm quan träng cña çc loµi c©y l¸ kim ViÖt Nam ®èi víi thÕ giíi.
§iÒu g× lµm c©y l¸ kim ViÖt Nam cã ý nghÜa quan träng (vÒ tiÕn ho¸)?
TÇm quan träng cña c©y l¸ kim ViÖt Nam ®uîc x¸c ®Þnh bëi tÝnh æn ®Þnh tu¬ng ®èi vÒ
®Þa chÊt vµ khÝ hËu cña ViÖt Nam trong vßng hµng triÖu n¨m, kÕt hîp víi ®Þa m¹o ®a d¹ng
hiÖn t¹i cña ®Êt nuíc vµ nhiÒu kiÓu d¹ng sinh c¶nh kÌm theo. Ch©u ©u, B¾c Mü vµ nhiÒu phÇn
kh¸c cña Ch©u ¸ ®· bÞ ¶nh huëng trùc tiÕp cña çc thêi kú b¨ng hµ, çc chÊn ®éng ®Þa chÊt
(vÝ dô nhu sù h×nh thµnh d·y Himalaya) vµ nh÷ng thay ®æi khÝ hËu kh¸c, ®Æc biÖt lµ trong
vßng thêi gian 1 triÖu n¨m gÇn ®©y. Nh×n chung, khÝ hËu tr¸i ®Êt ®· trë nªn kh« vµ l¹nh h¬n,
nhiÒu loµi c©y l¸ kim vèn thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn Êm vµ Èm bÞ tuyÖt chñng. Tuy vËy, mét sè
loµi ®· di cu ®uîc ®Õn çc vïng thÝch hîp h¬n nhu ë T©y Nam Trung Quèc vµ miÒn B¾c ViÖt
Nam. Sa mu (Cunninghamia), B¸ch t¸n §µi Loan (Taiwania) vµ DÎ tïng (Amentotaxus) lµ
nh÷ng vÝ dô cña nh÷ng chi truíc ®©y cã ph©n bè rÊt réng trªn thÕ giíi. Ph¹m vi vÜ ®é cña ViÖt
Nam (8 o - 24o) gåm çc n¬i tõ gÇn xÝch ®¹o cho ®Õn vïng cËn nhiÖt ®íi cïng víi ph¹m vi ®é
cao cña çc hÖ nói chÝnh cã nghÜa lµ çc sinh c¶nh thÝch hîp vÉn cßn tån t¹i vµ çc loµi nhu
vËy cã kh¶ n¨ng sèng sãt. Çc thay ®æi khÝ hËu trªn B¾c b¸n cÇu cã ¶nh huëng ®Õn çc nhãm
c©y l¸ kim rÊt kh¸c nhau. Mét sè bÞ tuyÖt chñng hay ph¶i di cu tíi çc vïng mµ cßn cã khÝ
hËu thÝch hîp, trong khi ®ã mét sè loµi kh¸c tiÕn ho¸ vµ ®· cã thÓ sèng ®uîc ë nh÷ng sinh
c¶nh ®· thay ®æi trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu míi. Çc loµi Th«ng ë ViÖt Nam lµ vÝ dô cho c¶ hai
h×nh thøc nµy. Loµi Th«ng l¸ dÑt (Pinus krempfii) ®uîc coi lµ mét loµi c©y cæ tµn du cßn l¹i
mµ kh«ng cã loµi nµo co quan hÖ gÇn gòi cßn sèng sãt, trong khi ®ã Th«ng ba l¸ (P. kesiya) lµ
loµi míi tiÕn ho¸ gÇn ®©y cã ph©n bè tõ §«ng B¾c Ê n §é cho ®Õn Philipin. Sù gÇn gòi cña
ViÖt Nam vÒ ®Þa lý víi vïng nhiÖt ®íi cßn cã nghÜa lµ nh÷ng loµi ph¸t t¸n h¹t nhê chim chãc
cña hä c©y l¸ kim Nam b¸n cÇu nhu hä Kim giao (Podocarpaceae) ®· cã kh¶ n¨ng di cu lªn
phÝa B¾c. HÖ thùc vËt c©y l¸ kim ViÖt Nam do ®ã chøa ®ùng mét sù pha trén kú l¹ gi÷a çc
loµi c©y l¸ kim c¶ B¾c vµ Nam b¸n cÇu.
Ph©n bè vµ sinh th¸i c©y l¸ kim ViÖt Nam
C©y l¸ kim ViÖt Nam gÆp ë 4 vïng chÝnh sau (H×nh 2):
1/ Vïng §«ng B¾c: phÇn ®Ønh d«ng cña çc hÖ nói ®¸ v«i (500-1600 m), nhÊt lµ ë Hµ
Giang vµ Cao B»ng, lµ n¬i héi tô nhiÒu loµi c©y l¸ kim nhÊt (tíi 10 loµi) ë ViÖt Nam. Trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i truêng kh¾c nghiÖt víi tÇng ®Êt máng, nuíc tho¸t nhanh vµ çc thêi kú
mïa kh« tu¬ng ®èi dµi çc c©y l¸ kim cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh ®uîc víi çc loµi c©y h¹t kÝn vµ
h×nh thµnh th¶m thùc vËt uu thÕ. KhÝ hËu cña vïng nµy thuêng lµ khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa
víi mïa ®«ng l¹nh vµ mua hÌ. NhiÒu loµi chØ gÆp ë vïng nµy nhu B¸ch vµng (Xanthocyparis
vietnamensis), ThiÕt sam gi¶ (Pseudotsuga sinensis), Hoµng ®µn (Cupressus funebris) vµ DÎ
tïng säc n©u (Amentotaxus hatuyensis). Çc c©y l¸ kim kh¸c nhu Th«ng Pµ Cß (Pinus
kwangtungensis), Th«ng ®á Trung Quèc (Taxus chinensis) vµ DÎ tïng säc tr¾ng (Amentotaxus
argotaenia) cßn thÊy ë nh÷ng ®Ønh nói riªng biÖt kh¸c n»m xa khu vùc nói ®¸ v«i chÝnh cña
§«ng B¾c (vÝ dô nhu ë Méc Ch©u). Nh÷ng c©y thuéc hä Th«ng (Pinaceae), thuêng lµ nh÷ng
loµi c©y cã ph©n bè chÝnh ë Trung Quèc, ®uîc gÆp nhiÒu nhÊt ë vïng §«ng B¾c ViÖt Nam
cho dï çc loµi DÎ tïng V©n Nam (Amentotaxus yunnanensis) vµ Th«ng tre l¸ ng¾n
(Podocarpus pilgeri) cã thÓ lµ phæ biÕn ë mét sè ®Þa phu¬ng. QuÇn thÓ cña tÊt c¶ çc loµi
lu«n rÊt nhá.
H×nh 2: Çc vïng ph©n bè chÝnh cña c©y l¸

2 1 kim ë ViÖt Nam.
Map 2: Main distribution zones of conifers in
Vietnam
3
1 - §«ng B¾c (Northeast)
2 - Hoµng Liªn S¬n (Hoang Lien Son)
3 - T©y B¾c (Northwest)
4 - T©y Nguyªn (Central Highland)
2/ D·y Hoµng Liªn S¬n: Rõng tù nhiªn cña vïng nµy chñ yÕu chiÕm uu thÕ bëi çc hä
c©y h¹t kÝn «n ®íi cña B¾c b¸n cÇu nhu hä DÎ (Fagaceae) vµ hä Re (Lauraceae). P¬ mu
(Fokienia) lµ loµi c©y l¸ kim phæ biÕn nhÊt, t¹o thµnh çc l©m phÇn lín, cïng víi Th«ng tre l¸
dµi (Podocarpus neriifolius) thuêng mäc trong çc ®¸m nhá. Mét quÇn thÓ duy nhÊt loµi B¸ch
t¸n §µi Loan (Taiwania cryptomerioides) ®· ®uîc t×m thÊy ë huyÖn V¨n Bµn, Lµo Cai. Loµi
nµy cã thÓ ®· cã ph©n bè réng h¬n trong qu¸ khø. Loµi V©n sam (Abies delavayi ssp.
fansipanensis) lµ loµi phô ®Æc h÷u cña ®Ønh Fan Si Pan trong khi ®ã ThiÕt sam (Tsuga
chinensis) gÆp ë çc quÇn thÓ nhá ë ®é cao trªn 1800 m. ThiÕt sam cßn thÊy cã ë vïng §«ng
B¾c ViÖt Nam trªn nói ®¸ v«i. KhÝ hËu nh×n chung rÊt Èm vµ l¹nh, víi mua quanh n¨m.
3/ T©y B¾c (S¬n La, Hoµ B×nh, Thanh Ho¸, NghÖ An): ë vïng nµy cña ViÖt Nam ®é
cao thÊp h¬n ë d·y Hoµng Liªn vµ khÝ hËu kh« h¬n. C©y l¸ kim mäc phæ biÕn nhÊt lµ Du sam
(Keteleeria evelyniana), mÆc dï ë mét sè n¬i cã nói cao h¬n vµ Èm h¬n nhu ë T©y NghÖ An
gi¸p Lµo cã thÓ cã P¬ mu (Fokienia) vµ Sa mu (Cunninghamia). B¸ch xanh (Calocedrus
macrolepis) còng cã ph©n bè tu¬ng ®èi réng ë S¬n La kÐo dµi sang biªn giíi víi Lµo vµ
Th«ng nhùa (Pinus merkusii) gÆp ë thµnh nh÷ng quÇn thÓ r¶i r¸c.
4/ T©y Nguyªn: §©y lµ vïng ®a d¹ng c©y l¸ kim thø hai cña ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ trªn
cao nguyªn §µ L¹t. Çc c©y l¸ kim lu«n g¾n liÒn víi nh÷ng thay ®æi cña khÝ hËu ®Þa phu¬ng.
ë çc ®é cao thÊp (800-2000 m) vµ Ýt mua h¬n Th«ng ba l¸ (Pinus kesiya) vµ Th«ng nhùa (P.
merkusii) lµ phæ biÕn nhÊt, Ýt gÆp h¬n vµ h¹n chÕ ë çc n¬i Èm h¬n lµ Du sam (Keteleeria
evelyniana), B¸ch xanh (Calocedrus macrolepis), §Ønh tïng (Cephalotaxus mannii) vµ Th«ng
®á (Taxus wallichiana). ë çc ®é cao cao h¬n (trªn 1800 m) cã thÓ gÆp P¬ mu (Fokienia),
Th«ng §µ L¹t (Pinus dalatensis), Th«ng l¸ dÑt (P. krempfii) vµ Hoµng ®µn gi¶ (Dacrydium
elatum). DÎ tïng P« lan (Amentotaxus poilanei), loµi ph©n bè ë cùc nam cña chi nµy mäc h¹n
chÕ ë phÝa B¾c T©y Nguyªn, trong khi Thuû tïng (Glyptostrobus pensilis) chØ thÊy trong 2
quÇn thÓ nhá ë §¾c L¾c.
Çc c©y l¸ kim cã nguån gèc nhiÖt ®íi nhu Kim giao Nam (Nageia wallichiana),
Th«ng tre l¸ dµi (Podocarpus neriifolius) vµ Th«ng nµng (Dacrycarpus imbricatus) ph©n bè
trªn çc vïng nói Èm cña ViÖt Nam, thuêng lµ trªn ®Êt cã nguån gèc tõ nói löa, vµ Ýt thÊy h¬n
khi ra phÝa B¾c.
Çc vÊn ®Ò b¶o tån
HÇu nhu tÊt c¶ çc c©y l¸ kim tù nhiªn cña ViÖt Nam ®Òu bÞ ®e do¹ ë nh÷ng møc ®é
nhÊt ®Þnh. PhÇn lín çc loµi nµy cho gç quÝ rÊt thÝch hîp cho sö dông lµm ®å mü nghÖ (P¬ mu
Fokienia, B¸ch vµng Xanthocyparis) hay cho x©y dùng (phÇn lín çc loµi Th«ng Pinus, Du
sam Keteleeria, P¬ mu Fokienia, Sa mu Cunninghamia), trong khi ®ã çc loµi kh¸c l¹i cã gi¸
trÞ lµm hu¬ng liÖu quÝ (Hoµng ®µn Cupressus, P¬ mu Fokienia, B¸ch xanh Calocedrus) hoÆc
®uîc dïng lµm thuèc c¶ trong y häc truyÒn thèng (Kim giao Nageia) hay y häc hiÖn ®¹i
(Th«ng ®á Taxus). Mét sè loµi chØ ®uîc sö dông t¹i ®Þa phu¬ng nhung thuêng ®©y lµ nh÷ng
loµi cã ph©n bè h¹n chÕ ë ®Þa phu¬ng (vÝ dô nhu B¸ch vµng Xanthocyparis). §e do¹ do khai
th¸c trùc tiÕp cßn kÌm theo viÖc biÕn ®æi nh÷ng diÖn tÝch rõng lín thµnh ®Êt n«ng nghiÖp, ®Æc
biÖt ë çc vïng nói cã ®é cao kho¶ng 800 ®Õn 1500 m n¬i mµ çc loµi c©y l¸ kim nhu Du sam
(Keteleeria) vµ B¸ch xanh (Calocedrus) thuêng sinh sèng. ViÖc chia c¾t rêi r¹c çc çnh rõng
lµ mét vÊn ®Ò cã liªn quan kh¸c. Çc ®¸m rõng nhá cßn sãt l¹i dÔ bÞ ch¸y h¬n vµ dÔ bÞ ¶nh
huëng do tÝnh di truyÒn suy gi¶m. Çc loµi cã çc quÇn thÓ tù nhiªn nhá ®Æc biÖt rÊt nh¹y c¶m
víi nh÷ng ®e do¹ nµy. Nh÷ng loµi cã çc quÇn thÓ ph©n bè réng (vÝ dô nhu phÇn lín çc loµi
thuéc hä Kim giao - Podocarpaceae), trong mét sè truêng hîp cßn ph©n bè c¶ ë nuíc kh¸c
(nhu Du sam Keteleeria), cã thÓ t¹o ra c¶m tuëng r»ng loµi Ýt bÞ ®e do¹ h¬n so víi thùc tÕ v×
viÖc khai th¸c qu¸ møc vµ n¹n ph¸ rõng lµ nh÷ng vÊn ®Ò cña tÊt c¶ çc nuíc ë §«ng Nam ¸.
Loµi c©y l¸ kim bÞ ®e do¹ nhÊt ë ViÖt Nam cã lÏ lµ Hoµng ®µn (Cupressus funebris) ë
vïng §«ng B¾c. HiÖn t¹i, trong vßng 5 n¨m qua míi chØ t×m thÊy ®uîc 1 c©y cßn l¹i trong tù
nhiªn. Çc c©y kh¸c ®Òu ®· bÞ chÆt lÊy gç vµ bÞ ®µo rÔ lµm hu¬ng. Thuû tïng (Glyptostrobus
pensilis) lµ loµi chØ ®uîc biÕt ë hai khu b¶o tån nhá cña tØnh §¾c L¾c. PhÇn lín nh÷ng c©y cßn
l¹i (sè nµy Ýt h¬n 250 c©y) ®Òu ®· bÞ ¶nh huëng cña löa rõng. HÇu nhu toµn bé sinh c¶nh cña
loµi trªn ®Çm lÇy ®· bÞ chuyÓn thµnh vuên cµ phª vµ kh«ng thÊy cã c©y t¸i sinh. Hai loµi nµy
®ang n»m ®øng truíc sù tuyÖt chñng. T×nh tr¹ng cña mét lo¹t çc loµi kh¸c (nhu B¸ch t¸n §µi
Loan Taiwania cryptomerioides vµ B¸ch vµng Xanthocyparis vietnamensis) cã thÓ sÏ trë nªn
ë møc tu¬ng tù nÕu kh«ng cã nh÷ng hµnh ®éng b¶o tån toµn diÖn ®uîc tiÕn hµnh.
Trong vßng 15 n¨m qua cã nhiÒu vuên quèc gia vµ khu b¶o tån ®· ®uîc thiÕt lËp ë
ViÖt Nam. Mét sè n¬i nµy cã çc quÇn thÓ c©y l¸ kim bÞ ®e do¹. Bªn ngoµi çc khu vùc nµy
çc qui ®Þnh ph¸p luËt ®uîc ban hµnh nh»m ng¨n chÆn viÖc khai th¸c tr¸i phÐp. MÆc dï vËy
viÖc khai th¸c t¹i ®Þa phu¬ng, c¶ hîp ph¸p vµ tr¸i phÐp vÉn cßn lµ vÊn ®Ò. Çc loµi cã gi¸ trÞ
kinh tÕ cao hay cã c«ng dông ®Æc biÖt thuêng lµ nh÷ng loµi cã nguy c¬ lín. V× vËy, b¶o tån
t¹i chç cÇn ®uîc bæ sung bëi b¶o tån chuyÓn vÞ vµ çc chu¬ng tr×nh l©m sinh chung. Nh÷ng
chu¬ng tr×nh nµy cÇn gåm c¶ kÕ ho¹ch vÒ gi¸o dôc còng nhu thu h¸i vµ b¶o qu¶n h¹t gièng,
trång phôc håi vµ lµm giµu rõng trong vµ xung quanh çc khu b¶o tån. Çc loµi c©y dÉn nhËp
cã thÓ cã vai trß trong viÖc hç trî cho b¶o tån t¹i chç.
Nhu vËy ®· cã 2 loµi c©y l¸ kim ®ang trªn bê vùc tuyÖt chñng vµ viÖc ng¨n chÆn
nh÷ng loµi c©y kh¸c tiÕp tôc nhËp vµo danh s¸ch nµy lµ mèi quan t©m cña tÊt c¶ mäi nguêi.
D÷ liÖu vÒ c©y l¸ kim

Tµi liÖu nµy cung cÊp mét th«ng tin tæng quan cho tÊt c¶ çc loµi c©y l¸ kim hiÖn ®uîc
biÕt gÆp ë ViÖt Nam. Nh÷ng loµi c©y nµy ®uîc cung cÊp th«ng tin cïng víi m« t¶ vµ minh ho¹
cho nh÷ng ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña chóng. Nh÷ng th«ng tin nµy chñ yÕu ®uîc dùa trªn çc tiªu
b¶n thu thËp tõ çc c©y mäc tù nhiªn ë ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n. Tµi liÖu cßn
cung cÊp çc th«ng tin vÒ ph©n bè, sinh th¸i, c«ng dông, nh©n gièng vµ b¶o tån cho çc loµi
c©y l¸ kim. Mçi mét d÷ liÖu bao gåm çc phÇn sau:
Ph©n lo¹i vµ tªn gäi
Tªn ViÖt Nam ®uîc sö dông phæ biÕn nhÊt ®uîc nªu ®Çu tiªn, sau ®ã lµ tªn La tinh
®uîc quèc tÕ c«ng nhËn (tªn kÐp) vµ hä c©y. MÆc dï phÇn lín mäi nguêi sö dông tªn thuêng
gäi nhung còng cÇn hiÓu lîi Ých cña viÖc n¾m ®uîc vµ sö dông tªn La tinh ®uîc c«ng nhËn.
Tªn thuêng gäi vµ tªn ®Þa phu¬ng cã thÓ chØ nh÷ng loµi kh¸c nhau. VÝ dô Th«ng ®¸ cã thÓ lµ
bÊt kú mét loµi c©y nµo mäc trªn nói ®¸ v«i. Tuú thuéc vµo ®Þa phu¬ng mµ ®©y cã thÓ lµ ThiÕt
sam gi¶ (Pseudotsuga sinensis ë Hµ Giang), B¸ch xanh (Calocedrus macrolepis ë Méc Ch©u
- S¬n La) hay Th«ng ®á Trung Quèc (Taxus chinensis ë Mai Ch©u - Hoµ B×nh). Tu¬ng tù,
Th«ng dÇu cã thÓ lµ Th«ng Pµ Cß (Pinus kwangtungensis ë Mai Ch©u - Hoµ B×nh), Du sam
(Keteleeria evelyniana ë §µ L¹t - L©m §ång), P¬ mu (Fokienia hodginsii ë Mai S¬n - S¬n
La). Sö dông cïng mét tªn cho mét lo¹t çc c©y kh¸c nhau hay sö dông çc tªn kh¸c nhau cho
cïng mét c©y ë çc ®Þa phu¬ng kh¸c nhau lµm cho viÖc trao ®æi th«ng tin trë nªn thiÕu chÝnh
x¸c. Sö dông tªn La tinh hîp thøc gióp gi¶i quyÕt ®uîc vÊn ®Ò nµy.
Tªn La tinh ®uîc chia thµnh ba phÇn, vÝ dô:
P¬ mu lµ Fokienia hodginsii (Dunn) A. Henry & H. Thomas.
(Chi) (loµi) (t¸c gi¶ / nguêi m« t¶)
PhÇn ®Çu (Fokienia) lµ tªn chi cßn phÇn thø hai (hodginsii) ®Ó chØ mét loµi nhÊt ®Þnh
thuéc chi nµy. PhÇn cuèi cïng cña tªn nãi ®Õn nh÷ng nguêi ®Çu tiªn m« t¶ loµi nµy trong chi.
VÝ dô P¬ mu ®· ®uîc m« t¶ mét çch chÝnh thøc ®Çu tiªn nhu mét loµi trong chi Fokienia bëi
Gi¸o su Augustine Henry vµ TiÕn sÜ H. Thomas vµo n¨m 1911. ViÖc m« t¶ vµ c«ng bè chÝnh
thøc mét tªn míi ®uîc gi¸m s¸t bëi mét lo¹t çc qui t¾c gäi lµ Qui t¾c quèc tÕ vÒ danh ph¸p
thùc vËt (International Code of Botanical Nomenclature - ICBN). Qui t¾c nµy t¹o nªn mét
phu¬ng ph¸p æn ®Þnh cho viÖc m« t¶ vµ thay ®æi tªn cña mçi loµi. Nhãm ®¹i diÖn cña uû ban
gi¸m s¸t ICBN cña ViÖt Nam ®uîc ®Æt t¹i Hµ Néi ë ViÖn Sinh th¸i vµ tµi nguyªn sinh vËt.
Còng cÇn ph¶i hiÓu çch mµ mét loµi ®uîc s¾p xÕp vµo trong mét chi vµ mét hä nhÊt
®Þnh. M«i loµi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh mµ còng gÆp ë nh÷ng loµi kh¸c, vÝ dô nhu tÊt c¶
çc loµi thuéc chi Th«ng (Pinus) ®Òu cã l¸ xÕp thµnh côm víi 2, 3 hoÆc 5 l¸ kim. ViÖc x¸c
®Þnh ®uîc nh÷ng ®Æc ®iÓm chung nµy cho phÐp xÕp çc loµi kh¸c nhau vµo cïng mét chi.
ViÖc x¸c ®Þnh çc ®Æc ®iÓm chung cña çc chi kh¸c nhau cho phÐp nhãm chóng thµnh çc hä,
tu¬ng tù nhu vËy cho tíi khi ®¹t møc ph©n lo¹i cao nhÊt.
M« t¶ ®Çu tiªn cña mét loµi míi ®uîc dùa trªn mét tiªu b¶n mµ ®uîc gäi lµ mÉu
chuÈn, vµ m« t¶ nµy ph¶i nªu nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh x¸c ®Þnh loµi nµy. ViÖc ®inh lo¹i chÝnh
x¸c çc tiªu b¶n kh¸c ®uîc dùa trªn so s¸nh víi víi mÉu chuÈn hoÆc trªn m« t¶ mÉu chuÈn ®·
c«ng bè. Çc mÉu chuÈn rÊt cã gi¸ trÞ vµ thuêng ®uîc luu trong phßng mÉu quèc gia. Nh÷ng
phßng mÉu nµy lµ mét tµi s¶n quan träng cña ®Êt nuíc.
Çc loµi míi cã thÓ chØ dùa trªn mét sè luîng h¹n chÕ çc tiªu b¶n thu thËp ®uîc.
Cïng víi nh÷ng nghiªn cøu vµ ®iÒu tra tiÕp theo sÏ cã thªm çc th«ng tin míi vµ çc nhµ ph©n
lo¹i häc (çc nhµ khoa häc lµm viÖc víi viÖc ®Æt tªn vµ xÕp lo¹i çc sinh vËt sèng) cã thÓ
quyÕt ®Þnh lµ sù ph©n lo¹i truíc ®©y kh«ng cßn thÓ hiÖn ®uîc chÝnh x¸c nh÷ng hiÓu biÕt míi.
Mét vÝ dô ®iÓn h×nh lµ loµi Th«ng nµng. Loµi nµy ®Çu tiªn ®uîc m« t¶ bëi mét nhµ ph©n lo¹i
häc tªn lµ Blume vµo n¨m 1827 duíi tªn Podocarpus imbricatus trong mét chi lín lµ
Podocarpus. Nh÷ng kiÕn thøc cã thªm vÒ loµi nµy vµ çc loµi kh¸c trong chi nµy ®· h×nh
thµnh mét sù ph©n lo¹i míi vµ tªn La tinh cña loµi ®æi thµnh Dacrycarpus imbricatus (Blume)
de Laub. PhÇn cuèi cña tªn lµ tªn viÕt gän cña nhµ ph©n lo¹i häc ®· ®Ò xuÊt thay ®æi nµy
(Gi¸o su David de Laubenfels). Tªn gäi truíc ®©y Podocarpus imbricatus Blume trë thµnh tªn
®ång nghÜa vµ kh«ng nªn tiÕp tôc sö dông.
M« t¶
V× tµi liÖu nµy cã chñ ý chÝnh lµ lµm tµi liÖu huíng dÉn cho c«ng viÖc thuêng ngµy
nªn çc ®Æc ®iÓm ®uîc m« t¶ lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm dÔ nh×n ®uîc b»ng m¾t thuêng hay qua kÝnh
lóp cÇm tay. Nh÷ng kÝch thuíc nhu cña l¸, nãn ®uîc nªu trong mét ph¹m vi dao ®éng. §Æc
biÖt, kÝch thuíc vµ h×nh d¹ng l¸ cã thÓ thay ®æi tuú theo ®iÒu kiÖn m«i truêng n¬i c©y sinh
sèng, tuæi cña c©y (çc c©y non thuêng cã l¸ lín h¬n vµ cã thÓ cã h×nh d¹ng kh¸c so víi l¸
truëng thµnh) vµ vÞ trÝ cña l¸ ë trªn c©y (l¸ mäc trong t¸n che khuÊt hoÆc cña çc cµnh thÊp cã
thÓ kh¸c l¸ ë nh÷ng vÞ trÝ chiÕu s¸ng tèt). §· cã nhiÒu sai lÇm trong ®Þnh lo¹i do kh«ng nhËn
thøc ®uîc sù biÕn ®éng nµy. Mét sè ®Æc ®iÓm chØ tån t¹i trong nh÷ng kho¶ng thêi gian ng¾n,
vÝ dô ë c©y l¸ kim çc nãn ®ùc chØ cã trong mét thêi gian ng¾n sau ®ã nøt t¸ch vµ gi¶i phãng
phÊn. ViÖc ph©n lo¹i theo hÖ thèng (ph©n biÖt gi÷a çc loµi, chi vµ hä) chñ yÕu ®uîc dùa trªn
çc ®Æc ®iÓm cña cÊu tróc sinh s¶n çi do nh÷ng cÊu tróc nµy Ýt thay ®æi theo ¶nh huëng cña
m«i truêng. Nh÷ng thay ®æi trong çc cÊu tróc nµy thuêng lµ thÓ hiÖn nh÷ng thay ®æi trong
qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ vµ h×nh thµnh loµi.
Ph©n bè
Ph©n bè cña mçi loµi ë ViÖt Nam ®uîc nªu ë møc ®é çc tØnh cã c©y. Mét sè c©y cã
ph©n bè hÑp ngoµi tªn tØnh cßn nªu nh÷ng huyÖn ®· thÊy loµi c©y nµy. Trong mét sè truêng
hîp cã thÓ ®Ò cËp ®Õn 3-4 tØnh nhung thùc tÕ toµn bé quÇn thÓ chØ n»m tËp trung ë mét tØnh
trong d·y nói s¸t gi¸p ranh víi çc tØnh bªn c¹nh. VÝ dô loµi Th«ng l¸ dÑt (Pinus krempfii)
®uîc thÊy cã ë 4 tØnh nhung phÇn lín çc quÇn thÓ chØ gÆp trong 2 tØnh. Trong truêng hîp
kh¸c cã thÓ nªu nhiÒu tØnh cho ph©n bè cña mét loµi nhung kh«ng nªn hiÓu loµi nµy rÊt phæ
biÕn v× nhiÒu loµi c©y l¸ kim (vÝ dô nhu Th«ng nµng, Dacrycarpus imbricatus) chØ gÆp trong
çc quÇn thÓ nhá trªn mét diÖn tÝch lín. PhÇn lín çc c©y l¸ kim ViÖt Nam còng gÆp c¶ ë Lµo
vµ Trung Quèc. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ loµi nµy rÊt phæ biÕn v× çc quÇn thÓ
cña loµi ë çc nuíc kh¸c cã thÓ rÊt nhá vµ bÞ ®e do¹ lín.
Sinh th¸i
PhÇn nµy cung cÊp th«ng tin tãm t¾t vÒ çc d¹ng rõng chÝnh, lo¹i ®Êt, çc c©y l¸ kim
mäc kÌm, h×nh thøc t¸i sinh vµ lo¹i khÝ hËu n¬i loµi ®uîc ph¸t hiÖn. PhÇn lín hiÓu biÕt vÒ çc
c©y l¸ kim rÊt h¹n chÕ vµ nghiªn cøu thªm vÒ sinh th¸i cña loµi lµ cÇn thiÕt. Mét ®Æc ®iÓm cña
c©y l¸ kim lµ chóng thuêng cã kh¶ n¨ng sinh truëng ë nh÷ng ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ thæ nhuìng
kh¸c so víi sinh c¶nh tù nhiªn cña chóng. ViÖc c©y chØ cã h¹n chÕ ë mét sè sinh c¶nh nhÊt
®Þnh thuêng lµ thÓ hiÖn sù c¹nh tranh cña c©y h¹t kÝn ë çc vïng xung quanh h¬n lµ sù chuyªn
biÖt ho¸ cña c©y l¸ kim.
C«ng dông
PhÇn nµy tr×nh bµy tæng quan vÒ nh÷ng c«ng dông chÝnh cña mçi loµi trong l©m
nghiÖp, l©m s¶n ngoµi gç vµ kh¶ n¨ng lµm c©y c¶nh.
Nh©n gièng
PhÇn nµy còng tr×nh bµy tæng quan vÒ nh÷ng kü thuËt vµ yªu cÇu chÝnh cho nh©n
gièng h÷u tÝnh (vÝ dô thêi gian thu h¸i h¹t gièng, chÕ biÕn, kiÓm nghiÖm) vµ nh©n gièng sinh
duìng. Th«ng tin thªm vÒ kü thuËt nh©n gièng sinh duìng cã thÓ tham kh¶o trong cuèn s¸ch
“Nh©n gièng sinh duìng c©y gç rõng nhiÖt ®íi: Gi©m hom cµnh vµ ghÐp” (J.M. Dick, NguyÔn
§øc Tè Luu, NguyÔn §øc C¶nh, 2004).
HiÖn tr¹ng b¶o tån
HiÖn tr¹ng b¶o tån trªn thÕ giíi cña mçi c©y l¸ kim ®uîc quyÕt ®Þnh bëi héi ®ång quèc
tÕ (Nhãm chuyªn gia c©y l¸ kim) cña Tæ chøc b¶o tån IUCN sau khi ®· ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng
cña loµi trong mçi quèc gia cã loµi nµy ph©n bè. ViÖt Nam cã 2 thµnh viªn trong héi ®ång
nµy (Gi¸o su Phan KÕ Léc vµ TiÕn sÜ NguyÔn TiÕn HiÖp). QuyÕt ®Þnh nµy ®uîc dùa trªn mét
tËp hîp çc tiªu chÝ theo tho¶ thuËn quèc tÕ nh»m ®¸nh gi¸ mçi loµi vÒ çc khÝa c¹nh kÝch
thuíc vµ sè luîng çc quÇn thÓ ®· biÕt, diÖn tÝch sinh c¶nh cña loµi vµ h×nh thøc cïng víi møc
®é cña çc ®e do¹ mµ loµi gÆp ph¶i. NÕu kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ ®uîc chÝnh x¸c th× viÖc uíc tÝnh
cã thÓ ®uîc sö dông ®Ó ph©n cÊp hiÖn tr¹ng b¶o tån. PhÇn phô lôc cuèi tµi liÖu nµy cung cÊp
tãm t¾t çc tiªu chÝ trªn vµ ý nghÜa cña chóng. Çc ®¸nh gi¸ ë møc ®é quèc gia còng dùa trªn
chÝnh nh÷ng tiªu chÝ nµy. Thuêng cã sù kh¸c biÖt gi÷a møc ®¸nh gi¸ quèc gia vµ quèc tÕ v×
ranh giíi hµnh chÝnh quèc gia cã thÓ chia çc ph©n bè tù nhiªn cña loµi mét çch kh«ng ®ång
®Òu. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ b¶o tån nhu ph¸ rõng, khai th¸c qu¸ møc hay çc sinh c¶nh bÞ ph¸ huû
thuêng gÆp ë mäi quèc gia do vËy viÖc ë nuíc l¸ng giÒng cã çc quÇn thÓ lín h¬n kh«ng lµm
gi¶m tÇm quan träng cña çc quÇn thÓ nhá trong nuíc. §iÒu nµy ®Æc biÖt cã liªn quan ®Õn c©y
l¸ kim ë ViÖt Nam n¬i mµ nhiÒu loµi n»m ë giíi h¹n cña vïng ph©n bè cña loµi vµ cã thÓ lµ
nh÷ng xuÊt xø riªng biÖt. Møc ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng b¶o tån cã thÓ thay ®æi theo huíng mét
loµi Ýt bÞ ®e do¹ h¬n trªn thÕ giíi vµ trong nuíc, tuy nhiªn xu huíng chung lµ phÇn lín çc
loµi trë nªn ngµy cµng bÞ ®e do¹.
Cuèn s¸ch nµy kh«ng ®Ò cËp ®Õn çc loµi c©y nhËp néi cho dï çc loµi nµy ®· ®uîc sö
dông trong trång rõng (nhu Th«ng m· vÜ Pinus massoniana, Sa méc Cunninghamia
lanceolata) hay trång lµm c¶nh (nhu Tr¾c b¸ch diÖp Juniperus chinensis, Tïng la h¸n
Podocarpus chinensis).
Çc th«ng tin nªu trong cuèn s¸ch nµy ®uîc lÊy tõ çc tµi liÖu truíc ®©y ®· c«ng bè
bëi çc ®¬n vÞ nghiªn cøu quèc gia nhu ViÖn §iÒu tra qui ho¹ch rõng, ViÖn Khoa häc kü
thuËt l©m nghiÖp ViÖt Nam, ViÖn Sinh th¸i vµ tµi nguyªn sinh vËt vµ çc s¸ch thùc vËt chÝ
quèc tÕ nhu Thùc vËt chÝ Lµo, Cam pu chia vµ ViÖt Nam (Flore du Laos Cambodge et du
Vietnam). Nh÷ng th«ng tin nµy cßn ®uîc tæng hîp tõ çc kÕt qu¶ ®iÒu tra ngo¹i nghiÖp cña
çc çn bé dù ¸n còng nhu nh÷ng c«ng t¸c hiÖn truêng rÊt tÝch cùc trong 10 n¨m qua cña
ViÖn §iÒu tra qui haäch rõng vµ ViÖn Sinh th¸i vµ tµi nguyªn sinh vËt, cïng víi çc tæ chøc
nhu §éng thùc vËt quèc tÕ (Flora and Fauna International), §êi sèng çc loµi chim (Birdlife
International) vµ Vuên thùc vËt Missouri (Missouri Botanic Garden). C«ng t¸c ®iÒu tra vµ b¸o
ço vÉn ®ang tiÕp tôc ®uîc tiÕn hµnh do cßn cã nhiÒu vïng cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao vµ
®éc ®¸o ë ViÖt Nam vÉn cßn ®uîc biÕt chua ®Çy ®ñ. VÉn cã thÓ sÏ tiÕp tôc ph¸t hiÖn çc vïng
ph©n bè míi cho nh÷ng loµi ®· biÕt vµ cã thÓ c¶ nh÷ng loµi míi chua ®uîc m« t¶. HÇu hÕt çc
th«ng tin vÒ çc ®Æc ®iÓm vËt hËu häc (nhu thêi gian nãn chÝn vµ thu h¸i h¹t) vµ çc kü thuËt
nh©n gièng ®uîc h×nh thµnh tõ kÕt qu¶ trong vßng trªn 5 n¨m qua cña ho¹t ®éng nghiªn cøu
h¹t gièng vµ trång m« h×nh rõng b¶o tån chuyÓn vÞ cña Dù ¸n gièng l©m nghiÖp ViÖt Nam vµ
C«ng ty gièng l©m nghiÖp trung u¬ng.
.
Hä §Ønh tïng 15 Cephalotaxaceae
§Ønh tïng (Cephalotaxus mannii Hook.f.)

Tªn ®ång nghÜa: Cephalotaxus hainanensis H.L.Li, Cephalotaxus griffithii J. D Hooker.
Tªn kh¸c: PhØ ba mòi (ViÖt Nam), Plum Yew (Anh), hai nan cu fei (Trung Quèc).
Trong mét sè tµi liÖu loµi nµy ®uîc gäi duíi tªn C. oliveri Mast. Mét sè tµi liÖu kh¸c cßn ghi nhËn çc loµi C.
fortunei vµ C. drupacea cã ë ViÖt Nam. Thùc tÕ chØ cã mét loµi duy nhÊt cña chi §Ønh tïng ë ViÖt Nam lµ C.
mannii.
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 20 (30) m cã ®uêng kÝnh ngang ngùc 50 (-110) cm.
D¹ng c©y: mäc ®øng cã th©n th¼ng vµ t¸n hÑp. Vá: mµu n©u nh¹t ®Õn n©u ®á, bong rêi thµnh
çc líp máng. L¸: mÆt trªn mµu xanh ®Ëm, mÆt duíi cã çc d¶i lç khÝ mµu tr¾ng hay tr¾ng
xanh, h×nh d¶i hay h×nh d¶i m¸c, hiÕm khi h¬i cong h×nh liÒm, 4 cm x 4 mm (l¸ bÞ che s¸ng
dµi h¬n), r¸p, máng, g©n gi÷a næi râ, ®Çu l¸ nhän hoÆc cã mÊu. Nãn: ph©n tÝnh kh¸c gèc. Nãn
h¹t ®¬n ®éc hay mäc thµnh côm 2 hoÆc 3, cuèng 6-10 mm. ¸o h¹t ban ®Çu xanh, chuyÓn dÇn
sang mµu ®á khi chÝn, dµi 2-3 cm vµ réng 1,2 cm. Nãn ®ùc nhá, h×nh cÇu, côm 6-8 vµ mäc tõ
n¸ch l¸ däc theo cµnh cña n¨m võa qua, kh«ng bÒn, rông. H¹t: H¹t h×nh trøng nguîc hay bÇu
dôc, 2,2-2,8 cm, nhän ®Çu.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Lµo Cai, Hµ Giang, S¬n La, Hµ T©y, Th¸i Nguyªn, Thanh Hãa, NghÖ
An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ, Kon Tum, Gia Lai, §¾c L¾c, L©m
§ång, Kh¸nh Hßa. ThÕ giíi: §«ng B¾c Ê n §é, Lµo, B¾c Myanma, B¾c Th¸i Lan, phæ biÕn ë
Nam Trung Quèc.
Sinh th¸i: Ph¹m vÞ ®é cao: 500-1500 m. D¹ng rõng: mäc r¶i r¸c thµnh çc ®¸m nhá trong
rõng l¸ réng thuêng xanh ¸ nhiÖt ®íi trªn nhiÒu lo¹i ®Êt nói ®¸ v«i hay ®Êt phong ho¸ tõ
granit. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m 20-270C, luîng mua trªn 1500 m.
C©y l¸ kim mäc kÌm: phÝa Nam - Kim giao Nam (Nageia wallichiana), Th«ng ®á l¸ dµi
(Taxus wallichiana), Th«ng tre l¸ dµi (Podocarpus neriifolius), Th«ng nµng (Dacrycarpus
imbricatus), phÝa B¾c – Kim giao B¾c (Nageia fleuryi), Th«ng tre (Podocarpus spp), Th«ng
nµng (Dacrycarpus imbricatus), P¬ mu (Fokienia hodginsii), DÎ tïng (Amentotaxus spp). T¸i
sinh tù nhiªn: hiÕm, c©y con duíi 5 tuæi Ýt gÆp.
C«ng dông: L©m nghiÖp: Cho gç tèt, chÞu mèi mät, ®uîc sö dông lµm ®å gç, ®å mü nghÖ vµ
c«ng cô cã gi¸ trÞ. L©m s¶n ngoµi gç: H¹t cã duîc tÝnh - ë ®¶o H¶i Nam vá ®uîc dïng ch÷a
sèt vµ chÊt alcaloit (Homoharringtonine) t¸ch tõ loµi §Ønh tïng Trung Quèc C. harringtonia
cho thÊy cã t¸c dông chèng bÖnh b¹ch cÇu. Kh¶ n¨ng g©y trång loµi nµy ®Ó s¶n xuÊt thuèc
chèng ung thu cÇn ®uîc tiÕp tôc nghiªn cøu. Lµm c¶nh: Loµi nµy cã tiÒm n¨ng lµm c¶nh tèt
do c©y non chÞu bãng vµ cã d¸ng ®Ñp, c©y truëng thµnh cã kiÓu vá c©y ®éc ®¸o.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: ë L©m §ång nãn chÝn th¸ng 10. H¹t dÔ n¶y mÇm sau khi thu h¸i. H¹t
cÇn ®uîc gi÷ Èm, tr¸nh bÞ kh«. H¹t cã thÓ b¶o qu¶n trong thêi gian ng¾n ë 3-40C. Nh÷ng c©y
çi ®¬n lÎ cã thÓ vÉn cã h¹t víi ¸o h¹t ph¸t triÓn nhung h¹t lÐp do kh«ng ®uîc thô phÊn. Sinh
duìng: Hom ®uîc c¾t vµo mïa thu ®«ng. Hom c©y truëng thµnh ra rÔ víi tû lÖ cao (>80%)
trong vßng 5 th¸ng. C©y non cã thÓ ®uîc c¾t ngän t¹o chåi gèc cho hom tèt h¬n.
B¶o tån: Loµi nµy ®· bÞ khai th¸c lÊy gç vµ lµm thuèc trªn çc vïng ph©n bè cña c©y. ViÖc
thu vá sÏ dÉn ®Õn chÕt c©y vµ ®©y kh«ng ph¶i çch lµm cã tÝnh l©u dµi. Trªn thÕ giíi loµi nµy
®uîc xÕp vµo cÊp SÏ nguy cÊp (VU A1d). Çc ®¸nh gi¸ truíc ®©y ë ViÖt Nam ®· xÕp vµo mét
lo¹t çc cÊp ®é (HiÕm, phô thuéc b¶o tån hay §ang nguy cÊp). Loµi cã ph©n bè r¶i r¸c nhung
trªn diÖn réng nªn khã cã ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c kÝch thuíc quÇn thÓ hiÖn t¹i, khu ph©n bè hay
n¬i cu tró do vËy trong truêng hîp nµy cÊp ®¸nh gi¸ quèc tÕ cÇn ®uîc sö dông nhu cÊp thÊp
nhÊt.
Hä §Ønh tïng 16 Cephalotaxaceae
B¶o tån t¹i chç: Loµi nµy ®· ®uîc ghi nhËn víi çc quÇn thÓ nhá ë h¬n 10 Vuên quèc gia vµ
khu b¶o tån nhu VQG Ba V×, Tam §¶o, khu BTTN B¹ch M·, Chu Mom Ray vµ mét sè khu
b¶o tån quanh nói B× §óp ë L©m §ång. QuÇn thÓ lín nhÊt ë L©m §ång (h¬n 100 c©y) gÆp
trªn suên Nói Voi, huyÖn §øc Träng lµ khu vùc kh«ng n»m trong diÖn b¶o vÖ chÝnh thøc.
Loµi cÇn ®uîc b¶o vÖ nghiªm ngÆt trªn toµn bé vïng ph©n bè. B¶o tån chuyÓn vÞ: cÇn cã mét
chu¬ng tr×nh nh©n gièng thÝch hîp nh»m cung cÊp c©y cho trång thö nghiÖm vµ thiÕt lËp ng©n
hµng gen. Kh¶ n¨ng b¶o qu¶n cña h¹t còng cÇn ®uîc nghiªn cøu thªm.
§Ønh tïng (Cephalotaxus mannii Hook.f.)
Cµnh mang nãn çi vµ nãn çi / Cone-bearing branchlet and a seed cone
Hä Hoang Dan 17 Cupressaceae
B¸ch xanh (Calocedrus macrolepis Kurz)

1 - Cµnh l¸ non; 2 - Cµnh mang nãn çi; 3 - H¹t
1- Juvenile foliage; 2 - Branchlet with seed cones; 3 - Seed
Hä Hoµng ®µn 18 Cupressaceae
B¸ch xanh (Calocedrus macrolepis Kurz)

Tªn ®ång nghÜa: Libocedrus macrolepis (Kurz) Bentham & Hooker.
Tªn kh¸c: Tïng hu¬ng, P¬ mu gi¶, Tr¾c b¸ch diÖp nói (ViÖt Nam), cui bai (Trung Quèc).
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao 20 – 25 m víi ®uêng kÝnh 60 – 80 cm. D¹ng c©y: mäc
®øng, th©n th¼ng, ph©n cµnh thÊp, t¸n réng. Vá: mµu x¸m cho tíi n©u ®á, nh½n khi c©y non,
r¸p vµ nøt däc trªn c©y giµ. L¸: d¹ng v¶y, dÑt, 1-3 mm (lín h¬n khi c©y cßn non) xÕp thµnh 2
cÆp, mçi v¶y cña cÆp bªn trong (nhá h¬n) dÑt, Ðp s¸t vµo th©n, çc v¶y cña cÆp bªn ngoµi (lín
h¬n) cã h×nh thuyÒn, thuêng cã çc d¶i lç khÝ ph©n biÖt. Nãn: nãn çi ®¬n ®éc ë ®Ønh, n©u ®á
khi chÝn, h×nh bÇu dôc thu«n, dµi 1-2 cm, 4-6 v¶y gç dÑt víi mÊu nhän ë ®Ønh, kh«ng bÒn,
rông sím, chÝn trong 1 n¨m, gi¶i phãng h¹t khi cßn trªn c©y. H¹t: cã 2 çnh kh«ng ®Òu nhau.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Lµo Cai, S¬n La, Yªn B¸i, Hµ Giang, Hßa B×nh, Hµ T©y, §¾c L¾c, L©m
§ång, Kh¸nh Hßa, Ninh ThuËn. ThÕ giíi: Trung Quèc, Lµo, Th¸i Lan, Ê n §é, Myanma.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 800 – 1500 m. D¹ng rõng: mäc thµnh çc ®¸m nhá trong rõng
rËm vïng nói thuêng xanh, Èm trªn nói ®¸ v«i hoÆc nói ®Êt phong ho¸ tõ granit. KhÝ hËu:
nhiÖt ®íi giã mïa, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m 20-250C, luîng mua trªn 1500 m. C©y l¸ kim mäc
kÌm: Th«ng nµng (Dacrycarpus imbricatus), Hoµng ®µn gi¶ (Dacrydium elatum), Du sam
(Keteleeria evelyniana). T¸i sinh tù nhiªn: Ýt gÆp, ua s¸ng, chñ yÕu t¸i sinh ë chç quang. C©y
con bÞ che bãng thuêng chÕt trong vßng 5 n¨m.
C«ng dông: L©m nghiÖp: cung cÊp gç cã v©n ®Ñp, thí th¼ng cã gi¸ trÞ, gç cã mïi th¬m, chÞu
mèi mät vµ dÔ gia c«ng. Dïng trong x©y dùng, lµm bµn tñ, ®å gç v¨n phßng, ®å mü nghÖ.
L©m s¶n ngoµi gç: hu¬ng liÖu vµ tinh dÇu. Lµm c¶nh: c©y con cã gi¸ trÞ trang trÝ cao, thÝch
hîp cho nu«i trång ë vïng cao.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: ë miÒn Nam h¹t thu h¸i th¸ng 8-9. Ph¬i qu¶ cho kh« ®Ó t¸ch h¹t. 1 kg
h¹t chøa kho¶ng 130.000 h¹t. H¹t míi chÕ biÕn cã thÓ ®¹t tû lÖ n¶y mÇm 72% trong vßng 24
ngµy. Sinh duìng: Hom cµnh tõ c©y 7-8 tuæi ®uîc xö lý b»ng thuèc bét IBA 1% cã thÓ ra rÔ
víi tû lÖ trªn 80%.
B¶o tån: ThÕ giíi: MÆc dï loµi cã ph©n bè réng ë §«ng Nam ¸ nhung loµi nµy vÉn xÕp ë cÊp
SÏ nguy cÊp (VU B1 + 2b) do viÖc khai th¸c gç vµ nhùa qu¸ møc. ViÖt Nam: Trªn toµn vïng
ph©n bè ë ViÖt Nam loµi nµy bÞ khai th¸c qu¸ møc ®Ó lÊy gç vµ nhùa vµ phÇn lín çc n¬i sinh
sèng cña loµi bÞ chuyÓn thµnh ®Êt n«ng nghiÖp. HiÖn tr¹ng b¶o tån cña loµi thay ®æi theo thêi
gian tõ §ang nguy cÊp (S¸ch §á), sang phô thuéc b¶o tån (Phan KÕ Léc, 1997) hay §ang
nguy cÊp víi kÝch thuíc quÇn thÓ Ýt h¬n 250 ç thÓ truëng thµnh (Nguyen Hoang Nghia,
2000). Çc ®ît ®iÒu tra gÇn ®©y ghi nhËn thªm nhiÒu quÇn thÓ nªn hiÖn tr¹ng loµi nµy kh«ng
cßn ë møc §ang nguy cÊp nhung vÉn cßn n»m ë cÊp SÏ nguy cÊp (VU D1).
B¶o tån t¹i chç: Mét sè quÇn thÓ nhá n»m trong çc khu b¶o tån quanh d·y B× §óp ë L©m
§ång vµ c¶ ë VQG Ba V×. B¶o tån chuyÓn vÞ: ë L©m §ång çc chu¬ng tr×nh nh©n gièng ®·
®uîc tiÕn hµnh t¹i XÝ nghiÖp gièng l©m nghiÖp vïng T©y Nguyªn nh»m cung cÊp gièng cho
trång lµm giµu rõng vµ thiÕt lËp ng©n hµng gen.
Sa mu dÇu (Cunninghamia konishii Hayata)

Tªn kh¸c: Sa méc QuÕ Phong (ViÖt Nam).
Mét sè nhµ ph©n lo¹i cho r»ng loµi nµy lµ mét thø cña Sa méc C. lanceolata hoÆc lµ tªn ®ång nghÜa cña loµi Sa
méc. §iÓm kh¸c biÖt lµ sè çc d¶i lç khÝ ë mÐp ngoµi l¸ vµ kÝch thuíc lín h¬n cña nãn qu¶ Sa méc C. lanceolata
(2.5-4.5 x 2.5-4 cm).
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 50 m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc 2,5 m. D¹ng c©y:
mäc ®øng víi t¸n h×nh th¸p. Vá: n©u, t¸ch ra thµnh çc m¶nh, phÇn trong cña vá mµu ®á. L¸:
cøng, d¹ng d¶i m¸c, dµi 2 cm vµ réng 25 mm, men theo cµnh. Nãn: Nãn çi 1,8-3 x 1,2-2,5
cm, h×nh trøng trßn. Nãn ®ùc ë ngän, côm thµnh 1-3 bã gåm tíi 20 nãn thu«n dµi. H¹t: mµu
n©u ®Ëm, thu«n dµi tíi 6 mm víi çnh bªn máng.
Ph©n bè: ViÖt Nam: NghÖ An (Pï M¸t, Kú S¬n, QuÕ Phong), Thanh Hãa (Xu©n Liªn). ThÕ
giíi: Lµo, Trung Quèc.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 960 – 2000 m. D¹ng rõng: rõng rËm thuêng xanh ¸ nhiÖt ®íi trªn
®Êt phong ho¸ tõ granit. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa vïng nói, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m 16-
220C, luîng mua trªn 1500 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: P¬ mu (Fokienia hodginsii). T¸i sinh:
hiÕm, tËp trung ë nh÷ng n¬i s¹t ®Êt hay nu¬ng rÉy míi ®èt.
C«ng dông: L©m nghiÖp: BÞ khai th¸c m¹nh trong qu¸ khø, hiÖn t¹i ®uîc sö dông t¹i ®Þa
phu¬ng lµm nhµ, gç chÞu mèi, kh«ng môc vµ dÔ gia c«ng. Loµi mäc tu¬ng ®èi nhanh vµ cã
tiÒm n¨ng sö dông trång rõng. Lµm c¶nh: kÝch thuíc lín cña c©y h¹n chÕ kh¶ n¨ng sö dông
lµm c¶nh, cã thÓ trång lµm c©y ®uêng phè ë vïng cao.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: Nãn chÝn th¸ng 11-12 tuy nhiªn thuêng khã thu h¸i do chØ mäc ë
phÇn trªn cña nh÷ng c©y truëng thµnh rÊt lín. Ph¬i nãn qu¶ ®Ó t¸ch h¹t. 1 kg h¹t Sa méc C.
lanceolata cã kho¶ng 156.000 h¹t vµ h¹t míi thu h¸i cña loµi nµy cã thÓ n¶y mÇm ®¹t 43%
trong vßng 17 ngµy. Sinh duìng: Sa méc nãi chung tu¬ng ®èi dÔ nh©n gièng b»ng gi©m hom
tõ c©y non. Tuy nhiªn, thuêng gÆp hiÖn tuîng sinh truëng huíng nghiªng, nhÊt lµ khi hom thu
tõ nh÷ng c©y giµ.
B¶o tån: ThÕ giíi: Loµi nµy ®ang bÞ ®e do¹ lín (§ang nguy cÊp, EN A1c) do viÖc khai th¸c
m¹nh vµ ph©n bè h¹n chÕ. ViÖt Nam: kÝch thuíc nhá cña çc quÇn thÓ, ph©n bè h¹n chÕ ë mét
sè vïng cña 2 tØnh vµ viÖc ph¸ rõng t¹i ®©y ®ang t¨ng do ph¸t nu¬ng lµm rÉy x¸c ®Þnh cÊp
®¸nh gi¸ cho loµi nµy ë ViÖt Nam còng lµ §ang nguy cÊp.
B¶o tån t¹i chç: Mét sè quÇn thÓ ®uîc ghi nhËn t¹i çc khu BTTN Pï M¸t, Pï Ho¹t vµ Xu©n
Liªn. ë NghÖ An cã tiÕn hµnh mét dù ¸n nh»m x¸c ®Þnh toµn bé khu ph©n bè cña loµi trong
tØnh vµ nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc vµ sinh th¸i cña loµi. Çc l©m phÇn cßn l¹i cña loµi nµy
lµ nh÷ng nguån gen quan träng ®èi víi l©m nghiÖp vµ cÇn thiÕt ph¶i cã çc biÖn ph¸p b¶o tån
cho dï viÖc ph©n lo¹i ®uîc x¸c ®Þnh chua râ rµng. Kh«ng nªn trång Sa méc (Cunninghamia
lanceolata) trong çc huyÖn cã çc quÇn thÓ Sa mu (C. konishii) tù nhiªn ®Ó tr¸nh bÞ lai t¹p.
B¶o tån chuyÓn vÞ: Mét sè thö nghiÖm ban ®Çu vÒ trång rõng b¶o tån Sa mu ë Kú S¬n tíi nay
chua thµnh c«ng, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh lµ kh¶ n¨ng thu h¸i ®uîc h¹t gièng vµ lùa
chän ®Þa ®iÓm trång thÝch hîp.
Sa mu dÇu (Cunninghamia konishii Hayata)

Cµnh mang nãn ®ùc vµ nãn çi
Branchlet with male and female cones
Hoµng ®µn (Cupressus funebris Endl.)

Tªn ®ång nghÜa: Cupressus tonkinensis Silba.
Çc tµi liÖu truíc ®©y vÒ c©y l¸ kim ViÖt Nam ®Òu gäi çc c©y Hoµng ®µn ë L¹ng S¬n vµ vïng §«ng B¾c ViÖt
Nam lµ C. torulosa D.Don. Loµi C. torulosa chØ ph©n bè h¹n chÕ trªn d·y Himalaya cho dï c©y nµy cã thÓ ®uîc
trång ë mét sè vïng nói cao cña ViÖt Nam vµ ë mét sè n¬i (L©m §ång) loµi nµy cã thÓ ph¸t t¸n ra mäc tù nhiªn.
Mét sè tµi liÖu truíc ®©y ®· dùa trªn çc mÉu tiªu b¶n ®Þnh lo¹i nhÇm. Loµi Hoµng ®µn trong tù nhiªn vµ nhiÒu
c©y trång ë L¹ng S¬n ch¾c ch¾n kh«ng ph¶i lµ C. torulosa. Loµi C. tonkinensis Silba ®uîc m« t¶ n¨m 1994 dùa
trªn çc tiªu b¶n thu thËp ë L¹ng S¬n vµo kho¶ng n¨m 1919 vµ mét sè tiªu b¶n kh¸c thu tõ Qu¶ng T©y trong
cïng thêi gian. Ph©n tÝch di truyÒn so s¸nh vËt liÖu thu tõ c©y tù nhiªn vµ c©y nu«i trång cã nguån gèc ®uîc biÕt
ë §«ng B¾c ViÖt Nam cho thÊy nh÷ng c©y nµy hoÆc rÊt gÇn hoÆc chÝnh lµ C. funebris. Ph©n bè tù nhiªn cña C.
funebris kh«ng ®uîc biÕt ch¾c ch¾n do loµi cã lÞch sö nu«i trång l©u ®êi ë Trung Quèc vµ cã thÓ ë c¶ B¾c ViÖt
Nam, nhÊt lµ ë çc ®×nh chïa. Çc nghiªn cøu tiÕp theo vÉn ®ang ®uîc tiÕn hµnh nh»m kh¼ng ®Þnh sù ®Þnh lo¹i
nµy cho Hoµng ®µn ë B¾c ViÖt Nam.
M« t¶ (ViÖt Nam, dùa trªn nh÷ng c©y trång thu tõ V¹n Linh, L¹ng S¬n vµ çc khu nói
®¸ v«i phô cËn). §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 8 m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc 40 cm.
D¹ng c©y: Mäc ®øng, ®¬n th©n víi t¸n réng, rñ. Vá: nh½n, n©u x¸m víi çc vÕt nøt däc, bªn
trong mµu ®á. L¸: l¸ truëng thµnh xÕp s¸t, Ðp vµo cµnh, ®Çu nhän, mäc thµnh cÆp, cÆp ë phÝa
ngoµi cã sèng næi däc, h¬i dÑt, l¸ non tån t¹i trong nhiÒu n¨m, h×nh kim, thuêng cã mµu xanh.
Nãn çi: mµu n©u khi chÝn, h×nh cÇu, ®uêng kÝnh ng¾n h¬n 1,5 cm, cã 4-8 v¶y nãn kh«ng cã
u låi hoÆc u nhá h¬n 1 mm, Ýt h¹t, xuÊt hiÖn vµo thµng 10-11, chÝn trong 2 n¨m. H¹t: mµu
n©u nh¹t, dµi 3 mm, h¬i trßn víi çc sèng dÑt.
Ph©n bè: ViÖt Nam: L¹ng S¬n (H÷u Lòng, Chi L¨ng). Cßn cã thÓ cã ë Tuyªn Quang (Na
Hang), Hµ Giang (§ång V¨n). ThÕ giíi: mäc phæ biÕn ë Trung Quèc.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: t¹i L¹ng S¬n 550 - 1000 m. D¹ng rõng: Ph©n bè r¶i r¸c trªn çc
d«ng nói ®¸ v«i. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa vïng nói hay cã mïa ®«ng l¹nh, nhiÖt ®é trung
b×nh n¨m 20-230C, luîng mua trªn 1400 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: Th«ng ®á Trung Quèc
(Taxus chinensis), Th«ng tre l¸ ng¾n (Podocarpus pilgeri) (Hµ Giang). T¸i sinh tù nhiªn:
kh«ng cßn.
C«ng dông: L©m nghiÖp: Gç cã thí th¼ng, v©n ®Ñp, chÞu mèi mät. C©y cã mïi th¬m, ®Æc biÖt
lµ ë rÔ, gç kh«ng bÞ biÕn d¹ng hay nøt theo thêi gian. Dïng lµm ®å gç v¨n phßng, gia dông,
®å mü nghÖ vµ t¹c tuîng gi¸ trÞ cao. L©m s¶n ngoµi gç: lµm hu¬ng, tinh dÇu chiÕt xuÊt tõ gç
vµ rÔ cã thÓ dïng lµm thuèc, lµm nuíc hoa, xµ phßng hay mü phÈm kh¸c. Lµm c¶nh: Loµi c©y
quÝ cã l¸ vµ t¸n ®Ñp.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: Nãn chÝn th¸ng 11-12. 1kg h¹t cã kho¶ng 500.000 h¹t. Do kÝch thuíc
quÇn thÓ nhá nªn h¹t thuêng lÐp. Sinh duìng: C©y cã thÓ nh©n gièng tu¬ng ®èi dÔ b»ng hom
víi tû lÖ ra rÔ cao (>30% ®èi víi c©y truëng thµnh). Hom cÇn ®uîc thu vµo vô thu ®«ng. B»ng
çch lùa chän çc chåi th¼ng huíng lµm vËt liÖu cã thÓ tr¸nh ®uîc hiÖn tuîng sinh truëng
huíng nghiªng khi gi©m hom.
B¶o tån: ThÕ giíi: C. torulosa ®uîc xÕp ë cÊp dé Ýt cã nguy c¬, gÇn bÞ ®e do¹. §¸nh gi¸ hiÖn
tr¹ng trªn thÕ giíi gÇn ®©y nhÊt ®· cã tÝnh c¶ nh÷ng ghi nhËn vÒ çc c©y Hoµng ®µn ë ViÖt
Nam. ViÖt Nam: C. funebris ®uîc xÕp vµo cÊp RÊt nguy cÊp (CR).
B¶o tån t¹i chç: ë ViÖt Nam khu BTTN H÷u Liªn ®· ®uîc thiÕt lËp nh»m b¶o vÖ nh÷ng c©y
cßn l¹i (còng nhu ®èi víi çc loµi c©y bÞ ®e do¹ kh¸c) vµo n¨m 1986. ViÖc khai th¸c trém gÇn
nhu ®· xo¸ bá loµi nµy khái khu b¶o tån. HiÖn t¹i, chØ t×m thÊy cã mét c©y tù nhiªn duy nhÊt
cßn l¹i trong khu b¶o tån. B¶o tån chuyÓn vÞ: Loµi nµy lµ mét ®èi tuîng chÝnh cho nghiªn cøu
b¶o tån vµ ph¸t triÓn. Mét quÇn thÓ nhá gåm kho¶ng 20 c©y ®uîc trång trong khu BTTN H÷u
Liªn. C«ng ty gièng l©m nghiÖp trung u¬ng ®· tiÕn hµnh çc thö nghiÖm vÒ nh©n gièng dùa
trªn 40 dßng cßn thu thËp ®uîc ®Ó thiÕt lËp ng©n hµng gen phôc vô trång rõng trong tu¬ng lai.
Hoµng ®µn (Cupr essus funebris Endl.)

1 - Cµnh l¸ non; 2 - Cµnh mang nãn çi; 3 - H¹t
1- Juvenile foliage; 2 - Branchlet with female cones;
3 - Seed
P¬ mu (Fokienia hodginsii A Henry & H. Thomas)

Tªn kh¸c: MËy v¹c, hßng, mËy long lanh (ViÖt Nam).
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 30 m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc 1,5 m. D¹ng c©y:
mäc ®øng, th©n th¼ng, t¸n trßn. Vá: mµu n©u ®Ëm, nøt däc kh«ng ®Òu. L¸: d¹ng v¶y, dÑt, dµi
2-8 mm (dµi h¬n ë c©y non), xÕp thµnh 2 cÆp kÝch thuíc b»ng nhau, cÆp l¸ bªn trong nhá h¬n
dÑt, Ðp s¸t vµo th©n, çc v¶y l¸ cña cÆp ngoµi lín h¬n h×nh thuyÒn, thuêng cã çc d¶i lç khÝ
ph©n biÖt. Nãn: nãn çi mµu n©u khi chÝn, ho¸ gç, gÇn h×nh cÇu, 1,5–2,5 x 1,2–2,2 cm. Nãn
®ùc mµu xanh vµng. H¹t: 4–5mm, cã hai çnh kh«ng ®Òu nhau.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Lµo Cai, Yªn B¸i, S¬n La, Phó Thä, §iÖn Biªn, Hµ Giang, NghÖ An,
Hoµ B×nh, Hµ TÜnh, Thõa Thiªn HuÕ, Kon Tum, Gia Lai, §¾c L¾c, L©m §ång, Ninh ThuËn,
Kh¸nh Hoµ. ThÕ giíi: §«ng Nam Trung Quèc, Lµo.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 900 – 1500 (2500) m. D¹ng rõng: phÇn d«ng vµ ®Ønh cña rõng
thuêng xanh vïng nói trªn ®Êt phong ho¸ tõ granit hay ®¸ v«i. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa
vïng nói, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m 14-230C, luîng mua trªn 1600 mm. C©y l¸ mäc kÌm: phÝa
Nam – Hoµng ®µn gi¶ (Dacrydium elatum), Th«ng §µ L¹t (Pinus dalatensis), Th«ng l¸ dÑt
(P. krempfii), phÝa B¾c vµ miÒn Trung – Sa mu dÇu (Cunninghamia konishii), B¸ch t¸n §µi
Loan (Taiwania cryptomerioides), Th«ng Pµ Cß (Pinus kwangtungensis), Th«ng tre l¸ dµi
(Podocarpus neriifolius). T¸i sinh tù nhiªn: nhiÒu, kh«ng chÞu bãng, cÇn chç quang cho t¸i
sinh.
C«ng dông: L©m nghiÖp: dïng trong trång rõng vïng nói, cho gç chÊt luîng cao sö dông lµm
®å gç vµ mü nghÖ hay x©y dùng. L©m s¶n ngoµi gç: Cßn lµ nguån tinh dÇu quÝ.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: H¹t thu h¸i th¸ng 11 ë miÒn B¾c, th¸ng 7 ë miÒn Nam. Ph¬i nãn qu¶
®Ó t¸ch h¹t. 1 kg h¹t chøa kho¶ng 150.000 - 170.000 h¹t. H¹t míi thu cã thÓ ®¹t tû lÖ nµy
mÇm 68% trong 22 ngµy. Sinh duìng: Thu ®«ng lµ thêi gian thÝch hîp cho nh©n gièng b»ng
gi©m hom. Hom tõ c©y 2-3 tuæi cho tû lÖ ra rÔ cao (>80%) trong 3 th¸ng. CÇn chän chåi cÈn
thËn khi gi©m tõ c©y truëng thµnh ®Ó tr¸nh hiÖn tuîng sinh truëng huíng nghiªng.
B¶o tån: ThÕ giíi: HiÖn t¹i cÊp ®¸nh gi¸ cho P¬ mu trªn thÕ giíi lµ Ýt nguy c¬, gÇn bÞ ®e do¹
(LR NT), do loµi cã ph©n bè réng ë ViÖt Nam, Lµo vµ Nam Trung Quèc. Tuy nhiªn, ë m«i
nuíc, loµi nµy ®ang bÞ khai th¸c m¹nh vµ çc quÇn thÓ trë nªn bÞ ph©n t¸ch vµ c« lËp. HiÖn
tr¹ng cña loµi nµy ®ang ®uîc ®¸nh gi¸ l¹i. ViÖt Nam: loµi nµy ®uîc xÕp ë møc §ang nguy cÊp
do khu ph©n bè bÞ suy gi¶m vµ viÖc khai th¸c vÉn tiÕp diÔn. PhÇn lín çc l©m phÇn truëng
thµnh cßn l¹i tËp trung ë çc vïng nói xa ë Lµo Cai, NghÖ An vµ L©m §ång. GiÊy phÐp khai
th¸c vÉn ®ang tiÕp tôc ®uîc cÊp cho çc l©m truêng vµ hiÖn tuîng chÆt ph¸ ë ®Þa phu¬ng vÉn
®ang lµ vÊn ®Ò. ë mét sè vïng (Kú S¬n, NghÖ An) rõng trång ®uîc thiÕt lËp tu¬ng ®èi thµnh
c«ng.
B¶o tån t¹i chç: loµi nµy ®uîc ghi nhËn cã mÆt trong mét lo¹t çc khu b¶o tån trªn çc vïng
ph©n bè tù nhiªn nhu VQG Hoµng Liªn ë Lµo Cai, çc khu BTTN quanh nói B× §óp ë L©m
§ång vµ Pï M¸t ë NghÖ An. Mét sè l©m phÇn nµy ®· ®uîc ®¨ng ký lµ nguån gièng quèc gia.
B¶o tån chuyÓn vÞ: HiÖn t¹i chua cã chu¬ng tr×nh b¶o tån chuyÓn vÞ nµo cho loµi nµy cho dï
cã mét sè nghiªn cøu vÒ nh©n gièng vµ trång thö nghiÖm.
1a 1b 1c 1d
2
5
P¬ mu (Fokienia hodginsii A Henry & H. Thomas)

1 - L¸: 1a - mÆt sau l¸ non, 1b - mÆt truíc l¸ non, 1c - mÆt sau l¸ truëng thµnh, 1d - mÆt truíc
l¸ truëng thµnh; 2 - Cµnh l¸ non; 3 - Cµnh mang nãn çi; 4 - Nãn çi khi non; 5 - H¹t
1 - Leaves: 1a - back side of juvenile leaves, 1b - front side of juvenile leaves, 1c - back side
of mature leaves, 1d - front side of mature leaves; 2 - Juvenile foliage; 3 - Branchlet with a
female cone; 4 - Immature female cone; 5 - Seed
Thuû tïng (Glyptostrobus pensilis (Staunton) K.Koch)

Tªn kh¸c: Th«ng nuíc (ViÖt Nam), Water Pine (Anh), shui song (Trung Quèc).
Loµi nµy lµ mét trong nh÷ng c©y l¸ kim cæ nhÊt víi lÞch sö ®uîc ghi nhËn h¬n 100 triÖu n¨m. Cho tíi gÇn ®©y
chi nµy vÉnph©n bè réng r·i ë Ch©u ¸ vµ Ch©u ©u nhung sau mét lo¹t çc ®ît b¨ng hµ çc quÇn thÓ chØ cßn tån
t¹i trong 2 ®¸m nhá ë §¾c L¾c. Loµi nµy lµ mét trong nh÷ng kho b¸u cña thiªn nhiªn ViÖt Nam.
M« t¶ (ViÖt Nam): §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 20 m nhung thuêng nhá h¬n víi ®uêng
kÝnh ngang ngùc tíi 1 m. D¹ng c©y: mäc ®øng víi t¸n h×nh th¸p, khi giµ t¸n trë nªn réng h¬n,
nh÷ng chåi nhá nhÊt thuêng rông theo mïa. RÔ khÝ thuêng thÊy quanh gèc c©y h¬i b¹nh vÌ.
Vá: mµu n©u ®á, dµy, d¹ng sîi vµ t¸ch thµnh çc ®uêng. L¸: Hai d¹ng l¸. L¸ truëng thµnh
d¹ng v¶y trªn çc cµnh kh«ng rông hoÆc cµnh ra nãn, Ðp s¸t cµnh, l¸ non vµ l¸ míi h×nh d¶i,
dµi 6-10 mm, çc lç khÝ trªn tÊt c¶ çc mÆt l¸. Nãn: nãn çi ë ®Ønh, h×nh cÇu trøng, cã tíi 10
soft v¶y ho¸ gç mÐp cã r¨ng cua, dµi 3cm vµ réng tíi 1,5 cm, xuÊt hiÖn vµo th¸ng 7 ®Õn th¸ng
10, chÝn vµ gi¶i phãng h¹t khi cßn trªn c©y vµo th¸ng 11 n¨m sau, nãn thuêng kh«ng rông,
nãn ®ùc ®¬n ®éc ë ®Ønh. H¹t: h×nh tr¸i xoan, dµi 5-6 mm cã çnh dµi ë phÇn lung cña h¹t.
Ph©n bè: ViÖt Nam: ®Æc h÷u cña ViÖt Nam ë §¾c L¾c (Kr«ng N¨ng, Ea H’leo). ThÕ giíi:
nh÷ng tµi liÖu tõ §«ng Nam Trung Quèc nãi ®Õn çc c©y ®uîc trång hay di thùc tõ nu«i trång
ra tù nhiªn. Cã thÓ cã ë Lµo (Kh¨m Muén).
Sinh th¸i (dùa trªn hai ®Þa ®iÓm cßn l¹i): Ph¹m vi ®é cao: 550 – 750 m. D¹ng rõng: th¶m
thùc vËt ®Çm lÇy víi çc loµi uu thÕ thuéc hä Sim (Myrtaceae), çc loµi DÇu (Dipterocarpus)
vµ Gi¸ng hu¬ng (Pterocarpus) trªn ®¸ mÑ baz¬. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa, nhiÖt ®é trung
b×nh n¨m 20-230C, luîng mua 1300-1800 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: kh«ng cã. T¸i sinh tù
nhiªn: kh«ng thÊy.
C«ng dông: L©m nghiÖp: truíc kia ®uîc sö dông cho x©y dùng vµ ®å mü nghÖ. ë Trung
Quèc gç çc c©y ®æ tù nhiªn ®uîc dïng ®ãng thuyÒn vµ x©y cÇu do gç chÞu ng©m nuíc. Lµm
c¶nh: cã d¹ng c©y hÊp dÉn vµ thÝch hîp trång gÇn nuíc. C«ng dông kh¸c: ë Trung Quèc c©y
thuêng ®uîc trång trªn çc ch©n ®ª ®Ó gi÷ ®Êt.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: PhÇn lín çc c©y cßn l¹i ë ViÖt Nam chua thÊy cã h¹t h÷u thô. Nãn
chÝn th¸ng 11-1. ë çc nuíc kh¸c h¹t thu h¸i khi nãn chuyÓn mµu n©u, ph¬i vµ b¶o qu¶n sang
mïa xu©n. N¶y mÇm trong kho¶ng 20 ngµy. Sinh duìng: Nh©n gièng b»ng cµnh b¸nh tÎ, tèt
nhÊt lµ c¾t hom cã gãt tõ nh÷ng c©y non cã kh¶ n¨ng ra rÔ sau khi xö lý thuèc kÝch thÝch. Cã
thÓ nh©n gièng tõ çc c©y truëng thµnh víi tû lÖ ra rÔ kho¶ng 20% trong 10 tuÇn. Hom ra rÔ
cÇn ®Ó ë chç d©m. Khi trång nªn trång lªn çc m« ®Êt h¬n lµ c¾m trùc tiÕp vµo ®Çm lÇy ngËp
nuíc.
B¶o tån: ThÕ giíi: loµi nµy hiÖn nay ®ang xÕp ë cÊp ThiÕu th«ng tin (DD) do kh«ng râ vÒ
nguån gèc tù nhiªn cña çc quÇn thÓ ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam. ViÖt Nam: Thuû tïng ®uîc
biÕt chØ cã ë 2 khu b¶o tån nhá bao quanh lµ çc khu trång cµ phª. Khu ph©n bè còng nhu n¬i
cu tró cña çc quÇn thÓ nµy ch¾c ch¾n Ýt h¬n 100 km2 vµ 10 km2 tu¬ng øng. C¶ hai quÇn thÓ
®Òu ®ang suy gi¶m vµ bÞ ®e do¹ ®¸ng kÓ do ch¸y rõng vµ nh÷ng thay ®æi cña n¬i sèng. Tæng
sè c©y cña quÇn thÓ Ýt h¬n 250 c©y truëng thµnh. Víi møc ®é tµn ph¸ nhu nh÷ng ®ît ch¸y
rõng võa qua vµ kh¶ n¨ng ch¸y tu¬ng tù trong tu¬ng lai uíc tÝnh møc suy gi¶m sè luîng cã
thÓ lµ 25% trong vßng mét thÕ hÖ tíi lµ s¸t thùc. Do vËy Thuû tïng cÇn ®uîc ®¸nh gi¸ ë ViÖt
Nam còng nhu trªn thÕ giíi ë cÊp ®é RÊt nguy cÊp (CR) theo çc chØ tiªu B1, B2c vµ C1.
B¶o tån t¹i chç: QuÇn thÓ lín nhÊt (220 c©y) n»m trªn diÖn tÝch mét khu b¶o tån nhá 50 ha ë
hå Earal, trong khi ®ã quÇn thÓ thø hai (34 c©y) n»m trong khu b¶o tån cã diÖn tÝch lín h¬n
(100 ha) ë TrÊp Kso. C¶ hai quÇn thÓ ®Òu n»m trong vïng ®Êt b»ng ph¼ng vµ tròng bao quanh
toµn b»ng vuên cµ phª. HÇu hÕt rõng trong khu vùc nµy ®Òu ®· bÞ chÆt ®Ó trång trät vµ phÇn
lín çc n¬i tròng ®· ®uîc tho¸t nuíc trong 50 n¨m qua. B¶o tån chuyÓn vÞ: mét sè thö nghiÖm
nh©n gièng ®· ®uîc ViÖn KHKT L©m nghiÖp tiÕn hµnh. Khã kh¨n chÝnh lµ thiÕu h¹t gièng vµ
tû lÖ ra rÔ kÐm. C«ng ty gièng l©m nghiÖp trung u¬ng hiÖn ®ang ®Æt h¹t gièng ®Ó lµm gèc
ghÐp. RÊt quan träng lµ ph¶i t×m ®uîc nh÷ng ®Þa ®iÓm thÝch hîp thay thÕ ®Ó trång nh÷ng c©y
nh©n gièng ®uîc ®Ò phßng viÑc b¶o tån t¹i chç kh«ng thµnh c«ng.
Thuû tïng (Glyptostrobus pensilis (Staunton) K.Koch)

1 - Chåi vuît; 2 - Cµnh mang nãn çi; 3 - H¹t
1 - Epimorphic shoot; 2 - Branchlet with seed cones; 3 - Seed
1
2
3 4
B¸ch t¸n §µi Loan (Taiwania cryptomerioides Hayata)

1 - Cµnh l¸ non; 2 - Cµnh l¸ truëng thµnh; 3 - Nãn çi trªn cµnh; 4 - Nãn ®ùc trªn cµnh; 5 -
H¹t
1 - Juvenile foliage; 2 - Mature foliage; 3 - Female cone on foliage; 4 - Male cones on foliage;
5 - Seeds
B¸ch t¸n §µi Loan (Taiwania cryptomerioides Hayata)

Tªn ®ång nghÜa: Taiwania flousiana Gaussen.
Tªn kh¸c: Taiwan shan (Trung Quèc).
Chi cæ ®¬n loµi nµy míi ®uîc ph¸t hiÖn t¹i Lµo Cai trong mét quÇn thÓ nhá vµo n¨m 2001. Truíc ®©y loµi nµy
chØ biÕt cã ë §µi Loan, V©n Nam vµ §«ng B¾c Myanma. T¹i nh÷ng n¬i nµy c©y cã thÓ cao tíi 75m víi ®uêng
kÝnh ngang ngùc tíi 4m vµ tuæi kho¶ng 1 500 n¨m. Sù ph¸t hiÖn loµi nµy ë ViÖt Nam cµng cho thÊy tÇm quan
träng cña ViÖt Nam ®èi víi c©y l¸ kim.
M« t¶ (ViÖt Nam): §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 40 m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc 1,2m.
D¹ng c©y: c©y cao vuît t¸n, mét th©n, t¸n h×nh th¸p réng hay cã mét sè cµnh ngang lín vµ
çc cµnh nhá rñ ë phÇn trªn cña t¸n. Vá: n©u hay ®á, nøt däc hay bong ra kh«ng ®Òu, dµy ë
nh÷ng c©y truëng thµnh. L¸: hai d¹ng, l¸ giµ nhá, gÇn d¹ng v¶y, dµi tíi 8 mm, xÕp dµy, lç khÝ
ë c¶ hai mÆt, c©y non vµ l¸ non cña c©y giµ dµi tíi 1,5 cm, ®Çu nhän, thuêng cã mµu xanh
nh¹t. Nãn: nãn çi ë ®Ønh, ®¬n ®éc hay mäc thµnh côm, h×nh trô hay h×nh bÇu dôc, dµi tíi 2,5
cm vµ réng 1 cm víi 10- 30 v¶y r¸p. Nãn ®ùc mäc thµnh côm. H¹t: h×nh trøng thu«n, dµi tíi 7
mm, cã çnh.
Ph©m bè: ViÖt Nam: Lµo Cai (V¨n Bµn). ThÕ giíi: Myanma, Trung Quèc.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 1800 – 2100 m. D¹ng rõng: trªn ®Êt phong ho¸ tõ granit. KhÝ
hËu: nhiÖt ®íi giã mïa vïng nói, nhiÖt ®é trung b×nh 13-180C, lu¬ng mua trªn 2000 mm. C©y
l¸ kim mäc kÌm: P¬ mu (Fokienia hodginsi). T¸i sinh tù nhiªn: thØnh tho¶ng b¾t gÆp, bÞ h¹n
chÕ do ch¸y rõng thuêng xuyªn.
C«ng dông: L©m nghiÖp: cã tiÒm n¨ng tèt cho trång rõng, ®uîc sö dông réng r·i ë Trung
Quèc cho çc chu¬ng tr×nh trång rõng, cung cÊp gç rÊt tèt cho x©y dùng, lµm ®å gç vµ quan
tµi. Lµm c¶nh: c©y ®Ñp, thÝch hîp cho vïng cao. C«ng dông kh¸c: ®uîc biÕt cã chøa thµnh
phÇn cã tÝnh chèng ung thu vµ trõ s©u.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: Nãn chÝn th¸ng 11-12. §é thuÇn çc l« h¹t thu h¸i thay ®æi tuû theo
tõng c©y vµ çch chÕ biªn. Do vËy 1 kg h¹t cã thÓ chøa tõ 450.000 ®Õn 700.000 h¹t. H¹t míi
thu h¸i tõ V¨n Bµn ®¹t tû lÖ n¶y mÇm trªn 40%. H¹t ua kh«, cã thÓ b¶o qu¶n sau khi ®· lµm
kh« ë 40C trong vµi n¨m mµ kh«ng gi¶m ®¸ng kÓ tû lÖ n¶y mÇm. H¹t nªn gieo vµo mïa xu©n,
n¶y mÇm trong 3-4 tuÇn, c©y non cÇn tr¸nh n¾ng vµ trång khi cßn nhá. Sinh truëng ban ®Çu
nhanh. Sinh duìng: C©y non hiÕm gÆp trong quÇn thÓ tù nhiªn. Hom tõ c©y truëng thµnh cã
thÓ ra rÔ nhung tû lÖ rÊt thÊp. VÊn ®Ò n÷a lµ hiÖn tuîng sinh truëng huíng nghiªng ë c©y hom.
B¶o tån: ThÕ giíi: Do bÞ khai th¸c m¹nh lÊy gç quÝ nªn loµi nµy hiÖn nay ®ang xÕp ë cÊp SÏ
nguy cÊp (VU A1d). ViÖt Nam: Tæng sè c©y cña quÇn thÓ hiÖn t¹i uíc tÝnh kho¶ng 100 c©y
trong mét khu vùc Ýt h¬n 3 km2. QuÇn thÓ nµy bÞ ®e do¹ do chÆt h¹ vµ ®Æc biÖt do ch¸y rõng
khi nguêi d©n ®Þa phu¬ng ®èt rõng lµm b·i ch¨n th¶ gia sóc. V× vËy loµi nµy ®uîc xÕp ë møc
RÊt nguy cÊp (CR A1c, B1, 2b-e, C2a).
B¶o tån t¹i chç: HiÖn t¹i quÇn thÓ nµy kh«ng n»m trong diÖn tÝch khu b¶o tån.Tuy nhiªn, Chi
Côc kiÓm l©m Lµo Cai vµ Tæ chøc §éng thùc vËt quèc tÕ hiÖn ®ang tiÕn hµnh mét dù ¸n l©m
nghiÖp céng ®ång nh»m b¶o tån t¹i chç loµi c©y nµy. B¶o tån chuyÓn vÞ: h¹t gièng ®· ®uîc
C«ng ty gièng l©m nghiÖp trung u¬ng thu h¸i nh»m t¹o gièng cho trång rõng phôc håi, thiÕt
lËp ng©n hµng gen vµ trång thö nghiÖm trong mét dù ¸n cña C«ng ty víi Chu¬ng tr×nh b¶o tån
c©y l¸ kim quèc tÕ.
B¸ch vµng (Xanthocyparis vietnamensis Farjon & Hiep)

Tªn kh¸c: Vietnamese Golden Cypress (Anh).
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 15 m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc 80 cm. D¹ng c©y:
h×nh th¸p khi cßn non, t¸n réng vµ ph¼ng khi truëng thµnh. Vá: mµu n©u trªn th©n chÝnh, h¬i
tÝa trªn cµnh, bãc tr¬n thµnh çc ®uêng. L¸: 3 d¹ng l¸, l¸ truëng thµnh d¹ng v¶y, xÕp thµnh
cÆp víi ®Ønh nhän, h¬i dµn tr¶i, d¹ng l¸ chuyÓn tiÕp tu¬ng tù nhu l¸ truëng thµnh nhung dµi
h¬n vµ dµn tr¶i h¬n, l¸ non xÕp thµnh vßng 4, tr¶i réng, dµi 2 cm vµ réng 3 mm, çc d¶i lç khÝ
ph©n biÖt trªn mÆt sau cña l¸, çc d¹ng l¸ kh¸c nhau cã thÓ cïng tån t¹i trªn cïng mét cµnh.
Nãn çi: ho¸ gç, gÇn h×nh cÇu chi chÝn, ®uêng kÝnh 1,1 cm, v¶y gåm 2 cÆp, cã mÊu låi cong
næi râ, chÝn trong 2 n¨m. H¹t: h×nh trøng dµi 6 mm long víi çc çnh nhá.
Ph©n bè: ViÖt Nam: ®Æc h÷u cña tØnh Hµ Giang (Qu¶n B¹).
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 1050 – 1330 m. D¹ng rõng: Rõng d«ng nói ®¸ v«i. KhÝ hËu:
nhiÖt ®íi giã mïa vïng nói, nhiÖt ®é trung b×nh 14-180C, luîng mua 2000-2400 mm. C©y l¸
kim kÌm theo: ThiÕt sam gi¶ (Pseudotsuga sinensis), Kim giao B¾c (Nageia fleuryi), Th«ng
tre l¸ ng¾n (Podocarpus pilgeri), B¸ch xanh (Calocedrus macrolepis), Th«ng ®á Trung Quèc
(Taxus chinensis), DÎ tïng (Amentotaxus sp). T¸i sinh tù nhiªn: hiÕm, c©y t¸i sinh chiÕm
kho¶ng 10-15% tæng sè ç thÓ.
C«ng dông: L©m nghiÖp: cã gi¸ trÞ t¹i ®Þa phu¬ng do gç bÒn, th¬m. Lµm c¶nh: l¸ ®Ñp, cã
tiÒm n¨ng sö dông lµm c¶nh.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: Nãn chÝn th¸ng 11-12. 1 kg h¹t cã Ýt h¬n 180.000 h¹t. Nh©n gièng
b»ng h¹t chua ®uîc thö nghiÖm. Sinh duìng: Hom thu h¸i tõ c©y truëng thµnh tõ th¸ng 11 ®Õn
th¸ng 2 cã kh¶ n¨ng ra rÔ kho¶ng 18% trong 4 th¸ng. Hom tõ nh÷ng c©y non h¬n (®uêng kÝnh
ngang ngùc 7-15 cm) ra rÔ kho¶ng 30%.
B¶o tån: ViÖt Nam vµ thÕ giíi: Loµi nµy ®uîc xÕp ë møc RÊt nguy cÊp (CR B1+ B2a- e) do
cã ph©n bè rÊt nhá, n¬i sinh sèng h¹n chÕ vµ bÞ khai th¸c nh÷ng c©y lín. §iÒu tra gÇn ®©y
nhÊt uíc tÝnh cßn kho¶ng 561 c©y mäc trªn ®Þa bµn 3 x· víi 290 c©y truëng thµnh.
B¶o tån t¹i chç: Toµn bé quÇn thÓ n»m trong khu BTTN B¸t §¹i S¬n. ViÖc chÆt c©y t¹i ®Þa
phu¬ng vÉn lµ vÇn ®Ò tån t¹i. B¶o tån chuyÓn vÞ: Nh©n gièng sinh duìng ®· ®uîc C«ng ty
gièng l©m nghiÖp trung u¬ng tiÕn hµnh thµnh c«ng cho 30 dßng. Thö nghiÖm vÒ h¹t gièng
còng ®ang ®uîc tiÕn hµnh.
B¸ch vµng (Xanthocyparis vietnamensis Farjon & Hiep)

Cµnh cã l¸ kim, l¸ v¶y vµ mang nãn çi
Branchlet with needle-like and scale-like foliage bearing a seed cone
Hä Th«ng 31 Pinaceae
V©n sam Fan Si Pang (Abies delavayi Franchet ssp fansipanensis (Q.P.Xiang)
Rushforth))
Tªn ®ång nghÜa: Abies fansipanensis Q.P. Xiang.
Trong S¸ch §á ViÖt Nam vµ Thùc vËt chÝ ViÖt Nam, Lµo vµ C¨m pu chia loµi c©y nµy ®uîc nh¾c ®Õn víi tªn
Abies delavayi var. nukiangensis. Nh÷ng c©y ë ViÖt Nam gÇn víi thø nµy cña loµi. C¶ hai tµi liÖu trªn ®Òu xuÊt
b¶n truíc khi loµi phô Abies delavayi ssp. fansipanensis ®uîc m« t¶ chÝnh thøc.
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 15-20 m, ®uêng kÝnh ngang ngùc 1 m. D¹ng c©y:
mäc ®øng víi t¸n to¶ réng cïng víi tuæi. Vá: x¸m, máng, tu¬ng ®èi nh½n. L¸: Çc l¸ kim xÕp
vßng xo¾n èc xung quanh th©n, dµi 1,5-3 cm, réng 0,1 – 0,2 cm, h×nh d¶i, ®Çu tï, mÐp l¸ uèn
nguîc m¹nh, xo¾n ë gèc, 2 d¶i lç khÝ chÝnh ë mÆt duíi l¸, mÆt trªn mµu xanh võa ph¶i. Cµnh
trong n¨m mµu n©u, chåi ngñ h×nh cÇu, h¬i cã nhùa. Nãn: Nãn çi mäc ®øng, h×nh trô, dµi tíi
10 cm, ®uêng kÝnh 4 cm, cã l¸ kÌm, chÝn trong mét mïa, xanh sÉm khi chÝn, nãn t¸ch më vµ
gi¶i phãng h¹t khi cßn trªn c©y, cuèng nãn kh«ng rông. Nãn ®ùc mäc ë phÇn duíi cña çc
cµnh bªn. H¹t: h×nh trøng nguîc, dµi tíi 9 mm, cã çnh.
Ph©n bè: ViÖt Nam: ®Æc h÷u cña tØnh Lµo Cai (§Ønh Fan Si Pan).
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 2600 -2800 m. D¹ng rõng: rõng vïng nói «n ®íi, loµi c©y uu thÕ
tõng chç trªn ®Êt phong ho¸ tõ granite. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa vïng nói, nhiÖt ®é trung
b×nh 13-180C, luîng mua 2.000 mm - 3.500 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: ThiÕt sam (Tsuga
chinensis). T¸i sinh tù nhiªn: h¹t t¹o thµnh hµng n¨m nhung c©y con kh«ng chÞu bãng, cÇn cã
nh÷ng t¸c ®éng ®Õn t¸n rõng míi ph¸t triÓn ®uîc.
C«ng dông: Do quÇn thÓ nhá loµi kh«ng ®uîc sö dông víi ý nghÜa kinh tÕ. ë Trung Quèc gç
loµi Abies delavayi sö dông lµm x©y dùng vµ chiÕt xuÊt tanin tõ vá c©y.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: Nãn chÝn th¸ng 11-12. H¹t dÔ g·y, cÇn ®uîc gi÷ cÈn thËn. H¹t cña
loµi Abies delavayi cã thÓ b¶o qu¶n víi hµm luîng nuíc 9-12% ë nhiÖt ®é -150C trong 5 n¨m.
Sinh duìng: Hom tõ c©y truëng thµnh rÊt khã ra rÔ.
B¶o tån: ThÕ giíi: hiÖn ®uîc coi lµ ThiÕu th«ng tin (DD). ViÖt Nam: Do kÝch thuíc quÇn thÓ
nhá (200-400 c©y) tËp trung trªn mét vïng co diÖn tÝch Ýt h¬n 1.000 ha vµ t¸i sinh tù nhiªn
kÐm nªn ë ViÖt Nam loµi nµy ®uîc xÕp ë møc SÏ nguy cÊp (VU D). B¶o tån t¹i chç: toµn bé
quÇn thÓ n»m trong khu b¶o tån t¹i ®Ønh Fan Si Pan vµ cÇn b¶o vÖ nghiªm ngÆt, theo dâi
thuêng xuyªn. B¶o tån chuyÓn vÞ: hiÖn t¹i kh«ng cã ho¹t ®éng b¶o tån chuyÓn vÞ nµo ®uîc
tiÕn hµnh, khu trång thö nghiÖm nhá nªn ®uîc thiÕt lËp trong vïng ®Ó nghiªn cøu kü thuËt
l©m sinh vµ phôc vô lµm ng©n hµng gen.
V©n sam Fan Si Pang (Abies delavayi Franchet ssp fansipanensis (Q.P.Xiang)
Rushforth))
Cµnh mang nãn çi
Branchlet with a seed cone
Du sam (Keteleeria evelyniana Masters)

Tªn ®ång nghÜa: K. roulettii Flous.
Tªn kh¸c: Ngo tïng (ViÖt Nam).
Loµi nµy rÊt gÇn víi loµi Keteleeria davidiana, lµ loµi cña Trung Quèc mµ cã ph©n bè rÊt h¹n chÕ ë §«ng B¨c
ViÖt Nam (B¾c C¹n, Kim Hû). §iÓm kh¸c nhau chÝnh lµ h×nh d¹ng cña v¶y nãn vµ çnh h¹t. L¸ c©y non, cµnh bÞ
che s¸ng hay chåi vuît thuêng dµi h¬n vµ réng h¬n l¸ b×nh thu¬ng.
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: c©y gç lín cao tíi 30 m, ®uêng kÝnh ngang ngùc 1,5m.
D¹ng c©y: mäc ®øng, ®¬n th©n, c©y giµ cã t¸n réng, ph©n cµnh kh«ng ®Òu. Vá: C©y non cã vá
máng d¹ng v¶y, c©y giµ vá trë nªn sÇn sïi, d¹ng v¶y vµ mµu n©u x¸m. L¸: L¸ kim truëng
thµnh xÕp xo¾n èc, huíng lªn trªn (xiªn lªn) ë chåi ®Ønh, xÕp dÑt thµnh hai hµng (d¹ng luîc) ë
çc cµnh kh¸c, thuêng dµi kho¶ng 3-7 cm vµ réng 2-5 mm, xo¾n ë gèc, h×nh d¶i hay h×nh
liÒm. Çc lç khÝ cã ë 2 d¶i réng ë c¶ hai bªn g©n chÝnh cña mÆt duíi. L¸ cã thÓ cã mµu lôc
x¸m, xanh ®Ëm hay nh¹t. Chåi ®Ønh h×nh trõng, kh«ng cã nhùa. Nãn: nãn çi ®øng, h×nh trô,
mäc ë ®Ønh trªn çc cµnh ng¾n cña phÇn trªn cña c©y, dµi 9-20 cm vµ réng 4-7 cm, cuèng t¹o
thµnh gãc víi trôc nãn, dµi tíi 6 cm thuêng cã l¸ kim. V¶y nãn thu«n gÇn h×nh tim, cã mÐp
cong lâm. Nãn chÝn chuyÓn mµu n©u trong mét n¨m vµ gi¶i phãng h¹t khi cßn trªn c©y. Nãn
®ùc mäc thµnh côm tõ mét chåi ®¬n vµ cã thÓ mäc ë ®Ønh hay ë n¸ch l¸ bªn. H¹t: dµi 0,6 cm,
cã dÇu khi bÎ vµ cã mét çnh mµu vµng nh¹t víi chiÒu réng réng nhÊt ë phÇn gi÷a.
Ph©n bè: ViÖt Nam: §iÖn Biªn, S¬n La, Hoµ B×nh, Thõa Thiªn HuÕ, Kon Tum (Ngäc Linh),
NghÖ An, L©m §ång, §¾c L¾c, Kh¸nh Hoµ, Ninh ThuËn. ThÕ giíi: Lµo, Nam Trung Quèc.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: (500) 1000-1600 m (2000). D¹ng rõng: rõng thuêng xanh Êm víi
çc hä DÎ (Fagaceae), Re (Lauraceae) vµ th«ng (Pinus, ë mét sè vïng) trªn ®Êt trung tÝnh.
KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa, nhiÖt ®é trung b×nh 18-240C, luîng mua trªn 1700 mm. C©y l¸
kim mäc kÌm: P¬ mu (Fokienia hodginsii), B¸ch xanh (Calocedrus macrolepis) (trªn 900 m),
Kim giao Nam (Nageia wallichiana), Th«ng nµng (Dacrycarpus imbricatus), Th«ng tre l¸
dµi (Podocarpus neriifolius), §Ønh tïng (Cephalotaxus mannii), Th«ng ba l¸ (Pinus kesiya)
vµ Th«ng nhùa (P. merkusii). T¸i sinh tù nhiªn: nhiÒu, kh«ng chÞu bãng, cã thÓ phô thuéc vµo
çc ®¸m ch¸y rõng ®Ó t¸i sinh.
C«ng dông: L©m nghiÖp: cung cÊp gç tr¾ng vµng, chÞu mät vµ sö dông tèt cho x©y dùng vµ
lµm ®å gç. Loµi mäc tu¬ng ®èi nhanh cã thÓ sö dông trong trång rõng.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: ë L©m §ång h¹t thu h¸i th¸ng 12-1, ë NghÖ An nãn chÝn th¸ng 10.
H¹t cã chøa nhiÒu dÇu nªn khi chÕ biÕn cÇn ph¬i chç d©m. 1kg h¹t cã kho¶ng 11.000 h¹t. H¹t
míi chÕ biÕn n¶y mÇm kho¶ng 41% trong 19 ngµy. H¹t cã thÓ b¶o qu¶n l©u h¬n 6 th¸ng ë
nhiÖt ®é thÊp (3-40C). Sinh duìng: Hom cµnh tõ c©y truëng thµnh cã kh¶ n¨ng ra rÔ tèt.
B¶o tån: ThÕ giíi: hiÖn t¹i kh«ng ®¸nh gi¸ lµ bÞ ®e do¹ do cã ph©n bè réng ë Lµo vµ Trung
Quèc. ViÖt Nam: trªn nhiÒu vïng cña ViÖt Nam loµi nµy bÞ khai th¸c qu¸ møc lÊy gç vµ phÇn
nhiÒu n¬i sinh sèng tù nhiªn cña loµi bÞ chuyÓn thµnh ®Êt n«ng nghiÖp, do vËy loµi ®uîc xÕp ë
cÊp ®é VU (A1c).
B¶o tån t¹i chç: Mét sè l©m phÇn ®uîc b¶o vÖ trong khu b¶o tån nhu ë B× §óp - L©m §ång,
Ngäc Linh - Kon Tum vµ VQG B¹ch M· - Thõa Thiªn HuÕ. B¶o tån chuyÓn vÞ: C«ng ty gièng
l©m nghiÖp trung u¬ng ®· b¾t ®Çu tiÕn hµnh mét chu¬ng tr×nh thiÕt lËp vuên gièng t¹i L©m
§ång, Lai Ch©u vµ L¹ng S¬n. H¹t cßn ®uîc thu vµ trång thö nghiÖm t¹i S¬n La do Trung t©m
T©y B¾c cña ViÖn KHKT L©m nghiÖp.
1 5 6
4
2
Du sam (Keteleeria evelyniana Masters)
1 - Cµnh l¸ non; 2 - Cµnh l¸ truëng thµnh; 3 - L¸; 4 - Nãn çi; 5 - V¶y nãn; 6 - H¹t
1 - Juvenile foliage; 2 - Mature foliage; 3 - Leaves; 4 - Seed cone; 5 - Seed scale; 6 - Seed
Th«ng §µ L¹t (Pinus dalatensis de Ferre)

Tªn ®ång nghÜa: Pinus wallichiana A.B.Jacks. var. dalatensis (Ferre) Silba.
Nãn, l¸ vµ chåi biÕn ®éng rÊt lín trong còng nhu gi÷a çc quÇn thÓ nªn mét sè nhµ ph©n lo¹i ®· chia loµi nµy
thµnh çc thø var. dalatensis Businsky, var. bidoupensis Businsky vµ loµi phô ssp. procera Businsky.
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao 25 m, ®«i khi cao h¬n, ®uêng kÝnh tíi 1,2 m. D¹ng c©y:
th©n th¼ng víi t¸n to¶ réng. Vá: chia thµnh tõng m¶ng máng, mµu x¸m. L¸: l¸ kim mäc thµnh
côm 5 l¸, v¶y l¸ rông, dµi (3) 5-10 (14) cm vµ réng 0,5-1 mm, thuêng cã mµu xanh. Çc côm
l¸ thuêng mäc dµn tr¶i trªn cµnh trong n¨m. Nãn: Nãn çi ®¬n ®éc, h×nh trô, dµi 6 – 23 cm,
th¼ng hay h×nh luìi liÒm, treo trªn c©y khi chÝn víi cuèng nghiªng dµi 25 mm. ChÝn trong 1
n¨m, h¹t ph¸t t¸n khi nãn cßn trªn c©y. Nãn ®ùc chua ®uîc m« t¶. H¹t. dµi 7-10 mm, ®Çu trªn
nhän, çnh dµi 2,5 cm. C©y mÇm: 8-10 l¸ mÇm, l¸ non ®¬n, dµi 7 cm vµ réng 5 mm, thuêng
mÊt ®i sau 2 n¨m.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Thõa Thiªn HuÕ (Phó Léc), Kon Tum (Ngäc Linh), Gia Lai (Kon Ka
Kinh), §¾c L¾c (Chu Yang Sing vµ çc d·y kh¸c), L©m §ång, (nói B× §óp), Ninh ThuËn
(Phuíc B×nh). ThÕ giíi: cã thÓ cã ë phÝa ®«ng cña Nam vµ Trung Lµo.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: (1400) 1500-2200 (2400) m. D¹ng rõng: Thuêng lµ c©y vuît t¸n
trong rõng rËm cËn nhiÖt ®íi thuêng xanh Èm ë çc d«ng nói ph¼ng trªn ®Êt feralit vµng vµ ®Êt
sÐt nÆng víi tÇng mïn dµy ph©n biÖt. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa vïng nói, nhiÖt ®é trung b×nh
n¨m 16-210C, luîng mua 1800 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: ë phÝa Nam c©y thuêng mäc cïng
víi Th«ng l¸ dÑt (Pinus krempfii), P¬ mu (Fokienia hodginsii) vµ Hoµng ®µn gi¶ (Dacrydium
elatum). ë miÒn Trung loµi thuêng mäc thµnh ®¸m nhá trong rõng víi çc loµi uu thÕ hä DÎ
(Fagaceae) vµ Re (Lauraceae). T¸i sinh tù nhiªn: c©y non mäc kh¸ nhanh cho ®Õn khi ®¹t ®Õn
tÇng t¸n, sau ®ã ph¸t triÓn t¸n réng ra vµ tiÕp tôc sinh truëng. C©y con kh«ng chÞu bãng, loµi
nµy cã thÓ cÇn cã ch¸y rõng ®Ó t¹o khu vùc quang trong rõng cho ph¸t triÓn. C©y cã thÓ sèng
hµng tr¨m n¨m.
C«ng dông: L©m nghiÖp: loµi hiÕm nªn kh«ng ®uîc sö dông lµm c©y lÊy gç cho dï gç loµi
nµy tu¬ng tù nhu gç Th«ng ba l¸. Lµm c¶nh: Loµi cã gi¸ trÞ lµm c¶nh tèt ë vïng cao. Nh÷ng
c©y th«ng n¨m l¸ tu¬ng tù nhËp tõ Trung Quèc thuêng ®uîc coi lµ vËt liÖu tèt lµm c©y thÕ.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: Cã rÊt Ýt c©y ®uîc nu«i trång do khã thu h¸i h¹t gièng vµ do c©y
hiÕm. 1 kg h¹t cã kho¶ng 50.000 h¹t. H¹t cña çc loµi th«ng tu¬ng tù (nhu P. wallichiana) cã
thÓ b¶o qu¶n ®uîc tíi 20 n¨m ë hµm luîng nuíc 5-10% víi nhiÖt ®é 2-50C. Sinh duìng: chua
®uîc thö nghiÖm nhung gi©m hom cã thÓ sÏ khã ra rÔ.
B¶o tån: ViÖt Nam vµ thÕ giíi: Loµi nµy ®uîc xÕp ë møc SÏ nguy cÊp (VU B1 + 2c). Loµi chØ
®uîc biÕt tõ Ýt h¬n 10 ®Þa ®iÓm kh¸c nhau vµ çc khu ph©n bè, n¬i cu tró còng nhu chÊt luîng
n¬i sèng ®Òu ®ang bÞ suy gi¶m. PhÇn lín tõng quÇn thÓ ®Òu chØ cã Ýt h¬n 100 c©y truëng
thµnh. Truíc ®©y viÖc khai th¸c P¬ mu mäc gÇn còng kÐo theo viÖc chÆt h¹ mét sè c©y Th«ng
§µ L¹t. Nh÷ng ®e do¹ hiÖn t¹i lµ viÖc ph¸ çc khu rõng xung quanh lµm rÉy vµ hiÖn tuîng
thay thÕ b»ng rõng Th«ng ba l¸ thÝch nghi h¬n víi löa rõng.
B¶o tån t¹i chç: Çc quÇn thÓ chÝnh ë L©m §ång, §¾c L¾c vµ Kon Tum ®Òu n»m trong çc
khu BTTN vµ VQG míi thµnh lËp. B¶o tån chuyÓn vÞ: Chua cã ho¹t ®éng nµo ®uîc tiÕn hµnh.
1
3
4
Th«ng §µ L¹t (Pinus dalatensis de Ferre) 1 - Cµnh l¸; 2 - L¸ kim; 3 - Nãn çi chua më; 4-
Nãn çi ®· më
Th«ng ba l¸ (Pinus kesiya Royle)

Tªn ®ång nghÜa: Pinus insularis Endl., P. langbianensis A.Chev.
Tªn kh¸c: Khasya Pine (Anh).
§©y lµ mét trong nh÷ng loµ th«ng mäc phæ biÕn nhÊt ë Ch©u ¸. ë Philipin vµ MiÕn §iÖn loµi thuêng ®uîc gäi
lµ P. insularis Çc quÇn thÓ chÝnh ë Ên §é vµ MiÕn §iÖn, çc quÇn thÓ ë ViÖt Nam vµ Philipin tu¬ng ®èi biÖt
lËp. P. kesiya lµ mét trong nh÷ng loµi c©y trång rõng quan träng ë Nam Phi vµ Nam Mü, çc xuÊt xø sinh
truëng tèt nhÊt cã nguån gèc tõ ViÖt Nam.
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: c©y ®¬n th©n cao tíi 35 m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc 1 m.
D¹ng c©y: c©y truëng thµnh cã t¸n máng h×nh «. Vá: C©y truëng thµnh cã vá dµy, nøt s©u,
mµu hång hay n©u ®á, t¸ch thµnh tõng m¶ng. L¸: L¸ kim mäc côm 3 víi v¶y l¸ kh«ng rông,
dµi 10-25 cm, réng 0,5-1 mm, mÒm, mÐp cã r¨ng cua nhá, mµu xanh cá. Nãn çi: nhá, h×nh
trøng, ®¬n ®éc hay côm 2, treo rñ vµ kh«ng rông sau khi gi¶i phãng h¹t, dµi 5-10 cm, ®uêng
kÝnh 4-5 cm, u låi ë nãn thuêng cã mÊu nhän, cÇn tíi 2 n¨m míi chÝn. H¹t: nhá mµu n©u víi
çnh ng¾n. C©y mÇm: 6-9 l¸ mÇm mµu lôc.
Ph©n bè: ViÖt Nam: (gåm c¶ çc khu rõng trång ) §iÖn Biªn, Yªn B¸i, Hµ Giang, Kom Tum,
§¾c L¾c, L©m §ång, §ång Nai, Kh¸nh Hoµ, Ninh ThuËn. Rõng th«ng chÝnh lµ ë L©m §ång
vµ Hµ Giang. ThÕ giíi: §«ng B¾c Ê n §é, MiÕn §iÖn, V©n Nam, Philipin.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: (800) 1300 – 2300 m. D¹ng rõng: thuêng mäc thuÇn loµi, ®«i khi
cã çc loµi c©y l¸ réng mäc duíi t¸n trªn ®Êt podzol nghÌo ®á hoÆc vµngvíi pH kho¶ng 4,5.
KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa vïng nói, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m 18-250C, luîng mua trªn 1500
mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: Th«ng nhùa (Pinus merkusii), Du sam (Keteleeria evelyniana). T¸i
sinh tù nhiªn: hµng n¨m c©y t¹o nhiÒu h¹t vµ c©y con ph¸t triÓn ë nh÷ng chç trèng. ChÞu ch¸y
khi trªn 15 tuæi.
C«ng dông: L©m nghiÖp: Lµ mét trong nh÷ng loµi c©y trång rõng phæ biÕn nhÊt cña vïng
cao. Rõng tù nhiªn bÞ t¸c ®éng vµ qu¶n lý ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt gç. Çc xuÊt xø: Rõng trång
thuêng ®uîc thiÕt lËp tõ çc nguån gièng tèt ë ®Þa phu¬ng.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: ë L©m §ång nãn qu¶ ®uîc thu h¸i vµo th¸ng 12-1. ë Hµ Giang vô thu
h¸i muén h¬n vµo th¸ng 1-2. Ph¬i kh« qu¶ ®Ó t¸ch h¹t. 1 kg h¹t cña xuÊt xø phÝa Nam cã
70.000 - 80.000 seeds. H¹t míi n¶y mÇm víi tû lÖ cao (>90%). H¹t ®uîc lµm kh« cã thÓ b¶o
qu¶n ë nhiÖt ®é thÊp trªn 2 n¨m. Sinh duìng: Tû lÖ ra rÔ cao (>80%) cã thÓ cã ®uîc khi gi©m
hom tõ c©y non (2-3 tuæi) trong vßng 3 th¸ng. Khi cßn non c©y t¸i sinh chåi tèt. Çc c©y
truëng thµnh rÊt khã gi©m hom vµ cã thÓ cÇn ph¶i ghÐp nhiÒu lÇn ®Ó trÎ ho¸ vËt liÖu. Kü thuËt
ghÐp còng thuêng ®uîc sö dông ®Ó thiÕt lËp çc vuên gièng v« tÝnh.
B¶o tån: ThÕ giíi vµ ViÖt Nam: Do loµi cã ph©n bè réng ë §«ng Nam ¸ vµ nhiÒu ë ViÖt Nam
nªn loµi nµy ®uîc ®¸nh gi¸ lµ kh«ng bÞ ®e do¹. B¶o tån t¹i chç: mét sè l©m ph©n nguyªn thuû
®ang ®uîc b¶o vÖ t¹i çc khu BTTN trªn cao nguyªn Lang biang. B¶o tån chuyÓn vÞ: Víi gi¸
trÞ kinh tÕ cña loµi nµy vuên gièng cÇn ®uîc thiÕt lËp ®Ó b¶o tån çc biÕn dÞ di truyÒn.
3
4
Th«ng ba l¸ (Pinus kesiya Royle)

1 - L¸ kim / Needles
Th«ng Pµ Cß (Pinus kwangtungensis Chen)
2 - L¸ kim; 3 - Nãn çi; 4 - H¹t
2 - Needles; 3 - Female cone; 4 - Seeds
Th«ng Pµ Cß (Pinus kwangtungensis Chen)

Tõ ®ång nghÜa - Pinus kwangtungensis var. varifolia Nan Li & Y.C.Zhong.
Tªn kh¸c - Guangdong wuzhen song (Trung Quèc).
Mét sè nhµ ph©n lo¹i cho r»ng P. kwangtungensis lµ tªn ®ång nghÜa cña P. fenzeliana Hand.-Mazz. C¶ hai loµi
th«ng nµy ®Òu gÆp trªn nh÷ng sinh c¶nh tu¬ng tù vµ cã thÓ lµ mét loµi cã ®é biÕn dÞ lín. P. fenzeliana mäc thµnh
nh÷ng quÇn thÓ nhá ë çc d·y nói phÇn gi÷a T©y Nam Trung Quèc vµ H¶i Nam. Loµi nµy cã l¸ kim dµi vµ hÑp
h¬n (dµi 5-18 cm vµ réng 0,5-0,7 mm, nãn lín h¬n (dµi 6-14 cm vµ réng 3-6 cm), h¹ts cã çnh nhá.
M« t¶ (ViÖt Nam): §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 20 m, nhung thuêng nhá h¬n, ®uêng
kÝnh ngang ngùc 70 cm. D¹ng c©y: mét th©n víi t¸n réng, ë nh÷ng n¬i trèng c©y cã thÓ cã
d¹ng bôi. Vá: d¹ng v¶y vµ r¸p, bãc thµnh çc m¶ng, mµu n©u. L¸: l¸ kim mäc côm (2-4) 5 l¸,
dµi 3-7 cm vµ 1-1,5 mm, v¶y l¸ rông, thuêng cã çc d¶i lç khÝ h¬i xanh, mäc thµnh côm
huíng vÒ phÝa ngän cña cµnh. C©y non cã thÓ cã l¸ kim dµi 10 cm. Chåi ngñ cã nhùa. Nãn
çi: h×nh trô hay h×nh bÇu dôc, treo rñ víi cuèng xiªn khi chÝn, ®¬n ®éc hay thµnh cÆp, dµi tíi
8cm vµ réng tíi 6cm, v¶y nãn h×nh trøng nguîc víi mÊu h×nh thoi, u låi dÑt, chÝn trong 2 n¨m,
t¸ch vµ gi¶i phãng h¹t khi cßn trªn c©y, rông. H¹t: h×nh trøng, 0,8-1,2 cm, çnh dµi 2-3 cm.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Cao B»ng, Hµ Giang, S¬n La, Hoµ B×nh vµ Thanh Ho¸. ThÕ giíi: Nam
Trung Quèc.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: (600) 900-1400 (1600) m. D¹ng rõng: rõng d«ng nói ®¸ v«i víi
c©y l¸ kim chiÕm uu thÕ. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa vïng nói hoÆc cã mïa ®«ng l¹nh, nhiÖt
®é trung b×nh n¨m 14-200C, luîng mua trªn 1200 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: ThiÕt sam gi¶
(Pseudotsuga sinensis), P¬ mu (Fokienia hodginsii), Th«ng tre l¸ ng¾n (Podocarpus pilgeri),
Th«ng ®á Trung Quèc (Taxus chinensis). T¸i sinh tù nhiªn: hiÕm, kh«ng chÞu bãng.
C«ng dông: L©m nghiÖp: ®uîc khai th¸c cã chän läc ë møc ®é ®Þa phu¬ng, gç dïng lµm
nhµ. Lµm c¶nh: cã tiÒm n¨ng lµm c©y thÕ, çc loµi th«ng 5 l¸ nhËp tõ Trung Quèc ®uîc sö
dông theo çch nµy.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: ë Hoµ B×nh nãn chÝn th¸ng 8. H¹t khã thu h¸i do ®Þa ®iÓm cã c©y ë xa
vµ khã ®i. Ra nãn kh«ng thuêng xuyªn, trong vµi n¨m liÒn cã thÓ kh«ng cã nãn ®uîc t¹o
thµnh. H¹t cña c©y ë Trung Quèc ®uîc biÕt lµ n¶y mÇm tèt. H¹t cña nh÷ng loµi tu¬ng tù cã
thÓ b¶o qu¶n ®uîc trong 5 n¨m. Sinh truëng ban ®Çu chËm cho tíi khi c©y ®¹t 4-5 tuæi. Sinh
duìng: chua ®uîc thö nghiÖm .
B¶o tån: §¸nh gi¸ ë møc thÕ giíi P. kwangtungensis ®uîc coi lµ ®ång nghÜa víi P. fenzeliana
mµ cã cÊp ®é lµ Ýt nguy c¬ (LR). ë ViÖt Nam loµi ®uîc coi lµ §ang nguy cÊp (EN A1c, C1, 2)
do çc quÇn thÓ nhá, bÞ ph©n t¸ch, sinh c¶nh hÑp vµ liªn tôc bÞ chÆt h¹.
B¶o tån t¹i chç: ChØ cã mét quÇn thÓ nhá ®uîc biÕt lµ cã trong khu BTTN (Hang Kia – Pµ
Cß), çc quÇn thÓ kh¸c n»m trong mét sè khu b¶o tån ®Ò xuÊt nhu Th¨ng Heng. TÊt c¶ çc
quÇn thÓ cßn l¹i ®Òu cÇn ph¶i nghiªm cÊm chÆt ph¸. B¶o tån chuyÓn vÞ: Çc quÇn thÓ cña ViÖt
Nam lµ ph©n bè cùc nam cña loµi do ®ã vÒ mÆt di truyÒn cÇn ®uîc b¶o vÖ. Mét çch lµm ®Ó
®¹t ®uîc ®iÒu nµy lµ thu h¸i vµ b¶o qu¶n h¹t gièng víi mét sè thö nghiÖm kh¶ n¨ng g©y trång
trªn çc vïng kh¸c nhau.
Th«ng l¸ dÑt (Pinus krempfii Lecomte)

Tõ ®ång nghÜa: Ducampopinus krempfii (Lecomte) A. Chev.
Tªn kh¸c: Krempf’s pine (Anh).
§Æc ®iÓm l¸ dÑt, cÊu tróc kh«ng cã çc qu¶n bµo vµ çc ®Æc tÝnh kh¸c thuêng cña gç lµm cho loµi nµy trë nªn
rÊt ®éc ®¸o trong chi Th«ng. Tõ khi ®uîc m« t¶ vµo n¨m 1921 ®Õn nay ®· cã nhiÒu cuéc tranh c·i vÒ çch ph©n
lo¹i loµi nµy, trong ®ã mét sè t¸c gi¶ xÕp thµnh riªng mét chi ®¬n loµi lµ Ducampopinus. §©y lµ loµi ®Æc h÷u
ViÖt Nam.
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: C©y vuît t¸n, cao tíi 30 m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc tíi 2 m.
D¹ng c©y: h×nh vßm réng víi mét th©n cã b¹nh vÌ. Vá: chia thµnh çc m¶nh mµy x¸m hång
kh«ng ®Òu. L¸: L¸ truëng thµnh ë phÇn trªn cña t¸n, gåm 2 l¸ kim dÑt, réng, h×nh m¸c, v¶y l¸
rông, côm ë cuèi çc cµnh nhá, dµi 4-7 cm vµ réng 0,1-0,5 cm. L¸ trªn c©y non h×nh m¸c hay
h×nh liÒm, dµi 15 cm vµ réng 1,5 cm. Nãn çi: ®¬n ®éc, ho¸ gç, h×nh trøng, dµi 4-9 cm vµ
réng 3-6 cm, treo rñ víi cuèng cong ng¾n, t¸ch vµ ph¸t t¸n h¹t khi cßn trªn c©y. H¹t: h×nh
trøng cã çnh.
Ph©n bè: ViÖt Nam: ®Æc h÷u cña nói B× §óp vµ d·y Chu Yang Sing ë L©m §ång, Kh¸nh
Hoµ, Ninh ThuËn vµ §¾c L¾c.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: (1200) 1500 - 1800 (2000) m. D¹ng rõng: c©y vuît t¸n trong rõng
rËm ¸ nhiÖt ®íi thuêng xanh trªn ®Êt Èm víi tÇng mïn ph¸t triÓn. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa
vïng nói, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m 19-230C, luîng mua trªn 1500 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm:
P¬ mu (Fokienia hodginsii), Hoµng ®µn gi¶ (Dacrydium elatum) vµ Th«ng §µ L¹t (Pinus
dalatensis). T¸i sinh tù nhiªn: Ýt gÆp, cã rÊt Ýt th«ng tin vÒ sinh th¸i cñaloµi.
C«ng dông: L©m nghiÖp: gç cã tÝnh chÊt tu¬ng tù nhu Th«ng ba l¸. Do c©y hiÕm nªn kh«ng
ph¶i lµ nguån gç chÝnh. Lµm c¶nh: cã tiÒm n¨ng lµm c¶nh ë vïng cao, chua ®uîc nu«i trång ë
ngoµi ViÖt Nam. C«ng dông kh¸c: cã gi¸ trÞ khoa häc cao do nh÷ng tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña c©y.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: C©y mÇm cã thÓ gÆp trong rõng tù nhiªn nhung rÊt khã ®¸nh vµ trång.
C©y non cÇn ®uîc trång ë n¬i cã ¸nh s¸ng võa ph¶i vµ tr¸nh bÞ kh« khi ®¸nh chuyÓn. H¹t
gièng rÊt khã thu h¸i, nãn chÝn vµ ph¸t t¸n h¹t vµo bÊt kú thêi gian nµo trong kho¶ng th¸ng 6
®Õn th¸ng 9 vµ trong mét thêi gian rÊt ng¾n, do vËy khã dù ®o¸n ®uîc thêi gian tèt nhÊt cho
thu h¹t. Sinh duìng: chua ®uîc thö nghiÖm.
B¶o tån: ë møc quèc tÕ còng nhu ViÖt Nam Pinus krempfii ®uîc xÕp ë cÊp lµ SÏ nguy cÊp
(VU B1 + 2c). ChØ cã Ýt h¬n 10 quÇn thÓ t¸ch biÖt trªn khu ph©n bè Ýt h¬n 2.000 km2, vµ khu
ph©n bè, n¬i cu tró còng nhu chÊt luîng sinh c¶nh ®ang bÞ suy gi¶m. Suy gi¶m n¶y ®uîc coi
lµ do hËu qu¶ cña chiÕn tranh chèng Mü nh÷ng n¨m 1960 vµ viÖc ph¸t nu¬ng lµm rÉy trong
çc n¨m sau. Do ph©n bè h¹n chÕ vµ ®i l¹i khã kh¨n nªn viÖc khai th¸c trùc tiÕp loµi c©y nµy
kh«ng lín cho dï gç loµi nµy cã tÝnh chÊt c¬ lý tu¬ng tù nhu Th«ng ba l¸.
B¶o tån t¹i chç: Çc quÇn thÓ chÝnh n»m trong vïng lâi cña çc khu b¶o tån quanh nói B×
§óp vµ d·y Chu Yang Sing. B¶o tån chuyÓn vÞ: Cã rÊt Ýt c©y ®uîc g©y trång do vËy hiÓu biÕt
vÒ yªu cÇu l©m sinh cña loµi nµy rÊt h¹n chÕ. Cho dï phÇn lín çc quÇn thÓ ®Òu ®uîc b¶o vÖ
nhung vÉn cÇn thiÕt t×m hiÓu çc yªu cÇu nu«i trång vµ çc ®Æc ®iÓm sinh häc cña loµi th«ng
qua thiÕt lËp çc khu suu tÇm ngo¹i vi ë çc vïng nói.
Th«ng l¸ dÑt (Pinus krempfii Lecomte)

1 - Cµnh l¸ non; 2 - Cµnh mang nãn ®ùc; 3 - Cµnh mang nãn çi
1 - Juvenile foliage; 2 - Male cones on foliage; 3 - Female cone on foliage
Th«ng nhùa (Pinus merkusii Junghuhn & de Vriese)

Tªn kh¸c: Th«ng hai l¸ (ViÖt Nam).
§©y loµi loµi th«ng hai l¸ duy nhÊt hiÖn nay duîc biÕt lµ c©y b¶n ®Þa cña ViÖt Nam. §iÒu tra hiÖn truêng gÇn
®©y t¹i Kú S¬n – NghÖ An ®· ph¸t hiÖn mét quÇn thÓ th«ng hai l¸ l¹ mµ cã nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt so víi P.
merkusii vµ cã thÓ ®©y lµ mét loµi míi. Loµi th«ng 2 l¸ kh¸c còng ®· ®uîc ph¸t hiÖntrªn nói ®¸ v«i cña Na
Hang vµ ®ang ®uîc çc nhµ thùc vËt m« t¶.
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: c©y ®¬n th©n, cao tíi 30 m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc 60-
80 cm. D¹ng c©y: th©n th¼ng víi çc cµnh mäc kh«ng ®Òu t¹o t¸n thua. Vá: dµy, mµu n©u ®á,
nøt thµnh tõng ®uêng däc s©u. L¸: L¸ kim gåm côm 2 l¸ víi v¶y l¸ kh«ng rông dµi 2cm, l¸
dµi 15-25 (30) cm, réng 0,5-1 mm, cøng, mÐp l¸ nguyªn, mµu xanh ®Ëm. Nãn çi: h×nh trøng,
mäc ®¬n ®éc hay thµnh cÆp, kh«ng rông sau khi gi¶i phãng h¹t tõ trªn c©y, dµi 8-13 cm,
®uêng kÝnh 3-4 cm, v¶y lín víi mÊu réng, chÝn trong 2 n¨m. H¹t: nhá, mµu n©u ®á nh¹t, cã
çnh dµi 2 cm.
Çc xuÊt xø: ë ViÖt Nam thuêng ph©n biÖt çc xuÊt xø Th«ng nhùa vïng cao vµ vïng thÊp.
PhÇn lín çc nguån gièng vïng cao lµ tõ T©y Nguyªn trong khi ®ã rÊt khã t×m thÊy rõng tù
nhiªn cña loµi nµy ë çc vïng thÊp. XuÊt xø Th«ng nhùa vïng cao ë çc tØnh T©y B¾c (S¬n La
vµ Lai Ch©u) kh«ng ch¾c ch¨n lµ c©y nguyªn s¶n.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Chñ yÕu ë L©m §ång, Ninh ThuËn, Kh¸nh Hoµ vµ Gia Lai, Kon Tum.
Ngoµi çc khu rõng tù nhiªn trªn çc khu rõng kh¸c hoÆc bÞ thay thÕ bëi rõng trång, hoÆc bÞ
chuyÓn ho¸ sang rõng ®uîc qu¶n lý, t¸c ®éng. Trong qu¸ khø cã thÓ ®· cã rõng tù nhiªn t¹i
Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng B×nh, Hµ TÜnh, NghÖ An, Thanh Ho¸, Qu¶ng Ninh, B¾c Giang vµ
S¬n La. ThÕ giíi: ë §«ng Nam ¸ loµi nµy gÆp ë Th¸i Lan, Lµo, Campuchia, Philipin vµ
Sumatera, Indonesia. §©y lµ loµi th«ng duy nhÊt cã quÇn thÓ n»m ë phÝa Nam xÝch ®¹o.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: tíi 1200 m. D¹ng rõng: gåm c¶ çc l©m phÇn thuÇn loµi víi tÇng
duíi t¸n thua hoÆc víi çc c©y l¸ réng (vÝ dô Dipterocarpus obtusifolius) vµ rõng c©y bôi rËm
trªn ®Êt feralit vµng hay ®á nghÌo cã pH kho¶ng 4.5. KhÝ hËu: NhiÖt ®íi giã mïa, nhiÖt ®é
trung b×nh n¨m 22-270C, luîng mua trªn 1300 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: Th«ng ba l¸ (P.
kesiya) (ë ®é cao cao h¬n). T¸i sinh tù nhiªn: ua s¸ng vµ cã kh¶ n¨ng x©m chiÕm trªn ®Êt
trèng.
C«ng dông: L©m nghiÖp: loµi c©y ®uîc sö dông réng r·i trong trång rõng, cung cÊp gç bÒn
cho x©y dùng. Çc rõng trång thuêng sö dông gièng tõ çc nguån gièng ®Þa phu¬ng, cã thÓ lµ
rõng trång hay rõng tù nhiªn. L©m ®Æc s¶n ngoµi gç: cho nhùa chÊt luîng tèt khi tuæi trªn 15
n¨m. C«ng dông kh¸c: cã t¸c dông phôc håi th¶m thùc vËt vµ kiÓm so¸t çc vïng chèng xãi
mßn.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: loµi th«ng nµy t¹o rÊt nhiÒu h¹t. ë miÒn B¾c h¹t thu h¸i th¸ng 9 cßn ë
miÒn Nam vµo th¸ng 4. 1 kg h¹t chøa 30.000 - 40.000 h¹t. H¹t cña çc xuÊt xø vïng thÊp cã
tû lÖ n¶y mÇm trªn 90% trong khi h¹t cña çc xuÊt xø vïng cao n¶y mÇm thÊp h¬n. H¹t ®·
lµm kh« (hµm luîng nuíc 5-6%) cã thÓ b¶o qu¶n trªn 1 n¨m. Sinh duìng: giam hom chua
®uîc thö nghiÖm. GhÐp lµ kü thuËt th«ng dông dïng thiÕt lËp vuên gièng v« tÝnh cho c¶ çc
xuÊt xø vïng cao vµ vïng thÊp.
B¶o tån: Do cã ph©n bè réng ë §«ng Nam ¸ nªn loµi th«ng nµy ®uîc ®¸nh gi¸ lµ kh«ng bÞ
®e do¹. §èi víi ViÖt Nam loµi nµy còng kh«ng ë møc ®é nµy tuy nhiªn trong tu¬ng lai loµi cã
thÓ sÏ bÞ ®e do¹. B¶o tån t¹i chç: mét sè quÇn thÓ gèc ®uîc b¶o vÖ chñ yÕu trong çc khu b¶o
tån trªn cao nguyªn Lang biang. B¶o tån chuyÓn vÞ: Do cã gi¸ trÞ kinh tÕ nªn vuên gièng vµ
kh¶o nghiÖm xuÊt xø ®· ®uîc thiÕt lËp t¹i L©m §ång vµ Qu¶ng B×nh tõ nh÷ng n¨m 1980 ®Ó
b¶o tån ®a d¹ng nguån gen cña loµi nµy.
2
1
Th«ng nhùa (Pinus merkusii Junghuhn & de Vriese)

1 - Cµnh mang nãn çi; 2 - L¸ kim; 3 - H¹t
1 - Branchlet with a seed cone; 2 - Needle; 3 - Seed
Th«ng n¨m l¸ Thõa Luu (Pinus wangii Hu & Cheng)

Loµi th«ng 5 lµ nµy ®Çu tiªn ®uîc m« t¶ vµo n¨m 1948 ë gÇn Malipo cña V©n Nam Trung
Quèc, çch kh«ng xa biªn giíi víi tØnh Hµ Giang. Loµi cã nhiÒu ®Æc ®iÓm gièng víi c¶ P.
kwangtungensis vµ P. fenzeliana, nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt chÝnh lµ ®é dµi cña l¸ kim, kÝch
thuíc cña nãn (h¬i ng¾n vµ nhá h¬n P. kwangtungensis hay P. fenzeliana) vµ mµu s¾c cïng ®é
l«ng che phñ ë chåi trong n¨m. HiÖn t¹i ph©n bè cña loµi ë Trung Quèc chØ cßn 2 quÇn thÓ ë
çc huyÖn Xichou vµ Malipo. C¶ hai vïng nµy ®Òu chñ yÕu lµ nói ®¸ v«i. Loµi th«ng gÆp ë
ViÖt Nam cßn ®ang ph¶i tranh c·i. Çc t¸c gi¶ phÇn hä Th«ng cña Thùc vËt chÝ Trung Quèc
Çc x¸c ®Þnh mÉu thu tõ Mai Ch©u gièng víi P. wangii h¬n lµ P. kwangtungensis. Danh s¸ch
c©y l¸ kim thÕ giíi gÇn nhÊt còng sö dông tªn P. wangii cho çc c©y ë Mai Ch©u. Tuy nhiªn,
çc c©y th«ng 5 l¸ mäc ë vïng nói ®¸ v«i ë Hµ Giang, Cao B»ng vµ mét sè n¬i kh¸c cña miÒn
B¾c ViÖt Nam n¬i cã vÞ trÝ ®Þa lý gÇn h¬n víi V©n Nam th× l¹i ®uîc ®Þnh danh lµ P. fenzeliana
hoÆc P. kwangtungensis. Ngoµi ra cßn cã th«ng b¸o lµ loµi th«ng nµy cßn gÆp ë phÝa Nam nhu
ë Chu Yang Sinh - §¾c L¾c. HiÖn tr¹ng cña Pinus wangii ë ViÖt Nam chua ®uîc râ, cÇn cã
thªm nghiªn cøu.
ThiÕt sam gi¶ (Pseudotsuga sinensis Dode)

Tõ ®ång nghÜa: Pseudotsuga sinensis var. brevifolia (W.C.Cheng & L.K. Fu) Farjon & Silba.
Tªn kh¸c: Duanye huangshan (Trung Quèc).
Loµi nµy míi ®uîc bæ sung vµo hÖ thùc vËt ViÖt Nam. Çc tiªu b¶n kh«ng cã nãn qu¶ truíc ®©y thu ë Cao B»ng
®· ®uîc x¸c ®Þnh lµ Keteleeria fortunei. Trong tµi liÖu thùc vËt Trung Quèc tªn P. sinensis Dode var. brevifolia
(W.C.Cheng & L.K. Fu) Farjon & Silba ®uîc dïng ®Ó m« t¶ c©y cã l¸ ng¾n h¬n 2 cm. Thø nµy còng ®uîc ghi
nhËn cã ë Cao B»ng vµ Hµ Giang. Mét nghiªn cøu ph©n tÝch hai quÇn thÓ ë Cao B»ng mµ cã c¶ c©y truëng
thµnh c©y non vµ c©y mÇm cïng mäc cho thÊy l¸ nhá lµ do ph¶n øng víi ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt cña m«i truêng,
tøc lµ nh÷ng c©y l¸ nhá kh«ng ph¶i lµ mét thø riªng biÖt. ë ViÖt Nam, Pseudotsuga chØ ®uîc t×m thÊy trªn nói ®¸
v«i, c©y thuêng nhá h¬n nh÷ng c©y ë Trung Quèc n¬i mµ c©y mäc ë nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n. M« t¶ sau
dùa trªn çc quÇn thÓ ë ViÖt Nam.
M« t¶ (ViÖt Nam): §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi (5) 10 (15) m víi ®uêng kÝnh ngang
ngùc tíi 0,8 m. D¹ng c©y: mäc ®øng víi th©n ng¾n vµ t¸n réng. Vá: nøt s©u, d¹ng v¶y, mµu
x¸m n©u. L¸: L¸ truëng thµnh xÕp xo¾n èc, s¾p thµnh 2 hµng, dµi 2 cm, réng 3 mm, d¹ng d¶i
víi ®Çu tï, g©n gi÷a lâm vµo ë mÆt trªn, 2 d¶i lç khÝ ph©n biÖt râ ë mÆt duíi, xo¾n ë gèc. Trªn
c©y non l¸ cã thÓ dµi tíi 4 (5,5) cm vµ réng 5 mm, d¹ng d¶i hoÆc h¬i cong luìi liÒm víi ®Çu
nhän, 2 d¶i lç khÝ ph©n biÖt. Nãn çi: ®¬n ®éc ë ®Ønh trªn çc chåi bªn ng¾n, rñ xuèng, h×nh
trøng, dµi tíi 6 cm vµ ®uêng kÝnh 5 cm; v¶y ho¸ gç, réng, trßn; v¶y kÌm thß ra duíi v¶y nãn,
ph¶n quang khi chÝn, chia 3 thuú, çc thuú bªn ng¾n h¬n thuú gi÷a; nãn çi chÝn trong vßng
mét n¨m, t¸ch vµ gi¶i phãng h¹t khi cßn trªn c©y, kh«ng rông. H¹t: h×nh trøng ba c¹nh, dµi tíi
1 cm, çnh mµu n©u ®á.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Cao B»ng, Hµ Giang, L¹ng S¬n (B¾c S¬n). ThÕ giíi: Trung Quèc (Qu¶ng
T©y, Qu¶ng Ch©u).
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: (550) 900-1400 (1600) m. D¹ng rõng: C©y uu thÕ trªn rõng d«ng
nói ®¸ v«i. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa vïng nói hay cã mïa ®«ng l¹nh, nhiÖt ®é trung b×nh
n¨m 14-220C, luîng mua trªn 1400 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: Th«ng Pµ Cß (Pinus
kwangtungensis), B¸ch vµng (Xanthocyparis vietnamemsis), Kim giao B¾c (Nageia fleuryi),
ThiÕt sam (Tsuga chinensis), Th«ng tre l¸ ng¾n (Podocarpus pilgeri), DÎ tïng V©n Nam
(Amentotaxus yunnannensis), Th«ng ®á Trung Quèc (Taxus chinensis). T¸i sinh tù nhiªn: c©y
mÇm gÆp nhiÒu, c©y non hiÕm.
C«ng dông: L©m nghiÖp: khi khai th¸c thuêng chän c©y lín, sö dông dùng nhµ hay lµm ®å
gç, cã thÓ dïng trång rõng. L©m s¶n ngoµi gç: mét sè nguêi d©n ®Þa phu¬ng (B¾c S¬n) sö
dông vá vµ l¸ lµm thuèc b«i ®Ó ch÷a c«n trïng ®èt, phong thÊp vµ dïng cho phô n÷ cã thai.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: nh÷ng loµi kh¸c cña chi ThiÕt sam gi¶ dÔ dµng nh©n gièng b»ng h¹t
sau khi ®uîc xö lý l¹nh ë 00C sau khi lµm kh« xuèng hµm luîng nuíc 6-9%. H¹t tu¬i cã thÓ
mÊt søc n¶y mÇm rÊt nhanh khi b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é thuêng. Nãn ®uîc t¹o thµnh thay ®æi tuú
tõng n¨m. §iÒu tra hiÖn truêng n¨m 2002 thÊy nhiÒu c©y chØ cã nãn qu¶ cña n¨m truíc chua
rông mµ kh«ng thÊy nãn qu¶ cña vô n¨m nay. Thêi gian tèt nhÊt cho thu h¸i h¹t gièng ë ViÖt
Nam chua ®uîc x¸c ®Þnh, h¹t cã thÓ ®uîc ph¸t t¸n chËm nhÊt lµ vµo th¸ng 11. Sinh duìng:
chua thö nghiÖm vµ cã thÓ rÊt khã.
B¶o tån: ThÕ giíi: Çc quÇn thÓ Pseudotsuga sinensis ë Trung Quèc hiÖn ®uîc ®¸nh gi¸ lµ SÏ
nguy cÊp (VU B1 + 2c) do cã ph©n bè h¹n chÕ vµ do n÷ng thay ®æi vÒ chÊt luîng vµ diÖn tÝch
çc sinh c¶nh cña loµi. ViÖt Nam: ë ViÖt Nam tæng sè c©y trong çc quÇn thÓ chua x¸c ®Þnh
®uîc, t¹i mçi ®Þa ®iÓm cã c©y ®Òu cho thÊy çc ®Ønh nói vµ d«ng nói gÇn ®ã ®Òu cã thÓ cã
c©y. Tuy nhiªn, phÇn lín nh÷ng quÇn thÓ ®· biÕt ®Òu ®· vµ ®ang lµ môc tiªu cña viÖc khai th¸c
tr¸i phÐp vµ kh«ng cßn nhiÒu c©y truëng thµnh cßn l¹i t¹i çc ®Þa ®iÓm nµy. Mét sè ®Þa ®iÓm
cã thÊy t¸i sinh trong thêi gian gÇn ®©y nhung kh«ng ch¾c ch¾n c©y con cã thÓ ph¸t triÓn ®Õn
lóc truëng thµnh. ë møc quèc gia çc quÇn thÓ ë ViÖt Nam cã thÓ ®¹t ®uîc tiªu chÝ cho cÊp
®é SÏ nguy cÊp nhu çc quÇn thÓ ë Trung Quèc. §iÒu tra hiÖn truêng tiÕp theo cã thÓ dÉn ®Õn
viÖc n©ng loµi nµy lªn møc §ang nguy cÊp. Çc quÇn thÓ ë ViÖt Nam cßn quan träng lµ do
chóng lµ ®¹i diÖn cùc nam cña chi Pseudotsuga ë Ch©u ¸, çc quÇn thÓ nµy cã thÓ lµ nh÷ng
xuÊt xø riªng biÖt.
B¶o tån t¹i chç: Loµi nµy ®uîc biÕt cã mÆt Ýt nhÊt trong mét khu BTTN (B¸t §¹i S¬n) còng
nhu mét sè khu vùc kh¸c mµ ®· ®uîc ®Ò xuÊt lµm khu b¶o tån (Th¨ng Heng). B¶o tån chuyÓn
vÞ: V× ®e do¹ chÝnh cña loµi lµ viÖc chÆt chän çc lín nªn cÇn thiÕt tiÕn hµnh thu h¸i h¹t gièng
vµ trång kh¶o nghiÖm. H¹t còng cÇn thu ®Ó b¶o qu¶n.
ThiÕt sam gi¶ (Pseudotsuga sinensis Dode)

Branchlet with a seed cone
ThiÕt sam (Tsuga chinensis (Franchet) Pritzel ex Diels)

Cµnh mang nãn çi / Branchlet with a seed cone
ThiÕt sam (Tsuga chinensis (Franchet) Pritzel ex Diels)

Tªn kh¸c: tie shan (Trung Quèc), Chinese hemlock (Anh).
Loµi nµy lµ mét ph¸t hiÖn míi kh¸c cña miÒn B¾c ViÖt Nam. HiÖn t¹i loµi chØ biÕt cã ë mét sè ®Þa ®iÓm trªn nói
®¸ v«i cña Hµ Giang vµ Cao B»ng vµ ë Yªn B¸i vµ Lµo Cai. Nh÷ng c©y thiÕt sam trªn ®Ønh Fan si pan truíc
®©y ®Þnh lo¹i nhÇm lµ T. dumosa (D.Don) Endl. lµ loµi mµ chØ cã ë d·y Himalaya vµ T©y Nam Trung Quèc.
Çc quÇn thÓ ë ViÖt Nam lµ ®¹i diÖn n»m ë cùc nam ph©n bè cña loµi.
M« t¶ (ViÖt Nam): §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 8 (10) m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc tíi
1 m. D¹ng c©y: mäc ®øng, ®¬n th©n, th©n ng¾n, t¸n réng t¹o thµnh tõ nhiÒu cµnh vu¬n tr¶i.
çc chåi nhá m¶nh, mµu n©u vµng. Vá: nøt däc, bãc t¸ch, mÇu x¸m ®Ëm. L¸: L¸ truëng thµnh
dµi tíi 2,5 cm vµ réng 3 mm, h×nh d¶i víi ®Ønh khÝa h×nh ch÷ V, cã 2 d¶i lç khÝ ph©n biÖt ë
mÆt duíi, cuèng xo¾n ë gèc t¹o thµnh 2 d·y víi mét sè l¸ ®«i khi mäc th¼ng. C©y non cã l¸
dµi h¬n, ®«i khi cã ®Ønh nhän. Nãn çi: nhiÒu, ë ®Ønh çc cµnh ng¾n, rñ xuèng, thuêng h×nh
trøng hay h×nh trô, dµi tíi 2,5 cm vµ réng 2 cm, v¶y kÌm kh«ng thß ra, v¶y nãn ho¸ gç, gÇn
trßn, mÆt trong cã säc th¼ng, nãn chÝn trong mét n¨m, ph¸t t¸n h¹t khi cßn ë trªn c©y, nãn
kh«ng bÒn, dÔ rông. H¹t: dµi tíi 4 mm cã çnh lín, gÇn nhu trong suèt.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Hµ Giang, Cao B»ng, Lµo Cai, Yªn B¸i. ThÕ giíi: Nam Trung Quèc.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 1300-2400 m. D¹ng rõng: loµi c©y ®ång uu thÕ trªn rõng d«ng
nói ®¸ v«i, gÆp c¶ trªn nói ®¸ v«i vµ ®Êt phong ho¸ tõ granit. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa vïng
nói, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m 14-200C, luîng mua trªn 2000 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: Th«ng
Pµ Cß (Pinus kwangtungensis), B¸ch vµng (Xanthocyparis vietnamemsis), Kim giao B¾c
(Nageia fleuryi), Th«ng tre l¸ ng¾n (Podocarpus pilgeri), DÎ tïng (Amentotaxus spp.), Th«ng
®á Trung Quèc (Taxus chinensis) (trªn nói ®¸ v«i); Th«ng tre l¸ dµi (Podocarpus neriifolius),
P¬ mu (Fokienia hodginsii) (trªn ®Êt phong ho¸ tõ granit). T¸i sinh tù nhiªn: c©y mÇm Ýt gÆp,
c©y non hiÕm.
C«ng dông: L©m nghiÖp: ®uîc sö dông t¹i ®Þa phu¬ng ®Ó dùng nhµ.
Nh©n gièng: nhu ThiÕt sam gi¶ Pseudotsuga.
B¶o tån: Çc quÇn thÓ Tsuga chinensis var. chinensis ë Trung Quèc hiÖn kh«ng coi lµ bÞ ®e
do¹ do cã ph©n bè réng. Hai thø T. chinensis var. oblongisquamata W.C.Cheng & L.K. Fu
and T. chinensis var. robusta W.C.Cheng & L.K. Fu ®uîc xÕp ë møc SÏ nguy cÊp. Còng nhu
ThiÕt sam gi¶ Pseudotsuga kÝch thuíc quÇn thÓ T. chinensis ë ViÖt Nam chua x¸c ®Þnh, t¹i
mçi ®Þa ®iÓm cã c©y ®Òu thÊy çc ®Ønh vµ d«ng nói bªn c¹nh cã thÓ cã loµi nµy tuy kh«ng
nhiÒu nhu ThiÕt sam gi¶ Pseudotsuga. Çc quÇn thÓ chÝnh ®Òu lµ ®èi tuîng cña viÖc khai th¸c
tr¸i phÐp vµ kh«ng cßn nhiÒu c©y truëng thµnh t¹i mçi ®iÓm. Mét sè ®iÓm cã c©y t¸i sinh
nhung kh«ng ch¾c ch¾n kh¶ n¨ng t¸i sinh cña c©y, liÖu nh÷ng c©y non cã ph¸t triÓn thµnh c©y
truëng thµnh ®uîc kh«ng. ë møc quèc gia çc quÇn thÓ ViÖt Nam cã thÓ ®¹t ®uîc tiªu chÝ SÏ
nguy cÊp. §iÒu tra hiÖn truêng tiÕp theo cã thÓ n©ng møc ®¸nh gi¸ lªn §ang nguy cÊp. Çc
quÇn thÓ ViÖt Nam cßn quan träng do ®©y lµ ®¹i diÖn cùc nam cña chi Tsuga ë ch©u ¸, cã thÓ
lµ nh÷ng xuÊt xø riªng biÖt.
B¶o tån t¹i chç: Loµi nµy ®uîc biÕt cã mÆt Ýt nhÊt lµ trong VQG Hoµng Liªn vµ khu BTTN
(B¸t §¹i S¬n) còng nhu ë mét khu b¶o tån ®Ò xuÊt kh¸c (V¨n Bµn). B¶o tån chuyÓn vÞ: nhu
Pseudotsuga.
Hä Kim giao 50 Podocarpaceae
Th«ng nµng (Dacrycarpus imbricatus (Blume) de Laub.)

Tõ ®ång nghÜa: Podocarpus imbricatus Blume.
Tªn kh¸c: Th«ng l«ng gµ, B¹ch tïng (ViÖt Nam), ji mao song (Trung Quèc).
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 35 m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc tíi 1m (®«i khi ®¹t
2 m). D¹ng c©y: mäc ®øng víi th©n th¼ng, Ýt cµnh nh¸nh, lµ loµi c©y vuît t¸n rõng víi t¸n l¸
réng, h×nh vßm, çc cµnh duíi thÊp mäc rñ. Vá: mµu n©u ®á hoÆc tr¾ng ë phÇn trªn cña c©y.
Vá bªn trong mµu da cam, víi nhùa mµu h¬i n©u. L¸: Hai d¹ng l¸. L¸ trªn c©y giµthùc tÕ trë
thµnh d¹ng v¶y, xÕp gèi lªn nhau, cã gê ë mÆt lung, h×nh tam gi¸c dµi, 1-3 x 0,4-0,6 mm. L¸
non xÕp thµnh hai d·y, gÇn h×nh d¶i, dµi (6-)10-17 mm réng 1,2-2,2 mm, dÇn dÇn mÊt çch
xÕp hai d·y khi c©y truëng thµnh. Nãn: nãn çi ®¬n ®éc hay thµnh cÆp 2 ë ®Ønh nh¸nh con víi
l¸ biÕn ®æi d¹ng l¸ b¾c nhá dµi 3 mm ë gèc, chØ cã mét h¹t h÷u thô, ®Õ (cÇu tróc ®ì d¹ng thÞt)
mµu lôc x¸m, khi chÝn mµu ®á. Nãn ®ùc h×nh trô, ë n¸ch l¸, dµi 1 cm. H¹t: h×nh trøng, dµi
0,5-0,6 cm, bãng, khi chÝn mµu ®á.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Tuyªn Quang, Lµo Cai, S¬n La, Hoµ B×nh, Qu¶ng Ninh, Ninh B×nh,
NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng Nam, Kon Tum, Gia
Lai, §¾c L¾c, L©m §ång, Kh¸nh Hoµ. ThÕ giíi: B¾c MiÕn §iÖn, ViÔn Nam Trung Quèc, Lµo,
Malaysia, Philipin, Indonesia, §«ng Ti mo, New Guinea, Vanuatu vµ Fiji.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 500 – 1500 m. D¹ng rõng: c©y vuît t¸n trong rõng mua ¸ nhiÖt
®íi trªn çc suên dèc vµ khe nói trªn ®Êt nói ®¸ v«i h¹y ®Êt phong ho¸ tõ granit. C©y l¸ kim
mäc kÌm: Th«ng tre l¸ dµi (Podocarpus neriifolius), Kim giao Nam (Nageia wallichianus),
§Ønh tïng (Cephalotaxus mannii), Hoµng ®µn gi¶ (Dacrydium elatum). KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã
mïa, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m 20-260C, luîng mua trªn 1500 mm. T¸i sinh tù nhiªn: Ýt gÆp,
chÞu bãng khi non, sau ®ã ua s¸ng.
C«ng dông: L©m nghiÖp: cho gç ®Ñp, nhÑ, dÔ gia c«ng, sö dông lµm ®å néi thÊt. Gç kh«ng
bÒn. Cã thÓ dïng trång rõng do mäc tu¬ng ®èi nhanh.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: ë Gia Lai nãn chÝn th¸ng 9-10. §Õ qu¶ mÒm ®á cÇn ®uîc t¸ch bá. 1
kg h¹t chøa 11.000 - 12.000 h¹t. H¹t ua Èm víi hµm luîng nuíc ban ®Çu 45%. H¹t míi chÕ
biÐn n¶y mÇm víi tû lÖ 64% vµ nhanh chãng mÊt søc n¶y mÇm cßn 22% sau 1 th¸ng. C©y non
cÇn ®uîc che bãng. Sinh duìng: Hom tõ c©y non ra rÔ trªn 80%.
B¶o tån: Do cã ph©n bè réng nªn trªn møc quèc tÕ loµi nµy kh«ng bÞ ®e do¹. ë ViÖt Nam çc
quÇn thÓ ®ang trë nªn nhá h¬n vµ ph©n t¸ch h¬n, phÇn lín sinh c¶nh cña loµi ®· bÞ ph¸ huû vµ
loµi nµy còng lµ ®èi tuîng cho khai th¸c nh÷ng c©y lín. ë møc quèc gia loµi nµy ®uîc ®¸nh
gi¸ lµ SÏ nguy cÊp (VU A1c, d). B¶o tån t¹i chç: loµi nµy ®uîc ghi nhËn cã trong nhiÒu khu
b¶o tån trªn çc vïng ph©n bè cña loµi nhu VQG Hoµng Liªn, Pï M¸t vµ mét sè khu quanh
nói B× §óp vµ B¾c T©y Nguyªn (Kon Ka Kinh, Kon Cha R¨ng). B¶o tån chuyÓn vÞ: hiÖn nay
chua cã chu¬ng tr×nh b¶o tån chuyÓn vÞ nµo cho loµi nµy.
Th«ng nµng (Dacrycarpus imbricatus (Blume) de Laub.)

Branchlet with seed cones
Hoµng ®µn gi¶ (Dacrydium elatum (Roxb.) Wall. )

Tõ ®ång nghÜa: D. pierrei Hickel.
Tªn kh¸c: Hång tïng (ViÖt Nam).
ë ViÖt Nam loµi nµy thuêng gÆp ë çc vïng nói gi÷a ®é cao 700 - 2000 m tuy nhiªn còng thÊy c¶ ë gÇn møc gÇn
mÆt biÓn ë mét sè tØnh phÝa Nam. Trªn thÕ giíi loµi thuêng h¹n chÕ chØ ë nh÷ng vïng nói cao trªn 1000 m, ph©n
bè cña loµi ë ViÖt Nam do vËy lµ kh¸c l¹, cÇn ®uîc nghiªn cøu thªm.
M« t¶ (ViÖt Nam): §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 30 m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc tíi 80
cm. D¹ng c©y: mäc ®øng víi th©n Ýt cµnh nh¸nh víi çc cµnh mäc huíng lªn t¹o thµnh t¸n
h×nh vßm nhá (c©y non cã çc cµnh h¬i mäc rñ). Vá: mµu ®á, r¸p víi çc vÕt nøt däc, bong
thµnh m¶ng. L¸: L¸ non trªn c©y non vµ ë nh÷ng cµnh nhá máng, h×nh d¶i m¸c, mäc to¶
nhung h¬i cong vÒ phÝa truíc, cã gê trªn 4 mÆt, dµi 1,6 (2,1) cm. Trªn c©y truëng thµnh vµ çc
cµnh giµ chåi cã d¹ng v¶y víi l¸ nhá h×nh tam gi¸c Ðp vµo th©n. Mét sè chåi cã c¶ hai d¹ng
l¸. Nãn: nãn çi ë ®Ønh, ®¬n ®éc, gåm mét h¹t n»m theo mét gãc trªn ®Ønh cña l¸ b¾c dµi 1-2
mm (xem h×nh vÏ). Nãn ®ùc h×nh trô, ®¬n ®éc, ë ®Ønh. H¹t: mét h¹t dµi 4-4,5 mm vµ réng 3
mm, khi chÝn mµu ®en.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Qu¶ng Ninh, L¹ng S¬n, Tuyªn Quang, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh,
Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng Nam, Kon Tum, Gia Lai, §¾c L¾c, L©m §ång, §ång Nai,
B×nh ThuËn, Kiªn Giang. ThÕ giíi: Lµo, Campuchia, Th¸i Lan, Malaysia, Indonesia.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 700 – 2000 m. D¹ng rõng: rõng mua ¸ nhiÖt ®íi trªn çc suên dèc
vµ d«ng nói trªn ®Êt phong ho¸ tõ granit hay ®¸ v«i. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa, nhiÖt ®é
trung b×nh n¨m 19-240C, luîng mua trªn 1700 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: Th«ng l¸ dÑt (Pinus
krempfii), Th«ng tre l¸ dµi (Podocarpus neriifolius), P¬ mu (Fokienia hodginsii), Th«ng nµng
(Dacrycarpus imbricatus). T¸i sinh tù nhiªn: Ýt gÆp.
C«ng dông: L©m nghiÖp: gç kh«ng thÊm nuíc ®uîc dïng ®ãng thuyÒn, lµm cÇu vµ lµm ®å
gç. L©m s¶n ngoµi gç: nhùa dïng lµm hu¬ng liÖu. Lµm c¶nh: cã kh¶ n¨ng mäc trªn nhiÒu lo¹i
®Êt vµ khÝ hËu, cã tiÒm n¨ng lµm c¶nh. C«ng dông kh¸c: Chi nµy cã thÓ lµ mét nguån vËt liÖu
s¶n xuÊt thuèc trõ s©u.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: ë Gia Lai nãn chÝn th¸ng 9-10. Nh©n gièng b»ng h¹t chua ®uîc thö
nghiÖm. Sinh duìng: Hom thu vµo mïa thu ®«ng, c¾t ng¾n. Hom tõ c©y truëng thµnh (chiÒu
cao >8m) cã thÓ ra rÔ ®¹t 80%.
B¶o tån: Trªn thÕ giíi loµi nµy ®uîc xÕp lµ kh«ng bÞ ®e do¹. ë ViÖt Nam diÖn tÝch vµ chÊt
luîng sinh c¶nh cña loµi bÞ suy gi¶m liªn tôc (do ph¸t nu¬ng lµm rÉy vµ khai th¸c gç) nªn loµi
nµy ®· ®uîc ®¸nh gi¸ ë møc SÏ nguy cÊp (VU A1cd). B¶o tån t¹i chç: Loµi nµy ®uîc ghi
nhËn cã trong mét lo¹t çc vuên quèc gia vµ khu b¶o tån còng nhu çc khu b¶o tån míi ®Ò
xuÊt nhu VQG B¹ch M·, Pï M¸t vµ Bµ Nµ. ë B¹ch M· cã mét chu¬ng tr×nh nghiªn cøu kh¶
n¨ng t¸i sinh t¹i chç cña loµi. B¶o tån chuyÓn vÞ: hiÖn t¹i chua cã chu¬ng tr×nh nµo tËp trung
b¶o tån chuyÓn vÞ loµi nµy.
3
2
1
Hoµng ®µn gi¶ (Dacrydium elatum (Roxb.) W all. )

1 - Cµnh l¸ truëng thµnh; 2 - H¹t; 3 - Cµnh l¸ non
1 - Mature foliage; 2 - Seed; 3 - Juvenile foliage
Kim giao B¾c (Nageia fleuryi (Hickel) de Laubenfels)

Tõ ®ång nghÜa: Podocarpus fleuryi Hickel.
Tªn kh¸c: changye zhubai (Trung Quèc).
Nageia fleuryi vµ N. wallichiana thuêng bÞ ®Þnh lo¹i lÉn lén. §Æc ®iÓm ph©n biÖt chÝnh lµ N. fleuryi cã çc lç
khÝ chØ ë mÆt duíi l¸, kh«ng cã ®Õ h¹t ph×nh ra vµ çc chåi ngän thuêng kÐo dµi qua cÆp l¸ gÇn nhÊt.
N.wallichiana cã çc lç khÝ ë c¶ hai mÆt l¸, çc chåi ngän n»m gÇn n¸ch l¸ cña cÆp l¸ gÇn nhÊt vµ bªn duíi h¹t
cã ®Õ ph×nh ra.
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 25 m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc tíi 70 cm. D¹ng
c©y: mäc ®øng víi t¸n h×nh th¸p. Vá: nh½n, tÝm n©u, bãc thµnh çc m¶nh. L¸: mäc ®èi, chÐp
ch÷ thËp, h×nh m¸c hay h×nh bÇu dôc, dµi tíi 18 cm vµ réng 5 cm, r¸p, ®Ønh nhän, mµu xanh
®Ëm vµ mÆt trªn bãng, çc d¶i lç khÝ chØ cã ë mÆt duíi, çc chåi ngän cã v¶y nhän thuêng
vu¬n dµi ra xa cÆp l¸ gÇn nhÊt. Nãn: ph©n tÝnh kh¸c gèc. Nãn çi ®¬n ®éc, ë n¸ch l¸, mäc trªn
cuèng dµi tíi 3 cm, kh«ng cã ®Õ (kh¸c víi N. wallichianus), phÇn bao quanh h¹t mµu xanh
sau ®ã chuyÓn sang sÉm, nãn cã ®uêng kÝnh tíi 2,5 cm. Nãn ®ùc ë çc n¸ch l¸, h×nh trô vµ
mäc thµnh côm 3-6, mçi nãn dµi 5 cm. H¹t: h×nh cÇu, ®uêng kÝnh tíi 2 cm.
Ph©n bè: ViÖt Nam: mét sè ghi nhËn vÒ N. fleuryi cã thÓ lµ do lÉn víi N. wallichiana. Hµ
Giang, Cao B»ng, Tuyªn Quang, B¾c Giang, VÜnh Phóc, Hµ T©y, H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh,
Ninh B×nh, Thanh Ho¸, NghÖ An, Qu¶ng B×nh, Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng Nam, L©m §ång,
Ninh ThuËn. ThÕ giíi: Nam Trung Quèc, cã thÓ cã ë Lµo.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 50 – 1000 m. D¹ng rõng: rõng mua ¸ nhiÖt ®íi vïng thÊp cho tíi
nói cao trªn ®¸ v«i hay ®Êt phong ho¸ tõ granit. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa, nhiÖt ®é trung
b×nh n¨m 20-240C, luîng mua trªn 1400 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: ë çc vïng cao lµ Th«ng
tre l¸ ng¾n (Podocarpus pilgeri), P¬ mu (Fokienia hodginsii), Th«ng ®á Trung Quèc (Taxus
chinensis), ThiÕt sam gi¶ (Pseudotsuga sinensis). T¸i sinh tù nhiªn: Ýt gÆp, c©y non hiÕm.
C«ng dông: L©m nghiÖp: gç quÝ, dïng lµm nh¹c cô, ®òa, ®å mü nghÖ vµ ®å dïng gia ®×nh.
L©m s¶n ngoµi gç: l¸ ®uîc y häc cæ truyÒn dïng ch÷a ho. Lµm c¶nh: c©y c¶nh gi¸ trÞ cã t¸n
®Ñp vµ mäc ®uîc trªn víi çc ®iÒu kiÖn ch¨m sãc kh¸c nhau.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: Nãn chÝn th¸ng 11. 1 kg h¹t cã kho¶ng 135 h¹t ë hµm luîng nuíc
20%. H¹t míi chÕ biÕn n¶y mÇm tèt (tíi 95%). N¶y mÇm trong 30-50 ngµy. Còng nhu çc
lo¹i h¹t kh¸c trong cïng hä h¹t Kim giao kh«ng b¶o qu¶n l©u ®uîc. C©y mÇm vµ c©y non cÇn
tr¸nh n¾ng. Sinh duìng: hom thu vµo mïa thu ®«ng. Hom ph¶i cã 2-3 cÆp l¸. Hom tõ c©y non
tu¬ng ®èi dÔ ra rÔ. Tuy nhiªn thuêng gÆp hiÖn tuîng sinh truëng huíng nghiªng.
B¶o tån: Trªn thÕ giíi N. fleuryi ®uîc ®¸nh gi¸ lµ §ang nguy cÊp do mét lo¹t lý do. Trªn
toµn khu ph©n bè cña loµi c©y nµy mäc thµnh çc ®¸m t¸ch biÖt lÎ tÎ trªn ®Êt tèt mµ thuêng lµ
®èi tuîng cho sö dông lµm ®Êt n«ng nghiÖp. Gç cña c©y còng cã gi¸. B¶o tån t¹i chç: Hai
quÇn thÓ lín nhÊt ®uîc biÕt lµ cã ë VQG Cóc Phu¬ng vµ Çt Bµ. T¹i çc khu nµy N. fleuryi
®uîc dïng trong çc chu¬ng ch×nh trång míi vµ kh«i phôc rõng. Çc quÇn thÓ kh¸c ®uîc ghi
nhËn ë VQG Tam §¶o, B¹ch M· vµ mét sè khu b¶o tån ®Ò xuÊt nhu Th¨ng Heng, khu Phong
Nha - KÎ B¶ng. Mét sè quÇn thÓ nµy thùc chÊt cã thÓ lµ N. wallichiana. B¶o tån chuyÓn vÞ:
C«ng ty gièng l©m nghiÖp trung u¬ng ®· cã chu¬ng tr×nh nh©n gièng tõ h¹t loµi nµy ®Ó cung
cÊp cho çc nhu cÇu trång rõng.
Kim giao B¾c (Nageia fleuryi (Hickel) de Laubenfels)

1 - Cµnh mang nãn çi / Branchlet with a seed cone
Kim giao Nam (Nageia wallichiana (Presl.) Kuntze)
2- Nãn çi / Seed cone
Kim giao Nam (Nageia wallichiana (Presl.) Kuntze)

Tõ ®ång nghÜa: Podocarpus wallichianus Presl.
M« t¶ (ViÖt Nam): §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 30 m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc tíi 1
m. D¹ng c©y: mäc ®øng víi t¸n h×nh th¸p. Vá: mµu n©u thÉm hay n©u x¸m, nhÑ, nh½n, bãc
t¸ch thµnh çc m¶nh lín kh«ng ®Òu. L¸: mäc ®èi hay gÇn ®èi nhau, chÐo ch÷ thËp, mµu xanh
®Ëm ë mÆt trªn, mÆt duíi nh¹t h¬n, dµi tíi 16 cm vµ réng 5 cm ë c©y truëng thµnh, h×nh bÇu
dôc hay h×nh trøng (dµi tíi 23 cm vµ réng 7 cm ë c©y non) víi ®Ønh nhän, çc d¶i lç khÝ ë c¶
hai mÆt. Nãn: ph©n tÝnh kh¸c gèc. CÊu tróc mang h¹t ®¬n ®éc ë n¸ch l¸, cuèng dµi tíi 1,7 cm,
®Õ ph×nh ra duíi h¹t, mµu ®en khi chÝn, phÇn quanh h¹t mµu ®á hång. Nãn ®ùc ë n¸ch l¸, côm
3-5, dµi tíi 5 mm. H¹t: h×nh cÇu, ®uêng kÝnh 1,5–1,8 cm, cã mét má nhá ë gÇn ®Çu.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Lµo Cai, Hµ Giang, VÜnh Phóc, Ninh B×nh, Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ
TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng Nam, Qu¶ng Ng·i, Kon Tum, §¾c
L¾c, L©m §ång, Ninh ThuËn, B×nh ThuËn, Kiªn Giang. Loµi nµy cßn cã thÓ cã ph©n bè réng
h¬n ë ViÖt Nam do cßn lÉn lén víi N. fleuryi. ThÕ giíi: §«ng B¾c vµ §«ng Nam Ê n §é,
Bangladesh, Myanma, Nam Trung Quèc (V©n Nam), Th¸i Lan, Lµo, Campuchia, Malaysia,
Indonesia, Philipin vµ Papua New Guinea.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 700 – 2100 m, ®«i khi mäc ë møc gÇn mÆt biÓn. D¹ng rõng: rõng
thuêng xanh ¸ nhiÖt ®íi, thuêng lµ nói cao trªn ®Êt phong ho¸ tõ granit. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã
mïa, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m 20-260C, luîng mua above 1700 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm:
Th«ng nµng (Dacrycarpus imbricatus), §Ønh tïng (Cephalotaxus mannii), Th«ng tre l¸ dµi
(Podocarpus neriifolius), Th«ng ®á l¸ dµi (Taxus wallichiana) (Nam ViÖt Nam). T¸i sinh tù
nhiªn: nhu N. fleuryi.
C«ng dông: L©m nghiÖp: gç quÝ, dïng lµm nh¹c cô, ®òa, ®å mü nghÖ vµ ®å dïng gia ®×nh.
L©m s¶n ngoµi gç: l¸ ®uîc y häc cæ truyÒn dïng ch÷a ho. Lµm c¶nh: c©y c¶nh gi¸ trÞ cã t¸n
®Ñp vµ mäc ®uîc trªn nhiÒu d¹ng ®iÒu kiÖn ch¨m sãc.
Nh©n gièng: nhu N. fleuryi.
B¶o tån: do cã ph©n bè réng nªn N. wallichiana ë møc quèc tÕ kh«ng ®uîc coi lµ bÞ ®e do¹.
Tuy nhiªn ë ViÖt Nam loµi nµy còng gÆp nh÷ng ®e do¹ tu¬ng tù nhu N. fleuryi vµ ®uîc ®¸nh
gi¸ ë møc §ang nguy cÊp (A1cd). B¶o tån t¹i chç: Loµi nµy ®uîc ghi nhËn cã ë mét sè çc
khu b¶o tån quanh nói B× §óp ë L©m §ång còng nhu ë Kon Tum vµ Qu¶ng TrÞ. B¶o tån
chuyÓn vÞ: HiÖn t¹i chua cã chu¬ng tr×nh b¶o tån chuyÓn vÞ nµo cho loµi nµy.
Th«ng tre l¸ dµi (Podocarpus neriifolius D. Don)

Tõ ®ång nghÜa: Podocarpus annamiensis N.E. Gray.
P. annamiensis N.E. Gray ®uîc m« t¶ n¨m 1958 tõ vïng gÇn §µ N½ng dùa trªn nh÷ng biÕn ®æi cña mòi l¸ vµ sè
luîng nãn ®ùc. PhÇn lín çc nhµ ph©n lo¹i ®Òu xem ®©y lµ loµi P. neriifolius cho dï trong çc s¸ch thùcvËt
Trung Quèc vÉn ghi lµ mét loµi riªng biÖt.
M« t¶ (ViÖt Nam): §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 25 m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc tíi
1m. D¹ng c©y: mäc ®øng víi t¸n tr¶i réng. Vá: mµu n©u, máng vµ d¹ng sîi, bãc t¸ch thµnh
m¶ng. L¸: mäc xen, d¹c d¶i m¸c, thuêng cong, thuêng dµi 7 – 15 cm vµ réng tíi 2 cm (l¸ non
cãn thÓ dµi tíi 20 cm), g©n gi÷a næi râ ë xc¶ hai mÆt, ®Ønh l¸ thuêng nhän (cã mÊu nhän ë c©y
non). Nãn: Ph©n tÝnh kh¸c gèc. CÊu tróc mang h¹t ®¬n ®éc, cuèng dµi 1-2 cm, ®Õ cã ®uêng
kÝnh tíi 10 mm, gèc dÑt, cã 2 l¸ b¾c ë gèc, mµu tÝm ®á khi chÝn, phÇn quanh h¹t mµu ®á hång
khi chÝn. Nãn ®ùc ®¬n ®éc hay côm 2-3, ë n¸ch, thuêng kh«ng cuèng vµ dµi tíi 5 cm. H¹t:
h×nh trøng, dµi tíi 1,5 cm víi ®Çu nhän hay trßn.
Ph©n bè: ViÖt Nam: §iÖn Biªn, Lµo Cai, L¹ng S¬n, Tuyªn Quang, VÜnh Phóc, Hoµ B×nh, Hµ
T©y, NghÖ An, Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng Nam, Kon Tum, §¾c L¾c, L©m §ång,
Ninh ThuËn, §ång Nai, Kiªn Giang. R¶i r¸c ë tÊt c¶ çc vïng nói cao ViÖt Nam. ThÕ giíi:
§«ng B¾c vµ §«ng Nam Ê n §é, Bangladesh, Myanma, Nam Trung Quèc (V©n Nam), Th¸i
Lan, Lµo, Campuchia, Malaysia, Indonesia, Philipin vµ Papua New Guinea.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 600 – 1500 m. D¹ng rõng: rõng mua thuêng xanh ¸ nhiÖt ®íi chñ
yÕu trªn ®Êt cßn cã ®é ph× cao. KhÝ hËu: NhiÖt ®íi giã mïa, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m 21-260C,
luîng mua trªn 1500 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: phÇn lín tÊt c¶ çc loµi trõ Th«ng ba l¸
(Pinus kesiya), Th«ng nhùa (P. merkusii) vµ ThiÕt sam gi¶ (Pseudotsuga sinensis). T¸i sinh tù
nhiªn: Ýt gÆp, chÞu bãng.
C«ng dông: L©m nghiÖp: gç chÞu ng©m vµ chÞu mèi, cã gi¸ trÞ trong x©y dùng vµ lµm çc
viÖc kh¸c nhu ®ãng tµu. Lµm c¶nh: cã chåi sinh truëng mµu ®á hÊp dÉn vµ nh÷ng gi¸ trÞ trang
trÝ kh¸c. Loµi c©y tu¬ng tù nhËp néi lµ P. chinensis ®uîc sö dông réng r·i lµm c¶nh.
Nh©n gièng. H÷u tÝnh: H¹t rÊt hiÕm. H¹t míi thu h¸i n¶y mÇm tèt. Sinh duìng: Hom lÊy tõ
c©y non cã kh¶ n¨ng ra rÔ ®¹t 55-60%.
B¶o tån: Do cã ph©n bè réng nªn loµi nµy kh«ng ®uîc xem lµ bÞ ®e do¹ cho dï c©y ®ang
ngµy cµng trë nªn hiÕm h¬n t¹i nhiÒu ®Þa ®iÓm ph©n bè cña loµi, chñ yÕu lµ do nh÷ng thay ®æi
cña sinh c¶nh. VÝ dô ë Nª pan, loµi nµy ®uîc b¶o vÖ trong Phô lôc 3 cña danh s¸ch CITES nªn
viÖc xuÊt khÈu ®ßi hái ph¶i cã giÊy phÐp. ë ViÖt Nam loµi ®uîc xÕp ë møc SÏ nguy cÊp (VU
A1cd).
B¶o tån t¹i chç: Víi ph©n bè réng loµi nµy duîc biÕt cã mÆt trong nhiÒu distribution, this khu
b¶o tån ®· ®uîc thiÐt lËp ë vïng nói cao. Trong tÊt c¶ çc khu nµy loµi hiÕm hoÆc Ýt gÆp. B¶o
tån chuyÓn vÞ: HiÖn t¹i chua cã chu¬ng tr×nh b¶o tån chuyÓn vÞ nµo cho loµi nµy.
Th«ng tre l¸ dµi (Podocarpus neriifolius D. Don)

Branchlet with seed cones
Th«ng tre l¸ ng¾n (Podocarpus pilgeri Foxworthy)

ë miÒn B¾c ViÖt Nam P. pilgeri cã sù biÕn ®éng ®¸ng kÓ vÒ l¸ vµ d¹ng c©y. §©y cã thÓ lµ do t¸c ®éng cña çc
®iÒu kiÖn m«i truêng hoÆc ë çc giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau (non vµ truëng thµnh). Mét sè nghiªn cøu gÇn
®©y cßn ghi nhËn nh÷ng loµi kh¸c nhu P. brevifolius (Stapf.) Foxw. cho ViÖt Nam. Nghiªn cøu tiÕp theo cã thÓ
ph¸t hiÖn thªm nh÷ng loµi kh¸c cã trªn miÒn B¾c ViÖt Nam.
M« t¶ (ViÖt Nam): §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: tõ 5 ®Õn 15 m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc duíi
1 m. D¹ng c©y: cµnh thua, thuêng mäc thµnh vßng 5 cµnh. Vá: ®á hay n©u, nøt n«ng, bãc t¸ch
däc thµnh çc m¶nh, vá bªn trong mµu m©u nh¹t. L¸: h×nh d¶i m¸c hay bÇu dôc, thuêng côm
ë cuèi cµnh, thuêng dµi kho¶ng 1,5-8 cm long vµ réng 1,2 cm (lín h¬n ë c©y non), ®Ønh l¸
trßn, ®«i khi cã mÊu, thuêng cã mµu xanh ë mÆt duíi, chåi míi mµu ®á. Chåi ngän h×nh
trøng, 3-4 mm x 4 mm, cã l¸ b¾c h×nh tam gi¸c, cµnh nhá d¹ng èng (4 mÆt). Nãn: Ph©n tÝnh
kh¸c gèc. CÊu tróc mang h¹t ®¬n ®éc ë n¸ch l¸, cuèng dµi 0,3 – 1,3 cm, ®Õ mµu tÝm ®á. H¹t:
mµu tÝm lôc, h×nh trøng bÇu dôc, 0,8-0,9 x 0,6 cm.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Lµo Cai, Hµ Giang, Cao B»ng, S¬n La, Hoµ B×nh, Qu¶ng Ninh, cã thÓ cã
ë nh÷ng vïng nói ®¸ v«i kh¸c ë miÒn B¾c ViÖt Nam. ThÕ giíi: §«ng B¾c vµ §«ng Nam Ê n
§é, Bangladesh, Myanma, Nam Trung Quèc (V©n Nam), Th¸i Lan, Lµo, Campuchia,
Malaysia, Indonesia, Philipin vµ Papua New Guinea.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 500-1600 m. D¹ng rõng: rõng c©y l¸ kim chiÕm uu thÕ trªn suên
vµ d«ng nói, thuêng mäc trªn nói ®¸ v«i. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m
18-230C, luîng mua trªn 1500 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: Th«ng Pµ Cß (Pinus
kwangtungensis), ThiÕt sam gi¶ (Pseudotsuga sinensis), B¸ch vµng (Xanthocyparis
vietnamensis), P¬ mu (Fokienia hodginsii), Th«ng ®á Trung Quèc (Taxus chinensis). T¸i sinh
tù nhiªn: cã ë tõng ®iÓm nhung gÆp nhiÒu.
C«ng dông: L©m nghiÖp: cho gç cøng cã thÓ sö dông trong x©y dùng còng nhu lµm nh¹c cô
vµ chÞu ng©m. Lµm c¶nh: l¸ míi ®Ñp, c©y nhá, cã tiÒm n¨ng lµm c¶nh tèt. Loµi c©y nhËp
tu¬ng tù lµ P. chinensis ®· ®uîc sö dông réng r·i lµm c¶nh.
Nh©n gièng: nhu P. neriifolius.
B¶o tån: ThÕ giíi: Do ph©n bè réng ë §«ng Nam ¸ nªn loµi nµy hiÖn nay chua ®uîc xÕp lµ bÞ
®e do¹. ViÖt Nam: loµi hiÕm khi bÞ khai th¸c lÊy gç vµ sinh c¶nh cña loµi kh«ng thÝch hîp cho
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, do kÝch thuíc cña tõng quÇn thÓ nhá vµ sinh c¶nh h¹n chÕ
loµi nµy cã thÓ bÞ ®e do¹ trong tu¬ng lai do kÕt qu¶ cña viÖc khai th¸c nh÷ng c©y mäc kÌm.
HiÖn t¹i loµi nµy ®uîc ®¸nh gi¸ lµ ‘chua cÇn quan t©m nhiÒu’. B¶o tån t¹i chç: loµi nµy ®uîc
ghi nhËn cã ë nhiÒu khu b¶o tån nhu Hang Kia - Pµ Cß, VQG Tam §¶o vµ khu BTTN B¸t §¹i
S¬n. B¶o tån chuyÓn vÞ: HiÖn t¹i chua cã chu¬ng tr×nh b¶o tån nµo tËp trung cho loµi nµy.
Th«ng tre l¸ ng¾n (Podocarpus pilgeri Foxworthy)

Cµnh l¸ / Foliage
Hä Th«ng do 61 Taxaceae
DÎ tïng säc tr¾ng (Amentotaxus argotaenia (Hance) Pilger)

Tªn kh¸c: Sam b«ng (ViÖt Nam), sui hua shan (Trung Quèc).
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: c©y gç nhá cao 6 (10) m, ®uêng kÝnh ngang ngùc tíi 0,5 m.
D¹ng c©y: c©y nhá t¸n thua víi cµnh huíng lªn cao. Vá: m¶nh nøt mµu n©u x¸m, ®á da cam
bªn duíi. L¸: cµnh trong n¨m mµu xanh, chåi ngän vu«ng, v¶y chåi kh«ng rông, ë gèc cµnh,
l¸ h×nh d¶i hay h×nh m¸c, ®«i khi h¬i cong h×nh luìi liÒm, t¹o thµnh mét gãc víi th©n, gÇn nhu
mäc ®èi, dµi ®Õn 8 cm vµ réng 15 mm, mÆt trªn mµu xanh bãng thÉm, mÆt duíi cã 2 d¶i lç
khÝ ph©n biÖt n»m gi÷a çc d¶i xanh ë mÐp vµ ë hai bªn d¶i xanh däc g©n gi÷a, d¶i lç khÝ réng
tíi 1,5 lÇn d¶i xanh ë mÐp, g©n gi÷a næi ë mÆt duíi, mÐp l¸ dÑt hoÆc h¬i cuèn l¹i, ®Ønh l¸
nhän, l¸ ë chç khuÊt s¸ng vµ l¸ non míi mäc cã thÓ dµi h¬n víi d¶i lç khÝ nh¹t mÇu h¬n ë mÆt
duíi. Nãn: ph©n tÝnh kh¸c gèc. Nãn çi ®¬n ®éc, mäc tõ n¸ch l¸ cña çc chåi ng¾n, ¸o h¹t khi
chÝn mµu ®á, nãn h×nh bÇu dôc vµ rñ trªn cuèng dµi ®Õn 2 cm, h¹t vµ ¸o h¹t dµi ®Õn 2,5 cm vµ
cã ®uêng kÝnh 1,5 cm, h¹t h¬i nh« ra, chÝn trong n¨m sau, khi chÝn nh¨n. Nãn ®ùc thµnh cÆp
hay thµnh chïm (2) 3 (5) ë ngän çc cµnh nhá, dµi 5-6,5 cm, mçi l¸ tiÒu bµo tö cã 2-5 tói
phÊn. H¹t: h×nh bÇu dôc trøng nguîc, dµi ®Õn 2,5 cm víi ®uêng kÝnh 1,3 cm, tÝm ®á khi chÝn,
rung xuèng ®Êt khi chÝn.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Lµo Cai, Hoµ B×nh, S¬n La, Thanh Ho¸, Th¸i Nguyªn, Tuyªn Quang,
VÜnh Phóc, Phó Thä, cã thÓ cã ë L¹ng S¬n, Qu¶ng Ninh (Bµng TÈy). ThÕ giíi: Nam Trung
Quèc.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 950 – 1500 m. D¹ng rõng: rõng ¸ nhiÖt ®íi thuêng xanh c©y l¸
réng, thuêng trªn ®Êt nói ®¸ v«i. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m 20-
240C, luîng mua trªn 1200 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: Th«ng tre l¸ ng¾n (Podocarpus
pilgeri), ThiÕt sam gi¶ (Pseudotsuga sinensis). T¸i sinh tù nhiªn: Ýt gÆp, c©y mÇm vµ c©y con
chÞu bãng.
C«ng dông: L©m nghiÖp: gç sö dông lµm c«ng cô, ®å mü nghÖ vµ ®å gç. L©m s¶n ngoµi gç:
chua râ mÆc dï h¹t cã nhiÒu dÇu. Lµm c¶nh: L¸ cã mµu s¾c ®Ñp, cã thÓ lµm c©y thÕ gi¸ trÞ.
C«ng dông kh¸c: cã thÓ ®uîc sö dông ®Ó ®iÒu trÞ ung thu.
Nh©n gièng: nhu A. yunnanensis.
B¶o tån: Trªn thÕ giíi loµi nµy ®uîc xÕp ë çp SÏ nguy cÊp (VU A1c), chñ yÕu lµ do çc sinh
c¶nh cña loµi t¸ch biÖt vµ bÞ biÕn thµnh ®Êt n«ng nghiÖp. ë ViÖt Nam loµi ®uîc xÕp lµ hiÕm
hay §ang nguy cÊp. §iÒu tra gÇn ®©y ph¸t hiÖn thªm nh÷ng quÇn thÓ míi ë mét sè ®Þa ®iÓm
vµ do ®ã hiÖn tr¹ng cña loµi cã thÓ thay ®æi thµnh SÏ nguy cÊp.
B¶o tån t¹i chç: Loµi nµy ®uîc biÕt cã ë VQG Tam §¶o, khu BTTN Hang Kia - Pµ Cß, Xu©n
S¬n vµ khu b¶o tån míi ®Ò xuÊt Pï Lu«ng. Trong tÊt c¶ çc vïng nµy çc quÇn thÓ cßn l¹i ®Òu
nhá vµ cÇn ®uîc b¶o vÖ nghiªm ngÆt. B¶o tån chuyÓn vÞ: HiÖn t¹i chua cã chu¬ng tr×nh b¶o
tån chuyÓn vÞ nµo cho loµi nµy cho dï C«ng ty gièng l©m nghiÖp trung u¬ng ®· tiÕn hµnh mét
sè thö nghiÖm nh©n gièng. Nghiªn cøu tiÕp theo cã thÓ ph¸t hiÖn çc ho¹t chÊt cã Ých trong
chi nµy. NÕu vËy th× cÇn cã chu¬ng tr×nh ph¸t triÓn loµi nµy do çc quÇn thÓ tù nhiªn qu¸ nhá
cho khai th¸c.
DÎ tïng säc tr¾ng (Amentotaxus argotaenia (Hance) Pilger)

Cµnh mang nãn çi / Branchlet with a seed cone
DÎ tïng V©n Nam (Amentotaxus yunnanensis H.L. Li)

Tªn kh¸c: Th«ng tre V©n Nam, Sam b«ng (ViÖt Nam),Yunnan shuhuashan (Trung Quèc).
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: c©y gç nhá cao 12 (15) m, ®uêng kÝnh ngang ngùc 0,3 m.
D¹ng c©y: c©y nhá cã t¸n thua tr¶i réng. Vá: nøt t¸ch mµu n©u x¸m. L¸: cµnh trong n¨m mµu
vµng xanh, chåi gnän vu«ng, v¶y chåi kh«ng rông, ë gèc cµnh, l¸ h×nh d¶i hay h×nh m¸c, ®«i
khi h¬i cong h×nh liÒm ë ®Ønh, t¹o thµnh gãc víi th©n, gÇn nhu mäc ®èi, dµi ®Õn 10 cm vµ
réng 15 mm, dµy vµ r¸p, mÆt trªn xanh bãng, thÉm, mÆt duíi cã 2 d¶i lç khÝ ph©n biÖt n»m
gi÷a d¶i xanh ë mÐp vµ vÒ hai phÝa cña d¶i xanh däc theo g©n gi÷a, d¶i lç khÝ réng gÊp 2 lÇn
hay h¬n n÷a so víi d¶i xanh ë mÐp, g©n gi÷a ë mÆt duíi næi râ, mÐp h¬i cuén, ®Ønh l¸ tï hoÆc
h×nh nªn, l¸ bÞ khuÊt s¸ng vµ l¸ míi mäc cã thÓ dµi h¬n víi çc d¶i lç khÝ nh¹t mµu h¬n ë mÆt
duíi. Nãn: Ph©n tÝnh kh¸c gèc. Nãn çi ®¬n ®éc, mäc tõ n¸ch l¸ cña çc chåi ng¾n, ¸o h¹t ®á
khi chÝn, nãn h×nh bÇu dôc vµ rñ trªn cuèng dµi 1,5 cm, ¸o h¹t vµ h¹t dµi 2,5 cm vµ cã ®uêng
kÝnh 1,5 cm, h¹t h¬i nh« ra, chÝn vµo cïng mïa n¨m sau, rông khi chÝn. Nãn ®ùc mäc thµnh
cÆp hay thµnh chïm 4-6 ë ngän cµnh nhá, dµi 10-15 cm, mçi l¸ tiÓu bµo tö cã 6-7 tói phÊn.
H¹t: h×nh trøng bÇu dôc, dµi 3 cm vµ cã ®uêng kÝnh 1,5 cm, mµu tÝm ®á víi tr¾ng khi chÝn.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Lµo Cai, Hµ Giang. ThÕ giíi: Trung Quèc (V©n Nam, Qu¶ng Ch©u).
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 700-1000 m. D¹ng rõng: trong tÇng t¸n trung b×nh, ®«i khi mäc
vuît t¸n trong rõng ¸ nhiÖt ®íi l¸ réng trªn ®Êt nói ®¸ v«i. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa vïng
nói, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m 17-200C, luîng mua trªn 1500 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: P¬ mu
(Fokienia hodginsii), Th«ng tre l¸ dµi (Podocarpus neriifolius), B¸ch vµng (Xanthocyparis
vietnamensis), ThiÕt sam (Tsuga chinensis), Th«ng ®á Trung Quèc (Taxus chinensis). T¸i
sinh tù nhiªn: Ýt gÆp, c©y mÇm vµ c©y non chÞu khuÊt s¸ng.
C«ng dông: L©m nghiÖp: gç dïng lµm c«ng cô, ®å mü nghÖ, ®å gç. L©m s¶n ngoµi gç: cã thÓ
dïng ch÷a ung thu, h¹t cã nhiÒu dÇu. Lµm c¶nh: l¸ ®Ñp, ®«i khi dïng lµm c©y thÕ.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: H¹t khã thu h¸i. ë Hµ Giang nãn A. yunnanensis chÝn th¸ng 11. Ph«i
h¹t ph¸t triÓn chua ®Çy ®ñ khi h¹t rông khái c©y. Nãi chung cÇn thªm 12 th¸ng n÷a ®Ó h¹t ®ñ
ph¸t triÓn vµ n¶y mÇm. H¹t cÇn b¶o vÖ khái ®éng vËt ¨n h¹t. Sinh duìng: Hom cÇn ®uîc thu
h¸i vµo mïa thu ®«ng. Hom tõ c©y truëng thµnh ra rÔ tèt víi tû lÖ trªn 40% trong 6 th¸ng.
Hom chåi bªn sinh truëng huíng nghiÔng. Hom non vµ c©y mÇm cÇn ®uîc che s¸ng.
B¶o tån: Trªn thÕ giíi loµi nµy ®uîc xÕp ë møc SÏ nguy cÊp (EN A1c), chñ yÕu do do çc
sinh c¶nh cña loµi ph©n t¸n vµ bÞ chuyÓn ®æi thµnh ®Êt n«ng nghiÖp. ë ViÖt Nam loµi ®· duîc
xÕp ë cÊp RÊt nguy cÊp cho tíi gÇn ®©y, truíc ®©y chØ biÕt cã mét quÇn thÓ (quÇn thÓ nµy cã
thÓ ®· gi¶m xuèng chØ cßn 1 c©y). Çc quÇn thÓ míi ®uîc ph¸t hiÖn t¹i Hµ Giang nhung vÉn
cßn qu¸ nhá ®Ó thay ®æi ®uîc cÊp ®¸nh gi¸ cho ViÖt Nam. Cã nhiÒu kh¶ n¨ng lµ nh÷ng quÇn
thÓ nhá vÉn sÏ ®uîc t×m thÊy.
B¶o tån t¹i chç: Loµi nµy ®uîc biÕt cã ë VQG Hoµng Liªn vµ tõ mét sè vïng chua ®uîc b¶o
vÖ cña Hµ Giang. ë c¶ hai ®Þa ®iÓm quÇn thÓ qu¸ nhá vµ cÇn ®uîc b¶o vÖ nghiªm ngÆt. B¶o
tån chuyÓn vÞ: HiÖn t¹i chua cã chu¬ng tr×nh b¶o tån chuyÓn vÞ nµo cho loµi nµy mÆc dï C«ng
ty gièng l©m nghiÖp trung u¬ng ®· tiÕn hµnh mét sè nghiªn cøu nh©n gièng sinh duìng.
Nghiªn cøu tiÕp theo cã thÓ ph¸t hiÖn çc ho¹t chÊt cã Ých trong chi nµy. NÕu vËy th× cÇn cã
chu¬ng tr×nh ph¸t triÓn loµi nµy do çc quÇn thÓ tù nhiªn qu¸ nhá cho viÖc khai th¸c.
DÎ tïng V©n Nam (Amentotaxus yunnanensis H.L. Li)

1 - Cµnh mang nãn çi; 2 - Chåi ngän
1 - Branchlet with seed cones; 2 - Terminal buds
DÎ tïng P« lan (Amentotaxus poilanei (de Ferre & Rouane) D.K. Ferguson) vµ DÎ tïng
säc n©u (A. hatuyenensis N.T. Hiep)
Hai loµi DÎ tïng kh¸c ®· ®uîc biÕt cã ë ViÖt Nam. A. poilanei lµ mét loµi c©y gç cao ®Õn 20
m, hiÖn chØ biÕt ch¾c ch¾n cã ë nói Ngäc Linh tØnh Kon Tum mÆc dï loµi nµy ®uîc b¸o lµ cã
c¶ ë khu Lß Xo trªn vïng gi¸p ranh gi÷a Qu¶ng Nam vµ vµ Kon Tum còng nhu ë Pï M¸t -
NghÖ An. Loµi gÆp ë ®é cao ®Õn 2300 m. HiÖn tr¹ng b¶o tån loµi nµy ë cÊp SÏ nguy cÊp (VU
A1c). Loµi thø hai l¸ A. hatuyenensis rÊt Ýt ®uîc biÕt. HiÖn nay, loµi chØ ®uîc ghi nhËn ë hai
khu vùc chua ®uîc b¶o vÖ cña Hµ Giang mäc trªn nói ®¸ v«i ë ®é cao 1000 tíi 1500 m. §iÓm
kh¸c nhau chÝnh gi÷a A. hatuyenensis vµ A. yunnanensis lµ mµu cña d¶i lç khÝ (n©u nhiÒu h¬n
tr¾ng). Trªn thÕ giíi hiÖn tr¹ng loµi nµy chua ®uîc ®¸nh gi¸ (ThiÕu th«ng tin, DD) cßn ë ViÖt
Nam loµi nµy xÕp ë møc RÊt nguy cÊp do vïng ph©n bè qu¸ h¹n chÕ. Loµi nµy cÇn tiÕp tôc
®uîc nghiªn cøu.
Th«ng ®á Trung Quèc (Taxus chinensis Pilger)

Tõ ®ång nghÜa: T. wallichiana Zucc. var. chinensis (Pilg.) Florin.
Tªn kh¸c: Yew (Anh), hong du shan (Trung Quèc).
ViÖc ph©n lo¹i nh÷ng loµi cña Ch©u ¸ trong chi Th«ng ®á rÊt dÔ nhÇm lÉn vµ sù kh¸c biÖt gi÷a çc loµinhiÒu
khi kh«ng æn ®Þnh. Mét nghiªn cøu s©u ®ang ®uîc tiÕn hµnh t¹i Vuên thùc vËt Hoµng gia Edinburgh nh»m lµm
s¸ng tá viÖc ph©n lo¹i cho nh÷ng loµi cña chi nµy ë Ch©u ¸.
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao 10-15 (20) m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc 1 (1,5) m.
D¹ng c©y: mäc ®øng víi cµnh mäc vu¬n tr¶i tuú theo ®iÒu kiÖn. Vá: mµu n©u ®á, bãc t¸ch
thµnh tõng m¶ng nhá. L¸: l¸ d¹ng d¶i m¸c, th¼ng hay h¬n h×nh luìi liÒm, xÕp xo¾n èc thµnh 2
d·y, mäc çch, dµi kho¶ng 1,5-2,2 cmvµ réng 3 mm, ®Çu thu nhän, gèc xu«i xuèng, mÐp
b»ng, mÆt trªn xanh vµng, mÆt duíi xanh nh¹t víi çc d¶i lç khÝ mµu vµng nh¹t ë hai bªn g©n
gi÷a. L¸ cña çc cµnh chÝnh cã thÓ vu¬n lªn h¬n lµ xÕp dµn tr¶i. Nãn: ph©n tÝnh kh¸c gèc.
Nãn çi ®¬n ®éc, mét h¹t vµ bao quanh nhung kh«ng phñ kÝn bëi ¸o h¹t mµu ®á, chÝn trong
mét n¨m. Nãn ®ùc xÕp thµnh hµng ë n¸ch l¸ trªn cµnh n¨m truíc, nhá, h×nh trøng, dµi 6 mm
vµ réng 3 mm, kh«ng cuèng hoÆc cã cuèng nhá. H¹t: h×nh trøng, 8 mm x 5 mm, khi chÝn mµu
®en.
Ph©n bè: ViÖt Nam: Hµ Giang, Hoµ B×nh, S¬n La. ThÕ giíi: Nam Trung Quèc.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 900-1500 m. D¹ng rõng: rõng ¸ nhiÖt ®íi trªn d«ng nói ®¸ v«i vµ
çc suên dèc nói ®¸ v«i. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa vïng nói hay cã mïa ®«ng l¹nh, nhiÖt ®é
trung b×nh n¨m 17-210C, luîng mua above 1300 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: Th«ng tre l¸ ng¾n
(Podocarpus pilgeri), ThiÕt sam gi¶ (Pseudotsuga sinensis), B¸ch vµng (Xanthocyparis
vietnamensis), Kim giao B¾c (Nageia fleuryi), Th«ng Pµ Cß (Pinus kwangtungensis). T¸i sinh
tù nhiªn: RÊt hiÕm.
C«ng dông: L©m nghiÖp: gç cã mµu ®á víi van ®Ñp, chÞu ng©m vµ ®uîc sö dông lµm guång
nuíc. L©m s¶n ngoµi gç: h¹t ®uîc dïng lµm thuèc. Lµm c¶nh: c©y chÞu bãng, cã gi¸ trÞ lµm
c¶nh, thuêng lµ lµm c©y thÕ. C«ng dông kh¸c: çc loµi thuéc chi Th«ng ®á ®Òu cã thÓ cung
cÊp thuèc ch÷a ung thõ tõ chiÕt xuÊt cña l¸ vµ vá. ViÖc thu h¸i thuèc chØ cã thÓ tiÕn hµnh mét
çch l©u dµi tõ rõng trång v× çc quÇn thÓ tù nhiªn qu¸ nhá.
Nh©n gièng: H÷u tÝnh: H¹t khã thu h¸i vµ cã nhiÒu khã kh¨n ®Ó gieo h¹t n¶y mÇm. H¹t cÇn
cã çc thêi gian xö lý liªn tiÕp ë nhiÖt ®é Êm sau ®ã nhiÖt ®é thÊp víi hµm luîng nuíc cao cho
n¶y mÇm. Kh«ng nªn ®¸nh c©y con tõ rõng tù nhiªn. Sinh duìng: Hom cÇn ®uîc thu vµo mïa
thu ®«ng. Hom c©y truëng thµnh cã thÓ ra rÔ ®¹t trªn 60% trong 4 th¸ng. Çc chåi bªn t¹o
thµnh c©y sinh truëng huíng nghiªng. Hom ra rÔ vµ c©y con cÇn ®uîc che s¸ng.
B¶o tån: Do loµi cã ph©n bè réng ë Nam Trung Quèc nªn loµi nµy chua ®uîc ®¸nh gi¸ lµ bÞ
®e do¹ ë trªn thÕ giíi. Çc quÇn thÓ ë ViÖt Nam n»m ë cùc nam vïng ph©n bè cña loµi vµ cã
thÓ lµ nh÷ng xuÊt xø riªng biÖt. C©y cã kÝch thuíc nhá h¬n nhiÒu vµ nhiÒu c©y ®· bÞ chÆt. ë
møc quèc gia loµi nµy ®uîc xÕp ë cÊp SÏ nguy cÊp.
B¶o tån t¹i chç: loµi nµy ®uîc ghi nhËn cã ë trong Ýt nhÊt 2 khu b¶o tån lµ Hang Kia – Pµ Cß
vµ B¸t §¹i S¬n. PhÇn lín çc quÇn thÓ kh¸c n¨m ngoµi hÖ thèng khu b¶o tån. B¶o tån chuyÓn
vÞ: Do tiÒm n¨ng t¹o taxol cña loµi nªn cÇn cã mét chu¬ng tr×nh ®Ó b¾t ®Çu thiÕt lËp ng©n
hµng gen cho loµi nµy.
Th«ng ®á Trung Quèc (Taxus chinensis Pilger)

Cµnh l¸ / Foliage
Th«ng ®á l¸ dµi (Taxus wallichiana Zucc. )

Tõ ®ång nghÜa: T. yunnanensis W.C. Cheng & L.K. Fu.
Tªn kh¸c: Th«ng ®á Hymalaya (ViÖt Nam), Himalayan Yew (Anh), xu mi hong dou shan
(Trung Quèc).
HÖ thèng ph©n lo¹i çc loµi trong chi Th«ng ®á rÊt dÔ lÉn lén vµ sù kh¸c biÖt gi÷a çc loµi nhiÒu khi kh«ng æn
®Þnh. Trong danh s¸ch thùc vËt thÕ giíi çc quÇn thÓ Th«ng ®á ë phÝa Nam ViÖt Nam ®uîc x¸c ®Þnh lµ T.
chinensis var. mairei. Tuy nhiªn, phÇn lín s¸ch thùc vËt ViÖt Nam vµ çc tµi liÖu ®Òu x¸c ®Þnh lµ T. wallichiana.
M« t¶: §uêng kÝnh vµ chiÒu cao: cao tíi 20 (30) m víi ®uêng kÝnh ngang ngùc to 1 (1,5) m.
D¹ng c©y: mäc ®øng víi çc cµnh mäc ph©n t¸n tuú theo ®iÒu kiÖn m«i truêng. Vá: n©u ®á,
bãc t¸ch thµnh tõng m¶ng hay tõng tÊm nhá. L¸: d¹ng d¶i m¸c, th¼ng, ®«i khi h×nh luìi liÒm,
mÒm, xÕp h×nh xo¾n èc thµnh 2 d·y, mäc çch, dµi 2,2 - 4 cmvµ réng 3 mm, thu«n thµnh ®Ønh
nhän, gèc l¸ mäc xuèng, mÐp l¸ ph¼ng, mÆt trªn xanh vµng, mÆt duíi xanh nh¹t víi çc d¶i lç
khÝ xanh nh¹t h¬n ë hai bªn g©n gi÷a. L¸ cña çc chåi chÝnh cã thÓ mäc ùng lªn h¬n lµ xÕp
thµnh d·y. Nãn: ph©n tÝnh kh¸c gèc. Nãn çi ®¬n ®éc, cã mét h¹t vµ ®uîc bao quanh nhung
kh«ng bao kÝn b»ng ¸o h¹t mµu ®á, chÝn trong 1 n¨m. Nãn ®ùc t¹o thµnh hµng ë n¸ch l¸ cña
n¨m truíc, nhá, h×nh trøng, dµi 6 mm vµ réng 3 mm, kh«ng cã cuèng hoÆc cã cuèng rÊt nhá.
H¹t: h×nh trøng, 7 mm x 5 mm, ®en khi chÝn.
Ph©n bè: ViÖt Nam: ChØ biÕt ch¾c ch¾n cã ë L©m §ång (§øc Träng, Xu©n Thä, §¬n Du¬ng,
L¹c Du¬ng). Cßn cã thÓ gÆp ë Kh¸nh Hoµ (theo tµi liÖu tõ thêi Ph¸p), Ninh ThuËn vµ §¾c
L¾c. ThÕ giíi: T©y Nam Trung Quèc, Himalaya.
Sinh th¸i: Ph¹m vi ®é cao: 900 -1600 m. D¹ng rõng: rõng thuêng xanh ¸ nhiÖt ®íi trªn ®Êt
phong ho¸ tõ granit. KhÝ hËu: nhiÖt ®íi giã mïa, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m 20-250C, luîng mua
trªn 1500 mm. C©y l¸ kim mäc kÌm: §Ønh tïng (Cephalotaxus mannii), Kim giao Nam
(Nageia wallichiana), Th«ng tre l¸ dµi (Podocarpus neriifolius), Th«ng nµng (Dacrycarpus
imbricatus), Du sam (Keteleeria evelyniana). T¸i sinh tù nhiªn: Ýt gÆp, c©y mÇm vµ c©y non
chÞu bãng tèt.
C«ng dông: L©m nghiÖp: gç mµu ®á víi v©n ®Ñp, chÞu ng©m vµ ®uîc sö dông lµm guång
nuíc. L©m s¶n ngoµi gç: H¹t ®uîc dïng lµm thuèc vµ tanin duîc chiÕt xuÊt tõ vá. Lµm c¶nh:
c©y chÞu bãng víi gi¸ trÞ lµm c¶nh tèt, cã thÓ dïng lµm c©y thÕ. C«ng dông kh¸c: çc loµi
thuéc chi Th«ng ®á ®Òu cã thÓ cung cÊp thuèc ch÷a ung thõ tõ chiÕt xuÊt cña l¸ vµ vá. ViÖc
thu h¸i thuèc chØ cã thÓ tiÕn hµnh mét çch l©u dµi tõ rõng trång v× çc quÇn thÓ tù nhiªn qu¸
nhá.
Nh©n gièng: nhu T. chinensis. Nãn chÝn th¸ng 12. C©y con cã thÓ chÞu ®uîc nhiÖt ®é cao h¬n
T. chinensis.
B¶o tån: Do cã ph©n bè réng ë ngoµi ViÖt Nam nªn hiÖn t¹i loµi nµy ®uîc ®¸nh gi¸ lµ kh«ng
bÞ ®e do¹ trªn thÕ giíi cho dï nhiÒu quÇn thÓ ®· bÞ khai th¸c qu¸ møc. ë ViÖt Nam truíc ®©y
®· ®¸nh gi¸ ë çc møc HiÕm (S¸ch §á ViÖt Nam), ThiÕu th«ng tin hay RÊt nguy cÊp (CR
C2a) (Nguyen Hoang Nghia, 2000). §¸nh gi¸ cuèi nµy dùa trªn ®iÒu tra ë L©m §ång vµo n¨m
1998 víi sè c©y uíc tÝnh cßn l¹i Ýt h¬n 250 c©y vµ mçi quÇn thÓ nhá kh«ng qu¸ 50 c©y. Sau ®ã
®iÒu tra hiÖn truêng t¹i L©m §ång ®· ®uîc tiÕn hµnh vµ mét quÇn thÓ cã Ýt nhÊt 250 ®· ®uîc
t×m thÊy. Tæng sè c©y cßn l¹i hiÖn nay uíc tÝnh trªn 250 c©y nhung Ýt h¬n nhiÒu so víi 2500
c©y ph©n bè thµnh nh÷ng quÇn thÓ bÞ ph©n t¸ch m¹nh. V× vËy hiÖn tr¹ng cña loµi nµy cÇn
®uîc xÕp ë cÊp §ang nguy cÊp (EN C2a). Do çc quÇn thÓ ®ang bÞ ®e do¹ m¹nh, ®Æc biÖt lµ
n¹n ch¸y rõng trong çc khu vùc l©n cËn nªn hiÖn trang nµy cã thÓ cÇn ph¶i ®uîc n©ng lªn.
Çc quÇn thÓ ë L©m §ång lµ ®¹i diÖn cùc nam ph©n bè cña chi Th«ng ®á ë trong ®Êt liÒn cña
§«ng Nam ¸. Nh÷ng quÇn thÓ nµy còng rÊt çch biÖt vµ cã thÓ lµ nh÷ng xuÊt xø riªng.
B¶o tån t¹i chç: loµi nµy chØ ®uîc ghi nhËn t¹i 1 khu b¶o tån ë L©m §ång (B× §óp). Çc quÇn
thÓ chÝnh ®Òu ë trong nh÷ng kho¶ng rõng sãt l¹i däc theo khe hoÆc gÇn ®Ønh nói. B¶o tån
chuyÓn vÞ: §· cã mét chu¬ng tr×nh nh©n gièng ®Ó thiÕt lËp ng©n hµng gen t¹i L©m §ång nªn
loµi nµy cã thÓ ®uîc b¶o tån vµ sö dông s¶n xuÊt taxol trong tu¬ng lai.
Th«ng ®á l¸ dµi (Taxus wallichiana Zucc. )Cµnh mang nãn çi / Branchlet with seed cone
B¶n ®å ph©n bè 71 Distribution maps
• §Ønh tïng (Cephalotaxus mannii) Hoµng ®µn (Cupressus funebris);

B¸ch vµng (Xanthocyparis vietnamensis);
B¸ch t¸n §µi Loan (Taiwania
crytomerioides); Sa mu dÇu
(Cunninghamia konihsii); Thuû tïng
(Glyptostrobus pencilis)
• B¸ch xanh (Calocedrus macrolepis) • P¬ mu (Fokienia hodginsii)

ThiÕt sam (Tsuga chinensis); ThiÕt sam gi¶ (Pseudotsuga sinensis);

V©n sam (Abies delavayi spp. Du sam (Keteleeria evelyniana);
fansipanensis) Du sam ®¸ v«i (Keteleeria davidiana)
Th«ng Pµ Cß (Pinus kwangtungensis); Th«ng nhùa (Pinus merkusii):

Th«ng §µ L¹t (Pinus dalatensis); Rõng tù nhiªn (Natural forests);
Rõng trång (Plantations);
Th«ng l¸ dÑt (Pinus krempfii) Hai loµi th«ng hai l¸ ch-a x¸c ®Þnh (Undescribed
2-needle pines):
Th«ng M-êng TÝp (Muong Tip pine);
Th«ng Na Hang (Na Hang pine)
Th«ng nµng (Dacrycarpus imbricatus) Hoµng ®µn gi¶ (Dacrydium elatum)
Kim giao B¾c (Nageia fleuryi); Th«ng tre l¸ ng¾n (Podocarpus pilgeri);
Kim giao Nam (N. wallichiana) Th«ng tre l¸ dµi (P. neriifolius)
• Th«ng ba l¸ (Pinus kesyia)
DÎ tïng P« lan (Amentotaxus poilanei); Th«ng ®á l¸ dµi (Taxus wallichiana);

DÎ tïng V©n Nam (A. yunnanensis); Th«ng ®á Trung Quèc (T. chinensis);
DarwinDÎ tïng‘Preservation,
Initiative (A. argotaenia);
säc tr¾ngRehabilitation and Utilisation of Vietnamese Montane Forests’ 162/10/017
DÎ tïng säc n©u (A. hatuyenensis)
Phô lôc 75 Appendices
Sinh th¸i c©y l¸ kim ViÖt Nam Ecology of conifers in Vietnam

TT Loµi Ph¹m vi ®é cao Lo¹i ®Êt KhÝ hËu Çch t¸i sinh
N Species Altitude rage, m Soil type Climate Regeneration
strategy
0-700 700- >1500 Limes Drained Water Moun Cold Warm Open Shade
1500 tone Tho¸t logged tain winter winter Chç Chç bãng
§¸ nuíc §äng Nói Mïa Mïa quang
v«i nuíc cao ®«ng ®«ng
l¹nh Êm
Cephalotaxaceae
1 Cephalotaxus mannii X XX X X X X X X
Cupressaceae
2 Calocedrus macrolepis XX X X X X X X
3 Cunninghamia konishii X XX X X X
4 Cupressus funebris XX X X X X X
5 Fokienia hodginsii XX XX X X X X X
6 Glyptostrobus pensilis X X X X X
7 Taiwania cryptomerioides XX X X X
8 Xanthocyparis vietnamensis XX X X X
Pinaceae
9 Abies delavayi ssp XX X X X
fansipanensis
10 Keteleeria evelyniana XX X X X X X
11 Keteleeria davidiana XX X X X
12 Pinus dalatensis XX X X X
13 Pinus kesiya XX X X X X X X
14 Pinus krempfii X XX X X X
15 Pinus kwangtungensis XX X X X X
16 Pinus merkusii XX X X X X X
17 Pseudotsuga sinensis X XX X X X X
18 Tsuga chinesis X XX X X X X
Podocarpaceae
19 Dacrycarpus imbricatus X XX X X X X
20 Dacrydium elatum X XX X X X X X X X
21 Nageia fleuryi X XX X X ? X
22 Nageia wallichiana XX X X X X X X
23 Podocarpus neriifolius X XX X X X X
24 Podocarpus pilgerii X XX X X X
Taxaceae
25 Amentotaxus argotaenia XX X X X X
26 Amentotaxus hatuyenensis XX X X X
27 Ametotaxus poilanei XX X X X
28 Amentotaxus yunnanensis XX X X X
29 Taxus chinensis XX X X X X
30 Taxus wallichiana XX X X X X
Lo¹i ®Êt: - ®¸ v«i: ®Êt mïn trªn nói ®¸ v«i, - ®Êt tho¸t nuíc: thuêng lµ ®Êt phong ho¸ tõ ®¸ mÑ
granit hay baz¬, - ®äng nuíc: ®Êt ®äng nuíc theo mïa.
Soil type: - limestone: humic soil on limestone, - drained soil: usually ferralite derived from granite
or basalt materials, - waterlogged: seasonally waterlogged soil.
KhÝ hËu: - nói cao: nhiÖt ®íi giã mïa vïng nói (nói cao vµ vÜ ®é cao), - mïa ®«ng l¹nh: nhiÖt ®íi
giã mïa cã mïa ®«ng l¹nh (hoÆc h¬i l¹nh) víi mua hÌ (hoÆc hÌ thu) (çc tØnh phÝa B¾c), - mïa ®«ng
Êm:nhiÖt ®íi giã mïa víi mua hÌ (çc tØnh phÝa Nam).
Climate: - mountain: moonsoon tropical climate associated with mountains (high mountains and
high latitudes), - cold winter: moonsoon tropical climate with cold (or cool) winter and summer
(summer-autumn) rains (northern provinces), - warm winter: moonsoon tropical climate with
summer rains (southern provinces).
Çch t¸i sinh: - chç quang: t¸i sinh ë nh÷ng n¬i quang ®·ng t¹o ra do löa rõng, ph¸t rõng, ®Êt lë,
nãn kh« vµ tù më, h¹t ph¸t t¸n nhê giã, - chç bãng: t¸i sinh duíi t¸n rõng, nãn cã ¸o h¹t mÒm, h¹t
ph¸t t¸n nhê chim.
Regeneration strategy: - open: regenerate in places opened by fires, clearance, land slips, dry and
dehicent cones, seeds dispersed by wind, - shade: regenerates under forest canopy, soft ariled cones,
seeds dispersed by birds.
Mét sè vÝ dô gi©m hom c©y l¸ kim ë ViÖt Nam

Examples of cutting propagation for conifers in Vietnam
TT Loµi Nguån Thêi vô c¾t Tuæi/D/ H c©y VÞ trÝ lÊy hom ChiÒu dµi Thuèc kÝch Thêi gian ra Tû lÖ ra Nguån tµi liÖu*
N Species gèc hom mÑ Position of hom thÝch ra rÔ rÔ, th¸ng rÔ Data source*
Source of Time of Age/D/H of materials Length of Rooting Duration of Rooting
materials collection mother tree cuttings, hormon rooting, rate, %
cm month
1 §Ønh tïng Hµ T©y §«ng (th. 10) D=56 cm Chåi trªn ngän 10-12 NAA 1,5% 5 76 TrÇn Minh TuÊn, 2002
Cephalotaxus mannii Winter (Oct) Upper crown
2 B¸ch t¸n §µi Loan Lµo Cai §«ng (th. 11) D=90 cm Chåi t¸n thÊp 15 ABT 7 2 NguyÔn V¨n Th¾ng,
Winter (Nov) Lower crown CFSC, 2003
Taiwania cryptomerioides
3 B¸ch xanh Hµ T©y 7-8 tuæi/years 10-15 ABT 1%; IBA 85 Lª §×nh Kh¶, §oµnThÞ
Calocedrus macrolepis 1% BÝch, 1997
4 Sa mu NghÖ An Xu©n (th. 2) 7-8 tuæi/years Chåi t¸n thÊp 15 ABT 1,5% 5 10 NguyÔn §øc Tè Luu,
Cunninghamia konishii Spring (Feb) Lower crown CFSC, 2003
5 Hoµng ®µn L¹ng S¬n §«ng (th. 1) 20 tuæi/years Chåi l¸ kim/l¸ v¶y 10-15 IBA 0,5% 4 30-34 NguyÔn V¨n Th¾ng,
Cupressus funebris Winter (Jan) Needle/Scale trong 5 phót CFCS, 2002
in 5 min
6 P¬ mu L©m §ång HÌ (th. 7) 2-3 tuæi/years 10-15 NAA 1% 90 NguyÔn Hoµng NghÜa,
Fokienia hodginsii Summer (July) TrÇn V¨n TiÕn, 2002
7 Thuû tïng §¾c L¾c Truëng thµnh Sö dông 9-11 tuÇn / 20 NguyÔn Ngäc Lung,
Glyptostrobus pensilis Mature Used weeks 1993
8 B¸ch vµng Hµ Giang §«ng (th. 1) D=45 cm Chåi trªn ngän 10-15 IBA 1000 ppm 4 18 T« Quang Th¶o,
Xanthocyparis vietnamensis Winter (Jan) Upper crown NguyÔn §øc Tè Luu,
CFSC, 2003
9 Du sam L©m §ång Xu©n (th. 2-4) Truëng thµnh Chåi t¸n thÊp 7-10 IBA 1% 4 40 NguyÔn V¨n Chi,
Keteleeria evelyniana Spring (Feb- Mature Lower crown CFSC, 2002
Apr)
10 Th«ng ba l¸ L©m §ång Xu©n (th. 2-4), 2-3 tuæi/years Chåi gèc 10-12 IBA 500 ppm 4 80 NguyÔn V¨n Chi,
Pinus kesiya ®«ng (th.10-12) Coppice CFSC, 2002

Spring (Feb-
Apr), winter
(Oct - Dec)
11 Th«ng nµng MiÒn B¾c Xu©n hÌ (th. 2 - 3-4 tuæi/years Chåi gèc 7-10 ABT 3 80 NguyÔn V¨n Th¾ng,
Dacrycarpus imbricatus Northern 10) Coppice 2003
Vietnam Spring-summer
(Feb-Oct)
12 Hoµng ®µn gi¶ Thõa Thu (th. 9) H>8m 10 IBA 300 ppm 80 Huúnh V¨n KÐo,
Dacrydium elatum Thiªn HuÕ Autumn (Sep) Lu¬ng ViÖt Hïng,
Tru¬ng V¨n Lung,
1999
13 Kim giao B¾c MiÒn B¾c Thu (th. 8-9), 3-4 tuæi/years Chåi gèc 10-15 ABT 65-70 NguyÔn V¨n Th¨ng,
Nageia fleuryi Northern Xu©n (th. 2-4) Coppice CFSC, 2003
Vietnam Autumn (Aug-
Sep), Spring
(Feb-Apr)
14 Th«ng tre l¸ dµi MiÒn B¾c Thu (th. 8-10), non Chåi gèc 10 Cã sö dông 60-65
Podocarpus neriifolius Northern Xu©n (th. 2-4) young Coppice Used
Vietnam Autumn (Aug-
Oct), Spring
(Feb-Apr)
15 DÎ tïng säc tr¾ng Hoµ B×nh Thu (th. 8) H=1,5 m Chåi gèc 10-12 Kh«ng sö dông 6 60 NguyÔn §øc Tè Luu,
Amentotaxus argotaenia Autumn (Aug) Coppice Not used CFSC, 2003
16 DÎ tïng V©n Nam Hµ Giang §«ng (th. 10) D=8 cm Chåi t¸n thÊp 12-15 Kh«ng sö dông 5 40 NguyÔn §øc Tè Luu,
Amentotaxus yunnanensis Winter (Oct) Lower crown Not used CFSC, 2003
17 Th«ng ®á Trung Quèc Hoµ B×nh Thu (th. 8), D=40 cm IBA 2% 4 61 Lª §×nh Kh¶, TrÇn Cù,
Taxus chinensis ®«ng (th. 11) Lª ThÞ Xu©n, 1996
Autumn (Aug),
winter (Nov)
18 Th«ng ®á Hymalaya L©m §ång §«ng (th. 10) Truëng thµnh 10-15 ABT 1%; IBA 87 NguyÔn Hoµng NghÜa,
Taxus wallichiana Winter (Oct) Mature 1% TrÇn V¨n TiÕn, 2002

* Ch÷ in nghiªng lµ çc th«ng tin chua ®uîc c«ng bè.
* Italics are unpublished information.
Ph©n h¹ng hiÖn tr¹ng b¶o tån theo IUCN

TuyÖt chñng (EX) - Mét taxon lµ TuyÖt chñng khi kh«ng cßn lý do nghi ngê lµ ç thÓ
cuèi cïng ®· chÕt.
TuyÖt chñng ngoµi thiªn nhiªn (EW) - Mét taxon lµ TuyÖt chñng ngoµi thiªn
nhiªn khi nã chØ ®uîc biÕt cßn sèng trong nu«i trång, giam cÇm haylµ quÇn thÓ (çc quÇn thÓ)
ph¸t t¸n ra tù nhiªn tõ nu«i trång ngoµi khu vùc ph©n bè truíc ®©y. Mét taxon ®uîc coi lµ
tuyÖt chñng ngoµi thiªn nhiªn sau khi çc ®iÒu tra toµn diÖn trong çc sinh c¶nh ®· biÕt vµ /
hoÆc sinh c¶nh dù ®o¸n vµo çc thêi gian thÝch hîp (luìng kú, theo mïa, hµng n¨m) trªn toµn
bé vïng ph©n bè trong qu¸ khø ®· kh«ng thÓ t×m thÊy ®uîc mét ç thÓ nµo. Çc ®ît ®iÒu tra
cÇn tiÕn hµnh trong toµn bé thêi gian thÝch hîp ®èi víi d¹ng sèng vµ vßng ®êi cña taxon nµy.
RÊt nguy cÊp (CR) - Mét taxon lµ RÊt nguy cÊp khi nã ®øng truíc mét nguy c¬ tuyÖt
chñng ngoµi thiªn nhiªn cùc kú cao trong thêi gian truíc m¾t, ®uîc x¸c ®Þnh bëi mét trong
nh÷ng tiªu chÝ A tíi E nhu m« t¶ duíi ®©y.
§ang Nguy cÊp (EN) - Mét taxon lµ §ang nguy cÊp khi nã kh«ng ë møc RÊt nguy cÊp
nhung ph¶i ®u¬ng ®Çu víi nguy c¬ tuyÖt chñng ngoµi thiªn nhiªn rÊt cao trong thêi gian gÇn,
®uîc x¸c ®Þnh bëi mét trong nh÷ng tiªu chÝ A ®Õn E nhu m« t¶ duíi ®©y.
SÏ nguy cÊp (VU) - Mét taxon lµ SÏ nguy cÊp khi nã kh«ng ë møc RÊt nguy cÊp hay
§ang nguy cÊp nhung nã ®ang ®u¬ng ®Çu víi nguy c¬ tuyÖt chñng ngoµi thiªn nhiªn cao trong
mét thêi gian trung h¹n, ®uîc x¸c ®Þnh bëi mét trong nh÷ng tiªu chÝ A ®Õn E nhu m« t¶ duíi
®©y.
Ýt nguy c¬ (LR) - Mét taxon lµ Ýt nguy c¬ khi nã ®· ®uîc ®¸nh gi¸ vµ kh«ng thÝch hîp víi
çc tiªu chÝ cho bÊt kú mét møc ®é thuéc çc cÊp RÊt nguy cÊp, §ang nguy cÊp vµ SÏ nguy
cÊp. Çc taxon trong møc Ýt nguy c¬ cã thÓ ®uîc chia thµnh ba møc nhá:
Phô thuéc b¶o tån (cd). Çc taxon mµ lµ träng t©m cña mét chu¬ng tr×nh liªn tôc b¶o tån
taxon hay b¶o tån sinh c¶nh cho taxon nµy, viÖc chÊm døt chu¬ng tr×nh nµy sÏ dÉn ®Õn viÖc
taxon nµy sÏ xÕp ë çc møc ®é bÞ ®e do¹ trªn trong vßng 5 n¨m.
GÇn bÞ ®e do¹ (nt). Çc taxon mµ kh«ng xÕp vµo phô thuéc b¶o tån nhung gÇn víi møc ®é.SÏ
nguy cÊp.
Ýt ®¸n g quan t©m (lc). Çc taxon mµ kh«ng xÕp vµo phô thuéc b¶o tån hay GÇn bÞ ®e do¹.
ThiÕu th«ng tin (DD) - Mét taxon lµ ThiÕu th«ng tin khi kh«ng cã ®ñ th«ng tin thÝch
hîp ®Ó tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp nguy c¬ tuyÖt chñng cña nã trªn c¬ së hiÖn
tr¹ng ph©n bè vµ / hoÆc hiÖn tr¹ng quÇn thÓ. Mét taxon trong møc ®é nµy cã thÓ ®· ®uîc
nghiªn cøu kü vµ sinh häc cña nã ®uîc biÕt râ nhung çc d÷ liÖu cÇn thiÕt vÒ sè luîng vµ /
hoÆc vÒ ph©n bè cßn thiÕu. Ph©n h¹ng ThiÕu th«ng tin do vËy kh«ng ph¶i lµ lµ mét møc ®é ®e
do¹ hay cã nguy c¬ tuyÖt chñng thÊp h¬n. ViÖc ®ua çc taxon vµo ph©n h¹ng nµy biÓu hiÖn lµ
cÇn cã thªm th«ng tin vµ mong muèn kh¶ n¨ng çc nghiªn cøu tiÕp theo sÏ cho thÊy cÊp ®¸nh
gi¸ bÞ ®e do¹ sÏ lµ phï hîp. §iÒu quan träng lµ ph¶i tËn dông mäi d÷ liÖu cã ®uîc. Trong
nhiÒu truêng hîp cÇn rÊt c©n nh¾c khi lùa chän gi÷a ph©n h¹ng ThiÕu th«ng tin vµ bÞ ®e do¹.
NÕu giíi h¹n ph©n bè cña taxon ®uîc ®¸nh gi¸ lµ tu¬ng ®èi h¹n chÕ hay nÕu ®· qua mét thêi
gian tu¬ng ®èi dµi tõ lóc ph¸t hiÖn thÊy taxon nµy lÇn cuèi th× hiÖn tr¹ng bÞ ®e do¹ cã thÓ lµ
thÝch hîp h¬n.
Kh«ng ®¸nh gi¸ (NE) - Mét taxon lµ Kh«ng ®¸nh gi¸ khi nã chua ®uîc ®¸nh gi¸ ®èi
chiÕu theo çc tiªu chÝ ®Ò ra.
ChØ tiªu ®¸nh gi¸ cho çc ph©n h¹ng RÊt nguy cÊp, §ang nguy cÊp vµ SÏ nguy cÊp
RÊt nguy cÊ p (CR) - Mét taxon lµ RÊt nguy cÊp khi nã ®øng truíc mét nguy c¬ tuyÖt
chñng ngoµi thiªn nhiªn cùc kú cao trong tu¬ng lai truíc m¾t, ®uîc x¸c ®Þnh bëi mét trong
nh÷ng tiªu chÝ duíi ®©y (A tíi E):
A) Sù suy gi¶m quÇn thÓ duíi bÊt kú h×nh thøc nµo duíi ®©y:
1) Suy gi¶m Ýt nhÊt 80% theo quan s¸t, uíc tÝnh, suy ®o¸n hoÆc pháng ®o¸n trong vßng 10
n¨m võa qua hoÆc trong 3 thÕ hÖ cuèi (lÊy theo thêi gian nµo dµi h¬n), dùa trªn (vµ cïng nªu
lªn) mét trong çc ®iÓm duíi ®©y:
a) quan s¸t trùc tiÕp
b) chØ sè vÒ ®é phong phó phï hîp víi taxon ®ã
c) sù suy gi¶m n¬i cu tró, khu ph©n bè hay / hoÆc chÊt luîng sinh c¶nh sèng
d) møc ®é khai th¸c hiÖn t¹i h¹c xu huíng khai th¸c
e) ¶nh huëng cña çc taxon di nhËp, lai t¹o, dÞch bÖnh, « nhiÔm, canh tranh hoÆc ký sinh.
2) Suy gi¶m Ýt nhÊt 80% theo dù ®o¸n hoÆc pháng ®o¸n trong vßng 10 n¨m tíi hoÆc trong 3
thÕ hÖ tíi (lÊy theo thêi gian nµo dµi h¬n), dùa trªn (vµ cïng nªu lªn) mét trong çc (b), (c),
(d) hay (e) trªn ®©y.
B) Khu ph©n bè uíc tÝnh duíi 100 km2 hoÆc n¬i cu tró uíc tÝnh duíi 10 km2, vµ nh÷ng uíc
tÝnh nµy cßn chØ ra hai trong sè çc ®iÓm sau ®©y:
1) BÞ chia c¾t nghiªm träng hoÆc chØ tån t¹i ë mét ®iÓm.
2) Suy gi¶m liªn tôc theo quan s¸t, suy ®o¸n hay dù ®o¸n cña mét trong çc yÕu tè sau:
a) khu ph©n bè
b) n¬i cu tró
c) diÖn tÝch, ph¹m vi vµ / hoÆc chÊt luîng sinh c¶nh sèng
d) sè ®Þa ®iÓm hoÆc sè tiÓu quÇn thÓ
e) sè luîng çc ç thÓ truëng thµnh
3) Dao ®éng m¹nh ë mét trong nh÷ng yÕu tè sau:
a) khu ph©n bè
b) n¬i cu tró
c) sè ®Þa ®iÓm hoÆc sè tiÓu quÇn thÓ
d) sè luîng çc ç thÓ truëng thµnh
C) QuÇn thÓ uíc tÝnh chØ cã duíi 250 ç thÓ truëng thµnh vµ mét trong nh÷ng ®iÓm sau:
1) Cã sù suy gi¶m uíc tÝnh Ýt nhÊt lµ 25% trong vßng 3 n¨m hay trong mét thÕ hÖ (lÊy theo
kho¶ng thêi gian nµo dµi h¬n) hoÆc
2) Cã sù suy gi¶m liªn tôc theo quan s¸t, dù ®o¸n hoÆc suy ®o¸n vÒ sè luîng çc ç thÓ truëng
thµnh vµ cÊu tróc quÇn thÓ ë mét trong çc d¹ng sau:
a) bÞ chia c¾t nghiªm träng (nghÜa lµ kh«ng cã quÇn thÓ nµo uíc tÝnh cã trªn 50 ç thÓ truëng
thµnh)
b) tÊt c¶ çc ç thÓ chØ ë trong mét quÇn thÓ duy nhÊt.
D) QuÇn thÓ uíc tÝnh chØ cã duíi 50 ç thÓ truëng thµnh.
E) Ph©n tÝch ®Þnh luîng cho thÊy x¸c suÊt tuyÖt chñng ngoµi thiªn nhiªn cña taxon Ýt nhÊt lµ
50% trong vßng 10 hay trong 3 thÕ hÖ tíi (lÊy theo thêi gian dµi h¬n).
§ang Nguy cÊp (EN) - Mét taxon lµ §ang nguy cÊp khi nã kh«ng ë møc RÊt nguy cÊp
nhung ph¶i ®u¬ng ®Çu víi nguy c¬ tuyÖt chñng ngoµi thiªn nhiªn rÊt cao trong thêi gian gÇn,
®uîc x¸c ®Þnh bëi mét trong nh÷ng tiªu chÝ duíi ®©y (A ®Õn E):
thÕ hÖ tíi (lÊy theo thêi gian nµo dµi h¬n), dùa trªn (vµ cïng nªu lªn) mét trong çc (b), (c),
(d) hay (e) trªn ®©y.
B) Khu ph©n bè uíc tÝnh duíi 5.000 km2 hoÆc n¬i cu tró uíc tÝnh duíi 500 km2, vµ nh÷ng uíc
tÝnh nµy cßn chØ ra hai trong sè çc ®iÓm sau ®©y:
1) BÞ chia c¾t nghiªm träng hoÆc biÕt chØ tån t¹i ë kh«ng qu¸ 5 ®iÓm.
a) khu ph©n bè
b) n¬i cu tró
a) khu ph©n bè
b) n¬i cu tró
C) QuÇn thÓ uíc tÝnh chØ cã duíi 2500 ç thÓ truëng thµnh vµ mét trong nh÷ng ®iÓm sau:
1) Cã sù suy gi¶m uíc tÝnh Ýt nhÊt lµ 20% trong vßng 5 n¨m hay trong hai thÕ hÖ (lÊy theo
a) bÞ chia c¾t nghiªm träng (nghÜa lµ kh«ng cã quÇn thÓ nµo uíc tÝnh cã trªn 250 ç thÓ truëng
thµnh)
D) QuÇn thÓ uíc tÝnh chØ cã duíi 250 ç thÓ truëng thµnh.
20% trong vßng 20 hay trong 5 thÕ hÖ tíi (lÊy theo thêi gian dµi h¬n).
SÏ nguy cÊp (VU) - Mét taxon lµ SÏ nguy cÊp khi nã kh«ng ë møc RÊt nguy cÊp hay §ang
nguy cÊp nhung nã ®ang ®u¬ng ®Çu víi nguy c¬ tuyÖt chñng ngoµi thiªn nhiªn cao trong mét
thêi gian trung h¹n, ®uîc x¸c ®Þnh bëi mét trong nh÷ng tiªu chÝ duíi ®©y (A ®Õn E):
thÕ hÖ tíi (lÊy theo thêi gian nµo dµi h¬n), dùa trªn (vµ cïng nªu lªn) mét trong çc yÕu tè (b),
(c), (d) hay (e) trªn ®©y.
B) Khu ph©n bè uíc tÝnh duíi 20.000 km2 hoÆc n¬i cu tró uíc tÝnh duíi 2.000 km2, vµ nh÷ng
uíc tÝnh nµy cßn chØ ra hai trong sè çc ®iÓm sau ®©y:
1) BÞ chia c¾t nghiªm träng hoÆc biÕt chØ tån t¹i ë kh«ng qu¸ 10 ®iÓm.
a) khu ph©n bè
b) n¬i cu tró
a) khu ph©n bè
b) n¬i cu tró
C) QuÇn thÓ uíc tÝnh chØ cã duíi 10.000 ç thÓ truëng thµnh vµ mét trong nh÷ng ®iÓm sau:
1) Cã sù suy gi¶m uíc tÝnh Ýt nhÊt lµ 10% trong vßng 10 n¨m hay trong ba thÕ hÖ (lÊy theo
a) bÞ chia c¾t nghiªm träng (nghÜa lµ kh«ng cã quÇn thÓ nµo uíc tÝnh cã trªn 1.000 ç thÓ
truëng thµnh)
D) QuÇn thÓ rÊt nhá hoÆc rÊt h¹n chÕ theo mét trong çc yÕu tè:
1) QuÇn thÓ uíc tÝnh chØ cã duíi 1.000 ç thÓ truëng thµnh.
2) QuÇn thÓ ®Æc trung bëi sù h¹n chÕ lín vÒ n¬i cu tró (thuêng Ýt h¬n 100 km2) hoÆc vÒ sè
luîng çc ®Þa ®iÓm ph©n bè (thuêng Ýt h¬n 5 ®iÓm). Mét taxon nhu vËy dÔ bÞ ¶nh huëng do t¸c
®éng cña con nguêi (hoÆc çc hiÖn tuîng bÊt lîi mµ t¸c ®éng cña chóng t¨ng lªn do ¶nh huëng
cña ho¹t ®éng con nguêi)
trong thêi gian rÊt ng¾n trong mét tu¬ng lai kh«ng x¸c ®Þnh vµ do ®ã cã thÓ sÏ trë nªn RÊt
nguy cÊp hay thËm chÝ TuyÖt chñng trong mét thêi gian ng¾n.
10% trong vßng 100.
Tµi liÖu tham kh¶o References

1. §Æng Kim Liªn. Kü thuËt g©y trång c©y Kim giao ë Cóc Phu¬ng. TC L©m nghiÖp, 4, 1991,
tr. 22.
2. §ç Huy BÝch. Hai c©y thuèc thÕ giíi nghiªn cøu ch÷a ung thu cã ë ViÖt Nam. TC Duîc
häc, 2, 1997, tr. 25.
3. Bé Khoa häc, c«ng nghÖ vµ m«i truêng. S¸ch ®á ViÖt Nam. TËp 2. PhÇn thùc vËt. NXB
KHKT, Hµ Néi, 1996.
4. Janet McP Dick, NguyÔn §øc Tè Luu, NguyÔn §øc C¶nh. Nh©n gièng sinh duìng c©y gç
rõng nhiÖt ®íi: Gi©m hom cµnh vµ ghÐp. NXB ThÕ giíi, 2004.
5. Huúnh V¨n KÐo, Lu¬ng ViÕt Hïng, Tru¬ng V¨n Lung. Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu gi©m
hom c©y Hoµng ®µn gi¶. TC L©m nghiÖp, 12, 1999, tr. 30-31.
6. Huúnh V¨n KÐo, Lª Do·n Anh. Mét sè ®Æc ®iÓm sinh vËt häc cña c©y hoµng ®µn gi¶ t¹i
Vuên quèc gia B¹ch M·. TC L©m nghiÖp, 11+12, 2002, tr. 25-26.
7. Lª §×nh Kh¶, §oµn ThÞ BÝch. Nh©n gièng B¸ch xanh b»ng hom. TC L©m nghiÖp, 3, 1997,
tr. 5-6.
8. Lª §×nh Kh¶, TrÇn Cù, Lª ThÞ Xu©n. Nh©n gièng Th«ng ®á Taxus chinensis b»ng hom.
TC L©m nghiÖp, 9, 1996, tr. 3-4.
9. Lª §ång TÊn. Th¶m thùc vËt vïng nói cao Muêng Ph¨ng, huyÖn §iÖn Biªn, tØnh Lai Ch©u.
TC NN&PTNT, 10, 2002, tr. 941-942.
10. Lª TrÇn ChÊn, NguyÔn TiÕn HiÖp, §µo Minh Truêng, Lª Träng H¶i, Lª §ång T©m. Mét
sè loµi thùc vËt h¹t trÇn quý, hiÕm ®uîc ph¸t hiÖn lÇn ®Çu ë Hµ Giang. TC L©m nghiÖp,
2000.
11. NguyÔn §¨ng Kh«i, §oµn Duy Trang. Th«ng ®á Himalaya - nguån nguyªn liÖu quÝ ®Ó s¶n
uÊt thuèc ch÷a ung thu. TC L©m nghiÖp, 2, 1997, tr. 22-23.
12. NguyÔn Hoµng NghÜa. B¶o tån nguån gen c©y rõng. NXB N«ng nghiÖp, 1997.
13. NguyÔn Hoµng NghÜa, TrÇn V¨n TiÕn. KÕt qu¶ gi©m hom Hång tïng phôc vô trång rõng
b¶o tån nguån gen. Th«ng tin KHKT L©m nghiÖp, 4, 2002.
14. NguyÔn Hoµng NghÜa, TrÇn V¨n TiÕn. KÕt qu¶ nh©n gièng hom B¸ch xanh, P¬ mu, Th«ng
®á ë L©m §ång. TC NN&PTNT, 6, 2002, tr. 530-531.
15. NguyÔn Khanh V©n, NguyÔn ThÞ HiÒn, Phan KÕ Léc, NguyÔn TiÕnHiÖp. Çc biÓu ®å sinh
khÝ hËu ViÖt Nam. NXB §H Quèc gia Hµ Néi, 2000.
16. NguyÔn Ngäc ChÝnh, Chu V¨n Dòng. CÇn b¶o vÖ khÈn cÊp khu rõng Sa mu cæ ë NghÖ An.
TC L©m nghiÖp, 7, 1997, tr. 22-23.
17. NguyÔn Ngäc Lung. B¶o tån loµi th«ng nuíc ë ViÖt Nam. TC L©m nghiÖp, 6, 1993, tr. 6-
7.
18. Phan KÕ Léc, Averyanov L.V., NguyÔn TiÕn HiÖp, Lowy P.P, NguyÔn Quèc B×nh. Mét sè
loµi thùc vËt bÞ ®e do¹ tiªu diÖt cÇn ®uîc b¶o vÖ ë khu b¶o tån thiªn nhiªn B× §óp. TC l©m
nghiÖp, 1998, 2, tr. 30-31.
19. Phan KÕ Léc, NguyÔn TiÕn HiÖp. Çc loµi h¹t trÇn cña ViÖt Nam bÞ ®e do¹ tiªu diÖt vµ sù
cã mÆt cña chóng trong çc khu b¶o tån. TC L©m nghiÖp, 1, 1997, tr.18-20.
20. TrÇn Minh TuÊn. Nghiªn cøu nh©n gièng b»ng hom loµi PhØ ba mòi ë Vuên quèc gia Ba
V×. TC NN&PTNT, 1, 2002, tr. 79.
21. ViÖn ®iÒu tra qui ho¹ch rõng. B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng rõng vµ ®a d¹ng sinh häc trªn
vïng nói ®¸ v«i cña ViÖt Nam. Hµ Néi, 1999.
22. Booth T. H., Nguyen Hoang Nghia, Kirschbaum, M. U. F. Hackett and T. Jovanovic
(1999) Assessing impacts of possible climate change for forestry in Vietnam. Climate
Change 41: 109-129.
23. Businsky R. (1999) Study of Pinus dalatensis Ferre and of the enigmatic “Pin du Moyen
Annam”. Candollea, 54(1):125.
24. Fu, L.K. (1992) China Plant Red Data Book. Vol. 1. Science press. Beijing
25. Farjon A., Nguyen Tien Hiep, D. K. Harder, L. Averyanov. (2002) A new genus and
species in Cupressaceae (Coniferales) from Northern Vietnam, Xanthocyparis
vietnamensis. Novon 12:179-189.
26. Ferguson D.K. (1992) A Krausel Legacy: Advances in our knowledge of the taxonomy
and evolution in Amentotaxus. Cour. Forsch.-Inst. Senckenberg, 147: 255-285.
27. Ferguson D.K. (1989) On Vietnamese Amentotaxus (Taxaceae). Bull. Mus. natn. Hist.
nat., Paris, 4 ser., 11: 315-318.
28. Nguyen Hoang Nghia (2000) Some threatened tree species of Vietnam. Agr. Publ. House,
Hanoi.
29. Nguyen Tien Hiep & J.E. Vidal. (1996) Flore du Cambodge du Lao PDR et du Vietnam.
Gymnospermae Fasc. 28. Museum National D'Histoire Naturelle, Paris, France.

Cay La Kim VN

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cay La Kim VN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

NguyÔn §øc Tè Luu, Philip Ian Thomas

C©y l¸ kim ViÖt Nam

Minh ho¹ / Illustrated by: Louise Olley

C©y l¸ kim lµ g×?

Sù ®a d¹ng cña c©y l¸ kim

Kim giao (Podocarpaceae) 18/190 4 6/1-3**

H×nh 2: C¸c vïng ph©n bè chÝnh cña c©y l¸

D÷ liÖu vÒ c©y l¸ kim

§Ønh tïng (Cephalotaxus mannii Hook.f.)

B¸ch xanh (Calocedrus macrolepis Kurz)

B¸ch xanh (Calocedrus macrolepis Kurz)

Sa mu dÇu (Cunninghamia konishii Hayata)

Sa mu dÇu (Cunninghamia konishii Hayata)

Hoµng ®µn (Cupressus funebris Endl.)

Hoµng ®µn (Cupr essus funebris Endl.)

P¬ mu (Fokienia hodginsii A Henry & H. Thomas)

P¬ mu (Fokienia hodginsii A Henry & H. Thomas)

Thuû tïng (Glyptostrobus pensilis (Staunton) K.Koch)

Thuû tïng (Glyptostrobus pensilis (Staunton) K.Koch)

1 - Epimorphic shoot; 2 - Branchlet with seed cones; 3 - Seed

B¸ch t¸n §µi Loan (Taiwania cryptomerioides Hayata)

B¸ch t¸n §µi Loan (Taiwania cryptomerioides Hayata)

B¸ch vµng (Xanthocyparis vietnamensis Farjon & Hiep)

B¸ch vµng (Xanthocyparis vietnamensis Farjon & Hiep)

Du sam (Keteleeria evelyniana Masters)

Du sam (Keteleeria evelyniana Masters)

Th«ng §µ L¹t (Pinus dalatensis de Ferre)

Th«ng ba l¸ (Pinus kesiya Royle)

Th«ng ba l¸ (Pinus kesiya Royle)

Th«ng Pµ Cß (Pinus kwangtungensis Chen)

Th«ng l¸ dÑt (Pinus krempfii Lecomte)

Th«ng l¸ dÑt (Pinus krempfii Lecomte)

Th«ng nhùa (Pinus merkusii Junghuhn & de Vriese)

Th«ng nhùa (Pinus merkusii Junghuhn & de Vriese)

Th«ng n¨m l¸ Thõa Luu (Pinus wangii Hu & Cheng)

ThiÕt sam gi¶ (Pseudotsuga sinensis Dode)

Cµnh mang nãn c¸i

ThiÕt sam (Tsuga chinensis (Franchet) Pritzel ex Diels)

ThiÕt sam (Tsuga chinensis (Franchet) Pritzel ex Diels)

Th«ng nµng (Dacrycarpus imbricatus (Blume) de Laub.)

Th«ng nµng (Dacrycarpus imbricatus (Blume) de Laub.)

Hoµng ®µn gi¶ (Dacrydium elatum (Roxb.) Wall. )

Hoµng ®µn gi¶ (Dacrydium elatum (Roxb.) W all. )

Kim giao B¾c (Nageia fleuryi (Hickel) de Laubenfels)

Kim giao B¾c (Nageia fleuryi (Hickel) de Laubenfels)

Kim giao Nam (Nageia wallichiana (Presl.) Kuntze)

Th«ng tre l¸ dµi (Podocarpus neriifolius D. Don)

Th«ng tre l¸ dµi (Podocarpus neriifolius D. Don)

Th«ng tre l¸ ng¾n (Podocarpus pilgeri Foxworthy)

Th«ng tre l¸ ng¾n (Podocarpus pilgeri Foxworthy)

DÎ tïng säc tr¾ng (Amentotaxus argotaenia (Hance) Pilger)

DÎ tïng säc tr¾ng (Amentotaxus argotaenia (Hance) Pilger)

DÎ tïng V©n Nam (Amentotaxus yunnanensis H.L. Li)

DÎ tïng V©n Nam (Amentotaxus yunnanensis H.L. Li)

Th«ng ®á Trung Quèc (Taxus chinensis Pilger)

Th«ng ®á Trung Quèc (Taxus chinensis Pilger)

Th«ng ®á l¸ dµi (Taxus wallichiana Zucc. )

• §Ønh tïng (Cephalotaxus mannii) Hoµng ®µn (Cupressus funebris);

• B¸ch xanh (Calocedrus macrolepis) • P¬ mu (Fokienia hodginsii)

ThiÕt sam (Tsuga chinensis); ThiÕt sam gi¶ (Pseudotsuga sinensis);

Th«ng Pµ Cß (Pinus kwangtungensis); Th«ng nhùa (Pinus merkusii):

Th«ng nµng (Dacrycarpus imbricatus) Hoµng ®µn gi¶ (Dacrydium elatum)