(123doc) Nghe Thuat The Hien Tam Li Nhan Vat Trong Tieu Thuyet y Kawabata

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Trêng ®¹i häc vinh
NguyÔn ThÞ h¬ng Thu
NghÖ ThuËt thÓ hiÖn t©m lÝ nh©n vËt trong tiÓu thuyÕt
Kawabata
LuËn v¨n th¹c sÜ chuyªn ngµnh lÝ luËn v¨n häc

M· sè: 602232
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

Trêng ®¹i häc vinh
Vinh - 2007
1
NghÖ ThuËt thÓ hiÖn t©m lÝ nh©n vËt trong tiÓu thuyÕt
Kawabata
LuËn v¨n th¹c sÜ chuyªn ngµnh Lý luËn v¨n häc

M· sè: 602232
Ngêi híng dÉn: TS. NguyÔn V¨n H¹nh

Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn ThÞ H¬ng Thu
Cao häc 13 – Lý luËn v¨n häc
Vinh - 2007
Lêi c¶m ¬n
2
§Ó hoµn thµnh luËn v¨n nµy, ngoµi sù cè g¾ng, nç lùc cña b¶n th©n,
t«i cßn nhËn ®îc sù híng dÉn tËn t×nh, chu ®¸o cña thÇy gi¸o - TiÕn SÜ
NguyÔn V¨n H¹nh, sù gióp ®ì, ®éng viªn ch©n t×nh cña çc thÇy c« gi¸o
trong khoa §µo t¹o sau §¹i häc, Khoa Ng÷ v¨n vµ ®«ng ®¶o b¹n bÌ, ngêi
th©n. Nh©n dÞp nµy, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c tíi
ThÇy gi¸o NguyÔn V¨n H¹nh vµ toµn thÓ mäi ngêi!
Vinh, th¸ng 10 n¨m 2007

T¸c gi¶
3
Môc lôc
Më ®Çu............................................................................................ 3
1. LÝ do chän ®Ò tµi.............................................................................. 3
2. LÞch sö vÊn ®Ò.................................................................................. 4
3. Môc ®Ých, nhiÖm vô ®Ò tµi............................................................... 6
4. Ph¹m vi vµ ®èi tîng nghiªn cøu.................................................... 7
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu................................................................. 7
6. CÊu tróc luËn v¨n............................................................................ 7
Ch¬ng 1. Ngêi NhËt sau chiÕn tranh trong çi nh×n cña
Y.Kawabata....................................................................................... 8
1.1. Nçi c« ®¬n trong bi kÞch tinh thÇn............................................... 9
1.2. ¸m ¶nh vÒ tuæi giµ vµ çi chÕt..................................................... 15
1.3. Nçi kh¸t khao çi ®Ñp tinh thÇn thuÇn khiÕt................................ 21
Ch¬ng 2. ThÓ hiÖn t©m lý nh©n vËt qua cuéc hµnh tr×nh
t×m kiÕm çc gi¸ trÞ........................................................................... 29
2.1. Con ngêi víi hµnh tr×nh t×m kiÕm chÝnh m×nh........................... 29
2.2. T×m vÒ thiªn nhiªn - t×m vÒ kh«ng gian ®Ó di dìng tinh thÇn.... 35
2.3. Hµnh tr×nh trë vÒ víi çc gi¸ trÞ truyÒn thèng ®· bÞ ph«i pha......47
Ch¬ng 3. ThÓ hiÖn t©m lý nh©n vËt qua ng«n ng÷....................... 56
3.1. Sù ®an xen nhiÒu giäng ®iÖu trong ng«n ng÷ trÇn thuËt cña
Y.Kawabata........................................................................................ 56
3.2. Ng«n ng÷ nh©n vËt....................................................................... 67
3.3. Ng«n ng÷ thiªn nhiªn.................................................................. 81
KÕt luËn....................................................................................... 89
Tµi liÖu tham kh¶o............................................................... 91
4
Më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò tµi
1.1. N¨m 1968, chØ h¬n 20 n¨m sau ngµy chÞu nçi nhôc b¹i trËn, níc
NhËt ®· ®ãn nhËn mét sù kiÖn träng ®¹i - nhµ v¨n Yasunari Kawabata ®îc
trao tÆng gi¶i Nobel v¨n häc. §iÒu nµy cã mét ý nghÜa rÊt lín, kh«ng chØ
trong ®êi sèng v¨n häc mµ c¶ trªn b×nh diÖn chÝnh trÞ x· héi. Nã gãp phÇn
lµm thay ®ái çch nh×n cña thÕ giíi ®èi víi v¨n ch¬ng NhËt B¶n nãi riªng vµ
v¨n ch¬ng Ch©u ¸ nãi chung. V¨n häc NhËt B¶n ®· kh¼ng ®Þnh ®îc vÞ trÝ
cña m×nh trong v¨n häc nh©n lo¹i. Y.Kawabata ®· trë thµnh mét trong nh÷ng
nhµ v¨n vÜ ®¹i nhÊt cña thÕ kû XX, lµ ngêi kÕt tinh vÎ ®Ñp t©m hån NhËt
B¶n, lµ bËc thÇy trong nghÖ thuËt biÓu c¶m v¨n häc, ®· më ra cho nh©n
lo¹i çnh cöa cña t duy vÒ t©m hån NhËt B¶n vèn vÉn cßn bÝ hiÓm vµ kÝn
®¸o. Nghiªn cøu s¸ng t¸c cña Y.Kawabata v× vËy, kh«ng chØ ®Ó hiÓu vÒ
tµi n¨ng, ®ãng gãp cña «ng cho v¨n häc mµ cßn cã ý nghÜa gãp phÇn giíi
thiÖu v¨n häc NhËt B¶n hiÖn ®¹i, mét lÜnh vùc mµ ®Õn nay dêng nh chØ
míi b¾t ®Çu ë ViÖt Nam.
1.2. Sù nghiÖp s¸ng t¸c cña Y.Kawabata ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu ë
thÓ lo¹i tiÓu thuyÕt, tiªu biÓu lµ çc t¸c phÈm Xø tuyÕt, Cè ®«, Ngµn çnh
h¹c. Mét trong nh÷ng ®Æc s¾c næi bËt cña tiÓu thuyÕt Y.Kawabata lµ sù
kh¸m ph¸ vµ thÓ hiÖn mét çch tinh tÕ nh÷ng bÝ Èn trong thÕ giíi tinh thÇn
con ngêi NhËt B¶n sau chiÕn thanh thÕ giíi II víi sù kÕt hîp hµi hßa yÕu tè
§«ng - T©y trong thñ ph¸p biÓu hiÖn. Lµ mét ngêi l÷ kh¸ch miÖt mµi trong
h¬n 40 n¨m cÇm bót, Y.Kawabata ®· s¸ng t¸c kh«ng ngng nghØ, nh»m t¸i
hiÖn thÕ giíi c¶m xóc cña riªng m×nh - mét thÕ giíi mµ çi §Ñp vµ nçi buån
lu«n hiÖn h÷u, sèng ®éng. T×m hiÓu nghÖ thuËt thÓ hiÖn t©m lý nh©n
vËt trong tiÓu thuyÕt Y.Kawabata sÏ gióp ta hiÓu thªm vÒ tµi n¨ng nghÖ
thuËt cña «ng trong viÖc thÓ hiÖn çi §Ñp t©m hån cña ngêi NhËt B¶n.
MÆt kh¸c nã gãp phÇn lý gi¶i tÝnh chÊt hiÖn ®¹i trong çc t¸c phÈm cña
«ng.
5
1.3. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, v¨n häc NhËt B¶n nãi chung,
Y.Kawabata nãi riªng ®· ®îc ®a vµo gi¶ng d¹y, häc tËp trong hÖ thèng nhµ
trêng ë níc ta. Kh¸m ph¸ mét ph¬ng diÖn ®Æc s¾c cña tiÓu thuyÕt
Y.Kawabata - nghÖ thuËt thÓ hiÖn t©m lý nh©n vËt, v× vËy kh«ng chØ cã
ý nghÜa lÝ luËn, mµ cßn cã ý nghÜa thùc tiÔn, gãp phÇn th¸o gì nh÷ng khã
kh¨n mµ ngêi d¹y, ngêi häc ®ang gÆp ph¶i trong qu¸ tr×nh lµm quen víi v¨n
häc NhËt B¶n, mét nÒn v¨n häc cã nhiÒu míi mÎ víi chóng ta.
2. LÞch sö vÊn ®Ò
Y.Kawabata lµ mét nhµ v¨n lín cña thÕ giíi, lµ nghÖ sÜ bËc thÇy víi
“nghÖ thuËt viÕt v¨n tuyÖt vêi vµ t×nh c¶m lín lao, thÓ hiÖn ®îc b¶n chÊt
vµ çch t duy NhËt B¶n” [31, 150]. KÓ tõ khi Y.Kawabata nhËn gi¶i thëng
Nobel v¨n häc (1968) tªn tuæi cña «ng ®· vît ra ngoµi NhËt B¶n, chiÕm ®îc
c¶m t×nh vµ sù ngìng mé cña ®«ng ®¶o ®éc gi¶ trªn thÕ giíi. C¶ ph¬ng §«ng
vµ ph¬ng T©y ®· nãi vÒ «ng, viÕt vÒ «ng, ®Æc biÖt lµ çc nhµ §«ng ph-
¬ng häc ngêi Nga. Trong ph¹m vi quan t©m cña ®Ò tµi vµ giíi h¹n cña t liÖu
bao qu¸t ®îc, chóng t«i xin ®iÓm l¹i mét sè vÊn ®Ò chÝnh trong qu¸ tr×nh
nghiªn cøu, giíi thiÖu vÒ Y.Kawabata trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam.
2.1. §îc mÖnh danh lµ nhµ v¨n “sinh ra bëi vÎ ®Ñp NhËt B¶n”, “ngêi
phôc sinh v¨n xu«i NhËt B¶n”, t¸c phÈm cña Y.Kawabata ®· ®îc dÞch vµ
giíi thiÖu ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi. ë Nga, n¨m 1971, nhµ xuÊt b¶n Matxc¬va
®· cho xuÊt b¶n tuyÓn tËp t¸c phÈm cña Y.Kawabata. Ngay trªn quª h¬ng
m×nh, Y.Kawabata ®îc nhiÒu ®ång nghiÖp dµnh cho nh÷ng lêi xng tông,
trong ®ã ph¶i kÎ ®Õn M. Yukio, nhµ v¨n lín cña v¨n häc NhËt B¶n. ¤ng ®·
xem “Y.Kawabata: vÜnh viÔn l÷ nh©n. §©y lµ ngêi l÷ kh¸ch ®i t×m çi
®Ñp” [19, 176]. Trong sè nh÷ng ngêi nghiªn cøu Y.Kawabata ph¶i kÓ ®Õn
T.Phª®¬renc« (Nga), nhµ nghiªn cøu ng÷ v¨n ph¬ng §«ng. Theo «ng, ®· cho
r»ng “Y.Kawabata (1899 - 1972) lµ mét trong nh÷ng nghÖ sÜ vÜ ®¹i nhÊt
cña thÕ kØ XX. Çc t¸c phÈm cña «ng cµng ngµy cµng ®îc thõa nhËn réng
r·i vµ cã tÊm cì thÕ giíi lín h¬n” [26, 211]. Theo «ng, “trong çc t¸c phÈm u
6
tó cña çc t¸c gi¶ cæ ®iÓn NhËt, Y.Kawabata lu«n bÞ hÊp dÉn bëi nh÷ng t t-
ëng cao thîng, bëi quan niÖm vÒ çi ®Ñp nh yÕu tè quan träng nhÊt cña v¨n
hãa vµ søc m¹nh ®¹o ®øc, cã ¶nh hëng v« cïng to lín ®Õn quan hÖ con ngêi
vµ thÕ giíi tinh thÇn cña mçi ç nh©n. T tëng vÒ çi ®Ñp bªn trong, vÒ gi¸
trÞ vÜnh h»ng cña nã trong ®êi sèng con ngêi vµ trong nghÖ thuËt lu«n lu«n
quyÕn rò nhµ v¨n v¨n, ¸m ¶nh ®Çu ãc «ng, ¨n sü vµo tiÒm thøc «ng trong
suèt qu¸ tr×nh s¸ng t¹o” [26, 214]. Trong diÔn v¨n ®äc t¹i lÔ trao gi¶i Nobel
v¨n häc n¨m 1968, Anders Usterting ®· viÕt: “¤ng lµ ngêi t«n vinh vÎ ®Ñp h
¶o vµ h×nh ¶nh u Èn hiÖn h÷u trong ®êi sèng thiªn nhiªn vµ trong ®Þnh
mÖnh con ngêi” [4.29]. Cã thÓ xem nhËn ®Þnh nµy ®· lµm næi bËt ®îc
c¶m høng chñ ®¹o trong toµn bé s¸ng t¸c cña Y.Kawabata.
2.2. N¨m 1969, t¹p chÝ V¨n (Sµi Gßn) ®· ph¸t hµnh sè ®Æc biÖt vÒ
Y.Kawabata, giíi thiÖu nh÷ng truyÖn ng¾n, nh÷ng bµi nghiªn cøu vÒ cuéc
®êi vµ s¸ng t¸c cña «ng. Cïng n¨m ®ã, Chu ViÖt dÞch Xø tuyÕt (Yukiguni).
N¨m 1989, Ng« Quý Giang dÞch TiÕng rÒn cña nói (Yamno®o), n¨m 1990,
Giang Hµ VÞ dÞch Ngµn çnh h¹c (Senbazru), Vò §×nh Phßng dÞch Ngêi
®Ñp say ngñ (Nªmzerubijo). N¨m 1997, trong TuyÓn tËp truyÖn ng¾n çc
t¸c gi¶ ®o¹t gi¶i Nobel cã ®¨ng ba truyÖn ng¾n cña Y.Kawabata. Sau mét
thêi gian, ®Õn n¨n 2001, Nhµ xuÊt b¶n héi nhµ v¨n ®· cho ra ®êi TuyÓn tËp
Y.Kawabata gåm bèn tiÓu thuyÕt: TiÕng rÒn cña nói, Xø tuyÕt, Ngêi ®Ñp
say ngñ vµ Ngµn çnh h¹c. Nh vËy cã thÓ thÊy nh÷ng t¸c phÈm xuÊt s¾c
nhÊt cña Y.Kawabata ®· d¬c dÞch sang tiÕng ViÖt kh¸ sím vµ ®îc ngêi ®äc
®ãn nhËn nhiÖt thµnh.
Cïng víi nh÷ng t¸c phÈm cña Y.Kawabata ®¬c dÞch ra tiÕng ViÖt, çc
nhµ nghiªn cøu ®· t×m hiÓu vµ giíi thiÖu nh÷ng vÎ ®Ñp trong sù bÝ Èn cña
v¨n ch¬ng Y.Kawabata. Trong cuèn s¸ch cã nhan ®Ò D¹o ch¬i vên v¨n NhËt
B¶n, H÷u Ngäc ®· viÕt: “Nh÷ng s¸ng t¸c cña Y.Kawabata thÓ hiÖn çi ®Ñp,
biÓu hiÖn cña xung n¨ng sèng, ®èi lËp vµ ®èi träng cña t×nh yªu lµ biÓu
hiªn cña xung n¨ng chÕt. §ã lµ hai cùc cña mét c«ng tr×nh s¸ng t¸c mang chÊt
7
th¬ cña trµo lu “c¶m xóc míi” do «ng ®Ò ra” [22, 38]. Lu §øc Trung trong
bµi Thi ph¸p tiÓu thuyÕt cña Y.Kawabata - Nhµ v¨n lín NhËt B¶n ®· cho
r»ng: “Mét ®Æc trng kh¸c mµ ngêi ta ®Ô nhËn thÊy lµ Y.Kawabata thêng
hay miªu t¶ truyÒn thèng yªu çi ®Ñp cña ngêi NhËt B¶n, t¹o ra mü c¶m trong
t¸c phÈm” [29, 45]. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt Xø tuyÕt, TiÕng rÒn cña nói,
Ngµn çnh h¹c, V¬ng TrÝ Nhµn trong cuèn Ch©n dung v¨n häc ®· viÕt:
“Y.Kawabata nghiªn cøu sù th¨ng hoa cña c¶m gi¸c vµ t©m lÝ nh©n vËt”
[19, 274]. Ngoµi ra «ng ®· dÞch vµ tuyÓn chän kh¸ c«ng phu çc bµi viÕt
vÒ cuéc ®êi, con ngêi, s¸ng t¸c cña Y.Kawabata qua håi kÝ, tëng tîng. TuÇn
b¸o V¨n nghÖ n¨m 2001 ®· giíi thiÖu hµng lo¹t g¬ng mÆt ®¹t gi¶i Nobel v¨n
häc, trong ®ã cã Y.Kawabata, nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t nhÊt vÒ cuéc ®êi vµ t¸c
phÈm cña «ng. GÇn ®©y nhÊt, trong cuèn Bíc vµo vên hoa v¨n häc Ch©u ¸
(Nxb Gi¸o dôc, 2003), víi bµi Kh¸i lîc v¨n häc NhËt tõ thêi Nara (716 - 794)
cho ®Õn nay, Lu §øc Trung ®· dµnh mét sè lîng lín trang viÕt vÒ cuéc ®êi
vµ t¸c phÈm cña Y.Kawabata. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®· cã nhiÒu luËn v¨n
Th¹c sÜ, Cö nh©n vÒ Y.Kawabata ®îc b¶o vÖ ë nhiÒu trêng §¹i häc trong n-
íc.
2.3. Cho ®Õn nay, tªn tuæi vµ t¸c phÈm cña Y.Kawabata ®· kh«ng cßn
xa l¹ víi b¹n ®äc ViÖt Nam. Trong lÜnh vùc nghiªn cøu, giíi thiÖu cã nh÷ng
thµnh tùu nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, so víi nh÷ng g× mµ Y.Kawabata ®Ó l¹i th×
nh÷ng g× ta biÕt ®îc vÒ «ng qu¶ lµ cßn qu¸ Ýt ái, phiÕn diÖn. Chóng ta cha
cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ t¸c phÈm cña «ng. NhiÒu vÊn ®Ò næi
bËt trong s¸ng t¸c cña «ng, nh sù kÕt hîp §«ng - T©y, nghÖ thuËt thÓ hiÖn
t©m lÝ nh©n vËt... cßn cha ®îc quan t©m. HÇu hÕt, çc c«ng tr×nh, bµi
viÕt chØ míi dõng l¹i ë viÖc dÞch thuËt hay giíi thiÖu vÒ cuéc ®êi, t tëng
hoÆc mét sè thñ ph¸p nghÖ thuËt, phong çch, quan ®iÓm nghÖ thuËt trong
sù nghiÖp s¸ng t¸c cña Y.Kawabata. DÉu cßn Ýt ái, song nh÷ng g× mµ çc
nhµ nghiªn cøu ®· lµm ®îc lµ rÊt ®¸ng ®îc ghi nhËn. Nã ®· gîi ý cho chóng
8
t«i nhiÒu vÊn ®Ò, nhÊt lµ vÒ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn t tëng, s¸ng t¸c cña
Y.Kawabata.
3. Môc ®Ých, nhiÖm vô ®Ò tµi
3.1. Nh tªn ®Ò tµi ®· x¸c ®Þnh, môc ®Ých cña ®Ò tµi lµ kh¸m ph¸
tµi n¨ng Y.Kawabata trong nghÖ thuËt thÓ hiÖn t©m lý nh©n vËt - mét ph-
¬ng diÖn ®Æc s¾c cña tiÓu thuyÕt Y.Kawabata.
3.2. Víi môc ®Ých trªn ®©y, ®Ò tµi cã nhiÖm vô:
Thø nhÊt, chØ ra ®îc çc thñ ph¸p nghÖ thuËt thÓ hiÖn t©m lý nh©n
vËt cña Y.Kawabata trong tiÓu thuyÕt.
Thø hai, trong kh¶ n¨ng cã thÓ, qua ph©n tÝch, so s¸nh víi mét sè nhµ
v¨n kh¸c, nhËn diÖn ®îc phong çch nghÖ thuËt Y.Kawabata trªn ph¬ng
diÖn kh¾c häa t©m lý nh©n vËt.
4. Ph¹m vi vµ ®èi tîng nghiªn cøu
4.1. TiÓu thuyÕt Y.Kawabata dÞch vµ giíi thiÖu ë ViÖt Nam cha
nhiÒu, chñ yÕu qua tiÕng Nga, tiÕng Anh. Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ thêi gian,
nguån t liÖu, chóng t«i giíi h¹n ph¹m vi kh¶o s¸t trong bèn tiÓu thuyÕt (trong
®ã cã bé ba tiÓu thuyÕt ®îc trao gi¶i Nobel - 1968) trong TuyÓn tËp
Y.Kawabata, nhµ xuÊt b¶n Héi nhµ v¨n, 2001.
4.2. §èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ thÕ giíi nh©n vËt trong bèn tiÓu
thuyÕt Y.Kawabata, mµ träng t©m lµ çc nh©n vËt trung t©m. Ngoµi ra,
chóng t«i cßn kh¶o s¸t thªm mét sè nh©n vËt trong mét sè tiÓu thuyÕt hiÖn
®¹i ®Ó thÊy râ ®Æc s¾c cña Y.Kawabata trong nghÖ thuËt thÓ hiÖn t©m
lý nh©n vËt.
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó gi¶i quyÕt tèt nhiÖm vô mµ ®Ò tµi ®Æt ra, chóng t«i sö dông chñ
yÕu mét sè ph¬ng ph¸p nh kh¶o s¸t, thèng kª, ph©n tÝch, so s¸nh.
6. CÊu tróc luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, luËn v¨n gåm 3 ch¬ng:
Ch¬ng 1: Ngêi NhËt sau chiÕn tranh trong çi nh×n cña Y.Kawabata
9
Ch¬ng 2: Kh¾c häa t©m lý nh©n vËt qua cuéc hµnh tr×nh ®i t×m
kiÕm çc gi¸ trÞ
Ch¬ng 3: Kh¾c häa t©m lý nh©n vËt qua hÖ thèng ng«n ng÷
Vµ cuèi cïng lµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o.
10
Ch¬ng 1
Ngêi NhËt sau chiÕn tranh trong çi nh×n cña Y.Kawabata
Y.Kawabata (1899 - 1972) sinh ra vµ lín lªn trong giai ®o¹n níc NhËt
cã nhiÒu thay ®æi lín. Cuéc Duy t©n Minh trÞ (1868) ®· mang ®Õn nhiÒu
biÕn chuyÓn ®¸ng ng¹c nhiªn ë xø së Phï Tang. Níc NhËt kh«ng chØ “häc
hái” mµ ®· “®uæi kÞp” vµ bíc ®Çu vît lªn Ph¬ng T©y.
Trong cuéc ®êi m×nh, Y.Kawabata ®· chøng kiÕn 2 cuéc chiÕn tranh
thÕ giíi, mµ lÇn nµo níc NhËt cña «ng còng cã liªn quan. Trong ®¹i chiÕn
thÕ giíi lÇn thø NhÊt (1914 - 1918), NhËt B¶n muèn tham väng b¸nh tríng
l·nh thæ ®· ®Èy vµo cuéc chiÕn trªn 23 ngh×n sinh m¹ng v« téi. VÕt th¬ng
chiÕn tranh cha lµnh th× trËn ®éng ®Êt ë Kanto l¹i cíp ®i h¬n 10 ngh×n
nh©n m¹ng khiÕn ®êi sèng nh©n d©n NhËt v« cïng khã kh¨n. H¬n 20 n¨m
sau, l¹i mét lÇn n÷a, níc NhËt bÞ cuèn vµo c¬n lèc chiÕn tranh - ThÕ chiÕn
lÇn thø 2. Cuèi cuéc chiÕn, hai qu¶ bom nguyªn tö trót xuèng Hirosima vµ
Nagasaki biÕn hai thµnh phè nµy thµnh tro bôi vµ cíp ®i sinh m¹ng cña h¬n
3 ngh×n ngêi. NhËt B¶n hoµn toµn lÖ thuéc vµo Mü, ph¶i dùa vµo Mü ®Ó
kh«i phôc kinh tÕ.
Y.Kawabata ®· chøng kiÕn nh÷ng th¨ng trÇm cña cuéc sèng, ®· ®îc
sèng trong mét níc NhËt hßa b×nh, phån thÞnh còng nh mét níc NhËt hoang
tµn, ®æ n¸t sau chiÕn tranh. Thêi ®¹i Y.Kawabata lµ thêi ®¹i cña nh÷ng
biÕn cè to lín ®èi víi c¶ thÕ giíi nãi chung, níc NhËt nãi riªng. Tõ mét nhµ n-
íc phong kiÕn bíc nhanh trªn con ®êng t b¶n chñ nghÜa, råi chuyÓn sang chñ
nghÜa qu©n phiÖt, níc NhËt ®· kh¼ng ®Þnh søc m¹nh cña m×nh. MÆt
kh¸c, sù lÖ thuéc vµo Mü ®· cã ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn con ngêi, x· héi
NhËt B¶n. Y.Kawabata ®· sèng vµ chøng kiÕn tÊt c¶, «ng ®· lÆng lÏ ph¸t
biÓu quan niÖm cña m×nh, ®· ©m thÇm cøu vít nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng
cña d©n téc. Vµ nã ®· cã mét søc m¹nh rÊt lín trong viÖc thanh läc t©m hån,
n©ng ®ì çc thÕ hÖ ngêi NhËt thêi hËu chiÕn.
11
Cã thÓ nãi, nh©n vËt trong tiÓu thuyÕt cña Y.Kawabata cã søc ¸m ¶nh
lín ®èi víi ngêi ®äc kh«ng ph¶i tõ çi nh×n h×nh thÓ bªn ngoµi mµ bëi
nh÷ng biÓu hiÖn t©m lÝ tinh vi cña thÕ giíi néi t©m. Thµnh c«ng næi bËt
trong tiÓu thuyÕt cña «ng lµ biÓu hiÖn mét çch ®éc ®¸o, tinh tÕ, thÕ giíi
t©m hån cña con ngêi NhËt B¶n sau chiÕn tranh.
1.1. Nçi c« ®¬n trong bi kÞch tinh thÇn
“C« ®¬n” theo Tõ ®iÓn tiÕng VÞªt lµ “ChØ cã mét m×nh, kh«ng n-
¬ng tùa vµo ®©u ®îc”, nã võa lµ mét ph¹m trï triÕt häc, võa lµ mét ph¹m trï
mü häc g¾n víi b¶n chÊt con ngêi. Con ngêi kh«ng chØ c« ®¬n khi cã mét
m×nh, nã c« ®¬n ngay c¶ khi cã ngêi yªu bªn c¹nh, c« ®¬n ngay c¶ nh÷ng khi
ë bªn c¹nh nh÷ng ngêi th©n yªu, yªu th¬ng. Trong lÞch sö v¨n häc, con ngêi c«
®¬n ®· xuÊt hiÖn ngay tõ s¸ng t¸c d©n gian. Kh¸t väng ®îc c¶m th«ng, chia
sÎ, kh¸t väng ®îc ngêi kh¸c hiÓu m×nh lµ kh¸t väng mu«n thuë cña con ngêi.
Khi kh¸t väng Êy kh«ng ®îc ®¸p øng, tÊt yÕu sÏ n¶y sinh c¶m gi¸c c« ®¬n. ë
mçi thêi ®¹i kh¸c nhau, con ngêi gÆp ph¶i nçi c« ®¬n kh¸c nhau do chÞu sù
chi phèi cña hoµn c¶nh x· héi vµ çc chuÈn mùc kh¸c nhau. Trong x· héi
hiÖn ®¹i, c« ®¬n trë thµnh vÊn ®Ò nhøc nhèi vµ phæ biÕn cña con ngêi. Nã
®· in vµo trang v¨n cña kh«ng biÕt bao nhiªu t¸c gi¶: G.Marqued, Kaffka.
§Õn víi tiÓu thuyÕt cña Y.Kawabata th× t×nh tr¹ng nh÷ng con ngêi l©m vµo
nçi c« ®¬n trong bi kÞch tinh thÇn ®· ®îc «ng khai th¸c rÊt s©u s¾c. ¤ng ®·
thÊu hiÓu cho nh÷ng nçi ®au cña hä víi mét th¸i ®é c¶m th«ng, chia sÎ.
NghÖ thuËt theo quan niÖm cña Y.Kawabata, chÝnh lµ ®¹t tíi sù hµi
hßa cao ®é gi÷a néi t©m vµ ngo¹i giíi. Nhµ v¨n lu«n ®au ®¸u nh÷ng suy
nghÜ vÒ cuéc sèng, vÒ b¶n chÊt mèi quan hÖ gi÷a ngêi vµ ngêi, b¶n chÊt
cña t×nh yªu, ®iÒu g× lµm nªn nh÷ng sè phËn bi kÞch. T¸c phÈm cña «ng cã
mét dßng m¹ch ngÇm kÝn ®¸o, chuyÓn t¶i nh÷ng xung ®ét gi÷a truyÒn
thèng vµ hiÖn ®¹i, gi÷a çi cßn vµ çi mÊt. Víi «ng, cã mét sù s¸ng t¹o cßn
quan träng h¬n, ®ã lµ sù ph©n tÝch t©m lÝ ngµy mét hoµn chØnh, nh÷ng
g× con ngêi thÓ hiÖn trong ®êi sèng tinh thÇn. Çc nh©n vËt trong tiÓu
12
thuyÕt cña Y.Kawabata thêng ®¾m ch×m trong nh÷ng tr¹ng th¸i d»n vÆt,
®ín ®au cña tinh thÇn, mçi ngêi mét d¸ng vÎ, mét hoµn c¶nh kh¸c nhau.
NhËt ký tuæi 16 (xuÊt b¶n n¨m 1925), t¸c phÈm ®Çu tay cña
Y.Kawabata ®äng l¹i Ên tîng cña mét cËu thanh niªn tríc nh÷ng çi chÕt cña
ngêi th©n. Nh÷ng ngµy cuèi cïng khèn khæ cña mét ngêi giµ ®au yÕu mï
lßa, cuéc sèng c« ®éc cña mét thiÕu niªn nhá bÐ, téi nghiÖp ®èi diÖn víi
sinh ly tö biÖt lµ nh÷ng ph¸c th¶o ®Çu tiªn ¸m ¶nh vÒ mét nçi buån ®au
nh©n thÕ. Vò n÷ Izu l¹i mang ®Õn mét kh«ng khÝ kh¸c. Dï t¸c phÈm cã mét
vÎ t¬i m¸t, tinh khiÕt trong ngÇn nh “con suèi trµn ®Çy níc sau trËn ma ãng
¸nh díi mÆt trêi vµo ngµy mïa thu trong veo cña xø Izu” nhng ngêi ®äc
kh«ng ngít hoµi nghi vÒ sù trinh b¹ch vµ niÒm c« ®¬n ph¶i ch¨ng lu«n song
hµnh?
Xø tuyÕt lµ tiÕng kªu bi th¬ng vÒ t×nh yªu vµ sù ®¬n ®éc, ®¸nh thøc
nh¾c nhë con ngêi ta vÒ nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc cña cuéc sèng. Komako,
nh©n vËt n÷ trong tiÓu thuyÕt ®em lßng yªu say ®¾m mét chµng du kh¸ch.
T×nh yªu cña c« mang vÎ ®Ñp trong s¸ng vµ thanh tao. Râ rµng, c« biÕt
nh÷ng du kh¸ch tíi ®©y chØ lµ ®Ó nghØ ng¬i, th gi·n vµi ngµy råi l¹i ®i nh-
ng c« ®· kh«ng cìng l¹i ®îc lßng m×nh. Lóc nµy, tr¸i tim Komako ®ang ®Ëp
nh÷ng nhÞp ®Ëp thæn thøc, c« kh«ng thÓ dÊu giÕm t×nh c¶m cña m×nh, c«
yªu m·nh liÖt vµ khao kh¸t ®îc yªu ch¸y báng: “Víi em - c« th× thÇm, em
kh«ng hèi tiÕc g×. Ch¼ng bao giê em hèi tiÕc g×” [34, 253]. ChÊp nhËn mäi
®au khæ vµ hi sinh ®Ó ®Õn víi t×nh yªu, nhng Komako l¹i bÞ d»n vÆt, khæ
së khi biÕt r»ng t×nh yªu cña c« kh«ng cã t¬ng lai, c« ch¼ng thÓ g¾n bã suèt
®êi víi ngêi t×nh ®îc: “Nhng em ®©u ph¶i lµ mét ngêi ®µn bµ nh thÕ... mét
cuéc phiªu lu kh«ng ngµy mai... vµ kh«ng thÓ l©u dµi... chÝnh anh nãi víi
em nh vËy, ®óng kh«ng?” [34, 253]. Mét ®iÒu bÊt h¹nh lµ mèi t×nh tha
thiÕt vµ ch©n thµnh cña Komako l¹i kh«ng ®îc Shimamura ®¸p l¹i ®óng
mùc, cho dï gi÷a hä còng cã nh÷ng lóc yªu nhau nång nµn. §èi víi Shimamura
mèi t×nh ®ã chØ lµ “t×nh yªu qua ®êng”. Khi ®ang ë bªn c«, anh còng cã
13
gi©y phót ®am mª ch¸y báng, vËy mµ khi xa c«, h×nh bãng, giäng nãi bçng
chèc trë nªn mê nh¹t, c« ®· biÕn mÊt khái trÝ nhí cña anh, kh«ng ®Ó l¹i mét
çi g× ®Ó anh cã thÕ nÝu gi÷. V× thÕ mµ Komako lu«n sèng trong ¶o väng,
thêng bÞ dµy vß trong ý nghÜ kh«ng biÕt Shimamura cã thùc sù yªu m×nh
hay kh«ng. Komako lu«n bÞ gi»ng xÐ gi÷a t×nh yªu vµ nçi xa çch, gi÷a kh¸t
väng vµ tuyÖt väng. T×nh yªu cña nh÷ng c« g¸i Geisha vÉn mong manh nh
chÝnh th©n phËn hä.
Cè ®« ®a ®Õn sù suy ngÉm vÒ th©n phËn cña nh÷ng c« g¸i song
sinh. H×nh ¶nh Nakio vµ Chieco bïi ngïi chia tay nhau trong mét s¸ng tinh
m¬ lóc tuyÕt ®ang tan dÇn, khi Cè ®« cßn ch×m trong giÊc ngñ lµ nçi buån
®au ng©n vang ªm dÞu trªn sè phËn cña con ngêi. C¶m nhËn cña
Y.Kawabata vÒ nçi c« ®¬n cña con ngêi trong t¸c phÈm Ngêi ®Ñp say ngñ
lµ c¶m nhËn ®i tõ nçi c« ®¬n cña thêi ®¹i, nçi c« ®¬n d©n téc vµ nçi niÒm
s©u kÝn cña b¶n th©n nhµ v¨n. Ngêi ®Ñp trong t¸c phÈm cña Y.Kawabata
lµ ngêi ®Ñp say ngñ do sù x« d¹t cña ®êi sèng, cña hoµn c¶nh. Çc c« trë
thµnh nh÷ng “bóp bª sèng v¾ng ý thøc”. Nçi c« ®¬n bao trïm lªn nh©n vËt
tõ trong câi v« thøc kÐo dµi ®Õn tr¹ng th¸i tØnh thøc, tõ kh«ng gian ®Þa lý
“ng«i nhµ” ®Õn kh«ng gian t©m tr¹ng. T©m tr¹ng cña Eguchi lµ t©m tr¹ng
cña mét con ngêi lu«n chÊt chøa rÊt nhiÒu nh÷ng nçi niÒm cÇn gi¶i táa nhng
bña v©y xung quanh l¹i lµ im lÆng hoÆc lµ nh÷ng th¸i cùc ®èi lËp, kh«ng
thÓ dung hßa: lµ tuæi trÎ, lµ søc sèng, lµ tuæi thanh xu©n kh«ng bao giê trë
l¹i. Eguchi cµng kh¸t khao, cµng nç lùc giao tiÕp th× l¹i cµng c¶m thÊy c«
®¬n tuyÖt väng vµ trèng rçng ë ngay hiÖn t¹i. §ã lµ h×nh ¶nh cña nh÷ng ng-
êi ®· ë “nöa kia cña cuéc ®êi” nhng vÉn kh«ng ngõng kh¸t khao t×m kiÕm
sù chia sÎ, vµ ®i hÕt cuéc hµnh tr×nh vÉn chØ gÆp l¹i bãng m×nh.
Còng viÕt thµnh c«ng vÒ nçi c« ®¬n, thËm chÝ thµnh c«ng h¬n c¶
Ngêi ®Ñp say ngñ, nhng nçi c« ®¬n cña nh©n vËt Singo trong tiÓu thuyÕt
TiÕng rÒn cña nói tríc ®ã l¹i mang mét ©m hëng kh¸c. §ã lµ nçi c« ®¬n cña
con ngêi l¹c lâng, lÎ loi ngay gi÷a nh÷ng ngêi trong gia ®×nh th©n yªu, ngay
14
bªn c¹nh ngêi cã thÓ hiÓu, ®ång c¶m vµ chia sÎ (C« con d©u). Cßn nh©n vËt
Eguchi trong tiÓu thuyÕt Ngêi ®Ñp say ngñ l¹i mang nçi c« ®¬n cña mét ng-
êi kh«ng thÓ nµo t×m ®îc ngêi an ñi, sÎ chia trong cuéc ®êi. ChÝnh v× vËy,
t×nh thÕ cña «ng giµ Singo tuy mang nhiÒu ¸m ¶nh nhng nã l¹i kh«ng chÊt
chøa tÝnh bi kÞch cao nh víi nh©n vËt Eguchi. NÕu çc ngêi ®Ñp say ngñ
t×m thÊy sù c« ®¬n trong câi v« thøc th× Eguchi mang nçi c« ®¬n cña mét
con ngêi kh«ng thÓ nµo dung hßa víi hiÖn t¹i. Do vËy nÕu c« ®¬n lµm cho
çc c« g¸i trë thµnh nh÷ng “th¸nh n÷” trong tr¾ng, trinh nguyªn th× l¹i lµm
nçi bËt lªn ë nh©n vËt Eguchi t×nh thÕ bi kÞch cña con ngêi hiÖn ®¹i. ë thÕ
giíi nµo, Eguchi còng kh«ng thÓ hßa hîp, còng ®ín ®au. ¤ng tù giam h·m
trong thÕ giíi néi t©m ®Çy phøc t¹p cña chÝnh m×nh: “mét nçi c« ®¬n buån
b· trµo lªn. Nhng h¬n c¶ nçi c« ®¬n hay nçi buån hay nçi buån rÇu ®ã chÝnh
lµ nçi c« chiÕc tuyÖt väng cña tuæi giµ nh ®· ®«ng l¹nh h¼n trong «ng [10,
399]. Nçi c« ®¬n tuyÖt väng Êy ®Èy Eguchi vµo mét t×nh thÕ mang tÝnh
bi kÞch. Cè g¾ng tho¸t khái t×nh thÕ bi kÞch b»ng çch t×m sù giao tiÕp víi
thÓ giíi bªn ngoµi nhng v« väng.
B¶n th©n Y.Kawabata sinh ra trªn ®êi ®· mang trong lßng mét nçi ¸m
¶nh cña sù c« ®¬n. Nh÷ng ngêi th©n yªu nhÊt lÇn lît ra ®i. Ba tuæi cha bÞ
bÖnh lao chÕt, mét n¨m sau mÑ còng m¾c bÖnh råi qua ®êi. Bèn tuæi cËu
quÊn vµnh kh¨n tr¾ng theo chÞ g¸i vÒ sèng víi «ng bµ, råi chÞ vµ bµ còng
rêi xa. Mêi s¸u tuæi, ngêi «ng bá cËu, ®Ó l¹i trong tim mét nçi ®au th¬ng
phiÒn muén, mét vÕt th¬ng lßng kh«ng dÔ hµn g¾n. Nhng chÝnh trong c«
®¬n con ngêi míi tù ý thøc vÒ m×nh, ý thc vÒ sù tån t¹i cña b¶n th©n m×nh
®èi víi cuéc ®êi vµ ®èi víi t×nh yªu. Con ngêi mu«n thuë vÉn lµ nh÷ng hiÖn
th©n c« ®¬n trong hµnh tr×nh t×m kiÕm t×nh yªu vµ h¹nh phóc. ThÕ giíi
nh©n vËt cña Y.Kawabata lµ mét thÕ giíi cña sù c« ®¬n, t×nh yªu th× nhiÒu
vµ m·nh liÖt nhng cha bao giê tho¸t ra khái c¶nh ngé cña sù c« ®¬n. Sù t¬ng
ph¶n gi÷a t×nh yªu vµ sù c« ®¬n lµ vÊn ®Ò ¸m ¶nh trong nh÷ng s¸ng t¸c cña
Y.Kawabata nãi chung vµ trong TiÕng rÒn cña nói nãi riªng. C¶m nhËn vÒ
15
sù mªnh m«ng cña kh«ng gian, v« tËn cña thêi gian vµ sù h÷u h¹n cña ®êi
nguêi. Nçi kh¸t khao m·nh liÖt ®îc trÎ m·i, ®îc trêng tån víi n¨m th¸ng thêi
gian ®· t¹o nªn mét sù c« ®¬n trong t©m hån Singo. Dêng nh ®ã lµ c¶m gi¸c
thêng trùc vµ th¼m s©u nhÊt ngù trÞ vÜnh cöu trong t©m hån «ng ë çi ng-
ìng cöa s¸u m¬i hai n¨m cuéc ®êi.
ChÝnh nçi c« ®¬n trong thùc t¹i ®· khiÕn cho Singo lu«n sèng trong
xóc c¶m nuèi tiÕc qu¸ khø, nhng trong çc dßng ch¶y cña qu¸ khø Êy, Singo
vÉn lµ mét b¶n thÓ cña sù c« ®¬n, c« ®¬n trong t×nh yªu. Yªu tha thiÕt ngêi
chÞ g¸i xinh ®Ñp cña Yaxuco nhng dêng nh ®ã lµ t×nh yªu tõ phÝa «ng mµ
th«i. Ngêi chÞ g¸i xinh ®Ñp, dÞu dµng v½n cø lÆng lÏ ®i bªn cuéc ®êi «ng
vµ m·i m·i Singo chØ cã thÓ ng¾m nh×n tõ trong t©m tëng, tõ trong íc väng
thÇm kÝn cña riªng m×nh. Mét sù c« ®¬n ®Õn tuyÖt väng, n·o nÒ. §Ó råi,
khi ngêi chÞ g¸i mÊt th× Singo ®· lÊy ngêi em g¸i nh ®Ó bï ®¾p çi kho¶ng
trèng v« h×nh trong t©m hån «ng, nhng cµng bï d¾p l¹i cµng trèng v¾ng
h¬n. Cho nªn m·i suèt cuéc ®êi, Singo vÉn lu«n mang trong m×nh mét ®Þnh
mÖnh c« ®¬n, lang thang gi÷a thÕ giíi t×nh yªu vµ tuæi trÎ ®Ó ao íc mét b¶n
thÓ vÜnh cöu trêng tån. T×nh yªu mµ «ng dµnh cho Kikuco trong thùc t¹i
chÝnh lµ mét cøu çnh cho t©m hån «ng trong nh÷ng n¨m th¸ng tuæi giµ víi
môc ®Ých gi¶m nhÑ g¸nh c« ®¬n nÆng trÜu ngù trÞ trong «ng suèt c¶ cuéc
®êi. Nhng còng gièng nh ngêi chÞ g¸i Yaxuco, Singo chØ cã thÓ híng ®Õn
Kikuco tõ trong m¬ íc, bëi «ng sÏ kh«ng thÓ lµm xao ®éng çi mÆt níc hå
thu vèn ®· yªn b×nh, trong trÎo trong t©m hån Kikuco. Nçi c« ®¬n do ®ã
v½n ngù trÞ n¬i «ng.
Sù c« ®¬n trong t×nh yªu cßn thÓ hiÖn râ ë h×nh ¶nh c« con d©u
Kikuco. Lµ mét ngêi vî tèt, yªu th¬ng chång nhng dêng nh trong cuéc h«n
nh©n nµy, Kikuco lµ mét ngêi c« ®¬n. Míi lÊy nhau cha ®Çy hai n¨m mµ
Suychi ®· cã nh©n t×nh. Vµ Kikuco chØ biÕt lÆng lÏ «m trong lßng nçi
®au ®ã, chØ biÕt mét m×nh m×nh víi nçi c« ®¬n x©m chiÕm. ChÝnh
Kikuco ®· thõa nhËn víi Singo: “kh«ng biÕt ba cã tëng tîng ®îc con thÊy c«
16
®¬n thÕ nµo khi ph¶i chê ®îi anh Êy hay kh«ng... h¼n lµ con sÏ thÊy c«
®¬n ghª gím, buån vµ sî h·i” [34, 91]
Dêng nh víi c«, Singo kh«ng chØ lµ mét ngêi bè mµ cßn lµ mét ngêi
b¹n, vµ h¬n c¶ ngêi b¹n, cã thÓ khiÕn cho t©m hån c« c¶m thÊy nhÑ nhµng
vµ ®ì trèng v¾ng h¬n khi biÕt t×nh yªu cña m×nh bÞ ph¶n béi. C« ®· kiÒm
chÕ sù ghen tu«ng khi Suychi ngo¹i t×nh. Sù tµn nhÉn vµ ®åi b¹i cña chång
®· khiÕn c« ®i ®Õn mét quyÕt ®Þnh thiÕu s¸ng suèt: ph¸ thai. Vµ chÝnh
sù ph¶n kh¸ng nµy l¹i cµng lµm c« trë nªn c« ®¬n h¬n béi lÇn trong thÕ giíi
thùc t¹i. C« ®· ph¶i trèn tr¸nh nçi c« ®¬n ®ã b»ng çch vÒ nhµ mÑ ®Î mét
thêi gian. §Ó råi khi quay l¹i, c« cµng muèn g¾n bã víi Suychi “Dêng nh c«
cÇu xin sù tha thø cho mét téi lçi nµo ®ã, dêng nh c« ®ang ra søc ch÷a lµnh
vÕt th¬ng” [34, 153]. Nhng liÖu vÕt th¬ng cña nçi c« ®¬n Êy cã bao giê
lµnh lÆn ®îc kh«ng? Çi kho¶ng çch v« h×nh gi÷a Suychi vµ Kikuco liÖu
cã hµn g¾n ®îc b»ng mét t×nh yªu c« ®¬n ®Õn nhêng vËy. C¶ Singo vµ
Kikuco ®Òu c« ®¬n trong cuéc ®êi vµ t×nh yªu. Ngay c¶ Yaku« còng thËt
sù c« ®¬n khi yªu ngêi anh rÓ. Yaku« ®· tËn tôy ch¨m sãc anh vµ çc ch¸u
khi chÞ g¸i qua ®êi nhng anh rÓ kh«ng hÒ nhËn thÊy t×nh c¶m thùc sù cña
bµ, xem bµ ch¼ng kh¸c g× mét con ë tËn tôy. Mét t×nh yªu kh«ng ®îc ®Òn
®¸p, ®Ó cuèi cïng chØ cßn l¹i duy nhÊt mét nçi c« ®¬n trong bi kÞch tinh
thÇn. Ngo¹i t×nh víi Suychi vµ cã con víi anh ta nhng thùc sù c« ®©u cã t×nh
yªu. Dêng nh chÝnh chiÕn tranh ®· cíp ®i c¶ t×nh yªu vµ h¹nh phóc khi
chång c« hi sinh ngoµi mÆt trËn. §Ó c« vÉn sèng trong mét nçi c« ®¬n trµn
ngËp. C« ®· bá Suychi vÒ mét lµng quª hÎo l¸nh ®Ó ©m thÇm sinh con
trong nçi c« ®¬n bao trïm.
Nh©n vËt cña Y.Kawabata trong TiÕng rÒn cña nói ®îc bao phñ lªn
bëi mét mµn s¬ng mê ¶o cña t×nh yªu vµ nçi c« ®¬n. Sù t¬ng ph¶n gi÷a hai
tr¹ng th¸i t×nh c¶m nµy trë nªn thËt nhøc nhèi. §Ó trong c« ®¬n hä nhËn ra
t×nh yªu cña chÝnh m×nh vµ ®Ó trong c« ®¬n hä còng c¶m thÊu ®îc nçi c«
®¬n cña cuéc ®êi. X©y dùng çc nh©n vËt trong sù t¬ng ph¶n, Kawabata ®·
17
lµm bËt næi ®îc c¶m xóc ®Çy chÊt nh©n v¨n cña con ngêi trong kho¶ng
kh¾c nhËn ra gi¸ trÞ cña chÝnh m×nh trong sù c« ®¬n.
Nh vËy, trong hÇu hÕt çc s¸ng t¸c cña m×nh, Y.Kawabata thiªn vÒ
nghiªn cøu sù th¨ng hoa cña nh÷ng c¶m gi¸c vµ t©m lý nh©n vËt. Mçi nh©n
vËt cña «ng ®Òu cã nh÷ng tr¹ng th¸i bi c¶m, nh÷ng nÐt sè phËn bi kÞch, nçi
c« ®¬n trong bi kÞch tinh thÇn. MÆc dï cha thËt sù s©u s¾c trong viÖc ph¸t
hiÖn ra nguyªn nh©n, nguån gèc x· héi g©y nªn nh÷ng sè phËn bi th¶m Êy,
t¸c gi¶ vÉn thµnh c«ng trong viÖc lËt xíi ra nh÷ng khÝa c¹nh “®¹o lý” trong
çc h×nh tîng nghÖ thuËt.
18
1.2. ¸m ¶nh vÒ tuæi giµ vµ çi chÕt
Theo triÕt häc PhËt gi¸o, v¹n vËt ®Òu vËn hµnh theo quy luËt sinh -
tö. Con ngêi còng vËy. §ã lµ vßng xo¸y kh«ng thÓ cìng l¹i. Nhng kh«ng cìng
l¹i ®îc mµ ngêi ta vÉn sî, vÉn cè lÈn tr¸nh nã. T©m lý ham sèng sî chÕt lµ
t©m lÝ phæ biÕn ë nh÷ng ngêi b×nh thêng. Hä ®Êu tranh víi lìi h¸i tö thÇn,
®Êu tranh víi “l·o”, víi “bÖnh” ®Ó giµnh l¹i phÇn th¾ng cho m×nh. V×
vËy, thêi kú “l·o” vµ “bÖnh” cã lÏ lµ thêi kú hÕt søc gay go trong cuéc ®êi
mçi con ngêi. Tuæi thanh niªn hä ®· cã biÕt bao nhiªu ®iÒu, lµm ®îc biÕt
bao ®iÒu thÕ mµ tuæi giµ ®Õn tíc ®i cña hä søc lùc ®ång nghÜa víi tíc ®i
cña hä tÊt c¶. Lµm sao cã thÓ chÊp nhËn hiÖn thùc phi lý nµy? Nh÷ng ngêi
giµ trong t¸c phÈm cña Y.Kawabata kh«ng chÊp nhËn, nhng hä còng kh«ng
®ñ dòng c¶m ®Ó trë thµnh mét con ngêi vÉn cã thÓ m¬ nh÷ng giÊc m¬ sinh
tö sau cuéc ®Êu tranh kÐo dµi nh «ng giµ trong ¤ng giµ vµ biÓn c¶ cña
Hªmingu©y. Hä lÆng lÏ thu m×nh l¹i víi nh÷ng ®au ®ín thêng nhËt. Lóc
viÕt Ngêi ®Ñp say ngñ vµ TiÕng rÒn cña nói, Y.Kawabata còng xÊp xØ
tuæi cña nh©n vËt. Ph¶i ch¨ng, ®ã cã còng lµ mèi liªn hÖ ®Ó chóng ta cã
thÓ suy nghÜ: nçi ®au, sù d»n vÆt, sù chèng l¹i tuæi giµ mét çch v« väng
cña çc nh©n vËt trong çc s¸ng t¸c trªn còng lµ nçi ®au, sù d»n vÆt, nhøc
nhèi cña nhµ v¨n. Nçi ®au Êy trë thµnh sù ¸m ¶nh ®Õn møc nã väng tõ t¸c
phÈm nµy sang t¸c phÈm kh¸c vµ cã thÓ lµ mét trong nhiÒu nguyªn nh©n
dÉn ®Õn çi chÕt bÝ Èn cña nhµ v¨n. MÆt kh¸c, mét trong nh÷ng t©m tr¹ng
thêng trùc cña con ngêi sau chiÕn tranh lµ nçi bÊt an, lo l¾ng cho cuéc sèng
vçn dÜ ch«ng chªnh vµ qu¸ ®çi mong manh cña m×nh. Çi chÕt trë thµnh
mét ¸m ¶nh mang tÝnh thêng trùc, dai d¼ng víi tÊt c¶ mäi líp ngêi hËu
chiÕn. NhËn thøc çi chÕt kh«ng chØ lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña ®êi sèng mçi
con ngêi mµ cßn cã thÓ x¶y ra, ®e däa m¹ng sèng cña con ngêi lóc nµo,
kh«ng b¸o tríc nªn con ngêi n¶y sinh mét tr¹ng th¸i lo l¾ng, sî h·i, lu«n c¨ng
th¼ng ®Ó ®ãn ®îi çi chÕt. Tõ nçi sî chÕt thêng trùc nµy, con ngêi ®· biÕn
19
cuéc sèng thµnh nh÷ng chuçi ngµy liªn tôc, bÊt an, lo ©u vµ c¨ng th¼ng tr íc
bÊt kú mét ®éng th¸i nhá nµo cña cuéc sèng.
Trong s¸ng t¸c cña Y.Kawabata, nh©n vËt còng thêng trùc nçi lo ©u,
¸m ¶nh, day døt kh«n ngu«i vÒ tuæi giµ vµ çi chÕt. ChØ trong cïng mét t¸c
phÈm nhng ®· liªn tôc diÔn ra hai çi chÕt: nÕu çi chÕt cña anh con trai bµ
gi¸o d¹y nh¹c diÔn ra tõ tõ vµ ®îc b¸o tríc th× çi chÕt cña ngêi yªu anh,
Yoko, l¹i d÷ déi, bÊt ngê nh vËt hiÕn tÕ trong çc lÔ héi cæ xa. Yoko chÕt
trong ®¸m löa v× cøu mét ®øa trÎ. Vµ nçi ®au chia c¾t ®· ®Õn khi: “mét
tiÕng kªu d÷ déi lªn trong ®¸m ®«ng khiÕn mäi con m¾t ®Òu ®æ ®Õn
th©n h×nh mét ngêi ®µn bµ võa l¨n xuèng ®¸m löa hång” [34, 384]. §ã
chÝnh lµ Yoko - mét c« g¸i cña miÒn xø tuyÕt: “trong kho¶nh kh¨c cña gi©y
®ång hå, çi th©n h×nh r¬i xuèng ®· sâng xoµi xuèng ®Êt”. Nã g©y ra mét
sù ng¹c nhiªn “mäi con m¾t ®· nh×n thÊy, ®· lu gi÷ chi tiÕt trît ng·” [34,
384]. Th©n h×nh cña ngêi ®µn bµ Êy cã t¸c ®éng lín: “thêi gian nh nhng l¹i
tríc ®éng th¸i kú côc vÏ tõ çi th©n h×nh l¹ lïng, bÊt ®éng, gièng nh mét h×nh
ngêi cña trß rèi ®ang lîn lê trong kho¶ng kh«ng. Ngêi ®µn bµ xÊu sè Êy mª
man, ai còng thÊy” [34, 384]. Hai çi chÕt kh¸c nhau vÒ biÓu hiÖn nhng nçi
sî h·i mµ chóng ®em l¹i th× l¹i gièng nhau.
Trong Ngµn çnh h¹c, çi chÕt liªn tôc cña mÑ con bµ Ota gîi ¸m ¶nh
kh«n ngu«i trong ngêi ®äc. Çi chÕt ®îc nèi tiÕp gi÷a hä còng gièng nh çch
hä ®· cïng nhau chia sÎ mèi t×nh trÇm lu©n víi cha con Kikuji. Yªu vµ chÕt
sãng ®«i víi nhau, thËm chÝ lµ hÖ qu¶ cña nhau: v× yªu mµ chÕt, trong çi
chÕt Èn dÊu t×nh yªu. §Æc biÖt, nçi c« ®¬n, ¸m ¶nh çi chÕt ®îc thÓ hiÖn
thËt sù tËp trung trong tiÓu thuyÕt TiÕng rÒn cña nói. Tuæi 62, ®èi víi
Singo lµ tuæi giµ cã nhiÒu ®iÒu ®¸ng sî vµ phiÒn to¸i. ¤ng rÊt hay quªn nªn
cÇn cã nh÷ng ngêi nh¾c nhë, ë c¬ quan lµ Suychi vµ vÒ nhµ th× Yaxuk« vµ
Kikuco thùc hiÖn nhiÖm vô ®ã. Më ®Çu c©u chuyÖn lµ h×nh ¶nh Singo
loay hoay nhí m·i vÒ c« ngêi lµm ®· ë trong nhµ ®Õn nöa n¨m vµ míi ra ®i
çch ®©y 5 ngµy. C¶ çi lóc tù dng Singo kh«ng thÓ nµo nhí næi çch th¾t
20
Caravat nh thÕ nµo lµ nh÷ng dÊu hiÖu vÒ sù lÈn thÈn cña tuæi giµ khiÕn
Singo c¨ng th¼ng ®Õn møc trong c¶m nhËn cña «ng ®Çu ãc chØ muèn næ
tung ra. Tuæi giµ nh mét cç m¸y rÖu r· mµ Singo chØ muèm th¸o ra ®Ó
®em ®i lau chïi vµ söa ch÷a ®Ó ®îc hoµn h¶o, hµi hßa nh nh÷ng “b«ng hoa
híng d¬ng” kia. ¤ng sî tuæi giµ ®Õn nçi “çi c¶m gi¸c ®éng ch¹m víi da thÞt
giµ nua cña Yaxuk« lµm «ng thÊy ghª ghª” [34, 10]. Nghe thÊy tiÕng rÒn
cña nói, «ng còng thÊy sî. Trong t¸c phÈm, «ng giµ Singo lu«n c¶m gi¸c thÊy
çi chÕt ®· hiÖn h÷u, lóc xa, lóc gÇn, ngµy cµng trë nªn gÇn gòi h¬n trong
t©m trÝ: “sau ®ã, «ng nghe thÊy tiÕng nói rÒn... nã gièng nh tiÕng giã xa,
nhng cã thÓ vÝ víi tiÕng rÇm rÜ, trÇm vang tõ rÊt s©u trong lßng ®Êt väng
ra. Singo c¶m thÊy nh lµ tiÕng rÒn tõ trong chÝnh b¶n th©n m×nh hoÆc bÞ
ï tai, v× thÕ «ng l¾c ®Çu m¹nh. TiÕng rÒn biÕn mÊt. §Õn lóc Êy Singo míi
c¶m thÊy sî. BiÕt ®©u ®ã ch¼ng lµ dÊu hiÖu mµ thÇn chÕt s¾p gäi «ng”
[34, 11]. Vµ khi Kikuco nh¾c l¹i r»ng ngêi chÞ g¸i cña Yaxuk« tríc khi chÕt
còng tõng nghe thÊy tiÕng nói rÒn th× Singo ®· r¬i vµo mét tr¹ng th¸i hoang
mang thËt sù vÒ çi chÕt ®ang ®Õn gÇn. Nçi sî h·i nµy cña Singo n¶y sinh
bÊt ngê, nã lµ sù bõng ngé cña trÝ tuÖ vµ t©m hån cña con ngêi, bëi v× hä
b¾t ®Çu quan t©m ®Õn çi chÕt còng lµ lóc çi chÕt ®· hiÖn h÷u, ®· ®Õn
rÊt gÇn. Trong khi ®ã, «ng ph¶i chøng kiÕn c¶nh nh÷ng ngêi b¹n giµ cña
«ng ®· lÇn lît ra ®i, «ng ph¶i chøng kiÕn c¶nh hä rêi bá cuéc sèng, råi ph¶i
tiÔn ®a hä vÒ n¬i an nghØ. §iÒu ®ã còng g©y cho «ng mét nçi buån vµ sù
sî h·i. Tãc mçi ngµy l¹i thªm nhiÒu sîi b¹c, dÊu Ên tuæi giµ cø cµng thªm râ
nÐt, Singo nhí ®Õn ngêi b¹n Kitam«t« víi nç lùc bÖnh ho¹n røt bá c¶ tãc b¹c
®Ó hi väng tãc xanh trë l¹i - ®ång nghÜa víi tuæi trÎ sÏ vÜnh cöu, ®Ó hi
väng tho¸t khái sù truy ®uæi cña çi chÕt - cho ta thÊy t×nh thÕ v« väng,
th¶m th¬ng cña nh÷ng ngêi kÒ cËn çi chÕt. ¸m ¶nh ®an xen cïng víi ®êi
thùc, thËm chÝ ®· trë thµnh hiÖn thùc khiÕn «ng giµ kh«ng thÓ kh«ng c¶m
thÊy bÊt an, lo l¾ng cho m×nh sÏ bÞ ®Èy xuèng vùc th¼m bÊt cø lóc nµo.
Kh¸t väng tuæi trÎ h¬n bao giê hÕt ®îc bïng lªn m·nh liÖt trong kho¶nh kh¾c
21
nhËn ra çi thùc t¹i giµ nua, n·o nÒ. C«ng cô ®Ó chèng l¹i tuæi giµ vµ çi
chÕt kh«ng g× kh¸c h¬n lµ tuæi trÎ vµ sù sèng. Tuæi giµ vµ çi chÕt kÒ cËn
tuæi trÎ vµ sù sèng nh hai th¸i cùc t¬ng ph¶n, nhng chÝnh trong sù t¬ng ph¶n
®ã næi lªn mét kh¸t väng m¹nh mÏ.
Trong TiÕng rÒn cña nói, Kawabata cßn thÓ hiÖn nh÷ng ¸m ¶nh vÒ
tuæi giµ vµ çi chÕt khi nh©n vËt Singo ®äc ®îc bµi b¸o ®¨ng c©u chuyÖn
vÒ mét cÆp vî chång giµ bá nhµ ra ®i, vµ «ng ta ®· ®Ó l¹i mét bøc th tr¨n
trèi “chóng t«i kh«ng muèn ®¹t ®Õn çi t×nh tr¹ng ®¸ng ghÐt cña tuæi giµ,
khi mµ ngêi ta chØ cßn sèng ®Õn tõng ngµy vµ bÞ thÕ giíi vµ mäi ngêi quªn
l·ng. Hai chóng t«i kh«ng muèn sèng ®Õn lóc ®ã... Con ngêi ta cÇn ph¶i ra
®i trong lóc cßn ®îc yªu mÕn” [34, 94]. Hµnh ®éng cña hä lµ sù ph¶n kh¸ng
®èi víi tuæi giµ vµ çi chÕt. Hä kh«ng muèn chÊp nhËn thùc t¹i ®ã vµ ®· ra
®i víi mong muèn: “®îc nhí ®Õn trong kÝ øc cña çc ch¸u nh mét ngêi «ng
vµ mét ngêi bµ néi tèt” [34, 95]. Singo sî tuæi giµ vµ ®ã lµ mét nçi sî ¸m ¶nh.
Khi c¹o r©u b»ng chiÕc m¸y Kikuco mua cho, nh÷ng sîi r©u rít ®Çy xuèng
®Çu gèi «ng, vµ “nh×n kü vµo sîi r©u, «ng thÊy chóng toµn lµ sîi b¹c. B»ng
mét ®éng t¸c ®ét ngét, Singo phñi s¹ch ®¸m r©u khái quÇn m×nh” [34,
148] . Singo kh«ng muèn nh×n thÊy nh÷ng sîi r©u b¹c Êy v× ®ã lµ dÊu hiÖu
râ rµng nhÊt cña tuæi giµ ®ang ngù trÞ, mét thùc tÕ hÕt søc phò phµng.
ChÝnh v× vËy kh«ng muèn chÊp nhËn thùc t¹i giµ nua, hÐo tµn mµ Singo
lu«n m¬ vÒ qu¸ khø, m¬ vÒ nh÷ng th¸ng ngµy ®Ñp ®Ï ®· qua. Çi ®Ñp cña
thêi thanh xu©n ®èi víi thùc t¹i b©y giê chØ cßn lµ mét niÒm hoµi väng
khiÕn cho Singo cµng khao kh¸t nã, cµng muèn n¾m gi÷ nã. Nh×n nh÷ng
mÆt n¹ N«, «ng còng thÊy: “mét t tëng ®Ñp ®Ï nµo ®ã, dêng nh lµ tuæi th¬
vÜnh viÔn th× ph¶i”. M¬ vÒ ngêi chÞm g¸i xinh ®Ñp cña Yaxuco chÝnh lµ
Singo ®ang trë vÒ víi çi thêi ®Ñp nhÊt. Dêng nh kh«ng lóc nµo Singo
kh«ng nhí ®Õn h×nh bãng cña mét ngêi con g¸i ®· theo «ng suèt c¶ cuéc ®êi
dï cho ngêi con g¸i Êy ®· chÕt lóc cßn rÊt trÎ. Mét mµn s¬ng mê ¶o cña ký
22
øc lu«n hiÖn vÒ trong t©m tëng vµ lµm nhãi thªm çi íc muèn ®îc trë l¹i cña
qu¸ khø dÉu chØ lµ ®Ó: “lao vµo trong çnh tay ngêi Êy” [34, 132]
NÕu nh cã mét sù thèng nhÊt gi÷a tiªu thuyÕt Ngêi ®Ñp say ngñ víi
TiÕng rÒn cña nói th× trong hµnh tr×nh tõ Singo ®Õn Eguchi, nçi sî h·i ®ã
®· chuyÓn thµnh nçi bÊt an, mét tr¹ng th¸i lo ©u, phÊp pháng thêng trùc,
xuÊt ph¸t tõ c¶ nh÷ng ®iÒu lo ©u m¬ hå, phi lý, kh«ng hÒ cã thùc. Nh×n
nhËn cuéc sèng trong tr¹ng th¸i ®e däa Èn tµng dï trong tõng ®éng th¸i, tõng
sù vËt nhá nhÊt. Ngay tõ ®Çu c©u chuyÖn nçi sî h·i bÊt an cña Eguchi ®·
b¾t ®Çu xuÊt hiÖn khi theo dâi ®éng t¸c më cöa phßng cña mô chñ nhµ trä:
“Mô chñ dïng tay tr¸i. Eguchi nh×n mô chñ nÝn thë dï ®éng t¸c dïng tay tr¸i
më cöa phßng nã ch¼ng cã ®iÒu g× ®¸ng chó ý” [34,391]. DÉu vÉn ý thøc
®îc ®iÒu nµy lµ b×nh thêng nhng Eguchi v½n kh«ng khái c¶m thÊy håi hép
lo l¾ng, ngoµi ra Eguchi cßn c¶m thÊy sî c¶ nh÷ng vËt v« tri v« gi¸c, kh«ng
thÓ lµm h¹i ®ùoc ai: “Ch¾c ch¾n v× kh«ng ph¶i v× con chim nµy mµ «ng
c¶m thÊy bÊt an. §ã chØ lµ mét h×nh thªu vông vÒ. Nhng nçi bÊt an dÝnh
liÒn víi tÊm lng ngêi ®µn bµ th× nã l¹i n¨m ngay n¬i con chim” [34,391].
Nçi sî h·i bÊt an ®Õn ®©y ®· kh«ng thÓ c¾t nghÜa lý gi¶i. ChÝnh v× vËy
®¾m ch×m trong nçi sî h·i nµy nªn Eguchi míi nh×n nhËn cuéc ®êi theo h-
íng hoµi nghi, lu«n thÊy nh÷ng nguyªn nh©n ®e däa Èn tµng.
Tríc hÕt, viÖc ®Õn ng«i nhµ ngêi ®Ñp ngñ mª ®· cho thÊy râ t©m
tr¹ng cña Eguchi, Eguchi muèn trèn tr¸nh tuæi giµ b»ng çch lÊy l¹c thó, sù trÎ
trung cña çc c« g¸i ®Ó nh»m l·ng quªn hiÖn thùc ®ang bña v©y m×nh.
Mang theo çi ¸m ¶nh nghiÖt ng· vÒ tuæi giµ Êy ®Õn ®©y bªn nh÷ng ngêi
®Ñp say ngñ, nh÷ng «ng giµ muèn hßa nhËp vµo thÕ giíi cña tuæi thanh
xu©n, lÊy vÎ ®Ñp cña tuæi trÎ mµ lµm kháa lÊp ®i phÇn nµo nçi ®ín ®au
cña m×nh nhng cã ®îc hay kh«ng? Tuy nhiªn, cµng cè t×nh lÈn tr¸nh, tuæi
giµ l¹i cµng trë nªn ghª sî vµ ¸m ¶nh h¬n nhiÒu: “Sù ghª sî tuæi giµ ®Ì nÆng
lªn con ngêi «ng. ¤ng biÕt m×nh ®ang tiÕn gÇn ®Õn çi hoµn c¶nh ¶m ®¹m
buån th¶m cña nh÷ng kh¸ch hµng giµ nua kh¸c. Néi t¹i viÖc «ng t×m ®Õn
23
®©y còng ®· nãi lªn ®îc ®iÒu nµy” [34,395]. Tr¹ng th¸i bi kÞch vµ ®au ®ín
nhÊt cña Eguchi lµ «ng kh«ng hÒ muèn ®èi diÖn trùc tiÕp víi tuæi giµ nhng
råi «ng còng ph¶i chÊp nhËn tuæi giµ ®· ®Õn rÊt gÇn. Nã ®ang x©m lÊn ¨n
mßn dÇn dÇn ®am mª vµ kh¸t väng n¬i «ng. Vµ bëi vËy «ng r¬i vµo t×nh
tr¹ng hoang mang vµ ®au ®ín tét cïng: “ãc tß mß n¬i «ng ch¼ng m¹nh mÏ g×
v× mét nçi buån rÇu ch¸n ng¾t cña tuæi giµ ®· x©m chiÕm câi lßng «ng”
[34,395]. “Cã thÓ mét sè lµo giµ ®· vuèt ve, sê mã kh¾p ngêi nµng. Mét sè
kh¸c th× khãc nøc në th¬ng h¹i cho sè phËn cña b¶n th©n” [34,401]. §au chØ
cµng thªm ®au, xãt xa cµng thªm xãt xa mµ th«i. §Õn ng«i nhµ nµy chØ ®Ó
tháa m·n tÝnh dôc còng cã nhng cßn lµ sù t¹o cho m×nh mét c¬ héi ®Ó trë l¹i
víi cuéc sèng, trë l¹i víi qu·ng thêi gian t¬i ®Ñp mµ m×nh ®· tõng cã. Nhng
cµng ®èi diÖn víi çc ngêi ®Ñp, c¶m nhËn ®îc søc sèng cña tuæi thanh
xu©n nçi sî h·i v× tuæi giµ cµng t¨ng lªn ®ét ngét. Tr¹ng th¸i ®Çy m©u
thuÉn cña Eguchi khi bíc vµo c¨n phßng n¬i ®ang cã mét c« g¸i ®Ñp ®ang
chê s½n ®· béc lç râ ®iÒu nµy. Tr«ng thÊy c«, «ng thÊy m×nh nh “nghÑn
thë” nghÑn thë v× s¾c ®Ñp cua c« nhng “bÊt ngê lín h¬n lµ tuæi trÎ cña c«“
th× ®ång thêi ý thøc vÒ tuæi giµ còng trë vÒ. Cµng h¨m hè, ®am mª th×
Eguchi l¹i cµng ®au ®ín sî h·i khi ph¶i ®èi diÖn víi thùc t¹i. NÕu Eguchi giµ
h¼n th× ch¾c «ng cã thÓ sÏ yªn phËn víi t×nh tr¹ng th¶m h¹i hiÖn cã cña
m×nh. NÕu trÎ trung vµ trµn ®Çy søc sèng, «ng sÏ ch¼ng lo g× nhiÒu mµ
kh«ng mÆc nhiªn tËn hëng ®am mª cña cuéc sèng. §au ®ín vµ trí trªu thay,
®Þnh mÖnh ®· ®Æt Eguchi vµo mét t×nh thÕ kh«ng thÓ hãa gi¶i, kh«ng
thÓ lùa chän bëi sù sù lùa chän nµo còng lµm «ng ®au ®ín hoÆc sÏ nhÊn
ch×m «ng trong ¶o väng triÒn miªn. Tµi n¨ng cña Y.Kawabata ®îc thÓ hiÖn
ë chç «ng ®Æt nh©n vËt Eguchi ë tr¹ng lìng ph©n, chªnh vªnh trªn bê vùc cña
tuæi giµ vµ çi chÕt. ChØ ë trong hoµn c¶nh nµy, nçi sî h·i míi thùc sù hiÖn
h÷u, trë thµnh nçi ¸m ¶nh thêng trùc vµ dai d¼ng. Cã thÓ nãi, song song víi
qu¸ tr×nh sèng l¹i víi tÊt c¶ nh÷ng kØ niÖm qu¸ khø lµ qu¸ tr×nh Eguchi ý
24
thøc ®îc s©u s¾c thùc t¹i giµ nua vµ ®Çy lo ©u cña m×nh. T©m tr¹ng nµy
gîi lªn cho chóng ta thÊy tÝnh bi ®¸t, xãt xa trong sù tån t¹i cña mçi con ngêi.
HÖ qu¶ tÊt yÕu cña tuæi giµ chÝnh lµ çi chÕt. Sî giµ còng cã nghÜa
lµ sî chÕt. ChÕt lµ kÕt côc tÊt yÕu sÏ x¶y ra nhng trong thêi hËu chiÕn, sè
phËn con ngêi thËt bÊp bªnh. Hä kh«ng thÓ nµo lµm chñ cuéc sèng cña
chÝnh m×nh. V× vËy, con ngêi lu«n lo sî çi chÕt sÏ x¶y ®Õn bÊt cø lóc
nµo. Nçi sî çi chÕt cµng trë nªn thêng trùc vµ ®Çy ¸m ¶nh trong t©m trÝ
cña hä. ¸m ¶nh çi chÕt cßn ®e däa Eguchi trong tõng giÊc ngñ lµm cho «ng
ph¶i tù trÊn an m×nh: “®©y kh«ng chØ lµ giÊc ngñ ngµn thu ®©u. Kh«ng
ph¶i thÕ ®©u, cho nµng hay cho c¶ m×nh” [34, 751]. ¤ng ®· sî giÊc ngñ sÏ
biÕn thµnh hµnh tr×nh ®i ®Õn câi chÕt. Tù b¶n th©n nçi sî nµy ®· chång
chÐo trong lßng nã rÊt nhiÒu nh÷ng nçi sî h·i kh¸c. Sî chÕt mµ b¶n th©n
kh«ng biÕt vµ sî m×nh ph¶i chÕt trong sù c« ®éc, im lÆng, quªn l·ng cña
ngêi ®êi. ý thøc Êy lµm hä chÕt dÇn ngay khi ®ang sèng.
Nçi sî h·i vµ ¸m ¶nh chÕt chãc cña Eguchi ®· h×nh thµnh trong vßng
mét thêi gian ng¾n. C¨n nhµ trä ®· liªn tiÕp x¶y ra hai çi chÕt: l·o giµ
Fukiua vµ mét trong sè çc c« g¸i. Hai ngêi chÕt, mét giµ mét trÎ, cã c¶ ®Þa
vÞ cao sang, cã lµm nghÒ m¹t h¹ng. Nã ®· gîi lªn d ©m ®Çy chua xãt vÒ sè
phËn con ngêi. Çi chÕt kh«ng lo¹i trõ ai, bao v©y tÊt c¶. ChÝnh v× vËy, nã
cµng t¹o nªn t©m lÝ c¨ng th¼ng, bÊt an cho nh÷ng ngêi ®ang trong t×nh
tr¹ng chê chÕt nh Eguchi. Nçi bÊt æn trong t©m hån Eguchi kh«ng cßn lµ ¸m
¶nh n÷a mµ nã ®· trë thµnh hiÖn thùc.
Nh×n nhËn con ngêi trong tr¹ng th¸i c« ®¬n, t¸ch biÖt víi thÕ giíi, víi
con ngêi trong d¹ng thøc tån t¹i trõu tîng, trong nçi lo ©u vµ ¸m ¶nh thêng trùc
bëi tuæi giµ vµ çi chÕt, Y.Kawabata ®· chuyÓn t¶i ®îc phÇn nµo quan
niÖm nh©n sinh cña m×nh: trong cuéc sèng, con ngêi lµ thùc thÓ nhá bÐ,
®¸ng th¬ng, c« ®¬n, xa l¹ vµ mong manh tríc ®Þnh mÖnh. Quan niÖm Êy dï
cã chót bi quan nhng thÓ hiÖn gi¸ trÞ nh©n b¶n rÊt lín. Nã xuÊt ph¸t tõ ý
thøc ç nh©n vÒ sù sèng. ý thøc lµm cho con ngêi dï c« ®¬n vµ sî h·i nhng
25
vÉn kh«ng ngõng thiÕt tha, ®am mª víi cuéc sèng nµy. Vµ lßng yªu cuéc
sèng, kh¸t khao tËn hëng niÒm vui sèng lµ nh÷ng gi¸ trÞ ®Ñp ®Ï ®¸ng ®îc
kh¼ng ®Þnh.
1.3. Nçi kh¸t khao çi ®Ñp tinh thÇn thuÇn khiÕt
Çi ®Ñp g¾n bã víi b¶n chÊt s¸ng t¹o cña con ngêi, g¾n víi qu¸ tr×nh
hoµn thiÖn, hoµn mÜ cña con ngêi. §Ñp lµ mét lÜnh vùc tinh thÇn, t×nh
c¶m. Dï cã thÓ tån t¹i díi d¹ng vËt chÊt, çi ®Ñp còng liªn quan ®Õn ®êi
sèng tinh thÇn, t×nh c¶m. Nã lµ sù ®¸nh gi¸, thÈm ®Þnh cña con ngêi vÒ
b¶n th©n m×nh. TriÕt gia Nishidakitaro (1870 - 1945) cña NhËt B¶n ®· tõng
ph¸t biÓu: “çi ®Ñp lµ hiÖn th©n cña vÜnh cöu trªn trÇn gian”. §èi víi
Y.Kawabata, vÎ ®Ñp nh lµ mét kinh nghiÖm t©m linh. ¤ng nãi “t«i kh¸m
ph¸, nhê ¸nh n¾ng ban mai, vÎ ®Ñp cña ly cèc dïng uèng rîu, ph¬i ngoµi hiªn
l÷ qu¸n. T«i nh×n thÊy vÎ ®Ñp nµy tËn têng. T«i b¾t gÆp vÎ ®Ñp Êy lÇn
®Çu tiªn, t«i cho r»ng m×nh cha nh×n thÊy n¬i ®©u. Kh«ng ph¶i lo¹i gÆp gì
nµy lµ thiÕu tÝnh cña th¬ v¨n còng nh ®êi sèng con ngêi hay sao?”. Kh«ng
ph¶i ngÉu nhiªn Y.Kawabata ®îc mÖnh danh lµ mét l÷ kh¸ch suèt cuéc ®êi
m¶i mª ®i t×m kiÕm çi ®Ñp. Víi Y.Kawabata, vÎ ®Ñp nh mét luång ¸nh
s¸ng kú ¶o ë cuèi con ®êng hÇm mµ ngêi l÷ kh¸ch c¶ cuéc ®êi m¶i miÕt t×m
kiÕm vµ t«n vinh nã, dï r»ng con ®êng t×m kiÕm çi ®Ñp ®Çy sù tèi t¨m vµ
gian khæ. §iÒu nµy dÜ nhiªn «ng chÞu ¶nh hëng nhiÒu tõ tÝnh truyÒn thèng
NhËt B¶n. Sù rung ®éng tríc çi ®Ñp lµm nªn chÊt th¬ tõ nghÖ thuËt c¬ së
NhËt B¶n. RÊt nhiÒu thi sÜ ®· viÕt lªn nh÷ng bµi th¬ nãi lªn t×nh tr¹ng kh¸c
nhau cña con ngêi còng nh ca ngîi vÎ ®Ñp say ®¾m cña t©m hån vµ kú quan
bèn mïa NhËt B¶n.
Trong nh÷ng s¸ng t¸c hay nhÊt cña çc t¸c gi¶ cæ ®iÓn, Y.Kawabata
lu«n bÞ hÊp dÉn bëi sù cao vîi cña nh÷ng t tëng thÈm mÜ. ý tëng vÒ mét vÎ
®Ñp cã néi dung, tÇm quan träng kh«ng g× vît næi cña nã trong ®êi sèng con
ngêi vµ trong nghÖ thuËt lu«n quyÕn rò nhµ v¨n, ¸m ¶nh t©m trÝ «ng, theo
víi ý thøc cña «ng trong toµn bé hµnh tr×nh s¸ng t¹o. Con ®êng nhµ v¨n ®i
26
t×m çi ®Ñp v× thÕ ®îc n©ng lªn thµnh “®¹o”. Lµ “l÷ kh¸ch u sÇu” ®i t×m
çi ®Ñp ®· mÊt, çc t¸c phÈm cña «ng ®· thÓ hiÖn sù nh¹y c¶m tinh tÕ cña
ngêi nghÖ sÜ vµ t©m hån NhËt B¶n trong nçi kh¸t khao çi ®Ñp tinh thÇn
thuÇn khiÕt híng tíi vÎ ®Ñp truyÒn thèng vµ ®Êu tranh cho nh÷ng gi¸ trÞ
tinh thÇn mang ®Ëm b¶n s¾c Ph¬ng §«ng. Çc t¸c phÈm cña «ng ®Òu nh
ch×m vµo mét thÕ giíi ch¬i v¬i gi÷a thùc vµ ¶o, nhng chÝnh ®êng biªn
mong manh Êy l¹i lµ sù dÉn d¾t tuyÖt vêi cho ngêi ®äc c¶m nhËn vµ kh«ng
ngõng kh¸m ph¸ çi ®Ñp vµ sÏ lµ dßng ch¶y thanh th¶n vµo b×nh lÆng cho
mçi t©m hån tù soi bãng. §Æc biÖt, trong s¸ng t¸c cña Y.Kawabata, mÉu
h×nh nh©n vËt kh¸t khao ®i t×m çi ®Ñp tinh thÇn thuÇn khiÕt ®· xuÊt
hiÖn mét çch phæ biÕn. Hä lu«n c¶m thÊy bÊt an khi ë mét chç nªn hä rÊt
cÇn tíi sù san sÎ cña vÎ ®Ñp tinh thÇn. ThÕ giíi t©m tr¹ng cña çc nh©n vËt
trong çc s¸ng t¸c cña Y.Kawabata lµ mét thÕ giíi ®Çy bÝ Èn víi nhiÒu
kho¶ng trèng lÆng im, chÊt chøa suy t kh«ng thÓ chia sÎ cïng ai. Víi
Y.Kawabata, cuéc sèng con ngêi lµ mét çi g× ®ã h v«, m¬ hå, ng¾n ngñi,
hiÖn h÷u nhng mong manh vµ cã thÓ tan vì bÊt cø lóc nµo. Çch nh×n nhËn
cuéc ®êi nh vËy céng víi nh÷ng ®au th¬ng trong cuéc ®êi ®· t¹o ®iÒu kiÖn
®Ó Y.Kawabata cµng thÊu hiÓu nh÷ng t©m tr¹ng, c¶m gi¸c, kh¸t khao, buån
vui, më ra mét thÕ giíi s©u th¼m cña t©m hån, ®ông ®Õn nh÷ng giíi h¹n
tËn cïng cña tr¹ng th¸i c¶m xóc con ngêi.
Y.Kawabata ®· sèng vµ s¸ng t¸c vµo thêi ®¹i ®au th¬ng vµ hçn lo¹n
nhÊt trong lÞch sö níc NhËt, níc NhËt thêi gian nµy lµ vòng bïn lÇy t¨m tèi
nhÊt trong vòng bïn Ch©u ¸. ChiÕn tranh vµ thiªn tai x¶y ra liªn miªn. §ãi
nghÌo vµ dÞch bÖnh ®e däa cuéc sèng. TrËt tù x· héi hçn lo¹n. §Æc biÖt lóc
nµy, sè ngêi thiÖt m¹ng ®· vît qu¸ møc tëng tîng. Çi ¸n chÕt chãc treo l¬
löng trªn ®Çu vµ cã thÓ Ëp xuèng bÊt cø lóc nµo. Con ngêi trë thµnh sinh
mÖnh nhá bÐ yÕu ®uèi, mong manh, vÉy vïng tuyÖt väng trong vùc th¼m.
ChÝnh v× vËy mµ ë trong hä bïng lªn mét nçi kh¸t khao vÒ mét çi ®Ñp tinh
thÇn thuÇn khiÕt rÊt m·nh liÖt. Nçi kh¸t khao Êy ®· trë thµnh cøu çnh n¨ng
27
®ì cho t©m hån cña hä. NhËn thøc rÊt râ ®îc ®iÒu ®ã, cho nªn trong çch
tiªu thuyÕt cña m×nh, Y.Kawabata ®· x©y dùng nªn nh÷ng con ngêi cã t©m
hån trong s¸ng thuÇn khiÕt, cã kh¶ n¨ng ®em l¹i sù thanh läc cho ngêi kh¸c
nhng sè phËn cña hä rÊt mong manh, h ¶o. Hä lµ hiÖn th©n cña çi ®Ñp tinh
thÇn thuÇn khiÕt. Hä cã kh¸c chi b«ng hoa tuyÕt, ®Ñp vµ thanh khiÕt, vÎ
®Ñp cña hä lµ vÎ ®Ñp NhËt B¶n truyÒn thèng nhng còng lµ vÎ ®Ñp giµu
chÊt nh©n b¶n mang tÝnh nh©n lo¹i nãi chung.
Çi ®Ñp tinh thÇn lµ çi ®Ñp mµ con ngêi ta h»ng mong íc. Nã còng
gièng nh vÇng tr¨ng dÞu m¸t ë trªn kia, lu«n gîi cho con ngêi kh¸t väng kh¸m
ph¸ vµ ®ã còng lµ çi ®Ñp mang gi¸ trÞ vÜnh cöu. Çc nh©n vËt trong t tëng
cña Y.Kawabata nh Shimamura, Singo, Kileuju... ®· lu«n kh¸t khao t×m
kiÕm kh«ng ngõng nghØ çi ®Ñp tinh thÇn cña riªng m×nh qua h×nh ¶nh
nh÷ng c« g¸i xø Phï Tang thanh khiÕt, dÞu dµng bëi hä lµ hiÖn th©n cho vÎ
®Ñp th¸nh thiÖn ®Õn tuyÖt mü.
Yoko xuÊt hiÖn trong Xø tuyÕt nh bíc ra tõ mét c©u chuyÖn huyÒn
tho¹i nµo ®ã. Nµng ®Ñp nh mét ¶o ¶nh, mäi thø vÒ nµng ®Òu mê nhoÌ, xa
x¨m kh«ng thÓ nµo n¾m b¾t ®îc.
Shimamura gÆp Yoko lÇn ®Çu tiªn trong mét ga xÐp, vÎ ®Ñp, søc
cuèn hót ®Õn mª hoÆc tõ giäng nãi cña nµng ®· g©y cho chµng mét Ên tîng
®Æc biÖt: “Giäng nµng sao mµ tuyÖt diÖu thÕ, nã vang cao vµ rung lªn nh
mét tiÕng väng trªn tuyÕt vµ trong mµn ®ªm, nã cã vÎ quyÕn rò c¶m ®éng
®Õn nçi lµm tr¸i tim ngêi ta man m¸c buån” [34, 223]. Giäng nãi nh tiÕng
vang väng cña tr¸i ®Êt, nh thÓ ®Õn tõ mét n¬i rÊt xa vµ lan to¶ nÐt buån.
VÎ ®Ñp cña Yoko thuéc vÒ mét thÕ giíi kh¸c, mét vò trô kh¸c, vÎ ®Ñp
h ¶o trong g¬ng. Shimamura dâi theo Yoko víi niÒm ®am mª kú l¹. Trong
cuéc hµnh tr×nh Êy, Yoko - víi vÎ ®Ñp cña tinh thÇn vÞ tha, hû x¶ ®· thùc
sù ¸m ¶nh t©m hån anh, khiÕn anh c¶m thÊy nh m×nh ®ang ch¬i v¬i gi÷a
hai thÕ giíi: mét thÕ giíi cña câi ®êi thùc, mét thÕ giíi cña câi ®êi méng. Bëi
lÏ, vÎ ®Ñp cña Yoko lµ mét vÎ ®Ñp hiÖn h÷u tríc anh nhng l¹i khã gÇn gòi
28
vµ kh«ng thÓ nµo chiÕm lÜnh ®îc. ChÝnh thÕ Shimamura cø m¶i mª, íc ao,
kh¸t khao. Thùc chÊt cña cuéc hµnh tr×nh ®i t×m çi ®Ñp cña Shimamura
còng thÓ hiÖn sù lªn ng«i cña vÎ ®Ñp tinh thÇn.
H×nh ¶nh cña Yoko trë thµnh mét ¸m ¶nh víi Shimamura “anh vÉn cßn
chÞu t¸c ®éng cña çi c¶m gi¸c thÞ phi thùc, trong suèt kú l¹, rÊt gÇn víi chÊt
th¬ cña h×nh ph¶n chiÕu ë tÊm kÝnh cöa sæ toa tµu” [34, 240]. Shimamura
®· yªu Yoko tõ ¶o ¶nh qua g¬ng, mét t×nh yªu thuÇn khiÕt vµ rÊt m¬ hå.
Shimamura c¶m nhËn giäng nãi Êy tõ trong s©u th¼m cña t©m hån
®Ó nh¹y c¶m, mét giäng nãi ®Ñp ®Õn nao lßng, nã ch¼ng kh¸c g× mét
tiÕng vang sèng ®éng cña nhiÒu ngän nói xa x«i ®Çy tuyÕt phñ. Cø thÕ vÎ
®Ñp con ngêi, c¶nh vËt n¬i ®©y lång ghÐp vµo nhau, hoµ nhËp vµo nhau,
vÎ ®Ñp Êy cø ph« bµy ra tríc m¾t Shimamura, tÊt c¶ t¹o nªn “mét thÕ giíi
®Ñp kh«n t¶ mµ Shimamura c¶m thÊy thÊm vµo tËn tim anh, anh bµng
hoµng khi mÊt ¸nh löa tÝt xa trong nói bçng loÐ s¸ng ë gi÷a g¬ng mÆt ®Ñp
cña ngêi ®µn bµ trÎ, khiÕn cho vÎ ®Ñp kh«ng thÓ nµo t¶ xiÕt ®¹t tíi ®Ønh
®iÓm” [34, 226].
Miªu t¶ con ngêi trong sù hoµ quyÖn víi thiªn nhiªn lµ mét nÐt ®Æc tr-
ng trong quan niÖm thÈm mü cña nghÖ thuËt ph¬ng §«ng. Dêng nh ®îc sèng
víi bµ mÑ thiªn nhiªn, con ngêi trë nªn ®Ñp h¬n, trong s¸ng h¬n vµ thanh
khiÕt h¬n.
Nh÷ng lÇn gÆp gì sau ®ã, Yoko vÉn kh«ng hiÖn lªn víi bÊt kú chi
tiÕt nµo râ rµng, chØ cã c¶m nhËn cña Shimamura vÒ giäng nãi cña nµng -
“mét giäng nãi ®Ñp ®Õn nao lßng ch¼ng kh¸c g× mét tiÕng vang sèng ®éng
cña nh÷ng ngän nói xa x«i ®Çy tuyÕt phñ” [34, 299].
“Yoko vÉn cã thø ©m s¾c trÇm vang t×nh c¶m, thø tiÕng nãi thÊm
vµo anh mét nçi buån” [34, 332].
Víi Yoko, trong Xø tuyÕt sù thanh khiÕt kh«ng chØ thÓ hiÖn trªn g-
¬ng mÆt, trang phôc, hay nh÷ng ngãn tay mµ cßn hoµ tan trong chÝnh giäng
nãi cña nµng, nh trë thµnh mét phÇn t©m hån nµng. 12 lÇn trong t¸c phÈm,
29
Y.Kawabata ca ngîi giäng cña Yoko víi nh÷ng çch kh¸c nhau. §ã lµ mét
giäng nãi rÊt trong trÎo quyÕn rò “giäng nµng sao mµ tuyÖt diÖu thÕ” [34,
222]. “Giäng nãi rÊt trong trÎo cña nµng” [34, 223], “Mét giäng c¶m ®éng cã
©m s¾c trong vµ ®Ñp ®Õn n·o lßng” [34, 271], “TrÇm s©u nhng l¹i trong
trÎo, ®ã lµ giäng nãi rÊt tuyÖt cña Yoko” [34, 284]... Thùc ra, trong suèt thêi
gian ë xø tuyÕt, sè lÇn Shimamura nghe thÊy giäng nãi cña Yoko kh«ng
nhiÒu. LÇn thø nhÊt lµ khi nµng nãi víi «ng trëng ga, lÇn thø hai lµ khi nµng
nãi víi Komabo vµ lÇn thø ba lµ khi hai ngêi nãi chuyÖn víi nhau nhng ©m
thanh huyÒn diÖu Êy dêng nh cø ¸m ¶nh kh¾c kho¶i trong lßng chµng nh
mét thø ma lùc kh«ng thÓ nµo gì bá, nh mét nçi niÒm nhí th¬ng ®· cã tõ
kiÕp tríc. Ph¶i ch¨ng, bëi v× ®ã lµ hiÖn th©n cña çi ®Ñp kú diÖu mµ lÇn
®Çu tiªn Shimamura ®· kh¸m ph¸ ®îc. Vµ chÝnh t×nh yªu, sù kh¸t khao cña
chµng ®· huyÒn tho¹i ho¸ giäng nãi cña Yoko khiÕn cho nã mang mét vÎ xa
x¨m, ¶o diÖu nh ®îc väng ra tõ mét thÕ giíi cæ tÝch nµo ®ã. Dêng nh ®ã
kh«ng cßn lµ giäng nãi cña Yoko n÷a mµ lµ sù lý tëng ho¸ trong t©m trÝ
Shimamura mét çi g× ®ã trë nªn nhÊt thµnh bÊt biÕn mét niÒm ®am mª,
mét nçi ®au mµ suèt ®êi chµng hoµi väng. Mét giäng nãi tuyÖt ®Ñp, nã thÓ
hiÖn toµn bé con ngêi, nã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn Shimamura lu«n gîi cho
anh c¶m gi¸c thanh khiÕt cña thiªn nhiªn n¬i ®©y. Tr¸i tim anh rung ®éng.
“Sù ®¾m say tuyÖt diÖu vµ bÝ Èn cña çi nh×n Êy ®· ®îc tr¸i tim
Shimamura ®¸p l¹i tèi h«m Êy b»ng çch ®Ëp gÊp g¸p h¬n” [34, 272].
Shimamura vµ Yoko, hai con ngêi vÒ hai thÕ giíi kh¸c nhau, hä rÊt xa nhau
nhng t×nh yªu vÉn n¶y sinh ë hä, mét t×nh yªu nhÑ nhµng, máng manh ®Õn
møc tëng nh kh«ng tån t¹i. Nã kh¸c h¼n víi t×nh yªu trµn ®Çy nhôc c¶m,
nång nµn m·nh liÖt cña Komako. Yoko vµ Komako ®îc ®Æt trong mét mèi
liªn hÖ tinh vi ®Ó t«n vinh sù toµn vÑn cña çi ®Ñp. ë c¹nh Komako,
Shimamura lu«n nghÜ ®Õn Yoko “vµ trong t©m tëng cña anh l¹i nh thÊy
®«i m¾t, çi nh×n cña mét c« g¸i kh¸c, c« Yoko trÎ trung”. Cïng lóc trong anh
cã sù hiÖn diÖn cña hai t×nh yªu. T×nh yªu dµnh cho Yoko hoµn toµn lµ tinh
30
thÇn. Anh yªu vÎ tinh khiÕt cña nµng qua g¬ng, yªu giäng nãi vang cao ®Æc
biÖt yªu giäng h¸t thanh s©u, truyÒn bÝ cña nµng. TÊt c¶ con ngêi nµng
®Òu huyÒn diÖu, to¶ ¸nh s¸ng vµo kh«ng gian, nµng nh dÖt b»ng ¸nh s¸ng,
thø ¸nh s¸ng Êy trµn l©y xung quanh vµ t¹o nªn mét thÕ giíi riªng biÖt. Sù
huyÒn diÖu cña Yoko ®em ®Õn cho Shimamura c¶m gi¸c thanh läc tuyÖt
®èi. Anh ®îc soi tá vµ thÊu suèt b¶n th©n m×nh. “Cã phót nµo ®ã trèng
rçng n¬i anh... vµ sù g¾ng gîi, sù lao vµo kiÕm sèng cña Komako lµm anh
®au khæ, nh ®ông vµo chç hiÕm. Anh xãt xa nh th¬ng xãt chÝnh m×nh. §«i
m¾t ng©y th¬ kia ®«i m¾t cña Yoko cã thÓ soi s¸ng ®Õn ®¸y chuyÖn ®ã,
anh ch¾c thÕ vµ anh ch¼ng biÕt v× sao, sù thùc ra sao khi m×nh bÞ ngêi
con g¸i Êy hót hån” [34, 340]. Trong t×nh yªu víi Yoko, anh ®¹t ®Õn sù
thanh tÞnh. Yoko chÝnh lµ tîng trng cho t×nh yªu thuÇn khiÕt ¸ §«ng mµ
mét t©m hån NhËt B¶n tiªu biÓu nh Shimamura lu«n khao kh¸t híng tíi.
Khi gÊp nh÷ng trang s¸ch cuèi cïng cña TiÕng rÒn cña nói bªn tai ta
nh v¨ng v¼ng nh÷ng ©m thanh kú l¹. §ã cã thÓ lµ anh thanh cña cuéc sèng
®ang vÉy gäi nhng còng cã thÓ lµ tiÕng gäi cña sù chÕt chãc, sù c« ®¬n bÊt
h¹nh. ChÝnh trªn çc nÒn tranh tèi, tranh s¸ng Êy, trong cuéc sèng x« bê Êy
hiÖn lªn vÎ ®Ñp trong tr¾ng ®Õn th¸nh thiÖn cña Kikuco. Nµng nh mét thø
¸nh s¸ng kú diÖu lan to¶ trong ng«i nhµ t¨m tèi, u buån cña gia ®×nh Singo,
nhµ chång nµng, xoa dÞu nçi ®au ®êi n¬i ngêi cha giµ Singo Y.Kawabata
kh«ng chó träng kh¾c ho¹ vÎ ®Ñp h×nh thÓ cña Kikuco, còng kh«ng trùc
tiÕp miªu t¶ h×nh d¸ng bªn ngoµi cña nµng, mµ vÎ ®Ñp Êy ®îc c¶m nhËn
qua con m¾t cña Singo. Bëi thÕ, vÎ ®Ñp cña nµng trë nªn th¸nh thiÖn, thuÇn
khiÕt h¬n rÊt nhiÒu. §iÒu ®Æc biÖt h¬n lµ Singo c¶m thÊy thÊp tho¸ng
h×nh ¶nh ngêi chÞ g¸i qu¸ cè cña Yuxuko mµ «ng lu«n nhí vÒ qua h×nh ¶nh
ngêi con d©u Kikuco. “KÓ tõ khi Kikuco vÒ lµm d©u trong nhµ, nh÷ng kû
niÖm cña Singo l¹i bïng ch¸y” [34, 16]. Kikuco víi t©m hån nh¹y c¶m, tÝnh
çch ng©y th¬, dÞu dµng, nh©n hËu víi vÎ ®Ñp tinh khiÕt lu«n khiÕn Singo
thÊy nhÑ nhâm, th th¸i. ¤ng yªu Kikuco h¬n c¶ con ®Î m×nh. Kikuco nh mét
31
mÆt hå xanh thanh th¶n mµ mçi khi nh×n vµo ®ã, Singo thÊy t©m hån yªu
t×nh vµ ph¼ng lÆng h¬n: “Kikuco nh mét « cöa sæ mµ qua ®ã «ng nh×n ra
ngoµi cuéc ®êi tõ trong ng«i nhµ buån tÎ cña m×nh [34, 38]. Singo xãt xa cho
nh÷ng th¬ng tæn trong lßng Kikuco khi Suychi ph¶n béi. «ng lo l¾ng vµ
cµng ra søc ch¨m lo chiÒu chuéng c«. ¤ng “c¶m thÊy Êm ¸p h¼n lªn” mçi
lÇn nghe Kikuco nãi. Tr¸i tim «ng tan ch¶y vµ tr×u mÕn khi nghe Kikuco h¸t
ru. Ngêi con d©u nhá ®ã ®¸nh thøc c¶ nh÷ng m¹ch ngÇm t×nh c¶m thiªng
liªng, khuÊt lÊp nhÊt trong lßng Singo. ë tuæi s¸u m¬i hai, tuæi b¾t ®Çu bíc
sang dèc bªn kia cuéc ®êi, Singo chiªm nghiÖm ra nhiÒu ®iÒu cuéc sèng víi
nh÷ng ch©n lý vµ d ©m vÜnh cöu nh mét qu¶ nói mµ tiÕng rÒn cña nã chØ
nghe ®îc khi ®· sèng qua hÕt ®êi m×nh, khi ®· cã ®ñ kho¶ng çch ®Ó
nh×n nhËn toµn diÖn nã. Kikuco cho Singo niÒm yªu sèng vµ ý nghÜa cuéc
sèng. Gi÷a nh÷ng mái mÖt ch¸n chêng cña tuæi giµ u tèi, Kikuco lµ niÒm an
ñi, niÒm h¹nh phóc. C« lµ ngêi con vµ còng lµ ngêi b¹n t©m t×nh cña Singo.
C« chÝnh lµ çi ®Ñp toµn diÖn, nguyªn vÑn, thuÇn khiÕt mµ Singo khao
kh¸t t×m kiÕm c¶ cuéc ®êi. ¤ng chia sÎ víi c« t×nh yªu thiªn nhiªn, niÒm ham
thÝch tríc nh÷ng c©y d©y leo, nh÷ng cµnh anh ®µo m¬n mën. Hai c©y
th«ng cao vót trªn tuyÕn ®êng tµu ®iÖn lµ çi mèc nh¾c nhë m·i cho Singo
vÒ nçi ®au cña ngêi con d©u khi bá ®i ®øa con cña m×nh. Gi÷a «ng vµ
Kikuco cã mét mèi giao c¶m kú l¹, m¬ hå trong ®ã lµ m¹ch nguån cña mét
t×nh c¶m vît ra ngoµi t×nh c¶m cha con th«ng thêng - mét t×nh yªu thuÇn
khiÕt. T×nh yªu Êy kh«ng hÒ téi lçi, nã ®¬n gi¶n chØ lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng
®ång c¶m vÒ mÆt tinh thÇn. Nã khiÕn c¶ Singo vµ Kikuco ®Òu ®îc gi¶i
tho¸t tÊt c¶ mäi ®au ®ín, buån phiÒn cña cuéc sèng thêng nhËt.
Trong tiÓu thuyÕt Ngµn çnh h¹c, Yukuko - con g¸i nhµ Inamura hiÖn
lªn víi chiÕc kh¨n thªu ngµn çnh h¹c, víi vÎ tinh khiÕt, tù nhiªn. Sù th¸nh
thiÖn cña Yukik« lµ sù cøu vít linh hån Kikuju khi chµng víng vµo mèi t×nh
trÇm lu©n víi bµ Ota, ngêi t×nh cña cha chµng. Nhng h×nh ¶nh Yukiko víi
ngµn çnh h¹c lu«n lÊp l¸nh ¸nh s¸ng, lu«n soi räi t©m trÝ chµng, cho chµng
32
c¶m gi¸c b×nh yªn vµ tÜnh lÆng “chµng nu«i ¶o tëng lµ c« g¸i nhµ Inamura
®ang ®i d¹o ®©u ®©y díi hµng c©y bªn ®êng víi chiÕc kh¨n mµu hång cã
vÏ bÇy h¹c tr¾ng trong tay. Chµng cã thÓ nh×n mét çch râ rµng bÇy h¹c
tr¾ng ®ã. Chµng c¶m thÊy thanh th¶n” [34, 543]. Yukiko xuÊt hiÖn ë mäi
n¬i, mäi lóc, chñ yÕu trong nh÷ng suy t cña Kikuju. Nµng nh thÓ lµ hiÖn
th©n cña nçi buån sù vËt (aware) cña truyÒn thèng ngh×n xa, cña tinh thÇn
trµ ®¹o ®a con ngêi tho¸t ra khái sù ®êi lÇm l¹c, b¶o vÖ con ngêi tríc vßng
v©y téi lçi. Qu¸ khø - hiÖn t¹i, ®au khæ - h¹nh phóc, cuéc ®Êu tranh ®ã ph¶i
ch¨ng lµ ®Ó híng tíi çi ®Ñp trän vÑn, nguyªn s¬, çi ®Ñp gi¶i tho¸t mµ
nµng lµ biÓu tîng.
Trong tiÓu thuyÕt cña m×nh, Y.Kawabata ®· rÊt thµnh c«ng khi x©y
dùng h×nh tîng nh÷ng nh©n vËt phô n÷ - hä lµ hiÖn th©n cho vÎ ®Ñp tinh
thÇn thuÇn khiÕt mµ con ngêi lu«n cã m¬ íc kh¸t khao híng tíi vµ t×m kiÕm.
¤ng ®· x©y dùng ®îc c¶ mét thÕ giíi thuÇn khiÕt vµ vÜnh h»ng tån t¹i bªn
c¹nh thÕ giíi thùc t¹i phï du vµ çt bôi. ThÕ giíi ®ã chØ cã thÓ t×m thÊy ® îc
khi con ngêi ta sèng, t×m hiÓu, tËn hëng vµ tr©n träng nh÷ng vÎ ®Ñp cña
cuéc ®êi. Vµ sau tÊt c¶ çi cßn l¹i lµ çi ®Ñp nguyªn s¬ thuÇn khiÕt, vÜnh
viÔn vît qua sù tµn ph¸ cña thêi gian. Çi ®Ñp lµm cho con ngêi say mª
®ång thêi nuèi tiÕc tríc sù ng¾n ngñi cña nã. Do ®ã, çi ®Ñp thêng ®i kÌm
víi nçi buån vµ chÝnh nã ®· t¹o nªn niÒm bi c¶m trong mçi con ngêi.
33
Ch¬ng 2
ThÓ hiÖn t©m lý nh©n vËt qua cuéc hµnh tr×nh t×m kiÕm çc gi¸ trÞ
2.1. Con ngêi víi hµnh tr×nh t×m kiÕm chÝnh m×nh
Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, níc NhËt r¬i vµo c¶nh lÖ thuéc ®Õ
quèc Mü. Tõ ®ã v¨n ho¸ NhËt bÞ ¶nh hëng cña çc luång v¨n ho¸, t tëng ph-
¬ng T©y. TruyÒn thèng yªu çi ®Ñp trong v¨n häc NhËt ngµy cµng r¬i vµo
c¶nh mai mét, suy tµn. Tríc t×nh tr¹ng ®ã Y.Kawabata lµ ngêi tiªn phong b¶o
vÖ truyÒn thèng d©n téc. ¤ng ®îc mÖnh danh lµ “vÜnh viÔn l÷ nh©n” - ng-
êi l÷ kh¸ch mu«n ®êi trªn hµnh tr×nh ®i t×m çi ®Ñp. C¶ cuéc ®êi cña
Y.Kawabata lµ mét hµnh tr×nh t×m vÒ víi nh÷ng vÎ ®Ñp qu¸ khø, lµ hµnh
tr×nh s¸ng t¹o bÒn bØ, kiªn tr×. Trong s¸ng t¸c cña m×nh, Y.Kawabata thêng
®¸nh r¬i nh÷ng “m¶nh t×nh” trong nh©n vËt. Do vËy, mÉu h×nh nh©n vËt
hµnh tr×nh - nh lµ çi bãng thÊp tho¸ng cña chÝnh b¶n th©n nhµ v¨n xuÊt
hiÖn mét çch phæ biÕn trong s¸ng t¸c cña «ng vµ thÓ hiÖn ®Æc biÖt râ
nÐt trong hai tiÓu thuyÕt Xø tuyÕt vµ Ngêi ®Ñp say ngñ.
2.1.1. Sù lìng ph©n trong t©m tr¹ng trªn hµnh tr×nh t×m kiÕm
Trong v¨n ch¬ng, çc nhµ v¨n hiÖn sinh lu«n cã xu híng x©y dùng m«
tÝp nh©n vËt hµnh tr×nh. Trong vô ¸n cña Kaffka toµn thiªn truyÖn lµ qu¸
tr×nh Giodep K ®i t×m kiÕm ch©n lý tèi cao n¬i toµ ¸n, t×m lý cho m×nh
bÞ kÕt ¸n vµ ®ã còng lµ qu¸ tr×nh K ®i t×m kiÕm, kh¸m ph¸ chÝnh b¶n
th©n m×nh ®Ó kÕt côc nhËn ra r»ng mäi ®iÒu trong cuéc ®êi ®· tån t¹i nh
mét ®Þnh mÖnh. Trong L©u ®µi, ngêi ®¹c ®iÒn Giodep K còng tham gia
cuéc hµnh tr×nh k×m kiÕm mèi d©y liªn hÖ víi l©u ®µi - vµ cuéc t×m kiÕm
Êy còng lµ hµnh tr×nh ®i t×m kiÕm chÝnh m×nh trong x· héi hiÖn ®¹i.
Trong Ngêi thÇy thuèc n«ng th«n lµng gÇn nhÊt, dï dung lîng t¸c phÈm ng¾n
nhng Kafka còng ®· t¹o nªn ®îc nh÷ng kiÓu nh©n vËt hµnh tr×nh, chØ cã
®iÒu chóng hiÖn lªn cha râ nÐt nh trong çc tiÓu thuyÕt cña Y.Kawabata.
34
KiÖt t¸c Xø tuyÕt lµ t¸c phÈm Y.Kawabata ®· dån hÕt t©m lùc. T¸c
phÈm miªu t¶ hµnh tr×nh lªn xø tuyÕt cña chµng l·ng tö Shimamura nhng
chiÒu s©u t tëng cña t¸c phÈm l¹i kh«ng dõng ë chç m« t¶ hµnh tr×nh trë vÒ
mét xø së, mét thiªn nhiªn hiÖn h÷u. §ã cßn lµ sù trë vÒ niÒm s©u th¼m
trong t©m hån trong s¹ch, lµ hµnh tr×nh t×m l¹i chÝnh m×nh.
Mét ®Æc trng ®Çy tÝnh nh©n b¶n cña ph¬ng §«ng lµ lèi sèng chan
hoµ víi thiªn nhiªn. Dêng nh khi sèng víi thiªn nhiªn con ngêi trë nªn ®Ñp h¬n,
trong s¸ng h¬n, thanh khiÕt h¬n. Thiªn nhiªn nh mét tÊm g¬ng lín ®Ó con
ngêi soi m×nh vµo ®ã, nhËn ra ®îc nh÷ng gi¸ trÞ thùc sù cña chÝnh m×nh.
Trong v¨n häc NhËt, ®éc gi¶ h¼n kh«ng ai quªn ®îc nh÷ng cuéc hµnh
tr×nh cña M.Basho (1644 - 1694), ngêi ®· tõ bá cuéc sèng yªn æn ®Ó lµm
mét l÷ nh©n cña phï thÕ, næi tiÕng nhÊt lµ cuéc du hµnh lªn ph¬ng B¾c ®îc
thùc hiÖn n¨m «ng 45 tuæi. Trong hµnh tr×nh ®ã M.Basho ®· ®Ó l¹i kiÖt t¸c
Oku no hosomichi (Con ®êng s©u th¼m). Chñ ®Ò cña Con ®êng s©u th¼m
lµ cuéc hµnh tr×nh “®i t×m çi kú diÖu cña cuéc sèng, ®ã còng chÝnh lµ çi
®Ñp, ®ã lµ çi bÞ con ngêi ®¸nh mÊt trong x· héi hiÖn ®¹i cña E®«, cña
nh÷ng thµnh phè ®«ng ®¶o mµ rçng kh«ng” [5, 269]. Y.Kawabata ®· bíc
tiÕp M.Basho trªn hµnh tr×nh phiªu l·ng, quay vÒ víi thiªn nhiªn víi mét nÒn
v¨n ho¸ dung dÞ vµ thuÇn ho¸ cßn gi÷ ®îc trong lßng ph¬ng B¾c xa x«i.
Hµnh tr×nh mang tªn Shimamura “Qu¸ tµi tö vµ l«ng b«ng v× nhµn rçi ®«i
khi Shimamura cè t×m l¹i b¶n th©n m×nh. §iÒu anh thÝch thó håi Êy lµ ®i
mét m×nh ®Õn vïng nói mét m×nh th«i” [34, 233].
Cuéc sèng ®Çy ®ñ vËt chÊt ë thµnh phè lín ®· khiÕn con ngêi ta dÔ
®¸nh mÊt b¶n th©n, tho¶ hiÖp dÔ d·i víi cuéc sèng tÇm thêng. Shimamura
®· chän cho m×nh xø tuyÕt, mét vïng ®Êt hoang s¬ l¹nh lÏo cña ph¬ng B¾c,
n¬i cha tõng v¬ng bôi cña qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ lµm bÕn ®ç dõng ch©n cho
t©m hån m×nh. ë n¬i ®©y anh ®îc sèng trong bÇu kh«ng khÝ trong lµnh,
tinh khiÕt cña thiªn nhiªn, ®îc ®¾m m×nh trong t×nh c¶m nång hËu cña
nh÷ng con ngêi xø tuyÕt. Ba lÇn ®Õn xø së cña tuyÕt ®a l¹i cho anh nh÷ng
35
c¶m gi¸c kh¸c nhau nhng lÇn nµo còng trµo d©ng trong anh nhiÒu ®iÒu míi
mÎ. §Æt ch©n ®Õn xø tuyÕt, anh nh vøt bá ®»ng sau cuéc sèng x« bå ån µo
cña mét thµnh phè lín ®Ó hoµ m×nh vµo thiªn nhiªn. Nh÷ng ham muèn cßn
r¬i rít l¹i trong anh nh nguéi h¼n ®i khi anh “võa bíc qua ngìng cöa nhµ trä
th× nói non vµ lµn kh«ng khÝ h¬ng th¬m cña çnh non l¸ míi cuèn ngay anh
®i” [34, 245]. Anh thùc sù ®îc thanh läc t©m hån. Shimamura lµ mét ngêi
hêi hît vµ cã nh÷ng say mª nhÊt thêi. Sinh ra vµ lín lªn ë Tokyo, tõ nhá anh
®· biÕt kh¸ nhiÒu vÒ kÞch Kabulu. Thêi sinh viªn anh l¹i ®Æc biÖt say mª
m«n vò ®¹o vµ kÞch ©m. Anh say sa t×m hiÓu, viÕt bµi nghiªn cøu vµ phª
b×nh nhng chÝnh vµo lóc niÒm ®am mª lªn ®Õn ®Ønh ®iÓm th× “®ét
nhiªn høng thó cña anh chuyÓn híng, anh hoµn toµn chuyªn t©m vµo Balª ph-
¬ng T©y [34, 240]. §ã lµ mét niÒm ®am mª “cña mét ngêi t×nh lý tëng, yªu
mét çch cao quý vµ thuÇn khiÕt cha hÒ bao giê gÆp ®îc ngêi m×nh yªu
nång ch¸y” [34, 241]. Cha hÕt, anh còng c¶m thÊy thÝch thó khi bíc vµo giíi
v¨n häc” [34, 241] nhng anh l¹i “kh«ng coi träng thùc sù c¶ nh÷ng c«ng tr×nh
nghiªn cøu, thØnh tho¶ng anh c«ng bè, c¶ t¸c gi¶ cña chóng” [34, 241].
Shimamura ®· sèng mét cuéc sèng nhiÒu ®am mª nhng kh«ng s©u s¾c,
chÝnh v× thÕ anh kh«ng t×m ®îc ý nghÜa thùc sù cña cuéc sèng. Anh ®·
ng¹c nhiªn biÕt bao khi thÊy Komako ghi nhËt ký. Anh cµng ng¹c nhiªn h¬n
khi biÕt c« ghi tõ n¨m 15, 16 tuæi, Shimamura ®· quen ®¸nh gi¸ mäi sù viÖc
b»ng lîi Ých vËt chÊt, chÝnh v× thÕ anh ®· kh«ng hiÓu v× sao Komako l¹i
d¸m hi sinh c¶ nh÷ng n¨m th¸ng tuæi trÎ ®Ó ®i lµm gesiha lÊy tiÒn ch÷a
ch¹y cho anh con trai bµ gi¸o d¹y nh¹c, kh«ng hiÓu ®îc v× sao c« l¹i tù x©y
cho m×nh vá bäc bíng bØnh nhiÒu khi thÊt thêng.
Y.Kawabata ®· ®Ó nh©n vËt cña m×nh tù suy ngÉm, tù mæ xÎ b¶n
th©n, cïng thëng thøc c¶nh s¾c tuyÖt vêi vïng tuyÕt, ®Æc biÖt ®îc nghe c«
t©m sù, anh “thÊm thÝa çi c¶m gi¸c cè g¾ng v« Ých, çi c¶m gi¸c nhäc
nh»n uæng c«ng ®Õn møc chØ mét phót n÷a th«i lµ anh thÊy cuéc ®êi anh
còng c»n cçi v« bæ” [34, 259]. Nh÷ng kiÕn thøc nghÖ thuËt mµ anh say sa
36
t×m hiÓu, tëng chõng nh l·ng quªn th× ®Õn ®©y “lÇn ®Çu tiªn kiÕn thøc
cña anh ®îc ®em dïng cã hiÖu qu¶ vµo mét viÖc g× ®ã, bëi v× trong lóc trß
chuyÖn nh÷ng kiÕn thøc Êy ®· gióp anh gîi ®îc t×nh c¶m th©n mËt cña c«
g¸i anh võa quen” [34, 242].
DÉn th©n vµo cuéc t×nh Komako, anh míi chît nhËn ra lµ tríc ®©y
m×nh cßn sèng hêi hît, anh cè t×m hiÓu ®iÒu g× thiÕu ë anh, ®Ó anh ®îc
sèng nh c« m·nh liÖt vµ toµn vÑn. “Anh ngåi lú ra, ®øng thÕ suy ngÉm vÒ
sù l·nh c¶m cña m×nh, kh«ng thÓ hiÓu næi, lµm sao mµ c« cã thÓ quªn
m×nh ®Ó ®ang hiÕn tù nguyÖn cho anh mµ kh«ng nhËn ®îc mét thø g×
trao l¹i”, “tù ®¸y lßng, anh ®ang nghe tõ phÝa Komako nh mét tiÕng ®éng
lÆng thÇm, nh tuyÕt r¬i lÆng c¶m trªn th¶m tuyÕt, nh thø tiÕng väng lÞm
dÇn sau sù b¬n ch¶i qua nh÷ng bøc têng trèng rçng” [34, 267]. Komako ®·
lÆng lÏ b»ng t×nh yªu cña m×nh ®¸nh thøc nh÷ng gi¸ trÞ ®Ñp ®Ï trong t©m
hån mµ cuéc sèng thµnh thÞ vïi lÊp. Dï sau ba lÇn ®Õn xø tuyÕt cã thÓ anh
kh«ng quay trë l¹i nhng “anh biÕt giê ®©y anh kh«ng thÓ trît theo sù tù nu«i
chiÒu vµ ®Ó ngêi kh¸c nu«ng chiÒu m·i nh thÕ” [34, 367].
Hµnh tr×nh cña Shimamura ®i qua ba mïa thiªn nhiªn, qua nh÷ng tr¶i
nghiÖm t×nh yªu lµ hµnh tr×nh tù thanh läc t©m hån, th©u nhËn linh hån
trong trÎo, an lµnh cña v¹n vËt ®Ó t×m l¹i chÝnh m×nh ë xø tuyÕt
Shimamura ®Ó thùc lßng sèng, thùc lßng yªu, thùc lßng ®au khæ ®Ó thùc sù
thanh th¶n.
Shimamura ®Õn råi ®i, phiªu du nhÑ nhµng vµ thanh tho¸t nhng còng
trµn ®Çy kh¸t khao chiÕm lÜnh. Chung quy l¹i, hµnh tr×nh t×m vÒ xø tuyÕt
lµ hµnh ®éng rêi bá chèn phån thÞ ån µo n¸o nhiÖt ®Ó neo ®Ëu t©m hån
m×nh b»ng c¶m thøc ®îc sèng, ®îc sèng víi thiªn nhiªn, víi kh¸t väng t×nh yªu
th¸nh thiÖn. VÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn vµ con ngêi n¬i ®©y ®· phÇn nµo gióp
anh t×m ®îc c¶m gi¸c Êy. §ã còng chÝnh lµ tiÒn ®Ò cho sù tØnh ngé cña
Shimamura ë cuèi t¸c phÈm. T©m hån anh nhê ®îc gét röa bëi xø tuyÕt ®· cã
thÓ th©u nhËn ®îc trän vÑn vÎ ®Ñp ®Ých thùc n¬i con ngêi Yoko t¹o nªn
37
mét gi©y phót chuyÓn ho¸ kú diÖu khi “d¶i ng©n hµ tu«n ch¶y lªn anh trong
çi thÐt gÇm d»n d÷”.
Víi ý nghÜa nh thÕ, Xø tuyÕt kh«ng ®¬n thuÇn lµ mét vïng ®Êt n÷a
mµ trë thµnh n¬i gi¸c ngé cho con ngêi - mét xø së bÊt kú ai ®i qua ®ã dêng
nh còng c¶m thÊy ®îc t¸i sinh trong mét vÎ ®Ñp nguyªn s¬ thanh khi. Cã thÓ
nãi, thiªn nhiªn vµ con ngêi ph¬ng B¾c nh mét luång giã míi thæi vµo t©m
hån Shimamura nh÷ng giai ®iÖu ©m vang vÒ gi¸ trÞ cña cuéc sèng, gióp anh
lÊy l¹i søc m¹nh vµ b¶n lÜnh trong mét x· héi cßn l¾m x« bå. Trong mét ý
nghÜa kh¸c, çc h×nh tîng nhËn vËt trong t¸c phÈm mang ý nghÜa biÓu tîng.
Hai h×nh tîng Komako vµ Yoko lµ biÓu tîng cho çi ®Ñp, mét çi ®Ñp m¹nh
mÏ mang h¬i thë cña thêi ®¹i vµ çi ®Ñp dÞu dµng, thanh tao cña truyÒn
thèng. Sù ph©n th©n cña Shimamura tríc hai ngêi con g¸i còng chÝnh lµ sù
ph©n th©n tríc hai çi ®Ñp - truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i. Vµ ®ã còng lµ sù
ph©n th©n cña ngêi NhËt thêi hËu chiÕn, trong ®ã cã Y.Kawabata.
2.1.2. T×m ®Õn çi ®Ñp vµ sù thøc tØnh cña miÒn ký øc
Còng nh Shimamura trong Xø tuyÕt, Eguchi trong tiÓu thuyÕt Ngêi
®Ñp say ngñ còng lµ nh©n vËt thuéc m« tÝp nh©n vËt hµnh tr×nh. Cã kh¸c
ch¨ng lµ ë chç, nÕu Shimamura hµnh tr×nh ®Õn víi thiªn nhiªn ph¬ng b¾c
th× Eguchi l¹i hµnh tr×nh ®Õn víi nh÷ng ngêi ®Ñp ®ang ngñ say. Vµ ®ã
còng lµ cuéc hµnh tr×nh trë vÒ víi chÝnh m×nh, ®Ó l¾ng nghe tiÕng lßng
m×nh lªn tiÕng. VÒ thùc chÊt ®ã lµ qu¸ tr×nh tù nhËn thøc.
Eguchi, nh©n vËt trung t©m cña tiÓu thuyÕt Ngêi ®Ñp say ngñ, lµ
mét «ng giµ s¸u m¬i b¶y tuæi. Mçi n¨m «ng dµnh thêi gian ®Õn víi ng«i nhµ
bÝ mËt, n¬i cã nh÷ng ngêi ®Ñp ®ang ngñ say. Víi «ng, sù khëi ®Çu cña
chuyÕn ®i, ®¬n gi¶n chØ lµ ®i t×m c¶m gi¸c míi l¹. Khi b¾t ®Çu ®Õn ng«i
nhµ Ngêi ®Ñp say ngñ, Eguchi chØ lµ mét «ng giµ s¸u m¬i b¶y tuæi, tß mß
muèn ®îc tËn hëng nh÷ng h¬ng vÞ kho¸i l¹c trong nh÷ng n¨m cuèi ®êi. Tuy
nhiªn, tr¶i qua mét hµnh tr×nh víi çc ngêi ®Ñp say ngñ, bªn c¹nh viÖc kh¸m
ph¸ vÎ ®Ñp vµ søc sèng thanh xu©n diÖu kú ë çc c« g¸i, Eguchi còng ®·
38
dÇn kh¸m ph¸ ra chÝnh m×nh víi nh÷ng ®iÒu s©u kÝn cßn Èn dÊu l©u nay
trong con ngêi m×nh. LÇn ®Çu tiªn ®Õn ng«i nhµ Ngêi ®Ñp say ngñ,
Eguchi ®· c¶m nhËn ®îc nçi c« ®¬n, nçi ®au ®ín kh«n ngu«i cña tuæi giµ.
GiÊc ngñ bªn c¹nh mét c« g¸i trÎ kho¶ th©n n»m mª man kh«ng ph¶i lµ trß
gi¶i trÝ n÷a mµ nã cßn lµm t¨ng thªm sù bÊt lùc vµ xÊu xÝ cña tuæi giµ.
“Vµ b©y giê «ng ®· hiÓu nh÷ng «ng giµ lui tíi chèn nµy víi niÒm vui th¶m
h¹i h¬n, sù thÌm kh¸t m¹nh mÏ h¬n, nçi buån sÇu s©u th¼m h¬n «ng tëng
nhiÒu” [34, 398]. TËn cïng ®¸y lßng cßn giÊu kÝn mét çi g× ®ã mµ nh÷ng
niÒm hèi tiÕc kh«ng thÓ lµm sèng l¹i nh÷ng cè g¾ng vÊt v¶ ®Õn ®©u
còng kh«ng thÓ håi phôc ch÷a lµnh” [34, 421]. Quan träng h¬n, trong nh÷ng
lÇn ®Õn víi ng«i nhµ ngêi ®Ñp ngñ mª, bªn c¹nh viÖc kh¸m ph¸ ra nçi c«
®¬n, Eguchi cßn kh¸m ph¸ ra nh÷ng khao kh¸t b¶n n¨ng míi l¹, khuÊt lÊp mµ
cho ®Õn giê, khi ®· ë tuæi s¸u b¶y, trong nh÷ng lÇn qua ®ªm víi çc ngêi
®Ñp say ngñ, chóng míi ®îc ®µo xíi, lËt tÈy tËn gèc rÔ.
Sù ®éc ®¸o cña Y.Kawabata lµ ë chç, «ng ®· s¸ng t¹o h×nh tîng nh÷ng
ngêi ®Ñp ®ang say ngñ. Hä ch×m trong v« thøc, nhng vÉn sèng ®éng vµ
trµn ®Çy n÷ tÝnh. §ã lµ çi ®Ñp nguyªn s¬, th¸nh thiÖn, mét çi ®Ñp quªn
m×nh. Tríc çi ®Ñp Êy, Eguchi chît nhËn ra m×nh ë phÇn s©u kÝn nhÊt cña
con ngêi, ®ã lµ b¶n n¨ng, tiÒm thøc. Víi thñ ph¸p dßng ý thøc vµ ®ång hiÖn,
Y.Kawabata ®· t¸i hiÖn c¶ mét thÕ giíi néi t©m phong phó cña nh©n vËt
Eguchi. Mét chót xãt xa, tiÕc nuèi, sù ©n hËn víi mÆc c¶m téi lçi... tÊt c¶
®Òu diÔn ra mét çch tù nhiªn, ch©n thùc. H¬ng th¬m cña mïi s÷a thoang
tho¶ng ®©u ®©y trong ng«i nhµ bÝ mËt Êy còng ®¸nh thøc miÒn ký øc cña
Eguchi víi kû niÖm ®Ñp ®Ï vÒ mét ngêi con g¸i ®· ®i qua cuéc ®êi «ng.
Mèi t×nh nµo còng gîi dËy trong «ng mét sù trong s¹ch th¸nh thiÖn trong
t×nh yªu vµ ë mèi t×nh nµo, «ng giµ s¸u b¶y tuæi còng m·nh liÖt nh mèi t×nh
®Çu. §©y lµ nh÷ng cuéc hµnh tr×nh kh¸m ph¸ léi ngîc dßng thêi gian. Vµ
còng chÝnh trong hµnh tr×nh Êy, Eguchi ®· lµm sèng l¹i nh÷ng ký øc nh÷ng
kû niÖm, lµm håi sinh l¹i tuæi trÎ cña chÝnh m×nh. TiÕp xóc víi çc c« g¸i trÎ
39
còng lµ lÇn ®Çu tiªn trong ®êi, Eguchi cã nh÷ng kho¸i c¶m ®Ých thùc,
®iÒu mµ tríc kia «ng cha tõng c¶m nhËn ®îc: “§iÒu nµy lµm cho «ng ng¹c
nhiªn qu¸ ®çi nh thÓ ngêi ta bÊt ngê kÐo «ng ra khái çi thùc tÕ ®êi thêng...
nhng «ng l¹i nghÜ trong suèt s¸u b¶y n¨m cña ®êi m×nh «ng cha hÒ tr¶i qua
mét ®ªm víi ®µn bµ mét çch trong lµnh nh thÕ” [34, 466]. §iÒu cã ý nghÜa
h¬n, trong cuéc hµnh tr×nh nµy, Eguchi ®· ý thøc ®îc s©u s¾c h¬n t×nh thÕ
hiÖn sinh mang tÝnh bi kÞch cña m×nh. Trong «ng, niÒm kh¸t khao b¶n
n¨ng vÉn cßn m¹nh mÏ, sù nuèi tiÕc víi tuæi trÎ vÉn cßn trong khi ®ã tuæi giµ
®· Ëp ®Õn. Vµ chÝnh trong niÒm ®am mª víi çc c« g¸i trÎ, nçi ®au cµng
trë nªn m¹nh mÏ h¬n. Nã trë thµnh mét t©m tr¹ng thêng trùc, gi»ng xÐ trong
con ngêi Eguchi, lµm cho qu¸ tr×nh ®i t×m chÝnh m×nh cña Eguchi trë nªn
dµi v« tËn. Cuéc hµnh tr×nh ®Õn víi çc ngêi ®Ñp say ngñ ®· t¹o nªn bÒ
mÆt næi cña c©u chuyÖn nhng ý nghÜ ®Ých thùc cña hµnh tr×nh Eguchi
chÝnh lµ hµnh tr×nh híng s©u vµo kh¸m ph¸ thÕ giíi néi t©m. Cuéc hµnh
tr×nh nµy gióp kÐo dµi vµ duy tr× cèt truyÖn. Y.Kawabata ®· rÊt tµi t×nh
khi x©y dùng cèt truyÖn Ýt t×nh tiÕt, sù kiÖn thay vµo ®ã tËp trung ®µo
s©u, kh¸m ph¸ nh÷ng biÕn th¸i tÕ vi trong t©m tr¹ng nh©n vËt.
Cã thÓ nãi, hµnh tr×nh t×m ®Õn víi ng«i nhµ ngêi ®Ñp say ngñ ®Ó
kh¸m ph¸ vÎ ®Ñp kú diÖu, ®Çy søc sèng c¶ ë thÓ x¸c lÉn t©m hån cña çc
c« g¸i, víi Eguchi cung lµ hµnh tr×nh kh¸m ph¸ con ngêi b¶n ng· ch©n thùc
cña chÝnh m×nh. §ã lµ con ngêi ®Çy kh¸t khao, ®am mª m·nh liÖt nhng
cïng mang trong m×nh nh÷ng ®au ®ín, mÆc c¶m giµ nua vµ bÊt lùc cña
tuæi giµ. Do vËy, khi ®ang cßn tån t¹i con ngêi vÉn lu«n m·i lµ nh÷ng ngêi
kh¸m ph¸.
Cuéc ®êi phiªu l·ng trªn nh÷ng nÎo ®êng c« ®¬n víi nçi ®au khæ v×
mÆc c¶m bÞ chèi tõ, rêi bá kú l¹ thay kh«ng lµm n¶y sinh ë Kawabata nh÷ng
t×nh c¶m cùc ®oan, tiªu cùc mµ ngîc l¹i khiÕn nhµ v¨n thªm tr©n träng, yªu
mÕn con ngêi. Y.Kawabata ®· dïng v¨n ch¬ng ®Ó chuyÓn t¶i t tëng mét
çch nhÑ nhµng, trong s¸ng nhng kh«ng kÐm phÇn s©u s¾c. Èn sau mçi
40
h×nh tîng lµ tÊm lßng ®«n hËu, thiÕt tha víi con ngêi, víi çi ®Ñp cña
Kawabata.
2.2. T×m vÒ thiªn nhiªn - t×m vÒ kh«ng gian ®Ó di dìng tinh thÇn
2.2.1. Hoµ hîp víi thiªn nhiªn - mét biÓu hiÖn cña tinh thÇn NhËt B¶n
NhËt B¶n lµ mét quèc ®¶o víi thiªn nhiªn hoang s¬, kú vÜ vµ còng rÊt
mü lÖ, tr÷ t×nh. NhiÒu nhµ nghiªn cøu ®· nãi tíi sù thèng nhÊt gi÷a nh÷ng
®èi nghÞch trong thiªn nhiªn vµ con ngêi NhËt B¶n. Vµ mét trong nh÷ng yÕu
tè gãp phÇn lµm nªn çi thèng nhÊt ®èi nghÞch Êy lµ thiªn nhiªn. Cã lÏ Ýt cã
®Êt níc nµo l¹i cã mét bøc tranh thiªn nhiªn ®a d¹ng vµ phong phó nh NhËt
B¶n. Thiªn nhiªn NhËt B¶n võa cã sù hïng vÜ cña nói ®åi, võa cã çi mÒm
m¹i cña nh÷ng bê biÓn th¬ méng, çi ªm ®Òm man m¸c cña nh÷ng lµng quª
xanh t¬i trï phó... TruyÒn thèng yªu çi ®Ñp ®· cã tõ ngµn xa, lµ céi rÔ cña
bÊt cø mét ngêi NhËt nµo. Víi ngêi NhËt, yªu thiªn nhiªn, ®Õn víi thiªn nhiªn
®· trë thµnh mét nhu cÇu tù nhiªn, cã ý nghÜa nh mét t«n gi¸o. Tõ xa xa
trong lÞch sö, ngêi NhËt ®· cã tÝn ngìng t«n thê thiªn nhiªn. Hä cho r»ng,
c©y cèi loµi vËt ®Òu cã linh hån nªn ph¸i t«n thê. TÝn ngìng Êy vÒ sau ®·
ph¸t triÓn vµ trë thµnh ThÇn ®¹o (Shint«). Nh÷ng së thÝch thëng ngo¹n vÎ
®Ñp thiªn nhiªn nh Hanami - ng¾m hoa, Stukimi - thëng nguyÖt vµ Yubimi -
ng¾m tuyÕt r¬i cña ngêi NhËt ®Òu cã céi nguån tõ trong tÝn ngìng xa xa
Êy. Cã thÓ nãi, “c¶m xóc vÒ çi ®Ñp, chiªm ngìng vÎ ®Ñp lµ ®Æc tÝnh tiªu
biÓu cña mäi ngêi NhËt” [31, 147].
Nh©n lo¹i ®ang bíc vµo thÕ kû XXI víi t©m thÕ cëi më chµo ®ãn
nh÷ng ®iÒu míi mÎ. Cuéc sèng con ngêi ngµy cµng ®îc c¶i thiÖn, n©ng cao
®Õn mét tr×nh ®é v¨n minh míi. C¬ së h¹ tÇng thay ®æi tÊt yÕu kÐo theo
sù chuyÓn biÕn cña kiÕn tróc thîng tÇng. Nhng chÝnh trong hoµn c¶nh ®ã,
vÊn ®Ò «n cè tri t©n l¹i cµng ®îc ®Æt ra h¬n bao giê hÕt. Ph¬ng T©y trong
khi nh×n l¹i chÆng ®êng lÞch sö cña m×nh ®· ph¶i thõa nhËn r»ng lèi sèng
hßa hîp víi thiªn nhiªn cña ph¬ng §«ng lµ mét nÐt v¨n hãa ®Æc s¾c vµ ®Çy
tÝnh nh©n b¶n. NhËt B¶n trong sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña mét siªu cêng kinh
41
tÕ, trong xu thÕ héi nhËp cña v¨n hãa thÕ giíi vÉn ý thøc mét çch s©u s¾c
“chÊt” ph¬ng §«ng cña m×nh. Vµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cña ®êi sèng
tinh thÇn NhËt lµ sù hßa hîp - trë vÒ víi thiªn nhiªn. Dêng nh khi sèng víi
thiªn nhiªn, t©m hån con ngêi trë nªn th th¸i, trong s¸ng vµ thanh khiÕt h¬n.
Bëi vËy tõ xa xa trong th¬ ca NhËt B¶n, thiªn nhiªn lu«n cã mét vÞ trÝ ®Æc
biÖt. Trong tuyÓn tËp Manyoshu (v¹n diÖp tËp), mét phÇn ba sè bµi th¬ lµ
miªu t¶ çc loµi hoa, c©y ®Ó diÔn t¶ çc s¾c th¸i t©m tr¹ng con ngêi. §ã lµ
mét thiªn nhiªn kú thó trong sù chuyÓn ho¸ linh ®éng bèn mïa víi tuyÕt
tr¾ng, tr¨ng thanh, s¬ng mï, hoa l¸... mét thiªn nhiªn ®Ëm mµu s¾c NhËt.
§Æc biÖt lµ trong th¬ Haiku cña M.Basho, thiªn nhiªn dêng nh kh«ng hÒ
v¾ng bãng. Mét mïa hoa anh ®µo, mét tiÕng ve kªu “thÊu xuyªn vµo ®¸”,
mét mïa thu thay ¸o cho ®Êt trêi... ®· ®i vµo th¬ «ng mét çch b×nh dÞ, tù
nhiªn mµ gîi c¶m v« cïng. Nã trë thµnh mét biÖn ph¸p th«ng giao ®Ó g¾n
kÕt con ngêi víi vò trô, ®a con ngêi xÞch l¹i bªn nhau trong sù chë che cña vò
trô.
¸o b«ng t«i cëi
QuÈy trªn vai trÇn
Mµu thay ¸o ®æi
§©y ®©u ph¶i nãi chuyÖn con ngêi cëi ¸o, mµ chuyÖn ®Êt trêi vµo
mïa, vò trô chuyÓn m×nh trong sù hßa hîp g¾n bã gi÷a con ngêi víi thiªn
nhiªn. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn, Y.Kawabata l¹i më ®Çu bµi diÔn tõ nhËn gi¶i
Nobel v¨n häc cña m×nh b»ng viÖc trÝch dÉn hai bµi th¬ vÒ tr¨ng cña hai
thiÒn s Dogen vµ Myoe.
Çi g× sÏ cßn
Sau khi ta mÊt
Hoa th¾m mïa xu©n
Cu gï trong nói
L¸ rông mïa thu
( Ryoukan; 1758 - 1831),
42
NhËn xÐt vÒ bµi th¬ trªn ®©y cña Ryoukan (1758 - 1831),
Y.Kawabata viÕt: “trong bµi th¬ nµy, còng nh trong th¬ cña Dogen, chØ cã
nh÷ng h×nh ¶nh gi¶n dÞ, nh÷ng tõ ng÷ b×nh thêng, ®îc xÕp c¹nh nhau
kh«ng cÇu kú, thËm chÝ th« méc mét çch cè ý, nhng n¬ng nèi nhau, chung
®· chuyÓn t¶i ®îc b¶n chÊt s©u l¾ng cña t©m hån NhËt B¶n”. Víi «ng, ®ã
còng chÝnh lµ t©m hån NhËt B¶n, lµ n¬i chng cÊt ®Ó t©m hån «ng th¨ng
hoa trong s¸ng t¹o. ¤ng ®· kÕ thõa truyÒn thèng ®ã vµ ph¸t triÓn nã trong
çc tiÓu thuyÕt cña m×nh. Trong s¸ng t¸c cña «ng, tõ tiÓu thuyÕt cho ®Õn
truyÖn ng¾n, vµ c¶ thÓ lo¹i truyÖn trong lßng bµn tay, thiªn nhiªn lu«n cã
mÆt, vµ trë thµnh n¬i thanh läc vµ di dìng t©m hån, lµ n¬i con ngêi nhËn ra
®îc nh÷ng ý nghÜa ®Ých thùc cña cuéc sèng vµ gi¸ trÞ cña b¶n th©n. T duy
híng néi lµ nÐt v¨n hãa ph¬ng §«ng vµ còng lµ ®Æc thï cña con ngêi NhËt
B¶n. Kh¸m ph¸ thÕ giíi tinh thÇn bÝ Èn cña m×nh, còng lµ çch ®Ó con ngêi
nhËn thøc thÕ giíi. Tinh thÇn nµy næi bËt trong s¸ng t¸c cña Y.Kawabata.
Trong nh÷ng s¸ng t¸c cña Y.Kawabata, chóng ta b¾t gÆp ë ®ã nh÷ng
kh«ng gian thiªn nhiªn ®Ëm mµu s¾c NhËt. §ã lµ c¶nh tuyÕt tr¾ng d¸t b¹c
trªn çc sên nói ë Kamakuo, h×nh ¶nh ®¸m m©y hoa anh ®µo (Sabuna), mét
®ªm tr¨ng s¸ng tá, mét hßn ®¶o thanh v¾ng, mét con suèi trong ngÇn, tinh
khiÕt... §ã lµ mét thÕ giíi thiªn nhiªn phong phó ®a d¹ng, mang nhiÒu mµu
s¾c kh¸c nhau nhng ®Òu kÕt tùu l¹i vÎ ®Ñp rÊt d©n téc, rÊt truyÒn thèng,
cã thÓ xem lµ kh«ng gian ®Æc biÖt ®Ó di dìng tinh thÇn - n¬i çi ®Ñp ®îc
th¸nh hãa vµ niÒm ®au ®îc thanh tÈy, n¬i giÊc méng chÝnh lµ cuéc ®êi
nµy. Kh«ng gian xø tuyÕt lµ mét kh«ng gian nh vËy.
2.2.2. Thiªn nhiªn - n¬i ph¬i tr¶i hån ngêi
Theo mçi bíc ch©n cña Shimamura, c¶nh s¾c cña Xø tuyÕt hiÖn lªn
thËt tr÷ t×nh, quyÕn rò. LÇn ®Çu tiªn ®Õn ®©y vµo mïa xu©n, anh ®·
“kh«ng rêi m¾t khái c¶nh s¾c t¬i rùc rì trªn triÒn nói qua khung cöa sæ sau l-
ng chµng”, võa ra khái ngìng cöa tö qu¸n th× Shimamura nh bÞ gîi bëi vÎ
®Ñp cña rõng nói vµ kh«ng khÝ ngät ngµo h¬ng cña tÊt c¶ c©y cèi míi.
43
C¶nh s¾c thiªn nhiªn lµm Shimamura sung síng. Chµng “cêi nh ®iªn mµ
kh«ng hiÓu t¹i sao” [34, 245]. TiÕng cêi cña Shimamura lóc Êy lµ niÒm vui,
niÒm sung síng d©ng lªn ®Õn tËn cïng c¶m xóc. Nh÷ng tõ ng÷ nh “kh«ng
thÓ rêi m¾t”, “bÞ ngîp”... ®· diÔn t¶ ®îc ®iÒu ®ã. ThËm chÝ, khi “®·
thÊm mÖt vµ c¶m thÊy ch©n tay r· rêi” chµng còng thÊy “mét çch khoan
kho¸i”... Cã thÓ ®· tõ rÊt l©u råi, h«m nay t©m hån cña Shimamura míi l¹i
h©n hoan trë l¹i, khi trÎ ®i khi ®ãn nhËn c¶nh s¾c t¬i míi cña thiªn nhiªn.
Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn, Kawabata l¹i chän xø tuyÕt lµm ®iÓm ®Õn cña
Shimamura. §ã lµ miÒn ®Êt hoang s¬, n¬i di dìng t©m hån con ngêi, gióp
con ngêi tho¸t ra ngoµi mäi ån µo phøc t¹p cña cuéc sèng x· héi. N¬i miÒn
B¾c gi¸ l¹nh cña NhËt B¶n lµ n¬i Ýt ngêi qua l¹i. §ã lµ miÒn ®Êt dêng nh
vÉn cßn ®øng ngoµi mäi biÕn ®éng cña x· héi vµ con ngêi. VÎ ®Ñp tinh tuý
s¬ khai cña thiªn nhiªn mang çi ®Ñp nguyªn s¬ cña cá c©y hoa l¸, çi tr¾ng
trong cña tuyÕt, çi kú vÜ cña nói non vµ çi ngät lµnh cña níc suèi. §ã lµ
kh«ng gian cña mµu tr¾ng tinh khiÕt vµ cña çi l¹nh v« trïng. N¬i sù lung
linh, huyÒn ¶o, siªu thùc lµ ngän nguån cña çi ®Ñp, sù trong s¹ch cao khiÕt
lµ dßng ch¶y cña t©m hån con ngêi. Vµ trong c¶nh nói non ®Çy chÊt tr÷
t×nh Êy Shimamura th¶ hån m×nh vµo thÕ giíi yªn tÜnh thanh b×nh cña câi
méng l¾ng nghe “tiÕng níc rµo rµo ch¶y trªn sái cña dßng th¸c xa xa väng tíi
mét b¶n nh¹c ªm dÞu [34, 247].
Bøc tranh thiªn nhiªn tr÷ t×nh vµ quyÕn rò ë xø tuyÕt ®· lµm mª hoÆc
t©m hån Shimamura. LÇn thø ba, Shimamura ®Õn xø së cña tuyÕt vµo mïa
®«ng mang theo nh÷ng bé ¸o kimono ®îc may tõ nh÷ng tÊm v¶i chyjimin
®Ó tÈy chóng theo lèi truyÒn thèng - tÈy b»ng tuyÕt, tÈy trong tuyÕt. ChØ
riªng nghÜ ®Õn sîi gai tr¾ng, tr¶i dµi trªn tuyÕt, hßa víi tuyÕt ®Ó hång lªn
díi ¸nh mÆt trêi mäc, Shimamura còng ®· thÊy rén lªn c¶m gi¸c mét sù tÈy
läc ®Õn ®é kh«ng nh÷ng chµng tin ch¾c r»ng nh÷ng bé ¸o kimono cña
m×nh ®· trót bá ®îc ë nh÷ng n¬i ®ã chíng khÝ vµ vÕt d¬ cña mïa hÌ, mµ
con ngêi chµng dêng nh còng ®îc tÈy gét s¹ch sÏ [34, 364]. Trong kh«ng gian
44
Êy tiÕng ®µn cña Komako dêng nh còng vang xa, cuèn hót h¬n. Mäi thø t¹p
©m x« bå ®Òu ®îc thanh läc kü khi ®Õn ë n¬i ®©y. Thiªn ®êng ë ®©y råi.
Mét thiªn ®êng trªn mÆt ®Êt “Komabo nh×n ch¨m ch¨m vµo kho¶ng trêi
trong suèt phÝa trªn nh÷ng ®Ønh tuyÕt. Thêi tiÕt thÕ nµy nghe tiÕng ®µn
kh¸c h¼n gi÷a buæi sím mïa ®«ng thanh khiÕt nµy, gi÷a sù trong suèt pha lª
nµy, tiÕng ®µn nh vót lªn, tiÕng ca ng©n nga vµ trong s¸ng v¼ng tíi tËn
nh÷ng ®Ønh tuyÕt phñ cña nh÷ng rÆng nói xa xa phÝa ph©n trêi [34, 287.
288].
Ch×m trong Xø tuyÕt kh«ng chØ cã tiÕng ®µn mµ b¶n th©n con ngêi
còng trong s¹ch h¬n, nh ®îc hßa vµo trong m×nh bao nhiªu tinh hoa, h¬i thë
cña thiªn nhiªn, ®Êt trêi. Cã lÏ con ngêi ë ®©y còng sinh ra tõ trong tuyÕt
tr¾ng tinh kh«i. “Çi c¶m gi¸c mµ nµng ®em l¹i cho Shimamura lµ mét c¶m
gi¸c trong s¹ch vµ t¬i m¸t tuyÖt vêi” [34, 10]. Trong 36 lÇn miªu t¶ c¶nh s¾c
thiªn nhiªn Y.Kawabata víi nh÷ng dông ý kh¸c nhau nhng ®Òu chó träng
nhÊn m¹nh çi nguyªn s¬, thuÇn khiÕt cña thiªn nhiªn n¬i xø tuyÕt: “phÝa tr-
íc hä, trªn sên dèc ®øng ë phÝa bªn sên kia, ®ung ®a nh÷ng b«ng kayoi b¹c
tr¾ng, mét mµu tr¾ng rùc rì trong ¸nh s¸ng buæi mai. Sù në bïng hïng vÜ
thËt tuyÖt vêi, mong manh, tr«i næi còng nh vÏ trong s¸ng l¹ kú, thanh khiÕt
cha tõng thÊy cña bÇu trêi thu s¸ng l¸ng [34, 329]. TÊt c¶ kh¬i gîi ë ngêi ®äc
c¶m gi¸c cña nh÷ng lÇn ®îc t¾m m¸t, läc röa t©m hån.
Shimamura ®Õn víi xø tuyÕt ®Ó cã ®îc c¶m gi¸c “th th¸i”, “tho¶i
m¸i”, “hµo høng”, “®îc thanh läc m¹nh mÏ”, “con ngêi anh ®îc t¾m géi” ®ã
còng lµ do c¶m gi¸c cña anh cã ®îc bëi con ngêi hai c« g¸i ®îc nu«i nÊng bëi
xø tuyÕt, vÎ ®Ñp cña hä trong con m¾t Shimamura lóc nµo còng cã sù t¬ng
øng víi thiªn nhiªn. Con ngêi - tuyÕt tr¾ng nh hßa m×nh vµo nhau t¹o nªn vÎ
®Ñp cuèn hót, trong s¹ch. Trong thÕ giíi trong s¹ch Êy, Shimamura nh ®îc
bao phñ trong xø së cña thiªn nhiªn, trong t×nh ngêi cña nh÷ng con ngêi sinh
ra tõ trong tuyÕt tr¾ng tinh kh«i Êy. Shimamura ®· t×m ®îc n¬i göi g¾m
t©m sù c« ®¬n, nçi phiÒn muén - nh÷ng ®iÒu mµ anh khã t×m thÊy trong
45
dßng ch¶y cuéc sèng hiÖn ®¹i gÊp g¸p n¬i thµnh phè. Râ rµng, thiªn nhiªn ®·
cã t¸c ®éng m¹nh tíi t©m hån anh, kÐo anh tho¸t khái nh÷ng dôc väng tÇm
thêng ®Ó anh biÕt kh¸t khao vµ hy väng. §©y thùc sù lµ mét n¬i rÊt tèt ®Ó
thanh läc vµ di dìng t©m hån con ngêi. Çi ®Ñp cña thiªn nhiªn n¬i ®©y
chÝnh lµ lêi mêi gäi h¹nh phóc vµ Shimamura ®· t×m ®îc h¹nh phóc ®Ých
thùc n¬i xø tuyÕt quanh n¨m b¨ng gi¸, l¹nh lÏo nµy. Thiªn nhiªn vµ con ngêi
vïng tuyÕt ®· trë thµnh m¸u thÞt trong anh, ¨n s©u vµo t©m tëng anh.
Kh«ng chØ trong xø tuyÕt mµ hÇu nh trong çc s¸ng t¸c cña
Y.Kawabata ta ®Òu b¾t gÆp nh÷ng kh«ng gian thiªn nhiªn nh vËy. Nh÷ng
h×nh ¶nh cña s¬ng, tuyÕt, cá c©y, hoa l¸, khe suèi, nói ®åi, mu«ng thó... díi
ngßi bót cña «ng ®Òu hiÖn lªn rÊt phong phó vµ sinh ®éng nã cã søc sèng,
cã linh hån thËm chÝ cã lóc nh reo lªn hay l¾ng xuèng hoµ cïng nhÞp sèng
cña nh©n vËt. Thiªn nhiªn víi nhiÒu vÎ ®Ñp vèn cã cña nã ®· trë thµnh n¬i
t×m ®Õn cña con ngêi muèn ®îc n©ng ®ì, thanh läc t©m hån.
Trong truyÖn ng¾n Thuû nguyÖt chóng ta thÊy r»ng kh¸t khao hoµ
nhËp víi tù nhiªn cña ngêi chång Kyoko lµ khao kh¸t cña mét ngêi s¾p tõ gi·
câi ®êi. Do vËy, nã rÊt gÇn víi t×nh yªu ®êi, khao kh¸t ®îc sèng cuéc ®êi
trÇn thÕ ®Çy h¬ng s¾c. Anh ®· cè g¾ng kh¸m ph¸, t¹o mèi d©y giao hoµ
víi tù nhiªn th«ng qua chiÕc g¬ng soi. ChiÕc g¬ng ®ã ®· cã kh¶ n¨ng ph¶n
chiÕu sinh ®éng c¶nh vËt xung quanh, sëi Êm nçi bÊt h¹nh cña vî chång
Kyoko. Anh cè g¾ng kh¸m ph¸, t¹o mèi d©y giao hoµ víi tù nhiªn th«ng qua
chiÕc g¬ng: “Håi cßn søc, nhê hai çi g¬ng con Êy, chång nµng ®· kh«ng
chØ nh×n thÊy m¶nh vên sau bÐ báng tríc nhµ. Trong g¬ng anh cßn ®îc
ng¾m c¶ bÇu trêi cïng nh÷ng ¸ng m©y, c¶ çnh tuyÕt r¬i, c¶ nh÷ng rÆng
nói xa xa cïng d¶i rõng tha gÇn ®ã. §îc nh×n thÊy c¶ vÇng tr¨ng, nh÷ng ®o¸
hoa hång vµ nh÷ng ®µn chim ®i tró bay ngang trêi” [34, 306].
Kh«ng gian hiÖn lªn tríc m¾t ngêi chång cña Kyoko kÐo dµi tõ gÇn
(m¶nh vên sau bÐ báng tríc nhµ) tíi xa (rÆng nói cïng d¶i rõng tha), tõ mÆt
®Êt (nh÷ng b«ng hoa ®ång) tíi bÇu trêi (®µn chim ®i tró bay ngang trêi), tõ
46
nh÷ng ®ªm cã tr¨ng tíi nh÷ng ngµy cã tuyÕt . Nã cho thÊy anh ®· quan s¸t
thiªn nhiªn xung quanh m×nh rÊt tØ mØ, kü cµng vµ vµo nhiÒu thêi gian
kh¸c nhau. NÕu nh tríc ®©y, chång Kyoko n»m tr¬ träi trªn chiÕc giêng cò
kü, chØ ®a m¾t nh×n c¨n nhµ chËt hÑp th× giê ®©y khi cÇm chiÕc g¬ng
soi trong tay anh c¶m thÊy mét thÕ giíi bao la vµ trï phó ®· më réng tr íc
m¾t. ChiÕc g¬ng ®ã lµm chång Kyoko phÊn khëi h¼n v× tuy ph¶i n»m mét
chç nhng anh vÉn cã thÓ thu n¹p mäi thø vµo ®«i m¾t m×nh. §iÒu ®ã ®·
khiÕn cho Kyoko sung síng c¶m nhËn: “ChiÕc g¬ng soi b×nh dÞ Êy ®· lµm
sèng l¹i trong m¾t ngêi chång ®au yÕu c¶ mét thÕ giíi c©y cèi t¬i m¬n mën
trong dÞp ®Çu xu©n” [34, 112]. ChiÕc g¬ng lµ mét ph¬ng tiÖn ®Ó
chång Kyoko cã thÓ tiÕp xóc ®îc víi thÕ giíi bªn ngoµi vµ çi kh«ng gian
thiªn nhiªn réng lín Êy, nhiÒu mµu s¾c Êy ®· gióp hä can ®¶m vît lªn sè
phËn nghiÖt ng· ®Ó b¶o vÖ t×nh yªu - h¹nh phóc. Kh«ng gian thiªn nhiªn
trong Thuû nguyÖt ®îc miªu t¶ mét çch ®Æc biÖt nã hiÖn lªn trong chiÕc g-
¬ng soi ®îc ph¶n chiÕu qua sù c¶m nhËn cña vî chång Kyoko.
Y.Kawabata rÊt tinh tÕ khi miªu t¶ tr¹ng th¸i t©m lý cña mét ngêi s¾p
tõ gi· câi ®êi ®îc nh×n ng¾m cuéc sèng kh«ng ph¶i anh ng¾m bÇu trêi cïng
nh÷ng ¸ng m©y, thÊy c¶ vÇng tr¨ng vµ c¶ nh÷ng ®o¸ hoa ®ång néi mét çch
chñ ®éng mµ lµ anh “®îc thÊy”, “®îc ng¾m” nh÷ng vÎ ®Ñp Êy. Dêng nh
®ã lµ mét ©n huÖ, mét h¹nh phóc v« biªn ®èi víi anh. Chóng ta vÉn cßn nhí
çi c¶m gi¸c ch¸n n¶n gÇn nh tuyÖt väng cña Gi«nxy (ChiÕc l¸ cuèi cïng -
O.Henry) khi nh×n thÊy nh÷ng chiÕc l¸ mïa ®«ng ®ang rông dÇn vµ c¶
niÒm sung síng cña c« bÐ khi nhËn ra vÉn cßn mét chiÕc lµ cuèi cïng ë trªn
cµnh. Mét niÒm hy väng míi vÒ sù sèng l¹i nhen nhãm trong lßng c« bÐ.
ThÕ míi biÕt ®èi víi ngêi b×nh thêng hoa tµn l¸ rông ®· gîi buån nhng ®èi
víi nh÷ng ngêi ®ang n»m trªn gêng bÖnh th× mäi biÓu hiÖn cña sù phai tµn
cµng khiÕn hä ®au khæ. Cµng xa dÇn sù sèng hä cµng yªu sèng, cµng muèn
“thu vµo tÇm m¾t mu«n trïng níc non”. H¬n n÷a, tù nhiªn cßn lµ hiÖn th©n
cho mét çi g× vÜnh cöu, bÊt diÖt. ChÝnh v× vËy, khi ngêi chång cña
47
Kyoko khao kh¸t hoµ nhËp víi thiªn nhiªn th× còng cã nghÜa anh ®ang khao
kh¸t ®îc bÊt cø, ®îc sèng m·i víi cuéc ®êi.
Trong tiÓu thuyÕt Ngêi ®Ñp say ngñ, Y.Kawabata ®· x©y dùng hai
m¶ng kh«ng gian ®èi lËp víi kh«ng nhá hÑp, bÝ hiÓm, ma qu¸i trong phßng
lµ kh«ng gian réng më, kho¸ng ®¹t vµ t¬i s¸ng cña thiªn nhiªn bªn ngoµi. §ã lµ
mïa ®«ng gi¸ l¹nh bªn bê biÓn mµ nh÷ng dÊu hiÖu cña nã ®îc c¶m nhËn
b»ng thÞ gi¸c mét phÇn, b»ng khøu gi¸c mét phÇn vµ thÝnh gi¸c lµ chñ yÕu.
Kh«ng gian ®îc kh¾c ho¹ qua l¨ng kÝnh thÞ gi¸c cña nh©n vËt thËt ®Ñp vµ
trong s¸ng cã pha chót huyÒn ¶o. Còng gièng nh thiªn nhiªn mïa ®«ng trong
Xø tuyÕt, vÎ ®Ñp cña kh«ng gian ë ®©y tríc hÕt lµ vÎ ®Ñp cña tuyÕt, hoa.
TuyÕt r¬i trong lµn ma lÊp l¸nh. Thêi gian ®ang lÇn bíc trong kh«ng gian, b-
íc ch©n thêi gian in dÊu lªn c¶nh vËt. “BÇu trêi mïa ®«ng u ¸m ngay tõ s¸ng,
vÒ chiÒu chuyÓn thµnh lµn ma bôi. Råi ma bôi chuyÓn thµnh tuyÕt r¬i
tõng m¶ng lín. Nh÷ng b«ng tuyÕt lÉn nh÷ng lµn ma lÊp l¸nh trong luång ¸nh
s¸ng. TuyÕt kh«ng nhiÒu vµ mÒm r¬i xuèng ®Êt lËp tøc tan ngay trªn bËc
thÒm ®¸ dÇn vµo nhµ” [34, 462]. §äc nh÷ng c©u v¨n nh thÕ, mét chÊt th¬
nhÑ nhµng lan thÊm vµo lßng ta. Kh«ng khÝ ngét ng¹t cña c¨n phßng nhá
nh l¾ng xuèng vµ ta hoµ m×nh vµo thiªn nhiªn t¬i s¸ng, nªn th¬ cña ®Êt trêi.
Çi tinh khiÕt nguyªn s¬ cña giã, cña tuyÕt tr¾ng vµ mÒm thanh läc hån ta.
TuyÕt r¬i kh¾p n¬i, tuyÕt tan trªn bËc thÒm ®äng trªn nh÷ng nÎo ®êng,
lµm trÜu nh÷ng c©y l¸ cuèi cïng cña mïa ®«ng gi¸ buèt. Nhng nÕu nh kh«ng
gian c¶m nhËn qua thÞ gi¸c nªn th¬ vµ le s¸ng th× kh«ng gian c¶m nhËn qua
thÝnh gi¸c vµ khøu gi¸c l¹i cã phÇn kú vÜ vµ d÷ déi h¬n. TÝnh chÊt réng
më vµ kho¸ng ®¹t nhê sù c¶m nhËn b»ng thÝnh gi¸c ®îc c¶m nhËn thµnh
c«ng h¬n bao giê hÕt. §ã lµ kh«ng gian mang tÇm vò trô víi sãng, víi giã, víi
bÓ réng bao la: “Nghe râ tiÕng sãng biÓn dµo d¹t nghe nh ®Ëp vµo v¸ch ®¸
th¼ng ®øng trong tiÕng giã nh b¸o hiÖu trêi b¾t ®Çu rÐt” [34, 393], vµ :
“TiÕng sãng ®Ëp vµo v¸ch nghe nh ngay díi ch©n nghe tiÕng sãng vç, «ng
®o¸n ë díi ®ã cã nhiÒu m« ®¸” [34, 401].
48
2.2.3. Thiªn nhiªn - n¬i di dìng tinh thÇn
TÝnh chÊt m¬ hå cña nh÷ng c¶m gi¸c ®a con ngêi vµo kho¶ng ch¬i
v¬i cña kh«ng gian - mét kh«ng gian nh cã nh kh«ng. Nh trªn ®· nãi, kh«ng
gian Êy l¹i ®îc c¶m nhËn qua t©m tr¹ng cña nh©n vËt trong mçi thêi ®iÓm
nªn tÊt yÕu nã sÏ mang theo nh÷ng c¶m xóc kh¸c nhau cña nh©n vËt. Thiªn
nhiªn còng hoµ theo t©m tr¹ng cña con ngêi, khi t©m hån Êy réng më, thiªn
nhiªn dêng nh còng më ra: “Trong mét l¸t sãng hiÓu nh vang ®éng h¬n, ch¾c
lµ do tÊm lßng Eguchi ®ang réng më”. Cã thÓ nãi chÝnh nh÷ng tr¹ng th¸i
c¶m xóc ®· x©y dùng nªn nh÷ng kho¶ng kh«ng gian. TÝnh chÊt phong phó
cña t©m tr¹ng ®· t¹o thµnh tÝnh chÊt phong phó cña cÊu tróc kh«ng gian,
©m thanh vµ h×nh s¾c kh«ng gian. Khi c¶m xóc lªn cao ®Æc biÖt lµ khi
xung ®ét néi t©m xuÊt hiÖn ®ßi hái ®îc gi¶i quyÕt vµ gi¶i to¶ th× kh«ng
gian bªn ngoµi xuÊt hiÖn. Kh«ng gian réng më bªn ngoµi võa nh mét cøu
çnh mµ nh©n thiªn nhiªn vËt t×m ®Õn, mét lèi tho¸t cuèi cïng mµ con ngêi
téi lçi t×m cho m×nh võa nh mét nèt nh¹c vang lªn trong t©m hån nh¹y c¶m.
Nh©n vËt Singo trong TiÕng rÒn cña nói mçi lÇn ph¶i ®èi mÆt víi
bÊt h¹nh hay sù c« ®¬n ®Òu t×m ®Õn thiªn nhiªn bëi thiªn nhiªn dêng nh ®·
cã mét vai trß ®Æc biÖt quan träng trong ®êi sèng tinh thÇn cña «ng.
Kawabata kh«ng x©y dùng mét con ngêi cña thÕ giíi thÇn tiªn ®i t×m çi
®Ñp dêng nh còng ë thÕ giíi thÇn tiªn ë Xø tuyÕt mªnh m«ng n÷a mµ nhµ
v¨n ph¸c ho¹ lªn mét nh©n vËt cña cuéc sèng thùc. Singo ¤gata, mét con ngêi
®ang ë chÆng cuèi cuéc ®êi vµ ®ang ®i t×m çi ®Ñp cña thiªn nhiªn ë gi÷a
cuéc ®êi thùc, cuéc ®êi mµ «ng ®ang tr¶i qua hµng ngµy. Nh©n vËt bíc vµo
t¸c phÈm b»ng h×nh ¶nh: “Singo ¤gata khÏ nhÝu mµy, miÖng h¬i trÔ vµ
®¾m ch×m trong suy t” [34, 7]. T¸c gi¶ kh«ng giíi thiÖu ch©n dung, ngo¹i
h×nh nh©n vËt mµ ngay tõ ®Çu ®· ®Ó cho nh©n vËt ch×m ®¾m trong
dßng suy tëng, b¸o hiÖu cho ngêi ®äc thÊy mét thÕ giíi cña c¶m xóc, cña
nh÷ng diÔn biÕn t©m lý. C©u chuyÖn xoay quanh cuéc sèng víi nh÷ng mèi
quan hÖ phøc t¹p ë gia ®×nh Singo trong bèi c¶nh níc NhËt thêi hËu chiÕn. ë
49
®ã, tÊt c¶ bän hä - çc thµnh viªn trong gia ®×nh Singo ®Òu l©m vµo t×nh
tr¹ng bÕ t¾c, kh«ng t×m ®îc ®îc ý nghÜa ®Ých thùc cña cuéc sèng, nh÷ng
r¹n nøt trong gia ®×nh, cao g¸i bá chång, con trai cã nh©n t×nh, ngêi vî
kh«ng thÓ chia sÎ t×nh c¶m ®· khiÕn «ng c¶m thÊy qu¸ mÖt mái vµ lu«n
nghe thÊy tiÕng rÒn cña nói nh ©m thanh cña sù chÕt chãc. Singo lµ mét
con ngêi cña c¶m xóc. ChÝnh v× thÕ mµ t©m hån «ng lu«n chan hoµ víi
thiªn nhiªn c¶nh vËt: “§ªm nay Singo thÊy trong ngêi khã chÞu, kh«ng ngñ ®-
îc (...). Trêi nãng vµ ngét ng¹t ®Õn kh«ng chÞu næi, Singo dËy vµ më mét
çnh cöa sæ ë hµng hiªn thÕ råi «ng quú xuèng c¹nh ®ã. Mét ®ªm tr¨ng s¸ng”
[34, 10]. H×nh ¶nh mét «ng giµ quú bªn hiªn nhµ ngíc nh×n bÇu trêi ®Çy
tr¨ng gîi cho ta mét c¶m gi¸c thËt nhÑ nhµng, thanh khiÕt. Ph¶i ch¨ng t©m
hån Singo ®ang t×m ®Õn mét sù giao hoµ víi vÇng tr¨ng ®Ó mong xo¸ tan
®i nh÷ng mái mÖt trong ®êi sèng thêng nhËt. ChÝnh sù tÜnh lÆng cña ®ªm
®· khiÕn “Singo cã tiÕng ®éng nhÑ nµo ®ã. H×nh nh s¬ng ®ang r¬i trªn
cµnh l¸, sù yªn tÜnh ®Õn n·o lßng. “Trêi kh«ng giã, tr¨ng gÇn r»m s¸ng râ,
nhng qua mµn ®ªm Èm ít, h×nh d¸ng qu¶ nói phÝa sau nhµ nhoµ nh¹t, mê ¶o
hoµn vµ hoµn toµn bÊt ®éng. C¶ ngµn l¸ c©y phÝa trªn hµng hiªn còng
kh«ng hÒ lay ®éng” [34, 10]. H×nh nh c¶ thiªn nhiªn c¶nh vËt ®ang l¾ng l¹i
cïng víi t©m tr¹ng cña Singo. Cã thÓ thÊy ¸nh tr¨ng lóc nµu nh mét thø ¸nh
s¸ng lÊp l¸nh sÏ tiÕp thªm nguån sèng, sëi Êm nçi ®au cña nh©n vËt. Singo
trong nçi ®au vÉn c¶m ®îc khu«n mÆt ¸nh lªn sù r¹ng rì cña chÞ H»ng,
khu«n mÆt Êy soi chiÕu vµo thÕ giíi t©m linh cña «ng, lµm dÞu c¬n b·o
lßng trong «ng khiÕn «ng “thÊy khao kh¸t mét chót Êm ¸p cña t×nh ngêi”.
Trong nh÷ng tiÕng khãc cña ®øa trÎ lÉn tiÕng sña cña chã, Singo ®Òu linh
c¶m thÊy cã ®iÒm d÷, nhng khi «ng l¾ng tai nghe tiÕng chim ã kªu th× thÊy
“t©m hån «ng l¹i Êm ¸p lªn” [34, 109]. Thiªn nhiªn lu«n mang trong nã nh÷ng
®iÒu kú diÖu vµ nã lu«n g©y cho con ngêi nh÷ng c¶m gi¸c bÊt ngê ®Õn l¹
lïng: “H«m ®ã lµ mét ngµy ®Ñp trêi, thËm chÝ qu¸ ®Ñp ®èi víi tiÕt th¸ng
n¨m. Lóc Singo cßn ë trªn tµu, tÊt c¶ çc hµnh kh¸ch ®Òu h¹ cöa sæ xuèng vµ
50
nh×n ra ngoµi. Nh÷ng con chim bay lîn trªn çc d¶i ãng ¸nh cña con s«ng ®îc
ph¶n quang ngêi lªn nh b¹c. Trong buæi s¸ng th¸ng n¨m nµy mäi çi ®Òu cã vÎ
kú diÖu”. Kh«ng chØ cã Singo mµ tÊt c¶ çc hµnh kh¸ch ®Òu ph¶i th¶ng
thèt tríc sù huyÒn diÖu cña thiªn nhiªn. §øng gi÷a sù kho¸ng ®¹t cña ®Êt trêi
con ngêi lu«n c¶m thÊy nh t©m hån m×nh ®îc thanh läc, gét röa:
- “Kho¶ng xanh mªnh m«ng cña vên c©y ®· lµm t©m hån Singo trµn
ngËp mét thø c¶m gi¸c ®îc tù do hoµn toµn” [34, 135].
- “Mét c©y cao ®· thu hót sù chó ý cña Singo. Nh×n lªn ngän cña nã,
«ng cã mét c¶m gi¸c lµ søc m¹nh bÊt tËn cña thiªn nhiªn còng truyÒn sang
«ng vµ kho¶ng xanh mªnh m«ng kia bao bäc lÊy «ng, hoµ tan sù nhá nhoi
buån tÎ cña «ng vµ cña Kikuco“ [34, 136].
Thiªn nhiªn réng lín vµ hån ngêi cÜng nh hoµ chung vµo çi kh«ng
khÝ bao la, trë nªn réng më, s©u l¾ng h¬n. ë ®©y, c¶ Singo vµ Kikuco ®Òu
cã cïng mét t©m tr¹ng vµ khung c¶nh thiªn nhiªn t¬i ®Ñp trong c«ng viªn ®·
v©y bäc lÊy hä, khiÕn cho sù buån tÎ nhá nhoi trong hä nh biÕn mÊt vµo h
v«... Thiªn nhiªn cßn hiÖn lªn qua nh÷ng ®êng nÐt hÕt søc cô thÓ. Mäi h×nh
¶nh thiªn vÒ ®Æc t¶ nh÷ng vËt nhá bÐ xung quanh: mét b«ng hoa híng d-
¬ng, mét giät s¬ng r¬i, mét tiÕng chim ã kªu, mét b«ng Ghinc« n¶y mÇm,
mét çnh anh ®µo, mét vÇng tr¨ng s¸ng... tÊt c¶ ®Òu lµ nh÷ng sù vËt b×nh
thêng hiÖn h÷u xung quanh. Kawabata ®· ®Æt nh©n vËt cña m×nh trong
mèi quan hÖ víi çc biÕn cè sau ®ã «ng l¹i ®Ó cho thiªn nhiªn xuÊt hiÖn lµm
chç dùa tinh thÇn, xoa dÞu nçi ®au cho nh©n vËt cña m×nh. Cø mçi lÇn
gÆp chuyÖn buån ta thÊy Singo ®Òu t×m thÊy ë thiªn nhiªn mét niÒm giao
c¶m, khi th× «ng nh×n thÊy ë nh÷ng çnh hoa anh ®µo léng lÉy bång bÒnh
tr«i trong s¾c trêi chiÒu xanh ng¾t le lãi çi s¾c hång hoa anh ®µo tiÒm Èn
mét søc sèng bÊt diÖt, nã ®em l¹i cho «ng mét c¶m gi¸c t¬i vui, phÊn chÊn.
Khi th× «ng m¬ ®Õn vÞnh Matxusima víi mµu xanh cña biÓn vµ mµu xanh
cña nh÷ng rÆng th«ng, çi mµu xanh Êy chøa chan hy väng kh¸c h¼n víi
mµu x¸m xÞt cña cuéc sèng hiÖn t¹i lµm sèng dËy c¶ mét thêi trai trÎ sung
51
søc trong «ng khiÕn «ng liªn tëng ®Õn mµu xanh cña cuéc ®êi, nã gióp cho
t©m hån «ng thanh th¶n lµm l¾ng dÞu c¬n b·o lßng trong «ng.
Bèi c¶nh c©u chuyÖn ë ®©y lµ x· héi níc NhËt sau chiÕn tranh, khi
mµ cuéc sèng ngêi d©n vÉn cßn chÞu ¶nh hëng nÆng nÒ cña nhiÒu tµn
tÝch chiÕn tranh. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ trong bèi c¶nh ®ã. Kawabata
®· t¹o ra mét kh«ng gian thiªn nhiªn tinh khiÕt, trinh nguyªn vµ dåi dµo søc
sèng ®Õn vËy. Kh«ng gian trong t¸c phÈm g¾n liÒn víi t©m tr¹ng cña nh©n
vËt chÝnh trong t¸c phÈm lµ «ng giµ Singo. ë tuæi s¸u m¬i hai, «ng nhËn
thøc ®îc ch©n lý r»ng cuéc sèng chØ cã ý nghÜa khi mäi vÎ ®Ñp cña nã cßn
nguyªn vÑn. Vµ còng nh nh÷ng t©m hån NhËt B¶n tiªu biÓu, «ng yªu çi
®Ñp, «ng tr©n träng vµ rung ®éng tríc nã. Thiªn nhiªn c©y cá lµ mét phÇn
cña çi ®Ñp vµ nã hiÖn lªn rÊt ®çi tinh khiÕt qua tr¸i tim ®a c¶m, giµu
nhiÖt huyÕt cña Singo. Thiªn nhiªn do ®ã cã vai trß nh mét cøu çnh cho t©m
hån nh©n vËt. §iÒu nµy c¾t nghÜa v× sao Y.Kawabata trong çc t¸c phÈm
cña m×nh ®· rÊt dông c«ng khi t¸i hiÖn nh÷ng kh«ng gian thiªn nhiªn ®éc
®¸o g¾n víi sè phËn vµ cuéc ®êi cña mçi nh©n vËt. ë ®ã t©m hån con ngêi
®îc thanh läc chØ cßn l¹i nh÷ng g× tinh tuý nhÊt cao khiÕt nhÊt ®îc kÕt tô
bëi nh÷ng tè chÊt cña thiªn nhiªn.
§Æc trng cña nghÖ thuËt NhËt B¶n cã thÓ tãm gän trong mét c©u
“kh«ng cã lóc nµo nhí ®Õn b¹n nh lóc ng¾m tuyÕt, tr¨ng, hoa” - ngêi NhËt
nãi riªng, ngêi ph¬ng §«ng nãi chung coi thiªn nhiªn lµ mét thÕ giíi hiÖn h÷u
trong cuéc sèng con ngêi. Mçi lóc con ngêi c¶m thÊy mÖt mái buån phiÒn víi
cuéc sèng thêng nhËt, hä l¹i t×m vÒ thiªn nhiªn ®Ó t×m nguån an ñi. Trong
çc tiÓu thuyÕt cña Y.Kawabata, thiªn nhiªn lu«n ®îc ®Æt trong sù ®èi s¸nh
víi con ngêi, lµ thÇn dîc ch÷a ch¹y cho nçi ®au tinh thÇn cña nh©n vËt mét
çch hiÖu lùc nhÊt. §èi víi ngêi ph¬ng §«ng, con ngêi víi vò trô ®îc coi lµ
mét, con ngêi lµ mét vò trô thu nhá. Bëi thÕ, thiªn nhiªn chÝnh lµ b¹n t©m
t×nh gÇn gòi nhÊt cña con ngêi, lµ kh«ng gian ®Ó di dìng tinh thÇn. ChØ cã
thiªn nhiªn míi gióp hä lÊy l¹i thÕ c©n b»ng trong cuéc sèng. §ång thêi «ng
52
cßn sö dông thiªn nhiªn nh mét ¸m dô nghÖ thuËt ®Ó lµm næi bËt vÎ ®Ñp
h×nh thÓ, vÎ ®Ñp t©m hån vµ biÓu hiÖn cho søc sèng cña nh©n vËt.
§Æt nh©n vËt trong thÕ giíi thiªn nhiªn - mét thÕ giíi hiÖn h÷u trong
cuéc sèng ®êi thêng, nh©n vËt cña Y.Kawabata hoµn toµn tho¸t khái phiÒn
muén cña cuéc sèng. Hoµ nhËp vµo thÕ giíi tù nhiªn, con ngêi võa ®îc chiªm
ngìng c¶nh ®Ñp cña nã, võa ®îc thanh läc t©m hån. Con ngêi muèn tån t¹i,
muèn cã h¹nh phóc ph¶i hoµ nhËp víi thiªn nhiªn, l¾ng nghe h¬i thë, nhÞp
®Ëp cña cá c©y hoa l¸ vµ çc loµi mu«ng thó. §©y còng lµ triÕt lý s©u xa
vÒ mèi quan hÖ gi÷a con ngêi vµ vò trô, biÓu hiÖn sinh ®éng quan niÖm
cña Y.Kawabata vÒ çi ®Ñp. Çi ®Ñp b¾t rÔ tõ chÝnh cuéc sèng, ®îc
chuÈn mùc ho¸ qua l¨ng kÝnh cña ngêi nghÖ sü. RÊt cã lý khi nhµ v¨n nhµ
v¨n NhËt A.Xuªkiti trong cuèn Çc nhµ v¨n NhËt hiÖn ®¹i ®· nhËn xÐt:
“Mçi lÇn ®äc çc t¸c phÈm cña Y.Kawabata t«i c¶m thÊy çc ©m thanh xung
quanh tùa hå nh l¾ng ®i, kh«ng khÝ bçng trë nªn trong trÎo, cßn t«i th× hoµ
tan vµo trong ®ã. T«i kh«ng biÕt cã t¸c phÈm nµo kh¸c cã søc t¸c ®éng m¹nh
mÏ ®Õn nh vËy kh«ng. Vµ së dÜ cã hiÖn tîng nh vËy cã lÏ bëi v× trong çc
s¸ng t¸c cña Y.Kawabata kh«ng cã g× lµ vÈn ®ôc hay dung tôc” [7, 21].
2.3. Hµnh tr×nh trë vÒ víi çc gi¸ trÞ truyÒn thèng ®· bÞ ph«i pha
2.3.1. T©m tr¹ng tiÕc nuèi tríc sù suy vi cña trµ ®¹o
Nh ®· nãi ë trªn, Y.Kawabata sinh ra vµ lín lªn trong giai ®o¹n cã níc
NhËt cã nhiÒu biÕn ®éng, ®Æc biÖt lµ sau hai cuéc ®¹i chiÕn thÕ giíi. Sù
lôn b¹i vÒ kinh tÕ kh«ng ®¸ng sî b»ng sù mai mét vÒ v¨n hãa, dï sau chiÕn
tranh, nÒn kinh tÕ NhËt ®îc phôc håi vµ cã bíc ph¸t triÓn thÇn kú, song çc
gi¸ trÞ truyÒn th«ng bÞ hoen mê. Ngêi d©n NhËt tá ra nghi ngê çc gi¸ trÞ
mét thêi ®· lµm nªn b¶n s¾c NhËt trong hµng ngµn n¨m qua. Nh÷ng gi¸ trÞ
truyÒn thèng ®ã kh«ng cßn lµ ®iÓm tùa tinh thÇn b×nh an cho hä n÷a trong
khi nh÷ng gi¸ trÞ míi l¹i cha ®îc kh¼ng ®Þnh.
Sèng trong thêi kú khñng ho¶ng çch gi¸ trÞ, con ngêi dÇn mÊt ®i
niÒm tin vµo nh÷ng g× ®· cã, thËm chÝ cã ngêi ®· c¨m thï, phØ b¸ng qu¸
53
khø cña d©n téc. Y.Kawabata b»ng nh÷ng s¸ng t¸c cña m×nh ®· lÆng lÏ t¹o
dùng cho ngêi NhËt mét niÒm tin yªu vµo nh÷ng ®iÒu kú diÖu ®· tõng lµm
nªn b¶n s¾c bao ®êi nay cña ngêi d©n xø së mÆt trêi mäc. Vµ nãi nh Ng«
Quý Giang: “¤ng ®· chiÕn ®Êu ®Ó b¶o vÖ vµ g×n gi÷ b¼n s¾c d©n téc tr-
íc lµn sãng ¢u-Mü hãa ®ang trµn ngËp ®Êt níc NhËt B¶n vµ buéc ngêi NhËt
ph¶i suy nghÜ ®Õn viÖc cøu lÊy vÓ ®Ñp cæ kÝnh cña ®Êt níc NhËt”
[8,45].
Trong nh÷ng s¸ng t¸c cña «ng, tõ Xø tuyÕt, Ngµn çnh h¹c, TiÕng rÒn
cña nói...Y.Kawabata ®· lÆng lÏ ©m thÇm ®Æt çc nh©n vËt trªn hµnh
tr×nh vÒ víi çc gi¸ trÞ truyÒn thèng ®· bÞ ph«i pha khiÕn bao thÕ hÖ con
ch¸u ngêi NhËt thÊu hiÓu çc gi¸ trÞ thiªng liªng ®· kh¾c ch¹m nªn tÝnh
çch, t©m hån NhËt. Qua ®ã, nhµ v¨n cµng cã dÞp ®i s©u kh¸m ph¸ nh÷ng
thÕ giíi néi t©m v« cïng phong phó çc nh©n vËt cña m×nh h¬n.
Ngµn çnh h¹c thÓ hiÖn sù gi»ng co, ®Êu tranh gi÷a çc vÎ ®Ñp víi çi
xÊu xa, téi lçi - gi÷a vÎ ®Ñp truyÒn thèng víi søc sèng ®¬ng thêi. Tëng nh lèi
sèng bu«ng th¶ v« tr¸ch nhiÖm ®· th¾ng, chiÕc chÐn Shino - biÓu tîng cña
vÎ ®Ñp truyÒn thèng thiªng liªng ®· vì tan, nhng kh«ng, nh÷ng m¶nh vì vÉn
®îc cÊt gi÷ vµ vÎ ®Ñp NhËt B¶n vÉn cßn l¹i. Tªn t¸c phÈm lµ Ngµn çnh h¹c.
Theo nÕp nghÜ cña ngêi NhËt, h×nh ¶nh con h¹c lµ tîng trng cho hi väng vµ
h¹nh phóc. H×nh ¶nh ngêi con g¸i cã chiÕc kh¨n thuª h×nh con h¹c tr¾ng lÆp
®i lÆp l¹i gÇn mêi lÇn trong t¸c phÈm nh x¸c lËp chñ ®Ò cho t¸c phÈm:
- “Mét trong hai c« tr«ng thËt xinh ®Ñp, c« ta mang mét çi tói nÒn
hång ®µo cã in h×nh nh÷ng çnh h¹c rËp rên mµu tr¾ng [34, 508]
- “Chµng tëng nh ngµn çnh h¹c nhá vµ tr¾ng tung t¨ng bay quÊn quýt
xung quanh ngêi nµng” [34, 519]
- “Chµng c¶m thÊy ng¸n ngÈm cho chÝnh m×nh v× ®· ®Ó cho l¸ th
mêi mäc cña Chikak« dô dç m×nh ®Õn ®©y nhng çi Ên tîng vÒ c« g¸i
mang çi tói h×nh çnh h¹c bay qua th× qu¶ lµ t¬i m¸t [34, 522]
54
- “Chµng l¹i thÊy bång bÒnh tríc m¾t h×nh d¸ng ngêi thiÕu n÷ víi çi
kh¨n gãi in h×nh çch h¹c rËp rên” [34, 526]
- “VËy mµ trong lóc ®ang bùc béi nh thÕ, Kikuju l¹i chît thÊy h×nh
¶nh c« g¸i nhµ Inamura hiÖn lªn nh mét tia s¸ng chãi chang [34, 541].
- “Bao giê chµng còng nu«i ¶o tëng lµ c« g¸i nhµ Inamura ®ang ®i d¹o
®©u ®ã díi bãng hµng c©y bªn ®êng, víi chiÕc kh¨n mµu hång cã vÏ bÇy
h¹c tr¾ng trong tay. Chµng cã thÓ nh×n thÊy mét çch râ rµng bÇy h¹c tr¾ng
vµ chiÕc kh¨n ®ã” [34, 545]
- “BÇy h¹c tr¾ng in trªn chiÕc kh¨n choµng cña c« g¸i nhµ Inamura
bay qua vÇng trêi chiÒu vµ chóng vÉn cßn ngù trÞ trong m¾t chµng” [34,
565]
- Khi nghe tin c« g¸i nhµ Inamura ®i lÊy chång, Kikuju c¶m thÊy lßng
m×nh ®au nhãi vµ víi mét nçi kh¸t khao m·nh liÖt, chµng cè g¾ng gîi lªn
trong trÝ h×nh ¶nh c« thiÕu n÷ nµy... m¸i tãc lung linh lÊp l¸nh, çi tói nhiÔu
mµu hång ®µo in h×nh nh÷ng çnh h¹c” [34, 614-615]
Sù xuÊt hiÖn ®ã kh«ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn, chóng ®Òu do dông ý cña
t¸c gi¶. §ã lµ mét biÓu tîng cña sù thanh b¹ch, sù trë vÒ víi gi¸ trÞ cña truyÒn
thèng. Mçi mét lÇn ®èi mÆt víi çi xÊu, çi ¸c, çi nhá nhen, Ých kû th×
trong t©m trÝ Kikuju l¹i hiÖn vÒ h×nh ¶nh c« g¸i vµ chiÕc kh¨n kú l¹ Êy.
LÇn ®Çu tiªn, Kikuju gÆp ngêi con g¸i mang chiÕc tói mµu hång ®µo in
h×nh nh÷ng con h¹c tr¾ng trªn ®êng ®Õn ng«i chïa ë Kamakiua, Ên tîng
®Çu tiªn, h×nh ¶nh ®Çu tiªn mµ Kikuju chó ý ®Õn lµ “mét trong hai c«
tr«ng thËt xinh ®Ñp, c« ta mang mét çi tói nÒn hång ®µo cã in h×nh nh÷ng
çnh h¹c rËp rên mµu tr¾ng [34, 508]. Con ngêi ®îc trêi phó cho nh÷ng gi¸c
quan cùc kú nh¹y c¶m víi çi ®Ñp, ®îc phó cho tr¸i tim biÕt rung ®éng tríc
çi ®Ñp. C« g¸i nhµ Inamura ®îc nh¾c ®i, nh¾c l¹i nhng chØ nh mét h×nh
¶nh tîng trng trong t¸c phÈm mµ kh«ng cã lêi nãi, tÝnh çch vµ gÇn nh kh«ng
tham gia vµo diÔn biÕn cèt truyÖn. C« g¸i víi chiÕc kh¨n thªu Ngµn çnh
h¹c, Êy lµ biÓu tîng cho vÎ ®Ñp truyÒn thèng NhËt B¶n, cho niÒm hi väng
55
vµ h¹nh phóc cña ngêi NhËt. Ngêi NhËt g¾n niÒm vui vµ nçi buån, chia ly
vµ héi ngé, m¬ íc vµ håi tëng th©n thiÕt cña m×nh víi c¶nh ®µn h¹c bay,
nhÊt lµ khi nh÷ng çnh h¹c bay qua nói Phó SÜ. H×nh ¶nh nh÷ng ngêi con
g¸i trong tr¾ng ®ang pha trµ tîng trng cho vÎ ®Ñp truyÒn thèng NhËt B¶n
®Ñp lung linh: “chÝnh çi ¸nh s¸ng h¬i qu¸ ®é ®ã l¹i lµm cho d¸ng vÎ t¬i trÎ
cña c« g¸i cµng næi bËt, r¹ng rì h¬n lªn. TÊm kh¨n lau chÐn mµu ®á mµ çc
c« g¸i thêng dïng, lµm cho ngêi ta c¶m thÊy mét çi g× t¬i m¸t h¬n lµ dÞu
dµng, ch¼ng kh¸c nµo mét b«ng hoa ®á th¾m ®ang në bung trªn tay thiÕu
n÷. Nh×n nµng tëng nh cã c¶ ngµn çnh h¹c tr¾ng xinh xinh ®ang rËp rên
bay lîn xung quanh” [34, 519]. Trong cuéc trµ héi ®ã, Kikuju gÆp l¹i ngêi
t×nh cña ngêi cha qu¸ cè, cµng v« cïng khã chÞu: “chµng c¶m thÊy ng¸n
ngÈm cho chÝnh m×nh v× ®· ®Ó cho l¸ th mêi mäc cña Chikuk« dô dç
m×nh ®Õn ®©y nhng çi Ên tîng vÒ c« g¸i mang çi tói h×nh çnh h¹c bay
qua th× qu¶ lµ t¬i m¸t [34, 522]. VÎ ®Ñp ®· mang l¹i cho chµng trai ý nghÜa
chuyÕn ®i. VÎ ®Ñp nh tiÒm Èn mét søc m¹nh thiªng liªng cã thÓ cøu rçi con
ngêi. Nhng sù ®am mª, bu«ng th¶ ®· cíp mÊt cña con ngêi sù trong s¹ch,
Kikuju sa vµo quan hÖ víi bµ Ota, lóc bµ ta ngåi trong ng«i nhµ trä trªn ®åi,
chµng c¶m thÊy sù “tho¶i m¸i, ªm ®Òm” cña “tÊm th©n Êm ¸p, mÒm m¹i”
cña bµ Ota nhng råi chµng l¹i thÊy hiÖn lªn trong ®Çu “h×nh ¶nh c« g¸i nhµ
Inamura trong lóc pha trµ chên vên tríc mÆt” vµ chµng l¹i nh×n bµ Ota
“thÊy ngêi ®µn bµ gôc ®Çu nøc në tr«ng thËt khã coi”. H×nh ¶nh cña vÎ
®Ñp Èn hiÖn, can thiÖp vµo hµnh ®éng cña ngêi ta, cµng vÒ sau, sù tranh
®Êu, gi»ng co gi÷a çi ®Ñp vµ ®iÒu xÊu xa, téi lçi cµng râ nÐt. Vµ çi
®Ñp dêng nh ¸m ¶nh nhiÒu h¬n, mäi lóc, mäi n¬i. Çi ®Ñp buéc ngêi ta ph¶i
s¸m hèi nh÷ng téi lçi cña m×nh ®· g©y ra lµm tæn h¹i ®Õn çi ®Ñp. Khi c«
g¸i Fumico ®Õn gÆp Kikuju, xãt xa van xin, bµo ch÷a cho nh÷ng hµnh
®éng cña mÑ c«, c« ím hái cã ph¶i Kikuju s¾p lËp gia ®×nh víi c« Inamura.
Kikuju tr¶ lêi: “kh«ng ph¶i thÕ ®©u” nhng “chµng l¹i thÊy bång bÒnh tríc
m¾t h×nh d¸ng ngêi thiÕu n÷ víi çi kh¨n gãi in h×nh çch h¹c rËp rên” [34,
56
526]. ChØ lµ c¶m gi¸c, ¶o ¶nh bång bÒnh th«i nhng vÎ ®Ñp dêng nh ®·
bu«ng ®Ëu vµo t©m trÝ chµng trai, cµng lóc cµng b¾t rÔ, ¨n s©u. Mçi khi
lµm viÖc sai tr¸i, mçi khi bùc tøc hay buån b· hoÆc lo ng¹i th× h×nh ¶nh c«
g¸i, Ên tîng vÒ c« l¹i hiÖn lªn nh mét ®iÓm tùa cho tinh thÇn th th¸i, b×nh
an. Nh lóc Chikaco tù tiÖn ®Õn dän dÑp trµ thÊt nhµ Kikuju khiÕn chµng
bùc béi, tøc tèi - “vËy mµ trong lóc ®ang bùc béi nh thÕ, Kikuju l¹i chît thÊy
h×nh ¶nh c« g¸i nhµ Inamura hiÖn lªn nh mét tia s¸ng chãi chang” [34, 541];
“chµng tëng nh ngµn çnh h¹c nhá vµ tr¾ng tung t¨ng bay quÊn quýt xung
quanh ngêi nµng” [34, 519]. C« g¸i ®Õn nhµ Kikuju mét lÇn nhng t¸c gi¶
kh«ng miªu t¶ g× hµnh ®éng xö sù víi Kikuju nh thÕ nµo. Ngêi ta chØ nh×n
thÊy “nh÷ng çnh cöa bÕp réng më, c« g¸i ngåi ngay bªn hµng hiªn. Tuy
phßng kh¸ch réng r·i, thªnh thang, phÝa cuèi phßng mê tèi ®ã, h×nh d¸ng c«
g¸i næi bËt lªn r¹ng rì dêng nh däi s¸ng c¶ c¨n phßng” [34, 543]. Vµ chµng
chØ cßn nhÆt l¹i “mïi h¬ng cña nµng cßn v¬ng vÊn ®©u ®©y. VÜnh viÔn
nµng sÏ lµ ngêi cña ph¬ng trêi kh¸c. Khi Kikuju nhËn ®îc tin bµ Ota chÕt
“chµng ngåi bªn m¸y ®iÖn tho¹i, nh¾m nghiÒn ®«i m¾t, chËp chên tríc
m¾t lµ h×nh ¶nh cña buæi chiÒu téi lçi” [34, 564], nhng “gi©y phót nµy
trong ®«i m¾t cßn v¬ng vÊn ¸nh trêi chiÒu ®á nh ®èt nh thiªu, chµng l¹i
nh×n thÊy h×nh ¶nh bÇy h¹c tr¾ng in trªn çi tói c« g¸i nhµ Inamura” [34,
564]. Téi lçi ®· ph¶i tr¶ gi¸, hæ thÑn mµ tù bá ®i tríc vÎ ®Ñp lung linh cña
truyÒn thèng, cña ®¹o ®øc, sù trong tr¾ng cña con ngêi. C« g¸i vµ bÇy h¹c
tr¾ng - biÓu tîng cña niÒm tin, hi väng vµ h¹nh phóc l¹i hiÖn ra trong t©m
thøc Kikuju: “khi nghe tin c« g¸i nhµ Inamura ®i lÊy chång, Kikuju c¶m thÊy
lßng m×nh ®au nhãi vµ víi mét nçi kh¸t khao m·nh liÖt, chµng cè g¾ng gîi
lªn trong trÝ h×nh ¶nh c« thiÕu n÷ nµy... m¸i tãc lung linh lÊp l¸nh, çi tói
nhiÔu mµu hång ®µo in h×nh nh÷ng çnh h¹c rËp rên... duy chØ cã khu«n
mÆt nµng lµ chµng kh«ng sao nhí næi [34, 614-615]. Nµng chØ lµ h×nh ¶nh
cho mét vÎ ®Ñp, mét biÓu tîng ¸m ¶nh ngêi ta ®Ó ngêi ta híng tíi. H×nh ¶nh
vÕt son m«i trªn chÐn trµ lµ sù hiÖn h×nh râ nÐt cña qu¸ khø. Qu¸ khø ®·
57
kÕt ®äng l¹i hiÖn t¹i. §Ønh ®iÓm cña bi kÞch qu¸ khø - hiÖn t¹i lµ khi
Fumiko vµ Kikuju ngåi bªn nhau - nh÷ng ngêi thuéc thÕ hÖ sau ng¾m chÐn
trµ. KiÕp sèng cña chÐn trµ táa ra søc m¹nh “chiÕc chÐn cã mét vÎ c©n ®èi,
m¹nh mÏ ®Çy uy thÕ”. Cßn cuéc sèng cña hä lµ ®Êu tranh ®Ó tho¸t ra khái
çi vßng khÐp kÝn cña qu¸ khø. Kh«ng gian håi tëng lµ kh«ng gian giao
tranh trµn ngËp, day døt, gi»ng xÐ. Nhng nh÷ng g× thuéc vÒ çi ®Ñp ®Ých
thùc th× vÉn táa s¸ng. Kh«ng gian Êy vÉn lµ kh«ng gian thanh läc. Trµ ®¹o
bÞ vÈn ®ôc, çi ®Ñp bÞ hoµi nghi vÜ nh÷ng dôc väng, nh÷ng toan tÝnh.
Nhng çi ®Ñp lu«n cã quyÒn uy cña nã. H×nh ¶nh bÇy h¹c tr¾ng g¾n víi c«
g¸i nhµ Inamura, t©m hån thanh tiÕt cña Fumiko ®· kÐo chµng ra khái
niÒm ®am mª téi lçi. Kikuju ®· t×m ra ®îc con ®êng ®Ó m×nh sèng tèt
h¬n. ChiÕc chÐn Shin« - gi¸ trÞ ®Ñp ®Ï thiªng liªng ®· vì tan nhng kh«ng
ph¶i lµ tan biÕn, nh÷ng m¶nh vì ®· ®îc gãp nhÆt l¹i, cÊt gi÷. §ã lµ sù b¶o
tån cho çi ®· mÊt: “®· bao l©u råi chµng cè t×m çch tho¸t khái bøc mµn
t¨m tèi, xÊu xa, giê ®©y míi tho¸t ra ®îc. Ph¶i ch¨ng lµ nçi ®au th¬ng thuÇn
khiÕt cña Fumiko ®· cøu gì cho chµng” [34, 641].
Trong cuéc ®Êu tranh gi»ng xÐ gi÷a vÎ ®Ñp vµ téi lçi, b»ng çi gi¸ lµ
nçi ®au th¬ng (bµ Ota, Fumiko, Kikuju) lµ sù tan vì (chÐn Shin«) vÎ ®Ñp trë
vÒ víi gi¸ trÞ cña truyÒn thèng ®· ®Èy lïi ®îc bãng tèi téi lçi trong nh÷ng
con ngêi. Lu«n lu«n trong Ngµn çnh h¹c cã sù hiÖn h÷u cña kh«ng gian håi
tëng. Çc nh©n vËt kh«ng sèng hoµn toµn trong hiÖn t¹i mµ hµnh ®éng cña
hä bÞ chi phèi bëi qu¸ khø. Qu¸ khø lu«n cã sù giao tranh víi hiÖn t¹i. Cuéc
giao tranh Êy híng tíi viÖc b¶o vÖ truyÒn thèng tèt ®Ñp, chèng l¹i sù suy
®åi, tha hãa, ®a con ngêi ®Õn víi çi ®Ñp thùc sù n»m trong b¶n th©n hä.
2.3.2. Sù ph©n th©n tríc çi ®Ñp truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i
Trong tiÓu thuyÕt cña Y.Kawabata thêng cã sù xuÊt hiÖn cña mét
cÆp nh©n vËt chÝnh, mét nam, mét n÷ (hoÆc nhiÒu n÷) vµ vai trß cña çc
nh©n vËt thêng lµ nh nhau trong kÕt cÊu t¸c phÈm. ¤ng Shingo vµ c« con
d©u Kikuko trong TiÕng rÒn cña nói, Shimamura vµ hai ngêi ®Ñp Komako
58
vµ Yoko trong Xø tuyÕt, Eguchi vµ nh÷ng ngêi ®Ñp say ngñ trong Ngêi
®Ñp say ngñ - trong ®ã nh©n vËt nam chÝnh lµ ngêi ®i t×m çi ®Ñp.
Trong ®ã, Xø tuyÕt ®îc xem lµ mét tiÓu thuyÕt tiªu biÓu cho h×nh thøc kÕt
cÊu nµy cña tiÓu thuyÕt Y.Kawabata. Trong cuéc ®êi s¸ng t¹o cña
Y.Kawabata, Xø tuyÕt lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm ®îc «ng thai nghÐn l©u
dµi nhÊt. N¨m 1935, «ng b¾t ®Çu viÕt t¸c phÈm, vµ cho m·i mêi hai n¨m
sau, n¨m 1947, t¸c phÈm míi ®îc hoµn tÊt. §©y ®îc xem lµ t¸c phÈm toµn
bÝch nhÊt cña Y.Kawabata vµ lµ “quèc b¶o” cña v¨n häc NhËt B¶n hiÖn
®¹i. NhËn xÐt vÒ cuèn tiÓu thuyÕt, dÞch gi¶ Seidensticker cho r»ng, Xø
tuyÕt lµ cuéc tµo phïng gi÷a th¬ Haiku vµ tiÓu thuyÕt. TÝnh hµm sóc, lèi
thÓ hiÖn theo h×nh thøc biÓu tîng ®îc xem lµ dÆc ®iÓm næi bËt cña tiÓu
thuyÕt nµy. §©y lµ mét tiÓu thuyÕt mang ®Ëm chÊt th¬, chÊt th¬ tõ bøc
trang thiªn nhiªn t¬i ®Ñp, tõ t×nh yªu ®Ñp ®Ï cña con ngêi. Vµ trªn hÕt lµ tõ
thÕ giíi t©m hån víi nh÷ng rung ®éng tÐ vi. Ýt cã cuèn tiÓu thuyÕt nµo mµ
t©m lý con ngêi l¹i ®îc kh¸m ph¸ mét çch tinh tÕ, tù nhiªn ®Õn vËy. Còng
gièng nh nhiÒu t¸c phÈm kh¸c cña Kawabata, cèt truyÖn cña Xø tuyÕt võa
®¬n gi¶n võa khã n¾m b¾t. Shimamura, nh©n vËt trung t©m cña t¸c phÈm,
lµ mét l÷ kh¸ch. Tõ T«kyo, Shimamura ®¸p tµu lªn ph¬ng b¾c, t×m vÒ víi
xø tuyÕt. N¬i ®ã cã thiªn nhiªn th¬ méng, cã t×nh yªu ngät ngµo say ®¾m.
T¸c phÈm ®· t¸i hiÖn ba cuéc hµnh tr×nh cña Shimamura. LÇn ®Çu tiªn lµ
vµo mïa xu©n, lÇn thø hai lµ vµo mïa ®«ng, vµ lÇn thø ba lµ vµo mïa thu. ë
T«ky«, Shimamura cã mét cuéc sèng sung tóc bªn c¹nh mét ngêi vî giµu cã,
xinh ®Ñp. Cuéc sèng nh vËy cã thÓ lµ qu¸ ®ñ l¾m råi. VËy ®iÒu g× ®· hèi
thóc chµng ®Õn víi Xø tuyÕt, kh«ng ph¶i lµ mét lÇn mµ lµ ba lÇn, víi ba
mïa kh¸c nhau? Ngoµi môc ®Ých ®Õn xø tuyÕt ®Ó tËn hëng vÎ ®Ñp cña
thiªn nhiªn ph¬ng B¾c th× Shimamura cßn t×m vÒ víi hai c« g¸i: Komako vµ
Yoko - mét nång nµn, mét th¸nh thiÖn bëi ë hä ®· mang trong m×nh dÊu Ên
gi¸ trÞ truyÒn thèng cña d©n téc, v× hä sinh ra, lín lªn trªn tuyÕt, ®îc nu«i d-
ìng b»ng lêi ca, ®iÖu móa, mÆc thø ¸o Kim«n« chØ cã ë ®©y. VÒ víi xø
59
tuyÕt, chµng cßn ®îc ®¾m m×nh vµo ©m thanh tiÕng ®µn Sasimen, ®îc
thëng thøc kÞch Kabuchi, ®îc xem lÔ héi Kim«n«. Shimamura vèn lµ mét
ngêi say mª nghÖ thuËt biªn ®¹o móa Ph¬ng T©y vµ còng rÊt yªu vò ®¹o vµ
kÞch c©m NhËt B¶n. §«i lóc anh thÊy cay ®¾ng tríc sù suy tµn cña truyÒn
thèng. Anh kh«ng muèn xem nh÷ng ®iÖu móa NhËt B¶n bÞ çch ®iÖu gi¶
hiÖu. Anh t×m sù cøu rçi ë nghÖ thuËt Balª, thø nghÖ thuËt “trë thµnh giÊc
m¬ vÒ mét thÕ giíi kh¸c, thiªn ®êng cña sù hµi hßa vµ sù hoµn h¶o tét
®Ønh, chiÕn th¾ng mü häc thuÇn tóy”[34, 241]. Çi khiÕn Shimamura
phiÒn lßng day døt lµ hiÖn tr¹ng cña nghÖ thuËt, mét nÒn nghÖ thuËt ®ang
®nøg tríc sù xung kh¾c cña truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i: “ víi kiÕn thøc phong
phó, chØ Ýt l©u sau anh ®· c¶m thÊy ®«i chót ®¾ng cay vÒ sù suy tµn cña
mét truyÒn thèng qu¸ giµ cçi nªn trë nªn cò kü, nhng anh còng còng kh«ng
thÓ ®ång ý víi nh÷ng mu toan kh«ng thÓ chÊp nhËn cña nh÷ng nhµ çch
t©n gi¶ hiÖu, mµ s¸ng kiÕn cña hä chØ cèt ®Ó chiÒu lßng ngêi xem” [31,
240]. Rò bá nh÷ng thø phï hoa n¬i ®« thÞ, Shimamura vÒ víi Xø tuyÕt ®îc
xem nh mét cuéc hµnh tr×nh th«i thóc sù t×m vÒ víi céi nguån sinh thµnh vµ
nu«i dìng t©m hån con ngêi, chØ ë ®ã con ngêi míi c¶m thÊy “yªn tÜnh vµ
thanh b×nh nh vang lªn mét bµi th¸nh ca”. Shimamura bÞ gi»ng xÐ gi÷a gi÷a
hai niÒm ®am mª: vÎ ®Ñp truyÒn thèng vµ vÎ ®Ñp hiÖn ®¹i trong nghÖ
thuËt. §iÒu Êy còng ®îc thÓ hiÖn trong t×nh yªu. Anh ®¾m ch×m trong
t×nh yªu nång nµn say ®¾m cña Komako song l¹i lu«n m¬ vÒ mét t×nh yªu
th¸nh thiÖn, trong trÎo cña Yoko, mét ngêi phô n÷ mang vÎ huyÒn bÝ, thanh
cao. Ngßi bót ph©n tÝch t©m lý cña Y.Kawabata ®· rÊt tinh tÕ khi thÓ
hiÖn nh÷ng m©u thuÉn trong t©m hån nh©n vËt. Sù trong s¸ng, hån nhiªn
cña Komako ®îc thÓ hiÖn khi nµng nãi chuyÖn, ®µn h¸t. GÆp Shimamura,
nµng noi nh cha bao giê ®îc nãi. Nµng kÓ vÒ nh÷ng cuèn tiÓu thuyÕt mµ
m×nh ®· ®äc, ®«i lóc cßn viÕt nh÷ng lêi b×nh luËn vÒ chóng trong nh÷ng
trang nhËt ký. Kh«ng ph©n biÖt, kh«ng ngîng ngïng, kh«ng giÊu giÕm,
nµng béc lé tÊt c¶ nh÷ng g× m×nh biÕt. Trong çi nh×n cña Shimamura,
60
Komako thËt ®¸ng yªu vµ còng thËt xãt xa. Bëi thÕ, ®ang say ®¾m trong
vßng tay xiÕt chÆt cña Komako nhng Shimamura l¹i m¬ vÒ Yoko víi mét vÎ
®Ñp l¹nh lïng mµ quyÕn rò. Çi anh kh¸t khao lµ lµm thÕ nµo ®Ó dung hoµ
®îc hai vÎ ®Ñp Êy.
Xø tuyÕt, còng t¬ng tù nh mét sè t¸c phÈm hËu chiÕn, Y.Kawabata
lu«n bÞ gi»ng xÐ gi÷a nhiÒu gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, c« ®óc thùc
t¹i vµ huyÒn tho¹i víi nhau ®Ó s¸ng t¹o nªn mét bøc tranh vÒ thÕ giíi néi
t©m, phøc t¹p cña con ngêi trong nh÷ng lóc giao thêi tranh tèi tranh s¸ng.
§iÓm chung hÊp dÉn nhÊt trong nh÷ng s¸ng t¸c cña Y.Kawabata chÝnh lµ sù
dung hîp gi÷a hai yÕu tè, truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, d©n téc vµ nh©n lo¹i,
gi÷a §«ng vµ T©y. Trong ®ã, hµnh tr×nh trë vÒ víi céi nguån d©n téc bao
giê còng lµ cuéc hµnh tr×nh thiªng liªng vµ xóc ®éng nh “con gÆp l¹i nh©n
d©n” cña ChÕ Lan Viªn vËy. Nh÷ng t tëng Êy ®· ¨n s©u vµo t©m hån cña
Y.Kawabata, biÕn thµnh m¸u thÞt trong thÕ giíi nghÖ thuËt cña «ng: “g¾n
víi truyÒn thèng nhiÒu h¬n - mét truyÒn thèng v¨n ch¬ng lu«n c¾m rÔ vµo
thÕ giíi hiÖn thùc vµ t©m linh con ngêi, t×m kiÕm sù hßa ®iÖu cña 2 thÕ
giíi” [4, 31].
Trong tiÓu thuyÕt TiÕng rÒn cña nói, nh©n vËt Shingo võa lµ nh©n
vËt chÝnh võa lµ nh©n vËt ngêi kÓ chuyÖn ®· béc lé mét çch tù nhiªn
nh÷ng suy t, chiªm nghiÖm, triÕt lý vÒ cuéc sèng cña m×nh. ¤ng lµ ngêi cã
mét ®êi sèng néi t©m phong phó. NghÞch lý cña cuéc sèng ®· ®Èy Shingo
vµo bi kÞch tinh thÇn. ¤ng lµ ngêi biÕt thëng thøc, biÕt yªu çi ®Ñp, nhng vî
«ng - bµ Yasuko, l¹i lµ ngêi phô n÷ kÐm nhan s¾c. V× vËy, Shingo lu«n
sèng víi nh÷ng giÊc m¬, m¬ khi ngñ, m¬ lóc thøc vµ m¬ c¶ trong t©m tëng.
Trong giÊc m¬ nh÷ng ngêi phô n÷ ®Ñp hiÖn vÒ vµ khao kh¸t chiÕm lÜnh.
Thêi trai trÎ «ng ®· yªu say ®¾m chÞ g¸i bµ Yasuko, mét ngêi phô n÷ cã mét
vÎ ®Ñp quyÕn rò, ¸m ¶nh «ng cho tíi lóc vÒ giµ. C¶ cuéc ®êi m×nh, Shingo
cha bao giê ©n hËn v× ®· cíi bµ Yasuko nhng trong th©m t©m, h×nh bãng
ngêi chÞ tuyÖt ®Ñp cña Yasuko vÉn ¸m ¶nh «ng. Nã cµng trë nªn m·nh liÖt
61
h¬n khi cã sù xuÊt hiÖn cña Kibuku, ngêi con d©u míi trong nhµ. §èi diÖn
víi Kibuku, «ng nh t×m thÊy vÎ ®Ñp cña ngêi t×nh n¨m xa hiÖn vÒ, lµm
lßng «ng bèi rèi.
Qu¸ khø vµ hiÖn t¹i nh ®· hoµ trén vµo nhau t¹o nªn mét thÕ giíi tinh thÇn
phøc t¹p trong Shingo. §Ønh ®iÓm trong bi kÞch Shingo lµ khi biÕt c« con
d©u Kibuku ®i ph¸ thai. Víi «ng, vËy lµ niÒm mong íc hi väng vÒ mét c«
ch¸u g¸i - mét mü nh©n (mµ theo «ng rÊt cã thÓ kiÕp tríc lµ ngêi «ng yªu say
®¾m - chÞ g¸i cña Yasuku) ®· kh«ng cßn. Hµnh tr×nh ®i t×m çi ®Ñp cña
Shingo ®· trë nªn v« väng. Vµ ®ã còng lµ bi kÞch cña Eguchi trong tiÓu
thuyÕt Ngêi ®Ñp say ngñ. Ng¾m nh÷ng ngêi ®Ñp ®ang ngñ say, nhng lßng
Eguchi l¹i lu«n nhí vÒ qu¸ khø, sèng víi nh÷ng ngêi con g¸i ®· ®i qua cuéc
®êi «ng. Nuèi tiÕc, hoµi niÖm, ®ã còng lµ t©m tr¹ng cña ngêi NhËt thÕ hÖ
Kawabata.
Ch¬ng 3
ThÓ hiÖn t©m lý nh©n vËt qua ng«n ng÷
Ng«n ng÷ lµ h×nh thøc, lµ chÊt liÖu cña v¨n häc. Nhµ v¨n lµ nghÖ sü
t©m hån víi chÊt liÖu ng«n ng÷ trong tay ph¶i häc hái, s¸ng t¹o ®Ó cÊu
thµnh t¸c phÈm. T¸c phÈm cã thÓ trë thµnh vèn liÕng tinh thÇn quý b¸u cña
nh©n lo¹i hay kh«ng tuú thuéc vµo néi dung t tëng vµ h×nh thøc nghÖ thuËt
biÓu hiÖn. NghÖ thuËt v¨n ch¬ng suy cho cïng lµ nghÖ thuËt ng«n tõ. T×m
hiÓu viÖc sö dông ng«n ng÷ trong t¸c phÈm v¨n häc còng chÝnh lµ viÖc
t×m hiÓu mét ho¹t ®éng mang tÝnh thÈm mü, ç tÝnh s¸ng t¹o, phong çch
vµ tµi n¨ng cña nhµ v¨n. Tõ gãc nh×n cña thi ph¸p häc hiÖn ®¹i, TrÇn §×nh
Sö cho r»ng: “ng«n ng÷ nghÖ thuËt ®îc x©y dùng trªn c¬ së ng«n ng÷ tù
nhiªn, mét ng«n ng÷ trªn mét ng«n ng÷ nhng c¬ chÕ th× thèng nhÊt. Do
62
vËy, kh¸m ph¸ t¸c phÈm mét çch khoa häc lµ tríc hÕt nhËn ra ng«n ng÷ cña
nã thÓ hiÖn qua hÖ thèng khu biÖt” [33, 228].
Lµ mét trong nh÷ng yÕu tè cã vai trß hÕt søc quan träng trong ®êi
sèng cña con ngêi, ng«n ng÷ kh«ng chØ lµ c«ng cô giao tiÕp gi÷a ngêi víi
ngêi mµ cßn lµ ph¬ng tiÖn ®Ó béc lé t tëng t×nh c¶m. ChÝnh v× thÕ, ¨ng
Ghen ®· cho r»ng: “Ng«n ng÷ lµ hiÖn thùc trùc tiÕp cña t tëng”. Nh vËy,
qua ng«n ng÷, ngêi ta thÓ hiÖn t©m lý, néi t©m cña m×nh. MÆt kh¸c, víi t
duy “®a thanh” (kh¸i niÖm cña M.Bakhtin) sù quy ®Þnh vµ th©m nhËp lÉn
nhau gi÷a ®iÓm nh×n t¸c gi¶ vµ ®iÓm nh×n nh©n vËt lu«n lµ vÊn ®Ò quan
träng vµ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn nghÖ thuËt thÓ hiÖn t©m lý nh©n vËt cña
nhµ v¨n.
3.1. Sù ®an xen nhiÒu giäng ®iÖu trong ng«n ng÷ trÇn thuËt cña
Y.Kawabata
3.1.1. Giäng ®iÖu vµ vai trß cña giäng ®iÖu trong t¸c phÈm tù sù
Tõ l©u, kh¸i niÖm giäng ®iÖu ®· ®îc ®Ò cËp vµ sö dông kh¸ réng r·i
trong giíi nghiªn cøu, phª b×nh v¨n häc. Nã ®îc xem nh mét dÊu hiÖu c¬ b¶n
®Ó nhËn diÖn phong çch nhµ v¨n, khu biÖt t¸c phÈm.
Ngµy nay, cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa nghiªn cøu, phª
b×nh v¨n häc, kh¸i niÖm giäng ®iÖu ®îc nh×n nhËn lµ mét ph¹m trï thÈm
mü cña t¸c phÈm v¨n häc. Nh÷ng nhµ v¨n cã phong çch lµ nh÷ng nhµ v¨n
cã nhiÒu giäng ®iÖu cña riªng m×nh. Theo M.Khrapchenco, giäng ®iÖu lµ
mét ph¬ng diÖn cña kÕt cÊu t¸c phÈm, tiÕp cËn t¸c phÈm lµ tiÕp cËn kÕt
cÊu giäng ®iÖu. Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc ®· ®Þnh nghÜa vÒ giäng
®iÖu nh sau: “Giäng ®iÖu thÓ hiÖn th¸i ®é, t×nh c¶m, lËp trêng t tëng,
®¹o ®øc cña nhµ v¨n ®èi víi hiÖn tîng ®îc miªu t¶ thÓ hiÖn trong lêi v¨n
quy ®Þnh çch xng h«, gäi tªn, dïng tõ, s¾c ®iÖu t×nh c¶m vµ thÞ hiÕu
thÈm mü cña t¸c gi¶, cã vai trß rÊt lín trong viÖc t¹o nªn phong çch nhµ v¨n
vµ cã t¸c dông truyÒn c¶m cho ngêi ®äc thiÕu mét giäng ®iÖu nhÊt ®Þnh,
nhµ v¨n cha thÓ viÕt ra ®îc t¸c phÈm, mÆc dï ®· cã ®ñ tµi liÖu vµ s¾p
63
xÕp trong hÖ thèng nh©n vËt” [10, 112 - 113]. §Þnh nghÜa trªn chØ ra ®îc
b¶n chÊt vµ çc yÕu tè t¹o nªn giäng ®iÖu. §ã chÝnh lµ sù thÓ hiÖn lËp tr-
êng x· héi, th¸i ®é t×nh c¶m, thÞ hiÕu thÈm mü, së tr êng ng«n ng÷ cña t¸c
gi¶, g¾n chÆt víi ®èi tîng giao tiÕp vµ çch thøc tæ chøc lêi lÏ diÔn ®¹t.
Trong çc nhµ nghiªn cøu, M.Bakhtin lµ ngêi ®· ®a ra nh÷ng ®Æc
®iÓm vÒ cÊu tróc giäng ®iÖu. «ng ®· ph©n biÖt mét çch r¹ch rßi giäng
®iÖu trong th¬ tr÷ t×nh vµ giäng ®iÖu trong tiÓu thuyÕt. Theo «ng, b¶n
chÊt cña th¬ ca lµ béc b¹ch, ng«n ng÷ th¬ ca mang tÝnh chñ quan cao ®é
vµ ®îc kiÓm so¸t bëi tÇm nh×n cña t¸c gi¶ nªn ®Æc trng c¬ b¶n cña giäng
®iÖu th¬ tr÷ t×nh lµ tÝnh ®¬n thanh. Cßn b¶n chÊt cña tiÓu thuyÕt lµ ®a
thanh (®a ©m) ng«n ng÷ tiÓu thuyÕt lµ c¶ mét hÖ thèng ng«n ng÷ soi s¸ng
lÉn nhau, ®èi tho¹i víi nhau. Tõ khi M.Bakhtin ®Ò xíng lý thuyÕt ®a ©m
phøc ®iÖu trong tiÓu thuyÕt th× nã ®· trë thµnh nguyªn t¾c cña tiÓu
thuyÕt. Trong tiÓu thuyÕt t¸c gi¶ hoµ vµo çc nh©n vËt hoµ vµo tõng
nh©n vËt vµ thÕ giíi riªng cña nã b»ng tiÕt tÊu cña chÝnh nã. Nãi nh lµ
nhµ v¨n X« ViÕt Antonov, ngêi viÕt tiÓu thuyÕt dêng nh “trao ngßi bót
cho nh©n vËt ®Ó nh©n vËt viÕt lÊy víi giäng ®iÖu riªng cña nã”. Víi çch
kÓ nh thÕ giäng ®iÖu trong tiÓu thuyÕt lu«n thay ®æi t¹o nªn tÝnh ®a
thanh, ®a giäng ®iÖu trong tiÓu thuyÕt. Nhµ v¨n thÓ hiÖn sù phøc ®iÖu
b»ng mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt trong ®ã næi bËt lµ lùa chän çc ®iÓm
nh×n trÇn thuËt. T¸c gi¶ ®a ®Õn çc sù ®èi lËp vÒ çc “giäng” ®Ó råi
®Æt ngêi ®äc vµo sù lùa chän t×m ra mét lêi gi¶i ®¸p cho b¶n th©n mçi
ngêi. B¶n chÊt cña v¨n häc lµ sù ph¶n ¸nh, biÓu hiÖn hiÖn thùc kh¸ch quan
th«ng qua nhËn thøc vµ th¸i ®é cña ngêi nghÖ sü. Do vËy, t¸c phÈm kh«ng
chØ ®em ®Õn cho ngêi ta hiÓu biÕt vÒ kh¸ch thÓ ®îc miªu t¶ mµ cßn gióp
ta thÊy ®îc chñ thÓ ph¶n ¸nh. Trong khi ®ã, giäng ®iÖu l¹i thÓ hiÖn “lËp tr-
êng x· héi, th¸i ®é t×nh c¶m vµ thÞ hiÕu thÈm mü cña t¸c gi¶” [10, 112]. V×
vËy, giäng ®iÖu lµ mét ph¬ng tiÖn biÓu hiÖn quan träng cña t¸c phÈm.
64
Giäng ®iÖu lµ mét yÕu tè ®Æc trng cña h×nh tîng t¸c gi¶ trong t¸c
phÈm. Nã mang s¾c th¸i riªng cña ngêi nghÖ sü, vµ lµ dÊu Ên phong çch
®Ó nhËn ra nÐt khu biÖt ®Æc trng phong çch cña mçi nhµ v¨n, “mang néi
dung t×nh c¶m th¸i ®é øng xö tríc çc hiÖn tîng ®êi sèng” [33, 111] cña nhµ
v¨n. Giäng ®iÖu do ®ã ®ång thêi còng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè cÊu thµnh
nÐt ®Æc trng riªng cho mçi lo¹i h×nh lêi v¨n nghÖ thuËt. Nãi nh vËy nghÜa
lµ giäng ®iÖu mang tÝnh néi dung rÊt râ. Giäng ®iÖu cã thÓ trë thµnh tiªu
chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c phÈm. TiÓu thuyÕt lµ thÓ lo¹i cã tÝnh chÊt tù do,
tÝnh chÊt më cho nªn nhµ v¨n hoµn toµn sö dông cÊu tróc giäng ®iÖu nh
mét ph¬ng tiÖn ®Ó thÓ hiÖn h×nh tîng nghÖ thuËt. Nhµ v¨n cã thÓ thay
®æi mäi gãc ®é quan s¸t ®Ó t¹o ra mét sù trän vÑn, ®Çy ®ñ trong dông ý
miªu t¶ cña m×nh.
Trong tiÓu thuyÕt Y.Kawabata, «ng ®· ®a thanh ho¸ giäng ®iÖu tù
sù, t¹o nªn bøc tranh toµn vÑn vÒ t©m tr¹ng nh©n vËt nhng vÉn hoµn thiÖn
®îc nh÷ng sù kiÖn, t×nh tiÕt cña mét cèt truyÖn. Chóng ta biÕt r»ng sù thay
®æi ®iÓm nh×n trÇn thuËt, dÞch chuyÓn ®iÓm nh×n trÇn thuËt vµo bªn
trong cã vai trß rÊt lín trong viÖc thÓ hiÖn con ngêi bªn trong bëi ngêi kÓ
bao qu¸t h¬n so víi ph¸t ng«n duy nhÊt tõ nh©n vËt. Giäng ®iÖu cña t¸c
phÈm trong tiÓu thuyÕt hiÖn ®¹i mét phÇn ®îc h×nh thµnh tõ sù thay ®æi
vµ kÕt hîp linh ho¹t çc ®iÓm nh×n trÇn thuËt t¹o ra ng«n ng÷ nh©n vËt,
ng«n ng÷ t¸c gi¶ vµ lêi nãi trùc tiÕp. §Ó cã ®iÒu kiÖn t×m hiÓu s©u h¬n
vÒ nghÖ thuËt thÓ hiÖn t©m lý nh©n vËt ë ®©y chóng t«i chØ t×m hiÓu
sù ®an xen nhiÒu giäng ®iÖu trong ng«n ng÷ trÇn thuËt cña ngêi kÓ
chuyÖn bao gåm: lêi kÓ, lêi t¶ vµ lêi b×nh.
3.1.2. §an xen gi÷a kÓ vµ t¶ trong tiÓu thuyÕt Y.Kawabata
V¨n häc lµ lo¹i h×nh nghÖ thuËt ng«n tõ. Tæ chøc ng«n tõ trong t¸c
phÈm v¨n häc lµ mét ho¹t ®éng mang tÝnh thÈm mü, thÓ hiÖn ç tÝnh
s¸ng t¹o, phong çch vµ tµi n¨ng cña nhµ v¨n. Tuy nhiªn, ng«n ng÷, ®Ó ®¹t
®Õn tÝnh hµm nghÜa vµ h×nh thøc biÓu c¶m cña nã, cÇn ph¶i cã sù kÕt
65
hîp cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau, nh»m t¹o nªn bÇu khÝ quyÓn bao quanh
t¸c phÈm. §Æc biÖt ®èi víi v¨n xu«i t©m lý (chóng ta khu biÖt trong tiÓu
thuyÕt) kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn t¸c ®éng vµ hiÖu qu¶ cña viÖc tæ
chøc ng«n ng÷. §ã lµ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó nhµ v¨n n¾m b¾t con ngêi
trong nh÷ng tr¹ng th¸i kh¸c nhau, díi nh÷ng d¹ng thøc lêi nãi ®an xen lÉn
nhau. Trong v¨n häc, ngêi ta thêng nh¾c ®Õn hai biÖn ph¸p c¬ b¶n lµ kÓ
vµ t¶ - ®©y lµ hai ph¬ng thøc t¸i hiÖn ®êi sèng cña thÓ lo¹i tù sù. Sù ph©n
biÖt lêi kÓ vµ lêi t¶ dùa trªn c¬ së m¹ch vËn ®éng cña ngêi kÓ, chóng t«i
ph©n biÖt lêi kÓ vµ lêi t¶. Lêi kÓ ®i theo dßng ph¸t triÓn cña thêi gian vµ
m¹ch ph¸t triÓn cña sù kiÖn. Ngêi trÇn thuËt kÓ l¹i çc sù kiÖn hoÆc lai
lÞch vµ mét sè hµnh ®éng cña nh©n vËt díi h×nh thøc kÓ l¹i mét çch
kh¸ch quan nhiÒu kh× x¶y ra bªn ngoµi kh«ng phô thuéc vµo t×nh c¶m, ý
muèn cña ngêi trÇn thuËt. Lêi t¶ (dïng m¹ch kÓ) nh»m x¸c ®Þnh ngo¹i h×nh
nh©n vËt, hoµn c¶nh, m«i trêng n¬i diÔn ra sù kiÖn díi h×nh thøc trùc
tiÕp. Lêi t¶ mang thiªn híng chñ quan, th«ng qua ®ã nhµ v¨n g©y sù chó ý
tËp trung cña ngêi ®äc ë nh÷ng khÝa c¹nh nµo ®ã. TiÓu thuyÕt hiÖn ®¹i
chó ý ®Õn thÕ giíi bªn trong cña con ngêi nhiÒu h¬n. Mét trong nh÷ng
®Æc ®iÓm s¸ng t¸c cña Y.Kawabata lµ tiÓu thuyÕt t©m lý, tiÓu thuyÕt h-
íng néi. Bëi vËy, mäi biÖn ph¸p nghÖ thuËt lµ híng ®Õn, lµm sao “mæ xÎ”
®îc thÕ giíi bªn trong Êy mµ th«i.
Trong tiÓu thuyÕt Y.Kawabata, ngêi trÇn thuËt thêng xuÊt hiÖn ë
ng«i thø ba. T¸c gi¶ dêng nh ®· hoµn toµn nhËp th©n vµo nh©n vËt khiÕn
cho kho¶ng çch gi÷a t¸c gi¶ vµ nh©n vËt ®îc thu hÑp tèi ®a. Lèi trÇn thuËt
nµy cho phÐp nhµ v¨n võa miªu t¶ ®îc çc sù kiÖn kh¸ch quan l¹i võa ®i s©u
vµo thÕ giíi t©m hån, vµo suy nghÜ cña nh©n vËt. Søc hÊp dÉn cña tiÓu
thuyÕt Y.Kawabata, v× vËy, kh«ng chØ v× néi dung c©u chuyÖn mµ cßn v×
çch kÓ chuyÖn tµi t×nh, khÐo lÐo vµ kh¶ n¨ng kh¸m ph¸ chiÒu s©u t©m lý
nh©n vËt. ¤ng kh«ng chØ kÓ vÒ çc t×nh tiÕt, sù kiÖn mµ ®Æc biÖt tËp
trung kh¸m ph¸ t©m tr¹ng nh©n vËt. §iÓm nh×n trÇn thuËt lu«n cã xu híng
66
dÞch chuyÓn vµo bªn trong. Ngêi trÇn thuËt dùa vµo gi¸c quan, t©m hån
nh©n vËt ®Ó biÓu hiÖn c¶m nhËn vÒ thÕ giíi.
Trong TiÕng rÒn cña nói, Y.Kawabata viÕt: “Singo bñn rñn ch©n tay,
«ng n»m gôc xuèng giêng vµ thÊy ngép thë. Sau khi lÊy l¹i h¬i, «ng ®Þnh
më cöa nhng råi «ng chît nghÜ r»ng tèt nhÊt lµ ®øng dËy. Suychi gäi vî
m×nh b»ng mét giäng ®Çy t×nh c¶m vµ sÇu muén, giäng cña mét kÎ ®· bÞ
mÊt hÕt mäi thø trªn ®êi nµy. §ã lµ tiÕng gµo cña mét ®øa trÎ trong c¬n
®au ®ín vµ tuyÖt väng, tiÕng gµo cña sù khiÕp sî ®Çy vÎ chÕt chãc. ¢m
thanh ph¸t ra tõ trong s©u th¼m cña nçi sî. Ph¬i bµy c¶ linh hån m×nh ra ®ã,
Suychi ®· gäi Kikuk« vµ cÇu xin mét sù khoan dung. H¼n lµ anh ta sî c«
kh«ng nghe thÊy nªn kªu b»ng çi giäng ngät ngµo ®· l¹c ®i v× rîu nh thÓ
®ang ch×a tay xin bè thÝ, nh thÓ ®ang quú tríc mÆt c«” [34, 86]. VÒ mÆt
h×nh thøc, ®©y lµ lêi cña ngêi kÓ chuyÖn. Tuy nhiªn, sù nh¹y c¶m cña
Singo trong viÖc c¶m nhËn ®îc nçi tuyÖt väng, ®au khæ cña Suychi cÇu
mong mét sù khoan dung tha thø tõ phÝa ngêi vî m×nh sau khi ®· g©y bao
lçi lÇm th× kh«ng cßn lµ ®iÓm nh×n cña ngêi kÓ chuyÖn n÷a. Nã ®· di
chuyÓn vµo trong nh©n vËt. Qua lêi kÓ ngêi ®äc c¶m nhËn ®îc tr¹ng th¸i
t©m lý cña nh©n vËt rÊt håi hép, c¨ng th¼ng. Tríc sù thay ®æi cña Suychi,
Singo võa lo l¾ng võa vui mõng, võa hy väng, võa tuyÖt väng. Bíc vµo t¸c
phÈm ta thÊy ngay ®îc ®iÓm nh×n cña ngêi trÇn thuËt ®øng ngoµi truyÖn
quan s¸t mét çch kh¸ch quan nh÷ng sù kiÖn ®ang diÔn ra ®èi víi çc nh©n
vËt cña m×nh. T¸c gi¶ giíi thiÖu cho ngêi ®äc h×nh ¶nh «ng giµ Singo ®ang
“khÏ nhÝu mµy, miÖng h¬i trÔ vµ ®¾m nh×n trong suy t. ë ngoµi nh×n vµo
thÊy «ng cã vÎ buån rÇu h¬n lµ ®¨m chiªu” [34, 7]. Tõ ®ã t¸c phÈm ch¶y
theo dßng c¶m xóc cña nh©n vËt. Tõ ®iÓm nh×n bªn ngoµi, c©u chuyÖn ®·
dÇn dÇn chuyÓn vµo ®iÓm nh×n bªn trong cña nh©n vËt Singo, ngßi bót t¸c
gi¶ nhËp h¼n vµo Singo, tr¶i dµi theo nh÷ng rung ®éng, nh÷ng ý nghÜ vµ
nh÷ng c¶m xóc dåi dµo cña Singo ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng g× ®ang hiÖn h÷u
xung quanh.
67
Y.Kawabata ®· ®øng trªn ®iÓm nh×n nh©n vËt ®Ó diÔn t¶ nh÷ng
rung ®éng cña Singo tríc thiªn nhiªn, tríc cuéc ®êi, t×nh yªu vµ tuæi trÎ.
ChÝnh sù ho¸ th©n ®ã khiÕn cho nhµ v¨n cã thÓ kh¸m ph¸ ®îc chiÒu s©u
bÝ Èn trong t©m hån, ®Ó tõ ®ã ph¸c ho¹ lªn ®îc h×nh ¶nh çc nh©n vËt mét
çch hiÖn thùc vµ sinh ®éng nhÊt víi nh÷ng biÕn th¸i tinh vi cña t©m tr¹ng
con ngêi. Ph¶i tõ ®iÓm nh×n t©m tr¹ng nh©n vËt Singo, míi cã thÓ ph¸t
hiÖn ra ®îc ë nh÷ng b«ng hoa híng d¬ng lµ hiÖn tîng cña lßng dòng c¶m, ë
b«ng cóc gai lµ søc chÞu ®ùng ®Õn ®¸ng kh©m phôc, ë b«ng Ghinc« n¶y
mÇm lµ mét søc m¹nh kú l¹ kh«ng ngê tíi. H×nh ¶nh vÇng tr¨ng nh÷ng b«ng
hoa ®µo vµ mäi cµnh l¸ cá xung quanh ®Òu ®îc thÓ hiÖn qua ®iÓm nh×n
nh©n vËt, bëi chóng kh«ng cßn lµ sù vËt kh¸ch quan cña tù nhiªn n÷a vµ ®·
thÊm vµo t©m tr¹ng nh©n vËt. Thiªn nhiªn hiÖn lªn qua t©m tr¹ng, t©m tr¹ng
thÓ hiÖn çi nh×n cña nh©n vËt trong tõng hoµn c¶nh cô thÓ. B»ng ®iÓm
nh×n nh©n vËt, Y.Kawabata ®· diÔn t¶ ®îc mäi biÕn th¸i tinh vi trong t×nh
c¶m cña ngêi vµ ®iÒu nµy ®· t¹o nªn mét nÐt riªng cuèn hót trong nh÷ng
trang v¨n cña «ng. V× vËy, ®äc t¸c phÈm Y.Kawabata ta thêng b¾t gÆp
dßng ch¶y miªn man cña c¶m xóc. ë ®ã, cã nh÷ng niÒm vui, nçi buån, nh÷ng
chiªm nghiÖm suy t vÒ nh©n thÕ. Nh÷ng suy nghÜ sau ®©y cña nh©n vËt
Kikuko (TiÕng rÒn cña nói) lµ mét vÝ dô: “§èi víi «ng, Kikuco nh mét «
cöa sæ qua ®ã «ng nh×n ra ngoµi cuéc ®êi tõ trong ng«i nhµ buån tÎ cña
m×nh. Çc con ®Î cña «ng - m¸u vµ thÞt cña «ng th× l¹i kh«ng ®îc nh «ng
h»ng mong muèn. Çi quan träng nhÊt lµ chóng kh«ng cã kh¶ n¨ng sèng ® îc
nh chÝnh b¶n th©n chóng muèn, vµ ®iÒu ®ã ®· lµm cho g¸nh nÆng cña
quan hÖ m¸u mñ trë nªn kh«ng chÞu ®ùng næi. Ngêi con d©u trÎ ®· lµ
niÒm an ñi duy nhÊt ®èi víi Singo. T×nh yªu th¬ng dµnh cho c« lµ mét tia
s¸ng trong sù c« ®¬n buån khæ cña «ng, th«ng qua nã, «ng muèn lµm cho
cuéc sèng cña chÝnh m×nh ®îc tèt h¬n” [34, 28]. §ã võa lµ lêi cña nh©n
vËt, võa lµ lêi cña t¸c gi¶, võa lµ ®iÓm nh×n cña t¸c gi¶, võa lµ ®iÓm nh×n
cña nh©n vËt. T¸c gi¶ ®· ho¸ th©n vµo Singo ®Ó nãi lªn nh÷ng t×nh c¶m yªu
68
th¬ng thÇm kÝn mµ «ng dµnh cho c« con d©u Kikuco. Sù dÞch chuyÓn
®iÓm nh×n trÇn thuËt mét çch linh ho¹t ®· lµm cho thÕ giíi néi t©m
phong phó cña nh©n vËt béc lé ra mét çch tù nhiªn. Nh÷ng bÝ mËt trong
t×nh c¶m ®îc thæ lé qua ®iÓm nh×n cña chÝnh nh©n vËt. Ch¼ng h¹n: “Cã
thÓ lµ nÕu «ng cã tù do hoµn toµn trong nh÷ng m¬ méng cña m×nh, nÕu
«ng ®îc lµm l¹i mäi çi tõ ®Çu vµ sèng nh ý thÝch, th× h¼n lµ «ng sÏ muèn
®îc yªu Kikuco, mät Kikuco trinh b¹ch thuë vÉn cßn con g¸i. Çi ý muèn
n»m ngoµi ý thøc bÞ dån nÐn m·i vµ mÐo mã ®i Êy ®· biÕn thµnh mét
d¹ng khã tiÕp thu nh vËy ë trong m¬. Ngay c¶ trong giÊc m¬ ta còng cè dÊu
giÕm nã ®Ó ®¸nh lõa b¶n th©n m×nh” [34, 250]. T©m tr¹ng nh©n vËt ®îc
hiÖn ra râ rµng qua dßng ®éc tho¹i néi t©m, qua çi nh×n tõ t©m thøc cña
nh©n vËt.
Y.Kawabata ®· thÓ hiÖn ®îc néi t©m bªn trong cña nh©n vËt mét
çch râ rµng, tØ mØ nh vËy lµ do nhµ v¨n kh«ng chØ ®¬n thuÇn kÓ l¹i bíc
chuyÓn ®æi t©m lý trong nh©n vËt, mµ «ng cßn miªu t¶ kü cµng nh÷ng
biÕn th¸i tÕ vi nhÊt trong t©m hån nh©n vËt. Trong tiÓu thuyÕt Xø tuyÕt
«ng ®· sö dông lêi kÓ vµ lêi t¶ nh mét ph¬ng thøc h÷u hiÖu ®Ó lµm s¸ng tá
bøc tranh tinh thÇn cña nh©n vËt. Nhê ®ã, sù kiÖn kh«ng ®¬n thuÇn mang
tÝnh chÊt cña biÕn cè, sù kiÖn trë thµnh ®èi tîng ®Ó nhµ v¨n béc lé t©m
tr¹ng nh©n vËt. Trong ng«n ng÷ trÇn thuËt lêi t¶ lu«n cã xu híng lÊn ¸t lêi
kÓ. Çch kÓ chuyÖn cña Y.Kawabata ®Æc biÖt thiªn vÒ c¶m gi¸c, ®Çy Èn
ý, phô thuéc rÊt nhiÒu vµo t©m tr¹ng, th¸i ®é nh©n vËt, nh×n nhËn ®¸nh gi¸
sù viÖc theo quan ®iÓm cña nh©n vËt. T¸c gi¶ lu«n vît qua ranh giíi chñ
quan vµ kh¸ch quan ®Ó miªu t¶ nh»m lµm râ t©m tr¹ng cña nh©n vËt. §©y
lµ mét vÝ dô: “Shimamura giËt m×nh khi thÊy c« ta mÆc ¸o Kimono dµi.
Rèt cuéc c« ta ®· trë thµnh mét Gieiha råi sao? Ngêi ®µn bµ trÎ kh«ng tiÕn
vÒ phÝa anh vµ kh«ng cã mét dÊu hiÖu g× chøng tá c« ®· nhËn ra anh. C«
bÊt ®éng vµ lÆng lÏ, Shimamura nghÜ c« ®ang nghiªm trang tËp trung vµo
mét ®iÒu g×. Nhanh nhÑn, anh l¹i gÇn c«, kh«ng nãi mét lêi. C« tho¸ng
69
mØm cêi quay vÒ phÝa anh, g¬ng mÆt ®¸nh phÊn ®Ëm theo kiÓu Geiha
vµ hÇu nh lËp tøc g¬ng mÆt Êy ®Çm ®×a níc m¾t. Kh«ng nãi g×, hä ®i
vÒ phÝa phßng anh” [34, 231]. ë ®©y, nhµ v¨n võa miªu t¶ çch ¨n mÆc,
trang ®iÓm vµ cö chØ cña Komako võa ®an xen gi÷a lêi kÓ, lêi t¶ qua sù
béc lé c¶m nhËn cña Shimamura. Lèi trÇn thuËt nµy cho phÐp nhµ v¨n võa
®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan cña hiÖn thùc võa ®i s©u vµo khai th¸c t©m lý
nh©n vËt. Khoa häc t©m lý ®· kh¼ng ®Þnh sù vËn ®éng t©m lý con ngêi
lµ do sù vËn ®éng cña hiÖn thùc kh¸ch quan. Kawabata ®· n¾m v÷ng quy
luËt nµy trong miªu t¶ t©m lý nh©n vËt. Thiªn nhiªn vµ con ngêi lµ ®èi tîng
t¸c ®éng lªn c¶m xóc cña nh©n vËt. T¸c gi¶ dõng l¹i ë sù kiÖn ®Ó råi b¾t
®Çu m¹ch t¶. Bao giê còng vËy, ngêi trÇn thuËt bæ sung gi÷a viÖc miªu t¶
c¶m xóc trùc tiÕp vµ miªu t¶ c¶m xóc qua biÓu hiÖn bªn ngoµi.
TiÓu thuyÕt Kawabata chñ yÕu tËp trung thÓ hiÖn ®êi sèng néi t©m
cña nh©n vËt, do ®ã mµ ngßi bót cña nhµ v¨n khi miªu t¶ ®Òu kh¬i gîi ®Õn
çi phÇn c¶m, phÇn nghÜ cña nh©n vËt, b¾t nh©n vËt tù béc lé b¶n th©n
m×nh b»ng çch t¸c gi¶ nhËp vµo nh©n vËt ®Ó nãi hé nh÷ng diÔn biÕn
t©m lý. Trong tiÓu thuyÕt Ngêi ®Ñp say ngñ, toµn bé c©u chuyÖn ®îc kÓ
miªn man theo dßng suy nghÜ, nh÷ng håi tëng, ký øc cña «ng giµ Eguchi. ë
truyÖn nµy, lêi kÓ chuyÖn vµ miªu t¶ gÇn nh chiÕm vÞ trÝ ®éc t«n, lêi
tho¹i rÊt Ýt, chØ chõng kho¶ng 1/3 t¸c phÈm, mµ nh÷ng ®o¹n tho¹i Êy thêng
lµ ®èi ®¸p cña Eguchi víi bµ chñ cña ng«i nhµ bÝ mËt. Tõ ®iÓm nh×n trÇn
thuËt ë ng«i thø ba, t¸c gi¶ kÓ l¹i çc hµnh vi, ph¶n øng, diÔn biÕn t©m tr¹ng
«ng giµ Eguchi khi tiÕp xóc, gÇn gòi víi çc c« g¸i ®Ñp ®ang say ngñ,
kh«ng hÒ biÕt g× vµ kh«ng thÓ thøc dËy ®îc. Cuéc sèng con ngêi ®îc nhËn
diÖn, lét t¶ qua çi nh×n cña Eguchi nªn nã ®îc khóc x¹ cho phï hîp víi t©m lý
ngêi giµ. ThÕ giíi chøa ®ùng ®Çy nh÷ng ®e do¹ bÊt an, ¸m ¶nh, ¸m ¶nh tuæi
giµ vµ çi chÕt, nghÞch lý trí trªu vµ ®au ®ín cña t¹o ho¸.
Víi lèi trÇn thuËt kÕt hîp hµi hoµ gi÷a lêi kÓ vµ t¶ cïng víi sù di
chuyÓn ®iÓm nh×n t¸c gi¶ ®· lµm cho sù kiÖn t×nh tiÕt ®îc duy tr×, mÆt
70
kh¸c võa khai th¸c mäi diÔn biÕn t©m tr¹ng nh©n vËt. Do ®ã hiÖn thùc cuéc
sèng ®îc ph¶n ¸nh trong t¸c phÈm kh«ng chØ cã søc truyÒn c¶m mµ nã cßn
cã søc gîi c¶m, ¸m ¶nh t©m trÝ ngêi ®äc.
3.1.3. §an xen gi÷a kÓ vµ b×nh
Lêi b×nh vµ lêi kÓ ®Òu lµ lêi cña ngêi trÇn thuËt. Cã thÓ nãi, çc t¸c
phÈm cña Kawabata bao giê còng ®îc b¾t ®Çu b»ng ®iÓm nh×n bªn ngoµi,
mét lóc nµo ®ã sÏ ®îc dÞch chuyÓn thµnh quan ®iÓm nh©n vËt vµ t¸c gi¶
sÏ xem xÐt vÊn ®Ò b»ng con m¾t b×nh gi¸ nh©n vËt. §ã lµ çi nh×n tõ bªn
trong, mét lèi kÓ nöa tù vÊn nöa ®éc tho¹i. Lèi kÓ nµy mang tÝnh chÊt lìng
ph©n, vÉn lµ lêi ngêi kÓ chuyÖn mµ l¹i ngì nh nh÷ng t©m sù thèt lªn tõ ®¸y
lßng nh©n vËt. Çc tiÓu thuyÕt cña Kawabata mang ®Æc tÝnh cña tiÓu
thuyÕt híng néi. T¸c gi¶ híng sù quan t©m ®Õn t©m lý vµ t©m lý cha béc lé
thµnh hµnh ®éng. VËy nªn lêi kÓ lµ mét ph¬ng thøc chuyÓn t¶i ®Õn cho
ngêi ®äc chiÒu s©u ý thøc nh©n vËt. Tõ ®ã t¸c gi¶ béc lé nh÷ng quan
®iÓm, th¸i ®é cña m×nh b»ng çch ho¸ th©n vµo ngêi kÓ chuyÖn, ®a ra
nh÷ng lêi ph¸t biÓu, b×nh luËn tr÷ t×nh ngo¹i ®Ò. Nh÷ng yÕu tè nµy ®· gãp
phÇn thÓ hiÖn t©m lý nh©n vËt ®ång thêi béc lé quan ®iÓm cña nhµ v¨n.
Mét ®Æc ®iÓm dÔ nhËn thÊy trong tiÓu thuyÕt Y.Kawabata lµ sù
xuÊt hiÖn nh÷ng lêi b×nh trùc tiÕp r¶i r¸c, ®an xen vµo gi÷a çc t×nh huèng
sù kiÖn. ë ®©y, Kawabata ®· nhËp th©n vµo c©u chuyÖn ®Ó lµm mét ngêi
trong cuéc, chøng kiÕn vµ bµy tá th¸i ®é, c¶m xóc cña m×nh tríc mét hiÖn t-
îng ®· x¶y ra trong cuéc sèng. Nh÷ng ®iÒu mµ t¸c gi¶ nhËn xÐt, tá th¸i ®é,
thêng lµ tiÕng nãi cña ngêi trong cuéc bËt lªn tõ mét t×nh huèng nhng nã lµ
mét tiÕng nãi cña ngêi tõng tr¶i, thÊu hiÓu hÕt sù ®êi råi nh×n th¼ng vµo
b¶n chÊt cña sù viÖc mµ b×nh luËn. Trong Xø tuyÕt nh÷ng lêi b×nh cña t¸c
gi¶ kh«ng dµi, ®îc xen vµo lêi kÓ vµ lêi t¶. §«i khi lêi b×nh chØ lµ mét c©u
triÕt lý, mét lêi nhËn xÐt. Ngêi trÇn thuËt ®øng trªn quan ®iÓm th«ng suèt
tÊt c¶ råi ®a ra lêi b×nh luËn. T©m lý nh©n vËt chñ yÕu ®îc thÓ hiÖn qua
lêi nãi bªn trong cña nh©n vËt díi h×nh thøc lêi kÓ. Mäi c¶m xóc dï nhá nhÊt
71
còng lµ nguyªn nh©n cña nh÷ng t×m tßi, kiÕn gi¶i. V× thÕ c¶m gi¸c vÒ Xø
tuyÕt lµ c¶m gi¸c vÒ mét chiÒu dµi d»ng dÆc cña nh÷ng t©m tr¹ng vµ c¶m
xóc. §©y lµ mét vÝ dô: “Víi kiÕn thøc phong phó, chØ Ýt l©u sau anh ®·
c¶m thÊy ®«i chót ®¾ng cay vÒ sù suy tµn cña mét truyÒn thèng qu¸ giµ cçi
nªn trë thµnh cò kü nhng anh còng kh«ng thÓ ®ång ý víi nh÷ng mu toan
kh«ng thÓ chÊp nhËn cña nh÷ng nhµ çch t©n gi¶ hiÖu, mµ çc s¸ng kiÕn
cña hä chØ cèt ®Ó chiÒu lßng ngêi xem” [34, 240]. Vµ v× thÕ “nghÖ thuËt
móa ba lª anh kh«ng bao giê xem Êy trë thµnh giÊc m¬ vÒ mét thÕ giíi kh¸c,
thiªn ®êng cña sù hoµn toµn tét ®Ønh. ChiÕn th¾ng cña mü häc thuÇn tuý”
[34, 241]. Còng t¬ng tù nh vËy lµ c¶m gi¸c cña Shimamura vÒ t×nh yªu n¬i
xø tuyÕt, vÒ nh÷ng kho¸i c¶m tét ®é cña mét ngêi t×nh lý tëng, anh ®· “yªu
mét çch cao quý vµ thuÇn khiÕt cha gÆp ngêi m×nh yªu nång ch¸y tõ l©u
l¾m råi, ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn kiÕn thøc cña anh ®îc ®em dïng cã hiÖu qu¶
vµo mét viÖc g× ®ã bëi v× trong lóc trß chuyÖn, nh÷ng kiÕn thøc Êy ®·
gióp anh gîi ®îc t×nh c¶m th©n mËt cña mét c« g¸i anh võa quen” [34, 241].
Xen lÉn víi nh÷ng lêi kÓ kh¸ch quan lµ nh÷ng lêi b×nh luËn cña t¸c gi¶: “nh-
ng cã lÏ chÝnh Shimamura kh«ng hÒ biÕt r»ng anh nh×n nhËn c« còng díi
gãc ®é nh anh nh×n nhËn m«n Ba lª ph¬ng T©y vËy” [34, 242]. §iÒu nµy
gióp chóng ta hiÓu v× sao Shimamura l¹i c xö víi Komako nh vËy. Vµ v× sao
mçi lÇn ®îc gÆp gì Komako, anh l¹i cã nh÷ng c¶m xóc tuyÖt vêi ®Õn vËy,
tõ bµn tay, m¸i tãc, khu«n mÆt ®Õn h×nh thÓ vµ c¶ tiÕng ®µn cña c« còng
lµm anh xao xuyÕn, mçi lÇn lµ mçi c¶m xóc kh¸c nhau. Y.Kawabata ®· ®a
®Õn cho ngêi ®äc nh÷ng h×nh dung vÒ nh÷ng c¶m gi¸c rÊt mong manh nh-
ng rÊt thËt vµ sinh ®éng. Shimamura ®· thõa nhËn c¶m xóc cña m×nh khi
®îc gÇn Komako: “§óng ra ®ã lµ mét giÊc m¬ h¬n lµ sù thÌm muèn th©n
x¸c, trë thµnh nçi niÒm th¬ng nhí n¶y ra trong anh nh nh÷ng niÒm th¬ng nhí
huyÒn bÝ vÒ nh÷ng ®Ønh nói cao” vµ “anh thÊy c« chÝnh lµ ngêi ®µn bµ
mµ suèt b¶y ngµy mét m×nh lang thang trªn nói cao anh vÉn muèn cã ®Ó
bÇu b¹n. C« g¸i tríc mÆt anh gîi cho anh nh÷ng t×nh c¶m b¹n bÌ trong s¹ch,
72
ch¼ng nh÷ng thÕ anh cßn sung síng thÊy c« xøng ®¸ng ®îc anh chia sÎ sù
høng khëi cao quý vµ sù thanh th©u mµ anh cã ®îc ë vïng nói cao nµy” [34,
235]. Dï vËy, anh lu«n rung ®éng tríc vÎ ®Ñp th¸nh thiÖn vµ siªu phµm cña
Yoko. Yoko lµ ngêi con g¸i thø hai n¬i xø tuyÕt mang ®Õn cho Shimamura
mét søc sèng míi. §èi víi Shimamura, Yoko lµ hiÖn th©n cho vÎ ®Ñp lý tëng,
vÎ ®Ñp tinh thÇn. Lóc linh hån Yoko rêi khái x¸c thÞt, h×nh ¶nh Komako
mang x¸c Yoko trªn tay ®îc t¸c gi¶ c¶m nhËn “ngêi ta kh«ng hÒ biÕt c«
®ang mang mét vËt hiÕn d©ng cho lÔ ho¶ thiªu hay lµ søc nÆng cña mét
h×nh ph¹t trong m×nh” [34, 386]. §ã còng lµ lóc Shimamura nh×n nhËn l¹i
c¶m xóc cao quý mçi lÇn ®èi diÖn víi ngêi con g¸i cã ®øc hy sinh tËn hiÕu
nh Yoko. B»ng kh¶ n¨ng n¾m b¾t nh¹y c¶m, tinh tÕ, Y.Kawabata ®· diÔn t¶
nh÷ng c¶m xóc kh¸c nhau cña Shimamura sau mçi lÇn ®îc tiÕp xóc víi hai c«
g¸i ë xø tuyÕt. Nh÷ng c¶m xóc gîi nªn tõ nh÷ng vÎ ®Ñp riªng kh«ng sao lÆp
l¹i. Vµ ®ã còng lµ sù gi»ng xÐ, day dùt trong Shimamura gi÷a vÎ ®Ñp
truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i.
Trong tiÓu thuyÕt TiÕng rÒn cña nói Y.Kawabata cã nh÷ng lêi b×nh
mang d¸ng dÊp mét triÕt lý kÕt hîp víi lêi kÓ. Nhê ®ã, t©m lý nh©n vËt,
®Æc biÖt lµ nh©n vËt trung t©m - Shingo, ®· hiÖn lªn mét çch tù nhiªn,
sinh ®éng. Cuéc sèng tinh thÇn cña Shingo lµ cuéc sèng ®¾m ch×m trong
suy t. §ã lµ mét con ngêi suèt ®êi ®i t×m nh÷ng ®iÒu tuyÖt ®èi nhng ngay
c¶ nh÷ng ®iÒu t¬ng ®èi, «ng còng cha bao giê ®¹t ®îc. Cã thÓ thÊy hµng
lo¹t nh÷ng suy t chiªm nghiÖm cña «ng vÒ cuéc ®êi, vÒ t×nh yªu, h«n nh©n
®· ®îc Y.Kawabata miªu t¶ b»ng mét chÊt giäng ®Çy suy t chiªm nghiÖm:
“Yaxuc« ®· hy sinh b¶n th©n m×nh cho anh rÓvµ çc ch¸u, nhng ngêi anh
rÓ dêng nh kh«ng ®o¸i nghÜ ®Õn t×nh c¶m Êy. Khi hiÓu râ c©u chuyÖn,
Singo ®· lÊy Yaxuc«. Tõ ®ã tíi nay ®· h¬n ba m¬i n¨m vµ Singo cha bao giê
nghÜ lµ m×nh ®· sai lÇm. Mét cuéc h«n nh©n l©u dµi kh«ng phô thuéc vµo
viÖc nã ®îc b¾t ®Çu nh thÕ nµo. Cã ®iÒu suèt ngÇn Êy n¨m hai vî chång
73
®Òu gi÷ nh÷ng kû niÖm vÒ ngêi chÞ g¸i ë trong tim. Hä kh«ng nh¾c ®Õn
chÞ, nhng kh«ng mét phót nµo quªn chÞ Êy c¶” [34, 16].
Qua sù kÕt hîp gi÷a lêi t¶ vµ lêi b×nh ë trªn ®· khiÕn ta lu«n gÆp mét
Shingo ®Çy lo ©u, tr¨n trë. ChÊt suy t Êy ®· thÊm s©u vµo ngêi kÓ chuyÖn
- khi mµ ®iÓm nh×n cña ngêi kÓ chuyÖn phô thuéc rÊt nhiÒu vµo nh©n
vËt. Do ®Æc trng phæ qu¸t nhÊt trong ng«n ng÷ trÇn thuËt cña Y.Kawabata
lµ lu«n n¬ng theo nh©n vËt ®Ó kÓ nªn lêi b×nh dï ë bÊt cø t¸c phÈm nµo
còng b¸m s¸t vµo c©u chuyÖn cña hä. Çc cuéc h«n nh©n trong gia ®×nh
Shingo nh×n bÒ ngoµi th× tÜnh lÆng nhng thùc ra hÕt søc tr¾c trë. Fusako,
con g¸i ®Çu cña «ng lu«n c·i nhau víi chång vµ bá vÒ nhµ cha mÑ ®Î.
Suychi con trai «ng ngo¹i t×nh mét çch c«ng khai, cßn b¶n th©n «ng, lÊy vî
lµ do t×nh th¬ng chø kh«ng ph¶i t×nh yªu. Çc vÊn ®Ò lµm cho Shingo ph¶i
suy nghÜ trong cuéc sèng rèt cuéc chØ xoay quanh t×nh yªu: “H«n nh©n vèn
gièng nh mét kÏ nøt nhuy hiÓm cã thÓ hót hÕt mäi xÊu xa mµ vî chång ngêi
ta vÉn g©y ra khi sèng víi nhau... Ngêi ®µn «ng vµ ngêi ®µn bµ cÇn ph¶i
chÞu ®ùng nh÷ng çi xÊu xa cña nhau vµ n¨m th¸ng tr«i ®i, cµng ngµy hä
cµng ®µo s©u thªm kÏ nøt cña ®êi sèng vî chång. Bëi v× ngêi ®µn bµ chØ
nhËn thøc ®îc b¶n th©n m×nh qua sù xung ®ét víi nh÷ng thãi xÊu cña ngêi
chång” [34, 88]. “ThÕ råi «ng chît nghÜ r»ng trong dôc t×nh còng cã nh÷ng
kÎ giµu vµ nh÷ng ngêi nghÌo, vËn may vµ vËn rñi” [34, 178].
Cã thÓ thÊy mét ©m hëng buån b· to¸t lªn tõ giäng ®iÖu trÇm t triÕt
lý bëi nh÷ng ®iÒu mµ ngêi kÓ chuyÖn ®óc kÕt ®îc ®©u ph¶i lµ nh÷ng
kinh nghiÖm cña sù thµnh c«ng. Ngîc l¹i th× ®óng h¬n, ®ã lµ nh÷ng ®iÒu
mµ nh©n vËt, th«ng qua ngêi kÓ chuyÖn rót ra ®îc tõ nh÷ng thÊt b¹i cay
®¾ng trong h«n nh©n cña con çi m×nh. Gièng nh bãng ma cña cuéc chiÕn
tranh cò lu«n ¸m ¶nh Suychi, sù suy t còng b¸m riÕt lÊy «ng Singo kh«ng lóc
nµo rêi. ¢m hëng buån b· Êy ngÊm vµo tËn x¬ng tuû khiÕn Singo kh«ng cã
lÊy mét gi©y phót thanh th¶n, khiÕn «ng ng¾m mét çi c©y mµ còng nghÜ
®Õn sù “nhá nhoi buån tÎ” cña m×nh. Nh÷ng lêi lý gi¶i c¾t nghÜa, b×nh
74
luËn cña t¸c gi¶ lu«n híng theo dßng t©m t cña nh©n vËt, men theo dßng suy
nghÜ cña nh©n vËt, më lßng tríc b¹n ®äc. Nh©n vËt cña Y.Kawabata nhê
®ã kh«ng chØ ®îc kh¸m ph¸ ë chiÒu réng mµ cßn ë chiÒu s©u t©m lý.
3.2. Ng«n ng÷ nh©n vËt
3.2.1. Ng«n ng÷ nh©n vËt vµ vai trß cña nã trong t¸c phÈm tù sù
T¸c phÈm v¨n häc bao giê còng lµ s¶n phÈm chñ quan, lµ tiÕng nãi
mang dÊu Ên ç nh©n cña t¸c gi¶. Mçi t¸c phÈm lµ mét th«ng ®iÖp ®îc m·
ho¸ díi d¹ng c©u, ch÷... vµ ®Æc biÖt trong h×nh tîng nh©n vËt nh÷ng ph¸t
ng«n gi¸n tiÕp hoÆc trùc tiÕp cña nh©n vËt ®Òu chøa ®ùng t tëng cña nhµ
v¨n. Ng«n ng÷ nh©n vËt, v× thÕ cã quyÒn n¨ng lín trong viÖc thÓ hiÖn néi
dung t tëng cña t¸c phÈm trong vai trß lµ ph¸t ng«n trùc tiÕp cña nh©n vËt.
Ng«n ng÷ nh©n vËt trong t¸c phÈm v¨n häc xÐt cho cïng lµ ng«n ng÷
t¸c gi¶, lµ yÕu tè cña lêi v¨n nghÖ thuËt. §Æc biÖt khi ®iÓm nh×n ngêi kÓ
vµ ®iÓm nh×n nh©n vËt cã sù xo¸ nhoµ vÕ ranh giíi th× kh«ng dÔ dµng
®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ng«n ng÷ nh©n vËt. Tuy cã nh÷ng c¨n cø thùc tÕ
nhng viÖc ®a ra mét ®Þnh nghÜa vÒ ng«n ng÷ nh©n vËt víi môc tiªu cã thÓ
bao qu¸t mäi trêng hîp kh«ng khái cã nh÷ng b¨n kho¨n tranh c·i. ë ®©y chóng
t«i kh«ng bµn ®Õn çi hîp lý hay cha hîp lý cña çc ®Þnh nghÜa mµ chØ ®a
ra mét çch hiÓu lµm ®iÓm tùa cho viÖc kh¶o s¸t ng«n ng÷ nh©n vËt trong
tiÓu thuyÕt Y.Kawabata. Ng«n ng÷ nh©n vËt hiÓu mét çch kh¸i qu¸t nhÊt
lµ “lêi nãi cña nh©n vËt trong t¸c phÈm thuéc lo¹i h×nh tù sù vµ kÞch” [10,
183]. Lêi nãi cña nh©n vËt cã thÓ dïng ®Ó nãi víi ai ®ã, hoÆc ®Ó nãi víi
chÝnh m×nh. Chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh ng«n ng÷ nh©n vËt nhê nh÷ng
®Æc ®iÓm riªng, nh viÖc dïng tõ, dïng c©u. Vµ trong t¸c phÈm tù sù ®iÒu
nµy cßn ®îc khu biÖt nhê sù miªu t¶ phong çch ng«n ng÷ nh©n vËt cña t¸c
gi¶. Ng«n ng÷ nh©n vËt lµ mét ph¬ng diÖn thÓ hiÖn trong viÖc x©y dùng
nh©n vËt, th«ng qua ®ã nhµ v¨n kh¸i qu¸t hiÖn thùc mét çch h×nh tîng. Nhµ
v¨n kh¾c ho¹ nh©n vËt b»ng nhiÒu yÕu tè: ngo¹i h×nh, hµnh ®éng vµ c¶
ng«n ng÷. Mçi nh©n vËt cã ng«n ng÷ riªng, chÝnh ®iÒu nµy gióp cho ngêi
75
®äc nhËn ra tÝnh çch cña nh©n vËt. Nãi tãm l¹i “ng«n ng÷ nh©n vËt lµ mét
ph¬ng tiÖn quan träng ®îc nhµ v¨n sö dông nh»m thÓ hiÖn cuéc sèng vµ ç
tÝnh nh©n vËt”. Trong t¸c phÈm tù sù vai trß nµy cã vÞ trÝ ®Æc biÖt h¬n,
nhÊt lµ trong tiÓu thuyÕt. Con ngêi lµ mét thÕ giíi nã kh«ng ®¬n gi¶n lµ
nh÷ng g× biÓu hiÖn ra bªn ngoµi, nã cßn lµ mét thÕ giíi bªn trong phong
phó, khÐo n¾m b¾t vµ kh«ng ph¶i bao giê bªn trong còng ®ång nhÊt víi çi
bªn ngoµi. §©y lµ nhËn thøc v« cïng quan träng ®îc thÓ hiÖn trong v¨n häc.
TiÓu thuyÕt - thÓ lo¹i thu vµo m×nh tÊt c¶ çc thÓ lo¹i kh¸c, lµ mét
minh chøng. Sù tËp trung vµo thÕ giíi néi t©m ®· lµm thay ®æi cÊu tróc tù
sù cña truyÖn. Lµm sao ®Ó nhµ v¨n cã thÓ ®a ra tríc m¾t b¹n ®äc con ngêi
theo ®óng nghÜa thùc cña tõ nµy. T©m lý con ngêi vèn lµ çi h÷u h×nh, nã
lµ thÕ giíi tinh thÇn cña con ngêi. Cho ®Õn nay dï ®· cã nhiÒu thµnh tùu
th× khoa häc t©m lý còng kh«ng thÓ kh¸i qu¸t hÕt ®îc nh÷ng bËc t×nh c¶m,
tr¹ng th¸i t©m lý hiÖn tîng t©m lý cña con ngêi ®îc hiÖn h÷u trong v¨n häc.
Cho ®Õn nay L.T«nxt«i vÉn lµ ®Ønh cao trong viÖc miªu t¶ t©m lý víi
“phÐp biÖn chøng t©m hån”. Hång L©u Méng (Tµo TuyÕt CÇn) víi kÕt
cÊu t©m lý còng lµ mét dÊu mèc ®¸nh dÊu bíc ph¸t triÓn cña tiÓu thuyÕt
Trung Quèc. Qua ®ã chóng ta thÊy viÖc viÖc chó ý ®Õn thÕ giíi tinh thÇn
cña con ngêi nh lµ mét ph¬ng diÖn chøng tá sù quan t©m toµn diÖn ®Õn
con ngêi cña v¨n häc. Vµ chØ qua hµnh ®éng, qua ngo¹i h×nh th× yªu cÇu
thÓ hiÖn nh©n vËt vÉn lµ cha ®ñ. Nh©n vËt ph¶i ®îc “nãi” nhiÒu h¬n
n÷a, béc lé m×nh nhiÒu h¬n n÷a. Ng«n ng÷ nh©n vËt chÝnh lµ tiÕng nãi Êy
cña nh©n vËt.
Ng«n ng÷ nh©n vËt trë thµnh mét dßng ch¶y mµ ngîc theo ®ã ®éc gi¶
cã thÓ ®i ®Õn ngän nguån cña t©m hån con ngêi. Trong t¸c phÈm cña
m×nh, Y.Kawabata ®· khai th¸c triÖt ®Ó yÕu tè ng«n ng÷ nh©n vËt (bao
gåm ng«n ng÷ ®èi tho¹i vµ ng«n ng÷ ®äc tho¹i) ®Ó thÓ hiÖn t©m lý, t¹o ra
dÊu Ên riªng trong lêi v¨n nghÖ thuËt.
3.2.2. §éc tho¹i néi t©m
76
§éc tho¹i néi t©m lµ mét kh¸i niÖm ®îc sö dông réng r·i vµ phæ biÕn
nhng çch hiÓu vÒ nã ®· kh«ng ph¶i hoµn toµn thèng nhÊt. L¹i Nguyªn ¢n
trong 150 thuËt ng÷ v¨n häc cho r»ng: “§éc tho¹i néi t©m lµ ph¸t ng«n cña
nh©n vËt nãi víi b¶n th©n m×nh, trùc tiÕp ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh t©m lý bªn
trong kiÓu ®éc tho¹i thÇm (hoÆc lÈm bÈm) m« pháng suy nghÜ c¶m xóc
cña con ngêi trong dßng ch¶y trùc tiÕp cña nã” [1,127]. ë mét ph¬ng diÖn
kh¸c, M«tlªva l¹i cho r»ng, ®éc tho¹i néi t©m xuÊt hiÖn nh diÔn tõ kh«ng
biÓu ®¹t thµnh lêi cña çc nh©n vËt, hoÆc nh diÔn tõ cña t¸c gi¶, nh©n
danh m×nh mµ nãi nhng cã thÓ coi nh mîn tõ vùng vµ giäng ®iÖu cña nh©n
vËt, hoÆc nh ®èi tho¹i bªn trong giäng nãi cña nh©n vËt bÞ xö lµm ®«i lµm
thµnh hai giäng ph©n biÖt vµ ®èi nghÞch, nã xuÊt hiÖn díi h×nh thøc mét
chuçi kÕt luËn cã tæ chøc còng nh qua ý kiÕn m¬ hå vµ hçn lo¹n. Nh vËy,
®éc tho¹i néi t©m thùc chÊt lµ thÓ hiÖn ý nghÜ cña nh©n vËt tiÕp cËn kh¸i
niÖm trªn ph¬ng diÖn nµy. M«tªlªva ®· cã çi nh×n s©u s¾c, cô thÓ h¬n bëi:
“Sù sèng ®Ých thùc cña nh©n çch chØ cã thÓ t×m hiÓu b»ng çch th©m
nhËp vµo nã díi d¹ng ®èi tho¹i, mét sù ®èi tho¹i mµ ç nh©n tù nã sÏ béc lé
b¶n th©n mét çch tù do ®Ó ®¸p l¹i” [19,49]. Nhµ t©m lý Mü- Giªmx cho
r»ng: ý thøc lµ mét dßng ch¶y, dßng s«ng trong ®ã çc ý nghÜ, c¶m gi¸c, çc
liªn tëng bÊt chît thêng xuyªn xen nhau, thay nhau vµ ®an bÖn vµo nhau mét
çch l¹ lïng phi logÝc. Khai th¸c triÖt ®Ó thñ ph¸p nghÖ thuËt nµy, çc nhµ
v¨n hiÖn thùc ®· thµnh c«ng trong viÖc miªu t¶ diÔn biÕn t©m tr¹ng cña
nh©n vËt nh»m lý gi¶i, kh¾c häa tÝnh çch, hµnh ®éng cña nh©n vËt. Bëi
®©y lµ çch béc lé t©m lý trùc tiÕp vµ nhanh nhÊt khiÕn nã trë thµnh mét
thñ ph¸p hÕt søc hiÖu qu¶. Tríc hÕt nã t¹o ®îc yÕu tè kh¸ch quan cho ®êi
sèng nh©n vËt, lµm cho h×nh tîng nh©n vËt trë nªn sinh ®éng ch©n thùc
h¬n. Nãi kh¸c ®i qua ®éc tho¹i néi t©m nh©n vËt ®îc tù sèng víi chÝnh
m×nh, ph¬i bµy tÊt c¶ t©m t, t×nh c¶m suy nghÜ, tù thÓ hiÖn “tiÓu sö t©m
hån”. Thñ ph¸p nghÖ thuËt nµy ®¸nh dÊu bíc tiÕn trong nghÖ thuËt nh©n
lo¹i, song song vµ lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh thay®æi ®iÓm nh×n trÇn thuËt,
77
dÞch chuyÓn ®iÓm nh×n trÇn thuËt vµo bªn trong. Nhµ v¨n kh«ng chØ
miªu t¶ t©m lý qua ngo¹i hiÖn nh khung c¶nh sèng, hµnh ®éng, nÐt mÆt...
mµ cßn ®äc ®îc ý nghÜ s©u kÝn nhÊt trong lßng nh©n vËt. §©y lµ mét
chÆng ®êng míi trong viÖc kh¸m ph¸ con ngêi - ch©n thùc vµ gÇn gòi h¬n.
Lµ mét nhµ tiÓu thuyÕt t©m lý xuÊt s¾c, Y.Kawabata ®· nhËp th©n
vµo nh©n vËt. Ranh giíi ng«n ng÷ nhµ v¨n vµ ng«n ng÷ kh«ng cßn, thay vµo
®ã lµ sù tù béc lé b¶n th©n cña c¶ nh©n vËt. Mét ®Æc ®iÓm dÔ nhËn thÊy
lµ trong t¸c phÈm cña m×nh Y.Kawabata dêng nh kh«ng quan t©m nhiÒu
®Õn viÖc miªu t¶ ngo¹i h×nh, hµnh ®éng, cö chØ cña nh©n vËt. Thay vµo
®ã lµ ph©n tÝch thÕ giíi néi t©m, kh¾c häa nh÷ng biÕn th¸i tÕ vi trong
t©m hån nh©n vËt. §Ó miªu t¶ néi t©m bªn trong cña nh©n vËt, nhµ v¨n ®·
®Ó cho nh©n vËt tù nãi lªn tiÕng nãi cña chÝnh m×nh qua h×nh thøc ®éc
tho¹i néi t©m cña nh©n vËt. Do vËy trong tiÓu thuyÕt Y.Kawabata, ng«n
ng÷ nh©n vËt chøa ®Çy t©m tr¹ng, chóng vang lªn mét çch thÇm lÆng
trong t©m t cña nh©n vËt. Y.Kawabata ®· dµnh rÊt nhiÒu trang viÕt ®Ó
nh©n vËt tù ph¸t ng«n, qua ®ã béc lç râ t©m tr¹ng, t tëng t×nh c¶m cña
chÝnh b¶n th©n m×nh, nh÷ng biÕn chuyÓn hay suy nghÜ thÇm kÝn mµ
thùc ra chØ mét m×nh m×nh biÕt, mét m×nh m×nh hay.
KÕt qu¶ th«ng kª ë bèn tiÓu thuyÕt cho thÊy cã 284 lÇn nh©n vËt
®éc tho¹i néi t©m (trong ®ã TiÕng rÒn cña nói cã 70 lÇn, Xø tuyÕt cã 60
lÇn, Ngêi ®Ñp say ngñ cã 93 lÇn, Ngµn çnh h¹c cã 60 lÇn). Trong tiÓu
thuyÕt Xø tuyÕt ®éc tho¹i néi t©m chñ yÕu lµ lêi cña nh©n vËt Shimamura,
thÓ hiÖn nhng diÔn biÕn t©m lý hoµi nghi, do dù, nh÷ng c¶m xóc m¬ hå,
mong manh, h ¶o ®ang d©ng lªn trong chµng tríc c¶nh s¾c vµ con ngêi. Víi
viÖc sö dông nghÖ thuËt ®éc tho¹i néi t©m nh©n vËt, Y.Kawabata ®· ®a
chóng ta l¹c vµo thÕ giíi trÇm buån víi biÕt bao t©m t, t×nh c¶m cña nh©n
vËt. Qua ®éc tho¹i néi t©m, chóng ta b¾t gÆp ®îc con ngêi thùc cña
Shimamura. T©m lý hoµi nghi thÊt väng b¸m riÕt lÊy Shimamura, chµng trai
nh×n vÎ bÒ ngoµi lµ mét ngêi nhµn c, cã tÝnh çch hêi hît kh«ng s©u s¾c,
78
nhng thùc ra h¬n ai hÕt anh l¹i lµ ®¹i diÖn cho c¶ mét thÕ hÖ thanh niªn
trong c¬n lèc ¢u hãa ®ang ®i t×m b¶n ng· cña chÝnh m×nh. Anh lu«n bÞ
gi»ng co day døt gi÷a Yoko vµ Komako, gi÷a vÎ ®Ñp truyÒn thèng vµ hiÖn
®¹i, gi÷a sù tinh khiÕt, thanh cao vµ vÎ nång Êm ngät ngµo: “LËt di lËt l¹i
c©u chuyÖn trong ®Çu, bao giê anh còng quay vÒ ý tëng “tèn c«ng v« Ých”
mµ anh ®· nghÜ khi nãi tíi nhËt ký cña Komako. Bëi lÏ nÕu qu¶ thËt
Komako lµ vî cha cíi cña ngêi ®µn «ng kia vµ Yoko lµ ngêi yªu míi cña anh
ta, cßn chÝnh anh ta l¹i s¾p chÕt, th× tÊt c¶ nh÷ng çi ®ãn ch¼ng ph¶i lµ
tuyÖt ®èi v« Ých, lµ hoµn toµn mÊt hÕt hay sao? Cã thÓ nµo nghÜ kh¸c ®-
îc, nÕu Komako khi ®Õn møc ph¸i b¸n m×nh ®Ó gi÷ líi cam kÕt vµ ®Ó tr¶
chi phÝ ch÷a bÖnh? Tèn c«ng v« Ých. Cè g¾ng v« Ých. MÊt hÕt tÊt c¶”
[34,277]. Sù do dù gi÷a hai gi¸ trÞ Êy lu«n trë ®i trë l¹i trong ®Çu
Shimamura: “Nhng t¹i sao Komako l¹i hoµn toµn kh«ng nãi g× ®Õn Yoko?
Yoko mµ anh ®· tr«ng thÊy trªn tµu lu«n ch¨m sãc ngêi èm nh mÑ ch¨m con,
t×nh c¶m cña nµng ra sao nhØ? NÕu chÝnh nµng lµ ngêi ®em tíi cho
Komako mét chiÕc kimono vµ c©y ®µn cïng çc b¶n nh¹c, trong khi
Komako l¹i cã nh÷ng mèi liªn hÖ nµo ®ã víi ngêi ®µn «ng mµ nµng ®a vÒ
®©y”[34,284]. Th©m nhËp s©u vµo t©m hån nh©n vËt, t¸c gi¶ cïng vui víi
niÒm vui, buån víi nçi buån, sù gi»ng xÐ b¨n kho¨n trong t©m hån hä. T©m
tr¹ng cña Shimamura lµ h×nh ¶nh chuyÓn t¶i m¹nh mÏ dông ý cña t¸c gi¶.
Cïng mét kÕt thóc ®ét ngét vang lªn trong nguêi ®äc nhiÒu nh÷ng suy nghÜ
kh¸c nhau. Lêi ®éc tho¹i trªn cña nh©n vËt lµ lêi nöa ®éc tho¹i trùc tiÕp. ë
®©y, lêi cña t¸c gi¶ hßa quyÖn vµo lêi cña nh©n vËt, võa ®Ó nh©n vËt
ph¬i bµy ý nghÜ cña m×nh võa lµ ®Ó kÓ, ®Ó miªu t¶ t©m lý nh©n vËt.
Chóng ta khã ph©n biÖt ®îc ®©u lµ suy nghÜ cña nh©n vËt, ®©u lµ lêi
cña t¸c gi¶, ®iÒu nµy gãp phÇn thÓ hiÖn t©m trang nh©n vËt mét çch s©u
s¾c, râ rµng h¬n. T©m tr¹ng cña Shimamura liªn tôc cã nh÷ng thay ®æi. §èi
tho¹i hay sù kiÖn chØ lµ nguyªn nh©n, lµ çi cí ®Ó nh©n vËt thÓ hiÖn çi
nh×n thÕ giíi, ®¸nh gi¸ con ngêi th«ng qua nh÷ng tù vÊn, nh÷ng ý nghÜ. §éc
79
tho¹i néi t©m ë Shimamura kh«ng híng ®Õn viÖc h×nh thµnh mét tÝnh çch
mµ t¸c gi¶ quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn sù lín dÇn trong nhËn thøc cña nh©n
vËt. §ã cã thÓ lµ suy nghÜ cña Shimamura vÒ hai ngêi con g¸i, nh÷ng håi t-
ëng cña anh vÒ nh÷ng g× ®· tr¶i qua vµ c¶ nh÷ng c¶m gi¸c cña anh ®èi víi
Xø tuyÕt. NÕu xÐt vÒ sè lîng, ®éc tho¹i néi t©m ë Xø tuyÕt kh«ng nhiÒu vµ
thêng dµn tr¶i, cã khi xen lÉn ®èi tho¹i khiÕn cho ®èi tho¹i bªn ngoµi thêng
cã xu híng ®éc tho¹i. Nhng nã gi÷ vai trß quan träng trong viÖc thÓ hiÖn
tÝnh çch nh©n vËt, chøa ®ùng søc nÆng t tëng - ®iÒu mµ t¸c gi¶ göi g¾m
vµo nh©n vËt cña m×nh. KÕt thóc t¸c phÈm lµ mét dÊu chÊm ®ét ngét cho
mét bµi ca cßn vang väng. Ngêi ®äc c¶m thÊy cha trän vÑn nhng thùc tÕ kÕt
thóc Êy ®· hoµn chØnh, trän vÑn cho biÓu tîng vÒ mét con ngêi ®i t×m l¹i
çi t«i ®Ých thùc cña m×nh tríc thêi ®iÓm mµ hoµi nghi, b¨n kho¨n lµ ©m
hëng chÝnh trong tõng t©m hån vµ c¶ mét d©n téc.
§Õn víi tiÓu thuyÕt Ngêi ®Ñp say ngñ, chóng ta sÏ thÊy nh÷ng ®o¹n
®éc tho¹i néi t©m xuÊt hiÖn dµy ®Æc gãp phÇn thÓ hiÖn t©m tr¹ng phøc
t¹p, tinh tÕ cña nh©n vËt. NhiÒu khi h×nh tîng t¸c gi¶ - ngêi dÉn chuyÖn mê
h¼n ®i vµ bao cho¸n toµn bé c©u chuyÖn chØ cßn lµ nh÷ng dßng suy t c¶m
xóc, suy nghÜ cña nh©n vËt. Néi t©m cña nh©n vËt ch¶y trµn trªn trang
giÊy vµ Y.Kawabata ®· ®Ó cho nh÷ng th¸i cùc cña néi t©m Êy tù do ®Êu
tranh víi nhau. §©y lµ mét vÝ dô: “Mi ®em ta ra lµm trß ®ïa, ph¶i ch¨ng mi
chÝnh lµ con quû? Con quû? §©u ph¶i chØ ®¬n gi¶n thÕ? ChÝnh ®Êy lµ
h×nh th¸i to t¸t mµ ngêi h×nh dung ra thãi ®a c¶m còng nh nh÷ng kh¸t väng
mµ çi chÕt sÏ hñy diÖt ®i trong lßng ngêi, ®óng thÕ ch¨ng? Kh«ng ®óng.
Ta chØ thö nh×n mäi thø theo gãc ®é cña nh÷ng «ng giµ cßn ®¸ng th¬ng
h¬n c¶ ta mµ th«i. Nãi sao? Mi nãi g× vËy, ®å ®åi b¹i! KÎ nµo trót téi lçi
sang ®Çu ngêi kh¸c, ®¸ng bÞ gäi lµ kÎ ®åi b¹i. Mi nãi ®åi b¹i ? Th«i ®îc, h·y
t¹m cho lµ nh thÕ! Nhng nÕu c¶ trinh tiÕt lµ trong s¹ch th× nh÷ng c« g¸i ®·
mÊt trinh kh«ng ®îc coi lµ trong s¹ch hay sao? Ta ®Õn ng«i nhµ nµy ®©u
ph¶i ®Ó kiÕm nh÷ng c« g¸i trinh tiÕt?” [34, 471]. TÊt c¶ gièng nh cuéc tù
80
vÊn l¬ng t©m trong Eguchi. Nã cho thÊy «ng lu«n cã sù ®Êu tranh gay g¾t
gi÷a mét bªn lµ con ngêi ®¹o ®øc vµ mét bªn lµ con ngêi víi nh÷ng tr¹ng th¸i
ch©n thùc cña c¶m xóc. Nã ph¶n ¸nh t©m tr¹ng ¨n n¨n, tù thó cña Eguchi.
NÕu kh«ng cã nh÷ng dßng ph©n th©n ®éc tho¹i nµy, sÏ rÊt khã ®Ó lµm næi
bËt t©m tr¹ng gi»ng xÐ phøc t¹p cña nh©n vËt. MÆt kh¸c, ta còng kh«ng
thÓ c¶m nhËn ®îc tÝnh chÊt bi kÞch, nh÷ng th¸i cùc ®èi lËp trong t©m hån
cña «ng giµ Eguchi.
Bªn c¹nh viÖc sö dông biÖn ph¸p nghÖ thuËt “ph©n th©n ®éc tho¹i”,
Y.Kawabata cßn sö dông nh÷ng dßng ®éc tho¹i trùc tiÕp, cô thÓ lµ nh÷ng
dßng Eguchi tù nãi víi chÝnh b¶n th©n. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy cã 23 lÇn
Eguchi ®éc tho¹i néi t©m trùc tiÕp (tù nãi vµ híng ®Õn ®èi tîng lµ chÝnh
m×nh). Trong sè nµy lo¹i trõ trêng hîp ®éc tho¹i híng ®Õn t×m sù giao tiÕp
víi çc c« g¸i. Nh÷ng lÇn ®éc tho¹i nµy võa gãp phÇn biÓu hiÖn cô thÓ h¬n
t©m tr¹ng Eguchi nhng quan träng nhÊt nã ®· lµm næi lªn tr¹ng th¸i c« ®¬n
®Õn cïng cùc cña nh©n vËt. Bëi khi con ngêi l©m vµo c¶nh c« ®¬n, bÕ
t¾c, kh«ng cã ngêi chia sÎ, hä cã xu híng tù t¹o ®èi tîng giao tiÕp “¶o”. §iÒu
nµy gîi lªn sù cay ®¾ng, xãt xa cho sè phËn con ngêi. Bªn c¹nh viÖc diÔn t¶
tr¹ng th¸i c« ®¬n, viÖc sö dông ®éc tho¹i néi t©m trùc tiÕp cßn ph¶n ¸nh tÊt
c¶ nh÷ng tr¹ng th¸i ®a d¹ng, phong phó, phøc t¹p trong t©m hån con ngêi.
Quan träng vµ chiÕm sè lîng nhiÒu nhÊt trong viÖc sö dông ®éc tho¹i
néi t©m trong t¸c phÈm Y.Kawabata lµ viÖc sö dông phæ biÕn ®éc tho¹i néi
t©m gi¸n tiÕp - ®éc tho¹i th«ng qua ng«n ng÷ kÓ cña t¸c gi¶. Ng«n ng÷ Êy râ
rµng ®îc xuÊt ph¸t tõ nhµ v¨n nhng ®iÓm nh×n l¹i lµ cña nh©n vËt. §éc
tho¹i néi t©m cña nh©n vËt ®· bÞ nhËp víi c¶m xóc cña nhµ v¨n, tr¶i
nghiÖm cña nh©n vËt hßa hîp víi sù chøng kiÕn cña nhµ v¨n. §©y lµ mét
trong sè rÊt nhiÒu ®o¹n v¨n miªu t¶ ®éc tho¹i néi t©m cña nh©n vËt Eguchi
nh vËy: “Nhng thö hái cã g× tåi tÖ h¬n mét l·o giµ suèt ®ªm n»m dµi bªn
c¹nh c« g¸i trÎ bÞ thiÕp ngñ mª, kh«ng thÓ tØnh giÊc? Cã ph¶i Eguchi ®·
®Õn ng«i nhµ nµy ®Ó t×m cho ra, t×m ®Õn møc ®iÓm tËn cïng v× t×nh
81
tr¹ng giµ c¶ th¶m h¹i cña chÝnh m×nh”. Nã võa gièng nh lêi tù vÊn, l¹i võa
nh lµ nh÷ng lêi t©m sù, sÎ chia cña Eguchi víi chÝnh m×nh. Nã còng gãp
phÇn thÓ hiÖn mét tr¹ng th¸i bi kÞch: c« ®¬n, ®au ®ín vµ bÕ t¾c tuyÖt
®èi. Qua ®ã, ta còng c¶m nhËn ®îc tÊm lßng cña Y.Kawabata ®ang tr¨n trë
vµ thæn thøc kh«n ngu«i cïng nh©n vËt.
Mét ®iÒu dÔ thÊy lµ ®éc tho¹i néi t©m thêng x¶y ®Õn víi kiÓu ngêi
thiªn vÒ cuéc sèng néi t©m. Còng nh «ng giµ Eguchi, nh©n vËt Shingo trong
tiÓu thuyÕt TiÕng rÒn cña nói còng ®îc Kawabata tËp trung thÓ hiÖn chñ
yÕu b»ng ®éc tho¹i néi t©m. T¸c phÈm chång chÊt nh÷ng suy nghÜ cña
nh©n vËt chÝnh Shingo t¹o nªn mét m¹ch ngÇm t©m tr¹ng víi nh÷ng biÕn
th¸i tinh vi vµ phøc t¹p. Y.Kawabata ®· ®Ó t©m ®Õn viÖc ph©n tÝch
nh÷ng suy nghÜ tån t¹i trong lßng nh©n vËt. ThÕ giíi néi t©m, dßng vËn
®éng ý thøc cña nh©n vËt nµy ®· ®îc hiÖn thùc hãa tØ mØ vµ chiÕm phÇn
lín sè trang trong t¸c phÈm. Nh÷ng lêi ®éc tho¹i ®îc sö dông trong t¸c phÈm
®· t¹o cho kh«ng khÝ truyÖn mét ©m ®iÖu trÇm l¾ng, s©u s¾c. §ång thêi,
qua ®ã thÓ hiÖn mét ®êi sèng néi t©m v« cïng phong phó cña nh©n vËt.
§éc tho¹i néi t©m lµ ng«n tõ trùc tiÕp kh«ng diÔn t¶ thµnh lêi cña
nh©n vËt. TiÕp cËn ®éc tho¹i néi t©m trong t¸c phÈm, ta thÊy nhµ v¨n sö
dông linh ho¹t nhiÒu d¹ng, phæ biÕn lµ d¹ng cã kÌm theo lêi cña ngêi dÉn
chuyÖn nh “«ng thÇm nhñ”, “«ng lÈm bÈm”, “«ng tù hái”, “«ng thÇm
nghÜ”, “«ng nghÜ bông”... §iÒu nµy chøng tá ngêi kÓ chuyÖn hiÓu rÊt râ
vÒ nh©n vËt cña m×nh, thêng xuyªn cã thÓ n¾m b¾t ®îc tr¹ng th¸i t©m lý
cña hä, lu«n ch×m ®¾m trong suy t, trong nh÷ng chiªm nghiÖm, c¶m xóc vÒ
thiªn nhiªn, con ngêi vµ cuéc ®êi. Shingo lµ nh©n vËt ®îc kh¾c häa chñ yÕu
b»ng c¶m xóc, c¶m gi¸c. Trong suèt t¸c phÈm, ta lu«n b¾t gÆp «ng tù hái, tù
nghÜ vµ ®¾m ch×m trong mäi s¾c th¸i t×nh c¶m cña riªng m×nh tríc mäi sù
vËt, sù viÖc xung quanh. Shingo sèng trong t¸c phÈm vµ ghi dÊu Ên vµo
c¶m nhËn cña ngêi ®äc b»ng nh÷ng ®éc tho¹i néi t©m. Kho¶nh kh¾c nghe
thÊy tiÕng nói rÒn, “Shingo bång chît nghÜ hay lµ «ng võa nghe thÊt tiÕng
82
biÓn. Nhng kh«ng - ®©y râ rµng lµ tiÕng nói. Nã gièng nh tiÕng giã xa, nh-
ng cã thÓ vÝ víi tiÕng rÒn rÜ, trÇm vang tõ s©u trong lßng ®Êt väng ra.
Shingo c¶m thÊy nh ®ã lµ tiÕng rÒn tõ trong chÝnh b¶n th©n m×nh hoÆc
bÞ ï tai, v× thÕ «ng l¾c m¹nh ®Çu. TiÕng rÒn biÕn mÊt. §Õn lóc Êy Singo
míi c¶m thÊy sî. BiÕt ®©u, ®ã ch¼ng lµ dÊu hiÖu thÇn chÕt s¾p ®Õn gäi
«ng? [34, 10-11]. Råi nh÷ng c©u nh: “Ta ®· giµ råi mµ vÉn cha trÌo lªn
®Ønh nói Phó SÜ” [34, 52]; “khi tuæi t¸c ®· ®Õn çi giíi h¹n cña nã råi th×
thËt ®¸ng sî”. §ã lµ nh÷ng mí c¶m xóc ®an xen hçn ®én trong tiÒm thøc
Singo vÒ sù ¸m ¶nh ghª gím cña tuæi giµ vµ çi chÕt. Nh©n vËt nãi víi
chÝnh m×nh mµ kh«ng hÒ cã sù chia sÎ. TiÕng nãi nh l¹c vµo ®¸y s©u t©m
tëng, nh xuyªn thÊm vµo trong c¶m nhËn cña nh©n vËt.
§éc tho¹i néi t©m trong tiÓu thuyÕt cña Y.Kawabata kh«ng chØ nh»m
thÓ hiÖn ®îc thÕ giíi néi t©m nh©n vËt, kh¸m ph¸ ®îc chiÒu s©u trong
t©m hån nh©n vËt mµ cßn lµ sù ®ång c¶m s©u s¾c, sù hãa th©n kú diÖu
vµo nh©n vËt cña t¸c gi¶.
3.2.3. Ng«n ng÷ ®èi tho¹i
T©m lý nh©n vËt kh«ng chØ thÓ hiÖn qua ng«n ng÷ ®éc tho¹i, vµ
ch¾c ch¾n r»ng bøc tranh t©m tr¹ng cña nh©n vËt kh«ng thÓ hoµn chØnh
nÕu thiÕu ng«n ng÷ ®èi tho¹i. §èi tho¹i lµm cho t©m lÝ nh©n vËt ®îc béc lé
qua giao tiÕp. Bakhtin trong Nh÷ng vÊn ®Ò thi ph¸p tiÓu thuyÕt
§«txt«iepxki ®· chØ ra r»ng “kh«ng thÓ chiÕm lÜnh con ngêi néi t©m, nh×n
thÊy vµ hiÓu nã, biÕn nã thµnh kh¸ch thÓ cña mét sù ph©n tÝch v« can,
trung tÝnh. Kh«ng thÓ chiÕm lÜnh nã b»ng çch hßa nhËp víi nã vµ kh¸m
ph¸ nã, ®óng h¬n lµ buéc nã tù béc lé, chØ cã con ®êng ®èi diÖn víi nã b»ng
®èi tho¹i”. Ng«n ng÷ ®èi tho¹i còng lµm cho ch©n dung çc nh©n vËt hiÖn
lªn mét çch sinh ®éng, ch©n thùc trong sù tëng tîng cña ngêi ®äc. Sinh
®éng v× lêi nãi cña nh©n vËt cã giäng ®iÖu ®éc ®¸o nh mçi ngêi ë ngoµi
®êi.
83
Cèt truyÖn trong tiÓu thuyÕt Y.Kawabata kh«ng li k×, gay cÊn ®Ó l«i
kÐo ngêi ®äc. C¶m gi¸c chung nhÊt khi tiÕp xóc víi tiÓu thuyÕt
Y.Kawabata lµ sù næi bËt cña dßng t©m lÝ. Mçi nh©n vËt ®îc khu biÖt vµ
x¸c lËp tªn cña m×nh b»ng sù hiÖn h÷u cña mét thÕ giíi t©m tr¹ng mu«n
h×nh, mu«n d¹ng. NÕu so s¸nh víi nh÷ng cuèn tiÓu thuyÕt lín trªn thÕ giíi
th× ta sÏ thÊy sù chªnh lÖch vÒ sè lîng nh©n vËt ë tiÓu thuyÕt Y.Kawabata.
PhÇn lín tiÓu thuyÕt cña Y.Kawabata thêng cã sè nh©n vËt rÊt Ýt. Ngµn
çnh h¹c cã 5 nh©n vËt, TiÕng rÒn cña nói cã 6 nh©n vËt, Ngêi ®Ñp say ngñ
cã 5 nh©n vËt. Trong mçi t¸c phÈm chñ yÕu lµ mét nh©n vËt chÝnh xuyªn
suèt tõ ®Çu ®Õn cuèi. Bøc tranh t©m tr¹ng cña nh©n vËt trong mçi cuèn
tiÓu thuyÕt chÝnh lµ sù ®an dÖt cña nh÷ng c¶m xóc, tr¹ng th¸i, t©m t. Theo
dâi nh©n vËt cña «ng lµ l¾ng nghe h¬i thë thæn thøc cña tr¸i tim vµ ®éc
nh÷ng ý nghÜ ®îc dÉn d¾t b»ng lÝ trÝ. §èi tho¹i gi÷a çc nh©n vËt kh«ng
chØ lµ h×nh thøc giao tiÕp mµ lµ ®èi tîng ®îc miªu t¶ trong dông ý nghÖ
thuËt cña nhµ v¨n, gãp phÇn thÓ hiÖn t©m lÝ nh©n vËt. §èi tho¹i trë thµnh
tiÒn ®Ò cho nh÷ng ®éc tho¹i néi t©m nh©n vËt. Kh¶o s¸t tiÓu thuyÕt cña
Y.Kawabata, ta thÊy sè lÇn ®èi tho¹i gi÷a çc nh©n vËt kh¸ nhiÒu. Trong
bèn tiÓu thuyÕt cã ®Õn 162 mÈu ®èi tho¹i dµi ng¾n kh¸c nhau. MÈu ®èi
tho¹i dµi nhÊt cã ®Õn 45 lît lêi ®an xen gi÷a çc nh©n vËt. §iÒu ®ã cho
thÊy t¸c gi¶ rÊt quan t©m ®Õn vai trß cña ®èi tho¹i trong viÖc thÓ hiÖn t t-
ëng vµ béc lé néi t©m nh©n vËt.
Bíc vµo t¸c phÈm Ngµn çnh h¹c, ®éc gi¶ dÔ dµng nhËn thÊy kh«ng
trang nµo lµ kh«ng cã ®èi tho¹i vµ tõ ®Çu ®Õn cuèi t¸c phÈm, kh«ng mét
dßng håi øc, kh«ng ®èi tho¹i nµo chiÕm qu¸ mét trang. Y.Kawabata còng th-
êng x©y dùng h×nh thøc ®èi tho¹i theo nh÷ng l¸t c¾t cña hiÖn thùc. ¤ng ®a
vµo kh«ng gian truyÖn nh÷ng m¶ng hiÖn thùc vµ c©u chuyÖn ®îc kh¬i
nguån tõ ®ã. Chóng ta hiÓu r»ng nh©n vËt cã thÓ sèng víi qu¸ khø nhng qu¸
khø kh«ng hÒ trë vÒ mét çch tù nhiªn mµ bao giõo còng ®îc hiÖn thùc dÉn
dô, kh¬i gîi. Kikuju kh«ng nghÜ nhiÒu ®Õn qu¸ khø xÊu xa, d¬ d¸y cña
84
Chikoku ®Õn thÕ nÕu nh kh«ng nh×n thÊy c« ta, nghe c« ta nãi vµ tham dù
vµo nh÷ng buæi trµ ®¹o do c« ta tæ chøc. Bµ Ota còng vËy, chØ khi ®îc
tiÕp xóc l¹i víi gia ®×nh Kikuju víi h×nh ¶nh chµng, bµ míi sèng l¹i qu¸ khø
nång nµn cña m×nh. Fumiko vµ Kikuju ®Òu cã chung mét t©m tr¹ng mÆc t-
ëng nhí ®Õn ngêi ®· khuÊt khi ®èi diÖn víi h×nh ¶nh hä, nh÷ng vËt dông
cña hä ®Ó l¹i.
Y.Kawabata x©y dùng ®èi tho¹i dùa trªn nhiÒu bøc tranh kh«ng gian
ghÐp m¶nh cña hiÖn thùc vµ qu¸ khø. ChÝnh v× vËy, lêi tho¹i ng¾n, cã xu
híng thêng bÞ bá löng nªn kh«ng thÓ ®i tíi håi kÕt thóc. Cã thÓ nãi, t¬ng tù
nh cèt truyÖn, ®èi tho¹i trong t¸c phÈm ®îc s¾p xÕp hoµn toµn theo nh÷ng
mµn gÆp gì. Néi dung, ®Ò tµi cña c©u chuyÖn thêng cã nh÷ng chi tiÕt
quan träng lµm ®iÓm nhÊn. Cuéc ®èi tho¹i ®Çu tiªn trong t¸c phÈm lµ cuéc
trß chuyÖn cña cha mÑ Kikuju vÒ çi bít xÊu xÝ cña Chikoku. C©u chuyÖn
cã ®iÓm nhÊn lµ h×nh ¶nh çi bít nhng l¹i kÕt thóc víi c©u nãi bá löng cña
ngêi cha Kikuju: “ThËt µ?” Mét c©u kÕt thóc rÊt m¬ hå. Nã b¸o hiÖu cho
®éc gi¶ biÕt c©u chuyÖn sÏ cha dõng ë ®©y. Vµ qu¶ thùc, sau hai m¬i n¨m,
víi Kikuju, h×nh ¶nh çi bít vÉn lµ mét “nçi c¨m phÉn lín” [34, 521]. Çch bá
löng héi tho¹i nh thÕ rÊt phï hîp víi çch xö lý kh«ng gian theo kiÓu l¸t c¾t
cña Y.Kawabata. Víi kiÓu kh«ng gian c¾t l¸t, thêi gian cña hiÖn thùc còng
chØ lµ nh÷ng tho¸ng hiÖn h÷u. Chóng tr«i qua rÊt nhanh, nhêng chç cho
kh«ng gian t©m tëng, kh«ng gian dßng ý thøc. Ch¼ng h¹n, trong cuéc gÆp gì
®Çu tiªn gi÷a bµ Ota vµ Kikuju, chµng kh«ng thÓ tiÒm ®îc sù ®ång ®iÖu
trong c©u chuyÖn gi÷a hai ngêi. Bµ Ota giµnh thÕ chñ ®éng trong cuéc
chuyÖn trß, bëi ®ã lµ håi øc, lµ qu¸ khø cña bµ. Kikuju vÉn thÊy “kh«ng cã
bæn phËn ph¶i chia sÎ”. Rót côc, c©u chuyÖn bÞ bá löng víi c©u tr¶ lêi
kh«ng cã thiÖn chÝ. Trong nh÷ng cuéc gÆp gì sau nµy gi÷a hai ngêi, nh÷ng
m¶ng hiÖn thùc còng thêng xuyªn trë ®i, trë l¹i nh nh÷ng ®ît sãng lµ cho lêi
tho¹i bÞ xÐ vôn, bÞ bá dë, bÞ chuyÓn híng. Trong lÇn gÆp gì ë trªn ®åi
Engakuju gi÷a bµ Ota vµ Kikuji, c©u chuyÖn vÒ cÊi bít xÊu xÝ vµ c« g¸i
85
Ngµn çnh h¹c ®· khiÕn cho cuéc trß chuyÖn gi÷a hai ngêi bÞ chuyÓn híng
®ét ngét. C¬n sãng t×nh c¶m gi÷a hai ngêi lóc ®ã qua ®i rÊt nhanh. C¶m
gi¸c Ëp ®Õn bÊt ngê lµ níc m¾t, lµ ®au khæ. C¶m gi¸c Êy lµm ng· gôc ngêi
gãa phô. Bµ Ota run rÈy trong nh÷ng c©u nãi ngËp ngõng:
“ ThËt bËy! BËy! T¹i sao cËu kh«ng nãi râ cho t«i tríc [34,529]
“ Trêi ¬i! Th¹t bËy! Lµm thÕ nµo mµ t«i ®· lµm víi viÖc ®ã. T«i thËt
téi lçi! [34,530]
Cuéc ®èi tho¹i kh«ng cã néi dung chñ ®Þnh, kh«ng cã ®Ò tµi, c©u
chuyÖn bÞ ng¾t qu·ng bëi Fumiko, Chikako, lóc l¹i chuyÓn sang bøc tranh
cña häa Sotatsu råi l¹i quay vÒ chiÕc Êm trµ... Cßn Kikuji, lóc th× nghÜ
®Õn níc ma, lóc th× nghÜ ®Õn nh÷ng giät níc m¾t... lóc l¹i trë vÒ víi c¶m
gi¸c gÇy cßm suy sôp cña bµ Ota. Cã thÓ nãi, h×nh thøc dÉn d¾t theo lèi ®èi
tho¹i nh thÕ lµ ®Æc trng nghÖ thuËt tiªu biÓu cña Y.Kawabata trong Ngµn
çnh h¹c. Lêi tho¹i ®îc x©y trªn nh÷ng t×nh tiÕt liªn tëng, tù do dan xen vµ
nh¶y cãc. Do quan niÖm trËt tù tuyÕn tÝnh cña thêi gian bÞ ph¸ vì, nh÷ng
t×nh tiÕt giµnh ®îc kho¶ng kh«ng tù do. Tù do xuÊt hiÖn, tù do mÊt ®i,
trïng ®iÖp, ph¶n håi t¹o nªn bøc tranh v« cïng phøc t¹p. §ã chÝnh lµ bøc
tranh ph¶n chiÕu mét ®êi sèng néi t©m v« cïng bÊt æn cña çc nh©n vËt.
Tiªu biÓu lµ t©m tr¹ng cña chµng Kikuju. Kikuju cña chóng ta, khi ®èi mÆt
víi bÊt kú ai hay bÊt cø viÖc g× còng ®Òu ph¶i sèng trong sù hå nghi nh
thÕ. KÕt qu¶ thèng kª cho thÊy, hai nh©n vËt ®èi tho¹i nhiÒu nhÊt lµ Kikuji
vµ Fumiko. Hä nãi chuyÖn víi nhau c¶ th¶y s¸u lÇn bao gåm c¶ trùc tiÕp vµ
gi¸n tiÕp. Trong tÊt c¶ nh÷ng c©u chuyÖn cña hä, cã mét çi bãng bao phñ:
§ã lµ çi bãng cña bµ Ota. C©u chuyÖn vÒ bµ Ota gi÷a hai ngêi cïng hiÖn
lªn b»ng nhiÒu chi tiÕt. Khi th× bµ vÒ vÎ ®Ñp nång nµn mµ bµ cã ®îc, lóc
th× ®Ò cËp tíi nh÷ng ®au khæ mµ bµ ph¶i g¸nh chÞu , cuèi cïng lµ nh÷ng
kû vËt víi h×nh ¶nh cña bµ. TÊt c¶ vÈn lµ nh÷ng kh«ng gian ghÐp m¶ng, nã
thËt phï hîp víi kiÓu ®èi tho¹i cã tÝnh chÊt håi øc, trao ®æi víi Kikuji nhng
thùc chÊt Fumiko nh th× thµo víi chÝnh m×nh vËy. Nh÷ng c©u nh: “MÑ sÏ
86
kh«ng bao giê tha thø cho t«i” [34,640]; “Cßn nhiÒu çi chÐn ®Ñp h¬n çi
nµy mµ” [34,641]. Th× ngêi ®äc c¶m tëng Fumiko kh«ng hÒ nãi cho Fumiko
nghe. Nµng ®ang chÊt vÊn chÝnh lßng m×nh. §©y lµ cuéc trß chuyÖn gi÷a
ý thøc vµ tiÒm thøc. §èi tho¹i nh chuyÓn hãa thµnh ®éc tho¹i néi t©m. Do
®ã nã cã gäng ®iÖu ®a thanh, phøc t¹p. Cã thÓ nãi, ®èi tho¹i ë ®©y lµ ®èi
tho¹i gi÷a ý thøc vµ tiÒm thøc. Ngoµi chøc n¨ng nhiÖm vô th«ng thêng lµ
chuyÓn t¶i néi dung t¸c phÈm, nã cßn cã mét träng tr¸ch quan träng lµ thÓ
hiÖn xung ®ét dßng ý, nh÷ng tr¹ng th¸i bi kÞch cña nh©n vËt. Nh÷ng hoµi
niÖm, mÊt m¸t, t¹o sù d»n vÆt, ®au khæ khiÕn cho dßng ý thøc cña nh©n
vËt ®øt ®o¹n, rêi r¹c. ThÕ nhng nh÷ng ®øt ®o¹n rêi r¹c ®ã ®· x©u chuçi l¹i
trong nh÷ng chi tiÕt quan träng lµm nªn ®iÓm nhÊn cho néi dung c©u
chuyÖn. Cuèi cïng th× néi dung c©u chuyÖn ®ã ®· ®îc h×nh thµnh. Ngêi
cha, Kikuji, çi bít, ngµn çnh h¹c, bµ Ota, çi chÐn Oribe lµ nh÷ng ®iÓm
nhÊn trong c©u chuyÖn t×nh c¶m gi÷a çc nh©n vËt lµm thµnh mét trËt tù
lµ nh÷ng mèi quan hÑ trÇm lu©n, truyÒn kiÕp khiÕn cho con ngêi ®a ®oan
khæ h¹nh. §ã chÝnh lµ tÊt c¶ nh÷ng g× hiÖn h÷u trong ®êi sèng.
Xø tuyÕt tËp trung vµo ba nh©n vËt: Shimamura, Komako, Yoko, ®èi
tho¹i chiÕm chiÕm sè lîng nhiÒu nhÊt trong dung lîng cña t¸c phÈm. §èi
tho¹i lµ mét phÇn duy tr× sù ph¸t triÓn cña c©u chuyÖn nhng cã mét ®iÒu
®Æc biÖt nã kh«ng ph¶i lµ sù kiÖn cña cèt truyÖn hay nãi çch kh¸c, nh÷ng
sù kiÖn t×nh tiÕt t¹o nªn cèt chuyÖn vÒ cuéc ®êi chµng l·ng tö Shimamura
kh«ng ®îc t¸c gi¶ kÓ l¹i qua ®èi tho¹i. Qua ®ã chóng ta cã thÓ nhËn ra phÇn
nµo tÝnh chÊt trong tiÓu thuyÕt Xø tuyÕt. §iÓm qua 53 lÇn ®èi tho¹i trong
Xø tuyÕt th× cã 33 lÇn ®èi tho¹i gi÷a nh©n vËt Shimamura vµ Komako. Sè
lîng çc cuéc ®èi tho¹i cã sù tham gia cña trªn hai nh©n vËt lµ rÊt Ýt. Ngo¹i
trõ mét sè cuéc ®èi tho¹i cña Shimamura vµ Komako, Shimamura vµ Yoko
th× cßn l¹i ®Òu lµ nh÷ng cuéc ®èi tho¹i t¹o c¶m gi¸c rêi r¹c, vôn vÆt. T©m
tr¹ng, t×nh c¶m cña Komako béc lç râ qua nh÷ng lêi nãi cña c« víi
87
Shimamura. §©y lµ mét trong nh÷ng cuéc ®èi tho¹i tiªu biÓu gi÷a
Shimamura vµ Komako:
“ Shimamura, Shimamura! tèi qu¸ ch¼ng nh×n thÊy g× c¶
- Nµng gäi lín.
- ... µ c«...
- T«i ®©u cã say. Kh«ng, t«i ®©u cã say. Nhng mµ nhøc ®Çu qu¸!
Nhøc ®Çu qu¸ ®i mÊt! Kh«ng sao ®©u, t«i tØnh l¾m mµ, chØ ph¶i çi
nhøc nhèi qu¸. Cho t«i uèng níc ®i, kh¸t níc qu¸. Rîu pha nã lµm say. §¸ng lÏ
t«i kh«ng nªn pha. Trêi ¬i çi ®Çu t«i.
-ThÕ lµ lµm sao? Tao sÏ cho mµy mét trËn, §å lêi biÕng! V« dông! råi
sÏ biÕt tay tao.
- Kh«ng ®îc ®©u...kh«ng ®îc ®©u. Trêi ¬i, t«i ®au qu¸, t«i muèn vÒ
nhµ, ®i vÒ nhµ...” [34, 294]
Lêi ®èi tho¹i trªn ®îc kÕt hîp víi viÖc sö dông çc dÊu (!, ?, ...) t¹o ra
nh÷ng kho¶ng lÆng kh«ng diÔn ®¹t b»ng lêi, thµnh lêi mµ ®Ó ngêi ®äc tù
c¶m nhËn - c¶m nhËn vÒ nh÷ng d»n vÆt, ®au khæ, uèt nghÑn trong tr¸i tim
Komak«, c¶ yªu th¬ng, tr×u mÕn vµ trªn hÕt th¶y lµ t×nh yªu cña nµng ®·
dµnh cho Shimamura víi mét t×nh yªu d©ng hiÕn, ®am mª nång ch¸y nhng
còng hÕt søc ch©n thµnh. Cßn ®©y lµ cuéc ®èi tho¹i nãi lªn th¸i ®é ph¶n
øng cña c« ®èi víi viÖc Shimamura rêi xø tuyÕt trë vÒ T«ky«:
“...Em xin anh. Anh h·y trë vÒ T«ky« ®i.
- §óng lµ anh ®Þnh ngµy mai sÏ lªn tµu thËt.
- Sao c¬? Kh«ng!...Anh kh«ng ®i, anh kh«ng cã lÝ do g× ®Ó ®i c¶,
®óng kh«ng?
C« chåm dËy nh mét ngêi thøc giÊc ®ét ngét, víi vÎ ng¹c nhiªn h¬i hèt
ho¶ng trong ®«i m¾t.
- Dï ë ®©y thªm ®îc vµi ngµy n÷a, anh còng cã lµm ®îc g× h¬n cho
em ®©u?
Komako nh×n anh kh¸ l©u, råi ®ét nhiªn bËt ra.
88
- Anh kh«ng thÓ nãi thÕ ®îc! Kh«ng! Sao anh l¹i nãi víi em nh thÕ”
[34, 293-294].
T©m tr¹ng chøa ®Çy m©u thuÉn ®îc thÓ hiÖn qua nh÷ng lêi lÏ lén
xén cña nh©n vËt. Komako c¶m thÊy buån vµ thÊt väng khi biÕt Shimamura
s¾p vÒ T«ky«. T©m tr¹ng ®ã ®îc thÓ hiÖn qua çch nãi vßng vo kh«ng ¨n
khíp víi c«. Nh vËy trong mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh, ®©y cã thÓ xem lµ mét
h×nh thøc ®èi tho¹i hãa nh÷ng ®éc tho¹i néi t©m cña nh©n vËt. Tríc
Shimamura, Yoko lµ c« g¸i lu«n gîi cho anh c¶m gi¸c vÒ mét sù cao quý
khiÕn anh ph¶i chiªm ngìng ngay c¶ khi Yoko tá vÎ l¹nh lïng, cøng cái. Lêi
tho¹i ng¾n gän, tÝnh chÊt ®èi tho¹i lµ tÝnh chÊt më, ®a ®Õn nh÷ng kho¶ng
trèng, nh÷ng dÊu lÆng ®Ó ®éc gi¶ vµ ngay c¶ nh©n vËt cïng l¾ng nghe
t©m hån nhau. §ã lµ ®Æc ®iÓm trong ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña tiÓu thuyÕt
Y.Kawabata.
Kh¶o s¸t ng«n ng÷ nh©n vËt trong tiÓu thuyÕt Y.Kawabata, cã thÓ
nhËn thÊy, ®éc tho¹i vµ ®èi tho¹i kh«ng chØ lµ hµnh vi giao tiÕp b»ng ng«n
ng÷ mµ cßn thÓ hiÖn sù lu chuyÓn çc tr¹ng th¸i t©m lÝ cña nh©n vËt. Víi
Y.Kawabata, ®ã lµ nh÷ng ph¬ng tiÖn c¬ b¶n ®Ó n¾m b¾t mét çch nghÖ
thuËt con ngêi trong tÊt c¶ chiÒu s©u t©m hån. Tuy nhiªn, ®Ó cã ®îc mét
t¸c phÈm cã hiÖu qu¶ nghÖ thuËt cao trong viÖc thÓ hiÖn t©m lÝ nh©n
vËt, cÇn ph¶i cã sù phèi hîp cña nhiÒu yÕu tè, trong ®ã, tæ chøc ®iÓm nh×n
trÇn thuËt t©m lÝ lu«n gi÷ mét vai trß quan träng.
3.3. Ng«n ng÷ thiªn nhiªn
Trong c¶m quan cña ngêi ph¬ng §«ng, thiªn nhiªn lµ mét phÇn kh«ng
thÓ thiÕu cña cuéc sèng. Thiªn nhiªn lµ ngêi b¹n t©m t×nh, lµ “linh dîc” hiÖu
nghiÖm ®Ó xoa dÞu nh÷ng vÕt th¬ng trong t©m hån con ngêi. Lèi sèng hßa
m×nh víi thiªn nhiªn ®· trë thµnh mét nÐt v¨n hãa ®Æc s¾c cña ngêi ph¬ng
§«ng. Víi chøc n¨ng ph¶n ¸nh ®êi sèng, nhÊt lµ ®êi sèng t©m hån con ngêi,
lÏ dÜ nhiªn, thiªn nhiªn trë thµnh mét ®èi tîng quan träng cña v¨n häc. §äc
s¸ng t¸c cña Kawabata, ngêi ®äc bÞ mª hoÆc bëi mét thÕ giíi thiªn nhiªn ®Çy
89
¸m ¶nh. Kawabata kh«ng chØ m« t¶ mét thiªn nhiªn mang ®Ëm mµu s¾c
d©n téc mµ «ng cßn sö dông thiªn nhiªn nh mét ng«n ng÷ ®Æc biÖt ®Ó thÓ
hiÖn t©m lÝ nh©n vËt.
3.3.1. Thiªn nhiªn gãp phÇn kh¬i s©u t©m tr¹ng nh©n vËt
Th©m nhËp vµo ®êi sèng bÝ Èn cña thiªn nhiªn vµ con ngêi,
Kawabata ®· t×m ®îc sù hßa ®ång k× diÖu gi÷a chóng. Qua ®ã, thÓ hiÖn
mèi g¾n kÕt t¬ng hç gi÷a con ngêi víi thiªn nhiªn. Thiªn nhiªn cã mÆt trong
hÇu hÕt s¸ng t¸c cña Y.Kawabata. Díi ngßi bót cña «ng, bøc tranh thiªn nhiªn
gîi lªn phong phó, ®a d¹ng, mang nhiÒu s¾c th¸i kh¸c nhau vµ rÊt gîi c¶m.
V× vËy, thiªn nhiªn ë ®©y kh«ng chØ lµ mét kh¸ch thÓ, mét thiªn nhiªn ®éc
lËp vµ thuÇn tóy n÷a mµ nã cßn lµ mét chñ thÓ, cïng tham gia vµo c©u
chuyÖn, cïng con ngêi buån vui, ®au khæ, lo l¾ng, b¨n kho¨n, tr¨n trë tríc
nh÷ng biÕn cè cña cuéc ®êi. §ã lµ mét thÕ giíi thiªn nhiªn ®Ëm chÊt tr÷
t×nh, nã kh«ng xuÊt hiÖn mét çch v« t×nh, ngÉu nhiªn mµ bao giê còng
nh»m biÓu hiÖn chÝnh x¸c vµ sinh ®éng t©m tr¹ng cña nh©n vËt víi th¸i ®é
cña t¸c gi¶. Thiªn nhiªn ®îc miªu t¶ nh lµ nh÷ng bøc tranh t©m tr¹ng gãp
phÇn soi s¸ng thÕ giíi néi t©m cña nh©n vËt. Y.Kawabata lµ nhµ v¨n rÊt
tinh tÕ trong viÖc kh¸m ph¸ thÕ giíi néi t©m phong phó cña con ngêi. Trong
t¸c phÈm, «ng thêng miªu t¶ nh÷ng dßng c¶m xóc, nh÷ng diÔn biÕn t©m lÝ
cña nh©n vËt mµ ®· lµ c¶m xóc th× cã thÓ kÐo dµi liªn tôc. Nã thêng diÔn
ra ng¾t qu·ng, ®øt nèi, tïy theo t©m tr¹ng, t×nh c¶m tõng thêi ®iÓm. ThÕ
nhng, ®äc t¸c phÈm cña Y.Kawabata, ta vÉn c¶m nhËn ®îc mét çch liÒn
m¹ch tæng thÓ bøc tranh t©m tr¹ng nhê tµi khÐo lÐo cña t¸c gi¶ trong viÖc
sö dông c¶nh s¾c thiªn nhiªn lµm nhÞp cÇu chuyÓn giao c¶m xóc cña nh©n
vËt. Mçi h×nh ¶nh thiªn nhiªn trong t¸c phÈm cña Kawabata ®Òu g¾n bã víi
sù kiÖn, mét biÕn cè, mét nh©n vËt.
Trong tiÓu thuyÕt TiÕng rÒn cña nói, cø mçi lÇn tr¶i qua mét biÕn
cè, t©m tr¹ng Shingo thay ®æi vµ Y.Kawabata l¹i mîn çc h×nh ¶nh thiªn
nhiªn ®Ó kh¾c häa sù thay ®æi néi t©m nh©n vËt. §ang nãi vÒ t×nh c¶m
90
tr×u mÕn cña Shingo ®èi víi c« con d©u, t¸c gi¶ chuyÓn sang c©u chuyÖn
buån vÒ Phuxaco. Bíc chuyÓn giao ®ã diÔn ra bëi mét bøc tranh thiªn nhiªn
®Çy Èn dô: “B÷a ¨n chiÒu tr«i qua trong ¸nh nÕn v× mÊt ®iÖn, giã lïa qua
khe cöa lµm nh÷ng ngän nÕn mong manh ®Þnh t¾t mÊy lÇn. Qua tiÕng giã
gµo, nghe väng ®Õn c¶ tiÕng gÇm cña biÓn nh muèn lµm t¨ng thªm nçi
khñng khiÕp” [34, 32]. Ph¶i ch¨ng, viÖc ®a ngo¹i ®Ò b»ng mét c¶nh chiÒu
u ¸m cïng víi tiÕng giã gµo, tiÕng gÇm cña biÓn lµ bíc chuyÓn tiÕp gi÷a hai
t©m tr¹ng trong nh©n vËt Singo. Râ rµng Singo ®· rÊt buån ®au khi nghÜ
®Õn t×nh c¶nh, nçi bÊt h¹nh cña c« con g¸i vµ h×nh nh «ng ®ang c¶m thÊy
®¾ng cay, chua ch¸t. T©m tr¹ng cña Singo thêng ®îc t¸c gi¶ t« ®Ëm thªm
b»ng nh÷ng ®o¹n miªu t¶ thiªn nhiªn. H×nh ¶nh ngän nói cao lín bçng trë nªn
nhá nhoi tríc çi mªnh m«ng v« tËn cña ®Êt trêi, vò trô céng thªm sù bao trïm
cña bãng ®ªm cµng lµm cho h×nh ¶nh ngän nói nh¹t nhßa, mê ¶o. Trªn ®Ønh
nói xuÊt hiÖn nh÷ng v× sao yÕu ít... ®· hÐ më t©m hån rÊt nh¹y c¶m cña
Singo. Tríc sù v« t×nh cña t¹o hãa, «ng c¶m thÊy sè kiÕp cña con ngêi còng
thËt mong manh, h÷u h¹n, mét c¶m gi¸c lo ©u, sÇu n·o ®Ì nÆng lªn t©m trÝ
«ng.
§äc Xø tuyÕt, chóng ta thÊy r»ng bøc tranh thiªn nhiªn ë ®©y xuÊt
hiÖn nh mét vËt ®a chøc n¨ng. Nã t¹o ra kh«ng khÝ xø tuyÕt - trong s¹ch,
trinh nguyªn. Vµ thiªn nhiªn cßn cã vai trß cùc kú quan träng, nã gióp nh©n
vËt nãi ra nh÷ng ®iÒu kh«ng thÓ diÔn t¶ b»ng lêi nãi th«ng thêng.
Shimamura lµ mét con ngêi cã t©m hån phong phó vµ tinh tÕ, anh biÕt më
lßng tríc thiªn nhiªn, c¶m nhËn ®îc thiªn nhiªn. §ã lµ dÊu hiÖu cña mét t©m
hån ®Ñp. Xa h¬n n÷a, ®ã lµ mét nh©n çch biÕt t«n träng vÎ ®Ñp ®Ých
thùc cña cuéc sèng nµy. Y.Kawabata ®· sö dông thiªn nhiªn nh mét thø ng«n
ng÷ ®Æc biÖt ®Ó thÓ hiÖn t©m lÝ nh©n vËt. Nh÷ng ®o¹n miªu t¶ thiªn
nhiªn nhiÒu v× thÕ mang tÝnh chÊt miªu t¶ phong c¶nh nhng thiªn vÒ gîi
c¶m h¬n lµ t¶ c¶nh. Ngêi ®äc cã khi ®äc ®Ó råi chiªm ngìng bøc tranh thiªn
nhiªn nhng l¹i bÞ l«i kÐo bëi nh÷ng tÝn hiÖu kh¸c, nh÷ng dßng ngÇm kÝn
91
®¸o ®ang tr«i ch¶y trong mçi bøc tranh thiªn nhiªn, ®ang nèi tiÕp thµnh
chuçi, thµnh dßng trong toµn bé t¸c phÈm. Thiªn nhiªn trë thµnh çi cí ®Ó
nh©n vËt béc lé t©m tr¹ng, ë ®©y, thÕ giíi néi t©m míi lµ chñ thÓ, thiªn
nhiªn ngo¹i giíi ®· tan biÕn trong thÕ giíi c¶m xóc: “Cöa sæ khu«n mµu, bÇu
trêi x¸m qu¸ch, nh÷ng bói tuyÕt r¬i th¼ng xuèng nh nh÷ng hoa ®¬n tr¾ng
trong sù yªn tÜnh, hµi hßa vµ ªm ®Òm, cã chót g× siªu nhiªn. Shimamura ®Ó
cho h×nh ¶nh ®ã x©m chiÕm, t©m t th× trèng rçng sau mét ®ªm kh«ng ngñ”
[34, 362]. Kawabata miªu t¶ thiªn nhiªn trong con m¾t nh×n vÒ t©m tr¹ng cña
nh©n vËt hay lµ «ng ®Ó nh©n vËt cña m×nh thæ lé b»ng thiªn nhiªn. Nh÷ng
c¶m xóc nhÑ nhµng, thÇm kÝn, néi t¹i ®îc t¸c gi¶ chó ý thÓ hiÖn nh chøng
minh cho sù sèng ®ang diÔn ra trong con ngêi Shimamura. T©m lÝ nh©n
vËt chñ yÕu ®îc dÖt bëi nh÷ng c¶m gi¸c vµ c¶m xóc. Khi biÕt chuyÖn
Komako ®i lµm kü n÷ ®Ó cøu chång cha cíi vµ tr¶ ¬n bµ gi¸o d¹y nh¹c, anh
c¶m thÊy c« “trong s¸ng h¬n, trong s¸ng nh pha lª vËy”. Nhng anh còng c¶m
thÊy bÞ tæn th¬ng v× ®· kh«ng cßn sù toµn vÑn trong t×nh c¶m mµ
Komako dµnh cho anh. C¶m gi¸c cña Shimamura ®îc t¸c gi¶ thÓ hiÖn mét
çch rÊt tinh tÕ: “ë ®¸y thung lòng, n¬i thêng tèi sÉm, nay ®· b¾t ®Çu tèi.
Nh« cao ë bªn ngoµi vïng tèi, çc ngän nói ë ®»ng kia rùc râ n¾ng chiÒu,
chóng nh gÇn h¬n bëi chóng t¬ng ph¶n víi nh÷ng hâm tèi vµ mµu tr¾ng cña
chóng nh ¸nh l©n quang díi bÇu trêi ®á èi. ë ®©y, ngay kÒ bªn, rõng l¸ h¬ng
trªn bê th¸c phÝa díi b·i trît tuyÕt ®· tr¶i mét m¶ng ®Ìn xung quanh ng«i
®Òn” [34, 277-278]. Khung c¶nh thiªn nhiªn trong çi nh×n viÔn c¶nh ®îc
ph¸c häa b»ng sù kÕt hîp kú l¹ gi÷a t¶ thùc vµ tîng trng. ChÝnh nh÷ng diÔn
t¶ b»ng ng«n ng÷ thiªn nhiªn, nh÷ng ¸ng v¨n xu«i cña Kawabata mît mµ, tr÷
t×nh nh mét bµi th¬, nh©n vËt nhê vËy cã t©m hån thËt nh¹y c¶m vµ tinh
tÕ. Ngêi ®Ñp say ngñ lµ t¸c phÈm kh¸ hiÖn ®¹i cña Y.Kawabata ®· ph¬i
bµy hiÖn thùc trÇn trôi cña nhµ chøa bªn c¹nh nh÷ng chi tiÕt kh¾c häa ngo¹i
h×nh nh©n vËt rÊt trÇn trôi. T¸c gi¶ ®· ®an xen nh÷ng h×nh ¶nh thiªn nhiªn
®Ó lµm næi râ ®îc t©m tr¹ng cña «ng giµ Eguchi - nh©n vËt chÝnh trong
92
thiªn tiÓu thuyÕt: “BÇu trêi mïa ®«ng u ¸m ngay tõ s¸ng, vÒ chiÒu chuyÓn
thµnh ma bôi. Råi ma bôi chuyÓn thµnh tuyÕt r¬i tõng m¶ng lín... Nh÷ng
b«ng tuyÕt r¬i lÊn nh÷ng lµn ma lÊp lo¸ng trong luång ¸nh s¸ng. TuyÕt
kh«ng nhiÒu vµ mÒm, r¬i xuèng ®Êt lËp tøc tan ngay bªn bËc thÒm l¸t ®¸
dÉn vµo nhµ” [34, 462]; “Bªn ngoµi tiÕng ma tuyÕt vÉn ®a vµo, ¸t mÊt
tiÕng sãng biÓn. ¤ng giµ Eguchi tëng tîng ra mÆt biÓn mªnh m«ng vµ
nh÷ng b«ng tuyÕt xen lÉn tia níc ma r¬i xuèng mÆt níc, tan ngay ®i lóc ®ã.
Mét con ¸c ®iÓu gièng nh con ®¹i bµng rÊt to c¾p mét vËt g× ®ã ®ang rá
m¸u bay lîn trªn mÆt biÓn, thØnh tho¶ng ch¹m çnh xuèng ngän sãng” [34,
470]. Nh÷ng bøc tranh thiªn nhiªn xuÊt hiÖn nh mét tÝn hiÖu nghÖ thuËt cã
chøc n¨ng dù b¸o, nã trë thµnh mét thø ng«n ng÷ ®Æc biÖt ®Ó thÓ hiÖn,
kh¬i s©u t©m tr¹ng con ngêi. Trong çi u ¸m cña bÇu trêi mïa ®«ng, tiÕng
ma giã quËt thæi chøa ®ùng çi u ¸m cña t©m tr¹ng «ng giµ Eguchi khi ®øng
tríc nçi c« ®¬n cña tuæi giµ.
Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, Y.Kawabata ®· sö dông thiªn nhiªn nh
mét thø ng«n ng÷ ®Æc biÖt ®Ó th«ng qua ®ã, nhµ v¨n cã ®iÒu kiÖn kh¸m
ph¸ thÕ giíi tinh thÇn con ngêi. Chóng cßn lµ ph¬ng tiÖn ®Ó nhµ v¨n ®èi
tho¹i víi cuéc ®êi, b¶y tá chÝnh m×nh. Chóng ta biÕt r»ng tù nhiªn lµ hiÖn t-
îng tån t¹i xung quanh cuéc sèng con ngêi. Díi ngßi bót Y.Kawabata, mçi chi
tiÕt, mçi h×nh ¶nh ®Òu Èn chøa nh÷ng Èn dô kú diÖu, tÇng tÇng líp líp ý
nghÜa. ChÝnh v× thÕ, t¸c phÈm cña Y.Kawabata lu«n hÊp dÉn ngêi ®äc
kh«ng chØ bëi nghÖ thuËt viÕt v¨n tuyÖt vêi mµ cßn bëi chiÒu s©u t tëng
cña nã.
3.3.2. Thiªn nhiªn trong c¶m xóc hßa nhËp gi÷a néi t©m víi ngo¹i giíi
N»m trong hÖ thÈm mÜ v¨n ch¬ng ¸ §«ng, Y.Kawabata ®îc mÖnh
danh lµ “ngêi nghÖ sÜ cña thiªn nhiªn”, lµ “ngêi t«n vinh vÎ ®Ñp h ¶o vµ
h×nh ¶nh u Èn hiÖn h÷u trong ®êi sèng thiªn nhiªn vµ trong ®Þnh mÖnh con
ngêi” [4,29]. Trong çc t¸c phÈm cña «ng, thiªn nhiªn lu«n xuÊt hiÖn ®ång
hµnh cïng con ngêi. ë ®©y nhµ nghÖ sÜ ®· dùng lªn c¶ mét thÕ giíi thiªn
93
nhiªn b»ng ng«n ng÷, nã rÊt thùc, rÊt sèng ®éng. Mçi lóc con ngêi c¶m thÊy
mÖt mái, buån phiÒn víi cuéc sèng thùc t¹i ®Òu ®Õn víi thiªn nhiªn ®Ó t×m
nguån an ñi, c¶m th«ng, chia sÎ. T©m hån con ngêi biÕt hßa nhËp víi thiªn
nhiªn vµ ngîc l¹i thiªn nhiªn soi chiÕu thÕ giíi t©m linh con ngêi. Cã thÓ nãi,
thiªn nhiªn lµ chiÕc cÇu giao c¶m linh diÖu ®Ó Kawabata cã ®iÒu kiÖn ®i
s©u vµo thÕ giíi néi t©m cña nh©n vËt víi nh÷ng biÕn th¸i vµ nh÷ng cung
bËc t©m tr¹ng kh«ng gièng nhau. Ngêi NhËt vèn thÝch sèng thanh cao, biÕt
träng danh dù, g×n gi÷ ®¹o ®øc khu«n phÐp, t©m hån réng më hßa hîp víi
thiªn nhiªn. Trong kiÖt t¸c TiÕng rÒn cña nói, Kawabata ®· dïng thiªn nhiªn
nh mét linh dîc trÞ ®éc, ch¹y ch÷a vÕt th¬ng t©m hån, xoa dÞu nçi ®au
kh«ng hiÖn diÖn ë con ngêi. Mçi lÇn gÆp ph¶i biÕn cè trong cuéc sèng, çc
nh©n vËt l¹i hßa m×nh vµo thiªn nhiªn, l¹i t×m thÊy ë ®ã niÒm chia sÎ, sù
giao c¶m tuyÖt ®èi. C©u chuyÖn xoay quanh cuéc sèng víi nh÷ng mèi quan
hÖ phøc t¹p ë gia ®×nh Singo trong bèi c¶nh níc NhËt thêi hËu chiÕn. ë ®ã,
tÊt c¶ bän hä - çc thµnh viªn trong gia ®×nh Shingo - ®Òu l©m vµo t×nh
tr¹ng bÕ t¾c, kh«ng t×m ®îc ý nghÜa ®Ých thùc cña cuéc sèng. Nh÷ng r¹n
nøt trong gia ®×nh, con g¸i bá chång, con trai cã nh©n t×nh, ngêi vî kh«ng
thÓ chia sÎ t×nh c¶m ®· khiÕn «ng c¶m thÊy mÖt mái vµ lu«n nghe thÊy
tiÕng rÒn cña nói nh ©m thanh cña sù chÕt chãc. Hµng ngµy Shingo ph¶i
®èi mÆt víi bao nçi u t, sÇu n·o: “ë ngoµi nh×n vµo thÊy «ng cã vÎ buån h¬n
lµ ®¨m chiªu”, bëi v× «ng “c¶m thÊy cuéc sèng ®ang tõ tõ rêi bá «ng” [34,9].
§iÒu nµy khiÕn «ng kh«ng thÓ chîp m¾t, Shingo dËy më çnh cöa sæ ë
hµng hiªn vµ quú xuèng c¹nh ®ã. ThÕ lµ c¶ mét thÕ giíi thiªn nhiªn ®· më ra
tríc m¾t «ng: “Mét ®ªm tr¨ng s¸ng. Tõ ngoµi vên v¨ng v¼ng vµo tiÕng ve
sÇu... Sau ®ã «ng nghe thÊy tiÕng nói rÒn. Nã gièng nh tiÕng giã xa nhng
cã thÓ vÝ víi tiÕng rÒn rÜ trÇm vang tõ trong lßng ®Êt väng ra. Shingo c¶m
thÊy nh ®ã lµ tiÕng rÒn tõ trong chÝnh b¶n th©n m×nh” [34,11]. Vµ khi
tiÕng rÒn biÕn mÊt, lóc nµy Shingo linh c¶m thÊy mét sù sî h·i. Singo cã hai
ngêi con, mét trai, mét g¸i, c¶ hai hßa vµo dßng ch¶y cuéc ®êi vèn b×nh
94
lÆng, v« vÞ nµy, chøng kiÕn nçi bÊt h¹nh cña c« con g¸i, Shingo ®· mÆc
c¶m bëi m×nh kh«ng lµm trßn bæn phËn cña mét ngêi cha. Nh÷ng mÆc c¶m
Êy lu«n ®Ì nÆng lªn t©m hån «ng song mçi khi ®ªm ®Õn, «ng vÉn c¶m
nhËn ®îc thø ©m thanh s«i ®éng vang väng tõ thiªn nhiªn: “®ªm ®Õn ve sÇu
tõ c©y anh ®µo ngoµi vên l¹i bay vµo nhµ. TiÕng ve sÇu vang lªn ong ong
tõ kh¾p mäi nhµ”. §ã lµ thø tiÕng cña thiªn nhiªn, tiÕng cña ®éng vËt nhng
còng chÝnh lµ tiÕng cña lßng ngêi. Mçi lÇn ®èi diÖn víi thÕ giíi thiªn nhiªn
Êy, Shingo l¹i nh ®îc båi bæ thªm nguån sinh lùc ®Ó tiÕp tôc sèng dÉu x« bå
nhng kh«ng ai ®ñ can ®¶m ®Ó khíc tõ nã. Kawabata ®· ®Æt nh©n vËt cña
m×nh trong mèi quan hÖ víi nh÷ng biÕn cè. Shingo liªn tiÕp ®èi mÆt víi
nh÷ng bÊt h¹nh trong cuéc sèng. Nçi ®au cò cha ngu«i, nçi ®au míi ®· ®Õn
khi «ng hay tin con trai m×nh cã nh©n t×nh, §iÒu nµy lµm cho Singo võa
xÊu hæ võa giËn gi÷. Cuéc sèng hiÖn t¹i cña Shingo sÏ trë thµnh dÞa ngôc
nÕu nh kh«ng ®îc ngßi b¹n thiªn nhiªn an ñi. Kh«ng hiÓu sao lóc nµy «ng
muèn ®îc trÌo lªn ®Ønh nói Phó SÜ, «ng n»m m¬ thÊy vÞnh Matxuxima:
“«ng nhí tõng ®o¹n cña giÊc m¬, riªng mµu xanh cña biÓn, mµu xanh cña
rÆng th«ng, cã lÏ ®· lµm «ng liªn tëng ®Õn mµu xanh cña cuéc ®êi - mµu
cña hi väng, nã kh¸c h¼n víi mµu x¸m xÞt cña cuéc sèng hiÖn t¹i... lµm gîi
dËy c¶ mét thêi trai trÎ ®Çy sung søc cña «ng”. Qu¶ thùc thÕ giíi thiªn nhiªn ë
®©y ®· soi chiÕu t©m hån cña Shingo, nh÷ng ©m thanh k× diÖu xña t¹o
vËt d· ng©n lªn thËt ®óng lóc, nã lµm l¾ng dÞu c¬n b·o lßng trong «ng.
Trong thiªn tiÓu thuyÕt nµy, ngßi bót Y.Kawabata tËp trung khai th¸c nçi bÊt
h¹nh cña nh©n vËt m×nh mµ t©m ®iÓm lµ Shingo. §Æt nh©n vËt vµo dßng
ch¶y cña cuéc sèng nhng dßng ch¶y Êy lu«n vÊp ph¶i nh÷ng th¸c ghÒnh. T¸c
gi¶ ®· x©y dùng nh÷ng biÕn cè trong gia ®×nh Shingo tuy kh«ng mang
tÝnh kÞch song nã l¹i Èn chøa ý nghÜa nh©n v¨n cao c¶. §éc gi¶ c¶m th«ng
cho Shingo, cho c« con d©u cña «ng - Kikuco, c¶ hai nh©n vËt bÞ ®Èy ®Õn
ch©n têng cña sù bÊt h¹nh, nhng trong nçi ®au tét cïng khi ph¶i tõ bá mét
sinh linh, ®Êy lµ lóc Kikuco ph¸ thai, ®øa ch¸u mµ c¶ hai vî chång «ng ®Òu
95
mong mái. Nçi ®au nµy kh«ng thÓ nãi b»ng lêi, nã ®· vît qua søc chÞu ®ùng
cña «ng. Giê ®©y «ng chØ cßn biÕt t×m ®Õn víi thiªn nhiªn. Vµ vÎ ®Ñp cña
hoa anh ®µo hiÖn diÖn ®· phÇn nµo xoa dÞu nçi ®au trong «ng: “Shingo
lÆng thinh ng¾m nh×n c©y anh ®µo në ®Çy hoa. Nh÷ng çnh hoa ®Çy
dÆn vµ léng lÉy bång bÒnh tr«i trong s¾c trêi chiÒu xanh ng¾t. C¶ ®êng
nÐt lÉn mµu s¾c, c¶ vßm t¸n kh«ng hÒ gîi ®Õn søc m¹nh, nhng c©y hoa d-
êng nh vÉn cho¸n hÕt c¶ bÇu trêi...”[34, 96-97]. Çi nªn thiªn nhiªn gîi ra nh
vËy khiÕn cho ta cã c¶m tëng cuéc sèng hµng ngµy nÆng nÒ cña «ng giµ
Singo ®· ®îc xoa dÞu, nã ®· ®îc tan biÕn chØ cßn l¹i niÒm kh¸t khao giao
c¶m, hßa hîp víi thiªn nhiªn, t×m ®îc nguån ®ång ®iÖu c¶m xóc tuyÖt ®èi.
Trong TiÕng rÒn cña nói lu«n thêng trùc mét thÕ giíi thiªn nhiªn ®Çy ¸m
¶nh, cã khi lµ tiÕng ve lanh l¶nh gîi lªn mét c¶m gi¸c kh¸c thêng, cã khi lµ
©m thanh cña tiÕng chu«ng chïa thËt buån th¶m hay h×nh ¶nh cña hai c©y
th«ng g¾n víi c©u chuyÖn ®au buån. Khi Shingo ®¸p tµu ®i T«ky«, ®i qua
çnh rõng «ng ®· ph¸t hiÖn ra hai c©y th«ng cao vót, cïng lóc ®ã Suychi ®·
cho «ng biÕt viÖc Kikuco ph¸ thai, v× thÕ mµ m·i sau nµy mçi lÇn nh×n
thÊy hai c©y th«ng Êy lµ Shingo l¹i nhí ®Õn chuyÖn buån ®ã vµ trong çi
kho¶nh kh¾c Êy, hai c©y th«ng cao kia kh«ng cßn lµ nh÷ng c©y th«ng b×nh
thêng n÷a, trong t©m thøc cña Shingo, chóng ®· g¾n liÒn víi chuyÖn ph¸
thai cña c« con d©u «ng. Shingo thÇm nghÜ: “Ch¼ng hiÓu v× nh÷ng c©y
th«ng kia cã liªn quan ®Õn viÖc n¹o thai hay lµ v× kh«ng khÝ qu¸ trong s¹ch
mµ h«m nay «ng thÊy chóng cã vÎ bÈn bÈn, còng cã khi trong mét thêi tiÕt
®Ñp l¹i x¶y ra ma n¾ng th¸t thêng” [34,131]. Singo c¶m thÊy tinh thÇn uÓ
o¶i, mÖt mái, «ng kh«ng muèn tiÕp tôc nghÜa ®Õn chuyÖn nµy n÷a vµ
«ng: “rêi m¾t khái bÇu trêi phÝa sau khung cöa ®Ó quay vµo víi c«ng viÖc”
[34,131].
Nh vËy, miªu t¶ thiªn nhiªn, ®a h×nh ¶nh thiªn nhiªn vµo trong t¸c
phÈm lµ mét dông ý nghÖ thuËt cña nhµ v¨n. Tõ ®ã, béc lé nçi niÒm, t×nh
c¶m riªng t cña con ngêi. ë ®©y, thiªn nhiªn ®· hßa chung cïng nhÞp sèng víi
96
nh©n vËt vµ trë thµnh bøc tranh t©m c¶nh, trë thµnh yÕu tè cã kh¶ n¨ng gi¶i
táa t©m lÝ nh©n vËt.
Trong çc t¸c phÈm cña Y.Kawabata, chóng ta còng b¾t gÆp thÕ giíi
cña hoa cá, c©y cèi, chim mu«ng, nói rõng... TÊt c¶ hiÖn tîng tù nhiªn Êy
®Òu ®îc xem xÐt trong mèi quan hÖ cña con ngêi vµ thÕ giíi xung quanh
t¹o nªn sù hßa ®iÖu trong t©m hån con ngêi. Cã thÓ nãi, thiªn nhiªn trong
s¸ng t¸c cña Y.Kawabata lµ mét bøc tranh réng lín. ë ®ã, con ngêi cã thÓ t×m
®Õn nh mét ®Þa chØ tin cËy ®Ó dìng t©m hån, béc lé nh÷ng suy nghÜ,
t©m t, t×nh c¶m cña m×nh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò nh¹y c¶m trong cuéc sèng x·
héi. Mét nhµ nghiªn cøu ®· cã lý khi b×nh luËn thÕ nµy: “Thiªn nhiªn kh«ng
hoµn toµn c©m lÆng, gièng nh mét dµn nh¹c ë xa, nã thêng trªu ng¬i, hÐ lé
víi chóng ta nh÷ng nèt nh¹c hoÆc nh÷ng ®o¹n nh¹c rêi r¹c. Tuy nhiªn, kh«ng
bao giê nã cho chóng ta biÕt tæng hßa cña nh÷ng nèt nh¹c ®ã vµ còng kh«ng
tiÕt lé cho chóng ta bÝ mËt vÒ mét giai ®iÖu cña chóng. B»ng çch nµo ®ã,
chóng ta ph¶i kh¸m ph¸ ra bÝ mËt cña çc giai ®iÖu Êy, ®¨ng nghe ®îc trän
vÑn b¶n nh¹c víi tÊt c¶ vÎ ®Ñp hoµn mü cña nã”. Bëi vËy, thiªn nhiªn trong
s¸ng t¸c cña Y.Kawabata kh«ng chØ lµ mét thiªn nhiªn sinh ®éng, gîi c¶m vµ
cã mét søc sèng l¹ kú mµ nã cßn lµ mét thø ng«n ng÷ ®Æc biÖt - ®ã lµ ng«n
ng÷ cña t©m tr¹ng nh©n vËt.
97
KÕt luËn
1. Lµ mét ngêi NhËt tõ trong t©m hån, Y.Kawabata ®· kh¼ng ®Þnh

®Çy kiªu h·nh: “t«i thuéc vÎ ®Ñp NhËt B¶n” nhng con ®êng s¸ng t¹o cña
Y.Kawabata lµ mét con ®êng riªng ®Çy tµi n¨ng vµ ®éc ®¸o, trong ®ã «ng
kÕt hîp thËt khÐo vµ thËt tµi nh÷ng nÐt ®Æc s¾c cña v¨n hãa NhËt B¶n víi
nÒn v¨n hãa chung cña nh©n lo¹i. Trong t¸c phÈm cña «ng lu«n cã sù hµi hßa
gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, nã t¹o nªn mét ngßi bót rÊt riªng, võa thÊm
®Ém mét nçi u buån väng tõ ngh×n xa, võa in ®Ëm nh÷ng ¶nh hëng cña
dßng tiÓu thuyÕt ph¬ng T©y hiÖn ®¹i, trong ®ã cã nghÖ thuËt thÓ hiÖn
t©m lý nh©n vËt. ¤ng thùc sù lµ mét nhµ v¨n hiÖn ®¹i mang trong tr¸i tim
nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng d©n téc, ®· t¹o ra nh÷ng kiÖt t¸c bÊt tö cho mu«n
®êi.
2. TiÓu thuyÕt cña Y.Kawabata dµnh sù quan t©m nhiÒu nhÊt cho
thÕ giíi bªn trong cña nh©n vËt, nh÷ng ¸ng v¨n xu«i, v× thÕ mît mµ, ®Ëm
chÊt tr÷ t×nh nh nh÷ng bµi th¬ ®Ñp. Thiªn nhiªn lu«n gi÷ mét vai trß quan
träng trong t¸c phÈm cña nhµ v¨n. Nã ®· trë thµnh mét thø ng«n ng÷ ®Æc
biÖt, chuyÓn t¶i bao nçi niÒm s©u kÝn, cã ®êng nÐt, ©m thanh, cã mét ®êi
sèng riªng, võa gÇn gòi, võa bÝ Èn, nguyªn s¬. Sù kiÖn, t×nh tiÕt ®· ®îc néi
c¶m hãa, c¶m xóc hãa. V× thÕ, nã còng trë thµnh mét ph¬ng tiÖn thÓ hiÖn
t©m lÝ nh©n vËt. T¸c gi¶ vµ nh©n vËt ®Òu nãi b»ng mét thø ng«n ng÷ -
ng«n ng÷ cña t©m hån. Cïng víi thiªn nhiªn, t¸c gi¶ còng ®· sö dông nh÷ng
hÖ thèng ng«n ng÷ t©m tr¹ng, nhê ®ã t¸c phÈm Y.Kawabata ®· ®¹t ®îc
hiÖu qu¶ lín trong viÖc ph¶n ¸nh hiÖn thùc vµ thÓ hiÖn toµn vÑn sè phËn,
cuéc ®êi nh©n vËt, cho phÐp nhµ v¨n ®µo s©u bÝ mËt trong t©m hån
nh©n vËt ®Ó t¸i hiÖn l¹i sù phøc t¹p, ®a thanh cña hiÖn thùc. HiÖn thùc
cuéc sèng ®îc ph¶n ¸nh trong t¸c phÈm võa hiÖn lªn phong phó, sinh ®éng
nh nã vèn cã, võa nhuèm mµu s¾c t©m tr¹ng cña t¸c gi¶. TiÓu thuyÕt cña
Y.Kawabata tiªu biÓu cho dßng tiÓu thuyÕt híng néi thÕ kû XX, thÊm ®Ém
98
yÕu tè chñ quan, thÓ hiÖn mét kh¸t väng híng tíi nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp. §ã lµ
chiÒu s©u nh©n ®¹o trong tiÓu thuyÕt cña Y.Kawabata.
3. Nh©n vËt trong tiÓu thuyÕt cña Y.Kawabata lµ nh÷ng con ngêi tinh
tÕ, nh¹y c¶m tríc mäi biÕn th¸i cña cuéc sèng. T©m lÝ nh©n vËt ®îc khai
th¸c ë chiÒu s©u cña nh÷ng c¶m xóc mong manh mµ tinh tÕ vµ rÊt khã n¾m
b¾t tõ nhiÒu gãc ®é, biÖn ph¸p kû thuËt kh¸c nhau. Khi miªu t¶ nh©n vËt,
dêng nh «ng Ýt chó ý tíi viÖc kh¾c häa ngo¹i h×nh nh©n vËt, thay vµo ®ã,
lµ ®i s©u kh¸m ph¸ thÕ giíi bªn trong, chó träng tíi nh÷ng phÇn khuÊt lÊp,
s©u kÝn trong t©m hån nh©n vËt víi çi nh×n ®a diÖn, ®a chiÒu.
Y.Kawabata ®· nhËp th©n vµo nh©n vËt, ®ång c¶m víi nh©n vËt. §©y
còng lµ mét ph¬ng diÖn t¹o nªn søc gîi c¶m cho t¸c phÈm cña «ng. Kh¶ n¨ng
trùc gi¸c cña mét nhµ v¨n thÊm nhuÇn mü häc thiÒn vµ sù hiÖn ®¹i trong
mét sè thñ ph¸p ph©n tÝch t©m lý ph¬ng T©y nh ®ång hiÖn, dßng ý thøc -
®· gióp Y.Kawabata ®i ®ªn stËn cïng t©m lý nh©n vËt, kh¸m ph¸ nh÷ng tÕ
vi, nh÷ng bi kÞch khuÊt nÎo trong t©m hån nh©n vËt. §ã lµ biÓu hiÖn cho
sù dung hîp §«ng - T©y mµ «ng vµ nhiÒu nhµ v¨n NhËt B¶n thêi ®¹i «ng
®ang híng tíi.
4. Kh¸m ph¸ thÕ giíi nghÖ thuËt cña Y.Kawabata lµ mét c«ng viÖc thó
vÞ nhng còng tiÒm Èn mu«n vµn phøc t¹p, khã kh¨n. Nh÷ng g× ®· lµm ®îc
trong luËn v¨n nµy chØ lµ thµnh qu¶ bíc ®Çu, cßn khiªm tèn. T¸c phÈm cña
Y.Kawabata m·i m·i cßn chøa ®ùng nhiÒu bÊt ngê, míi l¹, mçi thêi ®¹i, mçi
con ngêi cã thÓ t×m thÊy ë ®ã nh÷ng ®iÒu bæ Ých, gãp phÇn ®Ó di dìng
tinh thÇn, ®a con ngêi tiÐn vÒ phÝa tríc trªn hµnh tr×nh ®i t×m çi ®Ñp.
99
Tµi liÖu tham kh¶o
1. L¹i Nguyªn ©n (1998), 150 thuËt ng÷ v¨n häc, Nxb §¹i häc quèc gia,
Hµ Néi.
2. TrÇn V¨n B¸ch, NguyÔn Xu©n Nam, Hµ Minh §øc (1970), C¬ së lý
luËn v¨n häc, TËp 3, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi.
3. Lª Huy B¾c (1998), “Giäng vµ giäng ®iÖu trong v¨n xu«i hiÖn ®¹i”,
T¹p chÝ V¨n häc, (9).
4. NhËt Chiªu (2000), “Kawabata Yasunary vµ thÈm mÜ cña chiÕc g¬ng
soi”, T¹p chÝ nghiªn cøu NhËt B¶n, (4).
5. NhËt Chiªu (2007), V¨n hãa NhËt B¶n tõ khëi thñy ®Õn 1868, Nxb
Gi¸o dôc.
6. NguyÔn V¨n D©n (1995), Nh÷ng vÊn ®Ò cña lý luËn v¨n häc so s¸nh,
Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
7. §Æng Anh §µo, Ph¹m Gia L©n, NguyÔn Trêng LÞch, Lu §øc Trung
(1999), T¸c phÈm v¨n häc líp 12 - PhÇn v¨n häc níc ngoµi, Nxb Gi¸o
dôc.
8. G.B.Samen (1994), LÞch sö NhËt B¶n, TËp 1, 2, Nxb Khoa häc x· héi,
Hµ Néi.
9. Lª B¸ H¸n, Hµ Minh §øc (1970), C¬ së lý luËn v¨n häc - TËp 2, Nxb
Gi¸o dôc, Hµ Néi.
10.Lª B¸ H¸n (1993), Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc, Nxb §¹i häc quèc gia,
Hµ Néi.
11.§µo ThÞ Thu H»ng (2007), V¨n hãa NhËt B¶n vµ Yasunari Kawabata,
Nxb Gi¸o dôc.
12.NguyÔn ThÞ Kh¸nh (Chñ biªn) (1998), V¨n häc NhËt B¶n, Nxb ViÖn
th«ng tin khoa häc vµ nh©n v¨n Quèc gia, Hµ Néi.
13.Lee.O.Young (1998), Ngêi NhËt B¶n víi chÝ híng thu nhá, Nxb ChÝnh
trÞ Quèc gia, Hµ Néi.
100
14.Phong Lª (2001), V¨n häc hiÖn ®¹i - nh÷ng ch©n dung tiªu biÓu, Nxb
§¹i häc Quèc gia, Hµ Néi.
15.Ph¬ng Lùu, Lª Ngäc Trµ, TrÇn §×nh Sö, NguyÔn Xu©n Nam, La
Kh¾c Hßa, Thµnh ThÕ Th¸i B×nh (2000), LÝ luËn v¨n häc, Nxb Gi¸o
dôc, Hµ Néi.
16.NguyÔn §¨ng M¹nh (1979), Nhµ v¨n t tëng vµ phong çch, Nxb T¸c
phÈm míi, Hµ Néi.
17.M.B. Khrapchenko (1978), Ç tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n vµ sù ph¸t
triÓn cña v¨n häc, Lª S¬n dÞch, Nxb Héi nhµ v¨n, Hµ Néi.
18.M.B. Khrapchenko (2007), Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ ph¬ng ph¸p
luËn nghiªn cøu v¨n häc, TrÇn §×nh Sö tuyÓn chän vµ giíi thiÖu, Nxb
§¹i häc Quèc gia, Hµ Néi.
19.M.Bakhtin (1992), LÝ luËn vµ thi ph¸p tiÓu thuyÕt, Nxb Bé V¨n hãa
th«ng tin vµ thÓ thao, Trêng ViÕt v¨n NguyÔn Du, Hµ Néi.
20.V¬ng TrÝ Nhµn (2000), Ch©n dung nhµ v¨n, Nxb V¨n häc, Hµ Néi.
21.H÷u Ngäc (1991), “Nh÷ng quan niÖm thÈm mÜ ®éc ®¸o cña ngêi
NhËt”, Phßng Vò dÞch, T¹p chÝ V¨n häc, (5).
22.H÷u Ngäc (1992), D¹o ch¬i vên v¨n NhËt B¶n, Nxb Gi¸o dôc.
23.NhiÒu t¸c gi¶ (1997), TuyÓn tËp truyÖn ng¾n çc t¸c gi¶ ®¹t gi¶i
Nobel, Nxb V¨n häc, Hµ Néi.
24.N.I.Konrat (1997), “Kh¸i lîc v¨n häc NhËt B¶n”, Hoµng Liªn dÞch, T¹p
chÝ V¨n häc, (5).
25.N.I.Konrat (1999), V¨n häc NhËt B¶n tõ cæ ®¹i ®Õn cËn ®¹i, Tr¬ng
B¸ §Ünh dÞch, NXB §µ N½ng.
26.N.Phe®orenco (1999), “Kawabata - con m¾t nh×n thÊu çi ®Ñp”, T¹p
chÝ V¨n häc níc ngoµi, (4).
27.NguyÔn Ngäc ThiÖn (1990), TiÓu thuyÕt "híng néi" trong v¨n xu«i
v¨n häc hiÖn ®¹i, T¹p chÝ V¨n häc (6).
101
28.Lu §øc Trung (1998), Y.Kawabata - Cuéc ®êi vµ t¸c phÈm, Nxb Gi¸o
dôc.
29.Lu §øc Trung (1999), “Thi ph¸p tiÓu thuyÕt Y.Kawabata - Nhµ v¨n lín
NhËt B¶n”, T¹p chÝ V¨n häc (9).
30.Lu §øc Trung (1999), “Thi ph¸p t tëng Kawabata”, T¹p chÝ V¨n häc
(10).
31.Lu §øc Trung (Chñ biªn) (2001), Ch©n dung çc nhµ v¨n thÕ giíi - tËp
4, Nxb Gi¸o dôc.
32.Lu §øc Trung (2003), Bíc vµo vên hoa v¨n häc ch©u ¸, Nxb Gi¸o dôc.
33.TrÇn §×nh Sö (1996), DÉn luËn thi ph¸p häc, Nxb Gi¸o dôc.
34.Y.Kawabata (2001), TuyÓn tËp Kawabata, Nxb Héi nhµ v¨n.
35.Y.Kawabata (2005), TuyÓn tËp t¸c phÈm, Nxb Lao ®éng - Trung t©m
V¨n hãa ng«n ng÷ §«ng T©y.
102

(123doc) Nghe Thuat The Hien Tam Li Nhan Vat Trong Tieu Thuyet y Kawabata

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

(123doc) Nghe Thuat The Hien Tam Li Nhan Vat Trong Tieu Thuyet y Kawabata

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

Trêng ®¹i häc vinh

NguyÔn ThÞ h¬ng Thu

LuËn v¨n th¹c sÜ chuyªn ngµnh lÝ luËn v¨n häc

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

LuËn v¨n th¹c sÜ chuyªn ngµnh Lý luËn v¨n häc

Ngêi híng dÉn: TS. NguyÔn V¨n H¹nh

Cao häc 13 – Lý luËn v¨n häc

Vinh, th¸ng 10 n¨m 2007

1. Lµ mét ngêi NhËt tõ trong t©m hån, Y.Kawabata ®· kh¼ng ®Þnh

You might also like