Chöông 4c

Ña daïng sinh hoïc ôû

Vieät Nam
1. Ña daïng sinh hoïc
ôû Vieät Nam
 Noäi dung

1. Ña daïng sinh hoïc ôû Vieät Nam

- Ña daïng loaøi
- Ña daïng heä sinh thaùi
- Ña daïng vuøng ñòa lyù sinh hoïc
2. Suy thoaùi ña daïng sinh hoïc taïi Vieät Nam
3. Baûo toàn ña daïng sinh hoïc taïi Vieät Nam
- Baûo toàn noäi vi (In situ)
- Baûo toàn ngoaïi vi (Ex situ)
Caùc yeáu toá VN ñöôïc coi laø ÑDSH cao

Vó tuyeán daøi
Kinh tuyeán roäng
Ña daïng veà ñòa hình
Nhieàu nuùi cao
Khí haäu nhieät ñôùi aåm
Coù naêng löôïng aùnh saùng maët trôøi cao

Laø trung taâm DDSH quan troïng cuûa vuøng

Ñoâng Nam AÙ
1. Ña daïng veà loaøi ñoäng, thöïc vaät
 Thöïc vaät
Ngaønh Soá löôïng
Teân VN
Teân khoa hoïc Hoï Chi Loaøi
Reâu Bryophyta 60 182 793
Khuyeát laù thoâng Psilotophyta 1 1 2
Thoâng ñaát Lycopodiophyta 3 5 57
Coû thaùp buùt Equisetophyta 1 1 2
Döông xæ Polypodiophyta 25 137 669
Haït traàn Gymnospermae 8 23 63
Haït kín Angiospermae 299 2.175 9.812
Coäng 397 2.524 11.398
% ñaëc höõu 0% 3% 20%
Nguyeãn Nghóa Thìn, 1997
 Nhieàu kieåu röøng phong phuù hình thaønh ôû ñoä cao khaùc
nhau
800 loaøi reâu, 600 loaøi naám
12.000 loaøi trong ñoù coù 2300 loaøi duøng laøm löông
thöc, thöïc phaåm, thuoác chöõa beänh, thöùc aên gia suùc,
laáy goã, tinh daàu vaø nhieàu nguyeân vaät lieâu khaùc
Chæ coù 3% soá chi ñaëc höõu, loaøi ñaëc höõu chieám 33%
loaøi TV ôû mieàn Baéc (Pocs Tamas, 1965) vaø 40% toång
soá loaøi cuûa VN (Thaùi Vaên Tröøng, 1970)
Caùc loaøi ñaëc höõu taäp trung ôû 4 vuøng sau:
Nuùi cao Hoaøng Lieân Sôn ôû phía Baéc
Nuùi cao Ngoïc Linh ôû mieàn Trung
Cao nguyeân Laâm vieân ôû phía Nam
Khu vöïc röøng möa ôû Baéc trung bo
Do ñaëc ñieåm caáu truùc ä, caùc kieåu röøng nhieät ñôùi aåm
khoâng coù loaøi chieám öu theá roõ reät neân soá löôïng töøng
loaøi thöôøng ít
Hiện trạng
rừng Việt
Nam (1997)
Kieåu röøng
ng
 Ñoäng vaät

900
Chim, 828
800

700

600
Caù nöôù c ngoï t,
500 472

400

Thuù , 275
300

Boø saù t, 180

200

EÁ á ch, nhaù i, 80
100

0
Thuù Chim Boø saùt EÁách, Caù nöôùc
nhaùi ngoït

Ñaøo Vaên Tieán, 1985; Voõ Quyù 1997; Ñaëng Huy Huyønh, 1978
Caùc trung taâm
ÑDSH thöïc vaät
vaø vuøng chim
ñaëc höõu
ƒ Hôn 100 loaøi vaø phuï loaøi chim vaø 78 loaøi vaø phuï loaøi laø
ñaëc höõu
ƒ Nhieàu loaøi coù giaù trò cao caàn ñöôïc baûo veä nhö: Voi, Boø
toùt, Boø röøng, Traâu röøng, Boø xaùm …
ƒ Töø 1992 – 1994 ghi nhaän theâm ba loaøi môùi laø: Sao la
(Pseudoryx nghetinhensis), Mang lôùn
(Mangamuntiacus vuquangensis), Boø söøng xoaén
(Pseudonovibos spiralis), naêm 1997 theâm loaøi Mang
tröôøng sôn (Caninmuntiacus truongsonensis)Gaø löøng
(Lophura hatinhensis)
ƒ Coù tính ñaëc höõu cao so vôùi caùc nöôùc trong vuøng phuï
Ñoâng döông. Coù 21 loaøi linh tröôûng thì VN coù 15 loaøi,
49 loaøi chim ñaëc höõu thì VN coù 33 loaøi.
ƒ Trung taâm phaân boá cuûa caùc loaøi chim vaø thöïc vaät baûn
ñòa thöôøng taäp trung ôû vuøng nuùi cao doïc theo daõy
Hoaøng Lieân Sôn, daõi Tröôøng Sôn vaø caùc cao nguyeân
Taây nguyeân vaø Laâm Ñoàng (Mackinnon, 1986)
 Loaøi Soá löôïng loaøi
San hoâ 300
Nhuyeãn theå nöôùc maën 2500
Giaùp xaùc 1500
Giun nhieàu tô 700
Da gai 350
Haûi mieân 150
Taûo bieån 653
So saùnh
nh soá loaøi ôû Vieät Nam vôùi Theá giôùi

WCMC,1994
San hoâ
 Caùc
ñieåm
noùng
ÑDSH
ôû Vieät
Nam
2. Ña daïng veà heä sinh thaùi
 Ña daïng veà heä sinh thaùi

• Vieät Nam coù ña daïng sinh thaùi do coù

nhieàu kieåu röøng khaùc nhau, ôû ñoä cao
khaùc nhau, caän nuùi, nuùi cao, nuùi ñaát, nuùi
ñaù voâi, röøng ngaäp maën, röøng traøm, röøng
tre nöùa …
Heä sinh thaùi
ñaát öôùt
 13 Kieåu röøng theo Thaùi Vaên Tröøng, 1978

1. Röøng kín thöôøng xanh möa aåm nhieät ñôùi

2. Röøng kín ruïng laù möa aåm nhieät ñôùi
3. Röøng kín ruïng laù möa hôi aåm nhieät ñôùi
4. Röøng kín laù cöùng hôi khoâ nhieät ñôùi
5. Röøng thöa caây laù roäng hôi khoâ nhieät ñôùi
6. Röøng thöa caây laù kim hôi khoâ nhieät ñôùi
7. Traûng caây to, caây buïi, coû cao khoâ nhieät ñôùi
8. Traûng caây buïi, caây gai nhieät ñôùi
9. Röøng kín thöôøng xanh möa aåm aù nhieät ñôùi nuùi thaáp
10. Röøng thöa caây laù kim möa aåm oân ñôùi
11. Röøng thöa caây laù kim hôi khoâ aù nhieät ñôùi nuùi thaáp
12. Rừng kín hỗn loài cây lá rộng, lá kim ẩm á nhiệt đới núi thấp
13. Röøng khoâ vuøng cao
14. Röøng laïnh vuøng cao
9 Kieåu röøng chính theo Leâ Moäng Chaân, Vuõ
Vaên Duõng, 1992

1. Röøng kín laù roäng thöôøng xanh nhieät ñôùi

2. Röøng laù roäng nöûa ruïng laù nhieät ñôùi
3. Röøng kín laù roäng ruïng laù nhieät ñôùi
4. Röøng thöa caây laù roäng nhieät ñôùi
5. Röøng laù roäng nöûa ruïng laù nhieät ñôùi
6. Röøng ngaäp maën vuøng ven bieån, cöûa soâng
7. Röøng nuùi ñaù voâi
8. Röøng laù kim
9. Röøng tre nöùa
 Ña daïng caùc vuøng ñòa lyù sinh hoïc

1. Vuøng ñòa lyù sinh hoïc Ñoâng Baéc

2. Vuøng ñòa lyù sinh hoïc Taây Baéc
3. Vuøng ñòa lyù sinh hoïc BaécTrung boä
4. Vuøng ñòa lyù sinh hoïc Nam Trung boä vaø
Taây nguyeân
5. Vuøng ñòa lyù sinh hoïc Ñoâng Nam boä
 9 ñôn vò sinh hoïc
theo John Mackinnon, 1995

1. Vuøng ñòa lyù sinh hoïc Ñoâng Baéc

2. Vuøng ñòa lyù sinh hoïc Hoaøng Lieân Sôn
3. Vuøng ñòa lyù sinh hoïc Baéc trung taâm Ñoâng döông
4. Vuøng ñòa lyù sinh hoïc Chaâu thoå soâng Hoàng
5. Vuøng ñòa lyù sinh hoïc Nam trung taâm Ñoâng döông
6. Vuøng ñòa lyù sinh hoïc Baéc Trung boä
7. Vuøng ñòa lyù sinh hoïc Nam Trung boä
8. Vuøng ñòa lyù sinh hoïc Taây nguyeân
9. Vuøng ñòa lyù sinh hoïc Cao nguyeân Ñaø Laït
Nguyeân taéc Phaân chia caùc vuøng ñòa lyù
sinh hoïc

Yeáu toá ñòa hình

Yeáu toá khí haäu
Yeáu toá phaân boá ñòa lyù
Tính thích nghi cuûa ñôn vò loaøi (loaøi chæ thò)
Söï phaân boá cuûa caùc thaûm thöïc vaät
Söï phaân boá cuûa caùc nhoùm hoaëc lôùp ñoäng vaät
3. Ñaëc ñieåm moät soá vuøng ñòa
lyù sinh hoïc Vieät Nam
Theo Phaïm Nhaät, 2003
 1. Vuøng
ng ñòa lyù sinh hoïc Ñoâng Baéc

ƒ Ñòa hình ñoài nuùi thaáp xen nhieàu thung luõng vaø
ñoàng baèng. Höôùng nuùi hình nam quaït, ñaàu tuï
vaøo nuùi Tam Ñaûo (caùnh cung soâng gaâm),
Ngaân Sôn, Baéc Sôn vaø caùnh cung Ñoâng
Trieàu.
ƒ Nhieàu caûnh quan ñeïp (Haï Long, caùt Baø, Ñoäng
Tam Thanh …) Giaøu taøi nguyeân röøng, nhieàu
loaøi quùy hieám (Lim, Nghieán, Trai lí, Hoaøng
ñaøn, Taùu maät, Höôu xaï, Thoû röøng TQ, Vooïc
ñaàu traéng, Eách maãu sôn, Caù Coùc Tam ñaûo)
 2. Vuøng
ng ñòa lyù sinh hoïc Hoaøng
ng Lieân Sôn

ƒ Ñòa hình phaân caùch maïnh

ƒ Röøng nhieät ñôùi vaø aù nhieät ñôùi, nhieàu ñaëc
saûn vaø caây thuoác (Naám höông, Moäc nhó,
Thaûo quaû, Queá, Vooïc muõi heách, Thaèn
laèn tai Ba vì, Raén bình muõi Sapa, Raén
khieám
 3. Vuøng
ng ñòa lyù sinh hoïc Taây Baéc

ƒ Ñòa hình phöùc taïp (nuùi cao, cao nguyeân

vaø thung luõng)
ƒ Taøi nguyeân sinh vaät nhöõng khu röøng
roäng, Thoâng loâng gaø, Du sam, Toâ haïp
ñieän bieân, Vooïc xaùm, Vooïc moâng traéng,
Vöôïng ñen tuyeàn, gaø loâi beli, Khöôùu
maøo
4. Vuøng
ng ñòa lyù sinh hoïc Baéc Trung boä

ƒ Phaàn lôùn laø nuùi thaáp, nuùi cao coù Pu lai

Leng (2711 m), phaân caét maïnh, ñoä doác
lôùn, nhieàu ñeøo cao.
ƒ Giaøu taøi nguyeân röøng (Traàm höông, Guï,
Huyûnh, Saêng leû, Sao la, Mang lôùn, Mang
tröôøng sôn, Vooïc gaùy traéng, gaø loâi lam
ñuoâi traéng, Gaø loâi lam maøo traéng, Laø loâi
lam maøo ñen. Coù nhieàu yeáu toá ñaëc höõu
nhaát Vieät Nam
 5. Vuøng
ng ñòa lyù sinh hoïc Nam Trung boä vaø
Taây nguyeân

ƒ Naèm treân caû hai söôøn Ñoâng vaø Taây cuûa daõy
tröôøng sôn:
ƒ Vuøng Ñoâng Tröôøng sôn goàm nuùi, ñoài vôùi vaøi ñænh
cao, khí haäu nhieät ñôøi ñieån hình
ƒ Vuøng Taây Tröôøng sôn tuy thuoäc khoái coå Kon Tum
nhöng ñöôïc treû hoaù trong quaù trình taân kieán taïo vaø
töông ñoái baèng phaúng nhôø söï phun traøo cuûa nham
thaïch nuùi löûa, khí haäu coù muøa möa (5-10) vaø khoâ
(11-4)
ƒ Röøng khoäp vaø heä thöïc ñoäng vaät nhieät ñôùi laø
ñaëc tröng vôùi caùc loaøi caây hoï daàu vaø caùc loaøi
thuù lôùn hoï Traâu boø vaø Höôu nai
 6. Vuøng
ng ñòa lyù sinh hoïc Ñoâng Nam boä

ƒ Vuøng cöïc Nam cuûa Taây nguyeân vaø hình thaønh

treân cô sôû vaän ñoäng taïo sôn cuûa khoái neàn Kon
Tum cuøng vôùi söï xuaát hieän cuûa lôùp phuø sa coå.
Ñòa hình ít doác nhieàu cao nguyeân (Di Linh, Ñaø
Laït, Langbian). Khí haäu nhieät ñôùi (2 muøa möa
vaø khoâ)
ƒ Taøi nguyeân sinh vaät ôû ñaây khoâng ña daïng veà
loaøi nhöng tröõ löôïng laïi raát cao. Nhieàu loaøi quùy
nhö Caåm lai, Traéc, Thoâng hai laù, Teâ giaùc moät
söøng, Voi, Hoå, Boø Toùt. Cao nguyeân Ñaø Laït coù
nhieàu loaøi ñaëc höõu.
 7. Vuøng
ng ñòa lyù sinh hoïc Nam boä

ƒ Ñöôïc hình thaønh do söï boài ñaép phuø sa

cuûa soâng Meâ Koâng. Khí haäu nhieät ñôùi
ñieån hình.
ƒ Ña daïng sinh hoïc thaáp, chuû yeáu laø röøng
ngaäp maën. Ñaëc bieät chuù yù laø caùc saân
chim (Chaø laø, Vónh Thaønh, Ngoïc Hieån,
Tam Noâng …) caùc ñaàm dôi, Seáu coå truïi ôû
vöôøn QG Tam Noâng Ñoàng Thaùp.
4. Suy thoaùi Ña daïng ng
sinh hoïc taïi Vieät Nam
 Những đe dọa đối với sự đa dạng
sinh học Việt Nam

Sự khai thác quá mức

- Khai thác gỗ và các lâm sản ngoài gỗ.
- Khai thác nhiên liệu trên qui mô lớn.
- Chất lượng rừng và sản lượng rừng ngày
càng giảm.
- Ðánh bắt cá quá mức.
- Nạn khai thác san hô đã tác động lớn đến môi
trường sống của nhiều sinh vật biển .
 Du canh và xâm lấn đất canh tác
nông nghiệp

• Du canh luân phiên .

• Di dân .
• Khai hoang .
· Nạn ô nhiễm nước
· Sự xuống cấp của bờ biển
- Xây dựng các ao nuôi trồng thủy sản .
- Khai hoang lấn biển .
- Khai thác cát đá, các khoáng sản cho
xây dựng .
· Sự chuyển đổi sang cơ chế thị trường
 Tình trạng tăng dân số
• Trong 40 năm qua dân số Việt Nam tăng
gấp đôi.
• Dân số hiện nay là 83 triệu người
• Trong khi đó tài nguyên thiên nhiên, cơ sở
vật chất sống có hạn, đất đai bị thu hẹp
• Dân số tăng đòi hỏi:
• Nhiều đất để trồng trọt
• Nhiều rừng để cung cấp gỗ, chất đốt, gỗ xây dựng
Do đó diện tích rừng bị giảm Æ đất đai bị xói mòn,
diện tích đất trống, đồi trọc tăng lên
• Suy giảm tài nguyên đất : giảm diện tích
bình quân đầu người do tăng dân số .
1940 : 0,2 ha/người
1960 : 0,18 ha/người
1980 : 0,13 ha/người
2000 : 0,06 ha/người
2010 : 0,04 ha/người
 Nguyên nhân suy thoái ĐDSH ở Việt Nam

• Suy thoái các hệ sinh thái tự nhiên và nơi cư

trú của nhiều loài động thực vật nhất là rừng
nhiệt đới và đất ngập nước.
• Giảm bớt độ che phủ và chất lượng rừng
giảm
• Hàng năm mất khoảng 110.000 ha
Năm Độ che phủ %
1943 43% (14 triệu ha)
1975 29 % (8,5 tr ha)
1989 19,7 (10% rừng nguyên sinh) 6,5 tr ha
2000 31% (10,1 tr ha)
 Nguyên nhân mất rừng
• Khai thác lấy gỗ
• Khai thác trồng cà phê, cao su
• Rừng bị rãi chất khai quang (72 triệu lít, 13 triệu tấn bom, 25 triệu
hố bom đạn lớn nhỏ, bom napal và xe ủi tiêu hủy 20 triệu ha rừng
nhiệt đới các loại (B. Primack,1999)
• Nạn phá rừng và thay đổi chế độ thủy văn, ảnh hưởng đến khí
hậu, làm cảnh quan thay đổi và làm suy thoái ÐDSH .
• Diện tích rừng ngập mặn qua các năm (phát triển nuôi trồng thủy
sản ở ĐB sông Cửu Long)

1980-1990 1990 1990-2000

1983 1980 2000
(%) (%)

252.500 227.000 -2,7 165.000 104.000 -3,7

FAO, 2003
• Các sản phẩm sinh học của các nước đang phát
triển thường được các nước phát triển ưa chuộng
• Tình trạng xuất khẩu động vật hoang dã, ăn động
vật hoang dã, săn bắn …thiếu kế hoạch hợp lý,
thiều sự kiểm tra chặt chẽ trong việc khai thác tài
nguyên (Pơ mu, Trầm hương, Hổ, Báo, Voi, Khỉ
… ngày càng hiếm)
• Nhiều loài như rùa, tê tê, rắn kỳ đà, ếch ba ba
xuất khẩu quan Hong Kong, Trung Quốc hay
trong các nhà hàng đặc sản.
• Di dân từ các tỉnh phía bắc xuống các tỉnh Tây
nguyên và Đông Nam bộ
• Dùng dụng cụ đánh bắt có tính diệt chủng hàng
loạt như mìn, kích điện, đánh bã độc…làm tổn
thất ĐDSH, đây là cách khai thác thiên nhiên quá
tàn bạo
5. Baûo veä ña daïng
ng sinh hoïc
taïi Vieät Nam
Caùc khu baûo veä ôû
phía Baéc
Caùc khu baûo veä ôû
phía Nam
• Thành phần các loài sinh vật Việt
Nam khá phong phú nhưng cũng có
nguy cơ không nhỏ bị suy giảm mức
độ đa dạng sinh học. Sách Ðỏ cho
biết có 68 loài bị đe dọa diệt chủng,
97 loài có nguy cơ, 7 loài bị hiểm họa,
124 loài bị mất nơi cư trú.
 Baûo toàn nguyeân vò (In situ)

ƒ Naêm 1986 coù 87 Khu baûo toàn ñöôïc goïi

laø caùc khu röøng ñaëc duïng, trong ñoù coù
56 vöôøn quoác gia vaø khu baûo toàn thieân
nhieân, 31 khu röøng vaên hoaù lòch söû,
caûnh quan.
 Baûo toàn
nguyeân vò
(In situ)
 Vườn Quốc gia tại Việt Nam
• Hệ thống các khu bảo tồn gồm 27 Vườn Quốc gia, 45
khu Bảo tồn thiên nhiên và 34 khu rừng Văn hoá - Lịch
sử - Môi trường. (Tính đến 8/2004)
• Các Vườn quốc gia của Việt Nam có: Vườn quốc gia Ba
Bể (Cao Bằng); Vườn quốc gia Ba Vì (Hà Tây); Vườn
quốc gia Bạch Mã (Thừa Thiên Huế); Vườn quốc gia
Bến En (Thanh Hoá); Vườn quốc gia Cát Bà (Hải
Phòng); Vườn quốc gia Cát Tiên (Đồng Nai); Vườn quốc
gia Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu); Vườn quốc gia Cúc
Phương (Ninh Bình, Hoà Bình, Thanh Hoá); Vườn quốc
gia Tam Đảo (Vĩnh Phú, Bắc Thái, Tuyên Quang); Vườn
quốc gia YokDon (DăkLăk); Vườn quốc gia Tràm Chim
(Đồng Tháp); Vườn QG Bái Tử Long (Quảng Ninh);
Vườn QG Phú Quốc (Kiên Giang); Vườn QG Pù Mát
(Nghệ An); Vườn QG Phong Nha - Kẻ Bàng (Quảng
Bình).
 Vườn Quốc gia ở Viet Nam (27 vườn) 764,550 ha:
•Ba Be NP (23,340 ha),
•Ba Vi NP (7,337 ha),
•Bach Ma NP (22,031 ha),
•Bà Nà NP (17,600ha),
•Ben En NP (16,634 ha),
•Bidoup NP (71,062ha)
•Bu Gia Map NP (26,037ha)
•Cat Ba NP (15,000 ha),
•Cat Tien NP (38,368 ha),
•Chư Mom Ray NP (48,658ha),
•Chư Yang Sin NP (59,287ha),
•Con Đao NP (15,043 ha),
•Cuc Phương NP (22,200 ha),
Còn 45 Khu Bảo tồn thiên
•Hoang Lien NP(29845 ha)
•Lo Go Sa Mat NP (16,754ha),
•Mui Ca Mau NP
•Núi Chúa NP (7,000ha)
•Phong Nha Kẻ Bàng (41132ha)
•Phu Quoc NP (31,422ha),
•Pù Mát NP (70,000ha)
•Tam Đao NP (36,883 ha),
•Tram Chim NP (7,588ha)
•U Minh Thuong NP (21,000ha)
•Vu Quang NP (55,029ha)
•Xuan Thuy NP (7,100 ha)
•Yokdon NP (58,200 ha)
- Hieän nay Vieät nam coù 2 Khu Di saûn vaên
hoaù cuûa Theá giôùi laø Vònh Haï Long vaø
Phong Nha - Kẻ Baøng
- Khu Döï tröõ sinh quyeån cuûa theá giôùi ( Khu
RNM Caàn Giôø, Vöôøn QG Caùt Tieân, Ñaûo
Caùt Bà, Đồng bằng Sông Hồng.
- Khu Baûo toàn bieån ôû Nha Trang …
- Khu baûo toàn ñaát ngaäp nöôùc Xuaân Thuûy
(Khu BV Ramsar ñaàu tieân cuûa VN)
 Baûo toàn chuyeån vò (Ex situ)
• Moät soá loaøi sau caàn ñöôïc löu yù
• Vooïc ñaàu traéng Trachypithecus francoisi
• Vooïc quaàn ñuøi Tr. fr. delacouri
• Vooïc ñen maù traéng Tr. fr francoisi
• Caù saáu Sieâm Crocodylus siamensis
• Caù saáu nöôùc lôï (hoa caø) Cro . porosus
• Teâ giaùc Rhinocerros sondaicus
• Boø xaùm Bos sauveli
ƒ Coâng vieäc nhaân nuoâi ñaõ ñöôïc thöïc hieän ôû
moät soá nôi vôùi moät soá loaøi nhö Gaø lam ñuoâi
traéng (Lophura hatinhensis),
ƒ Caù Coùc Tam Đaûo ñaõ sinh saûn ñöôïc ôû Sôû
Thuù Haø Noäi,
ƒ Tró sao taïi vöôøn QG Baïch Maõ,
ƒ Moät soá loaøi Vooïc ôû Trung taâm cöùu hoä Cuùc
Phöông,
ƒ Caù saáu Sieâm Crocodylus siamensis, Caù saáu
nöôùc lôï (hoa caø) Crocodylus porosus.
ƒ Nuoâi Gaáu ñeû ôû Long Thaønh, Ñoàng Nai (hoä
gia ñình)