Chủ đề 5: PHƯƠNG TRÌNH ĐẠI SỐ

Để giải một phương trình bậc lớn hơn 3. Ta thường biến đổi phương trình
đó về một trong các dạng đặc biệt đó là:

1. Phương pháp đưa về dạng tích: Tức là biến đổi phương trình:

Đưa về một phương trình tích ta thường dùng các cách sau:

Cách 1: Sử dụng các hằng đẳng thức đưa về dạng:

Cách 2: Nhẩm nghiệm rồi chia đa thức: Nếu là một nghiệm của
phương trình thì ta luôn có sự phân tích: . Để
dự đoán nghiệm ta dựa vào các chú ý sau:

Chú ý:

Cách 3: Sử dụng phương pháp hệ số bất định. Ta thường áp dụng cho

phương trình bậc bốn.

Đặc biệt đối với phương trình bậc 4: Ta có thể sử dụng một trong các cách
xử lý sau:

 Phương trình dạng:

Phương pháp: Ta thêm bớt vào 2 vế một lượng: khi đó phương

trình trở thành:

Ta mong muốn vế phải có dạng:

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
  Phương trình dạng:

Ta sẽ tạo ra ở vế phải một biểu thức bình phương dạng:

Bằng cách khai triển biểu thức:

. Ta thấy cần thêm

vào hai vế một lượng: khi đó phương trình trở

thành:

Bây giờ ta cần:

Ta sẽ phân tích để làm rõ cách giải các bài toán trên thông qua các ví dụ sau:

Ví dụ 1)

Giải các phương trình:

a) .
b)
c) .
d) .

Lời giải:

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
 a)

Ta thêm vào 2 vế phương trình một lượng:

Khi đó phương trình trở thành:

Ta có . Ta viết lại phương trình

thành:

. và .

b)

Ta thêm vào 2 vế phương trình một lượng:

Khi đó phương trình trở thành:

.

Ta có .

Ta viết lại phương trình thành:

c) Phương trình có dạng:

Ta tạo ra vế trái dạng:

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
Tức là thêm vào hai vế một lượng là: phương trình
trở thành: . Ta cần
. Phương trình trở thành:

d) Phương trình đã cho được viết lại như sau:

Ta tạo ra phương trình:

Ta cần:

Phương trình trở thành:

Ví dụ 2)

a) Giải phương trình: (1).

b) Giải phương trình:
c) Giải phương trình: (4)

Lời giải:

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
 a) Ta có phương trình (1.1)

. Vậy

phương trình có hai nghiệm

b) Phương trình

Vậy phương trình đã cho có 4 nghiệm

c) Ta có phương trình

2. Phương pháp đặt ẩn phụ:

Là phương pháp khá hữu hiệu đối với các bài toán đại số, trong giải phương
trình bậc cao cũng vậy, người ta thường đặt ẩn phụ để chuyển phương trình
bậc cao về phương trình bậc thấp hơn.

Một số dạng sau đây ta thường dùng đặt ẩn phụ.

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
Dạng 1: Phương trình trùng phương: (1)

Với dạng này ta đặt ta chuyển về phương trình:

(2)

Chú ý: Số nghiệm của phương trình (1) phụ thuộc vào số nghiệm không âm
của (2)

Dạng 2: Phương trình đối xứng (hay phương trình hồi quy):

. Với dạng này ta chia hai vế phương

trình cho ta được: . Đặt

với ta có: thay vào ta được

phương trình:

Dạng 3: Phương trình: trong đó a+b=c+d

Phương trình .

Đặt , ta có:

Dạng 4: Phương trình trong đó .

Với dạng này ta chia hai vế phương trình cho . Phương trình
tương đương:

Đặt . Ta có phương trình:

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
Dạng 5: Phương trình . Đặt ta đưa về

phương trình trùng phương

Ví dụ 1: Giải các phương trình:

1) 2)

3) 4)

Lời giải:

1) Ta thấy không là nghiệm phương trình nên chia hai vế pương trình
cho ta được:

. Đặt

. Ta có:

. Với

2) Đặt ta được:

Vậy phương trình có nghiệm duy nhất .

Chú ý: Với bài 2 ta có thể giải bằng cách khác như sau: Trước hết ta có
BĐT:

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
 với .

Áp dụng BĐT này với: . Đẳng thức xảy ra

khi .

3) Ta có phương trình: . Đặt . Ta

được:

* phương trình vô nghiệm

* . Vậy phương trình có hai nghiệm

.

4) Phương trình

Vì không là nghiệm của phương trình nên chia hai vế phương trình
cho ta được:

. Đặt , ta có:

Vậy phương trình đã cho có bốn nghiệm:

Ví dụ 2)

a) Giải phương trình:

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
 b) Giải phương trình:
c) Giải phương trình:

d) Giải phương trình: .

Lời giải:

a) Vì không là nghiệm của phương trình nên chia cả hai vế cho

ta được:

. Đặt

* phương trình vô nghiệm

b) Đây là phương trình bậc 6 và ta thấy các hệ số đối xứng do đó ta có thể

áp dụng cách giải mà ta đã giải đối với phương trình bậc bốn có hệ số đối
xứng.

Ta thấy không là nghiệm của phương trình. Chia 2 vế của phương

trình cho ta được:

. Đặt . Ta có:

nên phương trình trở thành:

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
*

* . Vậy phương trình có bốn nghiệm

c) Phương trình

Đặt , ta có phương trình:

Vậy phương trình có hai nghiệm: .

d) Ta có: nên phương trình tương

đương

. Đặt . Ta được
hệ:

. Vậy là
nghiệm duy nhất của phương trình.

Dạng 6:

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
 a) Phương trình: với .

Phương pháp giải: Nhận xét không phải là nghiệm của phương trình.
Với , ta chia cả tử số và mẫu số cho thì thu được:

. Đặt .

Thay vào phương trình để quy về phương trình bậc 2 theo .

b) Phương trình: với .

Phương pháp : Dựa vào hằng đẳng thức . Ta viết lại

phương trình thành:

. Đặt quy

về phương trình bậc 2.

Ví dụ 1) Giải các phương trình:

a) . (Trích đề thi vào lớp 10 chuyên Lam Sơn Thanh

Hóa 2013).

b) . (Trích đề thi vào lớp 10 chuyên Đại

học Vinh 2010).

c) (Trích đề thi vào lớp 10 chuyên ĐHSP Hà

Nội 2008).

d)

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
Giải:

a) Điều kiện

Ta viết lại phương trình thành

. Đặt thì

phương trình có dạng

Nếu ta có: . Nếu

phương trình vô nghiệm.

b) Để ý rằng nếu là nghiệm thì nên ta chia cả tử số và mẫu số

vế trái cho thì thu được: . Đặt thì

phương trình trở thành:

Với ta có: vô nghiệm. Với ta có:

c)

Giải 2 phương trình ta thu được các nghiệm là .

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
 d) Sử dụng HĐT ta viết lại phương trình
thành:

hay

. Suy ra phương trình đã cho vô nghiệm.

BÀI TẬP RÈN LUYỆN:

Giải các phương trình sau:

1) .
2) .
3) .
4) .
5) .
6) .

7) .
8) .
9) .

10) .

11) .

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
 12) .

13) .

14)

15) .

16) .
17) .

18) .

19) .

20) .

21) .

LỜI GIẢI BÀI TẬP RÈN LUYỆN

1) Đặt . Phương trình đã cho thành .

Với thì hoặc .

Với thì .

Vậy tập nghiệm của phương trình là .

2) Biến đổi phương trình thành

. Đặt

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
 thì phương trình trên thành .

Với thì hoặc

. Với thì ,

phương trình này vô nghiệm.

Vậy tập nghiệm của phương trình là .

3) Đặt thì phương trình đã cho thành

Vậy tập nghiệm của phương trình đã cho là .

4) Đặt thì phương trình trở thành:

Vậy tập nghiệm của phương trình là .

5) Do không phải là nghiệm của phương trình, chia hai vế cho

ta được . Đặt thì phương trình trở

thành .

6) Biến đổi phương trình thành

.
Do không là nghiệm nên chia hai vế của phương trình cho ta
được:

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
 . Đặt thì phương trình trở thành

. Với thì

(vô nghiệm). Với thì

Vậy tập nghiệm của phương trình là .

7) Do không là nghiệm của phương trình, chia hai vế của phương

trình cho ta được . Đặt ,

phương trình trở thành:

. Suy ra

. Vậy tập nghiệm của phương trình là

8) Phương trình không nhận là nghiệm, chia hai vế cho được

. Đặt thì phương trình trở thành

hoặc .

Với thì hoặc .

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
Với thì hoặc

Vậy tập nghiệm của phương trình là

9) (8).

Lời giải:

Ta thấy và nên phương trình (8) là phương trình

bậc bốn có hệ số đối xứng tỉ lệ. . Đặt

suy ra . Phương trình (9) trở thành

hoặc . Với thì

. Phương trình có hai nghiệm

. Với thì .

Phương trình có hai nghiệm . Vậy PT (8) có

tập nghiệm .

10) Điều kiện . Ta biến đổi phương trình thành

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
 . Đặt , phương trình

trở thành

Do đó . Tìm được tập nghiệm của phương trình là

11) Biến đổi phương trình thành

Đặt dẫn đến phương trình

. bTìm được tập nghiệm của phương trình là

12)

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
Điều kiện . Biến đổi phương trình thành

Đặt thì phương trình (*) có dạng

.
Mặt khác với mọi . Do đó phương trình (*)

vô nghiệm. Vậy phương trình đã cho có nghiệm duy nhất .

13) .

Lời giải:

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
Điều kiện . Biến đổi phương trình thành

Đặt thì phương trình (*) trở thành .

Từ đó ta có .

Vậy tập nghiệm của phương trình đã cho là .

14)

Do không là nghiệm của phương trình nên chia cả tử và mẫu của mỗi

phân thức ở vế trái của phương trình cho , rồi đặt ta được

Phương trình trên có 2 nghiệm .

Với thì . Phương trình này vô nghiệm.

Với thì . Phương trình này có hai

nghiệm .

Vậy phương trình đã cho có tập nghiệm là .

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
 15) Đặt , phương trình (1) thành

hoặc
.

Với thì .

Với thì .

Vậy tập nghiệm của phương trình (1) là .

16) Lời giải:

Đặt đưa phương trình (2) về dạng tổng quát

.

Bạn đọc giải tiếp theo phương pháp đã nêu. Ta có thể giải bằng cách khác
như sau

Viết phương trình đã cho về dạng .

Đặt , phương trình thành

Vậy tập nghiệm của PT(2) là .

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
 17) PTtương đương với .

Đặt thì , PT trên thành

Vậy tập nghiệm của phương trình là .

18) Điều kiện . Khử mẫu thức ta được phương trình tương
đương:
.
đặt thì , suy ra ,
PT trên thành
hoặc .
Với thì , suy ra (thỏa mãn đk). Với
ta có hay suy ra

(thỏa mãn đk). Vậy tập nghiệm của PT(4) là

19) (5).

Lời giải: Đặt PT(5) trở thành

. ĐK: .

Khử mẫu thức ta được PT tương đương

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
 hoặc (thỏa mãn ĐK)

Với thì phương trình vô nghiệm.

Với thì hoặc .Vậy

tập nghiệm của PT(5) là .

20) PT

Giải phương trình trùng phương trên ta được tập nghiệm của PT là

21) Lời giải:

Điều kiện .

Đặt , PT có dạng:

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất
Dẫn đến

hoặc

(thỏa mãn điều kiện).

Vậy tập nghiệm của PT(2) là .

http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word mới nhất