PERTEMUAN 4

E. Metode Integral Parsial untuk Fungsi Aljabar

∫ 𝒇(𝒙)𝒏 . 𝒈(𝒙) 𝒅𝒙

Ciri soal :
1. Yang dipangkatkan fungsi linear ( 𝒇(𝒙)𝒏 𝐝𝐞𝐧𝐠𝐚𝐧 𝒇(𝒙) = 𝒂𝒙 + 𝒃 )
2. Diluar fungsi berpangkat ( 𝒈(𝒙) 𝐦𝐞𝐫𝐮𝐩𝐚𝐤𝐚𝐧 𝐟𝐮𝐧𝐠𝐬𝐢 𝐛𝐞𝐫𝐩𝐚𝐧𝐠𝐤𝐚𝐭 )

Proses menemukan rumus:

Jika 𝑢 dan 𝑣 fungsi dalam 𝑥 dan 𝑦 = 𝑢. 𝑣’ maka :
𝑦 ′ = 𝑢′ 𝑣 + 𝑢𝑣′ ……………………………………………………………………. (materi turunan)

𝑑𝑦 𝑑𝑢 𝑑𝑣
=𝑣 +𝑢
𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑑𝑥 × 𝑑𝑥
𝑑𝑦 = 𝑣 𝑑𝑢 + 𝑢 𝑑𝑣

𝑢 𝑑𝑣 = 𝑑𝑦 − 𝑣 𝑑𝑢

∫ 𝑢 𝑑𝑣 = ∫ 𝑑𝑦 − ∫ 𝑣 𝑑𝑢

∫ 𝑢 𝑑𝑣 = 𝑦 − ∫ 𝑣 𝑑𝑢

∫ 𝑢 𝑑𝑣 = 𝑢. 𝑣 − ∫ 𝑣 𝑑𝑢

Sehingga diperoleh rumus integral parsial yaitu :

∫ 𝒈(𝒙). 𝒇(𝒙)𝒏 𝒅𝒙 = ∫ 𝒖 𝒅𝒗 = 𝒖𝒗 − ∫ 𝒗 𝒅𝒖

Dengan :

 𝑢 = 𝑔(𝑥)
 𝑑𝑣 = 𝑓(𝑥)𝑛 𝑑𝑥

Matematika Wajib - Integral | Create by: Atik Dian Widiastuti, S.Pd

Contoh :
1
1. ∫ 𝑥√2𝑥 + 1 𝑑𝑥 = ∫ 𝑥(2𝑥 + 1)2 𝑑𝑥
1
1
𝑓(𝑥) = (2𝑥 + 1)2 : yang dipangkatkan oleh 2 adalah fungsi linear yaitu 2𝑥 + 1

𝑔(𝑥) = 𝑥 : fungsi berpangkat

𝑷𝒆𝒏𝒚𝒆𝒍𝒆𝒔𝒂𝒊𝒂𝒏:
∫ 𝒈(𝒙). 𝒇(𝒙)𝒏 𝒅𝒙 = ∫ 𝒖 𝒅𝒗 +
Cara 1:
= 𝒖𝒗 − ∫ 𝒗 𝒅𝒖 𝒖=𝒙
𝒅𝒖 = 𝟏 𝒅𝒙
1
𝒅𝒖 = 𝒅𝒙
∫ 𝑥 √2𝑥 + 1 𝑑𝑥 = ∫ 𝑥 (2𝑥 + 1)2 𝑑𝑥 𝟏
𝒅𝒗 = (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟐 dx
= ∫ 𝒖 𝒅𝒗 𝟏
𝒗 = ∫(𝟐𝒙 + 𝟏)𝟐 𝐝𝐱
= 𝒖𝒗 − ∫ 𝒗 𝒅𝒖 𝟏 𝟏
𝒗= (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟐+𝟏
𝟏
𝟐 (𝟐 + 𝟏)
𝟏 𝟏 𝟏 𝟏
= (𝒙) ( (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟏𝟐 ) − ∫ (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟏𝟐 𝒅𝒙 𝟏 𝟏
𝟑 𝟑 𝒗 = (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟏𝟐
𝟑
1 1 1 1 1
= 𝑥(2𝑥 + 1)12 − ( . 1 +1
. (2𝑥 + 1) 2 ) + 𝑐
3 3 2 (1 1 + 1)
2

1 1
1 1 1
= 𝑥(2𝑥 + 1)12 − ( . 2
. (2𝑥 + 1) 2 ) + 𝑐
3 3 2 (5)
2
1 1 1 1
= 𝑥(2𝑥 + 1)12 − (2𝑥 + 1)22 + 𝑐
3 15
𝟏 𝟏
= 𝒙(𝟐𝒙 + 𝟏)√𝟐𝒙 + 𝟏 − (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟐 √𝟐𝒙 + 𝟏 + 𝒄
𝟑 𝟏𝟓
Cara 2: ( fungsi 𝑔(𝑥) bisa diturunkan sampai bernilai nol )
Diferensial (Turunan) Integral
sd nol
1
𝑥
(2𝑥 + 1)2
+
1 1 1 1
. (2𝑥 + 1)2+1 = (2𝑥 + 1)12
1 3
1 2(2 + 1)
-
1
1 1 1 1 (2𝑥 + 1)22 1 1
0 . . (2𝑥 + 1)12+1 = . = . (2𝑥 + 1)22
3 (2)(1 1 + 1) 3 (2)(5) 15
2 2

Matematika Wajib - Integral | Create by: Atik Dian Widiastuti, S.Pd

 1
∫ 15𝑥 2 √2𝑥 + 1 𝑑𝑥 = ∫ 15𝑥 2 (2𝑥 + 1)2 𝑑𝑥

1 1 1 1
= 𝑥 ( . (2𝑥 + 1)12 ) − 1 ( . (2𝑥 + 1)22 )
3 15
1 1 1 1
= 𝑥(2𝑥 + 1)12 − (2𝑥 + 1)22 + 𝑐
3 15
𝟏 𝟏
= 𝒙(𝟐𝒙 + 𝟏)√𝟐𝒙 + 𝟏 − (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟐 √𝟐𝒙 + 𝟏 + 𝒄
𝟑 𝟏𝟓

1
2. ∫ 15𝑥 2 √2𝑥 + 1 𝑑𝑥 = ∫ 15𝑥 2 (2𝑥 + 1)2 𝑑𝑥
1
1
𝑓(𝑥) = (2𝑥 + 1)2 : yang dipangkatkan oleh 2 adalh fungsi linear yaitu 2𝑥 + 1

𝑔(𝑥) = 15𝑥 2 : fungsi berpangkat

𝑷𝒆𝒏𝒚𝒆𝒍𝒆𝒔𝒂𝒊𝒂𝒏:
∫ 𝒈(𝒙). 𝒇(𝒙)𝒏 𝒅𝒙 = ∫ 𝒖 𝒅𝒗
Cara 1:
= 𝒖𝒗 − ∫ 𝒗 𝒅𝒖 𝒖 = 𝟏𝟓𝒙𝟐
𝒅𝒖 = 𝟑𝟎𝒙 𝒅𝒙
1
∫ 15𝑥 2 √2𝑥 + 1 𝑑𝑥 = ∫ 15𝑥 2 (2𝑥 + 1)2 𝑑𝑥 𝟏
𝒅𝒗 = (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟐 dx
= ∫ 𝒖 𝒅𝒗 𝟏
𝒗 = ∫(𝟐𝒙 + 𝟏)𝟐 𝐝𝐱
= 𝒖𝒗 − ∫ 𝒗 𝒅𝒖 𝟏 𝟏
𝒗= (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟐+𝟏
𝟏
𝟐 (𝟐 + 𝟏)
𝟏 𝟏 𝟏 𝟏
= (𝟏𝟓𝒙𝟐) ( (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟏𝟐 ) − ∫ (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟏𝟐 . 𝟑𝟎𝒙 𝒅𝒙 𝟏 𝟏
𝟑 𝟑 𝒗 = (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟏𝟐
𝟑
1 1
= 5𝑥 2 (2𝑥 + 1)12 − ∫ 10𝑥(2𝑥 + 1)12 𝑑𝑥
1
𝒖 = 𝟏𝟎𝒙 ∫ 10𝑥(2𝑥 + 1)12 𝑑𝑥
𝒅𝒖 = 𝟏𝟎 𝒅𝒙
= ∫ 𝒖 𝒅𝒗
𝟏
𝟏
𝒅𝒗 = (𝟐𝒙 + 𝟏) 𝟐 dx
𝟏 = 𝒖𝒗 − ∫ 𝒗 𝒅𝒖
𝒗 = ∫(𝟐𝒙 + 𝟏)𝟏𝟐 𝐝𝐱
𝟏 𝟏 𝟏 𝟏 𝟏 𝟏
𝒗= (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟏𝟐+𝟏 = ( 𝟏𝟎𝒙) ( (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟐𝟐 ) − ∫ (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟏𝟐 𝟏𝟎 𝒅𝒙
𝟏 𝟓 𝟓
𝟐 (𝟏 𝟐 + 𝟏)
1 1
𝟏 𝟏
= 2𝑥(2𝑥 + 1)22 − ∫ 2 (2𝑥 + 1)22 𝑑𝑥
𝒗 = (𝟐𝒙 + 𝟏)𝟐𝟐
𝟓
1 1 1
= 5𝑥 2 (2𝑥 + 1)12 − [2𝑥(2𝑥 + 1)22 − ∫ 2 (2𝑥 + 1)22 𝑑𝑥]

Matematika Wajib - Integral | Create by: Atik Dian Widiastuti, S.Pd

 1 1 1
= 5𝑥 2 (2𝑥 + 1)12 − 2𝑥(2𝑥 + 1)22 + ∫ 2 (2𝑥 + 1)22 𝑑𝑥

1 1 1 1
= 5𝑥 2 (2𝑥 + 1)12 − 2𝑥(2𝑥 + 1)22 + 2. . (2𝑥 + 1)22+1 + 𝑐
1
2(1 2 + 1)
1 1
1 1
= 5𝑥 2 (2𝑥 + 1)12 − 2𝑥(2𝑥 + 1)22 + . (2𝑥 + 1)32 + 𝑐
7
(2)
2
= 5𝑥 2 (2𝑥 + 1)√2𝑥 + 1 − 2𝑥(2𝑥 + 1)2 √2𝑥 + 1 + . (2𝑥 + 1)3 √2𝑥 + 1 + 𝑐
7

Cara 2: ( fungsi 𝑔(𝑥) bisa diturunkan sampai bernilai nol )

Diferensial (Turunan) sd nol Integral
1
15𝑥 2
(2𝑥 + 1)2
+ 1 1 1
(2𝑥 + 1)2+1 (2𝑥 + 1)12 (2𝑥 + 1)12
30𝑥 = =
1 3 3
2(2 + 1) 2(2)
-
1 1 1
(2𝑥 + 1)12+1 (2𝑥 + 1)22 (2𝑥 + 1)22
30 = =
1 5 15
3(2)(1 2 + 1) 3(2)(2)
+ 1 1 1
(2𝑥 + 1)22 (2𝑥 + 1)22 (2𝑥 + 1)22
0 = =
1 7 105
15(2)(2 2 + 1) 15(2)(2)

1
∫ 15𝑥 2 √2𝑥 + 1 𝑑𝑥 = ∫ 15𝑥 2 (2𝑥 + 1)2 𝑑𝑥

1 1 1
2
(2𝑥 + 1)12 (2𝑥 + 1)22 (2𝑥 + 1)22
= 15𝑥 ( ) − 30𝑥 ( ) + 30 ( )
3 15 105

1 1 2 1
= 5𝑥 2 (2𝑥 + 1)12 − 2𝑥(2𝑥 + 1)22 + (2𝑥 + 1)32 + 𝑐
7
2
= 5𝑥 2 (2𝑥 + 1)√2𝑥 + 1 − 2𝑥(2𝑥 + 1)2 √2𝑥 + 1 + (2𝑥 + 1)3 √2𝑥 + 1 + 𝑐
7

Matematika Wajib - Integral | Create by: Atik Dian Widiastuti, S.Pd

 “LATIHAN SOAL”

Ayo, Menyelesaikan Soal menggunakan Integral Parsial

1. Tentukan hasil integral berikut (dengan dua acara) :
3
a. ∫ 20𝑥 √3𝑥 + 1 𝑑𝑥
b. ∫(𝑥 + 3) √2𝑥 − 5 𝑑𝑥
c. ∫ 5𝑥(𝑥 + 7)6 𝑑𝑥
12𝑥 2
d. ∫ 𝑑𝑥
(1−2𝑥)4
1 3
2. Tentukan hasil dari ∫0 28𝑥 √3𝑥 + 1 𝑑𝑥 !

Matematika Wajib - Integral | Create by: Atik Dian Widiastuti, S.Pd