Logika dla prawników, prof.

Grabowski 21/22 ~AC

EGZAMIN
 9 zadań ; 2,5h
 max 21 pkt, trzeba mieć 12 pkt żeby zdać
 dopytanie na 2. terminie od 9-11 pkt; po 20 września; zakres: 3 szczegó łowe pytania z wykładó w; raczej online
 zapisy na USOS – można się wypisać do pó łnocy dzień wcześniej – do Andrzeja na maila o skreślenie z listy na
egzamin
DYŻ UR po wykładzie na MS Teams

WYKŁAD WPROWADZAJĄCY
 Po co prawnikom logika?
o wiedza o języku i metodach wnioskach
o umiejętność argumentowania oraz dokonania oceny argumentó w, jakimi posługują się inni
o umiejętność analizy pojęć oraz ustalania relacji między pojęciami (wina/umyślność)
o umiejętność stawiania pytań i udzielania na nie odpowiedzi
o umiejętność tworzenia definicji oraz identyfikacji błędó w w definicjach
o rozwiązywanie prostych i dobrze zdefiniowanych zadań jest przygotowaniem do zadań trudniejszych

 Tautologia – wyrażenie, któ re jest zawsze prawdziwe

 kontrtautologia – wyrażenie zawsze fałszywe
 Logika prawnicza - spory
o logika formalna (klasyczna, modalna, deontyczna, niemonotoniczna, podważalna) czy logika nieformalna
(racjonalność praktyczna)?
o podejście formalistyczne (pozytywizm prawniczy – rozum teoretyczny) czy podejście antyformalistyczne
(argumentacyjne – rozum praktyczny)?
o metodologia – ujęcie opisowe czy postulatywne (normatywne)?
o przedmiot logiki prawniczej: logika uzasadniania, logika heurezy, logika systemowa?
o logika prawnicza jako Nowa Retoryka (Charles Perelman)?
 w Polskiej kulturze prawnej: logika prawnicza = argumenty logiki prawniczej (reguły inferencyjne systemu – z
jednych norm jesteśmy w stanie wyprowadzić inne normy wprost nieokreślone) – w systemie prawa znajdują się
normy wprost określone i te któ re z nich wynikają
o a simili/per analogiam
o a contrario
o a fortiori => a minori ad maius oraz a maiori ad minus (nie ma charakteru uniwersalnego – w Belgii można
było kupić 2l alkoholu, ale to nie znaczy że można 0,5l tylko trzeba co najmniej 2, żeby robotnicy się nie
rozpijali)
o reguły instrumentalnego zakazu i nakazu (nie ma charakteru uniwersalnego)

WYKŁAD NR 2
 Arystoteles – Organon – narzędzie – twó rca logiki
o logika nazw (terminó w)
o logika jest nauką pomocniczą
o przykład wnioskowania sylogizmu kategorycznego w trybie Barbara (jest wykorzystywane w sylogizmie
prawniczym)
 MaP – Każdy człowiek jest śmiertelny (każde M jest P)
 Sa(afirmo-twierdzę)M – Każdy Sokrates jest człowiekiem (każde S jest A)
 SaP – Każdy Sokrates jest człowiekiem (Każde S jest P -> wniosek)
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC

o sylogizm kategoryczny i modalny wynika z odró żnienia ze zdań asertorycznych (asercji – mó wi, że jest tak a
tak – jutro jest piątek, w Krakowie pada śnieg) i modalnych (dotyczą konieczności (i niemożliwości) –
zdania apodyktyczne – Jan musi jechać do Katowic; albo możliwości (i niekonieczności) – zdania
problematyczne)
o Przykład podobnego wnioskowania z sylogizmu modalnego
 Każdy człowiek musi umrzeć = Konieczne, że każdy człowiek umrze
Sokrates jest człowiekiem
Sokrates musi umrzeć = Konieczne, że Sokrates umrze
zdania modalne to 1 i 3
 Sokrates może umrzeć (możliwość jednostronna – nie wyklucza konieczności)-------------------
 Sokrates może poślubić Ksantypę (możliwość dwustronna – możliwy jest stan przeciwny;
wyklucza konieczność)
o zdania modalne – zdania mó wiące o konieczności (apodyktyczne) i możliwości (problematyczne)
o zdanie asertoryczne – zdanie stwierdzające, że jest tak a tak, nie ma znaczenia czy jest prawdziwe, czy
fałszywe

o Arystoteles opisał najwyższe prawa myślenia – zasada tożsamości, sprzeczności i wyłączonego środka
o logika dwuwartościowa – zdania o dwó ch wartościach logicznych – prawdzie i fałszu (ale pojęcie wartości
logicznej dużo pó źniej), aczkolwiek zdania o przygodnej przyszłości bez wartości logicznej
o odró żnienie możliwości jednostronnej (niewykluczającej konieczności) i dwustronnej (wykluczającą
konieczność)
o teoria definicji klasycznej – definitio fit per genus (proximum) et differentiam specificam -> Arystoteles:
definicja składa się z rodzaju i różnic
np. Planeta jest to ciało niebieskie (rodzaj), któ re krąży wokó ł Słoń ca (ró żnica gatunkowa)
o zdanie w sensie logicznym – zdanie, któ remu przypisujemy wartość logiczną, czyli prawdę lub fałsz

NAJWYŻSZE PRAWA MYŚLENIA

 zasada tożsamości (ew. identyczności)
o pp
o „istniejące jest, a nieistniejące nie jest” – Parmenides
o „cokolwiek jest prawdziwe musi się zgadzać ze sobą samym pod każdym względem” – Arystoteles
o jeśli ten pisaczek istnieje to on jest, a jak się go usuwa z kamerki to go nie ma; tożsamość zapalniczki polega
na tym, że jak jest niebieska to znaczy, że jest niebieska i tak jest
 zasada sprzeczności – Arystoteles
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
o „niepodobna, ażeby coś zarazem było i nie było”
o uporządkował ją Jan Łukasiewicz; 3 interpretacje
 ontologiczna zasada sprzeczności – „To samo nie może zarazem przysługiwać i nie
przysługiwać temu samemu pod tym samym względem” – byt jest niesprzeczny – jakaś cecha
nie może zarazem przysługiwać i nie przysługiwać temu samemu – zapalniczka jak jest
niebieska to nie może nie być niebieska; Zosia nie może mieć 175cm i jednocześnie nie mieć 175cm
 logiczna zasada sprzeczności – „Zdania sprzeczne nie mogą być zarazem prawdziwe” ~ (p ^
~p) – Jan ma 2 siostry i nieprawda, że Jan ma 2 siostry
 psychologiczna zasada sprzeczności – niepodobna, aby ktokolwiek był jednocześnie
przekonany o tym samym, że jest i że nie jest” – nie można być jednocześnie przekonanym, że
zapalniczka istnieje i że nie istnieje
 zasada wyłączonego środka – LOGICZNIE
o p v ~p
o „Z dwóch zdań sprzecznych jedno musi być prawdziwe i nie mogą być obydwa fałszywe”
o „nie ma nic pośrodku między zdaniami wzajemnie sprzecznymi” – tertio non datur (w żargonie – trzeciej
możliwości nie ma) – dzisiaj jest poniedziałek i dzisiaj nie ma poniedziałku – każde z tych zdań nie może
być fałszywe i prawda nie może leżeć pośrodku
o „Każde twierdzenie jest prawdziwe lub fałszywe”
 inne zasady
o zasada dictum de omni et nullo – co jest prawdziwe dla wszystkich, jest prawdziwe dla
poszczególnych – Jeśli każdy człowiek jest śmiertelny, to Sokrates jest śmiertelny
o zasada racji dostatecznej (Leibniz) – postulat krytycyzmu – pytamy o uzasadnienie twierdzeń -
zawsze istnieje prawda pierwotniejsza – nie należy przypisywać zbyt dużej wartości argumentowi z
autorytetu – ważniejsze są merytoryczne przesłanki od linii orzeczniczej
o zasada podwójnego przeczenia (negacji) - podwójna negacja prowadzi do asercji
 spó r o implikację - Filon z Megary
o definicja implikacji: fałszywa tylko, gdy 1  0 czyli wtedy, gdy gubimy prawdę – gdy wniosek jest fałszywy
 Eubulides z Megary - antynomia kłamcy
o Pewien człowiek mó wi „Ja teraz kłamię”.
Kłamie czy mó wi prawdę? Jeżeli kłamie, to nie kłamie, czyli mó wi prawdę. Jeżeli mó wi prawdę, to kłamie.
„to zdanie jest fałszywe”
 Logika stoikó w
o twó rcy systemu logiki zdań (jeżeli…, to…) – inaczej niż Arystoteles, któ ry uprawiał logikę nazw
o dwie wartości logiczne: prawda i fałsz
o definicje negacji, koniunkcji, alternatywy rozłącznej
o system logiczny oparty na aksjomatach (niedowodliwcach)
 jeżeli pierwsze to drugie; ale pierwsze: więc drugie (modus ponendo ponens)
 jeżeli pierwsze to drugie, ale nie drugie: więc nie pierwsze (modus tollendo tollens)
o liczebniki zamiast zmiennych zdaniowych (p,q,r,s...)
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC

To ostatnio to zapis w formie sylogizmu hipotetycznego (od Stoikó w)

1 – Logika predykató w (odwró cone A – dla każdego…)

2 – zapis w logice deontycznej nadbudowanej na logice predykató w (O – nakaz albo obowiązek ) – jest obowiązany do Q

 Spory o terminologię
o Arystoteles określał swoje rozważania logiczne jako analitykę;
o stoicy jako dialektykę
o terminu logika używał Demokryt z Abdery
o I. Kant zaproponował definicję logiki formalnej
o spó r o uniwersalia – czy przedmiotom ogó lnym można przypisać
rzeczywiste istnienie

 Gottfried Wilhelm Leibniz

o wspó łtwó rca rachunku ró żniczkowego
o projekt uniwersalnego języka symbolicznego – characteristica universalis – niezależny od językó w
narodowych
o koncepcja rachunku calculus ratiocinator – myślenie informatyczne
o definicja identyczności (x i y są identyczne  (wtedy i tylko wtedy) gdy posiadają te same właściwości)
 2 przedmioty są identyczne, gdy mają takie same własności

 Kant
o termin „logika formalna” – dyscyplina badająca schematy rozumowań niezawodnych – transmisja
prawdy z przesłanek na wniosek
o zdania modalne: apodyktyczne (konieczność albo niemożliwość) i problematyczne (możliwość lub
niekonieczność- Jutro nie musi nie być ładnej pogody)
o zdania analityczne (ich wartość logiczną ustalamy w oparciu o wyrażenia – treść – gdyż orzekają coś,
co jest już zawarte w podmiocie – kawaler nie ma żony) i syntetyczne (ich wartość logiczną ustalamy
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
w oparciu o wiedzę pozajęzykową - orzecznik wychodzi ponad podmiot – Jan ma 2 siostry – z
podmiotu nie wynika, że ma siostry)
o zdania a priori (uznajemy je niezależnie od naszego doświadczenia – uzasadniamy intelektualnie) i
a posteriori (doświadczenie jest dla nich uzasadnieniem)

 August de Morgan
o prawa de Morgana = negacja koniunkcji i negacja alternatywy
o teoria relacji
o analiza błędó w logicznych

 Mill
o koncepcja indukcji eliminacyjnej – metodologia nauk
o teoria nazw – konotacja

 Gottlob Frege
o prekursor logiki symbolicznej
o uchodzi za twórcę logiki współczesnej – logika nauką aksjologiczną (6 aksjomatów)
o idea funkcji prawdziwościowej, czyli funkcji, któ rej dziedziną nie jest zbió r liczb (jak przy bytach
matematycznych), lecz dwa „byty abstrakcyjne” obecnie zwane wartościami logicznymi: prawda (V, 1) i
fałsz (F, 0)
o teoria nazw
o ewolucja notacji logicznej ->
o teoria znaczenia – intensja i ekstensja
– gwiazda wieczorna i gwiazda poranna –
odró żnienie dwó ch aspektó w
znaczeniowych języka – inne intensje, ale ta sama ekstensja - nazwy czasem mają znaczenie inne, ale to
ta sama rzecz (ten sam desygnat)

 szkoła lwowsko – warszawska

o założycielem Kazimierz Twardowski
o Alfred Tarski, Kazimierz Ajdukiewicz – kategorie syntaktyczne i logika pytań ; Tadeusz Kotarbiń ski; Jan
Łukasiewicz – logiki wielowartościowe + notacja beznawiasowa

 LOGIKA – nauka pomocnicza – analiza języka i czynności badawczych w celu ustaleniu reguł ich
skuteczności (np. niezawodnych schematów wnioskowania)
o działy – logika formalna, logiczna teoria języka (semiotyka logiczna); metodologia nauk

 Logika formalna – bada schematy rozumowań niezawodnych – takich, które nie gubią prawdy
o tradycyjna – sylogizm kategoryczny i hipotetyczny; kwadrat logiczny, przekształcenia zdań
kategorycznych (np. kontrapozycja zupełna)
o współczesna
 klasyczna – KRZ i KRPredykató w
 nieklasyczne: modalna, deontyczna, pytań, wielowartościowa, podważalna, rozmyta
 logika nieklasyczna jest wtedy, gdy spełnia się 1 warunek
o nie jest dwuwartościowa - więcej
o dotyczy czego innego niż zdania w sensie logicznym np. logika pytań i logika norm -
pytania nie mają wartości logicznej
o rezygnuje się z podstawowego prawa logiki klasycznej np. zasady sprzeczności nie
ma

 Semiotyka logiczna – ogólna teoria znaku i znaczenia

 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
o działy
 syntaksa (syntaktyka/gramatyka) najbardziej abstrakcyjna
 bada relacje między znakami na poziomie ich struktury
 reguły poprawnego budowania + przekształcania wyrażeń językowych
 wyrażenia zbudowane z naruszeniem reguł syntaktyki nie są uznawane za sensowne np.
zapisy w egzamin odbędziemy za pomocy USOS
 semantyka
 bada relacje między symbolem, jego znaczeniem (sensem) oraz jego odniesieniem
(przedmiotem, o którym symbol może być orzekany)
 pragmatyka
 obejmuje też problemy semantyczne i
syntaktyczne
 bada relacje między znakami, a tymi, którzy te
znaki nadają lub odbierają oraz
rzeczywistością
 tró jkąt komunikacyjny: nadawca, odbiorca,
rzeczywistość i tekst w środku 
 problematyka znaczenia
 teorie prawdy
 prawnicy: rola kontekstu
 funkcja performatywna
 definicje normy prawnej (koncepcje lingwistyczne)
o norma jako rozkaz suwerena + nawyk posłuchu
o norma jako wyrażenie (jednoznacznie) określające kto, w jakich okolicznościach powinien się zachowywać
o norma jako wypowiedź, któ rej znaczeniem jest wzó r powinnego zachowania
o norma jako wypowiedź, któ ra spełnia funkcję wpływającą wobec adresató w, nakłaniając ich do pewnego
zachowania
 1 – syntaktyczne definiowanie normy
 2 i 3 – sfera semantyczna
 4 – definicja w obszarze pragmatycznym (odniesienie do funkcji jaką norma pełni)

 metodologia nauk – nauka o metodach nauk: analiza czynności i rezultató w badawczych

o metodologia pragmatyczna (analiza czynności) i apragmatyczna (dotyczy rezultató w – co znaczy dane
słowo)
o metodologia ogó lna/ metodologie szczegó łowe
o rozumowania, definiowane, klasyfikowanie
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC

ELEMENTY SEMIOTYKI LOGICZNEJ (logicznej teorii języka)

 język to system znaków scharakteryzowany przez słownik, reguły gramatyczne (reguły tworzenia wyrażeń
i ich przekształcania) oraz semantyczne (znaczeniowe) – pozwalające na interpretację wyrażeń przez ich
odniesienie do rzeczywistości
 rodzaje języka: języki naturalne (polski, angielski) i sztuczne (KRZ)
 cechy języków naturalnych
o spontaniczność (powstanie i zmiana)
o wyrażenie definiowane ostensywnie – wskazywanie desygnató w
o uniwersalność – możemy mó wić językiem o nim samym (mó wić to czasownik)
o wyrażenie okazjonalne – to takie, któ re nie ma stałego desygnatu (np. dzisiaj, wczoraj, przedwczoraj;
zaimki osobowe) – nie ma ich w językach sztucznych
o zmienność znaczeń
o nadmiarowość – można na wiele sposobó w zapytać o coś
o intensjonalność – gdy bierzemy treść pod uwagę
 ekstensjonalność i prawdziwościowość dotyczy języków sztucznych – wystarczy wartość logiczna
 stopnie języka
o język przedmiotowy (język pierwszego stopnia) – odnosimy się do rzeczywistości pozajęzykowy
o metajęzyk (język drugiego stopnia) – język służący do opisu jakiegoś innego języka
o możliwość metajęzykó w wyższych stopni
o język prawny – język tekstó w prawny – język prawniczy jest metajęzykiem do tego (kiedyś się tak mó wiło)

ZDANIA W SENSIE LOGICZNYM

 posiadają wartość logiczną i mó wią, że jest tak a tak, a więc są asercją
 zdania w sensie logicznym to nie zdania w sensie gramatycznym
 problem wypowiedzi niezupełnych (sędziowie są skorumpowani – wypowiedź nieprecyzyjna bo może dotyczyć 1
sędziego) = potrzeba konkretyzacji lub kwantyfikacji („każdy” – duży kwantyfikator, „niektó rzy” – mały
kwantyfikator)
 zdania analityczne (orzecznik zawarty w podmiocie) i syntetyczne – rozszerzają naszą wiedzę
 zdania analitycznie fałszywe to zdania wewnętrznie kontradyktoryczne, czyli wewnętrznie sprzeczne (nie musi być
zawsze prawdziwe, może być fałszywe jak się człowiek pomyli albo nie zna języka)
 zdania aprioryczne – a priori (niezależne od doświadczenia, uzasadniamy intelektualnie 2+2=4) i
aposterioryczne – a posteriori (wynikają z doświadczenia)
 NIE MA ZDAŃ ANALITYCZNYCH APOSTERIORYCZNYCH
 na pewno są syntetycznie a posteriori, analityczne a priori
 Kant twierdził, że istnieją zdania syntetyczne a priori
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
WYBRANE POJĘCIA I TERMINY
 język: langue (system znakó w mający charakter konwencji) i parole (mowa – posługiwanie się langue) + analizy
synchroniczne (w określonym momencie) i diachroniczne (bierzemy ewolucję pod uwagę) - Ferdinand de Sausurre
o język prawniczy jako parole
 linguistic competence i linguistic performance + native speaker + struktura głęboka języka - Noam Chomsky
 semantyka referencjalna (wyjście poza język) czy niereferencjalna (pozostanie w granicach języka)?
(przykłady prawnicze – teorie interpretacji: klaryfikacyjne i derywacyjna)

PROBLEMY I POJĘCIE – KONCEPCJA WYKŁADNI DERYWACYJNEJ I KLARYFIKACYJNA

 derywacyjna: 1) ustalenie treści normy, 2) zastanowienie się czy stan faktyczny podpada pod nią
 klaryfikacyjna: 1) wzó r powinnego zachowania się rozumiemy na podstawie normy
 Dyrektywy sensu Ajdukiewicza – uznawanie zdań – dedukcyjne, empiryczne, aksjomatyczne  wtedy uznajemy
zdanie na podstawie tych dyrektyw
 Wró blewski – normatywne dyrektywy sensu/ semantyczne (NDSy)

ZAGADNIENIA PRAWDY
 klasyczna teoria prawdy (inne nazwy: korespondencyjna, zgodności): prawdziwość zdania polega na jego
zgodności z rzeczywistością Veritas est adaequatio rei et intellectus
o ale zarzuty sceptyczne: na czym owa „zgodność” ma polegać i jakie jest kryterium, pozwalające na ocenę czy
dana myśl (zdanie) jest zgodne z rzeczywistością
 Z jednej strony mamy zdanie, byt językowy, a z drugiej rzeczywistość, pojawia się problem
 Kiedy zwolennik klasycznej teorii prawdy złapie się na pytanie i zacznie wymyślać kryteria to
można pytać go dalej o uzasadnienie i tak bez koń ca można
 Stąd rozmaite kryterialne koncepcje prawdy
 prawdziwość zdania polega na spełnieniu przez zdanie (myśl) pewnych kryteriów = kryterialne koncepcje
prawdy
o teoria oczywistości – Myślę, więc jestem – jeśli coś jest oczywiste to jest prawdziwe; pochodzi od
Kartezjusza
o koherencyjna teoria prawdy – prawdziwe jest takie zdanie, któ re jest spó jne ze zdaniem, któ re wcześniej
było uznane za prawdziwe; nowe teorie oceniamy na podstawie spó jności z dotychczasową wiedzą
o pragmatyczna teoria prawdy – prawdziwe jest co jest użyteczne; może dotyczyć też norm np. nie kradnij
o teoria zgody powszechnej - prawdziwe jest to, na co wszyscy się zgadzają (eksperci z danej dziedziny)
o teoria konsensualna prawdy – proceduralna teoria sprawiedliwości, dyskurs, debata publiczna – ma być
wynikiem debaty publicznej
 semantyczna koncepcja prawdy Alfreda Tarskiego
o „Krakó w leży nad Wisłą” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy Krakó w leży nad Wisłą  „p” jest prawdą
wtedy i tylko wtedy, gdy p
o znika tu pojęcie zgodności w stosunku do klasycznej teorii prawdy
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
 semantyka referencjalna – taki pogląd, zgodnie z którym tłumaczymy znaczenie zdań poprzez odniesienie
do treści rzeczywistości pozajęzykowej
 semantyka niereferencjalna – pogląd, zgodnie z którym nie rozpatruje się relacji języka do pozajęzykowej
rzeczywistości, nie tłumaczymy w ten sposób zdań – pozostajemy w obrębie języka
 intensjonalność języka – wartość logiczna zależy od treści

 deskrypcjonizm – opis konwencji językowych zastanych w praktyce prawniczej; „powierzchniowa” struktura

języka
 rekonstrukcjonizm - rekonstrukcja praktyk językowych jako logicznie konstruowanych procedur; wydobycie
„głębokiej” struktury języka.

KATEGORIE SYNTAKTYCZNE
 definicja kontekstowa
 „dwa wyrażenia X i Y należą do tej samej kategorii syntaktycznej danego języka J = gdy po zastąpieniu X przez Y
(lub na odwró t) w dowolnym poprawnym syntaktycznie wyrażeniu języka J, wyrażenie to zachowuje swoja
poprawność”
o Małe dzieci/koty jeżeli (nie można tym zastąpić słowa dzieci) śpią długo/pomarańczowo aczkolwiek (nie
może zastąpić słowa pomarań czowo lub długo)
 kategorie podstawowe – nazwy (n) i zdania (z)
 kategorie funktorowe = funktory – zapis ułamkowy (z/n -> funktor zdaniotwórczy od jednej nazwy)
o funktory nazwotwó rcze – od jednej (piękny – funktor; dzień ), dwó ch (dom przy – f nazw. od 2 nazw;
drodze), trzech nazw
o funktory zdaniotwó rcze – od nazw 1-2
o funktory funktotwó rcze – (bardzo piękny dzień , głęboko śpi)
 reguły klasyfikacyjne języka – określają kryteria podporządkowania danego wyrażenia do określonej
kategorii syntaktycznej = czyli pozwalają ustalić do jakiej kategorii syntaktycznej dane wyrażenie/ wyraz
należy
o Ewa (n) bije (z/nn) Jana (n)
o Ewa (n) bije (z/nnn) Jana (n) pejczem (n)
 reguły konstrukcyjne języka – pozwalają na budowanie z wyrażeń prostszych syntaktycznie wyrazów bardzo
złożonych
o n z/n
o n z/nn n
o n z/nnn n n
o z (n z/nn n) z/zz z (n z/n)
o z/z z (n z/nn n)
 z/z – np. myślę że
 ZADANIA
o Padł (z/n) strzał (n) startera (n/n) i (z/zz) biegacze (n) ochoczo(z/nn/z/nn) rozpoczęli (z/nn) bardzo
(n/n/n/n) długi (n/n) bieg (n)
 na początku pomija się wyrazy, któ re dla poprawności nie są potrzebne – trzeba zostawić podmiot i
orzeczenie
o Zaprawdę, wyniki egzaminó w adekwatnie odzwierciedlają umiejętności studentó w prawa
z/z n n/n z/nn/z/nn z/nn n n/n n/n/n/n
 1 wyraz 1 kategoria; ale
o myślę, że z/z
o (Jan) myje się z/n
o nieprawda, że (z/z)
o (dom) przy drodze (n/n)

NAZWY
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
 definicja – wyraz lub wyrażenie jest NAZWĄ = nadaje się na podmiot lub orzecznik w zdaniu „X jest Y”
 przykłady: Jan, krzesło, piękne, duże drzewo, osoba nie lubiąca orzechó w, białe, małe
 desygnat nazwy – każdy przedmiot, o którym (w stosunku do którego) można nazwę orzec zgodnie z
prawdą językową
 nazwy to nie tylko rzeczowniki
 zakres nazwy to zbiór wszystkich desygnatów danej nazwy = zakres, denotacja, ekstensja
 model semantyczny – rola kontekstu – decyduje do jakich desygnatów my się odnosimy, gdy mówi o
zakresie nazwy
o przeszłość – teraźniejszość – przyszłość  np. gdy mó wimy o przeszłych i teraźniejszych przedmiotó w;
jeśli mó wimy o teraźniejszym to zakres będzie jednoelementowy, bo jest zawsze jeden prezydent
o możliwość – konieczność
o gdy jest wątpliwość to przyjmujemy, że desygnat jest przeszłość, teraźniejszy
 zbiory w sensie dystrybutywnym (zbiór elementów, które mają jakieś wspólne cechy – np. studenci prawa –
teraźniejsi i przeszli) i kolektywnym (całość składająca się z jakichś części – biblioteka i lasu)
 podziały nazw
o proste i złożone
 kot – stary kocur
 ulica – Zenon Nowak
 ewenement – zgniły kompromis
 kryterium rozróżnienia to ilość wyrazów: proste składają się z 1 wyrazu, złożone z 2 lub
więcej
 proste = jedność
o konkretne i abstrakcyjne
 kredens – burza
 młodzieniec – zemsta nietoperza
 chytry Jan – wyrok sądowy
 laptop – mądrość
 auto – „auto” (nazwa nazw – metajęzykowa)
 nazwy konkretne = nazwy przedmiotów, czyli rzeczy lub osób; również to co wyobrażamy
sobie jako rzecz lub osobę np. bóg olimpijski
 nazwy abstrakcyjne – definicja przez negację – każda nazwa, która nie jest nazwą konkretną,
czyli nie jest nazwą osobą lub nazwą rzeczy (mogą to być nazwy pewnych zjawisk, czynności,
bytów prawnych, zbiorów – np. studenci I roku prawa – desygnatem nie jest osoba, tylko
zbiór, tytułów, cech itp.)
o puste, jednostkowe i ogólne – podział na liczbę desygnatów
 Gargamel – Adam Mickiewicz – sosna
 wampir – najdłuższa rzeka świata - chomik
 żonaty kawaler – ciotka Matylda - sylogizm
 puste – nie mają desygnatów
 jednostkowe – dokładnie 1 desygnat
 ogólne – więcej niż 1 desygnat
o indywidualne, generalne, hybrydowe
 Katowice – gó rnik – mieszkaniec Sosnowca
 Beemka – auto – posiadacz BMW
 Alpy – śnieżyca – wuj Zenon
 generalne – coś znaczą i zazwyczaj coś oznaczają
 indywidualne – nic nie znaczy, ale zwykle coś oznacza – nie posiada znaczenia językowego –
nie ma jej w słowniku; znajomość języka nie wystarcza, żeby wskazać desygnat tej nazwy
 hybrydowe – powstaje z połączenia nazwy generalnej i indywidualnej
o ostre i nieostre
 żonaty kawaler – stary przyjaciel (czy osoba sprzed 5 lat jest starym przyjacielem?)
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
 prawnik – małe nieporozumienie
 najstarszy człowiek – duży dystans
 Jan Kowalski – wesoła ciotka Anna
 ostre – taka nazwa. który ma pusty brzeg
 każda nazwa pusta jest ostra
 każda nazwa indywidualna jest ostra
 nieostre - taka nazwa, która ma niepusty brzeg
 brzeg nazwy – zbiór takich przedmiotów, co do których użytkownik języka ma wątpliwości
językowe, czy może je nazwać tą nazwą czy nie
 pozytywny rdzeń nazwy – nie ma żadnych wątpliwości, że można je nazwać daną nazwą (np.
przyjaciel po 30 latach to stary przyjaciel)
 rodzaje nieostrości
 skalarna (jedna własność stopniowalna) – stary pies – młody pies
 wielokierunkowa (wiele własności stopniowalnych) – katastrofa
 wielostronna (pole semantyczne) – sprawca – wspó łsprawca – sprawca (kierowniczy –
podżegacz – pomocnik)
 struktura otwarta (open texture) = potencjalna nieostrość – pojazd

 spór o uniwersalia – dotyczy kwestii posiadania desygnatów przez nazwy abstrakcyjne np. sprawiedliwość
o skrajny realizm pojęciowy
 wywodzone z filozofii Platona
 sprawiedliwość, słuszność itd. realnie istnieją, samoistnie (w formie idei – dla platonisty realne są
idee)
o umiarkowany realizm pojęciowy
 od Arystotelesa
 sprawiedliwość, dobro, mądrość istnieje – ma desygnaty, bo istnieją sprawiedliwi ludzie,
sprawiedliwe wyroki, są byty, którym możemy przypisać daną cechę
o konceptualizm
 nazwy przedmiotów ogólnych posiadają desygnaty, ale desygnatami są pojęcia; pojęcie ma to
do siebie, że nie bytuje w świecie rzeczywistym, tylko bytuje jako idea, któ rą ludzie mają w
głowie – istnieje pojęcie sprawiedliwości w naszym umyśle (pojęcie – znaczenie pewnej nazwy)
o nominalizm
 dobro, sprawiedliwość, mądrość – to tylko słowa, im nic nie odpowiada, nie posiadają
desygnatu; istnieje tylko takie słowo

 konotacyjna teoria znaczenia – K. Ajdukiewicza

o treścią pełną nazwy N jest zbiór wszystkich cech przysługujących wspólnie wszystkim desygnatom
nazwy N (tzn. wszystkie desygnaty nazwy N mają wszystkie te cechy i tylko te desygnaty nazwy N
mają każdą z tych cech)  treścią pełną nazwy kwadrat jest wszystko to, co możemy o nim powiedzieć
o treść charakterystyczna nazwy N to jakikolwiek zbiór cech, taki, że wszystkie desygnaty nazwy N
mają wszystkie te cechy i tylko desygnaty nazwy N mają każdą z tych cech (zbió r takich cech, któ re
tylko kwadrat spełnia)
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
o treść językowa nazwy N to taka treść charakterystyczna, wedle której użytkownicy języka
rozpoznają desygnaty nazwy N
o konotacja – denotacja
o intensja – ekstensja
o znaczenie – zakres
o znaczenie – oznaczenie
o sinn - bedeutung
o po lewej wskazanie treści – po prawej zakres pojęcie
 synonimy np. dobrobyt – dostatek  wyrażenie ró wnoznaczne
 homonimy np. golf, granat  jakieś słowo ma kilka znaczeń , ale one ze sobą nie są powiązane
 polisemy np. okno, wyspa  wieloznaczność właściwa – 1 słowo ma kilka znaczeń , ale ze sobą powiązanych

Stosunki zakresowe
 stosunki między zakresami nazw
 problem klasy uniwersalnej = zbió r pełny (każdy przedmiot / desygnat do niego należy)
 w przypadku języka przedmiotowego: suma nazwy i jej negacji: student + nie-student
 stosunki zawierania się zakresów
o ró wnorzędność
o nadrzędność
o podrzędność
 stosunki krzyżowania się zakresów
o niezależność
o podprzeciwień stwo
 stosunki wykluczania się zakresów
o sprzeczność
o przeciwień stwo

wtedy, kiedy zakresy nazwy są identyczne; wzajemne zawieranie się zakresu

 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC

A – prawnik, B – adwokat; nazwa B jest podrzędna do nazwy A

przedmioty będące desygnatami nazwy A, wspó lne, tylko nazwy B, wszyscy, któ rzy nie są ani A ani B
A – poliglota; B – prawnik  nie zachodzi żadna relacja między nimi, są niezależne od siebie

wszystko jest albo A albo B, albo ró wnocześnie A i B

A – lekarz
B – nie – kardiolog
AB’ – lekarz + nie-nie-kariolog = lekarze kardiolodzy
AB = lekarze + nie – kardiolodzy
A’B = nie-lekarze i nie-kardiolodzy
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC

samochó d i nie-samochó d

Włoch i Francuz

LOGIKA PYTAŃ, czyli Logika erotetyczna

 twó rcą Kazimierz Ajdukiewicz „Analiza semantyczna zdania pytajnego”
 pojęcie pytania  zdanie, które składa się z trzech elementów
o partykuła pytająca „co”, „kto”
o zdanie w sensie logicznym „odkrył Amerykę”
o znak zapytania
 Uwagi
o Możliwość inwersji (zamiast Czy…? Tylko jej może zabraknąć)
o Ró żnica zakresowa między pojęciem pytania wg Ajdukiewicza a potocznym (pragmatycznym) rozumienie
pytań  pytania w sensie Ajdukiewicza nie zachodzą na pytania w sensie pragmatycznym
 Np. „Interesują mnie wycieczki do Tunezji”  pytanie w sensie pragmatycznym (pracownik biura
podró ży potraktuje to zdanie jako pytanie)
 pytania tylko w sensie Ajdukiewicza (ojciec pyta syna po powrocie z imprezy, któ ra godzina –
pytanie retoryczne)
 pojęcie schematu odpowiedzi – datum quastionis, niewiadomej i zakresu pytania
o zastępujemy partykułę zmienną
 Kto odkrył Amerykę? - X odkrył Amerykę
 Czy lubisz truskawki? – x lubię truskawki
o pytania otwarte nie mają schematu odpowiedzi „Co sądzisz o kampanii prezydenckiej”
o niewiadoma pytania – X – ta zmienna, która jest w schemacie odpowiedzi
o zbiór wszystkich X (wartości, któ re możemy tam postawić; minimum 2 wartości) to zakres pytania

 PODZIAŁY I CHARAKTERYSTYKA PYTAŃ

o rozstrzygnięcia i dopełnienia
 kryterium  jakiej partykuły używamy
 rozstrzygnięcia – partykuła „czy” albo inwersja  trzeba rozstrzygnąć „tak” lub „nie”
 dopełnienia – pozostałe partykuły (pytanie do uzupełnienia)
 pytania rozstrzygnięcia dwuczłonowe (2 możliwe odpowiedzi – tak lub nie – pozostają w
sprzeczności) i wieloczłonowe (co najmniej 3 możliwe odpowiedzi pozostające w przeciwień stwie
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
– Czy Wisła przepływa przez Kraków, Wrocław czy przez Poznań? – powinno być tak, że tylko 1 z
odpowiedzi jest poprawna)
o pytania otwarte i zamknięte
 kryterium  posiadanie schematu odpowiedzi
 jeśli kryterium schematu jest to jest to zdanie zamknięte
 jeśli kryterium schematu nie ma, to jest to otwarte
 UWAGA: każde pytanie rozstrzygnięcia jest zamknięte, a każde pytanie otwarte jest pytaniem
dopełnienia (do uzupełnienia)
o pytania proste i złożone
 kryterium  o ile informacji chodzi
 proste – chodzi nam o uzyskanie jednej informacji
 złożone – chcemy uzyskać więcej niż jedną informację (więcej niż jedna partykuła pytajna albo
złożona struktura treści pytania)
 Kto i kiedy odkrył Amerykę
 Czy na Marsie jest tlen albo azot?
o pytania właściwie i niewłaściwie postawione
 Czy przestał już Pan brać łapówki, panie sędzio? (wg Ajdukiewicza było to pytanie właściwie
postawione; pó źniej stwierdzono, że tutaj odpowiedź negatywna, może być dwuznaczna  dlatego
pytanie jest niewłaściwie postawione)
 Kto jest aktualnym królem Francji?
 Czy Wisła przepływa przez Kraków, przez Lublin, czy przez Warszawę? – 2 odpowiedzi
 Ajdukiewicz: pozytywne założenie pytania (przynajmniej 1 odpowiedź na pytanie jest
prawdziwa); negatywne założenie pytania (przynajmniej 1 odpowiedź jest fałszywa)
 pytanie jest niewłaściwie postawione, gdy któ reś z tych założeń jest błędne (zadajemy
pytanie, na które nie możemy udzielić prawdziwej lub fałszywej odpowiedzi)
 ALE – założenie pytania = twierdzenie, którego prawdziwość przyjmujemy, gdy stawiamy na
serio dane pytanie np. Francja ma kró la, sędzia brał łapó wki  prawdziwość założenia jest
konieczna, aby pytanie mogło być właściwie postawione
 pytanie niewłaściwie postawione to takie, któ rego założenie jest fałszywe

 pytania sugestywne
o nakierowywanie odpowiadającego na udzielenie określonej odpowiedzi
o przekazywanie pewnych nieznanych przez odpowiadającego informacji
o wpływanie na jego oceny lub stosunek do czegoś
o SUGESTIA może dotyczyć albo sądó w co do faktó w lub sądó w wartościujących
 pytania retoryczne (eroteza)
o erotema – wymaga jednoznacznej odpowiedzi – służy zdobyciu przewagi w sporze
o ajtiologia – zadawanie sobie samemu pytania
o aporia – retoryczne wyrażenie wątpliwości lub niepewności („Czy o taką Polskę walczyliśmy”)

PODZIAŁY ODPOWIEDZI
 prawdziwe i fałszywe
o zgodne z rzeczywistością i niezgodne
o szczere/nieszczere (korespondencyjna teoria prawdy)
o skrzyżowanie kryteria – otrzymujemy w ten sposó b 4 kategorie odpowiedzi
 właściwe i niewłaściwe
o odpowiedź właściwa (ścisła, bezpośrednia) – zdanie zbudowane wg schematu odpowiedzi, w
którym niewiadoma pytania X jest zastąpiona przez jakąś wartość, należącą do zakresu
niewiadomej pytania (tj. zbioru wszystkich X)
 Kto odkrył Amerykę? – zbiorem są ludzie
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
o odpowiedź niewłaściwa – każda odpowiedź o innej budowie lub w której zastąpiono niewiadomą
pytania X przez wartość nie należącą do zakresu niewiadomej pytania (nie wiem, a co cię to obchodzi,
tró jkąt ró wnoboczny odkrył Amerykę)
o nie ma nic wspó lnego z prawdziwością i fałszywością
 całkowite wprost, całkowite nie wprost i częściowe
o całkowita wprost = odpowiedź właściwa
o całkowita nie wprost = bezpośrednio z niej wynika odpowiedź właściwa (czyli całkowita wprost) – nie
podajemy wprost tej wartości, któ rą możemy podstawić pod niewiadomą, ale naprowadzamy (Autor tomika
o Panie Cogito otrzymał nagrodę Nobla. Czy lubisz truskawki? – Mam alergię na wszystkie owoce. Czy lubisz
zajęcia z wf? – Lubię ruch. Nie cierpię się pocić.)
o częściowa = pozwala wykluczyć niektóre odpowiedzi właściwe (ale nie jest odpowiedzią całkowitą nie
wprost)  nie ma odpowiedzi częściowej na pytania rozstrzygnięcia dwuczłonowe
 Kto odkrył Amerykę? – Nie był to Francuz.
 Komu nie powierzyłbyś pieniędzy? – Powierzyłbym pieniądze moim rodzicom.
 Czy lubisz zajęcia z wf? – nie ma odpowiedzi częściowej na pytania rozstrzygnięcia dwuczłonowe.
 odpowiedzi znoszące fałszywe (mylne, błędne) założenie pytania – na pytania niewłaściwe postawione, tylko
taki rodzaj odpowiedzi na nie jest poprawne
o Kto jest królem Francji? – Francja nie ma króla
o Czy przestał już Pan brać łapówki, panie sędzio? – Nigdy nie brałem łapówek

RELACJE
 relacja pozostawania w związku małżeń skim? – relacja bycia mężem; relacja bycia żoną
 relacja – związek lub zależność zachodzący pomiędzy przedmiotami – symbol R (xRy): przykłady: ró wieśnictwo,
pokrewień stwo, bycie starszym, bycie większym, stosunki zakresowe
 dziedzina – zbió r wszystkich przedmiotó w (poprzednikó w relacji), któ re pozostają w tej relacji z innymi
przedmiotami (tzw. następnikami relacji)
 przeciwdziedzina – zbió r wszystkich przedmiotó w (następnikó w relacji), do któ rych co najmniej jeden przedmiot
(poprzednik relacji) pozostaje w tej relacji
 pole relacji – suma dziedziny i przeciwdziedziny relacji np. bycie żoną = zbió r wszystkich osó b pozostających w
związkach małżeń skich, bycie ojcem= zbió r ojcó w i dzieci
 relacja bycia bratem – prince George pozostaje w relacji bycia bratem Charlotte, ale w drugą stronę nie da się zrobić
konwersu
 konwers relacji – relacja odwrotna – relacja, któ ra zachodzi między y a x; czyli konwersem relacji xRy jest relacja
yRx
 formalne własności relacji dwuczłonowych (zwrotność)
o czy ta relacja zachodzi między x i x?
o dla wszystkich x jest prawdą, że pozostaje w relacji do x
o relacja bycia ró wieśnikiem - czy Jarosław jest ró wieśnikiem siebie samego - TAK
o każda nazwa zakresowa charakteryzuje się zwrotnością – pozostaje w stosunku do siebie samej
o czy Kate może pozostawać w związku małżeń skim z sobą samą? – NIE
o czy Kornel może być własnym przodkiem? – NIE
o jeżeli Marek jest straszy od Zosi; to Marek może być starszy od siebie samego w danym momencie
czasowym? – NIE
o czy 3 może być mniejsze od samego siebie? – NIE
o wszystkie relacje związane z emocjami (niechęć) – może być zwrotna; ale nie musi tak być
o jeżeli coś się nigdy nie zdarzy to mamy przedrostek PRZECIW (nigdy) - PRZECIWZWROTNOŚĆ
o jeśli coś się może zdarzyć lub nie np. relacja darzenia szacunkiem – przedrostek NIE – NIEZWROTNA
o zwrotność – czy relacja zachodzi pomiędzy elementem danego zbioru a nim samym: relacje zwrotne
(ró wność w zbiorze liczb; wynikanie) niezwrotne (bronienie, szanowanie), przeciwzwrotne (bycie ojcem)
o relacja bycia ró wnym wzrostem – zwrotność
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
 symetryczność – czy relacja działa w 2 strony – czy można zamienić poprzednik z następnikiem
o relacja bycia krewnym – konwers jest identyczny, można przestawić poprzednik z następnikiem  relacja
jest symetryczna
o relacja bycia dziadkiem – przeciwsymetryczna; przeciwzwrotność
o relacja darzenia nienawiścią – niezwrotna (bo może, a nie musi darzyć siebie samego nienawiścią);
niesymetryczność
o wynikanie logiczne – zwrotna; niesymetryczne (bo skoro p wynika z p, to q może wynikać z p, ale nie
musi)
o relacja bycia bratem – niesymetryczna (bo brat z bratem może, a brat z siostrą już nie)
o symetryczność  czy relacja zachodząca pomiędzy elementami danego zbioru w jednym kierunku,
zachodzi też w kierunku przeciwnym: relacje symetryczne (pokrewień stwo, ró wnoważność,
przeciwień stwo, ró wność liczb, sprzeczność); niesymetryczne (bycie lubianym, emocje, wynikanie);
przeciwsymetryczne (bycie starszym; podrzędność, nadrzędność)
 niektó re elementy pola relacji mogą występować tylko w roli następnika lub poprzednika
o relacja bycia potomkiem – Jaś i Małgosia mogą być tylko poprzednikami
o relacja bycia właścicielem – pies bukiet nie może być w roli poprzednika (nie może być właścicielem, ale
przedmiotem własności – następnik)
 przechodniość
o x relacja y i y relacja z, to z x relacja z z – przechodnia relacja
o przechodniość (tranzytywność) – czy jeżeli dana relacja zachodzi w danym zbiorze pomiędzy x i y
oraz y i z, to zachodzi pomiędzy x i z: relacje przechodnie (bycie starszym), nieprzechodnie (bycie
znajomym sąsiadem), przeciwprzechodnie (bycie dziadkiem, ojcem)
o wynikanie jest zwrotne, niesymetryczne, przechodnie
o relacja bycia młodszą (starszą) – przechodniość
o relacja bycia potomkiem – przechodniość
o relacja bycia silniejszym/słabszym – przechodniość
o relacja bycia krewnym – babcia, dziadek i Ania – Babcia nie jest krewną dziadka (swojego męża) –
nieprzechodniość (bo jak są 3 pokolenia to by była przechodnia, ale jak są małżonkowie i dziecko to by nie
przeszła); przeciwzwrotna, symetryczna
 spójność
o relacja jest spó jna – spaja, czyli łączy 2 dowolne elementy
o relacja bycia wyższym – jedna z dwó ch wylosowanych figurek (ułożonych od najmniejszego do
najwyższego) będzie wyższa od drugiej
o relacja bycia większym – NIESPÓ JNA (zależy, jak się trafi sierotce Marysi spośró d wielu ró żnych figurek)
o relacja bycia mężem na zbiorze mieszkań có w w Polsce – relacja jedno - jednoznaczna
o relacja bycia mężem na zbiorze mieszkań có w Kairu (wielożeń stwo) – relacja jedno - wieloznaczna
o relacja bycia żoną w Kairze – relacja wielo - jednoznaczna
o relacja pozostawania w związku intymnym – relacja wielo – wieloznaczna
o spójność: czy relacja zachodzi (w jakim kierunku) pomiędzy dwoma dowolnymi elementami
jakiegoś zbioru: relacje spó jne (mniejszość w zbiorze liczb) albo niespó jne (część elementó w połączy, a
część nie); o przeciwspó jnych w zasadzie nie ma sensu mó wić
o relacja bycia ró wieśnikiem co do dnia dla sześcioraczkó w
 zwrotność (są swoimi własnymi ró wieśnikami)
 symetryczność
 przechodniość
 relacja równościowa – takie, które są zwrotne, symetryczne, przechodnie
 spó jna
o relacja bycia większym u matrioszek
 przeciwzwrotna
 przeciwsymetryczna
 przechodnia
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
 spó jna (bo są od najmniejszego do największego)
 relacja porządkująca – wszystkich można ustawić na swoim miejscu
 relacja równościowa – zwrotna, symetryczna i przechodnia (np. rówieśnictwo)
 relacja porządkująca
o słabo porządkująca: przeciwzwrotna, przeciwsymetryczna, przechodnia i niespójna (np. bycie
starszym w zbiorze, w którym są rówieśnicy)
o relacja silnie porządkująca: przeciwzwrotna, przeciwsymetryczna, przechodnia i spójna (np. bycie
starszym w zbiorze, w którym nie ma rówieśników)
ZADANIA
 scharakteryzuj relację bycia ró wieśnikiem na zbiorze mieszkań có w żaczka
o zwrotna
o symetryczna
o przechodnia
o niespó jna (można wylosować kogoś z 1 i 4 roku)
o nieporządkująca, bo nie jest przeciwzwrotna i przeciwsymetryczna
 relacja darzenia niechęcią na zbiorze rządu
o niezwrotna
o niesymetryczna
o nieprzechodnia
o niespó jna
o nieporządkująca
 relacja bycia starszym na zbiorze pań stwa Wałęsó w (6 osó b, ale nie ma bliźniąt)
o przeciwzwrotna
o przeciwsymetryczna
o przechodnia
o spó jna (bo nie ma bliźniąt)
o porządkuje silnie
 bycie najbliższym sąsiadem na zbiorze mieszkań có w Piń czowa
o przeciwzwrotna
o symetryczna
o nieprzechodnia
o niespó jna
o nie porządkuje
 relacja bycia bardziej zachłannym na zbiorze politykó w partii rządzącej
o przeciwzwrotna
o przeciwsymetryczna
o przechodnia
o niespó jna
o porządkuje słabo (bo są dublerzy)
 relacja bycia bratem w katolickiej rodzinie
o przeciwzwrotna
o niesymetryczna
o przechodnia
o niespó jna
o nie porządkuje
 relacja mniejszości na zbiorze liczb rzeczywistych
o przeciwzwrotna
o przeciwsymetryczna
o przechodnia
o niespó jna (bo mogą być ułamki)
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
o porządkująca słabo
 relacja większości na zbiorze liczb naturalnych
o przeciwzwrotna
o przeciwsymetryczna
o przechodnia
o spó jna
o porządkująca silnie
 relacja bycia ojcem - zbió r mieszkań có w Kurdwanó w
o przeciwzwrotna
o przeciwsymetryczna
o przeciwprzechodnia
o niespó jna
 relacja pokrewień stwa na zbiorze rodziny Adamsó w
o przeciwzwrotna
o symetryczna
o nieprzechodnia (mąż nie jest krewnym swojej żony``)
 relacja darzenia szacunkiem na zbiorze społeczności uniwersytetu
o niezwrotna
o niesymetryczna
o nieprzechodnia
o niespó jna
o nieporządkująca

Stosunki między zakresami nazwy

 niespó jna – wszystkie takie są
 nadrzędność (tak samo podrzędność)
o przeciwzwrotna
o przeciwsymetryczna
o przechodnia
o niespó jna
o słabo porządkująca
 ró wnoważność
o zwrotna
o symetryczna
o przechodnia
o niespó jna
o nieporządkująca
o relacja ró wnościowa
 niezależność
o przeciwzwrotna
o symetryczne
o nieprzechodnie
o niespó jna
o nieporządkująca
 podprzeciwień stwo
o przeciwzwrotna
o symetryczna
o nieprzechodnia
o niespó jna
o nieporządkująca
 przeciwień stwo
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
o przeciwzwrotna
o symetryczna
o nieprzechodnia
o niespó jna
o nieporządkująca
 sprzeczność
o przeciwzwrotna
o symetryczna
o PRZECIWprzechodnia
o niespó jna
o nieporządkująca
 wynikanie logiczne
o zwrotna
o niesymetryczna
o przechodnia
o niespó jna
 relacja przeciwsymetryczna i silnie porządkująca – nadrzędność
 nieprzechodnia i słabo porządkująca – przeciwień stwo
 mocno porządkujące i niespó jna – przeciwień stwo
 niesymetryczna i mocno porządkująca – przeciwień stwo
 słabo porządkująca i niespó jna – podrzędność
 słabo porządkująca i mocno porządkująca – przeciwień stwo

PODZIAŁ LOGICZNY – KLASYFIKACJE - TYPOLOGIE

 kręgowce dzielimy na gady, ssaki, płazy, ptaki, ryby – podział zakresu nazwy – podział logiczny
 kroimy żabę – podział fizyczny w praktyce
 rok dzieli się na miesiące, dni, godziny – partycja (wyodrębnienie części, ale w głowie)
 podział logiczny - proces myślowy polegający na dobraniu nazw podrzędnych do nazwy, której zakres
dzielimy; to w ten sposób, żeby zakresy tych nazw podrzędnych się wykluczały, a ich suma dawała zakres
nazwy dzielonej
 podział logiczny
o rozłączność
o zupełność (adekwatność)
o totum divisionis
o membra divisionis
o fundamentum divisionis – jedno ostre kryterium np. kobieta i mężczyzna (a nie kobieta i rolnicy)
o podziały naturalne i sztuczne – kwestia naturalności i sztuczności kryterium (sztuczne – mają jakąś jedną
wspó lną cechę np. tworzenie alfabetycznych list)
 podział dychotomiczny
o jeśli wszystkie zwierzęta podzielimy na desygnaty, które mają pewne cechy i te które jej nie mają
(słoń i nie-słoń)  dwuczłonowy
o dychotomiczny – musi mieć „nie” – zdania prawdziwe i nie-prawdziwe, ludzie wojskowi i niewojskowi
 podział logiczny wedle pewnej zasady
o cecha stanowiąca zasadę podziału
 klasyfikacja – wielostopniowy (skrzyżowany) podział logiczny
o podział na blondynó w i brunetó w – podział niedychotomiczny, niezupełny, nierozłączny
o zakres zdania w sensie logicznym
 kryterium prawdziwe i fałszywe
 proste i nie-proste
 prawdziwe proste, prawdziwe nie-proste, fałszywe proste, fałszywe nie-proste
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
o przykład z nazwą A
 pierwszy podział na AB i AB’
 drugi podział na ABC, ABC’, AB’C, AB’C’

 klasyfikacja
o pojęcia klasyfikujące (metal, najstarsza có rka)
o pojęcia poró wnawcze (cięższy, wyższy, starszy)
o pojęcia metryczne (temperatura, waga)
o pojęcia typologiczne

typologia – uporządkowanie oparte na podobień stwie do pewnego przedmiotu wzorcowego, zwanego „typem idealnym”,
„typem wzorcowym” albo „typem”
 nie musi być ani wyczerpująca i rozłączna
 podział ze względu na typ osobowości
 Max Weber – typy idealnej – instrument myślowy, pozwalający na opracowanie danych empirycznych w drodze ich
systematyzacji (uporządkowania)
o typy legitymizacji władzy pań stwowej
 typologie prawnicze
o systemy rządowe
o systemy prawne

PODZIAŁ LOGICZNY MUSI BYĆ ROZŁĄCZNY, ZUPEŁNY I POSIADAĆ JEDNO OSTRE KRYTERIUM

BONUSIK
 podział dychotomiczny i podział dwuczłonowy – stosunek zakresowy: PODRZĘDNOŚĆ
 podział zupełny i rozłączny – NIEZALEŻ NOŚĆ
 podział nierozłączny i podział logiczny – PRZECIWIEŃ STWO
 dychotomiczny i rozłączny – PODRZĘDNOŚĆ
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
 niezupełny i dychotomiczny – PRZECIWIEŃ STWO
 dwuczłonowy i logiczny – NIEZALEŻ NOŚĆ

ODSŁUCHAĆ WYKŁAD Z 9 MAJA

WYKŁAD „DEFINICJE”
 Czy można podać definicję definicji? – NIE
 podziały definicji
o wedle rodzajó w
o wedle stylizacji
o wedle budowy
o wedle funkcji (celó w)
 rodzaje definicji
o realne
o nominalne
o ostensywne (deiktyczne)
 definicja realna – polega na podaniu charakterystyki jakiegoś przedmiotu zazwyczaj poprzez podanie cech
istotnych, któ re przysługują desygnatom nazwy określającej ten przedmiot  przedmiotem zainteresowania jest
świat
o wychodzimy poza język i staramy się ustalić istotę rzeczy (zbió r cech przysługujących danemu
desygnatowi)
o definicje realne nie mają wartości prawdy lub fałszu
o pochodzi od Arystotelesa
o dzieło sztuki jest to niepowtarzalne połączenie pewnych elementów (linii, barw, ruchów dźwięków lub słów),
mające znaczenie i stanowiące wyraz uczuć uznawanych przez człowieka – autora
 definicje nominalne – polega na podaniu znaczenia wyrażenia (wyrazu) definiowanego, czyli informacji, jakie
wyrażenie jest ró wnoznaczne z definiowanym  intencja: zdefiniowanie słó w (a nie rzeczy)
o awers to tyle, co głó wna strona monety lub medalu
o solfeż to sztuka czytania nut głosem
o leukocyt to białe ciałko krwi
 definicje ostensywne – procedura definicyjna, któ ra polega na wskazaniu jakiegoś desygnatu nazwy definiowanej
i nazwaniu go tą nazwą  to jest myszka

 stylizacje definicji (ilość cudzysłowó w)

o w stylizacji przedmiotowej
 leukocyt to białe ciałko krwi
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
 mogą być i przedmiotowe i nominalne
o w stylizacji semantycznej
 „leukocyt” to białe ciałko krwi
 tylko nominalne
o w stylizacji słownikowej
 „leukocyt” to „białe ciałko krwi” – definiendum i definiens w cudzysłowie
 tylko nominalne
 kryterium rozró żnienia definicji nominalnych i realnych w praktyce  patrzymy na intencję, jeśli definiujemy
słowa to nominalna, a jeśli patrzymy na cechy to realna
 definicje metajęzykowe są tylko nominalne!!!
 definicja przedmiotowa może być realna lub nominalna, ale definicja realna musi być przedmiotowa (bez
cudzysłowów)
 relacja zakresowa między definicjami
o realna i słownikowa  przeciwień stwo
o realna i nominalna  przeciwień stwo (Ajdukiewicz dla prawnikó w: niezależność)

 definicje równościowa
o kwestia budowy, a nie treści
o definiendum + spółka definicyjna + definiens
o definiendum= człon definiowany
o spó łka definicyjna = zwrot wyrażający ró wnoważność lub identyczność: to, jest to, to samo co, oznacza, jest
identyczny z, znaczy tyle co, zawsze i tylko wtedy gdy
o definiens – człon definiujący
o WARUNEK ELIMINOWALNOŚCI/PRZEKŁADALNOŚCI – można zastąpić definiensem definiendum nie gubiąc
prawdy
o 2 rodzaje
 definicja wyraźna – w jej definiendum (człon definiowany) występuje wyłącznie wyraz lub
wyrażenie definiowane  tam jest tylko to co definiujemy
 klasyczne
o Arystoteles – definicja składa się z rodzaju i ró żnicy gatunkowej
o A jest B mające cechę C
o planeta to ciało niebieskie krążące wokó ł słoń ca
o kwadrat to prostokąt ró wnoboczny
o dom to budynek mieszkalny
 nieklasyczne – przez wyliczenie (enumeratywne,
zakresowe)
o wskazujemy nazwy podrzędne do nazwy definiowanej

 kontekstowa – w jej definiendum występuje wyraz lub wyrażenie definiowane w OTOCZENIU

INNYCH WYRAZÓW
 „jeżeli ktoś występuje przeciw czemuś to daje do zrozumienia, że się nie zgadza na to lub z
tym
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
 (pq)  ~(p^~q)

 definicje nierównościowe – każda definicja, która nie jest zbudowana z tych 3 części jak równościowa

o cząstkowe (częściowe)
 podają tylko niektóre kryteria zastosowania definiowanego terminu = termin definiowany
pozostaje nieostry
 budowa – zdania w formie okresów warunkowych podające warunki konieczne lub
wystarczające, kryteria pozytywne lub negatywne
 kryterium pozytywne – dla każdego X (x ma 25 lat lub więcej  x jest dorosły)
 kryterium negatywne – dla każdego x (x ma 15 lat lub mniej  x nie jest dorosły)

o definicje indukcyjne (rekurencyjne)

 2 części – warunek wyjściowy, który zalicza jakieś przedmioty do zakresu nazwy
definiowanej oraz warunek indukcyjny, który pośrednio wskazuje inne przedmioty (należące
do zakresu) poprzez wskazanie relacji w jakiej pozostają one przedmiotami wskazanymi w
warunku wyjściowych
 definicja liczby naturalnej  WW: 0 jest LN; WI jeśli x jest LN i y = x+1 to y jest LN

o definicje przez postulaty (aksjomatyczne)– składają się z dwóch lub więcej zdań zawierających
wyrażenie definiowane; zdania te uznaje się za prawdziwe i ich wspó łprawdziwość określa znaczenie
wyrażenia definiowanego  używa się wielokrotnie, dlatego my się domyślamy co to słowo oznacza

 definicje – podział wedle funkcji (celów) definicji

o sprawozdawcze (analityczne) – zmierzamy do wiernego odtworzenia znaczenia, jakie wyrażenie
definiowane ma w danym języku
 znajdują się w słowniku danego języka
 tylko definicje sprawozdawcze mogą być
 prawdziwe albo fałszywe
 adekwatne albo nieadekwatne tylko w definicjach ró wnościowych
o regulujące (analityczno-syntetyczne)
 nadajemy nowe znaczenie, ale dostosowane częściowo do znaczenia, jakie dane wyrażenie
ma już w języku
 ich celem jest wyeliminowanie nieostrości lub wieloznaczności występujących w języku naturalnym
 definicje regulujące nie mogą być ani prawdziwe, ani fałszywe, ani adekwatne, ani
nieadekwatne
o projektujące (syntetyczne)
 nadajemy nowe znaczenie, zupełnie nie krępując się dotychczasowym znaczeniem
definiowanych terminów ALBO wprowadzamy nowy termin (nową nazwę) do języka =
definiujemy neologizm

 BŁĘDY W DEFINIOWANIU
o fałszywość definicji - tylko definicji sprawozdawczych
o nieadekwatność definicji - tylko definicji sprawozdawczych ró wnościowych
o błąd idem per idem - wszystkie
o błąd ignotum per ignotum - wszystkie

 fałszywość definicji
o co to znaczy, że definicja sprawozdawcza jest fałszywa?
 definicja  definicja fałszywa
 odnosi się także do definicji nieprecyzyjnych np. tramwaj jest to pojazd szynowy
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
 definicja  zdanie w sensie logicznym  fałszywe zdanie w sensie logicznym

 nieadekwatność definicji (sprawozdawcza równościowa) – nie zachodzi równoważność między

definiendum a definiensem (jest nadrzędność, podrzędność lub niezależność)
o definicja za wąska „Nazwa to wyrażenie posiadające desygnaty” (nadrzędność między definiensem a
definiendo) – definiens za wąski
o definicja za szeroka „Tramwaj to pojazd szynowy” (podrzędność) – definiens za szeroki
o definiująca krzyżująca (zarazem za wąska i za szeroka) „Lekarz to pracownik szpitala” (niezależność
zakresowa)
 nieadekwatność a fałszywość definicji
o „Tramwaj to pojazd latający” – definicja fałszywa, nie podlega ocenie w kategoriach
adekwatności/nieadekwatności
o „Tramwaj to pojazd szynowy” – definicja nieadekwatna, nie należy jej oceniać w kategoriach prawdy i
fałszu (można, ale nie powinno się)

 błąd idem per idem (to samo przez to samo)

o błędne koło bezpośrednie (A=A): „Pielęgniarka to osoba, któ ra pielęgnuje chorych” – definiendo i
definienso zawierają ten sam wyraz
o błędne koło pośrednie (A=B, …B = A) „Logika to nauka o poprawnym myśleniu” + „Poprawne myślenie to
myślenie zgodne z logiką”
o błąd idem per idem a błąd circulus in definiendo (błędne koło bezpośrednie)

 błąd ignotum per ignotum

o nieznane przez nieznane – błąd subiektywny, dydaktyczny
o „superweniencja (relacja superweniencji) jest to relacja zachodzące między bytami emergentnymi a bytami,
któ re leżą u ich podstaw”
o niedostosowanie definicji do audytorium

 błąd przesunięcia kategorialnego

o Arystoteles – substancja, ilość, jakość, relacje, czas, miejsce, sytuacja, posiadanie, działanie i popęd
o to co istnieje, może być klasyfikowanie
o w definiensie jest określenie należące do innej kategorii ontologicznej
o „Miłość to piękna rzecz”
o „Norma to dyrektywa o charakterze stanowczym/decyzja/fakt społeczny”

 definicje legalne
o typowe środki techniki prawodawczej, gdy dane określenie jest wieloznaczne, nieostre, a jest pożądane
ograniczenie jego nieostrości
o definicje zakresowe, treściowe, słownikowe, zdefiniowane w języku przedmiotowym
o definicje legalne to definicje regulujące lub projektujące
o definicje legalne z reguły powinny być definicjami równościowymi, wyjątkowo mogą być cząstkowe
o definicje legalne powinny być dokonywane w pierwszym rzędzie w stylizacji semantycznej, potem
słownikowej, a na końcu mamy możliwość stylizacji przedmiotowej – przy czym intencją jest
sformułowanie legalnej definicji nominalnej zakresowej lub treściowej
 definicje legalne – normatywność
o bezpośrednia czy pośrednia
o definicja sprawozdawcza nie może być definicją legalną (nie dodaje niczego nowego)
 definicje legalne – identyfikacja
o definicje nawiasowe – w nawiasie na koń cu przepisu jest pewna nazwa w mianowniku
o definicje w „słowniczkach” – objaśnienie wyrażeń ustawowych np. rozdział XIV KK
 definicje legalne – interpretacja
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
o jeśli istnieje definicja legalna to używamy zwrotó w z niej pochodzących
 definicje w dogmatyce prawa
o definicje klasyczne, a zatem ró wnościowe
o ujmowane są przez autoró w jako definicje realne, spełniają jednak ró wnocześnie funkcje definicji
nominalnych
o ze względu na budowę mamy jednak także inne formy definicji, np. przez wyliczenie (nieklasyczne)
o Hart: pojęcia prawne nie powinny być definiowane klasycznie, bo open texture i defeasibility: należy
klaryfikować znaczenia poprzez badanie użycia wyrażeń i ustalać reguły ich poprawnego użycia
 definicje w teorii prawa

o
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC


 definicja legalna – definicja zawarta w tekście prawnym
o niezależność od klasyczności
 definicja nieró wnościowa i nieadekwatna definicja nie-regulująca = przeciwień stwo

 często się pojawia!!!

 łatwe 2 pkt, ale dają dopiero we wrześniu ze względó w humanitarnych ◆:"-

 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC

LOGIKA MODALNA I DEONTYCZNA

 zdania modalne – wyróżniają się od innych sposobem stwierdzania faktów (czyli stopniem
kategoryczności, z jaką zdania coś orzekają)
o asertoryczne – stwierdzenie istniejące pewnego stanu rzeczy
o apodyktyczne – stwierdzają konieczność albo niemożliwość pewnego stanu rzeczy
o problematyczne – stwierdzają możliwość albo niekonieczność pewnego stanu rzeczy
 możliwość dwustronna
o możliwość, że p implikuje, że także możliwe, że ~p
 jednostronna
o brak takiej implikacji (możliwość nie wyklucza konieczności)
 logika modalna przyjmuje jednostronne znaczenie możliwości
 stylizacje zdań modalnych
o de re
 Każdy człowiek musi umrzeć
 jan może zdać egzamin
o de dicto
 konieczne, że każdy człowiek umrze
 możliwe, że Jan zda egzamin
o przykłady
 nieprawda, że Jan musi skoń czyć studia
 nieprawda, że konieczne, że Jan skoń czy studia ~Kp  to nie zdanie modalne!!!
 Możliwe, że nieprawda, że Jan skoń czy studia M~p (bo z kwadratu wynika, że zdaniem sprzecznym
d ~Kp jest zdanie M~p)
 Zenon nie może zakochać się w Klaudii Nieprawda, że Zenon może zakochać się w Klaudii
 Nieprawda, że Zenon musi zakochać się w Klaudii = ~Kp (niepoprawne)
 Nieprawda, że Zenon może zakochać się w Klaudii = ~Mp (jest okej)
 Zenon musi nie zakochać się w Klaudii = K~p (jest okej)
 Zakazane, że Zenon zakocha się w Klaudii = Zp (jest okej, jeśli istnieje taki system
normatywny)
 interpretacji konieczności „konieczne, że p”
o interpretacja logiczna: p wynika logicznie ze zdań uznanych przez nas za prawdziwe
o interpretacja dynamiczna: fakt opisywany przez p jest nieuchronnie powodowany przez istniejące czynniki
o interpretacja aksjologiczna: stan rzeczy opisywany przez p jest oceniany dodatnio
o interpretacja tetyczna: czyn opisywany przez p nakazany jest przez normy jakiegoś systemu normatywnego
o interpretacja psychologiczna: jesteśmy przeświadczeni, że p
o UWAGA: logika modalna zajmuje się zdaniami o konieczności i możliwości w interpretacji logicznej i
dynamicznej
 kwadrat logiczny dla zdań kategorycznych


o „Z prawdziwości zdania …. wynika, że prawdziwe są zdania… oraz fałszywe są zdania…
o niektó re = przynajmniej niektó re
o może – może czasem oznaczać nakaz
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC


 Kp  p
 p  Mp

LOGIKA DEONTYCZNA
 zdania deontyczne – zdanie stwierdzające, że pewien czyn jest nakazany, zakazany lub dozwolony z uwagi
na normy pewnego systemu
o nakazane p – Np
o zakazane p - Zp
o dozwolone p – Dp


 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC

UZASADNIANIE TWIERDZEŃ
 wykazanie, że spełnione zostały warunki konieczne do uznania danego twierdzenia (zdania) za prawdziwe (ew.
słuszne, sprawiedliwe, zgodne z prawem)

 uzasadnienie bezpośrednie – nie odwołujemy się do innych sądów – spostrzeżenia, obserwacje,

eksperymenty naukowe, oczywistość, konwencja terminologiczna
o spostrzeżenia – zewnętrzne – introspekcyjne; zmysły
o obserwacja – spostrzeżenie rozmyślne – w jakimś celu (tym ró żni się od spostrzegania) np. Kopernik
o eksperyment naukowy – samemu się wpływa na jakieś zjawisko (w poprzednich typach obserwator jest
bierny; tutaj sam ingeruje)
o konwencja terminologiczna – koniak jest to ulubiony napó j mas pracujących, spijany ustami ich najlepszych
przedstawicieli – uwzględnienie semantyki
o oczywistość
o intuicje

 uzasadnienie pośrednie = rozumowanie – wnioskowanie, dowodzenia, sprawdzenie – są już jakieś zdania

uznane za prawdziwe i za ich pomocą się uzasadnia

typy uzasadniania pośredniego

wnioskowania
dowodzenia
sprawdzenie
o inne: wyjaśnianie, eksplikacja, rozumowania heurystyczne

 wnioskowanie – proces myślowy, w którym na podstawie uznania pewnych zdań za prawdziwe

(przesłanki), dochodzimy do uznania twierdzenia za prawdziwe lub wzmocnienia stopnia pewności
takiego uznania w stosunku do innego zdania (konkluzja=wniosek)
o wnioskowanie bezpośrednie – jedna przesłanka  wniosek np. kwadrat logiczny, kontrapozycja
zupełna
o wnioskowanie pośrednie – więcej niż jedna przesłanka  wniosek np. wnioskowanie z sylogizmu
o wnioskowanie entymematyczne – brakuje przesłanki  wniosek W wynika entymematycznie ze
zbioru przesłanek … za względu na przesłankę…

 wnioskowanie niezawodne = prawdziwość przesłanek gwarantuje prawdziwość wniosku – nie gubi prawny
o wnioskowanie dedukcyjne – między przesłankami a wnioskiem zachodzi stosunek wynikania logicznego
o wynikanie logiczne: wniosek W wynika logicznie z przesłanek p1^p2^… wtedy i tylko wtedy, gdy implikacja
p1^p2…  w jest prawdą logiczną, tzn. podstawieniem prawa logiki (tautologii)
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
o zdanie z2 wynika ze zdania z1 wtedy i tylko wtedy, gdy implikacja (?); jeżeli z1 to z2 jest zdaniem
prawdziwym, a prawdziwość tej implikacji opiera się na jakimś związku między tym, co głosi zdanie Z1, a
tym co głosi zdanie Z2
 nie musi być tautologia
 implikacja musi być prawdziwa
 cechy odró żniające wnioskowanie dedukcyjne od innych wnioskowań
 od wnioskowania redukcyjnego: ró żny kierunek (racja  następstwo: tu z następstwa
wnioskujemy o racji, czy ze skutku o przyczynie – widzę mokrą jezdnię  padał
deszcz)
 od wnioskowania indukcyjnego: ró żna jakość przesłanek i wnioskó w (ogó ł  szczegó ł)

 wnioskowanie zawodne = prawdziwość przesłanek NIE gwarantuje prawdziwości wniosku, lecz

jedynie go uprawdopodobnia
o indukcja enumeracyjna niezupełna
o indukcja eliminacyjna Milla
o wnioskowanie redukcyjne
o wnioskowanie abdukcyjne (hipotetyczne, wyjaśniające)
o wnioskowanie z analogii
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC


o identycznie jak zupełna z jednym wyjątkiem: nie ma przesłanki, ze nie istnieje już więcej a (w basenie są
jeszcze delfiny, a zbadano tylko 4 np.)

o
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC

o
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC

o
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC

o
 1) dedukcyjne 2) indukcyjne 3) redukcyjne


 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC

DOWODZENIE
 w dowodzeniu novum to przesłanki
 wykazanie prawdziwości zdania (jeszcze uznanego za prawdziwe) na podstawie odwołania do innych zdań (o
któ rych wiemy, że są prawdziwe)
 czyli: znajdowanie zdań stanowiących rację + wnioskowanie dedukcyjne
 dowodzenie wprost: np. dowó d na nieśmiertelność Sokratesa w sylogizmie trybu Barbara
 dowodzenie nie-wprost: np. metoda 0-1 skró cona

SPRAWDZANIE
 wykazanie prawdziwości zdania (jeszcze nie uznanego za prawdziwe) na podstawie jego logicznych
następstw
 weryfikacja (sprawdzanie pozytywne) = wszystkie konsekwencja (zastosowania) danego twierdzenia prawdziwe
 twierdzenie jest prawdziwe
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC

 falsyfikacja (sprawdzanie negatywne) = szukanie konsekwencji fałszywych i jak znajdziemy  teza sfalsyfikowana
 weryfikacja nigdy nie jest konkluzywna bo nie da się sprawdzić wszystkich konsekwencji

 WAŻ NE POD KĄTEM DEFINIOWANIA!!!!

o błąd materialny – błąd pozalogiczny = przesłanka fałszywa lub nieudowodniona; dotyczy też
wnioskowań zawodnych

o błąd formalny – (nie wynika) – dotyczy wnioskowań zawodnych – przyjmujemy, że wnioskujemy

niezawodnie, a w rzeczywistości przyjęto schemat zawodnego wnioskowania
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
o błąd pragmatyczny – inne wady wnioskowania
 błędne koło – przesłanka jest tożsama z wnioskiem: p  coś (twierdzenie pośrednie)  p
 błąd petitio principii – przyjęcie za prawdziwą przesłankę, któ ra jest nieuzasadniona (żądaj
podstawy)
 błąd ignoratio elenchi – nieznajomość tezy dowodzonej, prokurator przy zarzucie kradzieży
wykazuje, że oskarżony jest Romem – dowodzenie czegoś innego
 błąd nieuzasadnionej/pośpiesznej generalizacji – z przypadkó w szczegó łowych

o błąd fałszywej analogii = podobieństwo nieistotne lub pozorne – przyjmujemy cechę nieistotną we
wnioskowaniu np. blondyn to cywilista

PODZIAŁ NAUK

 aposterioryczne – oparte na doświadczeniu

WYKŁAD PRZEDEGZAMINACYJNY
 w charakterystyce definicji podajemy nazwę najbardziej precyzyjną NIE ró wnościowa, wyraźna, klasyczna; TYLKO
KLASYCZNA
 w stosunkach zakresowych w 99% nie ma sprzeczności, podprzeciwień stwa, ró wnoważności
 „nazwa niepusta” jest to wyraz lub wyrażenie, któ re posiada desygnaty
o definicja nominalna, bo chodzi o znaczenie słó w/bo zawiera cudzysłó w
o def. semantyczna, bo definiendum jest w cudzysłowie
o def klasyczna, bo podaje rodzaj i wyrażenie gatunkowe
o def. sprawozdawcza, bo jest zgodna z rzeczywistym znaczeniem
 badanie podziału zakresu nazwy odpowiedź na odpowiedzi niewłaściwe, odpowiedzi częściowe i odpowiedzi
pozostałe
o nierozłączny, bo odpowiedź częściowa
o zupełny
o jest 1 kryterium
 charakterystyka nazwy „Konstytucja Włoch”
o złożona, bo składa się z 2 wyrazó w
o abstrakcyjna
o ostra
o ogó lna
o hybrydowa
 czy definicja może być obarczona błędem przesunięcia kategorialnego  może
 Logika dla prawników, prof. Grabowski 21/22 ~AC
o definicja klasyczna – rodzaj i ró żnica gatunkowa
o miłość to piękna rzecz