You are on page 1of 76

1

‫مفهوم العلماء‬

‫لحديث‬
‫عليكم بالحبة السوداء‬

‫‪2‬‬
3
4
5
‫وا‬ ‫يق و ا عبد ووف عبإقووب ‪ ،‬املووع ع يفوورده ملووع ل حاملووع ع لهط ول هه‪،‬ووع ل و بع ه ووع‬
‫ييفر ل عحلابره مره ‪:‬‬ ‫شرح ل عبفعاين صفاه‬ ‫عبرفاهي افع هللا ل عبدا ه ذكره‬

‫مقو ووفا عب و و ا‬ ‫عحلمو ووف ز ماو ووبا عب رو ووا‬


‫هل و عإل يف ووان ه وون‬ ‫ووبا عب ووف ع‬ ‫خه وول عب ووفع‬
‫ريل عحل‪ ،‬عن بإ عئووف عبا وواأ ل اووفا عب اوواأ‬
‫ووب مووا‬ ‫‪ .‬عبصو و عبيفو ا ههو مرشووف عبما‬
‫فا ‪،‬اا ‪،‬اا مبووا ه املاووا‬ ‫ياإده شر ما يضره‬
‫فإووي عب رووا ع ووه ‪ { :‬وإذا‬ ‫يصووا عبووف ع ي كووا عبرووإا بوور عبا‪ ،‬عبيفووما‬

‫مووابحل عبح ع احل و عبيفو حع‬ ‫} مووبه ط عبدهووا ملرورع عبديفووا‬ ‫مرضت فهو شفو‬
‫ووااح عب ووع ع وورحد نه و عح‬ ‫مدوواا عب روور نب ووان عب قوور ؛ فإهنووا مرم و موون كووا عبرو ر‬
‫و عبفةووفو‬ ‫ماقووب م وريس ع ريف وقا نب ووان عإلملووا نملهووا عبرووإا‬ ‫عبقيفووا عهلاووفد‬
‫صاك ا ا ع أ ابيفاا‬ ‫اشف عبم بهرفع د احل ام‬ ‫عحلبيا حبيفا خناب عبره ‪،‬ا‬
‫حر عبر‪،‬طان ‪.‬‬ ‫حمصن عبملفعن ابد و من عبيف‬ ‫عبيفا أ‬
‫ملدف ‪:‬‬
‫ا ووف ح و َابأ ل وط طرها م ح وورأ ل ر ط وها مل‪ ،‬ووان فق ووع‬ ‫عبر وواب‬ ‫فه ووبه ع قاب و حمر و‬
‫عبدهما حلفيث خب عب ‪،‬ووا ‪:‬‬
‫ش هاأ ا ا عببعئغه‬ ‫حفع ا ا ع ر إه‬ ‫) ملإ عئف فقه‪ ،‬مثهها ‪،‬‬

‫‪6‬‬
‫احلوول عبقو ا ع ووه ح رهووا ملبعهووي م عملوون عبرفوواهي ملدو ن ا ذد ع و ا اووف ع رهو‬
‫هبع ع قاا‬
‫فأ ووأا ع و ‪ ،‬عب ووبد ملا ‪ ،‬ووع م ح ووب ه حر ووبد ن ي ر ووا هل ووا عبق و ا ل ه ووبه عب ووف ‪،‬ا‬
‫هه و عبرميف و اهل ووف‬ ‫حر فه ووا ملدووف عبهغ و‬ ‫ن يث ووت موون كر و‬ ‫هرض واو و ا‬
‫م ه فه عبإقب عحملراج‬ ‫فه عبغين ف ق ذعأ عبملرعج‬ ‫ع ملرداح هن عهل‬

‫‪7‬‬
‫عحووف هو صووإها هنووا شووإا‬ ‫ا ل عحل عبيف حع هفو حاحيث كهها مص ل مصو‬
‫ب اهووا‬ ‫موون كووا حع ع و أ هلووبع فهووي اهر وواا هووبع ع و ح مدروواب حووفيثاو عحووفعو‬
‫اهر اا مدفح ا عهتا من عبصحامل عب رعا مدراب هفو حاحيث هي كو عبرايل ‪:‬‬

‫و ووه يقو و ا ‪ :‬إن يف احلبةةة‬ ‫هريو وورو و ووع مسو ووع ا و و ا هللا ص ووه هللا هه‪،‬و ووع‬ ‫ه وون‬
‫السةةةو اء ءةةةفاء مةةةإ ةةةا اء إ السةةةام ) ا عه عب خ ووااد ‪ ) 5364‬ميف ووه‬
‫‪ : ) 5899‬ما مإ اء إ يف احلب السو اء منة‬ ‫ل بإظ يف‬ ‫‪) 5896‬‬
‫ءفاء إ السام )‬
‫ا عه عبايفائي ‪ ) 7579‬ملهإظ ‪ :‬عليكم باحلب السو اء فإن فيها ءفاء مةإ‬
‫) ل ‪ : ) 7578‬علةةيكم هةةحلب احلب ة‬ ‫ةةا اء إ السةةام االسةةام ا ةةو‬
‫السو اء ‪ ..‬ال )‬
‫ل ا عي بمحف ‪ ) 7626‬عبطابعين ل عب ا ‪ ) 5283‬عب ‪،‬هقي ل عب اب‬
‫‪ ) 752 / 1‬ااا ‪ :‬مسدت ا ا هللا صه هللا‬ ‫‪ ) 19351‬عملن ه ف عباب ل عبيفا‬
‫عليكم هحلب احلب السو اء فإن فيها ءفاء مإ‬ ‫ه يق ا بهر ‪،‬ب ‪:‬‬ ‫هه‪،‬ع‬
‫صحل ااحه عبد م محف شاكر ل‬ ‫ا ءيء أا اء إ السام ) يريف ملع ع أ‬

‫‪8‬‬
‫ف‪،‬ع ح ب‬ ‫ااا حمقق ع ع يفاف ‪ :‬ااحه صح‪،‬ل هه شرط عبر‪،‬خه‬ ‫حتق‪،‬ل ع يفاف‬
‫عضح ن عحل عبيف حع هي عبر ‪،‬ب ‪.‬‬

‫ا عه عب خ ووااد ‪ ) 5363‬ه وون خاب ووف مل وون وودف ا وواا خر ا ووا مدا ووا جباب و مل وون وور ‪.‬‬
‫هر‪،‬وول اوواا باووا ‪ :‬ههوو‪،‬‬ ‫فمر‪ ،‬ل عبطريل ‪ .‬فقفماا ع فيا ه مووريس ‪ .‬فدوواحه عملوون‬
‫داو ‪ .‬فا ووحق ها ا عاطر هووا ل إووع ملقطورعأ‬ ‫هببه عحل عبيف حع فخب ع ماها مخيفاو‬
‫زيت ل هبع ع ا ل هبع ع ا و ؛ فووإن هائرو حوفهنره هنووا مسدووت ا و ا هللا صووه‬
‫ه يقو ا ‪ :‬إن هحلب احلب السو اء ءفاء مإ ا اء إ أن يكون‬ ‫هللا هه‪،‬ع‬
‫السام ) اهت ‪ :‬ما عبيفاا ؟ ااا ‪ :‬ا و )‬

‫ير ع ن ي ن مر‪ ،‬هبع عببد صا بع عملوون هر‪،‬وول هووبع عب صووا عببكوواا ؛ فووان ع بكو ا‬
‫يارإع ملريل عبر ‪،‬ب عهو‬

‫ا عه عبطابعين ل عب ووب ‪ ) 491‬اوواا ‪ :‬هناووا ه ووف هللا ملوون محووف ملوون حا ووا هناووا وري ملوون‬
‫اوواا عباو‬ ‫هوون ووام ملوون شووري‬ ‫هوون ع طهو ملوون زايح هوون زايح ملوون ه او‬ ‫يو‬
‫ووه ‪ :‬يف احلب السو اء ءةفاء مةإ ةا اء إ السةام ) هو‬ ‫صه هللا هه‪،‬ع‬
‫حفيث افه مرصا ا ابع كهه هنقاأ‬

‫‪ ) 3448‬هن امل ملن ه ف هللا هن مل‪،‬ع ن ا ا هللا صه هللا هه‪،‬ع‬ ‫ا عه عملن ما‬
‫عليكم هحلب احلب السو اء فإن فيها ءفاء مإ ا اء إ‬ ‫ه ااا ‪:‬‬
‫السام )‬
‫خمرها ف‪،‬ع عهو‬ ‫هثمان ملن ه ف ع ه‬ ‫ااا ل عبب عئف ‪ :‬حفيث عملن همر حيفن‬
‫صححع عبد م عبب اين‬

‫‪9‬‬
‫ه يق ا‬ ‫‪ ) 22938‬ه ف هللا ملن ملريفو هن مل‪،‬ع هن عبا صه هللا هه‪،‬ع‬ ‫ا عه محف‬
‫‪ :‬ااا ‪ :‬الكمأة ااء العني اإن العجوة مةإ فا هة اةنة اإن هةحلب احلبة‬
‫ااء مةإ ةا اء‬ ‫السو اء ) ااا عملوون ملريووفو ‪ :‬يدووين عبرو ‪،‬ب عبووبد ي و ن ل ع هوول‬
‫‪ ) 22972‬هوون عملوون ملريووفو هوون مل‪،‬ووع ووع ‪ :‬كووان مووع‬ ‫ا عه مطو و ملوورا‬ ‫إ او )‬
‫ووه‬ ‫ه ل عهناه املده من صحاملع عبا صووه هللا هه‪،‬ووع‬ ‫ا ا هللا صه هللا هه‪،‬ع‬
‫ف‪،‬مووا مل‪،‬اووع ملووه عب د و‬ ‫ه خهإع ه س يارظر ووع فهمووا صووه هو‬ ‫يصهي ل ع قاا‬
‫‪ ،‬صووحاملع فثوواا ع شوواا بوو‪،‬ه مل‪،‬ووفه ن ع هيفو ع‬ ‫كأ ووع يريووف ن أيخووب شوو‪،‬ةا ا ع صوور‬
‫ف هيفو ع ‪ .‬فقوواا ‪ :‬رأيتمةةوح ةةني فمنةةال مةةإ تةةيم أهويةةال فيمةةا بي ة‬
‫أح أريد أن آخحل ءيئا ) ‪.‬‬ ‫ابني الكعب‬
‫اوواب ع ‪ :‬دو اي ا و ا هللا اوواا ‪:‬‬

‫)‬
‫ب دضوع‬ ‫هو ضوود‪،‬ا هبووبع عبهإووظ ؛ بضوودا حووف عبوور عو هو صوواح ملوون ح‪،‬ووان عبقرشووي‬
‫شو و عهف ه ووي بإ ووا عبر عيو و ع خرص وورو‬
‫) فاب مووأو ووا ف‪،‬هووا حووفيث صووح‪،‬ل‬
‫كبب عبد و كبب عحل عبيف حع ‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫ذع ظرأ ل اف هبع عحلفيث اهووت صووح‪،‬ل ههو شوورط عبروو‪،‬خه ب وون ا حووام امحووع‬
‫هللا يق ا كمووا ل "عبدهووا " ب بووفه ج‪2‬ص‪ : )232‬خطووأ زهووب مووع عمقا ووع هووبع هو صوواح‬
‫ملن ح‪،‬ان ب‪ ،‬ه عص و صاح ملن ح‪،‬ان ب‪ ،‬ابق د ه ش‪،‬خ مل يفاك زهب عص و‪.‬‬
‫عهو و ع ورعح ما ووع ل "هتووبي عبرهووبي " ل مرمج و صوواح ملوون ح‪ ،‬ووان ا هاووع زهووب مل وون‬
‫مدا يو فيفووماه عصووا ملوون ح‪،‬ووان فقوواا محووف ملوون حا ووا ع قهو ههو زهووب عمسووع‪ .‬اوواا ملو‬
‫حع ح ‪ )73/1‬جبهووا ف‪،‬ووع مدموور‪ .‬عه و ع ورعح اع ووع "شوورح ههووا عبرتمووبد " ج‪2‬ص‪)686‬‬
‫عصا ملن ح‪،‬ان صاح ملن ح‪،‬ان ‪، ،‬ه فإين مل ف‬ ‫ياظر ل يف‬ ‫بهحافظ عملن ا‬
‫هبع ‪ .‬ا ا يووت عحلووفيث عحلمووف ز ل "ميفوواف محووف " ‪ )351 / 5‬فقوواا امحووع هللا ‪ :‬هناووا‬
‫حممف ملن ه ‪،‬ف هناا صاح ملوون ح‪،‬ووان هوون عملوون ملريفو‪....‬فووبكره فودلهطو صووح مووا اابووع هو‬
‫عبم امحه هللا مدا‪ ،‬ن عببد ل عبيفاف ه صاح ملن ح‪،‬ان ه ضد‪،‬ا عحلمف ز عهو‬
‫ا عه عب بعا ‪ ) 4378‬هن ه ف هللا ملن ملريفو هن مل‪،‬ع اضي هللا هاع هن عبا صه هللا‬
‫)‬ ‫ه ااا ‪:‬‬ ‫هه‪،‬ع‬
‫ملريفو يق ا ‪ :‬مسدت عبا صه‬ ‫هاف محف ‪ ) 22999‬هن ه ف هللا ااا ‪ :‬مسدت‬
‫ه يق ا ‪:‬‬ ‫هللا هه‪،‬ع‬
‫) ه صح‪،‬ل حيفاع عبد م عب عحهي ل عبصح‪،‬ل ع يفاف ‪ ) 80 /1‬عفقع‬
‫ف‪،‬ع مصريل ن عحل عبيف حع هي‬ ‫ش‪،‬خاا عبد م عحل اد ل عبر ‪،‬ه صو ‪) 201 /‬‬
‫هي عبر ‪،‬ب ) من شرح عملن ملريفو كما ه عضل ل ا عي‬ ‫عبر ‪،‬ب عبظاهر ن ا بع ‪:‬‬
‫‪ ) 23906‬هن‬ ‫ش‪،‬‬ ‫ب ن اف ا أ ملر ا صرح هاف عملن‬ ‫محف عبيفاملق‬
‫ااا ‪:‬‬ ‫ه‬ ‫ه ف هللا ملن ملريفو هن مل‪،‬ع هن عبا صه هللا هه‪،‬ع‬
‫) ااب ع ‪ :‬اي ا ا هللا ما عبيفاا ؟ ااا ‪:‬‬
‫)‪.‬‬

‫فهتا مرف ه من حفيث ملريفو فأخرج ع يفرغإرد ل كرا عبط من ريل حيفاا‬ ‫ا‬
‫ه ‪:‬‬ ‫ملن مص هن ه ‪،‬ف هللا ملن ملريفو هن عبا صه هللا هه‪،‬ع‬

‫‪11‬‬
‫) عحلفيث ااا ‪ :‬ل بإظ ‪ :‬ا‪،‬ا ‪ :‬ما عحل عبيف حع ؟ ااا ‪:‬‬
‫) عهو‬
‫اهت ‪ :‬حيفاا ملن مص ضد‪،‬ا‬
‫ااا محف ‪ :‬مطر ح عحلفيث‬
‫ملري‬ ‫ااا عملن مده ‪ :‬ب‪،‬‬
‫ااا مل زاه ‪ :‬عهي عحلفيث ما ر عحلفيث‬
‫ملق د ي ر حفيثع‬ ‫ااا مل حام ‪ :‬به عحلفيث ب‪،‬‬
‫ابق د هافه‬ ‫ااا عب خااد ‪ :‬ب‪،‬‬
‫ااا عبايفائي ‪ :‬ضد‪،‬ا‪.‬‬
‫ااا عبفعااطين ‪ :‬مرت ك عحلفيث‬
‫ااا عملن ع ااك ‪ :‬عاا ملع‬
‫ااا عملن ع فيين ‪ :‬بيفت حفث هاع ملري‬
‫ااا عملن ح ان ‪:‬كان كثب ع طأ فاحش عب ه حىت خرج هن حف ع حر اج ملع‬
‫حع ح ه هنق ااا‬ ‫ااا عآل رد ‪ :‬ا‪،‬ا‬
‫ه مع ضدإع حيفن عحلفيث هو ‪،‬‬ ‫ااا عملن هفد ‪ :‬هام حفيثع عفرعحعأ جبرعئ‬
‫عبضدا ار ماع ‪ ،‬عبصفق‬
‫‪) 214 / 2‬‬ ‫ع ره من هتبي عبرهبي‬

‫‪12‬‬
‫عخرها ها عبده ع ابو ل حتفيف ما ه‪،‬و عحل و عبيفو حع ؛ بن عب ووب ا عبيفو حع كثووبو‬
‫امبووا ماااضووت صووإاأ‬ ‫بن عبهإظ اف يرح يرعح ملع جببه ؛ كريفووم‪ ،‬عبخضوور اب و ح‬
‫ملدووس عب ووا ل ملدووس صووإاهت ؛ فهووبع يصووإها ب و دس ع روواكا ذعك حيووبا ماهووا هلووبه‬
‫موون هاووا‬ ‫عبثوواين يقصووف هبووا شووي رخوور‬ ‫ن عب ا يقصف هبا شووي‬ ‫عبيف‬ ‫ع راكا‬
‫خ ص ا عا ها عبده ل حتفيفها ‪:‬‬ ‫رح مله يفي‬

‫عملوون مإهوول‬ ‫عبقاضووي ه‪،‬ووا‪،‬‬ ‫اروواحو‬ ‫موواه ‪ :‬عبرتمووبد‬ ‫ه و موور ‪،‬ل ع مه و ا‬


‫عمل وون عبق وو‪،‬‬ ‫عمل وون بو و ن‬ ‫عمل وون رخ ووان‬ ‫عمل وون ع و و زد‬ ‫عبق وور‬ ‫عبر ووها‬
‫ع موون ا ووا ملدووس‬ ‫هي عبق ا عب ح‪،‬ف عببد ارن نبإا عحلفيث‬ ‫ع اا د‬ ‫عببه‬
‫شوو‪،‬‬ ‫ه إيفع ووا و ل ذكووره هاووف عملوون‬ ‫من ك ا عبا صه هللا هه‪،‬ع‬ ‫عبر عو‬
‫ااا ‪:‬‬ ‫ه‬ ‫‪ ) 23906‬هن ه ف هللا ملن ملريفو هن مل‪،‬ع هن عبا صه هللا هه‪،‬ع‬
‫) ااب ع ‪ :‬اي ا ا هللا ما عبيفوواا ؟ اوواا‬
‫) ‪ .‬ن كا ت مه عببايحعأ اثملر‬ ‫‪:‬‬

‫‪13‬‬
‫ا ط ن ه عب م ن عب ح ييفم عب م ن عهلافد عهو‬ ‫ع در‬
‫؛ فابجبهو يريووف‬ ‫ب ن ب‪ ،‬كا من ااا ‪ :‬هنا عب م ن يريف ملع عب م ن ع دوور‬
‫من مسائع‬ ‫ملع عبر ‪،‬ب ؛ بن عب م ن هافه ع‬

‫ميف ووم‬ ‫ه ووي عب مو و ن عب و و ح‬ ‫عحل و و عبيفو و عح ‪ :‬ه ووي عبرو و ‪،‬ب ‪ -‬ل بغو و عبإ وورس‪-‬‬
‫عب م ن عهلافد عهو‬

‫عبر ‪،‬ب ) عب م ن عب ح ييفم عهلافد عهو‬

‫فائفو ل عع عب م ن ‪:‬‬
‫وامي ماووع‬‫اوواا عملوون عبرتكموواين ل ع درمووف ‪ : ) 33 / 2‬عب م و ن ماووع كرمووايني ماووع فاا و يوي ماووع شو ي‬
‫وامي عبا طو يوي ه و‬
‫و طووي ‪ .‬فاب رمووايني و ح عبهيو ن عبإاا و يوي صووإر عبه و ن ه و ا و موون عبرو ي‬
‫ورد مليفوورايني ‪ .‬عب رمووايني او موون عبإاا و يوي ‪ .‬عبإاا و يوي‬
‫ع و ح ل ووائر ع عضووع ‪ .‬موون ع م‪،‬ووع ملو ي‬
‫عبظَطإ ورو ما ووع‬ ‫يف و ا ع ر و‬‫ا و م وون جب ووبه ‪ .‬ذع مض ووا م ووع ع ه وول ال طط ور ايق ووع هه و ع وور عب َ‬
‫عبهَص ول‪ .‬عب م و ن عب رمووايني يدقووا عبط ‪،‬د و ع يفوورطهق موون ي‬
‫عبر مل و ‪ .‬ه و مف وع موون عب وريل عبغه‪،‬ظ و‬
‫جي يطإا ع دفو ‪ .‬ه صاح به ف ‪ .‬ذع عحرمهرع ع ر و مع زيت هر‪،‬ل اطووع كثوورو عحلوو‪،‬س ذع لطقوع‬
‫عبشوو‪،‬ا عبرو ‪،‬ه ملووع ‪ .‬ذع‬ ‫ل يطإا ل طحل لُتل حد ههو خووبه وإ فوا اطووع شووه و عبطووه‬ ‫ل ع يا‬
‫وا عملرهووع اطووع وو‪ ،‬ن عبهدووا ‪ .‬ه و ووااح به و يرايح جمر و هاض و بهطدوواا ‪ .‬عب يم و ن‬‫وي‬ ‫مضووا ا‬
‫عب ح عبر ‪،‬ع ُّ‬
‫ابر ‪،‬ب‪ .‬ملباه حف حرعفو موون عب مو ن عب يفوورايني‪ .‬شورع ملووباه ‪ :‬بهمغو‬ ‫عباب ي ه‬
‫وا و ي ن عب لإ و عق ‪ .‬ذع شوور ابر ورع عفوول ضوورا ذ عأ عبيفووم ا موون‬ ‫عب لق و با ‪ .‬ذع شوور ا و ي‬
‫عهلو يعا عبطهَو عبدااضو ل ع دووفو ‪ .‬ملو يفا عب مو ن عب رمووايني ‪ :‬ز ووع موون عب مو ن‪ .‬ا‪،‬ووا مل يفبووع ‪ :‬ز ووع‬
‫م وون عب و ورع اي‪ « .‬ز » ملو و يفا عب ُّمو و ن عب و و ح ‪ :‬عبمل وو‪،‬س‪ .‬عب مو و ن عحلهو و هو و عب ‪،‬يفو و ن عب مو و ن‬
‫رو ‪،‬ب فووإذع‬ ‫عبابد‪ :‬اف مقووفا ذكووره ووع عب و ح عحلو ي عبووبد يرو ع عب ُّ‬
‫ين‪ :‬ه عب رع اي‪ .‬عب م ن ي‬ ‫عبام ط ي‬
‫ض وا هه و عحل و‬
‫ورد ف وبعح ملووع عب و ح‪ .‬اووف يقوواا ي و‬
‫وابد‪ .‬ذع ا‪،‬ووا ملو ي‬
‫ا‪،‬ووا كم و ن و ح ‪ :‬ايووف ملووع عبو ي‬
‫واا‬
‫عبيف حع عبيت هي عبر ‪،‬ب‪ :‬كم ن اف ذكرأ عحلي عبيفو حع ل م ضوودها‪ « .‬ج » مثهووع‪ .‬هو حو ي‬
‫ايمل و ل عبثابث و ا‪،‬ووا ن حرعامووع ل عبثا ‪ ،‬و ‪ .‬ه و يقرووا عب و يف ح حيهطي وا يطوورح عب وريل ف‪،‬ووع مقط‪،‬ووع‬
‫وابد عبووبد‬
‫صا عب و ي‬
‫ي خب ماع خص و‬ ‫خبه ملقفا عحلا‬ ‫ن جبيفا عب ع مبائع صإاه كبب‬ ‫اس‬

‫‪14‬‬
‫ا هووف موون‬ ‫ر ط‪،‬ب افا حامهه ملررع باهش عهل يعا ‪ .‬عإلكثاا ماووع يصووإي عبهو ن كو و ط و‬
‫ير ع عب ي‬
‫خااج‪ » « .‬ملطباه مدر ‪ .‬كرمايني فاا يي و طو يوي‪ .‬و حه عب رمووايني عب و ح عبإاا و يوي‪ .‬هو‬
‫حاا ايمل ل عبثا ‪ ،‬ياإع من ع غو عبوواإخ مقطووب عب و ا هيفووره ‪ .‬عبرورمل ماووع حامهووان صووا‬ ‫ي‬
‫عهو‬
‫ه عبر ‪،‬ب هاف عب دس كما ن هاوواك‬ ‫اهت ‪ :‬هببع عباقا يرضل ن هااك كم ن ير ع عبر ‪،‬ب ب‪،‬‬
‫ن عبر و ‪،‬ب عب م و ن مإ‪ ،‬ووفين ماإ وورحين‬ ‫شو‬ ‫كم و ن ه و إيف ووع عبر و ‪،‬ب ها ووف عب و دس عآلخ وور‬
‫عبقووائ ل حووفيث ‪:‬‬ ‫ع و‬ ‫ب ن من ح‪،‬ث عبط عبا د ف يف‬ ‫مرك ه‬
‫ماهووا ن عبيفووا أ هو عب مو ن يرضوول‬ ‫عبدهما ل عبيفا أ ‪ ،‬مثا ‪ ،‬مبعه‬ ‫) عخر‬
‫ل حتفي ووف عبرو و ‪،‬ب عبيف ووا أ فق ووف ي و و ن عب مو و ن هو و‬ ‫ن عب مو و ن اا و و مر وورتك مل ووه ع و و‬
‫ب وون هووا‬ ‫عبيفا أ حيف مر ‪،‬ل عب دس اف ي ن عب م ن ه عبر ‪،‬ب حيف مر ‪،‬ل عبو دس‬
‫مي ن ن ي ن عبيفا أ ه عحل عبيف حع ما ه ا ع رماع عبيفاا ملع ؟ ‪:‬‬
‫ن كووان‬ ‫عبههو‬ ‫هو اهر وواا هووفا ا حه ل ع و‬ ‫‪ -‬فإن كان عبيفا أ ه عحل و عبيفو حع بوو‪،‬‬
‫هو عب مو ن حيفو مووبه عبو دس فهو مإ‪،‬ووف ووفعو اهر وواا عحل و عبيفو حع حمإووب بدمووا عبيفوواا هلووبع‬
‫ذكرأ مدها‬
‫‪ -‬ن كان عبيفا أ ه عب م ن عببد ه عبراملووا عبووبد يفوورخفمع ل عبطو خ فهو هظوو‪ ،‬ووفعو يضواو‬
‫بع ماا مردهل ابيفاا ل إ عب ات ؛ فابيفاا هو مهووه ميفووها حبيفو عب م‪،‬و عبقامله‪،‬و هو‬
‫هه‪،‬ووع فا رماهووع‬ ‫عب مو ن ووااح بهوورايح عبغووازعأ عبةوورو موون عبقو با‬ ‫ي ف ظ‪،‬إرع من عبقو با‬
‫مع عبيفاا حيقل مضامااو ظ‪،‬إ‪،‬او مهماو‬
‫‪ -‬ن كان عبيفا أ ه عبديفا ه ما مر ل يل حىت عبيفاه ‪ -‬مع مرحح جتاه عب م ن ‪ -‬فهووع مدهوول‬
‫ظ‪،‬إي ابيفاا يضاو ؛ بن عبديفا ن ع رمع مع عبيفوواا ل عبقو با ااموا مليفووح عبخو ط عبصووإرع ي‬
‫عبيف حع ي ماع ‪.‬‬
‫كا اصل هببه عب صإ هي ‪ :‬خه‪،‬ا من عبديفا ع ‪،‬ف مع عبيفاا عب م ن ‪ُ .‬تبج ا ا عبإووامر‬‫هه ٍ‬
‫نس من مبي‪،‬اها ابقه‪،‬ا من عحل عبيف حع عبيت دين هبا عبر ‪،‬ب هي ح و‬ ‫مرر هه عبريل‬
‫م وورا ع ووردماا هووبه عب صووإ بث هن و ايا ن كا ووت ر‪ ،‬رهووا مه‪،‬ا و ي رإ و مل‪ ،‬و ا عحووف ن‬ ‫عبابك و‬
‫كا ت ر‪ ،‬رها ميفهه ‪ ..‬هللا ع فل‬

‫‪15‬‬
‫) كووان هووبع اووف‬ ‫ل ا عي عبهه‬
‫رأ ن خيها ا هل عهو‬ ‫ش ا ههي ا ظهر يل ع يريف عب م ن كا ت هاحهت‬

‫مإيفب عحل عبيف حع ابر ‪،‬ب برهره عبر ‪،‬ب هافه ذ ذعك ما عآلن فابمر ابد‬
‫عحل و عبيفو حع شووهر هاووف هووا هووبع عبدصوور موون عبرو ‪،‬ب مل ثووب مإيفووبها ابرو ‪،‬ب هو‬
‫عبكثر عبشهر هي عب م ن عب ح يقاا بع يضا عب م ن عهلافد عهو‬
‫عبظاهر ن عبقائهه ن عحل عبيف حع هي عب م ن ههو فوريقه ‪ :‬فريوول يريووف هبوا‬
‫فريل يريف هبا جبب‬ ‫عب م ن ب ع ه شهر مسائها هافه‬ ‫عبر ‪،‬ب منا ييفرخفا ع‬
‫هووبع ظوواهر موون كو ا عبد مو عملوون عبقوو‪ ،‬فهو يوور ل هنووا عبرو ‪،‬ب يصوورح ن‬ ‫عبرو ‪،‬ب‬
‫عب م و ن عهلا ووفد م وون مسائه ووا مل‪،‬ام ووا عب و دس ه ووف عب م و ن ا و جب ووب‬ ‫عب م و ن عب و ح‬
‫عبر ‪،‬ب حا هه عبرإريل مل‪،‬اهما‬
‫هه‪،‬ع اووع ع و‬ ‫عب م ن عببد يدا‪،‬ع عب ثب ه إيفع عبر ‪،‬ب منا مدفحأ مساؤه‬
‫امبووا ووا موون اوور ن عب مو ن موون ضوومن عباو عا فر حووع‬ ‫ل اصفه‬ ‫ل بإظه ب‪،‬‬
‫ه يدين ملع عب م ن عببد يدا ع ه كما ه حاا عب ثب من عبقرع ع داصرين ب ر‬
‫هلبع ق ا ‪ :‬ب‪ ،‬كا من ذكر هنا عب م ن يايف بع ع يدين هبا عبر ‪،‬ب‬ ‫عبقفعما‬
‫ملا ملف من عبرم‪،،‬ب مله من يدا ن هبا عبر ‪،‬ب مله من يدا ن هبا ذب‬

‫قهووع هوون عحلوور عبدفيووف موون‬ ‫ه مبه عإلماا عحليفن عب صرد امحووع هللا مدووا‪ ،‬قهووع عحلوور هاووع‬
‫ها عبده‬
‫وواع عبوور س عبااجتو هوون‬ ‫اهت ‪ :‬ه شو ‪،‬ع حبو عبرشوواح ابدفيووف موون عبإ عئووف كدو ج هوورق عبايفووا‬
‫ذع حوون ه وون‬ ‫مع اه‪،‬ا موون عحلاووا‬ ‫يإ‪،‬ف بد ج عبرمل ذع خها ابقر إا‬ ‫عبر مل عباب حو‬
‫بع جبب ذب من عبإ عئف‬ ‫ابيففا ضع هه عبردر ماع عبريفااا‬

‫اوواا ‪ :‬عبدوور ميفووم عبخضوور و ح‬ ‫ح وواه عهلوور د هوون جبووبه هنووا عحل و ع ض ورع‬
‫ه ش ر عبضر عهو‬ ‫عب ح خضر‪ .‬عحل ع ضرع مثرو عب ط‬

‫‪16‬‬
‫ح عب ح خضر عهو‬ ‫عبدر ميفمي عبخضر‬ ‫عبر ‪،‬ب ابض هي عحل ع ضرع‬

‫و ن عبطووا‬ ‫مل ه ‪،‬ف عهلر د ل عبغري ه ) هنا مثرو عب ط ملض عب ووا ع حووفو‬ ‫ح‬
‫ع همه ع ش رها عبضر مل يفوور عبضوواح ع د مو و ن عبورع اهووت ‪ :‬عبو ط كثوبعو‬
‫مووا يا ووت ل عب و ح عبرووماب‪ ،‬ه و ح و خضوور يقوواا عحلم و أيكهووع هووا عب و ح كث وبعو‬
‫جيده ع ل عبارعص ييفرخر ن ماع عبفهن أيك باع عهو‬
‫هووبع عبقو ا قهووع عبقاضووي هوون ملدضووه ن عحل و عبيفو حع ب‪،‬يفووت عبرو ‪،‬ب ملووا هووي‬
‫قهع عبد‪،‬ين هن عب دس هنووا عبرو ‪،‬ب ن عبرو ‪،‬ب إيفووع هو‬ ‫عب ط هي عحل ع ضرع‬
‫ه ووبع مرو و ا يضو واو ؛ فاب ووبين ير حو و ن ن عحل و و عبيفو و حع ه ووي عحل و و‬ ‫عحل و و ع ضو ورع‬
‫ب و اهاووا ‪ :‬ن‬ ‫ع ض ورع هه و ايفوومه ‪ :‬ايف و يريووف هبووا عبر و ‪،‬ب ايف و يريووف هبووا عب و ط‬
‫عبر ‪،‬ب م و ن خضورع ل اححل مرهووا ا ميفو ح بوورح ملقو هل ‪ :‬ن عحل و ع ضورع مقوواا‬
‫عبصووح‪،‬ل مووا اابووع عبإووب ز راحد ‪: ) 92 / 1‬‬ ‫هبع ملد‪،‬ف فع هن عبر ‪،‬ب‬ ‫عحلم‬
‫عحل ع ضرع ‪ :‬عب ط عبيف حع ‪ :‬عبر ‪،‬ب عهو‬

‫عبيفو حع‬ ‫هووبع عبق و ا ا يرووع موون ملدووس ع داصورين يوور ل ذبو مده و و هنووا موون عحل و‬
‫هن ووا حتم ووا ف عئ ووفعو عكث وور م وون جببه ووا م وون عحل وواأ عبيف و حع ب وون مل ووف ميف وورافعو ا ووفمياو‬
‫ووفعو ب اهووا ب‪،‬يفووت ل‬ ‫برت ‪،‬حع مع مصفيقي هه ك ن ملووب ا عب صووا هلوا ف عئووف هظ‪،‬مو‬
‫عبر ‪،‬ب‬ ‫عب م ن فض و هن ك هنا ل ميفر‬ ‫ميفر‬

‫ااا عبإرع ‪ :‬هي ملبا عب قا عبابد عهو‬


‫عب قووا مدوور‬ ‫مووبك ا ل عب ثووب موون عب ر و‬ ‫مبرووه ا‬ ‫ه و مووبه بوو‪،‬‬
‫ماهووا جبيفووا عب ه و ملإاكهرووع ملدووف خهووا‬ ‫بووع ف عئووف كثووبو‬ ‫يقوواا بووع يض واو ‪ :‬عبإ ووا‬
‫مرك او مع عبديفا‬ ‫عببايحو ل عبقفاو عب ائ‪ ،‬نكا ملباه مإرحعو‬ ‫كهها شر مائها‬

‫‪17‬‬
‫ا‪،‬ووا ‪ :‬مووا كووان ل عبا وواأ بووع ع و ف عحووفه‬ ‫اوواا ملو هموور ‪ :‬ووت يا ووت ل عحلروو‪،‬ش‬
‫بع ح اب يفر عهو‬ ‫ح ابإرل ما ع‬

‫فيفأبت افعم هن ه ج ذبو فقوواا يل ‪ :‬أتخووب و ع حيواأ موون عحل و عبيفو حع – هووي‬
‫عبقرح عببد جيدا ل ع ب ‪ ..‬عهو‬
‫حاد ما ه عبقوورح عبووبد جيدووا ل ع ووب هووا هو شووي جبووب عبشوو‪،‬ا عبثما ‪،‬و‬
‫عبيفاملق ا ه عحف ماها‬

‫‪18‬‬
‫عبرع ل ل حمف حي ههمي عبقه‪،‬ا كثره هللا ‪ :‬هنا عبر ‪،‬ب هي ع ره او هافم حب عبابك‬
‫هي ‪:‬‬ ‫ا‬ ‫ميف‬ ‫منا ا حت ذب‬
‫ه فقف ا ملهإظ صريل هاف عملن‬ ‫ع ا ا عبا صه هللا هه‪،‬ع‬
‫ه‬ ‫‪ ) 23906‬هن ه ف هللا ملن ملريفو هن مل‪،‬ع هن عبا صه هللا هه‪،‬ع‬ ‫ش‪،‬‬
‫) ااب ع ‪ :‬اي ا ا هللا ما‬ ‫ااا ‪:‬‬
‫)‬ ‫عبيفاا ؟ ااا ‪:‬‬
‫فهتا مرف ه من حفيث ملريفو‬ ‫ااا عحلافظ عملن ح ر ل عبإرل ‪ : ) 144 / 10‬ا‬
‫فأخرج ع يفرغإرد ل كرا عبط من ريل حيفاا ملن مص هن ه ‪،‬ف هللا ملن ملريفو هن‬
‫) عحلفيث ااا‬ ‫ه ‪:‬‬ ‫عبا صه هللا هه‪،‬ع‬
‫)‬ ‫‪ :‬ل بإظ ‪ :‬ا‪،‬ا ‪ :‬ما عحل عبيف حع ؟ ااا ‪:‬‬
‫اهت ‪ :‬حيفاا ملن مص ضد‪،‬ا‬
‫ع شرح عب ثب من ا عو عحلفيث كأ هريرو ملريفو ه ف هللا عملن‬
‫هر‪،‬ل عببهرد‬ ‫إ‪،‬ان عملن‬ ‫ملريفو اراحو عببهرد‬
‫ع ا ا ع مه ا من ع رقفمه ع رأخرين هه‪،‬ع هما عبدام ع اص‬
‫من عب ا جببه‬

‫‪19‬‬
‫هنا كثر ماافع من ع رحا عب ط عب قا عب م ن ملبا عب صا‬
‫ملبا عب صا امبا ) إع من عب ق‪ ،‬ملدفها اف أتهنر ملدس ع داصرين مل دس عبفاع اأ‬
‫ح هلا ا ل هنا هي بدفو ماافدها بهنا مر ع عبر ‪،‬ب ل عبر ا ُتاماو هفع هنا كاب‬
‫اه‪ ،‬و فقا‬
‫ع عخر‪،‬اا ههما عبهغ‬

‫ااا ‪ : ) 371 / 1‬عحل‬ ‫عبيف حع ‪ :‬عبر ‪،‬ب عهو‬ ‫عحل ع ضرع ‪ :‬عب ط‬
‫عبيف حع ‪ :‬عبر ‪،‬ب عهو‬

‫ه جبب مهم ٍز هن حاط‪،‬إ ‪ :‬هبه عحلَ ل عب َ‬


‫يف حع ل ااا ‪:‬‬ ‫رط‬‫راط ل‪،‬ب من عبطبطا مل يف طر عب طي‬
‫عب طي‬
‫عبر ‪،‬ب ملض طي عبر ط‬
‫ه عهو‬ ‫س ييف ُّم ع ُّ‬
‫عبصا ااا ‪ :‬عب لإر ل‬ ‫ط‬ ‫ه فاا ُّي‬
‫هبه عب ا ملدس عبدهما مبا ي إي ب ن عحل عبيف حع هي عبر ‪،‬ب ذب‬ ‫اف‬
‫ح ن جببها ب هنا كثر ماافع‬ ‫ب ا حها ابا‬

‫‪ ،‬ما ا‪،‬ا ف‪،‬ها ‪ :‬هنا عبر ‪،‬ب ب هه ‪ :‬حفمها ‪ :‬ع ع بك ا ل عحلفيث ‪ .‬اث ‪،‬همووا ‪:‬‬
‫ع كثر ماافع من ع رحا ح عبضر ‪ .‬فرده ن ي ن ه ع رعح احلفيث عهو‬
‫عبيفو حع فهووي ضوومن عحل و عبيفو حع يراا هلووا‬ ‫ما او ا موون يقو ا ن كووا عحل و‬
‫عحل و‬ ‫عحلفيث مج‪،‬داو فه ا ا مر ح ؛ بن بإووظ عحلووفيث عحل و عبيفو حع ) بوو‪،‬‬
‫عبيف و حع ) زح ن عا ) بهردريووا فوو‪،‬إه ماووع ن ع قصووف ح و مردوواا هه‪،‬هووا يدرفهووا‬
‫هلبع اهاا ر إاو ووع حيوفهنه هوون ح و م و حو ملووه يفيووع د‬ ‫مب رح مساع عبهإظ‬ ‫ع خا‬
‫مدر ف هافه هي ل مراا هل‬

‫هبع ه عبص ع ع ره ا عبب ذكره ع مه ا عهو‬

‫‪20‬‬
‫عحلضووااعأ عبد واحعأ خترهووا‬ ‫عخوور‬ ‫مليف و‬ ‫هلووبه عحل و عبط‪ ،‬و ع ااك و مسووا كثووبو‬
‫ب ووين عارصوورأ ههو ذكوور مووا هو‬ ‫امبا هلا كثر مما ا يووت‬ ‫ع يفم‪،‬اأ من م ان آلخر‬
‫ها عبده اف ع رمع مدي حىت عآلن عبدفح عبرايل ‪:‬‬ ‫مف ن ل كر‬
‫‪ -‬عحل عبيف حع‬
‫‪ -‬ح عبابك‬
‫‪ -‬عبر ‪،‬ب‬
‫‪ -‬عب م ن عب ح‬
‫‪ -‬عب م ن عهلافد‬
‫‪ -‬كهو ي اوواا ل حتإو عبحو ذد ‪ : ) 198 / 6‬يقوواا بووع اهلافيو ‪ :‬كهو ي‬
‫عهو‬
‫‪) 601 / 8‬‬ ‫‪ -‬عبيف يفع ذكره عملن ‪،‬فو ل عحمل‬
‫‪ -‬عبقرح‬

‫‪21‬‬
‫و ن عبرحرا ‪،‬و ملدووفها زعد ‪ /‬اوواا‬ ‫ن عب ع كيفر عبا ن‬ ‫عبر ‪،‬ب ملض ع د م‬
‫ووع كيفوورها‬ ‫ح و ه‪،‬ووا‪ ،‬هوون ملوون عبهورع‬ ‫‪ :‬ا‪،‬ف ملدس مراخياا عبرووه ابإوورل‬ ‫عبقر‬
‫فأملفا عب ع اي فقاا ‪ :‬عبر‪،‬ا‪،‬ب عهو‬

‫ه و ملإوورل عبرووه كووبع ا‪،‬ووفه عبقاضووي‬ ‫ييفووم عهلاووفد‬ ‫عبر و ‪،‬ب ‪ :‬عب م و ن عب و ح‬
‫ااا ‪ :‬ه عبر‪،‬ا‪،‬ب اب يفر عهو‬ ‫ا‪،‬ا ‪ :‬ابإرل‬ ‫‪ :‬ابض‬ ‫ااا عبقر‬

‫اوواا عملوون عبهورع ‪:‬‬ ‫‪ :‬عبر ‪،‬ب ا‪،‬فه ملدووس مروواخياا ملإوورل عبرووه ع د مو‬ ‫ااا عبقر‬
‫ااا جببه ‪ :‬عبر ‪،‬ب ابض عهو‬ ‫عبر‪،‬ا‪،‬ب كبع مق ا عبدر‬

‫‪22‬‬
‫فائووفو ‪ :‬ا يووت ةووا عحلووافظ شوو‪،‬خ عإل و ا عب و يل عبدرعاووي مووا صووع ‪ :‬اوواا عملوون مصوور ‪ :‬مل‬
‫حووفيث‬ ‫ل ذكوور عحل و‬ ‫يصوول هوون ع صووطإ صووه هللا هه‪،‬ووع ووه شووي ف‪،‬مووا يوور‬
‫عحل عبيف حع عهو‬
‫ن ع ‪،‬ووبو عب صووإ‪ ،‬مل هنووا‬ ‫ي إووي هووبه عحل و هووبه ع اببو‬
‫ا ل ملدووس‬ ‫) فه‪،‬يفت من خص ص‪،‬اأ عبر ‪،‬ب ؛ فقف ا ذب ل ب ان عب قر‬
‫حاحيث عحل ام ملرر ‪ ،‬ن م ن ل عبايا ع إضه عبيت هي زملفو عبرملع عبثابث موون ايا‬
‫ب ن حفيث عحل عبيف حع ه صحها ملو‬ ‫ا ل عبيفاا عبيفا أ‬ ‫عبرهر عبقمرد‬
‫ش‬

‫‪23‬‬
‫ذه عبد م عملن ب ن ل ع اها عبوور د ل عبطو عبا و د ص‪ ) 172/‬عبد مو عملوون‬
‫عبق‪ ،‬ل عببعح ‪ ) 282 / 4‬عإلماا عببه ل عبط عبا د صو ‪ ) 36 /‬عملن وو‪،‬اا‬
‫وواب‪،‬ا س كمووا ل وامع مإوورحعأ عملوون عب ‪،‬طوواا ‪) 95 / 3‬‬ ‫ل عبقووا ن ‪) 677 / 1‬‬
‫ذك وور‬ ‫ل عبثابثو و‬ ‫عمل وون عبرتكم وواين ل ع درم ووف ‪ ) 343 / 1‬ن عبرو و ‪،‬ب ح وواا ايملو و‬
‫ص‪ ) 36/‬هن عب دس مل ييفمه هنا ‪ :‬ل عبثا ‪. ،‬‬ ‫عببه ل عبط‬
‫منووا عخرهإ و ع ل حا و ذب و‬ ‫ملووه هووا عبده و ل ك هنووا حووااو ايمليفو‬ ‫خو‬
‫وورها‬ ‫من خ ا ع مرووفعح عبا و د هلووا فووأظن حرعاهتووا ي‬ ‫ع مه ا هه ك هنا ل عبثابث‬
‫و‬ ‫اصف مله ع فرعط عبرإريا هبع جيدهها ل عبثابثو ؛ ب ووع كهمووا م ووطت عحلورعاو عب‪،‬‬
‫فقووف م ووف ع ط و او موون‬ ‫ل عبووف ع كووان كثوور ما واو هه و ع يفوورخفا موون هووبه عحل‪،‬ث‪ ،‬و‬
‫هلووبع‬ ‫ح‪،‬ث‪،‬وواأ خوور كابر ووا ز ل ع وورخفعا موون ح‪،‬ووث عب م‪ ،‬و موون ح‪،‬ووث ع ووفو‬
‫عبفع ل م ص‪،‬ا عبف ع ‪ ..‬هللا ع فل ‪.‬‬ ‫يا غي عبرها ن ل مرخ‪،‬‬

‫‪24‬‬
‫عحهو عبو دس‬ ‫)‬ ‫اف ش ا هه عب ثب ك ن عحل عبيف حع ‪:‬‬
‫م وون ووا ح ووا هق ووفو ه ووبع عإلش و اا‬ ‫ن ه ووبع جب ووب مدق و ا ع رماه ووع ل ه و ج عح ووف‬
‫ع و و ع هه‪ ،‬ووع مل يف ووا ع ق وواا اما ووا ل ه ووبع عبإص ووا م ووع عباو و عا عبرت وو‪،‬ل مل‪،‬اه ووا م ووع‬
‫ا مدووين‬ ‫و ا برووأب‪،‬ا هووبه عبر وواب هو‬ ‫يدراب هبع عبإصا ه من هو‬ ‫ع رف ا‬
‫ملدا و عن عب رووا فاق و ا ‪ :‬عهه و – ههماووا هللا ايك – ن عبدهمووا هه و فوورق ل مإه م‪ ،‬و‬
‫هبع عحلفيث ‪:‬‬

‫ه ووبع مد و ووب عبظو وواهر هنو و‬ ‫ي وور ن ن عبيفو وواا عبو ووبد و ا ا و و أ يو ورعح ملو ووع كو وواب عبح ع‬
‫يقصف ن ملع عبمرع‪ ،‬ع يفردص‪ ،‬ه مبه ع فل عب غفعحد‬

‫بع ع فل عب غفعحد نكاب عبح ع هفح مجه من ماافدها عهو‬

‫ههو عبرووم ا هو مووبه‬ ‫بوو‪،‬‬ ‫ير ن ن عبدم ا ل ا بع ‪ :‬كا ) حيما هه عبجبه‬


‫مل مل ر عملن عبدر‬

‫‪25‬‬
‫‪ ،‬ن ي ن ح ع ب ا حع من عحل عبيف حع مووع ذبو فووان‬ ‫عبديفا هاف عب ا ار‬
‫من عبمرع‪ ،‬ماب شر صوواح ع عبديفووا برووأذ ملووع ذع كووان ع ورعح ملق بووع ‪ { :‬ف‪،‬و طوع طشوإا‬

‫‪ ،‬عهو‬ ‫بهااس } عبكثر عبجبه فحما عحل عبيف حع هه ذب‬


‫ط‬

‫ير ن ن كا ) ل عحلفيث من عبدم ا عببد يرعح ملع ع صو ص د كووا موون عفوول عبووف ع‬
‫ه مبه ع طووا‬ ‫ملط ‪،‬درها ع اف عبيفاخا‬ ‫فرداا عبمرع‪ ،‬عب ااحو عبر‬ ‫‪،‬دره‬
‫جببه‬

‫عبيت‬ ‫جيرمع ل شي من عبا اأ مج‪،‬ع عبق‬ ‫ه من عبدم ا عببد يرعح ملع ع ص ص ب‪،‬‬
‫منووا اعح شووإا موون كووا حع حيووفث موون عبر مل و‬ ‫مقاملووا عبط ووائع كههووا ل مدا و عبح ي و‬
‫عهو‬ ‫عب هغ ؛ ب ع حاا ايمل‬
‫ههي عبقااد هه ك ا ع طا ل هناااي هبع عب را‬ ‫‪،‬أيت مدق ع‬

‫ااا جببه ‪ :‬كان يصا عبف ع حبيف مووا يروواهفه موون حوواا ع ووريس فهدووا ا بووع ل عحل و‬
‫) د موون‬ ‫عبيف حع عفل مر‪ ،‬من مبع ع ااح ف‪ ،‬ن مدىن ا بع‬
‫احل‪،‬ث‪ ،‬كثب شائع عهو‬ ‫عبرخص‪،‬‬ ‫عببد اع ف‪،‬ع عبق ا‬ ‫هبع ع ا‬

‫يوور ن ن عحلووفيث هوواا ههو ظوواهره شووريط ماو ع وورق عبرووفع د هبووا موون ح‪،‬ووث ع اإووب فقووف‬
‫موون ح‪،‬ووث عب صووا فرووااو ميفوورخفا مإوورحو او‬ ‫اووف ميفراروول اووف يووفهن هبووا‬ ‫مروور‬
‫مرك مع جببها هببين عبرر ه حافظ ع هه هم م‪ ،‬عحلفيث‬

‫‪26‬‬
‫هووبع عحلووفيث يووفا هم مووع ههو ع رإوواع احل و عبيفو حع ل كووا حع جبووب حع ع و أ كمووا‬
‫هر‪،‬وول ملرقطووب عحل و عبيفو حع اببيووت ل‬ ‫ن موور عملوون‬ ‫اوواا هه‪،‬ووع عبصو و عبيفو ا‬
‫ا ع ريس يفا ن ه بع ‪،‬ا عبرفع د هبا ل كا مر‪ ،‬؛ فقف ي و ن موون عبمورع‪،‬‬
‫ي و ن ماهووا مووا يصووهل خهطهووا مل و دس عبح ي و فوو‪،‬د‬ ‫مووا يصووهل بهمووريس شوورهبا يضووا‬
‫هللا عهه عهو‬ ‫ع رإاع هبا ماإرحو جمم ه مع جببها‬

‫) ملدم مووع يراووا ا ع رإوواع احل و عبيفو حع ل كووا حع جبووب ع و أ‬ ‫ا بع ‪:‬‬


‫عهو‬

‫حمووب ا ف‪،‬ووع ملووا‬ ‫حيرما اعحو عبدم ا ان ي ن شإا به ا ب ن ملررط مرك‪ ،‬ع مع عبغب‬
‫عز ع رثاا مد‪،‬اا ا ع عبدم ا فه مر مم ن عهو‬ ‫اعحو عبدم ا ؛ بن‬ ‫جت‬

‫ياإووع موون عحلووااو مووع جبووبه ب‪،‬يفوورع‬ ‫فابر و ‪،‬ب مفووع موون مج‪،‬ووع عبم ورع‪ ،‬عب ووااحو عبر و‬
‫هبع مثا مرك‪ ،‬عب ا بهبهإرعن ل ارص عب اف ا عهو‬ ‫ماإ‪،‬بها‬

‫ير ن عبرإص‪،‬ا ف‪،‬ها فهي هافه ‪:‬‬


‫‪ -‬مدوواا صووحا عبط ووائع عب ووااحو عبر و ابضووفي نن م و ن مإوورحو كمووا مإ‪،‬ووف ملاووا‬
‫‪،‬درها نن م ن مرك كما ه مبه عبإريل عبرعملع‬
‫مووا ع ن ييفوورخفمها جبووبه شووريط ن ي و ن‬ ‫‪ -‬هنووا مإ‪،‬ووف موون م عفوول م وبع ه‬
‫ف‪ ،‬ن ه عبووف ع عبصووا م و ن‬ ‫عبف ع عب ااح عبر‬ ‫ذب مل م‪ ،‬ييفبو ا‬
‫‪ ،‬ع يف هبع يضاو حعخا ل مبه‬ ‫هي كمحإب إليصاا عبف ع عب ااح عبر‬
‫عشوورت ع ف‪،‬هووا ن م و ن عب م‪ ،‬و‬ ‫عبإريوول عبرعملووع جبووب ن صووحا عبإريوول ع ووام‬
‫ييفبو ؛ بهنا ظ‪،‬إرها هاا كمحإب مرغا بغبها‬

‫‪27‬‬
‫‪ -‬كما ص ع يضواو ووع مووا ع موون هو ج عحلوواا احلوواا ا اصوو‪ ،‬هووبع موون مإوورحعأ‬
‫صحا هبع عبإريل‬
‫هبع ع به من بب هب عبا عا ه مبه عإلماا عبق‪ ،‬عملن عبق‪ ،‬امحووع هللا مدووا‪،‬‬
‫ا ووف مجد و ع مل و ن عبد و ج ي و ن ابض ووفي ه ووي عبط ‪،‬د و ابرحإ‪ ،‬ووب‬ ‫عإلم وواا عبق وور‬
‫‪،‬و‬ ‫عبدما إبضوواف عحملإوبعأ عبد‬ ‫هبع من مإرحعأ صحا هبع عبإريل‬ ‫ا اص‪،‬‬
‫من عبق عهف عبط ‪ ،‬ع داصرو اف حا ااها هناا مده صااه ع رك اأ عبدر ‪،‬‬

‫فمر كووا شووي } عد يق ووا‬


‫) مثووا ا بووع مدووا‪ { : ،‬ملو ل‬ ‫ا بووع‬
‫هووي مفد و موون مج‪،‬ووع عبم ورع‪ ،‬عب ووااحو مووفخا ل عبم ورع‪ ،‬عحلووااو‬ ‫ظووائره‬ ‫عبرووفمب‬
‫ب‪،‬ها مليفره ماإ‪،‬بها ذع خب ييفبها‬ ‫عبح ي عب ااحو عبر‬ ‫عب‪،‬امليف ابدر‪ ،‬فر صا ا‬
‫عهو‬

‫ميفر دف ماإد عحلاا ل مرع‪ ،‬حااو ا اص‪ ،‬عهو‬


‫ا ذكر عبدفيف من عب صإاأ ع رك يضاو‬

‫ي دووف ماإد و عحلوواا موون ح ع حووااو و عص ف‪،‬هووا ؛ ك و حم ذب و ل‬ ‫اوواا ملدضووه ‪:‬‬


‫ي و ن ح‪،‬ووامو‬ ‫ووه‬ ‫ح ي و كثووبو ف‪ ،‬و ن عبر و ‪،‬ب ماهووا ؛ بدم و ا ا بووع صووه هللا هه‪،‬ووع‬
‫مإرحعو ح‪،‬ام مرك او عهو‬

‫‪28‬‬
‫؛ بهنو مجدو ع مل و ن عبدو ج احل و عبيفو حع ي و ن‬ ‫عبورع ل هو مووبه عبإريوول ع ووام‬
‫‪ ،‬عبيت ف‪،‬ها هي ‪:‬‬ ‫عبد‬ ‫من هن هن رق م صه بهق‬

‫‪ -‬فاداا عحلاا اب ااح‬


‫‪ -‬عب ااح احلاا‬
‫ا ا‬ ‫‪ -‬داا عبر‬
‫‪ -‬ع ا ابر‬
‫اب ااح ع ا‬ ‫‪ -‬داا عحلاا عبر‬
‫‪ -‬داا عحلاا ع ا اب ااح عبر‬
‫احلاا ع ا‬ ‫‪ -‬داا عب ااح عبر‬
‫‪ -‬داا عب ااح ع ا احلاا عبر‬

‫ه ع رخفعا عحل عبيف حع مضا حمإب بف ع رخر ير عفل مع ع ع ر‪ ،‬و ع م عفوول‬


‫من د ح‪،‬ث‪ ،‬خر‬ ‫من ح‪،‬ث عبط ‪،‬د‬

‫‪29‬‬
‫حعخا عبف ع مر عفل مع ع عبفع اجبو هووفا عبر عفوول‬ ‫حا‬ ‫عبد ج ا اص‪ ،‬مدااه‬
‫اووف‬ ‫من ح‪،‬ث‪ ،‬خر ك ح مر‪ ،‬ي ن ع عباب حو ه ع ملد ج دووع ااح يضواو‬
‫حيصا عبر عفوول ب ون ااهووفماا ووع بوو‪ ،‬كووا حوواا يدوواا مج‪،‬ووع عبمورع‪ ،‬عب ووااحو ه ووبع ل‬
‫ائر عبط ائع ب ن هافما حيصا عبر عفل ع اص‪ ،‬يبحعح عبف ع ا و ‪.‬‬
‫وور هوون‬ ‫من مثه ذب اص عبدر ‪،‬ه عببين ع ر هت ع فيا فأص‪ ،‬ع مبر‪ ،‬ع ريفووقا‬
‫ل‬ ‫هبع ع ر‪ ،‬هن هن هرع‪ ،‬خطبو هي ‪ :‬ع رإاخ ملط هن مغب بو عهن هوبعا ملووفعهن‬
‫ههو عبط ‪،‬دو يصوواا هووبع ع وور‪ ،‬ووع موون عبمورع‪ ،‬عب ووااحو اووف اشووفه عباو صووه هللا‬
‫ه بهرفع د نب ان مل عا ع ملا مده ا ن عبها ‪،‬درع ااح ا‪،‬ا ن با عبهقاح‬ ‫هه‪،‬ع‬
‫ب و اعح‬ ‫ووه مل يوورح هاووا ه و ج عب ووااح احلوواا‬ ‫ن عبا و صووه هللا هه‪،‬ووع‬ ‫ف‪،‬ووع ح ورعاو‬
‫ووان ملدووف‬ ‫و حووابره‬ ‫ذب بفهل هه ه ج حاا ار مراا و من عببها هب اجب‬
‫و حو ل مراووا هل‬ ‫ن هااك خاص‪ ،‬ل با ع ملا جبووب م و حو ل عبح يو ع‬ ‫ففا ذب‬
‫اصوو‪ ،‬ل ب ووان ع ملووا‬ ‫منووا اووع ذبو‬ ‫فرإاه هللا مدا‪ ،‬اام ع هه حيفن مووا ي و ن‬
‫‪-‬‬ ‫بد ج مر‪ ،‬ع ريفقا مل‪،‬اما ب هط‪،‬ااه با رخر برمبووا زعح ضووراه امبووا هه هو‬
‫يفوورثين ب ووان عب قوور حووىت موور حاع و حووفيث ‪:‬‬
‫ووع‬ ‫) ‪ -‬حا ههو‬
‫يصوول ع و ق ه و ج عحلوواا ملضووفه عب ووااح ملضووفه كمووا يصوول ع و ق ه و ج عحلوواا مبثهووع‬
‫عبضووفي‬ ‫او ا اص‪،‬‬ ‫عب ااح مبثهع ن عبدابو مد ح ابو عبط ‪ ،‬فرااو يداا ابضفي‬
‫هي عبصا مع مرعهاو عبقاهفو عبيفاملق‬

‫ووع هووي عبح يو ع اب و عبوويت ف‪،‬هووا و ق مدرووفا‬ ‫ا كا ت عبح ي عحملروواج ب‪،‬هووا ل ه‬


‫حاعا حبيف عحلا و هووبه عبمو ا م و حو ل ملو عا عإلملووا ب اهنووا مووره عباو صووه‬
‫حاعاع مهط‪،‬إ ووا مإر‪،‬حو ووا‬ ‫مه‪،،‬او ووا‬ ‫ووه ملرو وورهبا ف ووإن ل بو ووا عبهق وواح و و‬ ‫هللا هه‪ ،‬ووع‬
‫عباحو عن عإلذخوور جبووب‬ ‫بهيففح ذ كان كثوور اه‪،‬هووا عبروو‪،‬ل عبق‪،‬صو ا عب وامل‬
‫ريفقا ‪.‬‬ ‫ذب من عبح ي عباافد ب‬

‫‪30‬‬
‫كثرها هن عبيففح‬ ‫مع مرااك‬ ‫مع رف ل عب ف خاص‬ ‫هبع ع ر‪ ،‬ي ن‬
‫ف‪،‬ها با عبهقاح عبدرمل‪ ،‬مفع من عبيففح ا ف‪،‬ع من عبرإر‪،‬ل ع اافع ع بك او‪.‬‬
‫وواع عب ووف فيفوواح ع وبعج‪ .‬اوواا عإل ورعئ‪،‬هي ‪ :‬بووا‬ ‫اوواا عب ورعز ‪ :‬بووا عبهقوواح يرووإي‬
‫اهها جببع ‪ .‬فهبب صاا ا عها هه مهط‪،‬ووا‬ ‫كثرها مائ‪ ،‬حفو‬ ‫عبهقاح اق عبب ان‬
‫و ق عب و طن مإروو‪،‬ل عبيفووفح يووفا هه و ذب و مه حرووع عب‪،‬يفووبو عبوويت ف‪،‬ووع‬ ‫عبإض و ا‬
‫مإر وو‪،‬ل‬ ‫عبب ووان ملرطريو و عب ووف‬ ‫إلفو ورعط حو ورعاو ح‪ ،‬ع ‪،‬و و ابط ووع ب ووبب ص وواا خو و‬
‫ووفحها حته‪ ،‬ووا صو و مل عبطح وواا ذع ك ووان ح ووفيثا عباإ ووع م وون ع ريف ووقا خاصو و ذع‬
‫ع ووردما حلرعامووع عبوويت خيوورج هبووا موون عبضوورع مووع مل و ا عبإصوو‪،‬ا ه و حوواا كمووا خيوورج موون‬
‫اووع عب و طن فووإن مدووبا‬ ‫عحل‪ ،‬و عن فووإن ذب و ممووا يبيووف ل مه حرووع مقط‪،‬دووع عبإض و ا‬
‫ن يطهل ملف ع ميفها عهو‬ ‫اع عب طن‬ ‫ع فعاه‬

‫يهرإ ووت ‪ ،‬م ووا يق وواا ‪ :‬م وون ن ‪،‬دو و عبه ووا مض وواحو بدو و ج‬ ‫ا وواا ص وواح عبق ووا ن ‪:‬‬
‫مووا ف‪،‬ووع موون‬ ‫ملرفوول‬ ‫ع ريفقا ‪ .‬ااا ‪ :‬عهه ن با عبا ق ح ع مفووع ووا ف‪،‬ووع موون ع و‬
‫ن هبع عبها شفيف ع اإد فه ن يفام ااا هه‪،‬ووع ملووفا ع ووا عبطدوواا شووإ‬ ‫خاص‪،‬‬
‫فد فو ع‪.‬‬ ‫فقاحهت عبضوور او ‪ ،‬ذبو‬ ‫اف ر ذب ل ا ا حفد ع ‪ ،‬مل ح عبدر‬ ‫ملع‬
‫ه عبا ‪ .. ،‬عهو‬ ‫إع عبمل عا‪ :‬مل ا ع ما عبهرع‬
‫اهت ‪ :‬اق عبد م عملن عبق‪ ،‬ك ا عملن ‪،‬اا ملر ا عضل وون اووف يرو ا هه‪،‬ووع ك مووع‬
‫ل عبقا ن ‪) 544 / 2‬‬

‫هبووبه عبطوورق عبث هنو اطووع صووحا هووبع ع ووبه عب ثووب موون عبرو هاأ عبوويت حتو ا حو ا‬
‫عبروورع ههو ك هنووا شووإا موون كووا حع فإهنووا إبذن هللا‬ ‫فووإذع و‬ ‫مح هبه عحل و ع ااكو‬
‫هو ع و أ ؛‬ ‫مووا ع وورثااه عبووا‬ ‫مدا‪ ،‬مدراب شإا من كا عبح ع هم مواو ح ن ع وورثاا‬
‫ذب باملد ا ‪:‬‬

‫‪31‬‬
‫ف‪ ،‬و ن ع دووىن ع يفوورار ماهووا ‪ :‬هنووا‬ ‫) مإ‪،‬ووف هم و ا عبح ع‬ ‫ن عبا وورو ل ا بووع ‪:‬‬
‫موون كووا حع ا و ‪.‬‬ ‫ووا‬ ‫من كووا حع‬ ‫من كا حع ااح‬ ‫شإا من كا حع حاا‬
‫خو‬ ‫ااح ووا‬ ‫حوواا ا و‬ ‫ااح ا و‬ ‫ه ووبع موون كووا حع ‪ :‬حوواا ووا‬
‫ع قاملا هافم نم عبق ا عبرصفيل‬ ‫بها‬ ‫ذب يدف خ‬

‫ملقريا و‬ ‫) عبصووا ف‪ ،‬وع ه و عب ه‪ ،‬و عبرووم ا‬ ‫ن بإووظ عبدم و ا ل ا بووع ‪:‬‬


‫ح و‬ ‫و بوو‪،‬‬ ‫هووبع عبطريوول‬ ‫صووااف هووي هاووا م و حو هاووف عبو دس ملطريوول عبرأ يووا‬
‫اث ‪،‬او مرح ح احل‬

‫) ؛ فووإن ع وورثاا ع و أ موون ملووه عبح ع‬ ‫ه ‪:‬‬ ‫ملف ب ا بع صه هللا هه‪،‬ع‬


‫هبووبع ع وورثاا مدقو‬ ‫وورثاا رخوور‬ ‫مع صإها هنا شإا من مج‪،‬دها حب‪،‬ا ع حمووا‬
‫عبد م و ع و هه ووي عبق ووااد هه و عإلم وواا ع ط ووا امحهم ووا هللا مد ووا‪ ،‬فق وواا ل كرامل ووع مرا وواو‬
‫ع إام‪،‬ل ‪ ) 262 / 13‬فقاا ‪ :‬ااا ع طووا ل هو ا عبيفووان ‪:‬‬

‫موون هللا‬ ‫اهووت ‪ :‬بوو‪،‬‬


‫مبيفوورا ر ن جيمووع عبدووامل ل عحووف اوواا ‪ :‬منووا اعح ووع شووإا موون كووا حع حيووفث موون‬
‫فهو شووإا إبذن هللا بهووفع ع قاملووا بووع ل‬ ‫ووع حوواا ايملو‬ ‫عبر ملو عبوواب حو عبو هغ ذبو‬
‫عبر مل عباب حو وذلك أن الدواء أبدا بالمضاد والغذاء بالمشاكل ‪ ،‬اوواا عبط‪،‬و ‪:‬‬
‫ا بووع مدووا‪: ،‬‬ ‫‪ { :‬ل مط‪،‬وت طمون لكو طيا شوي ٍ } عباحووا‬ ‫ظبه ا بع مدووا‪ ،‬ل حوول ملهقوو‪،‬‬

‫ل و ق عبدم و ا اعحو ع ص و ص‬ ‫{ ملوف طيم لر لك و َا ش وي ٍ } عبحقووا‬

‫كق بووع مدووا‪ { : ،‬ط َن ط‬


‫عإل يفوان ب طإوي لخيفو ٍر ‪ )2‬طَ‬

‫‪32‬‬
‫عبَ طبين رمال ع } عبدصر عآلي مرإل هه‪،‬ع ا عه محف عملن ما ع ا‪،‬ا زعح عباملد ملدف ا بووع‬
‫) زعح عبايف ووائي ‪:‬‬ ‫‪:‬‬
‫) هللا هه عهو‬

‫‪ { :‬ل مط‪،‬ت طمن لكو طيا شوي ٍ } ا بووع مدووا‪،‬‬ ‫ظبه ا بع مدا‪ ،‬ل حل ملهق‪،‬‬ ‫ااا عبط‪،‬‬

‫ا‪،‬ووا ‪ :‬هووي اا‪،‬و‬ ‫‪ { :‬ملوف طيم لر لكو َا شوي ٍ } ل و ق عبدمو ا اعحو ع صو ص ع رهو‬
‫من هللا‬ ‫‪ ،‬هن ا ا ع طا ‪ :‬ب‪ ،‬جيمع ل ع شي عخل ن ع ب‪،‬‬ ‫هه هم مها‬
‫ظبه عخل فإ‪،‬ع ن عآليره مياع محههما‬ ‫مبيفرا ر ن جيمع عبدامل ل عحف ما ا ا عبط‪،‬‬
‫هه عبدم ا هه ما ه هاووف كووا حووف مدهو ا مووا حاحيووث عب ووا فحمههووا ههو عبدمو ا‬
‫) كق بووع مدووا‪ { : ،‬ط َن ط‬
‫عإل يفوان‬ ‫ه ف‪،‬ها ‪:‬‬ ‫مرده بق بع صه هللا هه‪،‬ع‬

‫ب طإي لخيف ٍر ‪ )2‬طَ عبَ طبين رمال ع } عآلي عهو‬

‫ن عبدمو و ا ل‬ ‫ن أت ي ووا عحل ووفيث مل هن ووا ش ووإا م وون عبمو ورع‪ ،‬عب ووااحو عبر و و فق ووا‬
‫عحلووفيث هو موون عبدمو ا عبووبد يورعح ملووع ع صو ص يهووبا ماووع ن ع وورثاا عبيفوواا موون عبدمو ا‬
‫خمصو و ص ابمو ورع‪ ،‬عب ووااحو عبر و و فق ووا يضو واو ؛ بن ع وورثاا ا ووع ماه ووا ح ن جببه ووا‬
‫حيفو أت يههو ع وورح ح ؛ منووا اححمه ب اووا بو اهاووا ‪ :‬ن ا بووع ‪:‬‬
‫ع أ من‬ ‫) د‪:‬‬ ‫ب ان ع دىن ل ا بع ‪:‬‬ ‫) د كا حع ااح ا‬
‫فا ووفو مووفا ههو هووفا‬ ‫؛ فإن ع يفرثىن ير ع ع يفرثىن ماع هبه ر‪،‬‬ ‫كا حع ااح ا‬
‫يريف ن هووبع‬ ‫هن‬ ‫ش‬ ‫ن كان اف ااا هبا ملدس ك اا عبفاضا‬ ‫صح هبع عبرأ يا‬
‫) يهووبا ماووع أت يووا بإووظ‬ ‫ب ن أت يا عبهإووظ عبدوواا‬ ‫يهربم ه‬ ‫ع دىن‬
‫)‬ ‫ع رثاا ماع‬

‫‪33‬‬
‫تنبيه‬

‫يورعح هبووا حق‪،‬قرووع فإهنووا مووفخا ل همو ا‬ ‫ما عبح ع عبيت يطهوول هه‪،‬هووا صووا عبووفع‬
‫هبع عبا مي ن عبق ا ن عب ه‪،‬و ف‪،‬هوا كق بووع مدووا‪ { : ،‬ملوف طيم لر لكو َا شوي ٍ طنمو طر اطيهبوا }‬
‫هنا من عبداا عببد يرعح ملع ع ص ص بن عبفع اف يطهل يرعح ملع عحف هن هن م ا ‪:‬‬
‫ع ر‪،‬‬
‫عبيفو و رد ع يف وواب‬ ‫ع ريف ووقا عب ووا س عبقو و با‬ ‫كابص ووفعع ع ووهاا ع وور‬
‫ذب‬ ‫عبرها عباب راأ عبضدا عب ائي‬
‫عبد‪،‬‬
‫ملو ح عبيفوور اضو عبظإوواا عبغ‪ ،‬و‬ ‫كاب خووا عبروول عحليفووف عحلقووف عحلموول عبر يفو‬
‫ا عباظر‬ ‫عبام‪،‬م‬
‫ع ا‬
‫كرر ع مر‬

‫عبقيف عبثاين عببد ه ايف ع داي ف‪،‬ع ما ه حعخا ل ايف عآلاثا كما ن عآلاثا مدراب‬
‫يض واو منووا وور ذب و بن عحلووفيث عبا و د اوواا ‪:‬‬ ‫موون ع داي و‬

‫‪34‬‬
‫ن ف‪،‬ع ح عئ‪ ،‬ب ن ما كان ضووراه كثوور موون إدووع فإ ووع‬ ‫ش‬ ‫)‬
‫ن ضووراه‬ ‫ووف ف‪،‬هووا او و ح عئ‪،‬و فهووي موون ا‬ ‫ن‬ ‫ي صا ابف عئ‪،‬و بغه و عبفعئ‪،‬و ف‪،‬ووع‬
‫هلبع فا مر حعخا ل عبايفوواا عبث هنو ‪ :‬فهو‬ ‫كثر من إدع هه عبفين عبف ‪،‬ا عب فن‬
‫ا ه‪ .. ،‬هللا هه‬ ‫حع‬

‫وون منووا رحووفث هوون و ع عحووف موون ه وبه عب و عع ه و ع وور‪ ،‬ه و عبووبد اووع ف‪ ،‬ووع‬
‫و ل مل‪،‬ووان عبرت وو‪،‬ل ووع ههو‬ ‫ها ه هه هم مع ا هو هوواا يورعح ملووع ع صو ص‬ ‫ع‬
‫قاا عبحب ع ضح ببب ل م ضدها‬ ‫هم مع‬

‫‪35‬‬
‫ن ميفو وورخفا مل م‪،‬و و ييفو ووبو ؛ بن ل عحل و و عبيفو و حع حتإ‪،‬و ووب مارو وو‪،‬ا بهو ووف او‬
‫موون و ا ك هنووا شووإا موون‬ ‫عبفم ي مما يلوإ طدا همه‪ ،‬عبد ج عببعيت ل ع يف هبع‬
‫كا حع‬
‫ن ميفوورخفا مل م‪ ،‬و ييفووبو مرك و مووع عبد و ج عب ووااح عبر و ع اا و با و ع‬
‫ع ر‪ ،‬فرق ا مقاا مار‪،‬طع يصابع ‪ ،‬عب ه ع يفرهفف مقا مرع بهمر‪،‬‬
‫رها كمووا كووان يإدووا عباو صووه‬ ‫ن ميفرخفا مرك مبا ي يفر من حرعاهتا ي‬
‫يق ا ‪:‬‬ ‫ه ح‪،‬ث أيكا عبقثا ابر‬ ‫هللا هه‪،‬ع‬
‫فإن كان عبد ج من ع ز مأ‬ ‫) كيفر عحلاا ع ا ي ن ملضدإ‪،‬ع من عب ااح عبر‬
‫‪ 200‬و ) موون عبد و ج عب ووااح‬ ‫فه ووا ‪ 100‬و ) موون عبد و ج عحلوواا ع ووا ارعمل و‬
‫ن كووان عبدو ج موون عبيفو عئا كوواببي أ ع اق هوواأ فه ووا ‪ 100‬مووا ) موون‬ ‫عبر و‬
‫هبع كهع مع مرعهاو‬ ‫‪ 200‬ما ) من عبد ج عب ااح عبر‬ ‫عبد ج عحلاا ع ا ارعمل‬
‫به يفر من ح ع‬ ‫مف عحلا‬ ‫عبفا اأ ل عحلرعاو عب‪،‬‬

‫‪36‬‬
‫و موون‬ ‫عب‪،‬‬ ‫عببد هافه غ‪،‬ان ل عحلرعاو‬ ‫ن ميفرخفا مإرحو بهرخ‬
‫ملووه ك ووع هاووفه غ‪،‬ووان ل عحلورعاو‬ ‫‪ ،‬كه‪،‬هما فإوورق ملووه كو ن ع يفو حوواا ايملو‬ ‫ا‬
‫هووبع يدووين هنووا خاب‪ ،‬و موون عبق‪،‬م و عبف عئ‪ ،‬و با و ع ع وور‪ ،‬هاووا مرااهاووا موون‬ ‫و‬ ‫عب‪،‬‬
‫هووفا م عفقرهووا باو ع عبووفع ملووا هووي مر عفوول مووع مج‪،‬ووع‬ ‫ع رخفعمها مإرحو ؛ فووإن ع ووا ع بوو‪،‬‬
‫اف ) مرصاحا مع دها هي غ‪،‬ان عحلرعاو‬ ‫منا ع ا ع ه هه‬ ‫عبح ع ملصريل عبا‬
‫حفمها ل يف ع يفرخفا‬ ‫عب‪،‬‬
‫و‬ ‫فإووي عحل و عبيفو حع شووإا موون غ‪،‬ووان عحلورعاو عب‪،‬‬ ‫هووبع عبرقريوور عحر‪،‬ووا ي فقووا‬
‫ح يو ف‪،‬هووا مابيووف مر ‪،‬و‬ ‫إبذن هللا مدووا‪ ،‬؛ ذبو إبهطووا ع ووريس ح يو مدووفا ع وبعج‬
‫مع ضاف عب‪،‬يفب من عحل عبيف حع فإهنا مدما كاحملإب هلبه عبح ي كما ارامه ل عبروورط‬
‫عبثاين ‪ .‬كما ه مقرا ل مبه عبقائهه هنا مداا عبضف ا اص‪ ،‬إبذن هللا مدا‪،‬‬

‫‪37‬‬
‫خيإو‬ ‫عبر رملو‬ ‫م ه مس ل هبع عحلفيث خص ع هم مع اح ه ‪ ،‬ا ا ها عبطو‬
‫جبهووا عبقائووا ملووبب ب اووا ذع صووفااا هووا عبط و مووفعا ههمه و جباب واو ووع م ووين هه و‬
‫‪ ،‬ابق و ا موون‬ ‫عبر رملو عبوويت ملااؤهووا ههو ظوون جبابو فرصووفيل موون ياطوول هوون عهلو‬
‫ك مه عهو‬
‫مووا كووان مصووفاه‬ ‫اف ا يت مظرأ عب ثب من هه عب ا عببين ي ما ن ابطو‬
‫ا ي ووت هل و ظ وورو مه‪،‬ةو و‬ ‫بم و ا مل ووع ص ووه‬ ‫م وون ك ووا مص ووفا ب وو‪،‬‬ ‫م وون ها ووف عبغ وور‬
‫ير ع من عبده مامل ي يفه عبده فوول ع صووفاي عبيفواملق‬ ‫ا زحاع بهط عبا د ههع‬

‫وون مل و ش و‬ ‫هه و ا و ا موون ياطوول هوون عهل و‬ ‫ه ووبع يدوورت‪ ،‬صووحا عهل و‬
‫مه و‬ ‫مه و حىن عهرموواا فه و حىن حقوور موون ن يدوواا‪ ،‬م وبعث عبا و و مل‬ ‫دطووي ب‬
‫ابخووب موون كو ا عب ووا مووا ف‪،‬ووع أتي‪،‬ووف بووبب كمووا كووان ملدووس ك وواا عبدهمووا‬ ‫منا يفرأ‬
‫ا اب‪،‬ا س ح‪،‬ث كان يدوورت ملصووفق عباو صووه‬ ‫هه عب ا مل‬ ‫عب عئا يرح ن هه‬
‫ه ي يف ك مع يرح هه عب ا عببين كا ع يا ر ن صفاع‬ ‫هللا هه‪،‬ع‬

‫‪38‬‬
‫منووا ياقووا‬ ‫ه مل ي ن ها واو ابطو‬ ‫اف مسدت حفه يق ا ‪ :‬ن عبا صه هللا هه‪،‬ع‬
‫هووبع ح بو ههو ا و خ افمووع ا هوا هبووبع عبموور ؛‬ ‫بمرووع مووا م عاهنووع موون فدوواا جمرمدووع‬
‫حاحيووث مل ييفو قع ب‪،‬ووع جبووبه مدووف موون مإرحعمووع‬ ‫ووه ل عبطو‬ ‫فووإن بهاو صووه هللا هه‪،‬ووع‬
‫ا ووف مل‪،‬ا ووت ل كر ووا " ع ووفخا ‪ ،‬هه و عحل ام و " ن عبطو و‬ ‫هه‪ ،‬ووع عبص و و عبيف و ا‬
‫عبا د هه ايفاا ‪:‬‬
‫‪ -1‬ماووع ع وواص ابا و ملص و او حمض و جبووب ميف و ق ملغووبه كحووفيث عحل و عبيف و حع‬
‫ملطن خ‪،‬ع ه ج عبدر ‪،‬ه نب ان مل عا ع ملا حفيث‬ ‫عب مأو عببد ش‬
‫عببا عب عاع ل عإلم جبب ذب‬
‫هبع كثب فعو‬ ‫ماع عبداا ع ررتك مله عبط عبا د جببه من عبط‬ ‫‪-2‬‬
‫ماع عبط عبداا ع خص ص ه عبط ع يف ق ب اع ص ا ابط عبا و د‬ ‫‪-3‬‬
‫ع ووردماا كحووفيث م ‪،‬ووا عبووفا ع عا‪،‬ووت‬ ‫ملإ عئف خاص من ح‪،‬ث عباإع‬
‫عبرهري بهح ام جبب ذب‬
‫موون حب و هووبع ع اهووا هه و ع رإووا موواحو عبط و عبا و د موون ضوومن عبر وواب مووا ووا ل‬
‫)‬ ‫ه ‪:‬‬ ‫حفيث عبرأملب ف‪،‬ع ا بع صه هللا هه‪،‬ع‬
‫اف اححأ هبه عبر ه ملإضا هللا مدا‪ ،‬ل ا اب خمرصرو مس‪،‬رها ‪ " :‬عبرحرير ‪ ..‬ل مل‪،‬ان‬
‫مإه م‪،‬و حووفيث عبروأملب " كاووت ا و موون عبووفكر ا ع روواا ب‪،‬ووع خوبعو ب ووين هاووفما ا يرووع‬
‫يا وور حاحي ووث عبطو و عبا و د مل ووا جته ووف ا يث ره ووا ها ووف هن و أ عهو ورتع ملد ووس عب ووا‬
‫وواحمع كاإلموواا عبقوو‪ ،‬جبووبه‬ ‫موون هاملووبو هووا عبإوون‬ ‫عبغرمل‪،‬ه هبا كما ا يت بع موواق‬
‫عبرقه‪،‬ووف عحملووس بهط و‬ ‫ن يرووا هللا ووع هه و هاووفه و‬ ‫يقاووت ووع خووب ف‪،‬ووع‬
‫عإلجبرتعا حبضااعأ جبب ع يفهمه ح ن ُت‪،،‬ب مله جبثها مس‪،‬اها مله مساها مسها‬ ‫عبغر‬

‫ا بووع اووف‬ ‫ق ووا ملووع‬ ‫وواا بصووا عحلووفيث عبا و د فهووبع وورحه‬ ‫ك و ا ف‪،‬ووع‬
‫د و ذ از ن و ن موون ع وواههه‬ ‫جباي و عحلم وول ع هاب و‬ ‫يووفخا ل عب إوور عبيفووإع‬
‫كا يفرهبئه حبفيث ااحي عببامل جببه‬

‫‪39‬‬
‫عحلووفيث مبووا خيووابا عب ه و عبرووره‪ ،‬فهووبع‬ ‫ك و ا ف‪،‬ووع أت يووا م ‪،‬ووع بووا‬
‫ه‪ ،‬ل ذب ‪.‬‬ ‫ق هع‬
‫عحلووفيث مبووا يرإوول مووع عب ه و عبرووره‪،‬‬ ‫ك و ا ف‪،‬ووع أت يووا م ‪،‬ووع بووا‬
‫ق هووع مووع هووبا‬ ‫ق هع ه هه ايفمه ‪ :‬ايف صاحا هن ع رهاح فهبع‬ ‫عبط ‪ ،‬فهبع‬
‫ق هع مووع ز وور صوواح ع عحلووبا موون ه ثووع‬ ‫فهبع‬ ‫ايف صاحا هن ها ه‬ ‫صاح ع‬
‫مببعث عبا و‬

‫وورح هه‪،‬هووا مبووا فوورل هللا‬ ‫اووااش ملدووس عبر و هاأ ع ردهق و حبووفيث عحل و عبيف و حع‬ ‫و‬
‫مدا‪ ،‬هللا ع يفردان هه ما يصإ ن ‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫) فو‬ ‫يقو ا حووف ههو عب ووا ‪ :‬بو كا ووت عحل و عبيفو حع‬
‫حعهي بإرل ع يفررإ‪،‬اأ باداا مج‪،‬ع مرع‪ ،‬عبف ‪،‬ا احل عبيف حع‬

‫هللا و حا ع مدووا‪ ،‬هو مقووفا عب و ا‬ ‫موون عب و ا‬ ‫ن هبع و‬


‫هو فهو موون دووا‬ ‫يدهمووع‬ ‫بيف‬ ‫ظاهر‬ ‫ميف اهتا اف مياع ع رماع ذب بيف‬
‫هو موون‬ ‫ل حوول ‪،‬ووع خه‪،‬هووع عملورعه‪،‬‬ ‫بغ هبع عبيف‬ ‫بمحرعق مع ذب‬ ‫عبااا‬
‫ل حوول ‪،‬ووع كه‪،‬مووع م و‬ ‫بغو هووبع عبيفو‬ ‫بمجبورعق مووع ذب و‬ ‫دووا عب حوور و‬
‫هووا يضواو فههووع ل هووبع عبدووامل عب ع ووع‬ ‫او ع عبدفيووف‬ ‫ف ا ع مثا هووبه عبمثهو حب‪،‬ووا ههو‬
‫رايأ ل خهقع مي ن ن ‪،‬ا هبا ههما ك ا ياا مسداووا ممون ا موون هووبه عبمو ا مووا‬
‫عبد ا‬ ‫ف‪،‬ها عبد‬

‫هلبع ب خبم‬ ‫او ماو ب ن حيصا بع هنر يدين عبمر مل‪،‬ف هللا‬ ‫فقف يإدا عإل يفان‬
‫) بهووبا ن‬ ‫حووفيث ‪:‬‬
‫اووف يرخهووا‬ ‫شو ب وون هووبع عبيفو‬ ‫ه ووبع هووي و‬ ‫ب ن عبمر بوو‪،‬‬ ‫مير‪ ،‬حف‬
‫ح ما ع فأ ت ن كات حاذااو خمهصاو اف يرخهووا هنوور همهو همووا مريووفه فوواهه‬ ‫هنره ب‬
‫ن ميفردمه ع عبريفم‪ ،‬هاووف ملووف عبدو ج عبدمه‪،‬و ؛ بن كووا‬ ‫ص‪،‬‬ ‫ن عبمر مل‪،‬ف هللا‬
‫ذ اا ي فحل ف‪،‬ع مل يف هللا فه ملرت د مقط ع عبابك عهو‬

‫‪41‬‬
‫مث و ‪ :‬عبااا ملط ‪،‬درها حمرا ‪ ,‬اووف اعح هووفع ملورعه‪ ،‬هه‪،‬ووع عبصو و عبيفو ا‬ ‫ضر ب‬
‫فهووا حرارووع ؟ ‪ ,‬مووع هنووا و‬ ‫ن حيوورتق‬ ‫موون بقووائه ايه ف‪،‬هووا ‪ ,‬اعح ع موون ذب و‬
‫ا‪.‬‬ ‫إبذن هللا هب‬ ‫ي ن‬ ‫حمرق ش ‪ ,‬ب ن د‬
‫عبا هه‪،‬ع عبص و عبيف ا خاب نن‬
‫ماإووع‬ ‫) مع ذب جنووف كثوبعو موون عباوواس ييفووردمهها ميو أ ؛ بن عب و ا‬
‫ا إدع عهو‬ ‫ذع اعح هللا هب‬
‫بد ج يهبا ماع ا ع عبرإا كما ع ب‪،‬‬ ‫ع ب‪ ،‬كا ما ه‬
‫ر‪ ،‬يهبا ماع ا ع ع وور‪ ،‬؛ ف و موون عبشوو‪،‬ا عبوويت حووبا عب ووا هنووا‬ ‫كا ما ه‬
‫موون ذب و هه و‬ ‫مرعض واو خطووبو مووع ذب و مل يقووع ذب و مووع عب ثووب موون عباوواس‬ ‫ميفو‬
‫‪،‬ا ع ثاا ل حاا ع فخاه ف ش هافم ل صفق ما ذكره عب ا من ك ن عبرووفخه‬
‫مل‬ ‫و بم ورع‪ ،‬فراك و ب ااووا مووع ذب و دوور موون هووا مووفخااو موواأ هه و ذب و‬
‫يصو ملرهو عبمورع‪ ،‬ملووا امبووا كا ووت صووحرع فضووا مل ثووب مموون يردووا ن عبووفخان‬
‫موون و ا ع وور‪ ،‬ف ووبب هووفا ع رإوواع‬ ‫هووبع يدووين ملف ب و عبدقووا ن عبووفخان بوو‪،‬‬
‫هبووبه عحل و‬ ‫عبف ب و إووي ك هنووا ح ع ب ووا حع‬ ‫يدووين ملوواإ‬ ‫عب و دس احل و عبيفو حع‬
‫عبا د‬ ‫ي هت عببين يدرتض ن هه هبع عبا‬
‫ل عبدو ج فووابا صووه هللا‬ ‫بوو‪،‬‬ ‫اف ي و ن ل عبط ‪،‬و‬ ‫ن عبيف‬
‫) هو عبقائووا‬ ‫ه ه عبقائا هن عحل عبيف حع هنووا ‪:‬‬ ‫هه‪،‬ع‬
‫يضواو ‪:‬‬
‫ن عحل عبيف حع شووإا موون كووا حع ب اووع‬ ‫) فقف يده عبط ‪،‬‬
‫راهووا موون حع بووفع رخوور ف‪،‬ووا ل ل ه و ج حع هبووا ف‪،‬ووفخا ل ا بووع ‪:‬‬ ‫يده و عخوور‬
‫) يإرا ل ه ج حع رخر هبا يضاو ف‪،‬ووفخا ل ا بووع ‪:‬‬
‫)‬

‫‪42‬‬
‫عبووبد‬ ‫اف ذكر ملدس عبدهمووا ل أت يووا عحلووفيث ووع شووإا ب ووا حع ع ع و أ بهرووخ‬
‫دووع مبع ووع ف‪ ،‬و ن ع دووىن خوواص ا ووريس عبووبد‬ ‫صووا بووع عبدو ج إيفووع بهنووا ماا و‬
‫ب ن هبع عبق ا ضد‪،‬ا فعو ؛ بث هن م ا ‪:‬‬ ‫ه‬ ‫خا ع عبا صه هللا هه‪،‬ع‬
‫عب ا ‪ :‬مل ف ل عبحاحيث ع خا و مريضواو ملد‪،‬اووع ملووا ظوواهر حاحيووث عحل و عبيفو حع‬
‫ف‪،‬ع إل يفان ملد‪،‬اع ‪.‬‬ ‫هنا رح هاا ختص‪،‬‬
‫من يهرم ن ملووع فهووبع‬ ‫مريضاو ملد‪،‬اع‬ ‫ه خا‬ ‫عبثاين ‪ :‬ع ب هن ت ع صه هللا هه‪،‬ع‬
‫يهبا ماع ع ص ص‪ ،‬ملا ه هاا ب ا ماه مثهع ل عبط ع ع بعج كما ه مقرا ل ك ن‬
‫ةص ص عب ا‬ ‫عبدابو ملدم ا عببإا‬
‫عبثابث ‪ :‬اا ب فرضاا ع خا مريضاو ملد‪،‬اع ع موون صووحا عبط ووائع عب ووااحو عبر و‬
‫ووع اشووفه بهح و عبيفو حع بهنووا مدوواا عبوواب حو عبر ملو ابضووفي مل ي وون بق بووع هنووا ‪:‬‬
‫شإا من كا حع ) مدىن مي‪،‬بهووا هوون جببهووا ؛ ب ووع اإلم ووان هو ج عبوواب حو عبر ملو حبوواا‬
‫ووه خصصووها ‪،‬ووبو ف‪،‬هووا ب‪،‬يفووت ل جببهووا‬ ‫وا رخوور جببهووا حا ووع صووه هللا هه‪،‬ووع‬
‫عب ث و ووب م و وون عبح ي و و م و ووفع د‬ ‫ه و ووي ن عحل و و عبيف و و حع م و ووفع د ذب و و ا ص ص و وو‪،‬‬
‫ا ص ص‪ ،‬ب ن خص ص‪،‬رها حمص او ل ه ج ملدس عبح ع خص ص‪ ،‬عحل عبيفو حع‬
‫مرما عبح ع مج‪،‬داو‬

‫‪43‬‬
‫ن عب يف و ا عب ر و ا ع يف و بإقووفعن ملدووس عبهضووا ب‪،‬يفووت موون عبح ع ؛ ب ووع مي وون‬
‫هن ووت هنووا شووإا موون كووا حع مقوورا ن‬ ‫بن عبووا‬ ‫بغبها ن مد‪،‬ف ع إق ح‬ ‫هلبه عحل‬
‫مووا بو‬ ‫ما مي ن بهح عبيف حع ه ع مل ا حاا ووع بوو‪ ،‬موون عبح ع صو و ةو‬
‫ختهإووت رائ هووا ل حوواا مووع ظه اهووا ل جبووبه فهووبع يدو ح بووماعحو عإلهل‪،‬و ب وع اووف ي ر و‬
‫بإ ن ع رإاع هبا مياع ذب هن جببه مع ن عحلاا عحف‬

‫اا ب فرضاا ن هبه عبم ا حعخه ضمن عبح ع فا ع هه‪،‬هووا ووها ممووا يظاووع هو‬
‫ن عبدضو ع إقو ح‬ ‫ذب‬ ‫ع هه عببين اف فرح ع هببه عبر ه عبهبا من هبعا ههمه‬
‫ع إ وواا حعخووا ضوومن ع وورثاا ل ا بووع ‪ :‬إ‬ ‫حاحث‬ ‫عببد اف فااق ع يفف مليف‬
‫ن عبدض ع إق ح ع إااق به يفف ل هفعح ع م‬ ‫ذب‬ ‫السام ) ه ع أ‬

‫‪44‬‬
‫ع احل و عبيفو حع ؟ فاقو ا ‪ :‬يووفخا‬ ‫هن ب ااب ع ‪ :‬منا ريف عب رت ا ا ا هع ك‪،‬إ‪ ،‬ه‬
‫ن عحل و عبيفو حع شووإا‬ ‫ل هبع عبكه عبقفا عبيف ري هبه خنرها هنا من عبح ع‬
‫موون ذبو ‪ :‬عب ووع‬ ‫ب ن اف يرخها جناح ذب بكثر من و‬ ‫ماها إبذن هللا مدا‪،‬‬
‫عبث هن عبيت ذكرمها ل عبر ه عبيت ا ا هبه‬

‫‪45‬‬
‫هووا مووفخا‬ ‫عحلو عحث‬ ‫و ل مقريوور ن عبهضووا ع إقو حو مون يفو ع يفووان مليفو‬
‫ضوومن عبح ع ع دا‪،‬و حبووفيث عحل و عبيفو حع ؛ ذبو ب اووا بو ظوورم ‪ ،‬عبووفع ك ووع ههو‬
‫ههما ووا ن عبمو و ا هن هنو و ‪ :‬حع ح ع ميف وورهف ماهم ووا ف م ووا ن عب ووف ع‬ ‫ميف وورقه‬
‫م و ح خووااج ع يفو ا ووا ع وورخفعمع ف ووبب عبووفع م و ح خووااج ع يفو ا ووا ُت اووع‬
‫عحل و عحث مدر وواب م وون‬ ‫حا ن فق ووفعن عبهض ووا مليفو و‬ ‫وور حعخ ووا ع يف ووف ا ُت وون‬
‫ا ذب مل ش‬ ‫من‬ ‫اب رت فإ ع‬ ‫عبفع عببد يف ا يريف‬ ‫عبح ع ة‬
‫ل مل‪،‬ان ن عحل عبيف حع مداا ذب إبذن هللا مدا‪،‬‬
‫ل اهاا ن عبفع اف يطهل يرعح ملع حق‪،‬قرع يووفخا ل ذبو عبمورع‪ ،‬ع هاو به ووفن‬
‫ملاووا ههو هووبع يا غووي عبرإريوول ملووه ظوواهر‬ ‫اف يطهل يرعح ملووع جبووب ذبو كوواإلا عبد‪،‬و‬
‫حق‪،‬ق مقاصفها ‪:‬‬ ‫عببإا‬

‫ا ا واو حووىت يقوواا ‪ :‬حع عبروول شووف عبح ع ماووع ا و ا‬ ‫عبووفع ‪ :‬ع وور‪ ،‬عبد‪ ،‬و ظوواهرعو‬
‫ع ر و ‪ :‬كا حع بع حع اعحأ كا ه‪ ،‬ل عبر اا فه ف‪،‬ووع ل عحلووفيث " د حع ح‬
‫ا ل ماع عهو‬ ‫من عب خا " د ‪ :‬د ه‪،‬‬

‫‪46‬‬
‫ا وون حووىت يقوواا ‪ :‬حع عبروول‬ ‫ووامع ب ووا موور‪ ،‬ه‪،‬و ل عبر وواا ظوواهر‬ ‫عبووفع ع و‬
‫شف عبح ع عهو‬

‫) ع ووردما بإووظ عبووفع ل عإلا كمووا‬ ‫ل عحلفيث ‪:‬‬


‫ماع ا بع ‪:‬‬ ‫ع ردمهع ل عبد‪،‬‬
‫من مر عبووف ‪،‬ا ‪ ،‬موور عآلخوورو اوواا‬ ‫) فاقا عبفع من عب يفاا ‪ ،‬ع داين‬
‫ع ابغ ل‬ ‫) ن كان ف‪،‬ها ح ع من ملدس عبمرع‪ ،‬هه عبرغه‪،‬‬ ‫‪:‬‬
‫عببا عهو‬
‫ع ا ف‪،‬قوواا ‪ :‬حع عب وواب حع ع ووفا‬ ‫ف د عبفع ا دىن عبداا يرضوومن عبد‪،‬و‬
‫عآلاثا عبوويت‬ ‫حع عب خووا حع ع ووا ‪ ، ..‬جبووب ذب و م ون عبد‪ ،‬و‬ ‫حع عبغ‪ ،‬و‬ ‫ع ورع‬
‫مي وون حبوواا موون عبح و عا ن م و ن‬ ‫حتروواج ‪ ،‬ه و ج‬ ‫مو زا صوواح ها كأهنووا حع ف‪،‬ووع‬
‫؛ بهنا ب‪،‬يفت من ح يرها حا ن هبه عبح ع ب‪،‬يفووت‬ ‫عحل عبيف حع ح ع هلبه عبد‪،‬‬
‫هببع يرضل ما احمه‬ ‫هي ع قص حو احلفيث ن عحلفيث يدين عبح ع ا دىن عبداا‬
‫مقاصفها‬ ‫من عبرا ‪،‬ع هه عبرإريل مله عببإا‬
‫)‬ ‫ه هن ع موور ‪:‬‬ ‫ما هن ا بع صه هللا هه‪،‬ع‬
‫عإلا عبفع‬ ‫عع عبفع عبث هن ‪ :‬عبد‪،‬‬ ‫فا مر كما ل مضمات هه‬

‫ووه ووع اوواا ‪:‬‬ ‫ميفووه هوون واملر اضووي هللا هاووع هوون ا و ا هللا صووه هللا هه‪،‬ووع‬ ‫ا‬
‫)‪.‬‬
‫ووه‬ ‫هنو مو ع ا و ا هللا صووه هللا هه‪،‬ووع‬ ‫ووا هاووف عإلموواا محووف هوون ووام ملوون شووري‬
‫؟ فقوواا‪:‬‬ ‫أب ه ‪ :‬رفع‬
‫)‬
‫هو عبووفع عبووبد يو هن‬ ‫فإي هبين عحلفيثه هل عبووفع يورعح ملووع عبووفع ا دووىن ع وواص‬
‫ووه حتووفث هوون عبووفع‬ ‫ظووائا هضووائع كمووا ووع صووه هللا هه‪،‬ووع‬ ‫عب ووفن يضوودا او‬

‫‪47‬‬
‫ووه اوواا ‪:‬‬ ‫فقف حتفث يضاو هوون ميفو امع ؛ فقووف ووا ل عحلووفيث ووع صووه هللا هه‪،‬ووع‬

‫) اووف ووا هوون عبه‪،‬ووث كمووا ل صووح‪،‬ل ميفووه شوورح عبيفووا‬


‫يرق ن ذب ل كا ن عب ا‬ ‫ن عبها‬ ‫ملن ه ف عباب عب ‪،‬هقي ل عبرد‬

‫عبفع هه حتصا ملغه ملدس عبخ ط هه ملدس عهو‬

‫يغووب عبفدوواا عبدام و بهط ووع‬ ‫عبووفع مووا ي و هن عبق و‬ ‫موون عبووفع‬ ‫عإلمل ورع ُتوواا عبوورخه‬
‫ع خر‪،‬اا ذكره عحلرعيل عهو‬

‫عهو‬ ‫عب َفع من ع ر‪ ،‬يقاا ‪ :‬ح طد يف‬

‫ا عببمل‪،‬فد عملن ماظ ا ير هنما هقا عبفع يريف ن ملووع همو ا عبح ع موون‬ ‫من ظر ب‬
‫هقو ع‬ ‫من ظوور ب و ا ع اووا د ع ر وواين عحلورعيل جيووف هنو‬ ‫عآلاثا‬ ‫عبمرع‪ ،‬عبد‪،‬‬
‫عبفع يريف ن ملع ع دىن ع اص ملع ه عبمرع‪ ،‬ع ها بهق‬

‫‪48‬‬
‫عبووفع عب ووف ع ك مهووا ملإ وورل عبووفعا ا ووف ح و كيف وور حعا عبووف ع ع وورثاا ع و أ ل‬
‫حع ع و أ د ع وور‪ ،‬عبووبد اووفا ههو‬ ‫عضل بدووا عبرقووفير‬ ‫حفيث ام ملن شري‬
‫صوواح ع ع و أ ع وورثاا عهلوورا ل عبر عي و عبخوور مووا ب ووع دهووع ش و ‪،‬ها ا و أ ع ووامع‬
‫بقرملع من ع أ فضائع ب‪،‬ع حيرما ن ي ن ع وورثاا ماقطدووا‬ ‫عبصح‬ ‫مل‪،‬اهما ق‬
‫عبرقفير ب ن عهلرا ح ع بع هللا هه عهو‬

‫ووه ملووع ‪ -‬د‬ ‫خوورج عبديف و رد هوون عبصوومدي اوواا ‪ :‬هووىن ع صووطإ صووه هللا هه‪،‬ووع‬
‫خوورج‬ ‫ل كو ا وواههي ع رهو‬ ‫مسدرووع ل شوودر‬ ‫مل ييفمع ا هووع‬ ‫عبيفاا – ع أ‬
‫و مي اوواا ‪ :‬هووبع‬ ‫هن عملن عبهرع اوواا ‪ :‬مل ييفوومع ل كو ا ع اهه‪،‬و ل شوودر منووا هو‬
‫ف‪،‬ع ن ع أ حع من مجه عبح ع عهو‬ ‫اههي‬ ‫مل أيأ ل شي‬ ‫ه ‪،‬‬
‫بع ك ا ملاح ه ل ‪) 450 / 4‬‬
‫قل ت ‪ :‬يهووبا موون ع وورثاا هاووا ن ع و أ حع ؛ فووإن ع وورثاا ههو و هه ‪ :‬عب ا ‪:‬‬
‫عبثاين ‪ :‬ع اقطع هو ن ي و ن‬ ‫ع يفرثىن ماع‬ ‫ع رصا ه ن ي ن ع يفرثىن من ا‬
‫ع يفرثىن ماع‬ ‫من ا‬ ‫ع يفرثىن ب‪،‬‬

‫‪49‬‬
‫سْمِنِيْ َو َمنْْلَمْْ َيط َعمهْْف َِإنَ ْهْ‬
‫بْ ِمنهْْفَل َي َ ْ‬
‫ا بع مدا‪ { : ،‬ف ََمنْْ َش ِر َ ْ‬

‫فْغرفَةْْ ِب َي ِدهِْ } ا بع ‪ { :‬ل َاْ َخي َْرْفِيْ َك ِثيرْْ ِمنْْنَج َواهمْْإِلَاْ َمَنْْ‬ ‫مِنِيْإِلَاْ َم ِ ْ‬
‫نْاغتَ َر َ ْ‬

‫النَس ِ ْ } ا بووع ‪ْ{ :‬لَاْي ِحَ ْْ َ ْ‬


‫اللْال َجهَ َْرْ‬ ‫نْ َ‬‫أ َ َم َْرْ ِب َص َدقَةْْأَوْْ َمعَروفْْأَوْْإِصََ َا ْْ َبَي َ ْ‬

‫اللْ َس ِميعسْعَلِيمَس } ا بووع ‪ { :‬قلْ َنَسْ اح ِمَ ْْ‬


‫َانْ َ ْ‬ ‫لْإِلَاْ َمنْْظلِ َ ْ‬
‫مْ َوك َ ْ‬ ‫ِبسلسو ِْءْ ِم َ ْ‬
‫نْالقَو ِْ‬

‫نْ َوأَهلََ َ ْْإِ َلَاْ َمَنْْ َسَ ََ َ ْْعَل َيَ ِْهْالقََ و لْ } ا بووع ‪ { :‬إِنَْْ‬
‫نْا ث َني ِ ْ‬
‫يهسْ ِمنْْك ْْ َزو َجي ِ ْ‬
‫فِ َ‬

‫ن } ا بع ‪ { :‬فَ َخل َ ْ‬
‫َفْ‬ ‫سو ي َ ْ‬
‫نْال َغ ِ‬ ‫سْلَ َ ْْعَل َي ِهمْْسل َطسنْْإِلَاْ َم ِ ْ‬
‫نْا ت َ ََ َع َ ْْ ِم َ ْ‬ ‫ِع ََس ِديْلَي َ ْ‬

‫نْغَيسْ(‪ْ)59‬إِلَاْ َمنْْ‬
‫فْ َيلقَو َ ْ‬ ‫ِمنْْبَع ِد ِهمْْ َخلفْْأ َ َضسعواْال َصَ َا ْةَْ َوا ت َ ََعو ْاْ َ‬
‫الش َه َو ِ ْ‬
‫اتْف ََسو َ ْ‬

‫ونْ َشيئس } ا بووع ‪{ :‬‬


‫ونْا ل َج َن َْةْ َول َاْيظل َم َ ْ‬ ‫سبْ َو َآ َم َ ْ‬
‫نْ َو َع ِم َْْ َصس لِحسْفَأو لَ ِئ َ ْْ َيدخل َ ْ‬ ‫تَ َ ْ‬

‫مْ َهسه َنسْ َح ِميمْْ(‪َ ْ)35‬ول َاْ َط َعسمْْإِلَاْ ِمنْْ ِغسلِينْ }‬ ‫فَل َي َ ْ‬
‫سْلَهْْال َيو َ ْ‬

‫يهسْلَغواْْ َولاْتَأثِيمسْْ*ْإِلَاْ ِقيََاْْ َسََامسْْ‬ ‫ومثال المنقطع ‪ :‬ا بع مدووا‪ { : ،‬لاْيَس َمع َ ْ‬
‫ونْفِ َ‬

‫سْأَبَ َ ْ‬ ‫ا بووع ‪َ { :‬وإِذْْقل َنسْلِل َمَ َائِ َك ِْةْاسجدواْلِآ َ َد َ ْ‬


‫مْف ََس َجدواْإِ َلَاْإِبلَِي َ ْ‬ ‫َسَامسْ }‬

‫يهسْبَرداْ َول َاْ َشَ َرابسْ(‪ْ)24‬‬ ‫ن } ا بووع ‪ { :‬ل َاْ َيذوق َ ْ‬


‫ونْفِ َ‬ ‫نْا لكَافِْ ِر ي َ ْ‬
‫َانْ ِم َ ْ‬
‫َواس َتكبَ َْرْ َوك َ ْ‬

‫اللْأَعلََ مْْ ِب َمَسْ‬ ‫َساقس } ا بووع ‪ { :‬ب َ ِ ْْال َ ِذي َ ْ‬


‫نْ َكفَرواْي َكَ ِذب َ ْ‬
‫ونْ(‪َ ْ)22‬و َ ْ‬ ‫إِلَاْ َح ِميمسْ َوغ َ‬

‫ستْ َلهمْْ‬
‫الصس لِ َح ِ ْ‬ ‫ونْ(‪ْ)23‬ف َََ ِشرهمْْ ِب َعذَ ابْْأَلِيمْْ(‪ْ)24‬إِلَاْال َ ِذي َ ْ‬
‫نْ َآ َمنواْ َو َْع ِملواْ َ‬ ‫يوع َ ْ‬

‫تْعَلََ ي ِهمْْ ِبم َسَيطِرْْ‬ ‫أَجرْْغَيرْْ َممنونْ } ا بووع ‪ { :‬فَذَ كِرْْإِنَ َمسْأَن َ ْ‬
‫تْمذَ كِرْْ(‪ْ)21‬لَس َ ْ‬

‫ابْالأ َ كبَ َْر }‬ ‫(‪ْ)22‬إِلَاْ َمنْْت َ َول َ ْ َو َكف ََْرْ(‪ْ)23‬فَي َع ِذبهْْ َ ْ‬


‫اللْال َعذَ َ ْ‬

‫‪50‬‬
‫ابْالأ َ كبَ َْر } اوواا عبدهمووا ‪[ :‬‬ ‫ااا مدا‪ { :،‬إِلَاْ َمنْْت َ َول َ ْ َو َكف ََْرْ*ْفَي َع ِذبهْْ َ ْ‬
‫اللْال َعذَ َ ْ‬

‫عبإوورق‬ ‫مبرصووا‬ ‫] هاا مبدىن ‪ [ :‬ب ن ] د ‪ :‬ن ع رثاا ل عآليو ماقطووع بوو‪،‬‬
‫ع اقطووع‬ ‫ع يفوورثىن ماووع‬ ‫ملووه ع رصووا ع اقطووع ن ع رصووا ي و ن ف‪،‬ووع ع يفوورثىن موون ووا‬
‫ي و ن ا ‪،‬واو ماووع فمووث و بو اهاووا ‪ :‬ووع مرصووا ب ووان مدووىن عآليو ‪:‬‬
‫عبموور كووبب‬ ‫بوو‪،‬‬
‫ملا ع دىن ‪ :‬ب ن من م ‪ ،‬كإر ملدف ن ذكرمع ف‪،‬دبملع هللا عبدبع عبكاب فمن م ‪ ،‬كإوور‬
‫ه فإ ع ‪،‬دب عهو‬ ‫ملدف ن ملهغع عب حي عباازا هه ا ا هللا صه هللا هه‪،‬ع‬

‫ع وورثاا هاووفم ي و ن ماقطد واو ي و ن مرص و و فمووا ه و ع رصووا ؟ ذع كووان ع يفوورثىن موون‬
‫ب‪ ،‬ما مثا ملع‬ ‫ذع كان من جبب ايفع فه ماقطع‬ ‫ع يفرثىن ماع فه مرصا‬ ‫ا‬
‫مووبه فا وورثاا مرصووا ؛ بن عبمووب موون‬ ‫عباح ي ن يق ب ن ‪ :‬ذع اهت ‪ :‬وا عبقو ا‬
‫فا وورثاا ماقطووع ؛ بن عحلموواا‬ ‫محووااه‬ ‫اوواب ع ‪ :‬ذع اهووت ‪ :‬ووا عبقو ا‬ ‫ايفووه‬
‫عبق ا عهو‬ ‫من ا‬ ‫ب‪،‬‬

‫ن ع وورثاا ل ا ب ووع ‪:‬‬ ‫حع م وون ووائر عبح ع‬ ‫عبظ وواهر ن ع و و أ ب وو‪،‬‬

‫ا بووع مدووا‪َ { : ،‬وإِذْْقل َنَسْلِل َمَ َائِكََ ِْةْ‬ ‫) موون ووا‬

‫موون‬ ‫س } فإن ع رثاا هاووا يووفا ههو ن ملهوو‪،‬‬ ‫اسجدواْلِآ َ َد َ ْ‬


‫مْف ََس َجدواْإِلَاْإِبلِي َ ْ‬

‫ا ‪:‬‬ ‫ظه ا هبع بث هن‬ ‫ع ئ‬

‫ه و مإااا و عبوور ح به يفووف هوون ريوول ع ه و ع كووا‬ ‫عب ا ‪ :‬ن ع و أ كمووا ه و مدوور‬
‫حع ؛‬ ‫هووبع حب‪،‬ووا ن ع و أ بوو‪،‬‬ ‫همه‪،‬و خوور ج عبوور ح م و ن هوون ريوول عباووبع‬ ‫ملووبب‬

‫‪51‬‬
‫إبمورع‪ ،‬ع ‪،‬ووت هوون ريوول ملدووس عبح ع‬ ‫فه كان ع أ حع بهبا ن مه ع أ يريف‬
‫ا ا ح ا حع ماع هبع حماا‬

‫عبثوواين ‪ :‬ووع ب و كووان ع و أ حع بهووبا ن عبا و ا حع يض واو ؛ بن ع و أ يقووع هه و عبوور ح‬


‫عبر ح هي ع هر ع ررق به فن فداف ع أ ياقطع ض ؤه هن ظاهر عب ووفن ا اووع مووا‬
‫ن عبا ا ع و أ موون ووا‬ ‫هاف عبا ا ف‪،‬اقطع هن ظاهر عب فن ح ن ا اع فث ت ملبب‬
‫عحف بن ع أ ه ع قطاع عب هي عبا ا هو ع قطوواع ع بئووي فهو اهاووا ‪ :‬ن ع و أ‬
‫هبع حماا يضاو‬ ‫حع يهبماا ن ق ا ‪ :‬ن عبا ا حع يضاو‬
‫عباو عحا‬ ‫يدهمع‬ ‫ن هبع عبف ع‬ ‫دهاا ع أ حع بهبا ن بع ح ع‬ ‫عبثابث ‪ :‬اا ب‬
‫ووع ح ع بووع ملووا‬ ‫من عباا س ك ن عحل و عبيفو حع ب‪،‬يفووت ح ع بهمو أ يووفا ههو‬
‫ع رعفو هووي عب حووث‬ ‫و حه ل جببهووا موون هاووا مظهوور ووط او عب ووب‬ ‫ه و ح ب و هه و‬
‫بط و ا عبدموور هه و اووا‬ ‫هوون كيفووب عحل‪،‬وواو عبووبد يووفهي صووحاهبا ووع ه و ج بهخه و ح‬
‫مقفير‬

‫) يقتضي أن السام وهتو المتو داء ‪ ،‬والموت ون أ ته‬ ‫قوله ‪( :‬‬


‫ليس داء وإ ما هو عدم وف اء فيحتمل أوجها ً ‪:‬‬
‫ريل ع ابغ ؛ فإ ع شف من ع ر‪ ،‬؛ بن ع ر‪ ،‬حع يضوودا‬ ‫حفها ‪ :‬ع مساه حع هه‬
‫ع أ يدفا‬

‫بووع‬ ‫اث ‪،‬هما ‪ :‬ووع ع وورثاا ماقطووع د ب وون عبيفوواا ح ع بووع كمووا اوواا ‪ :‬حع ع و أ بوو‪،‬‬
‫ق ع رثاا هه ع اقطع جماز بدفا حخ بع ف‪،‬ما ا هع ‪ ..‬هللا هه‬ ‫حع‬

‫اثبثهما ‪ :‬ع ع رعح ا ر‪ ،‬عببد هاف ع أ فرعغ عب ا ف ياإع ف‪،‬ع عبفع عهو‬

‫‪52‬‬
‫اوواا عبروو‪،‬خ حمووى عبووفين عملوون عبدوور اووفس ووره ل صووااي عبإر حوواأ ‪ :‬بقووف عملرهووي هاووفم‬
‫اوواا عب ووا ن ووره ووا ملصوور ه اووف‬ ‫ا ووا موون ه‪،‬ووان عباوواس ا ووبعا د و ذ از ماووع‬
‫فوورره شوو‪،‬خ موون هووا عحلووفيث يقوواا بووع ‪ :‬وودف‬ ‫ُت ات عبده ف‪،‬ووع ‪ :‬مووا هلووبع ع وور‪ ،‬ح ع‬
‫إيف و ؟‬ ‫فقوواا بووع ‪ :‬اي هووبع مل مط‪ ،‬و‬ ‫عبيفوود ح كووان هاووفه ميووان احلووفيث هظوو‪،‬‬
‫فقوواا وودف عبيفوود ح ‪ :‬كوبملت‬ ‫هلبه عبده ح ع‬ ‫فقاا بع عبر ا ‪ :‬ن عب ا ااب ع ‪ :‬ب‪،‬‬
‫اف ااا ل عحل عبيفو حع‬ ‫عب ا عبا هه‪،‬ع عبيف ا حبق ماه‬
‫ا اوواا ‪ :‬ههووي احل و عبيفو حع‬ ‫با مل من مجه ذبو‬ ‫) هبع عبفع عبب‬
‫هووع ا ووع ‪ ،‬ا ه‪،‬ووع بدقووع موون ذبو‬ ‫عبديفا فخها هبع هببع هو هبمووا ملف ووع كهووع‬
‫مركع اه ا ع جبيفا فا يفهخ من هفه ت بووع هووف رخوور ووت مووا كووان اووف ووقا‬
‫من شدره ملوورحل هوواح ‪ ،‬مووا كووان هه‪،‬ووع ل حوواا هاف‪،‬رووع فرد و عب ووا عباوواس موون او و‬

‫‪53‬‬
‫ه ‪ .‬كان امحووع هللا ييفووردما عحل و عبيفو حع ل‬ ‫ميا ع حبفيث ا ا هللا صه هللا هه‪،‬ع‬
‫كووا حع يصوو‪ ،‬ع حووىت ل عبرمووف ذع امووفأ ه‪،‬اووع عكرحووا هبووا فوواب موون وواهرع ع رهو كو ا‬
‫عبر‪،‬خ فقف هرفت ن ع مةاان ا و ع ميان جيه بهمر ما يه عه ملداايو ع هو ع اووان‬
‫‪)1‬‬
‫ب اع اه‪،‬ا ههع خص صاو ل هبع عببمان هللا ع ده عهو‬

‫)‪ )1‬ا عمضل يل ن مساه‪،‬ا حقي من ههما عبص ف‪ ،‬عباقر افي عبصوا ل عبصو ف‪ ،‬هوفا عبثقو ل عباقوا هللا‬
‫هه‬

‫‪54‬‬
‫صو‬ ‫عب‪،‬يفووبو ع‬ ‫ف عئووفها ملرو ا هوواا هنووا شووإا موون كووا حع فقووف مجدووت هووبه عحلوور‬
‫ب ااووا‬ ‫هللا مدووا‪،‬‬ ‫‪ ،‬و هلووبه عحل و ع ااك و مبووا مووفا هه و ن ف عئووفها حيصوو‪،‬ها‬ ‫عبد‬
‫بوو‪،‬‬ ‫ايفووردر‪ ،‬عبو دس موون ف عئووفها ههو بيفووا عبدهمووا كووي مرضوول ماببرهووا هاووفه‬
‫ذب من ا عحلصر منا من ا فقع ع رخفعا ‪ ..‬هللا ع فل‬

‫‪55‬‬
‫هريرو اضي هللا هاع ن ا ا هللا‬ ‫هن‬ ‫هم‬ ‫هن ت ل عبصح‪،‬حه ‪ :‬من حفيث‬
‫ه ااا ‪:‬‬ ‫صه هللا هه‪،‬ع‬
‫) عبيفاا ‪ :‬ع أ‪.‬‬
‫عحل عبيف عح ‪:‬‬
‫‪ -1‬هي عبر ‪،‬ب ل بغ عبإرس‬
‫هي عب م ن عب ح‬ ‫‪-2‬‬
‫ميفم عب م ن عهلافد‬ ‫‪-3‬‬
‫‪ -4‬او وواا عحلو وور هو وون عحليفو وون ‪:‬‬
‫هنا ع رحا‬
‫عهلر د ‪ :‬هنا عحل ع ضرع مثرو عب ط‬ ‫ح‬ ‫‪-5‬‬
‫عبص ع ‪ :‬هنا عبر ‪،‬ب‪.‬‬ ‫ك مها ه‬ ‫‪-6‬‬
‫) مثووا ا بووع مدووا‪{ : ،‬‬ ‫ا بووع ‪:‬‬ ‫هووي كثووبو ع اووافع ووفع‬
‫ُ َ ِّ ُ ُ َّ َ ْ َ ْ َ ِّ َ‬
‫ش ٍء ِبأم ِر رب ها } د ‪ :‬كا شووي يق ووا عبرووفمب ظووائره هووي مفدو موون‬ ‫تدمر كل ي‬
‫مج‪ ،‬ووع عبم ورع‪ ،‬عب ووااحو م ووفخا ل عبم ورع‪ ،‬عحل ووااو عب‪،‬امليف و ابد وور‪ ،‬فر ص ووا ا و‬
‫ب‪،‬ها مليفره ماإ‪،‬بها ذع خب ييفبها ‪.‬‬ ‫عبح ي عب ااحو عبر‬

‫‪56‬‬
‫ص وواح عبق ووا ن جب ووبه ههو و عببهإو ورعن ل ا وورص عب وواف ا ؛ بيف ووره ماإ‪ ،‬ووبه‬ ‫ا ووف و و‬
‫ميفوور دف ماإد و عحلوواا ل م ورع‪،‬‬ ‫بووع ظووائر يدرفه وا حووبعق عبصووااه‬ ‫يصووابع ا مووع‬
‫فإ و جتووف ذبو ل ح يو كثووبو ماهووا ‪ :‬عب ووبا أ مووا يركو مدووع موون‬ ‫حووااو ا اصوو‪،‬‬
‫عبرمووف اا حوواا امإوواق عب ووا‬ ‫ح ي و عبرمووف كابيف و ر جبووبه موون ع إوورحعأ عحلووااو‬
‫إع عب ابيت عحلاا فع من ع ر ‪.‬‬ ‫كبب‬

‫‪ -1‬مبه بهاإخ‬
‫‪ -2‬خمرج حل عبقرع‬
‫‪ -3‬مفع من عبابص‬
‫مح عبرملع‬ ‫‪-4‬‬
‫عب هغم‪،‬‬ ‫‪-5‬‬
‫‪ -6‬مإرل بهيففح‬
‫حمها بهرايح‬ ‫‪-7‬‬
‫‪ -8‬جمإا ب ه ع دفو ا ملرها‬
‫عن حق ه وون ابديف ووا ش وور ا ووا عحل وواا ذع عحلص وواو عب وويت م و و ن ل‬ ‫‪-9‬‬
‫عب ه‪،‬ره ع ثا‬
‫‪ -10‬يفا عب ا عحل‪،‬س عبها ذع حمي شرملع ايما‬
‫‪ -11‬ن خن ا ا هي هه عب طن ارا ح عبقرع‬
‫ع ط خ كان فدهع ل خرعج عبف ح ا‬ ‫‪ -12‬فإن ه ن مبا عحلاظا عبر‬
‫‪ -13‬جيه يقطع حيها‬
‫‪ -14‬يرإي من عببكاا عب ااح ذع حق صب ل خرا عشر حعئما ذه ع ‪.‬‬
‫‪ -15‬حهاع مفع بفع عحل‪،‬‬
‫‪ -16‬من عبثآب‪،‬ا ع ‪ ،‬ن‬
‫‪ -17‬ذع شر ماع مثقاا مبا إع من عب هر ض‪،‬ل عباإ‬
‫‪ -18‬عبضماح ملع ياإع من عبصفعع عب ااح‬

‫‪57‬‬
‫وودا ملووع صوواح عبباووان إدووع‬ ‫‪ -19‬ذع قع ماع ع ح وواأ هووفحع ل بووا عموور و‬
‫إدا مله‪،‬غا ‪.‬‬
‫ع عب اان هن ملرح‬ ‫‪ -20‬ذع خ ةا ُتضمس ملع إع من‬
‫‪ -21‬ذع ع ردا ملع ميفح اا إع من عملرفع ع ا عبداا‪ ،‬ل عبده‬
‫حهووا عب اعا عب هغم‪،‬و‬ ‫‪ -22‬ن ضوومف ملووع مووع ع ووا اهووع عب ثو ا ع وور ع رقوورح‬
‫عب اعا عبصه‬ ‫ع بما‬
‫‪ -23‬ياإع من عبهق و ذع ميفدا ملفهاع‬
‫‪ -24‬ذع شر ماع مقفعا صا مثقاا ‪ ،‬مثقاا إع من بيفع عبرم‪،‬‬
‫اطوور ماووع ل عبذن هن و ث‬ ‫‪ -25‬ن ووحل مهمووا خهووا ملووفهن عحل و ع ض ورع‬
‫اطرعأ إع من عبابح عبداا‪ ،‬ف‪،‬ها عبريل عبيففح ‪.‬‬
‫املووع‬ ‫‪ -26‬ن اهي ا حق مهما ا قع ل زيت اطر ل عب ا هنو ث اطورعأ‬
‫إع من عببكاا عبداا‪ ،‬مدع هطاس كثب‪.‬‬
‫هووي ملووع‬ ‫حهوون عحلاووا‬ ‫‪ -27‬ذع حوورق خهووا ملروومع مووبع ملووفهن عبيف وون‬
‫عبقر ح ع اا من عبيفااه ملدف جبيفهها ا ا إدها زعا عبقر ح ‪.‬‬
‫‪ -28‬ذع حل ةا هي ملع عبابص عب هل عب ح عحلبعز عبغه‪،‬ظ إدها ملر ها‬
‫‪ -29‬ذع حل مهما ع را ماع كا ي ا حامهووه مبووا ااح موون هضووع كهو كهطو‬
‫من هه إيفع من عهل ك ‪.‬‬ ‫ا ا ن يإرغ من ع ا إدع إدا مله‪،‬غا‬
‫‪ -30‬ذع ع ردا ملفهاع إع من عبإاا عب بعز اطع م عحمها‬
‫‪ -31‬ذع حخن ملع رح عهل عا ‪.‬‬
‫ذع ذيو و عب ووبا أ مب ووا بط ووخ ههو و حعخ ووا عحلهقو و ا ذا هه‪،‬ه ووا عبرو و ‪،‬ب ك ووان م وون‬
‫عببا اعأ ع ‪،‬فو عبد ‪ ،‬عباإع من عب ع ب‬
‫عبررمل ماع حامهان ‪.‬‬ ‫‪ -32‬ماافدع ضدا ما ذكرم‬
‫زه ا ا ن عإلكثاا ماع ااما‬

‫‪58‬‬
‫صو و ‪ : ) 51‬م ووا ووا ل م ووا ييفرر ووإ مل ووع م وون عحليوو‬ ‫ا وواا ل كرامل ووع عبد و ج ابهر ووا‬
‫ووه ‪:‬‬ ‫عبيف و حع ‪ ..‬اوواا ا و ا هللا صووه هللا هه‪،‬ووع‬
‫) ‪ .‬ا يت ملر ‪،‬ب فقوواا ‪:‬‬ ‫فقاا ‪:‬‬ ‫) ‪ .‬فأ يت ابإهإا‬
‫ووه ‪:‬‬ ‫) ‪ .‬هن املر ملوون ه ووف هللا ن ا و ا هللا صووه هللا هه‪،‬ووع‬
‫) ‪ .‬عبيفوواا ‪ :‬ع و أ ‪.‬‬
‫عحليو عبيفو حع ‪ :‬عبرو ‪،‬ب ‪ .‬هوون عحلووااث ملوون كهويفو يادووت عبرو ‪،‬ب بهو طن يقو ا ‪ :‬هو‬
‫‪،‬ف بع بغب ذب ‪.‬‬

‫ااا ه ف ع ه ‪ :‬ما ييفررإ ملع ابر ‪،‬ب ‪:‬‬

‫فصر ل خرا شيع ع بك ا من زكاا عب ه ذع كان من عبابح إدع إبذن هللا ‪.‬‬
‫_ ذع اهي ي‬
‫_ ياإع ذع ع ريفدا ملع من عب ه عبغهظ عبابح عببد جيرمع ل عبر س ف‪،‬صب ماع عبإاا‬

‫_ ذع شر ارا ح ي عبقرع ل عب طن ‪.‬‬

‫حاا ذع عحلصا عبيت م ن ل عب ه‪،‬ره ع ثا‬


‫_ ذع ه ن ابديفا شر مبا ي‬
‫_ يابا عحل‪،‬س عب ا‬

‫‪59‬‬
‫ا ااا – د عبقاضي ه‪،‬ا‪ : - ،‬ذكر عب ا ل ماإد عحل عبيف حع عبيت هي عبر ‪،‬ب‬
‫ه ف‪،‬ها ‪ .‬فبكر اب‪،‬ا س ‪:‬‬ ‫ش‪،‬ا كثبو خ عص ه ‪ ،‬يصفاها ا بع صه هللا هه‪،‬ع‬

‫‪ -‬هنا حتا عباإخ‬


‫ضع هه عب طن‬ ‫‪ -‬مقرا حيفعن عب طن ذع كا‬
‫‪ -‬ماإي عببكاا ذع اهي صر ل خرا ش‬
‫‪ -‬مبيا عبده عبيت مقرر ماها ع هف‬
‫‪ -‬يقهع عبثآب‪،‬ا ع ردهق ع ا يف‬
‫‪ -‬ع ‪ ،‬ن‬
‫ذع كان ع ا ع من خ ط جبه‪،‬ظ بب‬ ‫‪ -‬مفا عبطمث ع اح‬
‫‪ -‬ياإع عبصفعع ذع هي ملع ع ه‬
‫‪ -‬مقهع عب ث ا ع ر‬
‫‪ -‬حتها عب اعا عب هغم‪ ،‬ذع مضمف ملع مع ع ا‬
‫‪ -‬ماإع من ع ا عبداا‪ ،‬ل عبده ذع ع ردا ملع ميفح ااو ملفهن عباب‪،‬ا‬

‫‪60‬‬
‫‪ -‬ماإع من ع رصا عباإ‬
‫ع عب اان‬ ‫‪ -‬يرمضمس ملع من‬
‫‪ -‬مفا عب ا‬
‫‪ -‬عبها‬
‫‪ -‬ماإع من هنر عبرم‪،‬‬
‫‪ -‬ذع ةر ملع رح عهل عا‬

‫هووبع ييفووخن جيإووا ل عبفا و عبثابث و يرو ع يض واو ن م و ن بووع ا و و بط‪،‬إ و هلووبع صوواا‬
‫ه مع هبع حيها عبوواإخ‬ ‫يرإي عببكاا ذع صب ل خرا ه مقه شع عإل يفان حعئماو‬
‫ووع و هر بط‪ ،‬ووا ا ووف‬ ‫ه ووبع مم ووا ي ووفا ما ووع هه و‬ ‫جباي و عحل ووا ذع اح ‪ ،‬حعخ ووا عب ووفن‬
‫ذع كووان عبموور ل عبرو ‪،‬ب ههو مووا‬ ‫بووبب هو موور‬ ‫ض رع عحلرعاو ضا او ميفرقصو‬
‫ذع هو كووا فقووا ب وون ذع‬ ‫ن ي و ن شووأ ع ارووا عبفيووفعن‬ ‫موون عبد و‬ ‫صووإت فهوو‪،‬‬
‫ف‪،‬ما يإدهع يضاو من اهدع عبده عبيت يرقروور مدهووا ع هووف‬ ‫ضع هه عب طن من خااج‬
‫و ع وو‪ ،‬ن م ووا ييف وورحل عبد و ما ووع ب ووبب جن ووف يض واو‬ ‫اه ووع عبثآب‪ ،‬ووا ع رإهق و ع ا‬
‫جنووفه حيووفا عبطمووث فوو‪،‬من حيرو‬ ‫عبرو ‪،‬ب مفدواو وون ملووع عبدهو ع در فو ا رصووا عبوواإ‬
‫ا مه و ح‪،‬ثمووا عحر اووا ‪ ،‬عبرقط‪ ،‬ووع‬ ‫خ و ط جبه‪،‬ظ و بب و‬ ‫مثهووا موون عبايفووا مليف و‬
‫عبر إ‪،‬ا عإل خان فابر ‪،‬ب مفع باا ل ذب ماإد كثبو فعو عهو‬ ‫ع‬

‫‪61‬‬
‫ش ‪،‬ب ‪.‬‬

‫ل عبثابث ‪.‬‬ ‫‪ -‬عبط ع ‪ :‬حاا ايمل‬


‫حيها عبرايح عباإخ ماق‪،‬رع ابغ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ع عص ‪ :‬حريا مقطع به هغ‬
‫ع ‪ ،‬ن عب هل عبابص خص صاو ‪.‬‬ ‫‪ -‬عببيا ‪ :‬يقطع عبثآب‪،‬ا ع ا‬
‫‪ -‬عب اعا عب ث ا ‪ :‬جيدا مع ع ا هه عب ث ا عبه ا‪ ،‬حيووا عب اعا عب هغم‪،‬و عبصووه‬
‫‪.‬‬
‫‪ -‬عبقر ح ‪ :‬مع ع ا هه عبقر ح عب هغم‪ ،‬ع ر ع رقرح ‪.‬‬
‫‪ -‬هضا عبر س ‪ :‬ياإووع موون عببكوواو خص صواو مقهو ع جمدو و ل صوورو موون كرووان يطهو‬
‫ذع قع ل ع ا ب‪،‬ه ا حل من عبغووف ع ووردا‬ ‫ه من ملع صفعع ااح‬ ‫هه‬
‫مقووفا ‪ ،‬ع ووريس حووىت ييفرارووقع إووع موون عب وواع ع بما و ل عبوور س موون‬ ‫ملووع‬
‫‪،‬خووع ا ووا ياإووع موون‬ ‫ووفعو بيفووفح ع صووإاو ‪.‬‬ ‫عبهق و ‪ .‬ه من عبح ي ع اإخو‬
‫ع عب اان مضمض خص صاو مع خر عبصا ملر ‪.‬‬

‫‪62‬‬
‫‪ -‬هضا عبده ‪ :‬ذع دا ميفح اع ملفهن عإلير ا ماع عملرفع ع ا ‪.‬‬
‫ذع شر مع طر ن ‪.‬‬ ‫‪ :‬ياإع يضاو من ع رصا عباإ‬ ‫‪ -‬هضا عباإ‬
‫يفا عبطمث‬ ‫هه عبيفرو‬ ‫‪ -‬هضا عباإس ‪ :‬يقرا عبفيفعن ح عبقرع ب‬
‫ذع ع ردما‬
‫‪ -‬عحلم‪،‬اأ ‪ :‬حيا عحلم‪،‬اأ عب هغم‪ ،‬عبيف حع ي خاص يبه هبما ‪.‬‬
‫‪ -‬عبيفم ا ‪ :‬من حخا ع هتر عهل عا زه ا ا ن عإلكثاا ماع ااما ه مما ياإع موون‬
‫ذع شر ماع‬ ‫بيفد عبرم‪،‬‬

‫‪63‬‬
‫وباع و ح‬
‫حي و د ملو و‬ ‫يووا جم و َ‬ ‫لش و ط‪،‬ب‪ « :‬ع » بووع ا س ش و ‪،‬ع ا رووخا ل ش و هع‬
‫طح يطري وإا ‪،‬ي عبرعئح امبا لخهطا ابد ووه لخطوب‪ .‬هو ييفووخن ل عبفا و عبثابثو بووع‬
‫ا ي و بط‪،‬إ ‪.‬‬

‫ئما‪.‬‬
‫رمع عإل يفان حع و‬
‫ص ير ل خرا مقه ع ي ُّ‬ ‫‪ -‬يرإي ُّ‬
‫عببكاا ذع ل‬
‫‪ -‬ه حيها عباإخ جباي عبرحه‪،‬ا‬
‫‪ -‬يقرا عبفيفعن ذع كا لهطي هه عب طن من خااج‬
‫ع ط‪ ،‬ن‬ ‫‪ -‬يقهع عبثآب‪،‬ا ع رإهق ع ا‬
‫‪ -‬ياإع من ع رصا عباوَإ‬
‫‪ -‬حيف طا عبطمث‬
‫‪ -‬ح‪،‬ووث لحيروواج ‪ ،‬عبرقط‪،‬ووع عبر إ‪،‬ووا عإل ووخان فابر و ‪،‬ب مفووع ل ذب و ماإد و‬
‫كثبو‪.‬‬
‫‪ -‬ذع ضمفأ ملع ع ه عفل عبصفعع‬
‫‪ -‬ذع ل دا ملع ميفح اوا ملفهن عإلي طر ا عفل عملرفع ع ا عباازا ل عبده‬

‫‪64‬‬
‫رقرح‬ ‫طط‬
‫ذع مضمف ملع مع ع يا عفل عب ث ا عبهي ا‪،‬ي ع ر ع ي‬ ‫‪-‬‬
‫عبصه‬
‫حيها عب اعا ع بما عب اعا ُّ‬ ‫‪-‬‬
‫عبيفرو خمه وا مبا خرج عبف ح عب ططي عا‬
‫ضمفأ ملع ي‬
‫ذع ل ط‬ ‫‪-‬‬
‫حا عب ا عبطمث عبها‬ ‫ط‬
‫ايما كثبو ي‬
‫ذع لحمن شرملع و‬ ‫‪-‬‬
‫ن هليفر عباإ‬ ‫‪ -‬ذع شر اباطر ن‬
‫‪ -‬ذع حخن ملع رح عهل يعا‬
‫‪ -‬زه ا ا ن من كثر من شرملع اورهع‬
‫‪ -‬خاصرع ‪ :‬ذها عحلم عب ائا هن عب هغ عبيف حع‬
‫‪ -‬ارا ح ي عبقرع‬
‫ا و يفا بهمووريس حووىت‬ ‫وا ب‪،‬ه و ا ووحل موون عبغووف ع ووردا ملووع‬ ‫ط‬
‫‪ -‬ذع لق وع ل ع و ي‬
‫من عبهَق و ‪.‬‬ ‫ييفرارقع إع من عب اع ع بما ل عبر س‬

‫ًّفع ل‬
‫بيففح ع صإاو‬ ‫‪ -‬ه من عبح ي ع إرطيح‬
‫ا يا‬ ‫‪ -‬ياإع من عب هل عبابص‬
‫عحلاا بهحصاو ل ع ثا عب ل ه‬
‫ي‬ ‫‪ -‬ييفق ابديفا ع ا‬
‫‪ -‬ذع الهطي ا حق قع ل زيت اطر من ذب عببيت ل عب ا هنو ث اطورعأ‬
‫املع إع من عببكاا ذع هر‪ ،‬مدع هلطاس كثب‬
‫إع من م عيل عباوَب أ‬ ‫‪ -‬ذع لثر هه مقفا عبر س خاع‬
‫‪ -‬ذع حل ه ن ملفهن عب اح إع من عع ع ر ‪.‬‬
‫ييفقا ع طر‪،‬م ‪.‬‬ ‫خيرج عب ا ح‪،‬ا م م‬ ‫يفا عبطمث حا وعاع ا واي‬
‫‪ -‬ه ي‬
‫ل ودا هبووا ل ووا‬ ‫جبمرأ ملها عمر و وواه‬ ‫هفحع‬
‫‪ -‬ذع خب ماع ع ح اأ و‬
‫عصووإرأ ماووع عبد‪،‬اووان إووع موون ذب و إ ود وا مله‪،‬غووا طح‪ًّ،‬وا برووفو‬ ‫موون ملووع يوراووان‬
‫عبيففح‬
‫مإر‪،‬حع ُّ‬

‫‪65‬‬
‫ش ‪،‬ب ‪:‬‬

‫صووغب حا‪،‬وول عبد‪،‬ووفعن بووع و موون شوابين‬ ‫ل عبثابث ‪ :‬ه ُتا‬


‫ووع حق ماهووا‬ ‫بووع اق صووغاا ش و ‪،‬ه مل و اق عبا وواأ عبووبد يقوواا بووع ‪ :‬ايغووازن‬ ‫كثوور‬
‫رفع ا س ش ‪،‬ه ا رخا ل ش هع يهووع جم فو حتو د ملووباعو و ح حريإواو‬ ‫مل ثب هه‬
‫‪ ،‬عبرعئح امبا خها ابد ه خ ب ‪.‬‬

‫هبع ييفخن جيإا ل عبفا عبثابث ير ع يضاو ن م ن بع ا و بط‪،‬إ‬


‫هو مووع هووبع‬ ‫هلبع صاا يرإي عببكاا ذع صب ل خرا ه مقه شع عإل يفان حعئماو‬
‫ووع و هر‬ ‫هووبع ممووا يووفا ماووع هه و‬ ‫حيهووا عبوواإخ جباي و عحلووا ذع اح ‪ ،‬حعخووا عب ووفن‬
‫ذع كان عبمر ل عبر ‪،‬ب‬ ‫ببب ه مر‬ ‫بط‪،‬ا اف ض رع عحلرعاو ضا او ميفرقص‬
‫ذع ه و كووا فقووا‬ ‫ن ي و ن شووأ ع ارووا عبفيووفعن‬ ‫موون عبد و‬ ‫ههو مووا صووإت فهوو‪،‬‬
‫ف‪،‬ما يإدهع يضاو من اهدع عبده عبيت يرقرر مدها‬ ‫ب ن ذع ضع هه عب طن من خااج‬
‫و ع وو‪ ،‬ن مووا ييفوورحل عبد و ماووع بووبب جنووف‬ ‫اهووع عبثآب‪،‬ووا ع رإهق و ع ا‬ ‫ع هووف‬
‫جنووفه حيووفا عبطمووث فوو‪،‬من‬ ‫يض واو عبر و ‪،‬ب مفد واو وون ملووع عبده و ع در ف و ا رصووا عبوواإ‬
‫ا مهو و ح‪،‬ثم ووا عحر ا ووا ‪،‬‬ ‫خ و ط جبه‪،‬ظو و بب و‬ ‫مثه ووا م وون عبايف ووا مليفو و‬ ‫حير و‬
‫عبر إ‪،‬ا عإل خان فابر ‪،‬ب مفع باا ل ذب ماإد كثبو فعو ‪.‬‬ ‫عبرقط‪،‬ع ع‬

‫‪66‬‬
‫ذع ضوومفأ ملووع ع ه و عفوول عبصووفعع ذع ع ووردا مل وع ميفووح ااو‬
‫ذع مضوومف ملووع مووع ع ووا اهووع عب ث و ا‬ ‫ملووفهن عإلير ووا عفوول عملرووفع ع ووا عباووازا ل عبدووه‬
‫ذع حق خهووا‬ ‫عبه ا‪،‬و ع وور ع رقوورح حهووا عب اعا عب هغم‪،‬و ع بماو عب اعا عبصووه‬
‫ذع و خ ا ووا مووع‬ ‫مل ا صو مل حيووره اووف هروول ضووع ههو عبثآب‪،‬ووا ع يفوومااي اهدهووا‬
‫ذع ضمفأ ملع عبيفرو خمه او مبا‬ ‫ع عب اان‬ ‫خر عبصا ملر ُتضمس ملع إع من‬
‫ذع حموون شورملع‬ ‫دووا ل صوورو عشوور إووع عببكوواا‬ ‫ذع ووحل‬ ‫خوورج عبووف ح عبطو عا‬
‫ذع‬ ‫ن هيفوور عبوواإ‬ ‫ذع شر اباطر ن‬ ‫ايماو كثبو حمن عب ا عبطمث عبها‬
‫ذع حخن ملع رح عهل عا ‪ .‬اف زه ا ا‬ ‫شر ماع مقفعا حاه مبا إع من هنر عبرم‪،‬‬
‫ن من كثر من شرملع ارهع ‪.‬‬

‫خاصرع ذها عحلم عب ائا هن عب هغ عبيف حع ارا ح عبقرع ‪.‬‬

‫ذع قووع ل ع ووا ب‪،‬هو ا ووحل موون عبغووف ع ووردا ملووع مقووفا ‪ ،‬ع وريس‬
‫حووىت ييفرارووقع إووع موون عب وواع ع بماو ل عبوور س موون عبهقو و هو موون عبح يو ع إرحو‬
‫ا ا يضاو ييفووق ابديفووا ع ووا‬ ‫فعو بهيففح ل ع صإاو ياإع من عبابص عب هل‬
‫عب ه‪ . ،‬جببه ‪ :‬ه يضر عحلهل يهوو‪ ،‬ع ع ‪،‬وول عبقامهو‬ ‫عحلاا بهحصاو عب ائا ل ع ثا‬
‫ذع كثر ماع ‪.‬‬

‫ع طوخ‬ ‫عبر ‪،‬ب ن ه ن ملدف حقع مبووا عحلاظووا عبر و‬


‫فووإن ه وون مبووا عبروو‪،‬ل خوورج‬ ‫ضمفأ ملع عبيفوورو كووان فدهووع ل خورعج حو عبقوورع او‬
‫عحل وواأ ن ووحل خه ووا ملر ووي م وون حه وون عحل و ع ض ورع اط وور ما ووع ل عبذن هن و ث‬
‫ذع اهووي حق قووع ل زيووت‬ ‫اطورعأ إووع موون عبووابح عبدوواا‪ ،‬بألذ ووه عبووريل عبيفووفح‬
‫املدو إووع موون عببكوواا ذع هوور‪ ،‬مدووع‬ ‫اطوور موون ذبو عببيووت ل عب ووا هنو ث اطورعأ‬
‫ملفهن حاا‬ ‫ن‬ ‫ذع خب ش ‪،‬ب حرق خها ملرمع مفع ملفهن‬ ‫هطاس كثب‬

‫‪67‬‬
‫ذع اهووي عبرو ‪،‬ب ملاوواا ب‪،‬او حق ه وون مبووا‬ ‫هووي ههو عبوور س إووع موون ماواهنر عبروودر‬
‫اح هووي ماووع هه و عبقوور ح عبوويت خت ورج ل عبيفووااه ملدووف ن مغيفووا عبقوور ح ا ووا إدهووا‬
‫هووي ملووع عب ضوول جبووبه‬ ‫حا ع طووا ‪،‬ا‬ ‫ذع حل مع حا عبفاهي‬ ‫ملر ها زعهلا‬
‫ذع ع ردا ملفهن عبر ‪،‬ب إع من عبإاا عب بعز اطع عب ه عبابح عببد جيرمووع ف‪،‬صووب‬
‫ماع عبإاا ‪.‬‬

‫حهاع ذع ع ردا ملع إع من عبإاا عبهق و ‪.‬‬

‫ذع حل خنا ع را ماع كا ي ا حامهان مبووا فووامر إووع موون هضو عب هو‬
‫عب ه ‪.‬‬

‫عبر رملره ‪ :‬ذع حل شر مليف ا ه إع من مح‪،‬اأ عبرملع ع رقاحم عبظاهرو عباضل‬


‫وواع عباإيفووا هاووف عمريفوواك حا عباإوواس ياإووع هبووبه‬ ‫ذع ه وون مليفوومن هيفووا إووع موون‬
‫ذع ووحل مل و و ا ض ووع ههو و ا وور ح عب وور س‬ ‫ووع عب هو و‬ ‫عبص ووإ ب وواع عباح وواا‬
‫ذع ثوور ههو مقووفا عبوور س ووخاع‬ ‫ووت عبروودر ف‪،‬هووا‬ ‫ُتو حد هه‪،‬ووع اهدهووا‬ ‫عبرووهفي‬
‫ذع‬ ‫إووع موون م و عيل عبا ووب أ ذع خووابا عبكحوواا إووع عملر ووفع ع ووا عباووازا ل عبد ووه‬
‫وواع ع إاصووا‬ ‫ذع ضوومف ملووع‬ ‫ووحل ه وون ملووفهن عبو اح خووا إووع موون و عع ع وور‬
‫ييفقا ع ر‪،‬م ‪.‬‬ ‫ه يفا عبطمث حاعاعو ا ايو خيرج عب ا ح‪،‬ا م م‬ ‫إدها‬

‫وودا هبووا ل‬ ‫هووفحعو جبموورأ ملهووا موور و وواه‬ ‫ذع خووب ماووع و ع ح و‬
‫ووفعو إدواو مله‪،‬غواو ح‪،‬ووا ملرووفو مإر‪،‬حووع‬ ‫ووا موون ملووع يراووان عصووإرأ ماووع عبد‪،‬اووان ياإووع ذبو‬
‫بهيففح عهو‬

‫‪68‬‬
‫‪ -1‬مداا ع رإاخاأ‬
‫‪ -2‬مداا ح عبقرع‬
‫‪ -3‬مداا عبابص‬
‫ا ه‬ ‫ا‪،‬ا مرك ذع حقت شرملت مع‬ ‫‪ -4‬مداا مح عبرملع مإرحو‬
‫غ‪،‬ان ع بعج عب هغمي‬ ‫‪ -5‬مداا جبه‬
‫‪ -6‬مإرل عبيففح‬
‫‪ -7‬حتها عبرايح‬
‫‪ -8‬جتإا ا مل ع دفو‬
‫ع ثا‬ ‫‪ -9‬مإرت حص عب ه‬
‫‪ -10‬مفاو به ا عحل‪،‬س عبها مع ع فع م‬
‫‪ -11‬ااحو بهفيفعن‬
‫‪ -12‬مداا زكاا عبابح‬
‫ن ميفووااا‬ ‫‪ -13‬مدوواا حع عحل‪،‬و هو ميفووااا شوودر عبوور س ش و ‪،‬ع مبوور‪ ،‬عبثده و‬
‫حع عحل‪ ،‬ي ن مهر اي ل عبر س كه‪،‬ة عحل‪،‬‬
‫عب ث ا ع ر ضماحعو مع ع ا‬ ‫‪)1‬‬
‫‪ -14‬مإ‪،‬ف من عبثآب‪،‬ا ع ‪ ،‬ن‬

‫حع ل ع يف هه‪،‬ها شدر‬ ‫)‪ )1‬عبثآب‪،‬ا مدر ف ع ‪ ،‬ن مجع خاا هي ملقد‬

‫‪69‬‬
‫ع را و‬ ‫عب هوور هو عبهبوور يفووم‪،‬ع ل عبوو‪،‬من عباإوورو‬ ‫‪ -15‬مداا عب هر ض‪،‬ل عباإ‬
‫ذبو هوون ريوول شوور‬ ‫بهنا مصوو‪ ،‬موور عبر ووا هو عب ووع حتووت عبكرووا‬
‫من مغهي عبر ‪،‬ب‬ ‫ك‬
‫‪ -16‬مداا عبصفعع عب ااح ضماحعو‬
‫‪ -17‬مد وواا عببا ووان ‪ )1‬وود ا ه وون ري وول ماق‪ ،‬ووع ه ووفح و و ع ح وواأ ل ب ووا عم وور و‬
‫ييفدا ع صا‬
‫ووع عب وواان عباووام هوون عبووابح هوون ريوول و خ عحل و عبيفو حع ةووا‬ ‫‪ -18‬ماإووع موون‬
‫‪،‬دي ا يرمضمس ملع‬
‫ا‪،‬ووا ‪ :‬ذع خووابا عبكحوواا إووع‬ ‫‪ -19‬ماإووع موون ع ووا ع رووفحل ل عبدووه وود او‬
‫عملرفع ع ا عباازا ل عبده‬
‫عب اعا عبصه ضماحعو مع ع ا‬ ‫‪ -20‬حتها عب اعا عب هغم‪ ،‬ع بما‬
‫ذع ميفدا ملفهاع‬ ‫‪)2‬‬
‫‪ -21‬ماإع من عبهق و‬

‫)‪ (1‬عبباان ‪ :‬مر‪ ،‬يص‪ ،‬عبر ر ع يفان‬


‫‪ : ) 6183 /1‬ا وواا عب ووا ‪ :‬عببا ووان ‪ :‬يرغ ووب ما ووع ب و ن‬ ‫‪ -‬ا وواا عببمل‪ ،‬ووفد ل بيف ووان عبد وور‬
‫عب و ح ‪ ،‬ع هووف مووا يه‪،‬ووع‬ ‫و عح ووراين ع هووا عبصووإر‬ ‫عب فن مغبع فاحرا ‪ ،‬صووإرو‬
‫عهو‬
‫و عح‬ ‫ااا ع اا د ل عبرداايا ‪ : ) 940/1‬عبباان مغب فاحش ل عبه ن ‪ ،‬صووإرو‬ ‫‪-‬‬
‫مها مدا عهو‬
‫)‪ (2‬عبهق و هي م‪،‬ا عب ع بحف شق‪،‬ع ييفم هاف عب دس ع هط ا ؛ يفو بإدووا ع وون عبروو‪،‬ا ه‬
‫شها ملا )‬ ‫ييفم عب‪ ،‬ا عبدص عبيفاملع )‬
‫اوواا ع اووا د ل عبردوواايا ‪ : ) 625/1‬عبهقو و موور‪ ،‬يا ووب بووع شوول عب ووع ‪ ،‬هو جبووب ‪،‬د‪،‬و‬
‫ياط ل حف عبد‪،‬اه عهو‬ ‫حييفن عبرقا عبرإره‬
‫من عبش‪،‬ا عبد ‪ ،‬عبيت اإت هه‪،‬ها ل ه ج عبهق و ما ذكره عبإووب ز راحد ل عبقووام س عحملوو‪،‬ا‬
‫عب ركووي ابض و ) ‪ :‬ووائر ا ج كرعكووي حماجبووع مرعامووع خمه ووان‬ ‫‪ ) 1228/1‬اوواا ‪ :‬فصووا عب ووا‬
‫امبا يايف ش‪،‬ةا ملدفه مرعامع مبا عبيفووهل وود ا هن هنو‬ ‫ملفهن ز ل د ا به ثب عبايف‪،‬ان ه ‪،‬‬
‫عهو‬ ‫عبابص‬ ‫ايا مابحل من عبهق و عب ر مرعامع ماإع ع ر‬

‫‪70‬‬
‫‪)1‬‬
‫‪ -22‬شر مغهي عبر ‪،‬ب ياإع من بيفع عبرم‪،‬‬
‫اطوور ماووع ل عبذن هن و ث‬ ‫‪ -23‬ن ووحل مهمووا خهووا ملووفهن عحل و ع ض ورع‬
‫اطرعأ إع من عبابح عبداا‪ ،‬ف‪،‬ها عبريل عبيففح ‪.‬‬
‫‪ -24‬يداا عببكاا ع صاح بدطاس ذع اهي ا حق مهما ا قع ل زيووت اطوور ل‬
‫خيرص وور ذب و ا وورخفعا زي ووت عحل و‬ ‫امل ووع إ ووع‬ ‫عب ووا هن و ث اط ورعأ‬
‫عبيف حع‬
‫‪ -25‬يدوواا عبقوور ح عبوويت ل عبيفووااه مغيفووا عبيفووااه ا ووا ا يو م ملرو ‪،‬ب حممو‬
‫حهوون‬ ‫ا‪،‬ووا ‪ :‬مبووا عبو اح )‬ ‫خيهووا ملروومع ‪،‬دووي مووبع ملووفهن عبيف وون‬
‫عحلاا يطه ملع‬
‫‪ -26‬ذع حل ةا هي ملع عبابص عب هل عب ح عحلبعز عبغه‪،‬ظ إدها ملر ها‬
‫ا‪،‬ا ‪ :‬فامر‬ ‫‪ -27‬ذع حل مهما خنا ) ع را ماع كا ي ا حامهه مبا ااح‬
‫من هه‬ ‫) من هضع عب ه عب هط ا ا ن يإرغ من ع ا إدع إدا مله‪،‬غا‬
‫إيفع من عهل ك ‪.‬‬
‫عبر ملو‬ ‫يطوورح عبووابح عب هو‬ ‫‪)3‬‬
‫عب وبعز‬ ‫‪)2‬‬
‫‪ -28‬عبيفوود ط ملفهاووع ياإووع موون عبإوواا‬
‫عب هغ )‬

‫‪ :‬ع من عع عبدااك عبيفام‬ ‫)‪ (1‬عبرم‪،‬‬


‫فريووفو‬ ‫مووا ذكووره عملوون عب و احد ل خريووفو عبد ائ و‬ ‫موون عبح ي و عبوويت مإ‪،‬ووف ل ه و ج بيفووع عب ورم‪،‬‬
‫قدواو ا ووا‬ ‫‪ ) 84/1‬ااا ه يرحفث هن ش رو عبره ‪ :‬خر ها ياإع موون بيفووع عبورم‪،‬‬ ‫عبغرعئ‬
‫شراو ميفحاو مده‪،‬قاو عهو‬
‫)‪ )2‬عبإاا ه عبرها‬
‫مل ورح ا‪،‬ووا ه و حع‬ ‫‪ : ) 475/1‬عب ل وبعز ‪ -‬يط‬
‫عبرهوفو موون لمحَو‬ ‫)‪ (3‬اوواا عملوون وو‪،‬فو ل ع خصو‬
‫فبه لف حىت ميل أ عهو‬
‫يلص‪ ،‬عإل يفان ل‬

‫‪71‬‬
‫‪ -29‬عبر خب ملع يطرح عهل عا ‪.‬‬
‫‪ -30‬ذع ذي عب با أ مبووا بطووخ ههو حعخووا عحلهقو ا ذا هه‪،‬هووا عبرو ‪،‬ب كووان‬
‫من عببا اعأ ع ‪،‬فو عبد ‪ ،‬عباإع من عب ع ب‬
‫عبررمل ماع حامهان ‪.‬‬ ‫‪ -31‬ماافدع ضدا ما ذكرم‬
‫ييفقا ع طر‪،‬م‬ ‫‪ -32‬خيرج عب ا ح‪،‬ا م م‬
‫‪ -33‬من جبري ما ذكر هاها هنا ذع حاوت خهطوت مل و ا صو مل حيووره اووف هروول‬
‫جي ز عبرفع د اب ا‬ ‫ضع هه عبثآب‪،‬ا ع يفمااي اهدها‬
‫حا‬ ‫‪ -34‬م وون جبريو و م ووا ذك وور هاه ووا يضو واو ووع ذع ووحقت م ووع حا عبف وواهي‬
‫ع طا ‪،‬ا هي ملع عب ضل ه عبابص ملر ه‬
‫وواع عباإيفووا هاووف عمريفوواك حا عباإوواس‬ ‫‪ -35‬ذع ه وون مليفوومن هيفووا إووع موون‬
‫ع عب ه‬ ‫ياإع هببه عبطريق يضاو ب اع عباحاا‬
‫ا و ا ‪ :‬هه و موون اعح‬ ‫‪ -36‬موون ا وو‪،‬ل مووا ا‪،‬ووا ‪ :‬ذع ووحل مل و ا ووت عبروودر‬
‫فدا ذب ن ييفرخفا مل ا ع ملا باإع ببعأ ع ر ه حلهع شرهاو‬
‫‪ -37‬ذع ثر هه مقفا عبر س خاع إع من م عيل عباب أ‬
‫اع ع إاصا إدها‬ ‫‪ -38‬ذع ضمف ملع‬

‫اوواا عملوون ظ و ا ل بيفووان ‪ : ) 400/5‬عب وبعز عبرهووفو موون عبووابح عبدام و مق و ا ‪ :‬عب وبعز اووف كووب‬
‫عجبريفا ف ب فماأ عب بعز حع ير بف من شفو عبووابح ا‪،‬ووا ‪:‬‬ ‫ع ق س من عبابح ل عحلفيث ن ا‬
‫عبابح عكألز عكهةبعزعو ع ق س عب ا زعئفو عهو‬ ‫ه إ‬

‫‪72‬‬
‫و و ع ع وور‪،‬‬ ‫عحلق‪،‬قو و ن عحل و و عبيفو و حع مرد ووفحو عبط وورق م وون ح‪،‬ث‪،‬و و ع وورخفعا حيفو و‬
‫اووف ذكوورأ موون وورق ع وورخفعماهتا مووا ير ووا ز عبدر ورين ريق و‬ ‫م ا ‪ ،‬و ع وورخفعا‬
‫وور ف هووبه عبطوورق ملرو ا مإصووا مووع عبروورح عبر ضوو‪،‬ل مل‪،‬ووان ع خر‪،‬وواا‬ ‫ملرو ا جممووا‬
‫ضوومن كرووا‬ ‫و ع ع وور‪ – ،‬إبذن هللا مدووا‪ - ،‬ل كرووا "ملو عاأ عبووف ع "‬ ‫مل‪،‬اهووا حيفو‬
‫"عبص‪،‬فب‪ ،‬عبقفمي " ييفر هللا مدا‪ ،‬عهلم إلُتاا ما ملف مع هان هه رره إع ملع‬

‫‪ -‬عبطريق عب ‪ : ،‬مإرحو‬
‫‪ -‬عبطريق عبثا ‪ : ،‬مرك‬
‫‪ -‬عبطريق عبثابث ‪ :‬ميفح ا‬
‫‪ -‬عبطريق عبرعملد ‪ :‬جبب ميفح ا‬
‫‪ -‬عبطريق ع اميف ‪ :‬ك و‬
‫‪ -‬عبطريق عبيفاح ‪ :‬شراو‬
‫‪ -‬عبطريق عبيفاملد ‪ :‬د او‬
‫‪ -‬عبطريق عبثاما ‪ :‬ضماحعو‬
‫‪ -‬عبطريق عبرا د ‪ :‬مط خ‬
‫‪ -‬عبطريق عبداشرو ‪ :‬حهامو ا رخفعا زيرها‬

‫‪73‬‬
‫‪ -‬عبطريق عحلاحي هررو ‪:‬‬
‫‪ -‬عبطريق عبثا ‪ ،‬هررو ‪ :‬ع راراااو‬
‫‪ -‬عبطريق عبثابث هررو ‪ :‬ة اعو‬
‫‪ -‬عبطريق عبرعملد هررو ‪ :‬ةااعو‬
‫‪ -‬عبطريق ع اميف هررو ‪ :‬مقطبعو‬
‫هررو ‪ :‬عجبريفا و‬ ‫‪ -‬عبطريق عبيفاح‬
‫يدرفهووا عب ثووب م و ن ملراق‪،‬ووع‬ ‫هووبه عبطريقو‬ ‫‪ -‬عبطريقو عبيفواملد هروورو ‪ :‬ب يفواو‬
‫بد و ج مر و ه مد‪،‬ا و كد و ج ملد ووس‬ ‫ب وواس مد ووه ملاق‪ ،‬ووع عحل و عبيف و حع ا يه و‬
‫بطرح عهل عا عحلررعأ عبقما من ع يف هناا عبا ا‬ ‫عبمرع‪ ،‬ع هفي‬
‫وواأ عب وورك عبفعخه‪،‬و برحإ‪،‬ووب‬ ‫هبه عبطريق جبهو مووا قووت ل ع وورخفعا مه‬
‫عبقفاو ع ايف‪ ،‬مداو‬ ‫عبرجب‬
‫مه ه‪،‬‬ ‫ع شر ‪،‬‬ ‫‪ -‬عبطريق عبثاما هررو ‪ :‬ريق عبرحام‪،‬ا‬
‫هووبه عبطريق و‬ ‫مه ه‪ ،‬و‬ ‫‪ -‬عبطريق و عبرا وود هروورو ‪ :‬ريق و عحلقوون و ع شوور ‪،‬‬
‫مإ‪ ،‬ووف ل‬ ‫عب وويت ا هه ووا مإ‪ ،‬ووف ل عبر وورج به ع ووب عبر وور خ عبفي ووفعن عبفمل وو‪،‬‬
‫جبب ذب‬ ‫ع ه ا بألمرع‪ ،‬ع ااه‪ ،‬كابقر ح عهلبمل‬
‫‪ -‬عبطريق عبدرر ن ‪ :‬عكرحا و‬
‫‪ -‬عبطريق عحلاحي عبدرر ن ‪ :‬ريق عبيفإ‬
‫ع ائي‬ ‫‪ -‬عبطريق عبثا ‪ ،‬عبدرر ن ‪ :‬ريق ع غط‬
‫‪ -‬عبطريق عبثابث عبدرر ن ‪ :‬ريق عبهه ا‬
‫‪ -‬عبطريق عبرعملد عبدرر ن ‪ :‬ريق ع ضمض‬
‫‪ -‬عبطريق ع اميف عبدرر ن ‪ :‬ريق عببا ا‬

‫‪74‬‬
‫عبدرر ن ‪ :‬هااك رق هصري مثا صااه عب رمياأ ع رعه‬ ‫‪ -‬عبطريق عبيفاح‬
‫مد ة عب يف أ‬

‫ب ووا حووف ن يرطإوا ملووفس ا ووع عبرووفخا‬ ‫بوو‪،‬‬ ‫ا ع ن هبه عبطرق مر ع بها عبطو‬
‫ل عحلووفيث عبا و د ‪:‬‬ ‫مبوا ف‪،‬ووع ضوورا ههو ملووفن عإل يفووان ملغووب ههو‬
‫)‬

‫‪75‬‬
‫ع اُت‬

‫وأبع فه و‬ ‫ووأبع جبإ ورعن زاد‬ ‫ع رهووت هووبه عبر وواب ملإضووا هللا مدووا‪ ،‬فهووع كووا ش و رد‬
‫ع و ‪ ،‬عب وورمي ع دطووي عحل وو‪ ،‬ن ياإووع هبووا عإل و ا ع يفووهمه ن جيدههووا يل ذخ ورعو ي و ا‬
‫عبفين‬

‫‪،‬فم‬ ‫‪،‬اا‬ ‫ه هه‬ ‫صه هللا‬


‫حممف عبصاحق عبمه هه ربع‬
‫صح ع عبراملده‬

‫‪76‬‬

You might also like