01-Feb-24

Phương pháp luận PTTK_HTTT

Thế giới ý niệm
Tư duy logic để tìm giải pháp

Hệ thống cũ
Phân tích Hệ thống mới
đang làm gì?
sẽ phải làm gì?

Chƣơng 2 Yêu cầu đối với

Hệ thống là gì?
PHÂN TÍCH THIẾT KẾ

Thiết kế
Khảo sát
HỆ THỐNG THÔNG TIN QUẢN LÝ

Hệ thống Hệ thống
cũ đang hoạt động mới sẽ vận hành
như thế nào? Bối cảnh như thế nào?
chung giữa vấn
đề và giải pháp
1
Thế giới thực 2

PHÂN TÍCH HỆ THỐNG THÔNG TIN PHÂN TÍCH HỆ THỐNG THÔNG TIN

Phân tích HTTT là công đoạn đầu tiên của quy trình xây dựng, Các nội dung chính:
thiết kế một HTTT quản lý. I. Khái niệm và mục tiêu phân tích HTTT
Chương này sẽ trình bày các nguyên tắc và quy trình phân tích hệ II. Phương pháp luận trong phân tích HTTT
thống từ khi đặt kế hoạch cho đến khi lập báo cáo tổng kết về phân III. Quy trình phân tích HTTT
tích HTTT.
Cơ sở khoa học được sử dụng ở đây là các công cụ mô hình hóa
HTTT tiêu biểu.

3 4

I. KHÁI NIỆM VÀ MỤC TIÊU II. PHƢƠNG PHÁP LUẬN

PHÂN TÍCH HTTT TRONG PHÂN TÍCH HTTT

Phân tích HTTT là một chuỗi tiến trình có tổ chức được dùng để Một số phương pháp luận cơ bản:
xác định một HTTT hợp lý nhất cho tổ chức. 1. Phương pháp tiếp cận hệ thống
Mục tiêu: tìm ra được ưu khuyết điểm của HTTT hiện có, từ đó: 2. Phương pháp đi từ phân tích chức năng đến mô hình hóa
3. Phương pháp phân tích hệ thống có cấu trúc
- đưa ra các yêu cầu cần thiết cho HTTT mới
- loại bỏ hoặc thay thế các xử lý không còn phù hợp.
Người thực hiện: nhóm phân tích viên hội đủ kiến thức trong các
lĩnh vực chuyên môn và có người am hiểu về tổ chức hiện tại.

5 6

1
 01-Feb-24

1. Phương pháp tiếp cận hệ thống

1. Phương pháp tiếp cận hệ thống Ví dụ về mối liên hệ giữa Công ty VNP với các tổ chức bên
ngoài trong tổ chức kinh doanh dịch vụ TTDĐ VNP

Yêu cầu: xem xét hệ thống trong tổng thể vốn có của nó cùng với
các mối liên hệ của các phân hệ nội tại cũng như các mối liên hệ với VNPT
các hệ thống bên ngoài.
Khi phân tích HTTT: xem xét tổ chức, doanh nghiệp là một hệ Công ty VinaPhone Các VT, BĐ TT
thống thống nhất về mặt kinh tế, kỹ thuật và tổ chức → phân chia
Hợp đồng trách nhiệm
thành các phân hệ hoặc lĩnh vực → từng phân hệ/ lĩnh vực tiếp tục
chia thành các vấn đề cụ thể...
tham gia quản lý, tổ chức
Đây là phương hướng tiếp cận đi từ tổng quát đến cụ thể - Top chủ quản
dịch vụ thông tin kinh doanh dịch vụ tại địa
Down - theo sơ đồ cấu trúc hình cây. phương
DĐ VinaPhone
7 8

1. Phương pháp tiếp cận hệ thống 1. Phương pháp tiếp cận hệ thống

Sau khi nghiên cứu tổng thể → nghiên cứu các phân hệ của môi Với từng phân hệ, tiếp tục nghiên cứu chi tiết hơn…
trường vi mô VP đại diện
Văn phòng Ban Giám đốc

Các Phòng
Mô hình tổ chức Cơ chế hoạt động chức năng Các trường
Trung tâm Đại học
Môi trường vi mô Thông tin

Các nguồn lực Sản phẩm/dịch vụ

Các Viện Các Viện tại Các đơn vị Các
tại Hà Nội t.p HCM ĐTTX Công ty

9 10

2. Phương pháp đi từ phân tích chức năng 2. Phương pháp đi từ phân tích chức năng
đến mô hình hóa đến mô hình hóa

Phân tích HTTT phải tiến hành theo một trình tự: Ví dụ về mô hình: “Sơ đồ chức năng quản lý tài chính của một tổ chức”
phân tích chức năng của HTTT, phân tích các dòng thông tin Quản lý
→ mô hình hóa HTTT bằng các mô hình như DFD, mô hình thông tài chính

tin ma trận.
Quản lý Lập Quản lý
Mô hình là một nhóm các ký hiệu gợi nhớ và có ý nghĩa, liên kết vốn đầu tư kế hoạch ngân sách
nhau tạo thành lược đồ diễn tả các đặc trưng quan trọng nhất của đối Phân bổ Kế hoạch Phân bổ
vốn đầu tư dài hạn ngân sách
tượng được mô hình hóa theo một quan điểm nào đó và bỏ qua các
Quản lý Kế hoạch Sử dụng
chi tiết không quan trọng. các dự án ngắn hạn ngân sách

11 12

2
 01-Feb-24

2. Phương pháp đi từ phân tích chức năng 2. Phương pháp đi từ phân tích chức năng
đến mô hình hóa đến mô hình hóa

Mô hình dựa trên 3 yếu tố cơ bản: Mô hình biểu diễn các luồng dữ liệu vào – ra đối với chức năng Z
- Nội dung thông tin mà mô hình cần diễn đạt cho người đọc
- Hình thức mang nội dung thông tin đến người đọc Nguồn A Nguồn B
- Kiến thức cần thiết được quy ước trước giữa người đọc và người Đích N
Dòng 2
tạo ra mô hình, để người đọc tiếp thu được trọn vẹn ngữ nghĩa của Dòng 1
mô hình. Dòng 4
Phòng X
Chuyên
Dòng 3 viên Y Đích M
Chức năng Dòng 5
Z
Nguồn C
13 14

2. Phương pháp đi từ phân tích chức năng

3. Phương pháp phân tích hệ thống có cấu trúc
đến mô hình hóa

Mô hình có 2 đặc tính quan trọng:
- tính hoàn chỉnh (completeness): các đối tượng (thành phần) liên
kết trong mô hình được mô tả đầy đủ.
- tính nhất quán (consistency): không có sự không phù hợp nào
còn hiện diện trong mô hình.
Nhà phân tích phải dùng một tập hợp các công cụ và kỹ thuật để
mô tả hệ thống.
Một số các mô hình được sử dụng:
- Sơ đồ chức năng kinh doanh (Business Funtion Diagrams – BFD)
- Các sơ đồ luồng dữ liệu (Data Flow Diagrams – DFD)
- Các mô hình dữ liệu (Data Models – DM)
- Ngôn ngữ có cấu trúc (Structured Language – SL)

15 16

III. QUY TRÌNH PHÂN TÍCH HTTT 1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích

Việc thực hiện phân tích HTTT bao gồm các công đoạn sau đây:
1. Thu thập thông tin về tổ chức, hệ thống quản lý và HTTT
2. Lập sơ đồ chức năng kinh doanh (BFD)
3. Lập sơ đồ luồng dữ liệu (DFD)
4. Lập báo cáo phân tích HTTT
Là công đoạn đầu tiên trong quá trình phân tích hệ thống nhằm
có được các thông tin liên quan tới mục tiêu đã được đặt ra với độ
tin cậy cao và chuẩn xác nhất.
Loại thông tin này có thể chia thành 3 nhóm:
- Các thông tin chung về ngành mà tổ chức đang hoạt động
- Các thông tin về bản thân tổ chức đó
- Các thông tin về các bộ phận có liên quan trực tiếp tới vấn đề

17 18

3
 01-Feb-24

1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích 1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích

Một số phương pháp thu thập, khảo sát thông tin:
- Nghiên cứu tài liệu về hệ thống
- Quan sát hệ thống (Observational research)
- Phỏng vấn (Interview)
- Sử dụng phiếu điều tra (Questionnaires)
- Hội thảo chuyên đề (Joint Application Design)
- Làm mẫu (Prototyping)
a/ Nghiên cứu tài liệu về hệ thống
- Thường được áp dụng đầu tiên
- Nhằm thu nhận các thông tin tổng quát về cơ cấu tổ chức, cơ chế
hoạt động, quy trình vận hành thông tin trong hệ thống.
- Kết quả cho ta một cái nhìn tổng thể ban đầu về đối tượng nghiên
cứu.

19 20

1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích 1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích
Đề án: ………………………………………………………………………….
Các thông tin cần nghiên cứu:
BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU HỆ THỐNG
♦ Môi trường của HTTT hiện tại: Người thực hiện: ………………………………………………………………

- Môi trường bên ngoài
- Môi trường vật lý
♦ Các thành phần của hệ thống:
- Hoạt động của hệ thống
- Thông tin vào, thông tin ra
- Môi trường tổ chức
- Môi trường kỹ thuật
Chủ đề nghiên cứu: ……………………………………………………………
Thời gian: ……………………… Địa điểm: …………………………………
Mục tiêu nghiên cứu: ………………………………………………………….
Nội dung nghiên cứu:
- Hoạt động của hệ thống: ……………………………………………….
-Thông tin vào của hệ thống: ……………………………………………
-Thông tin ra của hệ thống: ………………………………………………
-Quá trình xử lý thông tin: ……………………………………………….
-Cơ sở dữ liệu của hệ thống: ……………………………………………..
-…

- Quá trình xử lý, cách giao tiếp, trao đổi thông tin Tóm tắt chung: …………………………………………………………………
Đánh giá tổng quát: …………………………………………………………….
- Quan hệ giữa các phòng ban Ngày … tháng … năm …

- Khối lượng công việc của từng phòng ban

21 22

1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích 1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích

b/ Quan sát hệ thống b/ Quan sát hệ thống

Thường được áp dụng khi phân tích viên hệ thống muốn biết
những thông tin không thể thu thập được trong các phương pháp
khác.
Nhờ quan sát, chúng ta sẽ biết:
+ nhân viên làm công việc gì, cách thực hiện công việc
+ mức độ hiệu quả của các chuẩn
+ các công cụ hỗ trợ cho các công việc mà người nhân viên
thường dùng.
Ưu điểm:
- Biết được tính chất của mỗi công việc: phải giải quyết nhiều
công việc xử lý tình huống được phát sinh ngẫu nhiên
- Đánh giá được cường độ làm việc thực tế.
Nhược điểm:
- Người bị quan sát thường thay đổi thói quen, cách làm việc…
- Tốn thời gian ngồi quan sát.

23 24

4

1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích
c/ Phỏng vấn
Phỏng vấn là một phương pháp thu thập thông tin rất hiệu quả và
thông dụng.
Đây là hình thức đối thoại trực tiếp hoặc gián tiếp giữa người
phỏng vấn (Interviewer) và người được phỏng vấn (Interviewee) để
thu thập thông tin về một vấn đề nào đó.
25
1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích
Phỏng vấn cá nhân là tiếp xúc với từng người để đặt câu hỏi và
tìm thông tin trong câu trả lời.
Ưu điểm:
- Người phân tích viên có cơ hội hỏi thêm
- Biết được thái độ và trách nhiệm của người được phỏng vấn về
các vấn đề được hỏi.
Nhược điểm:
- Có thể xuất hiện mâu thuẫn ý kiến giữa những người được
phỏng vấn
- Tốn thời gian khi cần phỏng vấn nhiều
27
1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích
d/ Sử dụng phiếu điều tra
Điều tra là phương pháp thông dụng của thống kê học.
Có thể điều tra toàn bộ hoặc điều tra chọn mẫu.
Để phân tích HTTT - phương pháp điều tra chọn mẫu với mẫu
thuộc nhiều đối tượng như:
+ cán bộ lãnh đạo trong hệ thống,
+ cán bộ, nhân viên trong bộ máy quản lý,
+ cán bộ tin học trong hệ thống.
29
01-Feb-24
1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích
Những điều lưu ý khi phỏng vấn:
- Chú ý lắng nghe, tỏ ra quan tâm đến ý kiến, nét mặt, cử chỉ, dáng
điệu của người được phỏng vấn
- Thiết lập quan hệ hợp tác, đúng mực trong quá trình phỏng vấn.
- Cố gắng hòa mình với tổ chức, tập thể mà chúng ta cần phỏng vấn.
- Biết công việc của người được phỏng vấn, đặt các câu hỏi trong
phạm vi công việc của họ.
- Các câu hỏi cần có ý nghĩa rõ ràng và hướng đến câu trả lời mang
thông tin hữu ích. Áp dụng dạng câu hỏi (dạng mở, dạng đóng) một
cách linh hoạt, phù hợp với hoàn cảnh phỏng vấn.
26
1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích
Phỏng vấn nhóm là phỏng vấn nhiều người cùng một lúc qua
cuộc họp, hội thảo.
Ưu điểm:
- Gia tăng sự trao đổi thảo luận
- Hạn chế quan điểm cá nhân và mâu thuẫn giữa các câu trả lời
- Ít tốn thời gian
Nhược điểm:
- Khó thu xếp cho cuộc phỏng vấn
- Có hạn chế chung của các cuộc họp
28
1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích
Việc thiết kế phiếu điều tra:
- Có vai trò quyết định
- Cần đảm bảo được các yêu cầu sau đây:
+ Thu thập được đầy đủ các thông tin cần thiết
+ Câu hỏi khảo sát phải rõ ràng, dễ hiểu, dễ trả lời
(để dễ thống kê, câu hỏi thường ở dạng đóng)
30
5

1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích
Phiếu điều tra thường có các phần sau:
- Phần tiêu đề: mô tả mục đích và nguyện vọng được các đối
tượng điều tra cộng tác trong việc trả lời các câu hỏi
- Phần định danh đối tượng điều tra: tên, tuổi, giới tính, nghề
nghiệp, chức vụ, …
- Phần nội dung các câu hỏi: liệt kê các câu hỏi liên quan đến nội
dung thông tin cần thu thập
- Phần kết thúc: bày tỏ lời cảm ơn của người điều tra, họ tên và
chức vụ người chủ trì cuộc điều tra.
31
1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích
e/ Phƣơng pháp thảo luận chuyên đề (Joint Application Design)
Mục đích: gia tăng các ý kiến thảo luận một cách có kiểm soát để
đưa đến giải pháp tốt nhất cho vấn đề cần phải giải quyết.
Ví dụ: để tránh tâm lý ngại phát biểu trái ý với lãnh đạo, JAD đưa ra
phương pháp che giấu tên và ý kiến được hiển thị dạng text trên màn
chiếu trong cuộc họp.
Những người ở xa vẫn tham gia được qua mạng, hoặc truyền hình.
Phương pháp này cho kết quả rất tốt, nhưng chi phí khá tốn kém vì
thời gian kéo dài và số lượng người tham dự đông.
33
1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích
f/ Phƣơng pháp làm mẫu (Prototyping)
Ưu điểm:
- Giúp cho người phát triển hệ thống hiểu đúng yêu cầu của người
sử dụng.
- Giúp cho người sử dụng biết được hệ thống sẽ được xây dựng
nên họ sẽ không bị lúng túng khi triển khai áp dụng.
Nhược điểm: Khó thống nhất yêu cầu của nhiều người cùng sử
dụng hệ thống.
35
01-Feb-24
1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích
e/ Phƣơng pháp thảo luận chuyên đề (Joint Application Design)
- Tổ chức các cuộc họp chuyên sâu dạng chuyên đề
- Có sử dụng các phương tiện hỗ trợ hội nghị (nghe, nhìn, trao đổi ý
kiến, demo, ghi chú)
- Cấu trúc:
+ Trình tự: đặt vấn đề, thảo luận, chọn giải pháp, kết luận.
+ Vai trò trong hội nghị: người chủ trì, người gợi ý, thư ký.
+ Tham gia: người sử dụng hệ thống (đặt yêu cầu), người phát triển
hệ thống (đưa phương án giải quyết), người quản lý (đánh giá khả thi
và hiệu quả).
32
1. Thu thập thông tin cho quá trình phân tích
f/ Phƣơng pháp làm mẫu (Prototyping)
- Sử dụng mẫu (như chương trình “demo”) → người sử dụng có
thể hiểu được cách xử lý các công việc → góp ý để sửa lại “cho
đúng”.
- Quá trình này được lặp đi lặp lại nhiều lần, người phát triển hệ
thống sẽ hiểu rõ mong muốn của người sử dụng
→ bản demo ngày càng chi tiết và hướng đến thỏa mãn hoàn toàn
mong muốn của người sử dụng.
34
2. Lập sơ đồ chức năng kinh doanh BFD
(Business Function Diagram)
Khái niệm: Sơ đồ BFD là mô hình mô tả các chức năng nghiệp
vụ của một tổ chức, các mối quan hệ bên trong và quan hệ bên ngoài
của các chức năng đó.
Sơ đồ BFD - xác định hệ thống làm gì
- không quan tâm hệ thống làm như thế nào
Ý nghĩa của sơ đồ BFD:
- Cho phép xác định các chức năng của một tổ chức
- Cho biết được vị trí của mỗi công việc trong toàn bộ hệ thống
- Là cơ sở để xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu và nghiên cứu cấu trúc
của các chương trình quản lý của hệ thống.
36
6
 01-Feb-24

2. Lập sơ đồ chức năng kinh doanh 2. Lập sơ đồ chức năng kinh doanh

Quy trình xây dựng sơ đồ BFD: Mỗi bước của quy trình đều xuất phát từ mô hình nghiệp vụ (mô
Bước 1: Khảo sát, tìm hiểu các chức năng nghiệp vụ của tổ chức tả các chức năng một cách tổng quát), sau đó là sơ đồ phân rã chức
với những thành phần sau: năng (mô tả sự phân chia các chức năng thành các chức năng nhỏ
hơn trong hệ thống theo cấu trúc hình cây).
- Tên chức năng
Các nguyên tắc phân rã chức năng:
- Mô tả chức năng
- “thực chất”: Mỗi chức năng được phân rã phải là một bộ phận
- Đầu vào của chức năng (dữ liệu) thực sự tham gia thực hiện chức năng đã phân rã nó.
- Đầu ra của chức năng (dữ liệu) - “đầy đủ”: Việc thực hiện tất cả các chức năng ở mức dưới trực
Bước 2: Mô tả hoạt động của các chức năng dưới dạng văn bản Text tiếp phải đảm bảo thực hiện được chức năng ở mức trên đã phân rã
Bước 3: Dựa vào văn bản text mô tả các chức năng và vẽ sơ đồ BFD ra chúng.

37 38

2. Lập sơ đồ chức năng kinh doanh 2. Lập sơ đồ chức năng kinh doanh

Các ký pháp dùng để vẽ sơ đồ BFD: Ví dụ 1: Phòng tín dụng của Ngân hàng Công thương có nhiệm
- Hình chữ nhật có tên bên trong để mô tả một chức năng vụ chính là Cho vay và Thu nợ.
Khi khách hàng đến vay tiền, bộ phận Cho vay phải nhận đơn vay
- Các đoạn thẳng gấp khúc hình cây mô tả mối liên kết giữa các của khách hàng, sau đó duyệt đơn xem có đủ điều kiện cho vay
chức năng không rồi chuyển sang bộ phận trả lời đơn. Bộ phận trả lời đơn sẽ trả
Tên chức năng lời khách hàng là từ chối hay đáp ứng cho vay, nếu đáp ứng thì cho
vay và ghi vào Sổ nợ.
Khi khách hàng đến trả tiền, dựa vào sổ nợ, bộ phận Thu nợ phải
Tên chức Tên chức Tên chức
năng con năng con năng con
xác định kỳ hạn trả cho từng khách hàng. Nếu trả trong hạn thì
chuyển sang bộ phận Xử lý trong hạn, nếu ngoài hạn thì chuyển sang
bộ phận Xử lý ngoài hạn. Cả hai bộ phận đều phải ghi vào Sổ nợ.

39 40

2. Lập sơ đồ chức năng kinh doanh 2. Lập sơ đồ chức năng kinh doanh

Sơ đồ BFD quản lý tín dụng tại Ngân hàng Công thương: Ví dụ 2: Công ty X là một công ty sản xuất – kinh doanh với mặt
Quản lý tín dụng
hàng chính là hàng điện tử - điện lạnh. Công ty có nhiều cửa hàng
bán sản phẩm tại các thành phố lớn trong nước.
Để quản lý bán hàng, trước hết Công ty phải Tìm kiếm thị trường.
1. Cho vay 2. Thu nợ Sau khi đã tìm được khách hàng, Công ty tổ chức ký kết hợp đồng và
cuối cùng là thực hiện việc giao hàng.
1.1. Nhận đơn 2.1. Xác định kỳ hạn
Để tìm kiếm thị trường, Công ty phải Quảng cáo sản phẩm, sau
1.2. Duyệt vay 2.2. Xử lý trong hạn đó giới thiệu sản phẩm cho khách hàng.
1.3. Trả lời 2.3. Xử lý ngoài hạn Trong quá trình ký kết hợp đồng, hai bên cần thỏa thuận phương
thức thanh toán và phương thức giao hàng.
1.4. Ghi sổ nợ 2.4. Ghi sổ nợ
Việc giao hàng sẽ bao gồm vận chuyển hàng đến địa chỉ của
khách hàng và thu tiền của khách hàng.
41 42

7
 01-Feb-24

3. Lập sơ đồ luồng dữ liệu DFD

2. Lập sơ đồ chức năng kinh doanh (Data Flow Diagram)

Sơ đồ BFD quản lý bán hàng của Công ty X a/ Khái niệm:

Sơ đồ luồng dữ liệu DFD là một mô hình về hệ thống có quan
Quản lý bán hàng điểm cân xứng cho cả dữ liệu và tiến trình.
Nó chỉ ra cách thông tin được vận chuyển từ một tiến trình hoặc
Tìm kiếm Ký kết Giao hàng
từ chức năng này sang một tiến trình hoặc chức năng khác; những
thị trường hợp đồng thông tin nào cần phải có trước khi thực hiện một tiến trình.
Quảng cáo Thỏa thuận PT Vận chuyển Chức năng quan trọng được mô tả trong DFD: biến đổi thông tin,
sản phẩm thanh toán hàng cụ thể: - tổ chức lại thông tin
Giới thiệu Thỏa thuận PT Thu tiền - bổ sung thông tin
sản phẩm giao hàng
- tạo ra thông tin mới
43 44

a/ Khái niệm 3. Lập sơ đồ luồng dữ liệu DFD

Ưu điểm: b/ Các ký pháp của sơ đồ luồng dữ liệu:

- Biểu đạt DFD là công cụ đơn giản, dễ hiểu.
- Tài liệu DFD là tài liệu phân tích hệ thống đầy đủ, súc tích và ngắn
gọn, cung cấp cho người sử dụng một cái nhìn tổng thể về hệ thống
và cơ chế lưu chuyển thông tin trong hệ thống đó.
Nhược điểm:
- Không bao hàm yếu tố thời gian.
- Không xác định được trật tự thực hiện các chức năng.
- Không chỉ ra được yếu tố định lượng đối với dữ liệu; những thông
tin là thành phần cơ bản...
45
Process (xử lý, tiến trình) Là ký hiệu diễn tả cho một
công việc hoặc một hành động thao tác trên dữ liệu.
Khi mô hình hóa - không quan tâm nó được thực hiện
như thế nào.
- Phần trên của ký hiệu xử lý ghi số định danh của xử lý.
1.1 Mỗi xử lý có một số định danh duy nhất trong toàn bộ
Lập bảng lược đồ.
chấm công
- Phần dưới - ghi tên của xử lý - bắt đầu bằng một động
từ, dạng động từ - bổ ngữ và thường trùng với tên đã đặt
cho các chức năng trong sơ đồ BFD.
46

b/ Các ký pháp của sơ đồ luồng dữ liệu: b/ Các ký pháp của sơ đồ luồng dữ liệu:

Source / Sink (nguồn phát sinh dữ liệu /

Data store (kho dữ liệu) Là ký hiệu diễn
đích tiêu thụ dữ liệu) Là ký hiệu diễn tả cho
tả một phương tiện trừu tượng có chức năng
một đối tượng phát sinh dữ liệu (source) hoặc
lưu trữ dữ liệu, tương đương với một quyển
tiêu thụ dữ liệu (sink) bên ngoài hệ thống,
sổ ghi chép, một tập tin, hay một CSDL,…
Khách hàng Ví dụ: “nhà cung cấp”, “đại lý”; hoặc có
Phần bên trái của Data store ghi số định
thể là một con người như “khách hàng”,
D1 Tệp hóa đơn danh của nó, ví dụ: “D1”, “D2”. Phần bên
“người quản lý”.
phải ghi tên của Data store, là một danh từ.
Tương tự như Data store, tên của Source/
Sink phải là một danh từ.

47 48

8

b/ Các ký pháp của sơ đồ luồng dữ liệu:
Data flow (luồng dữ liệu) là một ký hiệu diễn
tả cho chiều di chuyển của dòng thông tin (được
chuyển vào hoặc ra khỏi một tiến trình).
Data Data flow phải có nhãn là một danh từ mô tả
cho nội dung dữ liệu đang chuyển đi, ví dụ: “Đơn
đặt hàng”, “Hóa đơn”.
Những thông tin có trải qua một số thay đổi
thì nên mang tên đã sửa đổi: “Hóa đơn” – “Hóa
đơn đã kiểm tra”.
49
c/ Một số quy tắc thiết lập sơ đồ luồng dữ liệu
Quy tắc vẽ DFD (tiếp):
- Không có dòng dữ liệu trực tiếp giữa các data store, source, sink.
Vì đây là những đối tượng “thụ động”; để di chuyển dữ liệu giữa các
đối tượng này cần phải có ít nhất một xử lý của hệ thống.
- Không có dòng dữ liệu rẽ nhánh (hoặc gộp) có nội dung (nhãn)
khác nhau. Nội dung dữ liệu ở các nhánh phải giống y như nhau.
- Không có dòng dữ liệu trực tiếp đi từ một xử lý đến chính nó (vì
một xử lý không cần gửi dữ liệu cho chính nó).
51
c/ Một số quy tắc thiết lập sơ đồ luồng dữ liệu
Quy tắc phân rã các xử lý trong DFD:
Sơ đồ ngữ cảnh
(Process 0)
DFD-0
Mức 0
(process 1.0, 2.0, …)
DFD-1.0 DFD-2.0
Mức 1
(process 1.1, 1.2, 1.3,…) (process 2.1, 2.2, …)
53
01-Feb-24
3. Lập sơ đồ luồng dữ liệu DFD
c/ Một số quy tắc thiết lập sơ đồ luồng dữ liệu:
Quy tắc vẽ DFD:
- Nếu một đối tượng chỉ có outputs, chắc chắn đối tượng đó phải là
source. Tương tự, nếu một đối tượng chỉ có inputs, nó phải là sink.
- Một xử lý phải có cả inputs lẫn outputs.
- Một dataflow phải có nhãn và có duy nhất một hướng để chỉ rõ
nơi đi và nơi đến của dữ liệu.
Nếu một nội dung dữ liệu được chuyển đi và nhận về giữa hai đối
tượng thì nó phải được vẽ bằng 2 mũi tên (theo 2 hướng ngược
nhau).
50
c/ Một số quy tắc thiết lập sơ đồ luồng dữ liệu:
Quy tắc phân rã các xử lý trong DFD:
- mỗi xử lý được mô tả “từ ngoài vào trong” và “từ tổng quát đến
chi tiết”.
- Nhiệm vụ của mỗi xử lý là biến đổi các dòng dữ liệu đi vào
thành các dòng dữ liệu đi ra.
- Nếu tên gọi của xử lý không thể hiện được nó cần làm gì để
biến đổi dữ liệu đi vào thành dữ liệu đi ra, thì xử lý đó cần phải được
phân rã thành các xử lý chi tiết hơn để người đọc có thể hiểu được.
52
c/ Một số quy tắc thiết lập sơ đồ luồng dữ liệu
♦ Sơ đồ ngữ cảnh: là sơ đồ tổng quát nhất mô tả môi trường mà hệ
thống vận hành, chỉ gồm các source, sink và các dòng dữ liệu vào ra.
Mục đích - cho biết giá trị của hệ thống đối với môi trường:
+ Các dòng dữ liệu đi ra ↔ hệ thống cung cấp những gì cho
môi trường
+ Các dòng dữ liệu đi vào ↔ hệ thống cần gì từ môi trường,
nơi nào (bộ phận nào) cung cấp hoặc sử dụng dữ liệu của hệ thống.
Toàn bộ hệ thống được vẽ bằng một xử lý mang số 0.
54
9
 01-Feb-24

c/ Một số quy tắc thiết lập sơ đồ luồng dữ liệu c/ Một số quy tắc thiết lập sơ đồ luồng dữ liệu
CUSTOMER KITCHEN ♦ Sơ đồ mức 0 (DFD-0): là sơ đồ phân rã từ sơ đồ ngữ cảnh
0 ♦ Sơ đồ mức i (DFD-i): là sơ đồ phân rã từ sơ đồ mức i-1
Cust. Order
Food Food order
Mỗi một xử lý trong DFD-i có thể được phân rã tiếp và được vẽ
Receipt Ordering bằng một sơ đồ DFD cho xử lý đó ở mức chi tiết hơn.
System
Trong Context Diagram, Những gì nằm bên ngoài ♦ Sơ đồ ở mức chi tiết nhất là DFD cơ bản (primitive DFD) của
toàn bộ hệ thống được vẽ đường ranh giới này chỉ có
bằng 1 xử lý duy nhất, thể là source hoặc sink hệ thống. Như vậy, DFD thực sự là một hệ thống các sơ đồ phân cấp
không có data store. từ tổng quát đến chi tiết.
Management reports
RESTAURANT
MANAGER

Sơ đồ ngữ cảnh của hệ thống Food Ordering System

55 56

c/ Một số quy tắc thiết lập sơ đồ luồng dữ liệu c/ Một số quy tắc thiết lập sơ đồ luồng dữ liệu

Quy tắc phân rã các xử lý trong DFD: Cần chú ý:

- Số định danh của sơ đồ là số của xử lý được phân rã, ví dụ
DFD-1.0 là sơ đồ DFD cho xử lý 1.0 của DFD-0.
Xử lý i ở level n
- Cần bảo toàn các nội dung dữ liệu vào ra giữa các mức:
+ không làm mất dữ liệu của DFD mức tổng quát
+ không sinh ra dữ liệu ngoại lai ở mức chi tiết
- Trong trường hợp chia nhỏ dữ liệu, sơ đồ cần bổ sung thêm từ
điển dữ liệu để liên kết dữ liệu tổng hợp với dữ liệu được chia nhỏ.

DFD level n+1 cho Xử lý i

57 58

c/ Một số quy tắc thiết lập sơ đồ luồng dữ liệu 3. Lập sơ đồ luồng dữ liệu DFD

Ví dụ: d/ Phƣơng pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu:

Để xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu DFD, người ta dựa vào sơ đồ
A X X phân rã chức năng kinh doanh BFD trên nguyên tắc:
Level n Level n
A, B - mỗi chức năng tương ứng với một tiến trình,
A
A
X - mức cao nhất tương ứng với sơ đồ ngữ cảnh,
Level X Level
n+1 - các mức tiếp theo tương ứng với sơ đồ mức 0, mức 1…
n+1 B
B
a) Balancing (cân bằng) b) Splitting (chia nhỏ)

59 60

10
 01-Feb-24

d/ Phương pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu d/ Phương pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu

Ví dụ: Dựa vào bản mô tả và từ sơ đồ phân rã chức năng “Quản lý Từ sơ đồ ngữ cảnh → Sơ đồ DFD-0
tín dụng” (Slide 40), ta vẽ được sơ đồ ngữ cảnh:
Khách hàng Khách hàng

0 Đơn vay Tiền vay Tiền trả ND trả lời

Đơn vay Tiền trả
Khách Quản lý Khách 1.0 2.0
hàng tín hàng Cho vay Thu nợ
Tiền vay ND trả lời
dụng
(về tiền vay, Nội dung Thông tin
Thông tin Tiền còn nợ
tiền trả) trả lời đối chiếu
tiền vay
Khách hàng D1 Sổ nợ

61 62

d/ Phương pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu d/ Phương pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu

Khách hàng Khách hàng

Xử lý 1.0 → Xử lý 2.0 →
Đơn vay Tiền trả ND trả lời
Sơ đồ DFD-1.0 Sơ đồ DFD-2.0
1.1 Đơn đã 1.2 2.1
Nhận đơn kiểm tra Duyệt vay Nợ trong Xác định Nợ ngoài
hạn kỳ hạn hạn
Đơn đã duyệt
2.2 Thông tin
đối chiếu 2.3
1.4 Hóa đơn 1.3 Xử lý
Xử lý
Ghi sổ nợ tiền vay Trả lời trong D1 Sổ nợ ngoài hạn
hạn
Thông tin Nội dung Tiền vay Tiền
tiền vay trả lời Thông tin nợ còn nợ Thông tin nợ
D1 Sổ nợ Khách hàng trong hạn 2.4 ngoài hạn
Ghi sổ nợ

63 64

d/ Phương pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu d/ Phương pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu

Lƣu ý: tùy theo hoạch định của tổ chức cho từng công việc mà
mỗi xử lý phải tuân theo một vài quy tắc quản lý nhất định.
Khi mô hình hóa các quy tắc quản lý, tên của các xử lý thường
không thể diễn tả được đầy đủ chi tiết xử lý.
Vì vậy, người ta thường sử dụng các phương tiện mô tả bổ sung
cho các xử lý trong DFD:
- ngôn ngữ có cấu trúc giản lược (Structured language)
- cây quyết định (Decision Tree)
- bảng quyết định (Decision Table)
- từ điển dữ liệu (Data Dictionary).
65
Ví dụ: Xây dựng sơ đồ DFD diễn tả dòng dữ liệu “Thanh toán tiền
lương” của một tổ chức.
- Mô tả: Dữ liệu mô tả mức độ làm việc của từng người ở các bộ
phận được ghi nhận mỗi tuần để lập ra bảng chấm công (gồm tên
nhân viên, loại hợp đồng lao động, tuổi, và số giờ công). Bảng chấm
công được chuyển về phòng Tổ chức để lưu trữ và theo dõi. Cuối
tháng, phòng Tổ chức tập hợp các bảng chấm công chuyển cho
phòng Kế toán để tính và phát lương cho từng người.
- Dữ liệu vào: bảng chấm công
- Dữ liệu ra: bảng lương
66

11
 01-Feb-24

d/ Phương pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu d/ Phương pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu

Dòng dữ liệu “Thanh toán tiền lương” của một tổ chức. ♦ Ngôn ngữ có cấu trúc giản lược:
- mô tả ngắn gọn về các quy tắc xử lý của mỗi xử lý ở mức cơ sở
Tên LoạiHĐ Tuổi Số giờ công/tuần
(không phân rã nữa) bằng ngôn ngữ tự nhiên.
Smith H 25 44 - Trong nội dung mô tả, thường chỉ rõ:
Chen S 42 35
+ nơi thực hiện xử lý,
1.1 1.2 1.3

bảng chấm bảng

+ sự kiện kích hoạt,
Lập bảng Lưu bảng bảng chấm Tính lương
chấm công công chấm công công lương + ai hoặc chức danh nào thực hiện,
+ thực hiện như thế nào.

67 68

d/ Phương pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu d/ Phương pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu

Ví dụ sử dụng ngôn ngữ có cấu trúc giản lược để mô tả thêm cho ♦ Cây quyết định: Sử dụng hình vẽ (cây) diễn tả các trường hợp xử
dòng dữ liệu tính lương. lý rẽ nhánh, để tiện theo dõi.
1.1 1.2 1.3
Bảng chấm Bảng chấm „S‟ Trả lương tháng
Lập bảng Lưu bảng
công Tính lương
chấm công chấm công công 1
Trả công
„H‟ < 40 In báo cáo vắng
Process logic 1.1 Process logic 1.2 Process logic 1.3 mặt
= 40
Nơi: Tổ sản xuất Nơi: P.Tổ chức Nơi: P.Kế toán 2 Trả công
Chú thích:
Xử lý: Cuối tuần Xử lý: Khi nhận BCC Xử lý: Cuối tháng (1): Loại hợp đồng > 40
Ghi số giờ làm của Tập họp tất cả các IF Giờ > 40 & HĐ = „H‟ Trả công và
(2): Số giờ công
mỗi người vào bảng bảng chấm công, THEN Trả = 40 * mức + Trả phụ trội
chấm công (BCC) chuyển cho P.Kế toán (Giờ - 40)*mức*1.5
nộp P.Tổ chức vào cuối tháng ELSE Trả = Giờ * mức
… Sử dụng cây quyết định bổ sung cho DFD
69 70

d/ Phương pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu d/ Phương pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu

♦ Bảng quyết định: Thay thế cho ngôn ngữ cấu trúc giản lược để Ví dụ về Các điều kiện Quy tắc áp dụng
diễn tả các xử lý phức tạp. bảng quyết Loại Hợp đồng S H H H
Bảng gồm có 3 phần: định:
Số giờ công - < 40 40 > 40
- các điều kiện phân lập từng trường hợp (conditions)
Các hành động xử lý
- các quy tắc xử lý cho từng trường hợp (rules)
- các hành động chi tiết (actions). Trả lương tháng √
Trả công √ √ √
Trả phụ trội √
In báo cáo vắng mặt √

71 72

12
 01-Feb-24

d/ Phương pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu d/ Phương pháp xây dựng sơ đồ luồng dữ liệu

♦ Từ điển dữ liệu: Là một bảng mô tả cho từng phần tử dữ liệu Ví dụ về từ điển dữ liệu:
được dùng trong hệ thống. Nguồn gốc
Tên gọi Ý nghĩa Cấu trúc dữ liệu
Thông thường, từ điển dữ liệu được lập thành một bảng gồm các
cột nêu: Bảng Ghi số giờ công của Tên, tuổi, loại HĐ, số Xử lý 1.1
chấm công từng người giờ công trong tuần
- Tên gọi dữ liệu
Tiền lương Tiền công theo giờ Mức chuẩn + phụ trội Xử lý 1.3
- Ý nghĩa/ Nội dung dữ liệu
công trong tháng
- Cấu trúc dữ liệu Mức chuẩn Mức lương trả trong Giờ công trong định Xử lý 1.3
- Nguồn gốc (liên quan hoặc phát sinh từ xử lý nào?) định mức 40 giờ/tuần mức * giá định mức
Phụ trội Mức trả vượt định mức Giờ công vượt trội * Xử lý 1.3
40 giờ/tuần giá định mức * 1.5
73 74

e/ Các mức DFD được sử dụng e/ Các mức DFD được sử dụng
để mô hình hóa hệ thống để mô hình hóa hệ thống

Có bốn mức DFD được sử dụng để mô hình hóa hệ thống như (1) DFD mức vật lý mô tả hiện trạng
sau: - Tên của các xử lý trong DFD gồm cả tên của người thực hiện xử
lý, hoặc chức danh công việc, hoặc tên của hệ thống máy tính, để
Cho hiện tại Cho tƣơng lai mô tả tính chất “công nghệ” của xử lý.
Mức luận lý (2) DFD mức luận lý (3) DFD mức luận lý mô - Data flow và data store có thể mang tên của thiết bị vật lý lưu trữ
mô tả hiện trạng của tả hệ thống mong muốn dữ liệu (sổ ghi chép, ổ đĩa).
hệ thống trong tương lai. - Mục đích:
Mức vật lý (1) DFD mức vật lý (4) DFD mức vật lý mô + làm tăng tính trung thực của các mô tả
mô tả hiện trạng của tả hệ thống trong tương
+ diễn tả rõ hơn khả năng của nguồn lực (kể cả công nghệ) đã
hệ thống lai
được hoạch định cho các xử lý.
75 76

e/ Các mức DFD được sử dụng

để mô hình hóa hệ thống 4. Lập báo cáo phân tích HTTT
(2) DFD mức luận lý mô tả hiện trạng: mô tả khái quát các chức - Là công đoạn cuối cùng của giai đoạn phân tích hệ thống.
năng của hệ thống, loại bỏ bớt các loại thông tin mô tả tính chất vật - Các phần chính:
lý, nhằm xác định các chức năng cơ bản bên trong hệ thống hiện tại. ♦ Tiêu đề: Báo cáo tổng hợp giai đoạn phân tích hệ thống
(3) DFD mức luận lý mô tả hệ thống mới: dựa trên mô hình DFD ♦ Mục lục
mức luận lý mô tả hiện trạng để xác định rõ những thay đổi cần thiết
trong các chức năng hiện tại, nhằm khẳng định hệ thống mới cần ♦ Lời giới thiệu
phải làm những gì. ♦ Nội dung báo cáo
(4) DFD mức vật lý mô tả hệ thống mới: mô tả chi tiết vật lý cho ♦ Kết luận
hệ thống mới sẽ được triển khai, ví dụ như xử lý tự động hay nhân ♦ Phụ lục
công, ai thực hiện,…

77 78

13
 01-Feb-24

4. Lập báo cáo phân tích HTTT 4. Lập báo cáo phân tích HTTT

♦ Mục lục: Nội dung chính của báo cáo

♦ Lời giới thiệu: Cần nêu bật được mục đích của báo cáo, giới hạn + Phương pháp luận phân tích HTTT
của người viết đối với mục đích đã chọn, phương pháp và cách + Phân tích chức năng trong HTTT
tiếp cận. + Sơ đồ chức năng công việc
♦ Nội dung báo cáo: Trình bày một cách logic những vấn đề đặt ra + Các kết quả quan sát hệ thống, tổ chức phỏng vấn, điều tra
và các kết quả thu được. theo bảng câu hỏi…
♦ Kết luận: Trình bày những kết quả quan trọng nhất của quá trình + Xác định các dòng thông tin kinh doanh trong hệ thống
phân tích hệ thống.
+ Dòng dữ liệu đầy đủ của hệ thống
♦ Phụ lục: những tài liệu cần thiết đính kèm, những bảng biểu,
minh họa, các sơ đồ luồng dữ liệu…

79 80

THIẾT KẾ HTTT QUẢN LÝ QUY TRÌNH THIẾT KẾ HTTT QUẢN LÝ

Các tài liệu đã Thiết kế

- Sau khi có Báo cáo kết quả phân tích HTTT – kết quả của thu được trong Thiết kế kiến trúc
quá trình phân HTTT QL
giai đoạn đầu tiên trong quá trình xây dựng HTTT quản lý của
tích HTTT Thiết kế
một tổ chức.
chi tiết
Thiết kế
- Được sự phê duyệt của các cấp lãnh đạo có thẩm quyền giao diện
-> Thiết kế HTTT quản lý
Thiết kế Thiết kế
chức năng CSDL

81 82

KẾT THÚC CHƢƠNG 2

83

14