Zespół jelita drażliwego

Monika Mokosińska
Funkcjonalne choroby układu pokarmowego
(functional bowel disorders, FBD) (Drossman, 2016)

v Należą do grupy przewlekłych, funkcjonalnych zaburzeń układu

pokarmowego, które są najbardziej rozpowszechnioną diagnozą w
gastroenterologii

vMają charakter idiopatyczny, to znaczy o niejasnym podłożu

powstawania

v Brak zmian organicznych i morfologicznych w przewodzie pokarmowym

v Komentarz: Sklasyfikowane zostały na podstawie różnych kombinacji symptomów ze strony układu pokarmowego, takich jak: nieprawidłowa motoryka
jelit, nadwrażliwość trzewna, zaburzenia czynności śluzówki i układu odpornościowego, zmieniona mikroflora jelitowa i nieprawidłowe przetwarzanie
ośrodkowego układu nerwowego (OUN)
 Kryteria Rzymskie IV

v Opisują kryteria dla funkcjonalnych zaburzeń układu

pokarmowego

v Są podstawą pracy i badań, ponieważ umożliwiają

rozpoznanie i zróżnicowanie między sobą zaburzeń

v Najnowsze zostały wydane w 2016 roku

Porównanie klasyfikacji funkcjonalnych chorób jelit
Kryteria Rzymskie IV ICD-10
C. Czynnościowe zaburzenia jelitowe
C1. Zespół jelita drażliwego K58 Zespół jelita drażliwego
C2. Zaparcie czynnościowe K59.0 Zaparcie
C3. Biegunka czynnościowa K59.1 Biegunka czynnościowa
C4. Wzdęcie czynnościowe R14 Wzdęcie i pokrewne objawy
C5. Nieokreślone zaburzenia K59.9 Czynnościowe zaburzenia jelit,
czynnościowe jelit nieokreślone
C6. Zaparcie wywołane opioidami

Komentarz: Ważne jest jednak by rozumieć, że zaburzenia te w części nakładają się na

siebie, nie należy ich traktować rozłącznie, a raczej rozpatrywać w kategorii pewnego
kontinuum.
Choroby funkcjonalne a organiczne
Od innych chorób układu pokarmowego zaburzenia czynnościowe można
odróżnić na podstawie:

v chronicznego charakteru objawów (występują 6 miesięcy lub dłużej)

v aktualnego charakteru objawów (obecne w ciągu ostatnich 3 miesięcy)

v regularnego charakteru objawów (występują przynajmniej 1 dzień w tygodniu

v braku oczywistych anatomicznych lub fizjologicznych nieprawidłowości

zdiagnozowanych przy pomocy rutynowych badań (Lacy i in., 2016)
Zespół jelita drażliwego (Lacy i in., 2016)
(ZJD in. zespół jelita nadwrażliwego, zespół pobudliwego jelita, jelito drażliwe; łac.
colon irritabile; ang. Irritable Bowel Syndrome, IBS)

v jedna z czynnościowych chorób jelit

v cechuje się zaburzoną defekacją, a także bólem

brzucha powiązanym z wypróżnianiem lub zmianą
motoryki jelit

vwystępuje pod postacią biegunkową, zaparciową,

mieszaną lub nieokreśloną
Zespół jelita drażliwego (Spiegel i in., 2010; Lacy i in., 2016)
(ZJD in. zespół jelita nadwrażliwego, zespół pobudliwego jelita, jelito drażliwe; łac.
colon irritabile; ang. Irritable Bowel Syndrome, IBS)

Towarzyszą mu objawy:

• brzusznego przelewania i rozpierania (wzdęcia)

• zmęczenie, pocenie, słabość, zawroty głowy, rozdrażnienie

• mdłości, odbijanie, wymioty

• inne objawy somatyczne, jak ból mięśni, głowy może być

powiązany z jelitem drażliwym
Kryteria dla zespołu jelita drażliwego
Kryteria Rzymskie III (Longstreth, 2006) Kryteria Rzymskie IV (Lacy, 2016)
Nawracający ból brzucha lub dyskomfort w Nawracający ból brzucha obecny przynajmniej
jamie brzusznej obecny przynajmniej 3 razy w 1 raz w tygodniu, w ciągu ostatnich 3 miesięcy,
miesiącu, w ciągu ostatnich 3 miesięcy, powiązany z dwoma lub więcej wymienionych
powiązany z dwoma lub więcej z wymienionych objawów:
objawów:
• Poprawa związana z defekacją • Związany z defekacją
• Początek przypadający na zmianę w • Powiązany ze zmianą w częstotliwości
częstotliwości oddawania stolca oddawania stolca
• Początek przypadający na zmianę w formie • Powiązany ze zmianą w formie (wyglądzie)
(wyglądzie) stolca stolca
Bristolska Skala Uformowania Stolca
(BSFS)
Bristolska Skala Uformowania Stolca
(BSFS)
Kryteria diagnostyczne dla typów
zespołu jelita drażliwego
Zespół jelita drażliwego z Więcej niż 25% stolców typu 1 i 2 ze Bristolskiej Skali Uformowania
dominującym zaparciem Stolca (BSFS), zobacz Tabela 4 i mniej niż 25% typu 6 lub 7.
(IBS-C) Alternatywnie dla epidemiologii lub praktyki klinicznej: Pacjent donosi,
że nieprawidłowe wypróżnienia to zwykle zaparcia (typ 1 i 2)
Zespół jelita drażliwego z Więcej niż 25% stolców typu 6 lub 7 z BSFS i mniej niż 25% stolców typu
dominującą biegunką (IBS- 1 lub 2. Alternatywnie dla epidemiologii lub praktyki klinicznej: Pacjent
D) donosi, że nieprawidłowe wypróżnienia to zwykle biegunki (typ 6 i 7)
Zespół jelita drażliwego Więcej niż 25% stolców typu 1 lub 2 z BSFS i w więcej niż 25% stolców
mieszany (IBS-M) typu 6 i 7. Alternatywnie dla epidemiologii lub praktyki klinicznej:
Pacjent donosi, że nieprawidłowe wypróżnienia to zarówno zaparcia
jak i biegunki (typ 1,2,6 i 7)
Zespół jelita drażliwego, Pacjenci, którzy spełniają kryteria diagnostyczne dla zespołu jelita
nieokreślony (IBS-U) drażliwego, ale nie mogą być przyporządkowani do żadnej z trzech
grup
Adnotacja. Podstawą do obliczania dominujących zachowań jelit jest forma stolca w dni z przynajmniej jednym zaburzonym wypróżnieniem. Typ
zaburzenia może zostać pewnie określony tylko jeśli pacjent nie przyjmuje środków mających leczyć zaburzone wypróżnianie.
 Epidemiologia zespołu jelita drażliwego

• Częstość występowania jelita drażliwego na świecie wynosi 11,2%(z 95%

pewnością w przedziale 9,8%-12,8%)
Komentarz: mierzone według kryteriów starszych niż Kryteria Rzymskie IV (Lovellna podstawie metaanalizy 80 badań z udziałem 260 960
pacjentów, Ford, 2012).

• Zapadalność na zespół jelita drażliwego szacuje się na 1,35%-1,5% (Ford,

Forman, Bailey, Axon, Moayyedi, 2008; Halder i in., 2007)

• Wskaźniki rozpowszechnienia są wyższe dla kobiet niż dla mężczyzn (14,0%

vs 8,9%), a także dla ludzi młodszych niż dla osób starszych, powyżej 50
roku życia.
 Epidemiologia zespołu jelita drażliwego

• Najniższa częstotliwość występowania jelita drażliwego ma miejsce w

południowo- wschodniej Azji (7,0%), najwyższa w Ameryce Południowej
(21,0%), w Europie Północnej wyniosła 12,0%, a Południowej 15,0% (Lovell,
Ford, 2012).

• Nie istnieją dane na temat częstotliwości występowania jelita drażliwego

w Polsce.
 Epidemiologia zespołu jelita drażliwego
W pierwszym badaniu populacyjnym z zastosowaniem Kryteriów Rzymskich IV, w populacjach
anglojęzycznych, częstość występowania zespołu jelita drażliwego zmniejszyła się o połowę w
porównaniu z Kryteriami Rzymskimi III (Palsson i in., 2016):

• 11,1% vs 6,1% Stany Zjednoczone

• 11,7% vs 5,8% Kanada

• 10,6% vs 5,5% Wielka Brytania

v Zmiana ta może być związana z eliminacją terminu „dyskomfort” z kryteriów.

v Badanie potwierdziło brak istotnych różnic w występowaniu choroby między wymienionymi

państwami, natomiast istotnie częstsze występowanie choroby u kobiet oraz u osób młodszych
(Palsson i in., 2016)
 Czynniki ryzyka
• Komentarz: Pomimo funkcjonalnego charakteru zespołu jelita drażliwego, pacjenci wykazują podobnie obniżoną jakość życia do osób cierpiących
na organiczne choroby układu pokarmowego jak wrzodziejące zapalenie okrężnicy czy choroba Leśniowskiego-Crohna (Drossman i in., 2000).

Związek między czynnikami psychologicznymi, a rozwojem zespołu jelita drażliwego jest dobrze
poznany.

• Lęk był niezależnym predyktorem zachorowalności na zespół jelita drażliwego w trwających 12

lat badaniach populacyjnych (Kolski i in., 2012).

• Chorzy też istotnie częściej w stosunku do grupy kontrolnej zgłaszali przebytą we wczesnych
latach życia traumę (78,5% vs 62,3%), doświadczanie kar fizycznych (60,6% vs 49,2%),
nadużywanie emocjonalne (54,9% vs 27,0%) oraz nadużycie seksualne (31,2 vs 17,9%) (Braford i
in., 2012).
 Czynniki ryzyka
Istotnym w występowaniu objawów drażliwości jelit (bólu, zmiany motoryki)
może być zmiana przepuszczalności ściany jelita dla makrocząsteczek
(fragmenty białek, toksyny), które po przekroczeniu bariery mogą
wywoływać niepożądane objawy z powodu odpowiedzi immunologicznej
(objawy podobne do alergii lub zatrucia) (Camilleri, Lasch, Zhou, 2012).
Jednym z kluczowych mediatorów łączących stres ze zwiększoną
przepuszczalnością jelit jest czynnik uwalniający kortykotropinę
(corticotropin-releasing factor CRF), która pobudza korę nadnerczy do
produkcji kortyzolu (Wallon i in., 2008).
 Czynniki ryzyka
• Wyniki badań dotyczących wpływu diety zawierającej gluten na wzrost
przepuszczalności jelit u osób niechorujących na celiakię są niejednorodne,
jednakże pacjenci ZJD uczestniczący w badaniu z użyciem placebo, którzy
przyjmowali dietę zawierającą gluten, wykazywali wyższy poziom bólu i zmęczenia
niż pacjenci niespożywający glutenu (Biesiekierski i in., 2011)

• Badania wykazują, że nawet u 1/3 pacjentów z rozpoznanym jelitem drażliwym

typu biegunkowego dolegliwości mogą być spowodowane idiopatycznym
zaburzeniem wchłaniania kwasów żółciowych (Wedlake i in., 2009; Wong i in.,
2012).
 Czynniki ryzyka
• Jednym z najważniejszych czynników wyzwalających objawy jelita
drażliwego jest wcześniej przebyta infekcja żołądkowo-jelitowa.
Ryzyko rozwoju choroby u osobnika po ostrym zapaleniu żołądka i
jelit jest sześciokrotnie większe niż w przypadku osoby bez
przebytego zakażenia (Thabane, Kottachchi, Marshall, 2007).

• Biegunka wywołana infekcją może prowadzić do wzrostu

przepuszczalności ściany jelit (Zuckerman, Watts, Bhatt, Ho, 1993).
Psychologiczne korelaty zespołu jelita
drażliwego
• wyższy poziom neurotyzmu oraz istotnie niższy poziom ekstrawersji niż w
przypadku grupy kontrolnej (Tosic-Golubovic, Miljkovic, Nagorni, Lazarevic,
Nikolic, 2010)

• wyższy poziom histerii, depresji i hipochondrii, a także niższy poziom siły ego
u chorych oraz ogólnie wyższą proporcję dla psychopatologicznych skal
mierzonych według Minnesockiego Wielowymiarowego Inwentarza
Osobowości MMPI (Drossman i in., 1988)

• pacjenci doświadczali mniej intensywnych i w ogóle mniejszą liczbę

pozytywnych wydarzeń życiowych.
Zespół jelita drażliwego na polietiologicznym
modelu powstawania choroby
psychosomatycznej
 Zespół jelita drażliwego a dobrostan
• Jelito nadwrażliwe nie wiąże się z bezpośrednim zagrożeniem
życia oraz jego leczenie nie angażuje inwazyjnych metod
leczenia (Owens, Nelson, Talley, 1995). Te cechy mogą jednak
doprowadzić do niedoszacowania wpływu ZJD jako
prawdziwego problemu zdrowotnego, który znacząco
oddziałuje na codzienne funkcjonowanie pacjenta i jego
jakość życia (Hahn, Yan, Strassels, 1999).
 Zespół jelita drażliwego a dobrostan
• Z badań przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych wynika,
iż osoby cierpiące z powodu ZJD znacznie niżej oceniały swoją jakość życia w
porównaniu do populacji ogólnej. Co więcej, prawie 1/3 badanych opuściła, z
powodu IBS, przynajmniej jeden dzień w pracy, w ciągu ostatnich czterech
tygodni (Hahn i in.,1999). Stwierdzono również znacząco obniżoną jakość życia
związaną ze zdrowiem u studentów cierpiących na ZJD, w porównaniu do
ogólnej populacji studentów w USA. Spadek jakości życia głównie był wynikiem
doświadczanego zmęczenia, ograniczenia spełniania roli społecznej z powodu
objawów fizycznych, bólu i ogólnego postrzegania zdrowia (Gralnek, Hays,
Kilbourne, Naliboff, Mayer, 2000).
 Zespół jelita drażliwego a dobrostan
• Badania na osobach starszych wskazują negatywne oddziaływanie
IBS na ich codzienne funkcjonowanie i jakość życia (O'Keefe, Talley,
Zinsmeister, Jacobsen, 1995). Wśród pacjentów cierpiących z
powodu IBS to kobiety wykazują niższą jakość życia niż mężczyźni
(Simren, Abrahamsson, Svedlund, Björnsson, 2001).

• Badania wskazują na istotnie obniżoną jakość życia związaną

ze zdrowiem u pacjentów z ZJD, w porównaniu do cierpiących na
cukrzycę czy chorobę refluksową żołądka (Mönnikes, 2011).
 Zespół jelita drażliwego a dobrostan
Czynniki psychologiczne odgrywają istotną role w przebiegu zespołu jelita drażłiwego, ponieważ wyniki
badań medycznych nie wyjaśniają w pełni upośledzenia funkcjonowania.

v Pacjenci z zespołem jelita drażliwego:

• wykazują wyższy poziom stresu niż zdrowi (Drossman et al., 1988)

• Wyższy poziom stresu niż pacjenci z zapalnymi chorobami jelit

(Naliboff et al., 2012)

• Wyższy poziom depresji niż zdrowi (Tosic-Golubovic, 2010)

• ZJD jest silnie powiązany z zepsołem lęku uogólnionego (Lee et al., 2009)

• u pacjentów z ZJD negatywne stany emocjonalne zdominowane są przez poczucie winy i wstydu z powodu choroby, które to
wzmacniane są czasem stygmatyzacją ze strony środowiska (Kennedy, Robinson, Rogers, 2003).
Kryteria dla zespołu jelita drażliwego
ujęcie w badaniach własnych
Kryteria Rzymskie III (Longstreth, 2006) Kryteria Rzymskie IV (Lacy, 2016)
Nawracający ból brzucha lub dyskomfort w Nawracający ból brzucha obecny przynajmniej
jamie brzusznej obecny przynajmniej 3 razy w 1 raz w tygodniu, w ciągu ostatnich 3 miesięcy,
miesiącu, w ciągu ostatnich 3 miesięcy, powiązany z dwoma lub więcej wymienionych
powiązany z dwoma lub więcej z wymienionych objawów:
objawów:
• Poprawa związana z defekacją • Związany z defekacją
• Początek przypadający na zmianę w • Powiązany ze zmianą w częstotliwości
częstotliwości oddawania stolca oddawania stolca
• Początek przypadający na zmianę w formie • Powiązany ze zmianą w formie (wyglądzie)
(wyglądzie) stolca stolca
 Zespół jelita drażliwego a dobrostan
badania własne
7

5
poziom jakości życia

0
WHO– jakość życia WHO – satysfakcja z życia
wymiar jakości życia

0 objawów 1 objaw 2 lub 3 objawy

 poziom jakości życia

0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5

stan fizyczny

życie rodzinne i towarzyskie

stan emocjonalny

0 objawów
1 objaw
wymiar jakości życia

2 lub 3 objawy

funkcjonowanie w życiu codziennym

badania własne

inne dolegliwości

jakość życia związana ze zdrowiem

ogółem
Zespół jelita drażliwego a dobrostan
 Descriptive statistics Mediation analyses
Variable M SD 2 3 4 Effect 90% CI %

1.IBS symptoms 1.09 1.16 .29** .30** -.41** Total effect -.38** -.52, -.19 100%
Direct effect -.18** -.32, -.04 47,37%
2.Anxiety 16,73 5,36 .77** -.66**
Indirect effect -.20** -.34, -.11 52,63
3.Depressiveness 13,22 4,37 -.65**
4.Quality of life 5,49 2.00

Anxiety
.29** -.38**

-18**
IBS symptoms Quality of life
(-.38**)

.32** -.29**
Depression
Standardized coeficients are presented.
Anxiety and depressiveness were correlated in the model, r = .75, p < 0,001
 Leczenie zespołu jelita drażliwego
Leczenie zespołu jelita drażliwego powinno rozpoczynać się od wyjaśnienia pacjentowi jego
stanu oraz edukacji na temat użyteczności i bezpieczeństwa stosowanych metod terapii.
Powinno być dostosowane do rodzaju objawów i ich nasilenia (Lacy i in., 2016).

• ćwiczenia fizyczne, techniki redukcji stresu oraz kontrolowanie jakości snu (Johannesson, Simrén,
Strid, Bajor, Sadik, 2011)

• eliminacja z diety glutenu może znieść, u niektórych osób, symptomy chorobowe (Biesiekierski
i in., 2011; Vazquez–Roque i in., 2013)

• stosowanie diety FODMAP to znaczy diety o małej zawartości fermentujących oligo-, di- i
monosacharydów oraz polioli wiąże się ze zmniejszoną fermentacją w jelitach i poprawą
objawów u części pacjentów (Halmos i in., 2014)
 Leczenie zespołu jelita drażliwego
• Dobrane do typu ZJD suplementacja oraz leczenie farmakologiczne (Lacy
i in., 2016)

• Leczenie psychologiczne i behawioralne dotyczy pomocy pacjentom

w kontrolowaniu bólu i dyskomfortu, oraz postrzegane jest jako
wspomagające leczenie medyczne. Obejmuje ono terapię behawioralno-
poznawczą, hipnozę i różne metody relaksacji w celu zmniejszenia
napięcia mięśni i pobudzenia autonomicznego, uważanego za
pogarszające objawy ze strony przewodu pokarmowego (Lacy i in., 2016).
 Profilaktyka zespołu jelita drażliwego
Profilaktyka wczesna – utrwalanie prawidłowych wzorców
zdrowego stylu życia
• zbilansowana dieta- spożywanie produktów pro i prebiotycznych,
ograniczenie alkoholu i papierosów

• ruch na świeżym powietrzu

• bieżące radzenie sobie ze stresem

• zmiana sposobu wypróżniania

Profilaktyka zespołu jelita drażliwego
Profilaktyka zespołu jelita drażliwego
 Profilaktyka zespołu jelita drażliwego
Profilaktyka pierwotna (I fazy) – zapobieganie chorobom
poprzez kontrolowanie czynników ryzyka
• higiena (zapobieganie zakażeniu wirusem grypy żołądkowej)
• dieta- ograniczenie glutenu
• wykształcenie skutecznych sposobów radzenia sobie ze
stresem
• kontrolowanie wyników badań m.in. krwi
 Profilaktyka zespołu jelita drażliwego
Profilaktyka wtórna(II fazy) – zapobieganie konsekwencjom choroby
poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie (przesiewowe badanie skriningowe)

Profilaktyka III fazy zahamowanie postępu choroby oraz ograniczenie

powikłań.

• Leczenie farmakologiczne i suplementacja, kontakt ze specjalistą

• Terapia poznawczo-behawioralna

• Wszystkie wcześniej wspomniane

Dziękuję za uwagę