MODYUL 5: ANG PAGKUKUSA NG
Hangarin (Intention)- Ito ay tumutukoy
MAKATAONG KILOS
Ayon kay Agapay :
- anumang uri ng tao ang isang
indibidwal ngayon at kung magiging anong
uri siya ng tao sa mga susunod na araw,
ay nakasalalay sa uri ng kilos na kanyang
ginagawa ngayon at gagawin pa sa mga
nalalabing araw ng kanyang buhay.
- ang kilos ang nagbibigay patunay
kung ang isang tao ay may control at
pananagutan sa sarili.
Ang tao ay binubuo ng katawan at
kaluluwa. Ayon kay Plato ang kaluluwa ng
tao ay binubuo ng 3 bahagi ito ang mga
ispiritwal (damdamin), kagustuhan
(nais) at rasyonal.
Sinasabing ang kaluluwa ang
nagpapakilos sa katawan ng tao. Ang
ispiritwal ay nakapwesto sa dibdib, ang
kagustuhan ay sa bandang tiyan at ang
rasyonal ay sa ulo. (
2 URI NG KILOS:
 KILOS NG TAO (ACTS OF MAN)
- Likas na nagaganap sa tao ayon sa
kanyang kalikasan at hindi ginagamitan
ng isip at kilos-loob.
1 2
- Walang aspekto ng pagiging mabuti o
masama kaya walang pananagutan ang
tao sa mga kilos na ito.
Hal: paghikab, pagkurap, pagtibok ng
puso
 MAKATAONG KILOS (HUMAN ACT)
- Kilos na isinasagawa ng tao nang may
kaalaman, malaya at kusa kaya may
pananagutan ang tao pagkasagawa
niya ng kilos na ito.
- Ito ang kilos na niloob, sinadya at
kinusa.
2 uri ang makataong kilos:
1. Kumpleto o Sapat na makataong
kilos. Ito ay mga kilos na nagmumula at
nagtatapos sa kilos-loob.
1.1 Ang una ay nagmumula sa
pagnanais at nasasakatuparan gamit ang
iba pang kakayahan ng kilos-loob. Ito ay
tinatawag na makataong kilos kaugnay
ang kilos-loob
A. Pagnanais (Wish)- Ito ay ang pagkiling
upang naisin ang isang bagay na mabuti,
subalit walang kasiguraduhan kung ito ay
makakamit.
B.
sa pagkiling ng kalooban sa isang bagay
na maaring makamit nang hindi
nagtatalaga ng sarili upang makamit ito.
C. Pagsang- ayon (Consent)- Ito ay ang
pagtanggap ng kalooban sa mga
pamamaraan upang maisakatuparan ang
hangarin.
D. Pagpili (Election)- Ito ay tumutukoy sa
pagpili ng kalooban sa mga pamamaraan
na mabisa upang maisakatuparan ang
hangarin.
E. Paggamit (Use)- ito ay ang pag-uutos
ng kalooban upang gamitin ang mga
pinipiling pamamaraan sa
pagsasakatuparan ng hangarin.
F. Katuparan (Fruition)- Ito ay ang
pagkalugod ng kalooban mula sa
pagkakamit ng isang bagay naninanais.
1.2 Ikalawa, may mga taong hindi
nasisiyahan sa naunang bahagi.
Kinakailangan nila itong isakatuparan
gamit ang kapangyarihan ng kilos ng isipan
at katawan sa ilalim ng pamamahala pa rin
ng kilos-loob. Ito ay tinatawag na Pautos
na Kilos. Ito rin ay ang pagpigil sa mga
bagay-bagay na maglalaro sa iyong isipan
upang bigyan tuon ang mas ma halagang
bagay
3
2. Ang kaugnayan ng Makataong kilos
sa katwiran
May tatlong uri ito:
2.1 Mabuti o Moral na Kilos- Ito ay
tumutukoy sa mga kilos na naaayon sa
pamantayang moral. Ito ay mga kilos na
kaaya-aya at pinahihintulutan.
2.2 Masama o Imoral na Kilos- Ito ay
kilos na hindi naaayon sa pamantayang
moral. Ang
mga kilos na ito ay hindi mabuti at hindi
pinahihintulutan.
2.3 Amoral o kilos na hindi mabuti at
hindi rin masama- Ito ay mga kilos na
walangkinikilingan kaugnay sa
pamantayang moral. Ito ay mga kilos na
hindi masama at hindi rin naman mabuti
KAALAMAN
PANANAGUTAN
Ang bigat ng (degree ) ng
pananagutan ay ay nakabatay sa bigat ng
kagustuhan o pagkukusa (degree of
willfulness o voluntariness) ay nasa lalim
ng kaalaman at kalayaan na tinatamasa.
+ (mas ) - ( mababa o wala)
3 URI NG KILOS AYON SA
KAPANAGUTAN
( ACCOUNTABILITY) AYON KAY
ARISTOTELES
Ang makataong kilos ay maaaring maging
isyung moral o etikal kaya nararapat na
maging mapanagutan.
a. KUSANG LOOB
- Kilos na may kaalaman at pagsang-
ayon.
- Ang gumagawa ay may lubos na
pagkaunawa sa kalikasan at
kahihinatnan nito.
Makataong Kilos at Obligasyon
Ayon kay Santo Tomas, hindi lahat
ng kilos ay obligado. Ang isang gawa o
kilos ay obligado lamang kung ang hindi
pagtuloy sa paggawa nito ay may
masamang mangyayari. Dapat piliin ng tao
ang mas mataas na kabutihan - ang
kabutihan ng sarili at ng iba, patungo sa
pinakamataas na layunin.
KABAWASAN NG PANANAGUTAN :
Kakulangan sa Proseso ng Pagkilos
Ayon kay Aristoteles, may eksepsiyon
sa kabawasan sa kalalabasan ng isang
kilos kung may kulang sa proseso ng
pagkilos.
4 NA ELEMENTO:
1. Paglalayon.
Kung sa kabuuan ng paglalayon ay
nakikita ng tao
ang isang masamang epekto ng kilos na
sa kaniya ang kapanagutan ng kilos.

KALAYAAN b. DI KUSANG-LOOB 2. Pag-iisip ng paraan na makarating sa

- May paggamit ng kaalaman ngunit layunin.
kulang sa pagsang-ayon. Ang pamaraan ba ay tugma sa pag-
+ kalayaan/kaalaman + digri ng pagkukusa
- kalayaan/kaalaman - pagkukusa/pagkagusto abot ng layunin at hindi lamang
+ pagkukusa mas mabigat c. WALANG KUSANG LOOB kasangkapan sa pag-abot ng naisin?
- pagkukusa mas mababa
- Walang kaalaman ang tao kaya’t 3. Pagpili ng pinakamalapit na paraan.
walang pagsang-ayon sa kilos. Nagkaroon ba ng kalayaan sa mga
- Hindi pinananagutan dahil hindi niya opsiyon na pagpipilian o pinili lamang ang
alam kaya’t walang pagkukusa. mas nakabubuti sa iyo na walang
pagsasaalang-alang sa maaaring epekto
nito?

5 6

4
4. Pagsasakilos ng paraan.
Dito ay ginagamit ang kilos-loob na
lalong nagpapalakas ng isang makataong
kilos upang maging tunay na
mapanagutan.
 Ayon kay Aristoteles, kung may
kulang sa mga ito, nagkakaroon ng
kabawasan ngunit hindi nawawala sa
kapanagutan ng isang tao ang ginawang
kilos.
7
Modyul 6: MGA SALIK NA
NAKAAAPEKTO SA PANANAGUTAN
NG TAO SA KAHIHINATNAN NG KILOS
AT PASYA
1. KAMANGMANGAN (IGNORANCE)
- Ang kamangmangan ay tumutukoy
sa kawalan o kasalatan ng kaalaman na
dapat taglay ng tao.
2 uri :
a. kamangmangan na nadaraig -
kawalan ng kaalaman sa isang gawain
subalit may pagkakataong itama o
magkaroon ng tamang kaalaman kung
gagawa ng paraan upang malaman at
matuklasan ito.
b. kamangmangan na hindi
nadaraig - kawalan ng kaalaman na
mayroon siyang hindi alam na dapat
niyang malaman. O walang posibleng
paraan upang malaman ang isang bagay.
2. MASIDHING DAMDAMIN (PASSION)
- Ito ay ang dikta ng bodily
appetites, pagkiling sa isang bagay o kilos
(tendency) o damdamin
- sa masidhing pag-asam o
paghahangad
na makaranas ng kaligayahan o kasarapan
at pag-iwas sa mga bagay na nagdudulot
ng sakit o hirap
8 9
2 uri :
a. nauuna (antecedent) - damdamin
na nadarama o napupukaw kahit
hindi niloob o sinadya (act of man).
b. nahuhuli (consequent) -
damdaming sinadyang mapukaw at
inalagaan kaya ang kilos ay sinadya,
niloob, at may pagkukusa.
3. TAKOT (FEAR)
- pagkabagabag ng isip ng tao na
humaharap sa anumang uri ng pagbabanta
sa kaniyang buhay o mga mahal sa buhay.
- Tumutukoy din ito sa pagpataw ng
puwersa gaya ng pananakit o
pagpapahirap upang gawin ng isang tao
ang kilos na labag sa kaniyang kalooban.
- Hindi nawawala ang pananagutan
kundi nababawasan lamang.
4. KARAHASAN (VIOLENCE)
- pagkakaroon ng panlabas na
puwersa upang pilitin ang isang tao na
gawin ang isang bagay na labag sa
kaniyang kilos-loob at pagkukusa.
- Ang tanging naaapektuhan ng
karahasan ay ang panlabas na kilos ngunit
ang pagkukusa o kilos-loob ay hindi.
5. GAWI (HABITS)
- gawain na paulit-ulit na
isinasagawa at naging bahagi na ng
sistema ng buhay sa araw-araw ay
itinuturing na gawi (habits).
 - Kung ang isang gawa o kilos ay
nakasanayan na, nababawasan ang
pananagutan ng isang tao ngunit hindi ito
nawawala.
TANDAAN : Ang bawat kilos na niloob ng
tao ay may kakabit na pananagutan. Ang
Likas na Batas Moral ay patuloy na iiral
upang manatili at umiral ang katarungan.
Lahat ng bagay ay may kapalit, malaki
man ito o maliit pa.
10
MODYUL 7 : LAYUNIN, PARAAN,
SIRKUMSTANSIYA, AT KAHIHINATNAN
NG MAKATAONG KILOS
Hindi lahat ng kilos ng tao ay
maituturing na makatao. Nangangahulugan
ito na hindi lahat ng ating isinasagawang
kilos ay mabuti.
Etika ni Sto. Tomas de Aquino:
moral na kilos = makataong kilos
MAKATAONG KILOS – bunga ng ating
isip at kagustuhan na nagsasabi ng ating
katangian. Sa bawat makataong kilos, ang
kilos-loob ang tumutungo sa isang layunin
-> ang makapiling ang Diyos sa kabilang
buhay.
2 Uri ng Makataong Kilos
a. Panloob na kilos – nagmumula sa
isip at kilos-loob
b. Panlabas na kilos – pamamaraan
upang isakatuparan ang panloob na kilos.
Mga Salik na Nakaaapekto sa Resulta
ng Kilos
UNA, LAYUNIN
- tumutukoy sa panloob na kilos kung
saan nakatuon ang kilos-loob.
- Ito rin ay tumutukoy sa taong
gumagawa ng kilos (doer); hindi ito nakikita
o nalalaman ng ibang tao dahil ito ay
personal sa taong gumagawa ng kilos.
11
- Ito ang pinakalayunin o
pinatutunguhan ng kilos.
- Hal:pagbibigay ng baon sa kaklase
upang makakopya ng takda.
IKALAWA, PARAAN
- panlabas na kilos na kasangkapan
o paraan upang makamit ang layunin.
- Ayon kay Sto. Tomas de Aquino,
may nararapat na obheto ang kilos.
KILOS OBHETO
kumain makakain,
uminom makainom
pagsusulit para masukat ang
alam
Maaaring mabuti ang layunin pero
mali ang paraan ginamit, ang kilos ay
magiging masama.
IKATLO, SIRKUMSTANSIYA
- tumutukoy sa isang kondisyon o
kalagayan ng
kilos na nakababawas o nakadaragdag sa
kabutihan o kasamaan ng isang kilos.
Narito ang iba’t ibang sirkumstansiya:
1. Sino - tumutukoy sa tao na
nagsasagawa ng kilos o sa taong
maaaring maapektuhan ng kilos.
Hal: pagnanakaw ng apo sa kanyang lola.
Pagtulong sa guro sa pagbubuhat ng
gamit.
12
2. Ano - tumutukoy sa mismong kilos, TANDAAN : MODYUL 8: MGA YUGTO NG
gaano ito kalaki o kabigat. MAKATAONG KILOS AT MGA
Hal: pagkuha sa pera na dapat ay • upang maging mabuti ang kilos, HAKBANG MORAL NA PAGPAPASIYA
pambiling gamot. nararapat itong PAGKAKASUNOD-SUNOD (SEQUENCE)
Pagbibigay ng baon bilang limos sa nakabatay sa dikta ng konsensiya batay sa ANG PAGSASAGAWA NG
pulubi likas na Batas Moral. Ang mabuting kilos MAKATAONG KILOS.
ay dapat palaging mabuti hindi lamang sa
3. Saan - lugar kung saan ginagawa ang kalikasan nito kundi sa motibo at
kilos. sirkumstansiya kung paano mo ito - Para kay Sto. Tomas de Aquino,
Hal: pagtsi-tsisisan sa loob ng simbahan ginagawa. may 12 yugto ito. Nahahati sa dalawang
Paglalambingan sa pampublikong • kailangan ang hubugin ang sarili kategorya ito: ang isip at kilos-loob.
lugar upang maging isang mabuting tao, na may
kamalayan sa bawat kilos - Kung ang isang tao ay
4. Paano - paraan kung paano isinagawa dahil ito ang magiging gabay tungo sa nagsasagawa ng madaliang pagpapasiya,
ang kilos. ating pagpapakatao. hindi siya nagiging mapanagutan; bagkus
Hal: pangongopya para makapasa nagiging pabaya siya sa anumang
Pagtatrabahao upang makapag-aral kalalabasan nito. Ngunit kung daraan siya
sa mga yugtong ito, tiyak na magiging
5. Kailan - tumutukoy kung kailan mabuti ang kalalabasan ng kaniyang
isasagawa ang kilos. isasagawang kilos.
Hal: pagnanakaw sa mga nasunugan
Pagdalaw sa may sakit na kaibigan
Isip Kilos-loob
Dahil sa sirkumstansya, maaaring 1. Pagkaunawa sa 2. Nais ng layunin
ang mabuti ay mas maging mabuti at ang layunin
masama ay mas maging masama. 3. Paghuhusga sa nais 4. Intensiyon ng
makamtan layunin
5. Masusing pagsusuri 6. Paghuhusga sa
IKAAPAT, KAHIHINATNAN
ng paraan paraan
7. Praktikal na 8. Pagpili
- Anuman ang gawing kilos ay may
kahihinatnan. Mahalaga na masusing pag- paghuhusga sa pinili
isipan at pagplanuhang mabuti ang 9. Utos 10. Paggamit
anumang isasagawang kilos dahil mayroon 11. Pangkaisipang 12. Bunga
itong katumbas na pananagutan kakayahan ng layunin
- sa pagsasagawa ng kilos,
kailangang pag-isipan itong mabuti at
tingnan ang maaaring maidulot nito.
- Dapat mangibabaw ang kabutihang
panlahat.

15
13 14
Sitwasyon:
Nakakita si Alvin ng isang bagong
modelo ng cellphone sa isang mall kung
saan siya namamasyal. Lahat ng kaniyang
mga kaibigan ay mayroon na nito. Suriin
natin ang paglalapat ng makataong kilos
sa sitwasyong ito.
1. Pagkaunawa sa layunin. Matagal na
niyang nais magkaroon ng cellphone na
bago sapagkat ang ginagamit niya ay luma
na.
2. Nais ng layunin. Ang unang reaksiyon
ni Alvin ay ang pagkakaroon ng pagnanasa
rito. Nag-iisip na siya kung saan kukuha ng
pera para mabili ito.
3. Paghuhusga sa nais makamtan. Ito
ang nais ng kaniyang kalooban, ang
magkaroon ng bagong modelo ng
cellphone.
4. Intensiyon ng layunin. Hanggang
ngayon ay wala pa ring kalayaan si Alvin
na pumili sapagkat ang kaniyang kilos-loob
ay likas na tumatanggap lamang kung ano
ang mabuti na sinasabi ng kaniyang isip.
Mayroon siyang pera ngunit iniipon niya
iyon para sa kaniyang pag-aaral sa
kolehiyo.
5. Masusing pagsusuri ng paraan. Ang
pagsusuri ng paraan na kaniyang gagawin
ay nagpapatuloy at ang pagsang-ayon niya
sa mga nasabing pagpipilian.
16
6. Paghuhusga sa paraan. Ngayon ay
huhusgahan na niya kung alin ang
pinakamabuti. Pagbabayad sa kabuuang
halaga, pagbabayad paunti-unti, o
pagnanakaw; pagkatapos ay huhusgahan
niya ang pinakamabuti sa lahat.
7. Praktikal na paghuhusga sa pinili.
Ang isip ay kasalukuyang pumipili ng
pinakamabuting paraan.
8. Pagpili. Dito ay pumapasok na ang
malayang pagpapasiya na kung saan ang
kaniyang isip ay nag-uutos na bilhin ang
nasabing cellphone.
9. Utos. Matapos niya itong bilhin ay
ginamit na niya ito agad.
10. Paggamit. Ngayon ay mauunawaan
niya kung angkop ba ang kaniyang
isinagawang kilos.
11. Pangkaisipang kakayahan ng
layunin. Ngayon ay ikatutuwa niya ang
pagtatamo niya ng cellphone.
12. Bunga. Ito ang resulta ng kaniyang
pinili.Sa katunayan, ang moral na kilos ay
nagtatapos na sa ikawalong yugto – ang
pagpili. Kung kaya’t kailangan ng masusing
pagninilay bago isagawa ang pagpili.
Moral na Pagpapasiya - isang proseso
kung saan malinaw na nakikilala o nakikita
ng isang tao ang pagkakaiba-iba ngmga
bagay-bagay. Ito ay mahalaga sapagkat
dito nakasalalay ang ating pagpili.
17
Mga Hakbang sa Moral na Pagpapasiya
Proseso ng Pakikinig (Listening
Process)
- makatutulong sa paggawa ng
pasiya.
- Ito ay isang malalim na
pagkaunawa gamit ang tamang
konsensiya.
Mga Hakbang sa Moral na Pagpapasiya:
1. Magkalap ng patunay (Look for the
facts).
2. Isaisip ang mga posibilidad (Imagine
possibilities).
3. Maghanap ng ibang kaalaman (Seek
insight beyond your own).
4. Tingnan ang kalooban (Turn inward).
5. Umasa at magtiwala sa tulong ng Diyos
(Expect and trust in God’s help).
6. Magsagawa ng pasiya (Name your
decision).
TANDAAN: sa lahat ng nilikha ng Diyos,
ang tao lamang ang binigyan Niya ng isip
at kilos-loob. Ito ay para gamitin sa
pagsasagawa ng mabuting pasiya at kilos.
At dahil may isip at kilos-loob ang tao,
magagamit niya ito sa pagsasagawa ng
mabuting kilos na nagpapakita ng
pagmamahal hindi lamang sa kapuwa
kundi lalo’t higit sa Diyos.
18